Interna Szczeklika 2016 - Spis treści by Medycyna Praktyczna

Spis treści Wstęp dr n. med. Piotr Gajewski......................................................... XLV

Choroby układu krążenia

A. Fizjologia Andrzej Beręsewicz, Michał Mączewski, 1. 2.

Urszula Mackiewicz........................................................................ 3

Fizjologia serca......................................................................... 3 Fizjologia układu naczyniowego................................................ 9

B. Badania diagnostyczne.................................................. 11 1. Wybrane objawy podmiotowe Wojciech Szczeklik...................... 11 1.1. Ból w klatce piersiowej........................................................... 11 1.2. Kołatanie serca....................................................................... 13 1.3. Omdlenie............................................................................... 14 1.4. Obrzęki.................................................................................. 15 1.5. Inne objawy........................................................................... 15 2. Wybrane objawy przedmiotowe Wojciech Szczeklik.................... 16 2.1. Sinica..................................................................................... 16 2.2. Palce pałeczkowate................................................................ 17 2.3. Poszerzenie żył szyjnych i tętno żylne....................................... 17 2.4. Uderzenie koniuszkowe oraz tętnienie lewej komory................. 18 2.5. Tętnienia................................................................................ 19 2.5.1. Tętnienie prawej komory (uderzenie skurczowe prawej komory)...................................................................... 19 2.5.2. Tętnienie w dołku podsercowym.............................................. 19 2.5.3. Tętnienie pnia płucnego.......................................................... 19 2.5.4. Tętnienie aorty wstępującej..................................................... 19 2.5.5. Tętnienie innych tętnic............................................................ 19 2.6. Drżenia klatki piersiowej (mruki).............................................. 19 2.6.1. Mruk skurczowy...................................................................... 19 2.6.2. Mruk rozkurczowy.................................................................. 19 2.6.3. Mruk skurczowo‑rozkurczowy.................................................. 19 2.7. Przesunięcie granic wypuku serca............................................ 19 2.8. Objawy osłuchowe.................................................................. 20 2.8.1. Pierwszy ton serca (I ton)........................................................ 20 2.8.2. Drugi ton serca (II ton)............................................................ 20 2.8.3. Dodatkowe tony serca............................................................. 21 2.8.4. Szmery sercowe...................................................................... 22 2.8.5. Szmery ciągłe (maszynowe)..................................................... 24 2.8.6. Tarcie osierdziowe................................................................... 24 2.9. Tętno tętnicze......................................................................... 24 3. Badania laboratoryjne Bogdan Solnica..................................... 25 3.1. Cholesterol............................................................................. 25 3.2. Triglicerydy............................................................................. 26 3.3. Troponiny sercowe.................................................................. 27 3.4. CK‑MBmass............................................................................... 28 3.5. Peptydy natriuretyczne............................................................ 29 3.6. Homocysteina......................................................................... 30

XII

4. 4.1.

Badania obrazowe.................................................................. 31 Radiogramy przeglądowe klatki piersiowej Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki.............................. 31

4.2. Angiografia............................................................................ 37 4.2.1. Angiografia wieńcowa Jarosław D. Kasprzak, Anna Kopff............... 37 4.2.2. Angiografia żył i tętnic obwodowych Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki.............................. 41

4.3.

Tomografia komputerowa serca

4.4.

Rezonans magnetyczny serca

Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki, Maciej Sosnowski....... 49 Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki.............................. 54

4.5. Scyntygrafia serca Jarosław D. Kasprzak..................................... 56 4.6. Echokardiografia Jarosław D. Kasprzak....................................... 60 4.7. Ultrasonografia wewnątrzwieńcowa i inwazyjne badania czynnościowe tętnic wieńcowych Jarosław D. Kasprzak............... 67 4.7.1. Ultrasonografia wewnątrzwieńcowa........................................ 67 4.7.2. Inwazyjne badania czynnościowe tętnic wieńcowych............... 68 4.8. Ultrasonografia naczyń obwodowych Marzena Frołow, Marek Krzanowski.................................................. 68

4.8.1. Ultrasonografia tętnic obwodowych........................................ 69 4.8.2. Ultrasonografia żył obwodowych............................................. 74 5. Elektrokardiografia Andrzej Dąbrowski...................................... 75 5.1. Elektrokardiogram standardowy.............................................. 75 5.2. Elektrokardiograficzna próba wysiłkowa.................................. 92 5.3. Elektrokardiogram rejestrowany metodą Holtera...................... 96 5.4. Elektrokardiogram uśredniony................................................. 98 5.5. Mikrowoltowa naprzemienność załamków T............................ 99 6. Badanie elektrofizjologiczne serca Andrzej Stanke, Piotr Kułakowski..................................................... 99

6.1. 6.2. 7.

Inwazyjne badanie elektrofizjologiczne (EPS)........................... 99 Stymulacja przezprzełykowa przedsionka (TAP)...................... 102 Pomiar ciśnienia tętniczego

7.1. 7.2. 7.3. 7.4. 8. 8.1. 8.2.

Kliniczny pomiar ciśnienia tętniczego..................................... 102 Automatyczne monitorowanie ciśnienia tętniczego................. 103 Samodzielne pomiary ciśnienia tętniczego............................. 107 Inwazyjny pomiar ciśnienia tętniczego................................... 108 Badania hemodynamiczne serca............................................ 108 Cewnikowanie serca Jarosław D. Kasprzak................................ 108 Pomiar pojemności minutowej serca (rzutu serca)

Nieinwazyjne badania hemodynamiczne naczyń obwodowych

9.1. 9.1.1. 9.1.2. 9.1.3. 9.1.4. 9.1.5.

Ocena krążenia tętniczego kończyn........................................ 113 Wskaźnik kostkowo‑ramienny................................................. 113 Pomiary segmentarnych ciśnień skurczowych.......................... 114 Pletyzmografia segmentarna.................................................. 114 Badanie przepływu ślepym doplerem...................................... 115 Badania czynnościowe (test marszowy) z wykorzystaniem bieżni ruchomej..................................................................... 115

Marek Kabat, Aleksander Prejbisz, Andrzej Januszewicz........................ 102

Miłosz Jankowski........................................................................ 111

Marzena Frołow, Marek Krzanowski................................................. 113

Spis treści 9.2. 9.2.1. 9.2.2. 9.2.3. 9.2.4. 9.2.5. 10.

Ocena krążenia żylnego......................................................... 115 Próby flebologiczne............................................................... 115 Badanie doplerem fali ciągłej................................................. 117 Ciśnienie marszowe............................................................... 117 Fotopletyzmografia i reografia refleksu świetlnego.................. 118 Pletyzmografia pneumatyczna................................................ 118 Badania regulacji wegetatywnej układu krążenia Piotr Kułakowski, Grzegorz Raczak.................................................. 119

10.1. Masaż zatoki tętnicy szyjnej................................................... 119 10.2. Test pochyleniowy................................................................ 120 10.3. Próba pionizacyjna............................................................... 120 10.4. Badanie odruchu z baroreceptorów tętniczych....................... 121 11. Biopsja endomiokardialna Ewa Walczak................................. 121 12. Badanie płynu osierdziowego Witold Tomkowski, Paweł Kuca...... 124 13. Badania mikrokrążenia Paweł Maga...................................... 125 13.1. Kapilaroskopia...................................................................... 125 13.2. Wideokapilaroskopia............................................................ 125 13.3. Pomiar przepływu kapilarnego metodą doplera laserowego...... 126 13.4. Termografia.......................................................................... 126 13.5. Przezskórny pomiar prężności tlenu....................................... 126 14. Badania obrazowe naczyń chłonnych Andrzej Szuba............... 127 14.1. Limfoscyntygrafia................................................................. 127 14.2. Tomografia komputerowa..................................................... 127 14.3. Tomografia emisyjna pojedynczego fotonu w połączeniu z tomografią komputerową (SPECT‑TK)................................... 127 14.4. Rezonans magnetyczny......................................................... 127 14.5. Limfangiografia fluorescencyjna............................................ 128 14.6. Ultrasonografia.................................................................... 128 C. Nagłe zatrzymanie krążenia i wstrząs.................... 129 1. Nagłe zatrzymanie krążenia Miłosz Jankowski, Grzegorz Cebula... 129 2. Wstrząs Miłosz Jankowski....................................................... 138 2.1. Wstrząs hipowolemiczny....................................................... 144 2.1.1. Wstrząs krwotoczny.............................................................. 144 2.2. Wstrząs kardiogenny............................................................ 145 2.3. Wstrząs obturacyjny............................................................. 146 D. Miażdżyca i ryzyko sercowo‑naczyniowe.............. 147 1. Miażdżyca Anetta Undas, Andrzej Szczeklik†................................ 147 2. Ocena ryzyka sercowo‑naczyniowego 3.

Barbara Cybulska, Longina Kłosiewicz‑Latoszek, Wiktor B. Szostak............ 151

Strategie profilaktyki

Barbara Cybulska, Longina Kłosiewicz‑Latoszek, Wiktor B. Szostak........... 152

E. Dyslipidemie

Barbara Cybulska, Wiktor B. Szostak, Longina Kłosiewicz‑Latoszek........... 155

1. Fizjologia............................................................................. 155 2. Klasyfikacja.......................................................................... 156 3. Hipercholesterolemia............................................................ 156 4. Dyslipidemia aterogenna....................................................... 162 5. Ciężka hipertriglicerydemia................................................... 164 F. Choroba niedokrwienna serca.................................. 166 1. Klasyfikacja Andrzej Budaj..................................................... 166 2. Etiologia i patogeneza Andrzej Beręsewicz, Anetta Undas............ 167 2.1. Dławica piersiowa stabilna................................................... 167 2.2. Ostre zespoły wieńcowe........................................................ 168 3. Stabilne zespoły wieńcowe.................................................... 169 3.1. Dławica piersiowa stabilna Tomasz Pasierski, 3.2. 3.3.

Waldemar Banasiak................................................................... 169

Dławica mikronaczyniowa Henryk Wysocki............................. 184 Dławica związana z mostkami mięśniowymi nad tętnicami wieńcowymi Tomasz Pasierski, Waldemar Banasiak....................... 185

3.4.

Dławica odmienna (Prinzmetala)

Ostry zespół wieńcowy bez uniesienia odcinka ST

Zawał serca z uniesieniem odcinka ST

6. 6.1. 6.2.

Leczenie inwazyjne............................................................... 214 Przezskórne interwencje wieńcowe Lech Poloński................... 214 Pomostowanie aortalno‑wieńcowe

6.3.

Rewaskularyzacja laserowa Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki........ ^DVD

Zaburzenia rytmu serca i przewodzenia

Tomasz Pasierski, Waldemar Banasiak............................................. 186 Andrzej Budaj, Bronisław Bednarz.................................................. 188

Andrzej Budaj, Bronisław Bednarz.................................................. 199

Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Maciej Bochenek.............................. 219

Maria Trusz‑Gluza...................................................................... 222

Nadkomorowe zaburzenia rytmu serca.................................. 222 Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe.................................. 222 Częstoskurcze nadkomorowe................................................. 224 Częstoskurcz nawrotny w węźle przedsionkowo‑komorowym..... 229 Zespoły preekscytacji............................................................ 231 Częstoskurcz przedsionkowy................................................. 234 Tachyarytmie zatokowe......................................................... 236 Migotanie przedsionków....................................................... 237 Trzepotanie przedsionków..................................................... 247 Komorowe zaburzenia rytmu serca........................................ 250 Informacje ogólne................................................................. 250 Idiopatyczne częstoskurcze komorowe................................... 255 Komorowe zaburzenia rytmu po zawale serca........................ 258 Komorowe zaburzenia rytmu u chorych z kardiomiopatią........ 259 Kardiomiopatia rozstrzeniowa niezwiązana z niedokrwieniem................................................................. 259 2.4.2. Kardiomiopatia przerostowa................................................. 260 2.4.3. Arytmogenna kardiomiopatia prawokomorowa (ARVC).......... 260 2.5. Wrodzony zespół długiego QT............................................... 261 2.6. Wrodzony zespół krótkiego QT.............................................. 263 2.7. Zespół Brugadów.................................................................. 264 2.8. Wielokształtny częstoskurcz komorowy zależny od katecholamin................................................................... 265 2.9. Idiopatyczne migotanie komór.............................................. 266 2.10. Nagła śmierć sercowa........................................................... 267 3. Zaburzenia automatyzmu i przewodzenia............................... 268 3.1. Dysfunkcja węzła zatokowego............................................... 268 3.2. Bloki przedsionkowo‑komorowe............................................ 271 3.3. Bloki śródkomorowe............................................................. 274 4. Metody leczenia zaburzeń rytmu i przewodzenia.................... 277 4.1. Leki antyarytmiczne.............................................................. 277 4.2. Ablacja przezskórna.............................................................. 278 4.3. Kardiowersja i defibrylacja serca........................................... 279 4.4. Elektrostymulacja serca......................................................... 280 4.5. Wszczepialny kardiowerter‑defibrylator.................................. 284 5. Zaburzenia rytmu serca u kobiet w ciąży................................ 286

1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. 1.8. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.4.1.

H. 1. 2.

Wady serca...................................................................... 287 Zwężenie zastawki aortalnej Marek Konka, Piotr Hoffman.......... 287 Niedomykalność zastawki aortalnej

3. 4.

Zwężenie zastawki mitralnej Marek Konka, Piotr Hoffman........... 298 Niedomykalność zastawki mitralnej

Zespół wypadania płatka zastawki mitralnej

6. 6.1. 6.2.

Wady zastawki trójdzielnej Marek Konka, Piotr Hoffman............. 313 Zwężenie zastawki trójdzielnej.............................................. 313 Niedomykalność zastawki trójdzielnej.................................... 314

Piotr Szymański, Piotr Hoffman...................................................... 293

Piotr Szymański, Piotr Hoffman...................................................... 303 Zbigniew Gąsior, Piotr Pysz........................................................... 310

XIII

Spis treści 7. 7.1. 7.2. 7.3. 8. 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. 8.5. 8.6. 8.7. 8.8. 8.9. 8.10. 8.10.1. 8.11. 8.12. 8.13. 8.13.1. 8.13.2. 8.13.3. 9.

Wady złożone....................................................................... 316 Złożona wada aortalna Marek Konka, Piotr Szymański................. 316 Złożona wada mitralna Piotr Szymański, Piotr Hoffman................ 317 Wady wielozastawkowe Marek Konka, Piotr Szymański............... 318 Wrodzone wady serca u dorosłych Piotr Hoffman.................... 320 Ubytek przegrody międzyprzedsionkowej............................... 320 Drożny otwór owalny............................................................ 323 Izolowany ubytek przegrody międzykomorowej...................... 324 Przetrwały przewód tętniczy................................................. 326 Tetralogia Fallota.................................................................. 328 Zespół Eisenmengera............................................................ 330 Zwężenie drogi odpływu prawej komory................................ 332 Zwężenie drogi odpływu lewej komory.................................. 333 Koarktacja aorty................................................................... 335 Wady zastawek przedsionkowo‑komorowych......................... 336 Anomalia Ebsteina................................................................ 337 Serce trójprzedsionkowe....................................................... 338 Wrodzone skorygowane przełożenie pni tętniczych................ 338 Chory po operacyjnym leczeniu wrodzonej wady serca........... 338 Chory po korekcji całkowitej tetralogii Fallota........................ 338 Chory po korekcji przełożenia pni tętniczych.......................... 339 Chory po operacji Fontana.................................................... 339 Protezy zastawek serca Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki,

9.1. 9.2. 9.3. 10.

Zastawki mechaniczne.......................................................... 339 Zastawki biologiczne............................................................ 340 Wybór rodzaju protezy zastawki............................................ 341 Monitorowanie chorego po operacyjnym leczeniu wady zastawkowej serca Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki,

10.1.

Janusz Konstanty‑Kalandyk, Bogusław Kapelak, Maciej Bochenek............ 339

Janusz Konstanty‑Kalandyk, Bogusław Kapelak, Maciej Bochenek............ 341

10.2.

Prowadzenie prawidłowego leczenia przeciwzakrzepowego........................................................... 341 Monitorowanie efektu zabiegu operacyjnego......................... 342

I. 1. 2.

Choroby wsierdzia........................................................ 344 Infekcyjne zapalenie wsierdzia Janina Stępińska...................... 344 Gorączka reumatyczna Anetta Undas..................................... 358

J. Choroby mięśnia sercowego...................................... 361 1. Zapalenie mięśnia sercowego Zofia T. Bilińska......................... 361 2. Kardiomiopatie Jan Wodniecki............................................... 365 2.1. Klasyfikacja.......................................................................... 365 2.2. Kardiomiopatia rozstrzeniowa............................................... 366 2.3. Kardiomiopatia przerostowa................................................. 367 2.4. Kardiomiopatia restrykcyjna.................................................. 372 2.5. Arytmogenna kardiomiopatia prawokomorowa...................... 373 2.6. Kardiomiopatie niesklasyfikowane......................................... 374 2.7. Inne kardiomiopatie o znanej przyczynie................................ 375

3.1. 3.2. 3.3. 4.

Kontrapulsacja wewnątrzaortalna......................................... 418 Urządzenia wspomagające czynność komór........................... 419 Sztuczne serce...................................................................... 421 Leczenie operacyjne przewlekłej niewydolności serca Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Piotr Przybyłowski, Irena Milaniak, Maciej Bochenek....................................................................... 421

4.1. 4.2.

Przeszczepianie serca............................................................ 421 Inne metody......................................................................... 423

Nadciśnienie tętnicze

Andrzej Januszewicz, Aleksander Prejbisz......................................... 425

1. Klasyfikacja.......................................................................... 425 2. Nadciśnienie tętnicze pierwotne............................................ 426 3. Nadciśnienie naczyniowonerkowe......................................... 442 N.

Nadciśnienie płucne Adam Torbicki, Marcin Kurzyna........... 449

O. 1. 1.1. 1.1.1. 1.1.2. 1.2. 1.2.1. 1.2.2. 1.2.3. 1.2.4. 1.2.5. 1.2.6. 2. 3.

Choroby aorty i tętnic obwodowych....................... 461 Choroby aorty Wojciech Bodzoń, Leszek Masłowski...................... 461 Tętniak aorty........................................................................ 461 Tętniak aorty piersiowej........................................................ 463 Tętniak aorty brzusznej......................................................... 466 Ostre zespoły aortalne.......................................................... 469 Rozwarstwienie aorty........................................................... 470 Krwiak śródścienny............................................................... 477 Wrzód drążący aorty............................................................. 478 Tętniak rzekomy aorty........................................................... 478 Ograniczone pęknięcie aorty................................................. 478 Urazowe uszkodzenie aorty................................................... 479 Choroba Takayasu Marzena Frołow, Leszek Masłowski.................. 480 Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic

Marzena Frołow, Leszek Masłowski................................................. 482

Zakrzepowo‑zarostowe zapalenie naczyń

Marzena Frołow, Leszek Masłowski................................................. 484

5. 5.1.

Choroby dużych tętnic kończyn dolnych................................. 488 Przewlekłe niedokrwienie kończyn dolnych

5.2.

Ostre niedokrwienie kończyn dolnych

Zwężenie tętnic szyjnych i tętnic kręgowych

6.1. 6.2. 7. 7.1.

Zwężenie tętnic szyjnych....................................................... 498 Zwężenie tętnic kręgowych................................................... 502 Choroby tętnic kończyn górnych............................................ 502 Zespół podkradania tętnicy podobojczykowej

7.2. 7.3. 8. 8.1. 8.2. 9. 10. 10.1.

Niedokrwienie kończyny górnej Wojciech Bodzoń.................... 504 Powikłania tętnicze przetok dializacyjnych Wojciech Bodzoń...... 505 Choroby tętnic trzewnych Wojciech Bodzoń............................. 505 Ostre niedokrwienie jelit....................................................... 505 Przewlekłe niedokrwienie jelit............................................... 506 Wielopoziomowa choroba tętnic Wojciech Bodzoń.................. 507 Naczyniowe zespoły uciskowe............................................... 508 Zespół górnego otworu klatki piersiowej

10.2.

Zespół usidlenia tętnicy podkolanowej

Marzena Frołow, Leszek Masłowski................................................. 488

Wojciech Bodzoń, Leszek Masłowski............................................... 494 Wojciech Bodzoń, Leszek Masłowski............................................... 498

Marzena Frołow, Rafał Niżankowski................................................ 502

K. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Choroby osierdzia Witold Tomkowski, Paweł Kuca............... 377 Zapalenie osierdzia............................................................... 377 Płyn w worku osierdziowym.................................................. 383 Tamponada serca.................................................................. 384 Zaciskające zapalenie osierdzia............................................. 386 Chylopericardium.................................................................. 388 Torbiele osierdzia.................................................................. 388 Wady wrodzone osierdzia...................................................... 388

Nowotwory serca Piotr Pruszczyk, Grzegorz Styczyński.......... 389

10.3.

Ł. 1.

Niewydolność serca...................................................... 392 Przewlekła niewydolność serca

10.4.

Zespół ucisku lewej żyły nerkowej przez aortę i tętnicę krezkową górną Marzena Frołow, Leszek Masłowski......... 511 Zespół ucisku lewej żyły biodrowej Marzena Frołow................. 512

Ostra niewydolność serca Bronisław Bednarz, Andrzej Budaj......... 411 Mechaniczne wspomaganie czynności serca Jerzy Sadowski,

Jacek Dubiel, Andrzej Surdacki, Jacek Bednarek, Olga Kruszelnicka.......... 392

Choroby żył obwodowych

2. 3.

Karol Wierzbicki, Piotr Przybyłowski, Irena Milaniak, Maciej Bochenek...... 418

1. 2.

Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych........................... 513 Przewlekła niewydolność żylna............................................... 515

XIV

Marzena Frołow, Leszek Masłowski................................................. 508 Marzena Frołow, Leszek Masłowski.................................................. 511

Marzena Frołow, Leszek Masłowski.................................................. 513

Spis treści R. 1. 2. 3. 4.

Żylna choroba zakrzepowo‑zatorowa..................... 522 Zakrzepica żył głębokich Rafał Niżankowski............................. 522 Zatorowość płucna Piotr Pruszczyk, Adam Torbicki...................... 532 Profilaktyka pierwotna żylnej choroby zakrzepowo‑zatorowej Krystyna Zawilska, Rafał Niżankowski.............................................. 545

Ogólne zasady leczenia przeciwkrzepliwego

Anetta Undas, Krystyna Zawilska................................................... 551

4.1. Heparyny.............................................................................. 552 4.2. Inhibitory czynnika Xa........................................................... 556 4.3. Bezpośrednie inhibitory trombiny.......................................... 558 4.4. Antagoniści witaminy K........................................................ 560 4.5. Leczenie przeciwzakrzepowe a anestezja regionalna.............. 567 S.

Choroby mikrokrążenia

Marzena Frołow, Leszek Masłowski................................................. 568

1. Objaw Raynauda.................................................................. 568 2. Siność siatkowata................................................................. 571 3. Akrocyjanoza........................................................................ 572 4. Bolesny rumień kończyn........................................................ 572 T.

Wady rozwojowe naczyń krwionośnych

Marzena Frołow, Leszek Masłowski................................................. 573

1. Zespół Marfana.................................................................... 573 2. Zespół Ehlersa i Danlosa (typ IV)........................................... 575 3. Wrodzone malformacje naczyniowe....................................... 576 3.1. Wrodzone malformacje tętniczo‑żylne.................................... 576 4. Zespół Klippela i Trénaunaya................................................. 577 5. Naczyniaki........................................................................... 578 U. 1. 2. 3.

Choroby naczyń chłonnych Andrzej Szuba................... 580 Podstawy fizjologii układu chłonnego.................................... 580 Zapalenie naczyń chłonnych.................................................. 580 Obrzęk limfatyczny (chłonny)................................................. 581

W. Omdlenia Piotr Kułakowski................................................. 586 1. Omdlenia odruchowe............................................................ 588 2. Zespół zatoki szyjnej............................................................. 589 3. Omdlenie sytuacyjne............................................................. 589 4. Hipotensja ortostatyczna...................................................... 590 5. Omdlenia kardiogenne.......................................................... 590 6. Omdlenia związane z chorobami naczyń mózgowych............. 593 Z.

Konsultacje kardiologiczne przed operacjami pozasercowymi

1. 2.

Ocena ryzyka okołooperacyjnego.......................................... 594 Okołooperacyjne leczenie farmakologiczne i monitorowanie................................................................... 598 Okołooperacyjny zawał serca................................................ 599

Witold Pikto‑Pietkiewicz, Wojciech Szczeklik, Tomasz Pasierski................ 594

Choroby układu oddechowego

A. Anatomia i fizjologia Stefan Wesołowski......................... 603 1. Anatomia............................................................................. 603 2. Fizjologia............................................................................. 605 B. Badania diagnostyczne................................................ 608 1. Wybrane objawy podmiotowe Wojciech Szczeklik.................... 608 1.1. Kaszel.................................................................................. 608 1.2. Chrypka............................................................................... 609 1.3. Krwioplucie.......................................................................... 609 1.4. Duszność.............................................................................. 610 2. Wybrane objawy przedmiotowe Wojciech Szczeklik................... 611

2.1. Palce pałeczkowate............................................................... 611 2.2. Zniekształcenie klatki piersiowej............................................. 611 2.3. Zaburzenia cyklu i toru oddychania......................................... 613 2.4. Zmiany drżenia głosowego.................................................... 614 2.5. Trzeszczenia w tkance podskórnej klatki piersiowej................ 614 2.6. Nieprawidłowy odgłos opukowy............................................ 614 2.7. Nieprawidłowe szmery oddechowe........................................ 614 3. Gazometria i pulsoksymetria Miłosz Jankowski......................... 615 3.1. Gazometria krwi.................................................................... 615 3.2. Pulsoksymetria..................................................................... 616 3.3. Kapnometria i kapnografia..................................................... 617 4. Badania obrazowe Piotr Grzanka, Iwona Bestry........................... 617 4.1. Radiogramy przeglądowe klatki piersiowej............................ 618 4.2. Tomografia komputerowa..................................................... 620 4.3. Słownik wybranych pojęć używanych w opisach RTG i TK....... 621 4.4. Rezonans magnetyczny......................................................... 629 4.5. Scyntygrafia......................................................................... 629 4.6. Pozytonowa tomografia emisyjna.......................................... 630 4.7. Ultrasonografia.................................................................... 630 5. Badania czynnościowe układu oddechowego Piotr Boros....... 631 5.1. Spirometria z zapisem krzywej przepływ–objętość................. 631 5.1.1. Spirometria podstawowa...................................................... 631 5.1.2. Spirometria po inhalacji leku rozkurczającego oskrzela (próba rozkurczowa)............................................................. 634 5.1.3. Próby prowokacyjne.............................................................. 635 5.1.4. Maksymalna wentylacja dowolna.......................................... 636 5.2. Pomiar szczytowego przepływu wydechowego...................... 636 5.3. Oscylometria impulsowa....................................................... 637 5.4. Pletyzmografia..................................................................... 637 5.5. Badanie podatności statycznej układu oddechowego............. 639 5.6. Badanie zdolności dyfuzji gazów w płucach (DLCO).................. 640 5.7. Próby wysiłkowe................................................................... 640 5.7.1. Sercowo‑płucna próba wysiłkowa.......................................... 640 5.7.2. Testy marszowe.................................................................... 642 6. Bronchoskopia Krzysztof Sładek.............................................. 644 7. Wideotorakoskopia i wziernikowanie śródpiersia Krzysztof Sładek, Dariusz Wąsowski................................................ 647

7.1. Wideotorakoskopia............................................................... 647 7.2. Wziernikowanie śródpiersia................................................... 648 8. Biopsja przezskórna opłucnej i płuca Krzysztof Sładek............. 648 8.1. Biopsja przezskórna opłucnej................................................ 648 8.2. Biopsja przezskórna płuca..................................................... 649 9. Badania morfologiczne Renata Langfort................................. 650 10. Badanie płynu opłucnowego Jerzy Soja................................. 653 11. Badanie plwociny Aleksander Kania........................................ 657 12. Badania mikrobiologiczne..................................................... 658 12.1. Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń bakteryjnych Zofia Zwolska, Ewa Augustynowicz‑Kopeć........................................ 658

12.2.

Diagnostyka mikrobiologiczna gruźlicy i mykobakterioz

12.3.

Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń drobnoustrojami nietypowymi Katarzyna Pancer............................................... 661 Diagnostyka mikrobiologiczna grzybic układu oddechowego

12.4. 12.5.

Zofia Zwolska, Ewa Augustynowicz‑Kopeć........................................ 659

Barbara Podsiadło..................................................................... 664

13.

Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń Pneumocystis jiroveci (P. carinii) Barbara Podsiadło.................................................. 665 Odczyn tuberkulinowy

14.

Testy oparte na wydzielaniu interferonu‑γ przez limfocyty

15.

Stężenie tlenku azotu w powietrzu wydychanym (FENO)

Iwona Grzelewska‑Rzymowska, Katarzyna Kruczak.............................. 665

Katarzyna Kruczak..................................................................... 666

Lucyna Mastalerz, Filip Mejza......................................................... ^DVD

Spis treści C. 1.

Choroby dróg oddechowych........................................ 668 Nieżyt nosa i zatok przynosowych

Ostre zapalenie gardła i migdałków (angina)

Monika Świerczyńska‑Krępa, Zbigniew Świerczyński............................ 668 Leszek Szenborn, Piotr Sawiec....................................................... 671

3. Błonica Aleksandra Szymczak.................................................. 674 4. Choroby krtani Monika Świerczyńska‑Krępa, Zbigniew Świerczyński..... 677 4.1. Zapalenie krtani................................................................... 677 4.2. Dysfonia............................................................................... 677 4.2.1. Dysfonia czynnościowa......................................................... 677 4.2.2. Dysfonia organiczna............................................................. 678 4.3. Rak krtani............................................................................ 678 5. Ostre zapalenie oskrzeli Jan Kuś........................................... 678 6. Krztusiec (koklusz) Jacek Wysocki, 7.

Jacek Mrukowicz, Bożena Dubiel.................................................... 679

Przewlekła obturacyjna choroba płuc

Władysław Pierzchała, Ewa Niżankowska‑Mogilnicka, Filip Mejza............ 681

8. Astma Ewa Niżankowska‑Mogilnicka,

Grażyna Bochenek, Piotr Gajewski.................................................. 695

9. Rozstrzenie oskrzeli Renata Jankowska.................................... 709 10. Mukowiscydoza Henryk Mazurek............................................ 712 11. Choroby oskrzelików Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry....... 718 11.1. Zarostowe zapalenie oskrzelików........................................... 719 11.2. Ostre zapalenie oskrzelików.................................................. 719 11.3. Rozlane zapalenie oskrzelików............................................... 720 11.4. Zapalenie oskrzelików oddechowych..................................... 720 11.5. Zapalenie oskrzelików spowodowane narażeniem na pyły mineralne............................................................................. 720 11.6. Grudkowe zapalenie oskrzelików........................................... 720 D.

Zapalenia płuc wywołane przez drobnoustroje

Jan Kuś.................................................................................. 721

1. Pozaszpitalne zapalenie płuc................................................. 721 2. Szpitalne zapalenie płuc........................................................ 729 3. Zapalenia płuc wywołane przez określony czynnik etiologiczny.......................................................................... 733 3.1. Pneumokokowe zapalenie płuc.............................................. 733 3.2. Zapalenie płuc wywołane przez Haemophilus influenzae........ 734 3.3. Zapalenie płuc wywołane przez Moraxella catarrhalis............. 734 3.4. Zapalenie płuc wywołane przez Mycoplasma pneumoniae...... 734 3.5. Zapalenie płuc wywołane przez Chlamydophila pneumoniae..... 735 3.6. Gronkowcowe zapalenie płuc................................................ 735 3.7. Zapalenie płuc wywołane przez bakterie beztlenowe............. 736 3.8. Zapalenie płuc wywołane przez Klebsiella pneumoniae.......... 737 3.9. Zapalenie płuc wywołane przez Acinetobacter baumannii....... 738 3.10. Zapalenie płuc wywołane przez Pseudomonas aeruginosa...... 738 3.11. Zapalenie płuc wywołane przez Legionella pneumophila........ 739 3.12. Zakażenia koronawirusami.................................................... 740 3.12.1. Ciężki ostry zespół oddechowy (severe acute respiratory syndrome – SARS)................................................................. 740 3.12.2. Bliskowschodni zespół oddechowy (Middle East respiratory syndrome – MERS)................................................................. 741 3.13. Grypowe zapalenie płuc......................................................... 741 3.14. Zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis jiroveci (pneumocystoza).................................................................. 742 3.15. Zapalenie płuc wywołane przez Aspergillus (aspergiloza inwazyjna)............................................................................ 743 3.16. Zapalenie płuc wywołane przez Candida................................ 743 E. 1.

Choroby śródmiąższowe płuc.................................... 744 Idiopatyczne śródmiąższowe zapalenia płuc

1.1.

Idiopatyczne włóknienie płuc................................................ 745

XVI

Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry......................................... 744

Inne postaci idiopatycznego śródmiąższowego zapalenia płuc.... 748 Niespecyficzne śródmiąższowe zapalenie płuc....................... 748 Kryptogenne organizujące się zapalenie płuc......................... 749 Ostre śródmiąższowe zapalenie płuc...................................... 749 Choroba śródmiąższowa płuc związana z zapaleniem oskrzelików i złuszczające śródmiąższowe zapalenie płuc....... 750 1.2.5. Limfocytowe śródmiąższowe zapalenie płuc........................... 750 1.2.6. Samoistna fibroelastoza opłucnowo‑śródmiąższowa.............. 750 1.2.7. Nieokreślone samoistne śródmiąższowe zapalenie płuc.......... 750 1.2.8. Włóknienie płuc współistniejące z rozedmą............................ 751 1.2.9. Śródmiąższowe zapalenie płuc z cechami autoimmunologicznymi......................................................... 751 2. Sarkoidoza Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry..................... 751 3. Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych 1.2. 1.2.1. 1.2.2. 1.2.3. 1.2.4.

Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry......................................... 756

Rozlane krwawienie pęcherzykowe

5. 5.1. 5.1.1. 5.1.2. 5.2. 5.2.1. 5.2.2. 5.2.3. 6.

Eozynofilie płucne Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry.......... 761 Eozynofilie płucne o znanej etiologii...................................... 761 Eozynofilie w przebiegu infestacji pasożytniczych................... 761 Alergiczna aspergiloza oskrzelowo-płucna............................. 761 Eozynofilie płucne o nieznanej etiologii.................................. 762 Przewlekłe eozynofilowe zapalenie płuc................................. 762 Ostre eozynofilowe zapalenie płuc......................................... 763 Eozynofilowe zapalenie oskrzeli............................................. 763 Inne rzadkie śródmiąższowe choroby płuc

Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry......................................... 759

Elżbieta Radzikowska, Iwona Bestry................................................ 763

6.1. Płucna postać histiocytozy z komórek Langerhansa................ 763 6.2. Limfangioleiomiomatoza....................................................... 765 6.3. Proteinoza pęcherzyków płucnych......................................... 767 7. Nadciśnienie płucne w chorobach śródmiąższowych płuc Monika Szturmowicz.................................................................. 768

Gruźlica i mykobakteriozy Iwona Grzelewska‑Rzymowska, Maria Korzeniewska‑Koseła, Katarzyna Kruczak, Zofia Zwolska, Ewa Augustynowicz-Kopeć................ 771

1. Gruźlica................................................................................ 771 2. Mykobakteriozy.................................................................... 785 G. 1. 2. 3. 4.

Nowotwory płuca i opłucnej Jacek Jassem.................. 787 Pierwotne nowotwory płuca.................................................. 787 Międzybłoniak opłucnej........................................................ 797 Przerzuty nowotworowe w płucach....................................... 798 Zmiany w płucach w przebiegu nowotworów układu krwiotwórczego i limfoidalnego............................................ 800

H. 1. 1.1. 1.2. 1.3. 2.

Choroby zawodowe układu oddechowego........... 801 Pylice płuc Kazimierz Marek................................................... 801 Pylica krzemowa................................................................... 801 Pylica górników kopalń węgla............................................... 804 Pylica azbestowa.................................................................. 804 Zmiany opłucnowe związane z narażeniem na azbest

Astma związana z pracą zawodową

Kazimierz Marek....................................................................... 805 Cezary Pałczyński, Paweł Górski..................................................... 806

4. Beryloza Cezary Pałczyński...................................................... 809 I.

Zaburzenia oddychania w czasie snu

1. 2. 3. 4. 5.

Fizjologia oddychania w czasie snu i klasyfikacja zaburzeń..... 810 Obturacyjny bezdech senny................................................... 810 Centralny bezdech senny....................................................... 815 Zespoły hipowentylacji i hipoksemii w czasie snu................... 816 Hipowentylacja i hipoksemia w czasie snu związana z określonymi chorobami....................................................... 816

Robert Pływaczewski, Agata Niżankowska‑Jędrzejczyk......................... 810

Spis treści J. Choroby opłucnej Krzysztof Sładek.................................. 817 1. Fizjologia............................................................................. 817 2. Choroby przebiegające z przesiękiem..................................... 817 3. Choroby przebiegające z wysiękiem....................................... 817 3.1. Nowotwory opłucnej............................................................ 817 3.2. Wysięk w jamie opłucnej związany z zakażeniem.................... 819 3.2.1. Wysięk towarzyszący bakteryjnym zapaleniom płuc................ 819 3.2.2. Wysięk towarzyszący zapaleniu płuc i opłucnej wywołanemu przez inne drobnoustroje....................................................... 820 3.3. Wysięki w jamie opłucnej o innej etiologii.............................. 821 4. Krwiak opłucnej................................................................... 821 5. Wysięk chłonny (chłonkotok)................................................. 821 6. Zwłóknienie opłucnej............................................................ 822 7. Odma opłucnowa................................................................. 822 8. Drenaż jamy opłucnej............................................................ 825 K. 1. 2. 3.

Choroby śródpiersia Krzysztof Sładek.............................. 827 Guzy i torbiele śródpiersia..................................................... 827 Odma śródpiersia................................................................. 828 Zapalenie śródpiersia............................................................ 829

Manifestacje chorób układowych tkanki łącznej w układzie oddechowym

Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry......................................... 830

Ł.

Niepożądane reakcje polekowe w układzie oddechowym Elżbieta Wiatr............................................. 832

Wady rozwojowe układu oddechowego

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Brak płuca i hipoplazja płuca................................................ 837 Torbiel bronchogenna........................................................... 837 Sekwestracja płuca............................................................... 837 Wrodzona gruczolakowatość torbielowata płuc...................... 838 Wrodzona rozedma płatowa.................................................. 838 Przetoka tchawiczo‑przełykowa i atrezja przełyku.................. 839 Wrodzona przepuklina przeponowa....................................... 839 Tracheomalacja i tracheobronchomalacja............................... 839

Urazy płuc Henryk Olechnowicz........................................... 840

O. 1.

Niewydolność oddechowa......................................... 841 Patofizjologia niewydolności oddechowej

Ostra niewydolność oddechowa

Przewlekła niewydolność oddechowa

4. 5.

Leczenie tlenem Dorota Górecka............................................. 849 Wentylacja mechaniczna płuc

5.1.

Inwazyjna wentylacja mechaniczna z dodatnim ciśnieniem............................................................................ 852 Nieinwazyjna wentylacja mechaniczna z dodatnim ciśnieniem............................................................................ 855 Przeszczepianie płuc oraz serca i płuc Marian Zembala,

Rehabilitacja w chorobach układu oddechowego

1. 2. 3. 4. 5.

Metody i techniki fizjoterapii oddechowej.............................. 859 Ćwiczenia kontrolowanego oddychania................................. 863 Trening ogólnokondycyjny..................................................... 863 Trening sprawności funkcjonalnej.......................................... 863 Edukacja i oddziaływanie psychospołeczne............................ 864

5.2.

Grzegorz Lis............................................................................. 837

Miłosz Jankowski, Wiesław Królikowski............................................ 841 Wiesław Królikowski, Miłosz Jankowski............................................ 843 Miłosz Jankowski, Wiesław Królikowski............................................ 847

Magdalena Twardowska, Miłosz Jankowski....................................... 852

Dariusz Jastrzębski, Jacek Wojarski, Sławomir Żegleń, Marek Ochman....... 856

Roman Nowobilski..................................................................... 859

Wziewne stosowanie leków w chorobach układu oddechowego

Michał Pirożyński, Anna Bręborowicz, Agnieszka Padjas........................ 865

III

Leczenie uzależnienia od tytoniu

Dorota Górecka, Małgorzata Bała................................................... 871

Choroby układu pokarmowego

A. Objawy chorób układu pokarmowego................... 879 1. Ból brzucha Justyna Kotynia, Ewa Małecka‑Panas......................... 879 2. Dysfagia Justyna Kotynia, Ewa Małecka‑Panas.............................. 882 3. Nudności i wymioty Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka‑Panas........ 884 4. Biegunka Piotr Daniel, Ewa Małecka‑Panas................................. 886 5. Zaparcie Renata Talar‑Wojnarowska, Ewa Małecka‑Panas................ 889 6. Krwawienia z przewodu pokarmowego Anita Gąsiorowska, Ewa Małecka‑Panas........................................... 890

7. Żółtaczka Jacek Juszczyk........................................................ 892 8. Wodobrzusze Jacek Juszczyk.................................................. 894 Badania diagnostyczne................................................ 898 Badania laboratoryjne........................................................... 898 Jelito cienkie Hanna Szajewska............................................... 898 pH kału................................................................................ 898 Substancje redukujące w kale................................................ 898 Stężenie elektrolitów i osmolalność kału................................ 898 Test tolerancji laktozy........................................................... 898 Oddechowe testy wodorowe................................................. 899 Aktywność disacharydaz w skrawkach błony śluzowej jelita cienkiego..................................................................... 899 1.1.7. Badanie mikroskopowe kału.................................................. 899 1.1.8. Wydalanie tłuszczu w kale..................................................... 899 1.1.9. Izotopowe testy oddechowe z CO2......................................... 899 1.1.10. Stężenie α1‑antytrypsyny w kale............................................. 900 1.1.11. Badania serologiczne w celiakii............................................. 900 1.2. Trzustka Andrzej Dąbrowski.................................................... 900 1.2.1. Amylaza............................................................................... 900 1.2.2. Lipaza.................................................................................. 900 1.2.3. Elastaza 1............................................................................ 901 1.2.4. Test sekretynowo‑cholecystokininowy................................... 901 1.3. Wątroba Jacek Juszczyk......................................................... 901 1.3.1. Enzymy wątrobowe............................................................... 901 1.3.2. Bilirubina............................................................................. 904 1.3.3. Białka osocza....................................................................... 905 1.3.4. Amoniak.............................................................................. 905 1.3.5. Próby czynnościowe.............................................................. 905 2. Badania czynnościowe.......................................................... 906 2.1. Przełyk Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Panas................................. 906 2.1.1. pH‑metria przełyku............................................................... 906 2.1.2. Manometria przełyku............................................................ 906 2.2. Jelito grube Witold Bartnik..................................................... 907 2.2.1. Ocena czasu pasażu jelitowego............................................. 907 2.2.2. Manometria odbytu i odbytnicy............................................. 907 2.2.3. Defekografia......................................................................... 907 3. Badania obrazowe................................................................ 908 3.1. Radiogramy Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski.................. 908 3.1.1. Radiogram przeglądowy jamy brzusznej................................ 908 3.1.2. Badania kontrastowe przewodu pokarmowego...................... 908 3.1.3. Cholangiografia rentgenowska.............................................. 912 3.2. Tomografia komputerowa B. 1. 1.1. 1.1.1. 1.1.2. 1.1.3. 1.1.4. 1.1.5. 1.1.6.

Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski........................................ 913

XVII

Spis treści 3.3. 3.4. 4.

Rezonans magnetyczny Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski..... 918 Ultrasonografia przezbrzuszna Ireneusz Gierbliński.................. 921 Endoskopia przewodu pokarmowego

4.1. 4.2.

Zasady ogólne...................................................................... 926 Endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego (ezofagogastroduodenoskopia, panendoskopia)..................... 928 Endoskopia jelita grubego (rektoskopia, rektosigmoidoskopia, kolonoskopia)....................................................................... 930 Endoskopia jelita cienkiego................................................... 932 Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW)..... 933 Ultrasonografia endoskopowa (endosonografia)

4.3. 4.4. 4.5. 5. 6. 6.1. 6.2. 6.3. 7.

Tomasz Marek, Ewa Nowakowska‑Duława, Krzysztof Marlicz†................. 926

Marcin Polkowski...................................................................... 935

Badania morfologiczne materiału z biopsji endoskopowej przewodu pokarmowego Andrzej Mróz.................................. 939 Pobieranie materiału............................................................. 939 Patomorfologia zmian nienowotworowych materiałów tkankowych pobieranych w trakcie badań endoskopowych..... 939 Patomorfologia zmian rozrostowych i nowotworowych.......... 941 Badania mikrobiologiczne Elżbieta Rożynek............................ 942

C. Choroby przełyku.......................................................... 945 1. Fizjologia Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Panas............................. 945 2. Zaburzenia motoryki przełyku Renata Talar‑Wojnarowska, Ewa Małecka‑Panas................................. 945

2.1. Achalazja............................................................................. 946 2.2. Rozlany skurcz przełyku........................................................ 948 2.3. Bolesne skurcze przełyku...................................................... 948 3. Choroba refluksowa przełyku Renata Talar‑Wojnarowska, Anita Gąsiorowska, Ewa Małecka‑Panas........ 949

3.1. 4.

Przełyk Barretta.................................................................... 953 Eozynofilowe zapalenie przełyku

5. 5.1. 6. 7.

Nowotwory przełyku Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka‑Panas....... 956 Rak przełyku......................................................................... 956 Uchyłki przełyku Ewa Małecka‑Panas....................................... 958 Oparzenia przełyku

8. 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. 8.5. 9.

Wady wrodzone przełyku Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Panas...... 960 Przetoki oskrzelowo‑przełykowe i zarośnięcie przełyku........... 960 Wrodzone zwężenie przełyku................................................ 961 Wrodzone zdwojenia przełyku............................................... 961 Pierścienie przełyku.............................................................. 961 Przepuklina rozworu przełykowego....................................... 961 Choroby przełyku wywołane przez drobnoustroje

9.1. 9.2. 9.3. 9.4. 9.5. 9.6. 10.

Grzybica przełyku................................................................. 962 Zapalenie przełyku wywołane przez wirus opryszczki zwykłej..... 963 Cytomegalowirusowe zapalenie przełyku............................... 964 Inne wirusowe zapalenia przełyku......................................... 964 Bakteryjne zapalenie przełyku............................................... 964 Gruźlica przełyku.................................................................. 964 Choroby czynnościowe przełyku Anita Gąsiorowska................. 965

Andrea Horvath, Zbigniew Bartuzi.................................................. 953

Ewa Małecka‑Panas, Renata Talar‑Wojnarowska................................. 959

Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka‑Panas.......................................... 962

D. Choroby żołądka i dwunastnicy................................ 967 1. Fizjologia Tomasz Brzozowski.................................................. 967 2. Dyspepsja Andrzej Dąbrowski, Krzysztof Marlicz†.......................... 969 3. Zapalenia błony śluzowej żołądka lub dwunastnicy i gastropatie Andrzej Dąbrowski, Krzysztof Marlicz†....................... 972 3.1. Ostra gastropatia krwotoczna (nadżerkowa).......................... 973 3.2. Zapalenie błony śluzowej żołądka wywołane przez Helicobacter pylori................................................................. 974

XVIII

3.3. 3.4. 4. 4.1. 5. 6. 6.1. 6.2. 6.3.

Autoimmunologiczne metaplastyczne zapalenie błony śluzowej żołądka.................................................................. 975 Gastropatia żółciowa............................................................ 976 Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy Witold Bartnik....... 976 Choroba wrzodowa a niesteroidowe leki przeciwzapalne........ 982 Zespół Zollingera i Ellisona Witold Bartnik.............................. 983 Nowotwory żołądka i dwunastnicy........................................ 984 Rak żołądka Władysław Januszewicz, Wojciech M. Wysocki............. 984 Chłoniaki żołądka Wojciech M. Wysocki, Krzysztof Marlicz†............ 988 Nowotwory podścieliskowe żołądka

6.4.

Nowotwory neuroendokrynne żołądka

6.5. 6.6.

Polipy żołądka Wojciech M. Wysocki, Krzysztof Marlicz†................. 990 Nowotwory dwunastnicy

Wojciech M. Wysocki, Krzysztof Marlicz†........................................... 989

Wojciech M. Wysocki, Krzysztof Marlicz†........................................... 990

7. Choroba Ménétriera Andrzej Dąbrowski, Krzysztof Marlicz†........... 991 8. Zmiany naczyniowe żołądka Ewa Wrońska............................. 992 8.1. Żołądek arbuzowaty............................................................. 992 8.2. Zmiana Dieulafoya................................................................ 993 9. Gastropareza Michał Wiszniewski............................................ 994 10. Bezoary Michał Wiszniewski, Krzysztof Marlicz†............................. 995 11. Wady rozwojowe Michał Wiszniewski, Krzysztof Marlicz†............... 996 12. Uchyłki dwunastnicy Michał Wiszniewski, Krzysztof Marlicz†.......... 996 E. Choroby jelita cienkiego.............................................. 997 1. Fizjologia Hanna Szajewska.................................................... 997 2. Zaburzenia trawienia i wchłaniania........................................ 999 2.1. Celiakia Hanna Szajewska....................................................... 999 2.2. Zespół krótkiego jelita Stanisław Kłęk, Marek Pertkiewicz†.......... 1004 2.3. Zespół rozrostu bakteryjnego Hanna Szajewska..................... 1006 2.4. Enteropatia z utratą białka Jerzy Socha................................ 1008 2.5. Choroba Whipple’a Witold Bartnik....................................... 1009 3. Nowotwory jelita cienkiego Witold Bartnik........................... 1010 4. Uchyłki jelita cienkiego Hanna Szajewska............................... 1011 4.1. Uchyłki nabyte..................................................................... 1011 4.2. Uchyłek Meckla................................................................... 1012 5. Zmiany naczyniowe jelita cienkiego Ewa Wrońska.................. 1012 5.1. Angiodysplazja.................................................................... 1012 5.2. Choroba Rendu, Oslera i Webera.......................................... 1013 5.3. Zespół Beana....................................................................... 1014 6. Wady wrodzone jelita cienkiego Hanna Szajewska.................. 1014 6.1. Zdwojenie jelita cienkiego.................................................... 1014 6.2. Malrotacja jelit z wtórnym skrętem jelit................................ 1014 F. Choroby jelita grubego............................................... 1015 1. Fizjologia Witold Bartnik....................................................... 1015 2. Zespół jelita drażliwego Witold Bartnik................................ 1016 3. Choroba Hirschsprunga Witold Bartnik................................. 1018 4. Uchyłki jelita grubego Witold Bartnik................................... 1020 5. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego Witold Bartnik........... 1021 6. Choroba Leśniowskiego i Crohna Witold Bartnik................... 1028 7. Mikroskopowe zapalenia jelita grubego Witold Bartnik......... 1034 8. Niedokrwienne zapalenie jelita grubego Witold Bartnik........ 1035 9. Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego 10. 10.1. 10.2. 10.3. 10.3.1. 10.3.2. 10.4.

Witold Bartnik, Jan Ciećkiewicz................................................... 1036

Polipy i nowotwory jelita grubego Witold Bartnik................. 1037 Polipy gruczolakowe........................................................... 1038 Polipy nienowotworowe...................................................... 1039 Nowotwory uwarunkowane genetycznie.............................. 1040 Zespoły polipowatości rodzinnej.......................................... 1040 Zespół Lyncha..................................................................... 1040 Rak jelita grubego.............................................................. 1041

Spis treści 11. Zespół wrzodu samotnego odbytnicy Władysław Januszewicz.... 1044 12. Choroby odbytu.................................................................. 1045 12.1. Ropnie Witold Bartnik......................................................... 1045 12.2. Przetoki Witold Bartnik........................................................ 1046 12.3. Guzki krwawnicze Witold Bartnik......................................... 1046 12.4. Szczelina odbytu Witold Bartnik........................................... 1046 12.5. Rak odbytu Witold Bartnik, Wojciech M. Wysocki........................ 1047 13. Zaparcie idiopatyczne Witold Bartnik................................... 1048 G.

Choroby infekcyjne i pasożytnicze przewodu pokarmowego.............................................................. 1051 1. Ostra biegunka infekcyjna Tomasz Mach.............................. 1051 1.1. Biegunka podróżnych.......................................................... 1056 1.2. Biegunka szpitalna............................................................. 1057 1.3. Biegunka związana z antybiotykoterapią............................. 1058 1.4. Zatrucie pokarmowe........................................................... 1058 2. Rzekomobłoniaste zapalenie jelit Witold Bartnik................... 1060 3. Zakażenia przewodu pokarmowego u osób z niedoborem odporności Tomasz Mach.................................................... 1062 4. Choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego................... 1065 4.1. Pełzakowica Tomasz Mach................................................... 1065 4.2. Giardioza Tomasz Mach....................................................... 1068 4.3. Blastocystoza Jerzy Stefaniak, Matylda Kłudkowska.................... 1070 4.4. Balantidioza Jerzy Stefaniak, Matylda Kłudkowska......................... ^DVD 4.5. Owsica Tomasz Mach.......................................................... 1071 4.6. Glistnica Tomasz Mach........................................................ 1072 4.7. Tęgoryjczyca Jerzy Stefaniak, Matylda Kłudkowska........................ ^DVD 4.8. Węgorczyca (strongyloidoza) Małgorzata Paul......................... ^DVD 4.9. Trichurioza (włosogłówczyca) Jerzy Stefaniak, Matylda Kłudkowska............................................... ^DVD 4.10. Anisakioza Agnieszka Wroczyńska............................................. ^DVD 4.11. Fascjoloza Małgorzata Paul..................................................... ^DVD 4.12. Tasiemczyca Tomasz Mach................................................... 1073 H.

Choroby trzustki Andrzej Dąbrowski, Grażyna Jurkowska, Urszula Wereszczyńska‑Siemiątkowska........................................... 1075

1. Fizjologia........................................................................... 1075 2. Ostre zapalenie trzustki....................................................... 1076 3. Przewlekłe zapalenie trzustki............................................... 1086 3.1. Autoimmunologiczne zapalenie trzustki............................... 1092 4. Torbiele trzustki.................................................................. 1093 5. Nowotwory trzustki............................................................ 1096 5.1. Rak trzustki........................................................................ 1096 5.2. Nowotwory torbielowate.................................................... 1100 6. Wrodzone choroby trzustki................................................... 1102 6.1. Dziedziczne zapalenie trzustki.............................................. 1102 6.2. Wady wrodzone trzustki....................................................... 1102 I.

Choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych......................................................... 1103 1. Fizjologia Piotr Daniel, Ewa Małecka‑Panas................................ 1103 2. Zaburzenia czynnościowe pęcherzyka żółciowego i zwieracza Oddiego Ewa Małecka‑Panas............................... 1104 3. Kamica żółciowa i zapalenie dróg żółciowych Anita Gąsiorowska, Ewa Małecka‑Panas.......................................... 1105

3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 4.

Kamica pęcherzyka żółciowego............................................ 1105 Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego............................... 1108 Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego....................... 1109 Kamica przewodowa............................................................ 1110 Ostre zapalenie dróg żółciowych.......................................... 1112 Pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych

Torbiele dróg żółciowych Ewa Małecka‑Panas......................... 1116

Piotr Milkiewicz....................................................................... 1113

Nowotwory pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych

6.1. 6.2. 6.3.

Rak dróg żółciowych............................................................ 1117 Rak pęcherzyka żółciowego................................................. 1120 Rak okolicy głowy trzustki (tzw. rak brodawki Vatera)............ 1121

Piotr Daniel, Ewa Małecka‑Panas.................................................. 1117

J. Choroby wątroby.......................................................... 1123 1. Fizjologia Jacek Juszczyk....................................................... 1123 2. Badanie morfologiczne........................................................ 1126 2.1. Biopsja wątroby Jacek Juszczyk............................................. 1126 2.1.1. Biopsja przezskórna............................................................. 1126 2.1.2. Biopsja przezżylna............................................................... 1127 2.1.3. Biopsja laparoskopowa lub otwarta...................................... 1128 2.2. Ocena histologiczna Bożena Walewska‑Zielecka........................ 1128 2.3. Alternatywne metody oceny zaawansowania włóknienia wątroby Jacek Juszczyk......................................................... 1130 3. Ostre wirusowe zapalenie wątroby (WZW) Jacek Juszczyk....... 1130 3.1. Ostre WZW typu A............................................................... 1131 3.2. Ostre WZW typu B i D.......................................................... 1133 3.2.1. WZW typu D........................................................................ 1136 3.3. Ostre WZW typu C............................................................... 1137 3.4. Ostre WZW typu E............................................................... 1139 3.5. Zapalenia wątroby wywołane zakażeniami wirusami wtórnie hepatotropowymi.................................................... 1140 4. Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B Jacek Juszczyk, Bożena Walewska‑Zielecka....................................... 1141

Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu C

6. 7.

Polekowe uszkodzenia wątroby Anna Boroń‑Kaczmarska.......... 1150 Autoimmunologiczne zapalenie wątroby

Jacek Juszczyk, Bożena Walewska‑Zielecka....................................... 1146

Marta Wawrzynowicz‑Syczewska................................................... 1153

8. Pierwotne zapalenie dróg żółciowych Piotr Milkiewicz............ 1157 9. Hiperbilirubinemie wrodzone Tomasz Mach.......................... 1160 9.1. Zespół Gilberta................................................................... 1160 9.2. Rzadkie wrodzone hiperbilirubinemie................................... 1161 10. Metaboliczne choroby wątroby............................................. 1162 10.1. Porfirie Grażyna Biesiada....................................................... 1162 10.1.1. Ostra porfiria przerywana.................................................... 1162 10.1.2. Porfiria mieszana................................................................ 1164 10.1.3. Porfiria skórna późna.......................................................... 1164 10.2. Choroba Wilsona Tomasz Mach............................................. 1165 11. Hemochromatoza Tomasz Mach............................................ 1169 11.1. Hemochromatoza pierwotna................................................ 1169 11.2. Syderozy wtórne i postaci mieszane...................................... 1172 12. Alkoholowa choroba wątroby Tomasz Mach.......................... 1173 12.1. Alkoholowe stłuszczenie wątroby......................................... 1173 12.2. Alkoholowe zapalenie wątroby............................................. 1175 12.3. Alkoholowa marskość wątroby............................................. 1176 13. Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby Tomasz Mach.......................................................................... 1177

14. 15. 16. 16.1. 16.2.

Marskość wątroby Marta Wawrzynowicz‑Syczewska................... 1180 Ostra niewydolność wątroby Anna Boroń‑Kaczmarska.............. 1194 Choroby naczyniowe wątroby............................................... 1197 Zakrzepica żyły wrotnej Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski..... 1197 Zakrzepica żył wątrobowych

16.3. 17. 17.1. 17.2. 17.3. 17.4.

Idiopatyczne niemarskie nadciśnienie wrotne Marek Hartleb.... 1201 Guzy wątroby Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski.................. 1202 Naczyniak krwionośny wątroby........................................... 1202 Ogniskowy rozrost guzkowy................................................ 1204 Gruczolak wątrobowokomórkowy........................................ 1205 Rak wątrobowokomórkowy................................................. 1206

Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski........................................... 1199

XIX

Spis treści 17.5. 17.6. 18.

Nowotwory wtórne............................................................. 1209 Torbiele wątroby.................................................................. 1212 Przeszczepianie wątroby Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski..... 1213

K. 1. 2.

Niedrożność jelit Jan Ciećkiewicz.................................... 1217 Niedrożność porażenna jelit................................................. 1217 Niedrożność mechaniczna jelit............................................. 1219

L. 1. 2. 3.

Krwawienie do przewodu pokarmowego............ 1221 Ogólne zasady postępowania Jan Ciećkiewicz....................... 1221 Krwawienie z wrzodu Witold Bartnik.................................... 1222 Krwawienie z żylaków przełyku lub żołądka

Krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego

4.6. 5. 5.1. 5.2. 5.3. 5.3.1. 5.3.2. 5.3.3. 5.4. 5.4.1. 5.4.2. 5.5. 5.6.

Ł.

Ciało obce w przewodzie pokarmowym

B. Choroby tarczycy.......................................................... 1274 1. Fizjologia

Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski.......................................... 1224 Michał Wiszniewski.................................................................. 1229 Władysław Januszewicz............................................................. 1231

Nadwrażliwość pokarmowa

Zbigniew Bartuzi, Andrea Horvath................................................ 1233

Choroby układu wewnątrzwydzielniczego

A. Choroby podwzgórza i przysadki............................ 1241 1. Fizjologia Jolanta Kunert‑Radek.............................................. 1241 2. Badania diagnostyczne Jolanta Kunert‑Radek......................... 1244 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe................................... 1244 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1245 2.2.1. Hormony przedniego płata przysadki................................... 1245 2.2.2. Hormony tylnego płata przysadki........................................ 1245 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1245 2.3.1. Radiogramy........................................................................ 1245 2.3.2. Tomografia komputerowa................................................... 1246 2.3.3. Rezonans magnetyczny....................................................... 1246 2.3.4. Scyntygrafia receptorowa..................................................... 1247 2.4. Badanie okulistyczne.......................................................... 1248 2.5. Badania morfologiczne....................................................... 1248 3. Choroby podwzgórza, tylnego płata przysadki i szyszynki Jolanta Kunert‑Radek............................................................... 1248

3.1. Choroby podwzgórza.......................................................... 1248 3.1.1. Guzy okolicy podwzgórzowo‑przysadkowej.......................... 1248 3.1.2. Urazy głowy....................................................................... 1250 3.1.3. Jatrogenne uszkodzenia podwzgórza................................... 1250 3.1.4. Zapalenia........................................................................... 1250 3.1.5. Zaburzenia dziedziczne....................................................... 1250 3.1.6. Zaburzenia naczyniowe....................................................... 1250 3.2. Zaburzenia czynności przedniego płata przysadki pochodzenia podwzgórzowego............................................ 1251 3.3. Choroby podwzgórza i tylnego płata przysadki..................... 1251 3.3.1. Moczówka prosta................................................................ 1251 3.3.2. Zespół nieadekwatnego wydzielania wazopresyny (zespół Schwartza i Barttera)............................................... 1252 3.4. Zespół pustego siodła......................................................... 1253 3.5. Guzy szyszynki.................................................................... 1254 4. Niedoczynność przysadki Wojciech Zgliczyński....................... 1255 4.1. Nowotwory prowadzące do niedoczynności przysadki.......... 1258 4.2. Pourazowe i jatrogenne uszkodzenie przysadki.................... 1258 4.3. Naczyniopochodne uszkodzenie przysadki........................... 1258 4.3.1. Poporodowa martwica przysadki (zespół Sheehana)............. 1259 4.3.2. Udar krwotoczny przysadki................................................. 1259 4.4. Choroby naciekowo‑zapalne przysadki................................. 1259 4.5. Wrodzone zaburzenia rozwojowe........................................ 1259

Izolowane niedobory hormonów przysadki.......................... 1260 Guzy przysadki Wojciech Zgliczyński...................................... 1260 Guz prolaktynowy............................................................... 1262 Guzy wydzielające hormon wzrostu (akromegalia)................ 1265 Guzy wydzielające ACTH..................................................... 1269 Choroba Cushinga.............................................................. 1269 Zespół Nelsona................................................................... 1270 Zespół ektopowego wydzielania ACTH.................................. 1271 Guzy wydzielające hormony glikoproteinowe........................ 1271 Guz gonadotropinowy......................................................... 1272 Guz tyreotropinowy............................................................ 1272 Nieczynny guz przysadki..................................................... 1273 Przypadkowo wykryty guz przysadki.................................... 1273

Barbara Jarząb, Andrzej Lewiński, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska.............. 1274

2. 2.1.

Badania diagnostyczne....................................................... 1275 Objawy podmiotowe i przedmiotowe

2.2.

Badania laboratoryjne

Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska................................... 1275

Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska.................................... 1276

2.2.1. Hormony............................................................................. 1276 2.2.2. Tyreoglobulina.................................................................... 1279 2.2.3. Przeciwciała przeciwtarczycowe.......................................... 1279 2.2.4. Wydalanie jodu z moczem (joduria)..................................... 1280 2.3. Badania obrazowe Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska...... 1280 2.3.1. RTG, TK, MR....................................................................... 1280 2.3.2. Ultrasonografia.................................................................. 1281 2.3.3. Scyntygrafia....................................................................... 1283 2.4. Badania morfologiczne Andrzej Lewiński.............................. 1284 2.4.1. Badanie cytologiczne.......................................................... 1284 2.4.2. Badanie histologiczne......................................................... 1286 2.4.3. Badanie śródoperacyjne tarczycy......................................... 1287 3. Nadczynność tarczycy Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska................................... 1287

5.1.3. 5.1.4. 5.1.5. 5.1.6. 5.2. 5.3. 5.3.1. 5.3.2. 6. 7.

Choroba Gravesa i Basedowa.............................................. 1296 Orbitopatia tarczycowa....................................................... 1301 Wole guzkowe toksyczne.................................................... 1303 Guzek autonomiczny pojedynczy......................................... 1304 Inne przyczyny nadczynności tarczycy.................................. 1305 Subkliniczna nadczynność tarczycy...................................... 1306 Nadczynność tarczycy podczas ciąży................................... 1307 Przełom tarczycowy............................................................ 1307 Niedoczynność tarczycy Andrzej Lewiński............................. 1309 Zapalenia tarczycy Andrzej Lewiński...................................... 1316 Przewlekłe zapalenia tarczycy.............................................. 1316 Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto)............................................................ 1316 Niebolesne (ciche) zapalenie tarczycy i poporodowe zapalenie tarczycy............................................................... 1318 Choroba Riedla.................................................................... 1318 Przewlekłe zapalenia tarczycy indukowane lekami................. 1318 Wole amyloidowe................................................................ 1319 Torbiel bąblowcowa............................................................. 1319 Podostre zapalenie tarczycy (choroba de Quervaina)............. 1319 Ostre zapalenia tarczycy..................................................... 1320 Ostre bakteryjne zapalenie tarczycy..................................... 1320 Ostre niebakteryjne zapalenia tarczycy................................. 1321 Zaburzenia z niedoboru jodu Andrzej Lewiński....................... 1321 Choroby przebiegające z eutyreozą

7.1.

Wole miąższowe nietoksyczne............................................. 1322

3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7. 3.8. 4. 5. 5.1. 5.1.1. 5.1.2.

Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska................................... 1322

Spis treści 7.2. 7.3. 8. 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. 9.

Wole guzkowe nietoksyczne................................................ 1322 Przypadkowo wykryte guzki tarczycy................................... 1325 Rak tarczycy Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska............ 1326 Mikrorak tarczycy............................................................... 1327 Rak brodawkowaty i rak pęcherzykowy................................ 1328 Rak rdzeniasty.................................................................... 1331 Rak niezróżnicowany (anaplastyczny)................................... 1331 Leczenie operacyjne chorób tarczycy

9.1. 10. 11.

Powikłania pooperacyjne.................................................... 1331 Zespół oporności na hormony tarczycy Andrzej Lewiński........ 1332 Zespół zaburzeń pozatarczycowych przebiegających z eutyreozą Andrzej Lewiński................................................ 1333

Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska................................... 1331

C. Choroby przytarczyc Franciszek Kokot, Edward Franek...... 1334 1. Fizjologia........................................................................... 1334 2. Badania diagnostyczne....................................................... 1335 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe................................... 1335 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1335 2.2.1. Parathormon...................................................................... 1335 2.2.2. Wapń całkowity i zjonizowany............................................. 1336 2.2.3. Fosforany nieorganiczne..................................................... 1336 2.2.4. Wchłanianie zwrotne fosforanów przez cewki nerkowe......... 1337 2.2.5. Witamina D i jej aktywne metabolity................................... 1337 2.2.6. Wydalanie cAMP z moczem w warunkach podstawowych oraz po podaniu egzogennego PTH (test Ellswortha i Howarda)...... 1337 2.2.7. Peptyd podobny do parathormonu (PTHrP).......................... 1337 2.2.8. Markery obrotu kostnego (osteogenezy i osteolizy)............... 1338 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1338 3. Nadczynność przytarczyc.................................................... 1338 3.1. Pierwotna nadczynność przytarczyc.................................... 1338 3.2. Wtórna nadczynność przytarczyc......................................... 1342 3.3. Trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc............................. 1343 4. Niedoczynność przytarczyc................................................. 1343 4.1. Pierwotna niedoczynność przytarczyc.................................. 1343 4.2. Wtórna niedoczynność przytarczyc...................................... 1345 4.3. Rzekoma niedoczynność przytarczyc................................... 1345 D. Choroby kory nadnerczy........................................... 1348 1. Fizjologia........................................................................... 1348 1.1. Glikokortykosteroidy

2.2.4. Pozytonowa tomografia emisyjna (PET)............................... 1355 2.2.5. Scyntygrafia....................................................................... 1356 3. Niedoczynność kory nadnerczy Tomasz Bednarczuk, Anna A. Kasperlik‑Załuska†............................... 1356

Przewlekła niedoczynność kory nadnerczy........................... 1356 Pierwotna niedoczynność kory nadnerczy (choroba Addisona)............................................................. 1356 3.1.2. Wtórna niedoczynność kory nadnerczy................................ 1360 3.2. Ostra niewydolność kory nadnerczy (przełom nadnerczowy).... 1361 4. Choroby przebiegające z nadmiarem glikokortykosteroidów (zespół Cushinga) 3.1. 3.1.1.

4.1.

Tomasz Bednarczuk, Anna A. Kasperlik‑Załuska†............................... 1362

Zespół Cushinga wywołany autonomicznym guzem albo guzami kory nadnerczy................................................ 1365 4.2. Hiperkortyzolemia subkliniczna wywołana autonomicznym guzem albo guzami kory nadnerczy..................................... 1366 4.3. Zespół Cushinga wywołany rozrostem guzkowym nadnerczy.......................................................................... 1366 4.3.1. Rozrost makroguzkowy nadnerczy....................................... 1366 4.3.2. Rozrost mikroguzkowy nadnerczy – pierwotny pigmentowany drobnoguzkowy rozrost (dysplazja) kory nadnerczy............... 1367 4.4. Inne stany z nadmiarem glikokortykosteroidów.................... 1367 4.4.1. Zespoły dziedziczne............................................................ 1367 4.4.2. Zespoły czynnościowe......................................................... 1367 5. Choroby przebiegające z zaburzeniami wydzielania mineralokortykosteroidów Jadwiga Słowińska‑Srzednicka......... 1368 5.1. Nadciśnienie tętnicze zależne od nadmiaru mineralokortykosteroidów................................................... 1368 5.1.1. Hiperaldosteronizm pierwotny (zespół Conna)...................... 1368 5.1.2. Zespoły nadmiaru deoksykortykosteronu.............................. 1371 5.1.3. Pozorny nadmiar mineralokortykosteroidów (apparent mineralocorticoid excess – AME).......................... 1372 5.2. Hiperaldosteronizm wtórny................................................. 1372 5.3. Hipoaldosteronizm.............................................................. 1372 6. Zespoły nadmiaru androgenów Jadwiga Słowińska‑Srzednicka..... 1373 6.1. Hirsutyzm i wirylizacja........................................................ 1373 6.2. Guzy nadnerczy wydzielające androgeny.............................. 1375 6.3. Wrodzony przerost nadnerczy z niedoboru 21‑hydroksylazy.... 1375 6.4. Wrodzony przerost nadnerczy z niedoboru 11β‑hydroksylazy..... 1376 7. Przypadkowo wykryty guz nadnercza (incydentaloma) Tomasz Bednarczuk, Anna A. Kasperlik‑Załuska†............................... 1377

Rak nadnercza Tomasz Bednarczuk, Anna A. Kasperlik‑Załuska†..... 1380

1.2. Mineralokortykosteroidy Jadwiga Słowińska‑Srzednicka............ 1350 1.3. Androgeny nadnerczowe Jadwiga Słowińska‑Srzednicka............ 1350 2. Badania diagnostyczne........................................................ 1351 2.1. Badania laboratoryjne.......................................................... 1351 2.1.1. Kortyzol Tomasz Bednarczuk, Anna A. Kasperlik‑Załuska†................ 1351 2.1.2. ACTH Tomasz Bednarczuk, Anna A. Kasperlik‑Załuska†.................... 1351 2.1.3. Test pobudzania wydzielania kortyzolu syntetyczną kortykotropiną Tomasz Bednarczuk, Anna A. Kasperlik‑Załuska†..... 1352 2.1.4. Test pobudzania wydzielania ACTH i kortyzolu za pomocą CRH (test stymulacyjny z CRH)

Guzy wydzielające katecholaminy

2.1.5. Testy hamowania deksametazonem

F. Choroby jajników Piotr Skałba...................................... 1389 1. Fizjologia........................................................................... 1389 2. Badania diagnostyczne....................................................... 1392 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe................................... 1392 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1392 2.2.1. Podstawowe oznaczenia stężeń hormonów w surowicy........ 1392 2.2.2. Próby czynnościowe............................................................ 1393 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1393 3. Zaburzenia miesiączkowania............................................... 1393 3.1. Pierwotny i wtórny brak miesiączki...................................... 1393

Tomasz Bednarczuk, Anna A. Kasperlik‑Załuska†............................... 1348

Tomasz Bednarczuk, Anna A. Kasperlik‑Załuska†............................... 1352 Tomasz Bednarczuk, Anna A. Kasperlik‑Załuska†............................... 1352

2.1.6. Badania hormonalne układu renina–angiotensyna–aldosteron 2.1.7. 2.2.

Jadwiga Słowińska‑Srzednicka..................................................... 1353

Androgeny nadnerczowe Jadwiga Słowińska‑Srzednicka............ 1353 Badania obrazowe Tomasz Bednarczuk, Anna A. Kasperlik‑Załuska†............................... 1354

2.2.1. Tomografia komputerowa................................................... 1354 2.2.2. Rezonans magnetyczny....................................................... 1354 2.2.3. Ultrasonografia.................................................................. 1355

Włodzimierz Januszewicz, Andrzej Januszewicz, Aleksander Prejbisz....... 1383

1. Fizjologia........................................................................... 1383 2. Badania diagnostyczne....................................................... 1383 2.1. Badania laboratoryjne......................................................... 1383 2.1.1. Katecholaminy i ich metabolity............................................ 1383 2.1.2. Próba czynnościowa........................................................... 1383 2.2. Badania obrazowe.............................................................. 1383 3. Guz chromochłonny i przyzwojaki........................................ 1385 4. Złośliwy guz chromochłonny................................................ 1388

XXI

Spis treści 3.2. 3.2.1. 3.2.2. 3.3. 3.3.1. 3.3.2. 4. 5. 6. 6.1. 6.2. 6.3.

Pierwotna i wtórna niewydolność jajników.......................... 1394 Pierwotna niewydolność jajników........................................ 1394 Wtórna niewydolność jajników............................................ 1395 Inne zaburzenia miesiączkowania........................................ 1397 Bolesne miesiączkowanie.................................................... 1397 Zespół napięcia przedmiesiączkowego................................. 1397 Zespół policystycznych jajników........................................... 1398 Guzy jajnika........................................................................ 1401 Zaburzenia okresu okołomenopauzalnego i pomenopauzalnego.......................................................... 1402 Zaburzenia okresu okołomenopauzalnego........................... 1402 Zaburzenia okresu pomenopauzalnego................................ 1403 Zasady leczenia objawowego w okresie okołomenopauzalnym i pomenopauzalnym.......................... 1403

G. Choroby jąder Krzysztof Kula, Jolanta Słowikowska‑Hilczer..... 1405 1. Fizjologia........................................................................... 1405 2. Badania diagnostyczne....................................................... 1405 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe................................... 1405 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1406 2.2.1. Badania hormonalne........................................................... 1406 2.2.2. Badanie nasienia................................................................ 1406 2.2.3. Badania genetyczne............................................................ 1407 2.2.4. Markery nowotworów z komórek płciowych......................... 1407 2.2.5. Inne badania laboratoryjne................................................. 1407 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1407 2.4. Badanie histologiczne......................................................... 1407 3. Zaburzenia czynności jąder................................................. 1407 3.1. Wnętrostwo....................................................................... 1408 3.2. Pierwotna niewydolność hormonalna jąder.......................... 1409 3.3. Uszkodzenie kanalików jądra................................................ 1410 3.4. Wtórna niewydolność hormonalna jąder............................... 1410 4. Nowotwory jądra................................................................. 1411 4.1. Inwazyjne nowotwory z komórek płciowych.......................... 1411 4.2. Inne nowotwory jądra.......................................................... 1412 5. Ginekomastia...................................................................... 1413 H.

Zaburzenia determinacji i różnicowania płci

Krzysztof Kula, Jolanta Słowikowska‑Hilczer..................................... 1415

1. Fizjologia............................................................................ 1415 2. Badania diagnostyczne........................................................ 1416 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe.................................... 1416 2.2. Badania laboratoryjne.......................................................... 1416 2.3. Badania obrazowe............................................................... 1416 2.4. Badanie histologiczne.......................................................... 1416 3. Zaburzenia różnicowania płci gonadalnej i somatycznej......... 1416 3.1. Zaburzenie rozwoju płciowego jajnikowo‑jądrowe lub z zaburzeniem chromosomów płciowych (poprzednio obojnactwo prawdziwe lub hermafrodytyzm prawdziwy)......... 1417 3.2. Zaburzenie rozwoju płciowego z prawidłowym lub zaburzonym kariotypem (poprzednio obojnactwo rzekome)..... 1417 3.2.1. Zaburzenie rozwoju płciowego 46,XY lub 45,X/46,XY (poprzednio obojnactwo rzekome męskie)............................ 1417 3.2.2. Zaburzenie rozwoju płciowego 46,XX (poprzednio obojnactwo rzekome żeńskie)............................ 1418 4. Zaburzenia identyfikacji płciowej.......................................... 1419 I.

Zaburzenia wzrastania i dojrzewania płciowego

Ewa Małecka‑Tendera............................................................... 1421

1. Fizjologia........................................................................... 1421 2. Badania diagnostyczne....................................................... 1421 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe................................... 1421 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1422 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1423

XXII

3. 3.1. 3.2. 4. 4.1. 4.2.

Zaburzenia wzrastania........................................................ 1423 Somatotropinowa niedoczynność przysadki......................... 1423 Nadmierny wzrost............................................................... 1425 Zaburzenia dojrzewania płciowego...................................... 1425 Przedwczesne dojrzewanie płciowe..................................... 1425 Opóźnione dojrzewanie płciowe.......................................... 1425

Choroby rozproszonego układu wewnątrzwydzielniczego......................................... 1428 1. Fizjologia Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska................ 1428 2. Badania diagnostyczne Daria Handkiewicz‑Junak.................... 1428 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe................................... 1428 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1429 2.2.1. Markery swoiste................................................................. 1429 2.2.2. Markery nieswoiste............................................................. 1430 2.2.3. Próby czynnościowe............................................................ 1430 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1431 2.3.1. USG, TK, MR....................................................................... 1431 2.3.2. Scyntygrafia i PET............................................................... 1431 2.4. Badania morfologiczne....................................................... 1432 3. Nowotwory neuroendokrynne Barbara Jarząb, 3.1. 3.1.1. 3.1.2. 3.1.3. 3.1.4. 3.1.5. 3.1.6. 3.1.7. 3.2.

Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska, Daria Handkiewicz‑Junak...................... 1432

Nowotwory neuroendokrynne w stopniu zróżnicowania G1 i G2......................................................... 1433 Guz insulinowy................................................................... 1435 Guz gastrynowy.................................................................. 1436 Guz glukagonowy............................................................... 1436 Guz wydzielający VIP (zespół Vernera i Morrisona)............... 1436 Guz somatostatynowy......................................................... 1437 Nowotwory neuroendokrynne trzustki nieczynne hormonalnie....................................................................... 1437 NEN rozwijające się w przewodzie pokarmowym.................. 1437 Raki neuroendokrynne w stopniu zróżnicowania G3 (nisko zróżnicowane)........................................................... 1440

K. 1.

Zespoły wielogruczołowe......................................... 1441 Poliendokrynopatie uwarunkowane autoimmunologicznie

1.1.

Autoimmunologiczny zespół niedoczynności wielogruczołowej typu 1..................................................... 1441 Autoimmunologiczny zespół niedoczynności wielogruczołowej typu 2..................................................... 1442 Autoimmunologiczny zespół niedoczynności wielogruczołowej typu 3..................................................... 1444 Zespoły mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego

1.2. 1.3. 2. 2.1. 2.2. 2.3.

Andrzej Lewiński..................................................................... 1441

Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska................................... 1444

Zespół mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego typu 1......................................................... 1444 Zespół mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego typu 2......................................................... 1446 Inne zespoły mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego.................................................................... 1448

L. Cukrzyca Jacek Sieradzki.................................................. 1449 1. Fizjologia........................................................................... 1449 2. Badania diagnostyczne....................................................... 1450 2.1. Glikemia............................................................................. 1450 2.2. Hemoglobina glikowana (HbA1c).......................................... 1451 2.3. Fruktozamina..................................................................... 1452 2.4. Glukozuria.......................................................................... 1452 2.5. Ciała ketonowe w moczu i we krwi...................................... 1452 2.6. Insulina.............................................................................. 1453 2.7. Peptyd C............................................................................ 1453 2.8. Przeciwciała przeciwwyspowe............................................. 1453

Spis treści 2.9. Próby czynnościowe............................................................ 1453 2.9.1. Doustny test tolerancji glukozy............................................ 1453 2.9.2. Test dożylnego obciążenia glukozą...................................... 1454 2.9.3. Ocena wrażliwości na insulinę............................................. 1454 3. Cukrzyca............................................................................ 1454 4. Cukrzyca a ciąża................................................................. 1479 4.1. Cukrzyca przedciążowa....................................................... 1479 4.2. Cukrzyca rozpoznana podczas ciąży..................................... 1480 5. Ostre powikłania cukrzycy................................................... 1482 5.1. Kwasica i śpiączka ketonowa.............................................. 1482 5.2. Zespół hiperglikemiczno‑hiperosmolalny.............................. 1484 5.3. Kwasica mleczanowa.......................................................... 1485 5.4. Hipoglikemia polekowa....................................................... 1485 6. Przewlekłe powikłania cukrzycy........................................... 1487 6.1. Powikłania oczne................................................................ 1487 6.1.1. Retinopatia cukrzycowa...................................................... 1487 6.1.2. Inne powikłania oczne........................................................ 1488 6.2. Nefropatia cukrzycowa....................................................... 1489 6.3. Neuropatia cukrzycowa....................................................... 1489 6.4. Zespół stopy cukrzycowej.................................................... 1491 6.5. Powikłania makroangiopatyczne......................................... 1494 6.6. Zmiany skórne.................................................................... 1495 6.7. Zmiany stawowe................................................................. 1496 6.8. Zmiany kostne.................................................................... 1496 6.9. Zaburzenia psychologiczne i psychiczne............................... 1496

Choroby nerek i dróg moczowych

A. Fizjologia

Franciszek Kokot, Edward Franek, Małgorzata Wągrowska‑Danilewicz...... 1499

B. Badania diagnostyczne.............................................. 1502 1. Objawy podmiotowe Franciszek Kokot, Edward Franek.............. 1502 1.1. Ból..................................................................................... 1502 1.2. Zaburzenia w oddawaniu moczu......................................... 1502 2. Objawy przedmiotowe Franciszek Kokot, Edward Franek............ 1503 2.1. Obrzęki.............................................................................. 1503 2.2. Krwiomocz......................................................................... 1503 2.3. Nadciśnienie tętnicze.......................................................... 1503 3. Badania laboratoryjne Franciszek Kokot, Edward Franek............ 1503 3.1. Ocena czynności poszczególnych odcinków nefronu............. 1503 3.2. Badanie ogólne moczu........................................................ 1505 3.2.1. Cechy fizyczne moczu.......................................................... 1505 3.2.2. Cechy biochemiczne moczu................................................. 1505 3.2.3. Cechy morfologiczne moczu................................................ 1508 3.3. Badania krwi...................................................................... 1509 3.3.1. Kreatynina.......................................................................... 1510 3.3.2. Cystatyna C ........................................................................ 1510 3.3.3. Mocznik.............................................................................. 1510 3.3.4. Kwas moczowy.................................................................... 1511 4. Badania obrazowe Jerzy Walecki, Ewa Gorczyca‑Wiśniewska......... 1511 4.1. Radiogram przeglądowy jamy brzusznej............................... 1511 4.2. Ultrasonografia................................................................... 1512 4.3. Urografia klasyczna (rentgenowska)..................................... 1514 4.4. Uretrografia i cystografia..................................................... 1516 4.5. Pielografia........................................................................... 1516 4.6. Tomografia komputerowa.................................................... 1516 4.7. Badania radioizotopowe...................................................... 1518 4.8. Rezonans magnetyczny........................................................ 1518 5. Badania morfologiczne........................................................ 1519 5.1. Biopsja nerki Franciszek Kokot, Edward Franek........................... 1519 5.2. Ocena histologiczna Małgorzata Wągrowska‑Danilewicz............ 1521 6. Badania mikrobiologiczne Franciszek Kokot, Edward Franek....... 1522

Ostre uszkodzenie nerek

Przewlekła choroba nerek Michał Myśliwiec............... 1532

E. 1. 1.1.

Choroby kłębuszków nerkowych............................ 1543 Kłębuszkowe zapalenie nerek.............................................. 1543 Klasyfikacja i ogólna charakterystyka kłębuszkowych zapaleń nerek Marian Klinger, Robert Drabczyk......................... 1543 Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek (poinfekcyjne, rozplemowe śródwłośniczkowe)

1.2. 1.3.

Michał Myśliwiec, Robert Drabczyk............................................... 1523

Marian Klinger, Ilona Dziemianko................................................. 1545

Gwałtownie postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek (rozplemowe zewnątrzwłośniczkowe kłębuszkowe zapalenie nerek)................................................................. 1546 1.3.1. Pierwotne gwałtownie postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Ilona Dziemianko.................................... 1547 1.3.2. Wtórne gwałtownie postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek Zbigniew Hruby, Marian Klinger...................................... 1549 1.4. Mezangialne kłębuszkowe zapalenie nerek.......................... 1550 1.4.1. Pierwotne mezangialne kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Ilona Dziemianko................................................. 1550

1.4.2. Wtórne mezangialne kłębuszkowe zapalenie nerek 1.5.

Zbigniew Hruby....................................................................... 1551

Błoniastorozplemowe kłębuszkowe zapalenie nerek (mezangialno‑włośniczkowe kłębuszkowe zapalenie nerek)...... 1552 1.5.1. Pierwotne błoniastorozplemowe kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Ilona Dziemianko..................................... 1552 1.5.2. Wtórne błoniastorozplemowe kłębuszkowe zapalenie nerek Zbigniew Hruby...................................................................... 1553

1.6. Submikroskopowe kłębuszkowe zapalenie nerek.................. 1553 1.6.1. Pierwotne submikroskopowe kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak.......................................... 1554

1.6.2. Wtórne submikroskopowe kłębuszkowe zapalenie nerek 1.7.

Zbigniew Hruby...................................................................... 1555

Ogniskowe segmentowe stwardnienie kłębuszków nerkowych.......................................................................... 1555 1.7.1. Pierwotne ogniskowe segmentowe stwardnienie kłębuszków nerkowych Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak...................... 1556 1.7.2. Wtórne ogniskowe segmentowe stwardnienie kłębuszków nerkowych Zbigniew Hruby.................................................. 1557 1.8. Błoniaste kłębuszkowe zapalenie nerek............................... 1558 1.8.1. Pierwotne błoniaste kłębuszkowe zapalenie nerek

Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak.......................................... 1558

1.8.2. Wtórne błoniaste kłębuszkowe zapalenie nerek 1.9.

Zbigniew Hruby...................................................................... 1560

2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4.

Włókienkowe i immunotaktoidalne kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak.............................. 1560 Glomerulopatie wtórne....................................................... 1561 Nefropatia toczniowa Zbigniew Hruby.................................. 1561 Nefropatia cukrzycowa Edward Franek, Franciszek Kokot........... 1563 Amyloidoza (skrobiawica) nerek Zbigniew Hruby................... 1567 Choroba złogów immunoglobulin monoklonalnych

2.5.

Glomerulopatia lipoproteinowa

2.6. 3. 3.1. 3.2.

Nefropatie związane z zakażeniem HIV Robert Drabczyk........ 1568 Glomerulopatie wrodzone................................................... 1569 Zespół Alporta Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak................ 1569 Nefropatia cienkich błon podstawnych

3.3. 3.4.

Choroba Fabry’ego Marian Klinger, Robert Drabczyk................. 1570 Wrodzone zespoły nerczycowe Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak............................................. ^DVD Zespół nerczycowy Marian Klinger, Sławomir C. Zmonarski........... 1571

Zbigniew Hruby...................................................................... 1567

Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak.......................................... 1568

Marian Klinger, Robert Drabczyk.................................................. 1570

XXIII

Spis treści F.

Śródmiąższowe zapalenie nerek

Ostre śródmiąższowe (cewkowo‑śródmiąższowe) zapalenie nerek................................................................... 1576 Przewlekłe śródmiąższowe (cewkowo‑śródmiąższowe) zapalenie nerek.................................................................. 1578

Stanisław Czekalski, Krzysztof Pawlaczyk, Robert Drabczyk.................. 1575

G. Tubulopatie Jan Zawadzki............................................... 1581 1. Glukozuria nerkowa............................................................ 1581 2. Nerkowa kwasica cewkowa................................................. 1582 2.1. Kwasica cewkowa bliższa.................................................... 1582 2.2. Kwasice cewkowe dalsze..................................................... 1583 2.3. Nerkowa kwasica cewkowa typu 4...................................... 1584 3. Cystynuria.......................................................................... 1585 4. Rodzinna krzywica hipofosfatemiczna................................. 1586 5. Zespół Gitelmana................................................................ 1587 6. Zespół Barttera................................................................... 1588 7. Moczówka prosta nerkowa................................................. 1588 8. Zespół Fanconiego.............................................................. 1589

4.2. Ciąża podczas leczenia dializami......................................... 1638 4.3. Ciąża po przeszczepieniu nerki............................................ 1639 5. Nadciśnienie tętnicze a ciąża............................................... 1639 5.1. Stan przedrzucawkowy....................................................... 1639 5.2. Rzucawka........................................................................... 1641 P. Leczenie nerkozastępcze.......................................... 1642 1. Hemodializoterapia Bolesław Rutkowski................................ 1642 2. Dializa otrzewnowa Zofia Wańkowicz.................................... 1644 3. Przeszczepianie nerki Magdalena Durlik................................ 1647 R.

Leczenie żywieniowe w chorobach nerek

Zasady stosowania leków u osób z chorobami nerek

Edward Franek, Michał Nowicki................................................... 1652

Bolesław Rutkowski, Andrzej Chamienia, Bogdan Biedunkiewicz........... 1656

Choroby układu krwiotwórczego

Kamica nerkowa

Nefropatia zaporowa Władysław Sułowicz, Maciej Drożdż.... 1599

A. Fizjologia....................................................................... 1659 1. Hematopoeza Wiesław W. Jędrzejczak.................................... 1659 2. Krzepnięcie krwi i fibrynoliza Krystyna Zawilska..................... 1662

Zakażenia układu moczowego

Objawy podmiotowe i przedmiotowe

1. 2. 2.1. 2.2. 2.3.

Objawy podmiotowe........................................................... 1669 Objawy przedmiotowe........................................................ 1669 Powiększenie węzłów chłonnych......................................... 1669 Powiększenie śledziony....................................................... 1670 Objawy przedmiotowe skaz krwotocznych........................... 1671

Władysław Sułowicz, Tomasz Stompór, Robert Drabczyk..................... 1591

Jan Duława, Robert Drabczyk...................................................... 1602

K. Torbiele nerek Michał Nowicki........................................ 1613 1. Torbiele proste nerek........................................................... 1613 2. Nabyta torbielowatość nerek................................................ 1614 3. Zwyrodnienie wielotorbielowate nerek.................................. 1614 4. Nefronoftyza....................................................................... 1616 5. Gąbczastość rdzenia nerek................................................... 1617 6. Wielotorbielowata dysplazja nerek....................................... 1617 L.

Nowotwory układu moczowego

1. 1.1. 1.2. 2. 3.

Guzy nerki........................................................................... 1618 Rak nerkowokomórkowy...................................................... 1618 Rak miedniczki nerkowej i moczowodu................................ 1620 Rak pęcherza moczowego................................................... 1621 Rak cewki moczowej........................................................... 1622

Wady wrodzone układu moczowego

1. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4.

Wady wrodzone nerek......................................................... 1623 Wady wrodzone dróg moczowych........................................ 1625 Wady moczowodów............................................................ 1626 Wady pęcherza moczowego................................................ 1626 Wady cewki moczowej........................................................ 1627 Odpływ pęcherzowo‑moczowodowy................................... 1627

N. 1.

Układ krążenia w chorobach nerek....................... 1630 Choroby serca u osób z upośledzoną czynnością nerek

Nadciśnienie tętnicze w chorobach nerek

Andrzej Książek, Wojciech Załuska................................................. 1618

Jacek A. Pietrzyk..................................................................... 1623

Jacek Imiela, Krzysztof J. Filipiak.................................................. 1630

Andrzej Więcek, Jerzy Chudek..................................................... 1633

O. Nerki a ciąża Władysław Sułowicz, Tomasz Stompór.............. 1637 1. Fizjologia........................................................................... 1637 2. Zakażenia układu moczowego podczas ciąży....................... 1637 3. Ostre uszkodzenie nerek związane z ciążą i porodem............ 1637 3.1. Ostra martwica kory nerek.................................................. 1638 4. Ciąża u chorej z przewlekłą niewydolnością nerek................ 1638 4.1. Ciąża w okresie przeddializacyjnym..................................... 1638

XXIV

Andrzej Hellmann.................................................................... 1669

C. Badania laboratoryjne i morfologiczne................ 1672 1. Badanie morfologiczne krwi Janusz Kabata, Andrzej Hellmann..... 1672 1.1. Erytrocyty.......................................................................... 1673 1.1.1. Hemoglobina...................................................................... 1673 1.1.2. Liczba erytrocytów i hematokryt.......................................... 1673 1.1.3. Wskaźniki erytrocytowe...................................................... 1673 1.1.4. Retikulocyty....................................................................... 1675 1.1.5. Erytrogram......................................................................... 1675 1.2. Leukocyty........................................................................... 1676 1.3. Płytki krwi.......................................................................... 1677 2. Badania w niedokrwistościach Maria Podolak‑Dawidziak, Bogdan Solnica..................................... 1678

2.1. Badania przemian hemoglobiny........................................... 1678 2.1.1. Haptoglobina i hemopeksyna.............................................. 1678 2.1.2. Wolna hemoglobina............................................................ 1678 2.1.3. Methemoglobina................................................................ 1679 2.1.4. Hemosyderyna.................................................................... 1679 2.1.5. Bilirubina........................................................................... 1679 2.1.6. Elektroforeza hemoglobiny.................................................. 1679 2.2. Ocena jakości erytrocytów.................................................. 1679 2.2.1. Oporność osmotyczna erytrocytów...................................... 1679 2.2.2. Badanie hemolizy w zakwaszonym glicerolu......................... 1680 2.2.3. Badanie kriohemolizy.......................................................... 1680 2.2.4. Test wiązania 5’-maleimidu eozyny (test EMA)...................... 1680 2.2.5. Enzymy wewnątrzkrwinkowe............................................... 1680 2.2.6. Czas przeżycia erytrocytów................................................. 1680 2.3. Ocena gospodarki żelazowej............................................... 1680 2.3.1. Żelazo w surowicy............................................................... 1681 2.3.2. Wysycenie transferyny żelazem............................................ 1681 2.3.3. Całkowita zdolność wiązania żelaza.................................... 1682 2.3.4. Rozpuszczalny receptor dla transferyny................................ 1682

Spis treści 2.3.5. Ferrytyna........................................................................... 1682 2.3.6. Hepcydyna‑25.................................................................... 1683 2.3.7. Protoporfiryna cynkowa...................................................... 1683 2.3.8. Próba doustnego obciążenia żelazem.................................. 1683 2.4. Inne czynniki wpływające na erytropoezę............................ 1683 2.4.1. Erytropoetyna.................................................................... 1683 2.4.2. Kwas foliowy...................................................................... 1684 2.4.3. Witamina B12...................................................................... 1684 2.4.4. Kwas metylomalonowy....................................................... 1684 2.5. Przeciwciała przeciwko erytrocytom (test Coombsa)............. 1685 3. Badania leukocytów Bogdan Solnica, Tomasz Sacha.................. 1685 3.1. Badania mobilizacji granulocytów....................................... 1685 3.2. Badania chemotaksji........................................................... 1685 3.3. Badania fagocytozy............................................................ 1685 3.4. Aktywność fosfatazy zasadowej granulocytów..................... 1686 3.5. Aktywność peroksydazy granulocytów................................ 1686 3.6. Aktywność esteraz leukocytów............................................ 1687 3.7. Zawartość ciał tłuszczowych barwionych sudanem czarnym B w granulocytach................................................. 1687 3.8. Zawartość substancji PAS‑dodatnich................................... 1688 4. Immunoglobuliny Anna Dmoszyńska..................................... 1688 4.1. Elektroforeza białek............................................................ 1689 4.2. Immunofiksacja.................................................................. 1690 4.3. Stężenie immunoglobulin.................................................... 1690 4.4. Łańcuchy lekkie immunoglobulin......................................... 1691 5. Badania krzepnięcia krwi i fibrynolizy.................................. 1691 5.1. Czas częściowej tromboplastyny po aktywacji

3. Niedokrwistość syderoblastyczna......................................... 1715 4. Niedokrwistość chorób przewlekłych.................................... 1716 5. Niedokrwistość megaloblastyczna........................................ 1718 5.1. Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12............................. 1718 5.2. Niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego...................... 1720 6. Niedokrwistości hemolityczne.............................................. 1721 6.1. Niedokrwistości hemolityczne wrodzone.............................. 1723 6.1.1. Sferocytoza wrodzona......................................................... 1723 6.1.2. Niedobór dehydrogenazy glukozo‑6‑fosforanowej................. 1724 6.1.3. Niedobór kinazy pirogronianowej........................................ 1725 6.1.4. Methemoglobinemia........................................................... 1726 6.1.5. Talasemie (niedokrwistości tarczowatokrwinkowe)............... 1727 6.1.6. Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa................................. 1728 6.2. Niedokrwistości hemolityczne nabyte.................................. 1729 6.2.1. Niedokrwistość hemolityczna autoimmunologiczna.............. 1729 6.2.2. Niedokrwistość hemolityczna z aloimmunizacji.................... 1732 6.2.3. Niedokrwistość hemolityczna mikroangiopatyczna............... 1732 6.2.4. Nocna napadowa hemoglobinuria....................................... 1732 7. Niedokrwistość aplastyczna................................................ 1734

5.2. Czas protrombinowy Bogdan Solnica.................................... 1692 5.3. Czas trombinowy Bogdan Solnica......................................... 1693 5.4. Aktywność anty‑Xa Bogdan Solnica...................................... 1693 5.5. Fibrynogen Bogdan Solnica, Anetta Undas............................... 1694 5.6. Inne czynniki krzepnięcia Bogdan Solnica, Anetta Undas........... 1694 5.7. Oporność na aktywowane białko C

3. 4. 5. 6.

Bogdan Solnica....................................................................... 1691

Bogdan Solnica, Anetta Undas.................................................... 1695

5.8. Antytrombina Bogdan Solnica, Anetta Undas........................... 1696 5.9. Białko C i białko S Bogdan Solnica, Anetta Undas...................... 1696 5.10. Czynnik von Willebranda Bogdan Solnica, Anetta Undas........... 1697 5.11. Markery generacji trombiny Bogdan Solnica, Anetta Undas....... 1697 5.12. Dimer D Bogdan Solnica....................................................... 1698 5.13. Produkty degradacji fibryny i fibrynogenu Bogdan Solnica, Anetta Undas.................................................... 1698

5.14. 5.15. 5.16.

Tromboelastografia i tromboelastometria Anetta Undas........ 1699 Badania czynności płytek krwi Bogdan Solnica, Anetta Undas...... 1699 Czas krwawienia i czas okluzji PFA

Badanie cytologiczne i histologiczne szpiku

6.1. 6.2. 7.

Biopsja szpiku.................................................................... 1700 Ocena mikroskopowa szpiku............................................... 1702 Badania immunofenotypu komórek hematopoezy

8. 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. 8.5.

Badania genetyczne Olga Haus........................................... 1707 Cytogenetyka klasyczna...................................................... 1707 Cytogenetyka molekularna.................................................. 1708 Łańcuchowa reakcja polimerazy.......................................... 1709 Inne metody badań genetycznych........................................ 1709 Zastosowanie badań genetycznych w chorobach układu krwiotwórczego.................................................................. 1709

Bogdan Solnica, Anetta Undas.................................................... 1699 Andrzej Hellmann, Wanda Knopińska‑Posłuszny............................... 1700

Andrzej Hellmann, Krzysztof Lewandowski...................................... 1704

D. Niedokrwistości Maria Podolak‑Dawidziak........................ 1711 1. Niedokrwistość pokrwotoczna............................................. 1711 2. Niedokrwistość z niedoboru żelaza....................................... 1712

E. 1. 2.

Białaczki ostre Jerzy Hołowiecki...................................... 1737 Ostre białaczki szpikowe..................................................... 1737 Ostre białaczki/chłoniaki limfoblastyczne............................. 1752

Nowotwory mieloproliferacyjne i mielodysplastyczne.................................................. 1759 1. Klasyfikacja Andrzej Hellmann.............................................. 1759 2. Przewlekła białaczka szpikowa

Andrzej Hellmann, Witold Prejzner............................................... 1760

Czerwienica prawdziwa Irena Frydecka................................. 1765 Nadpłytkowość samoistna Irena Frydecka............................ 1768 Pierwotne włóknienie szpiku Irena Frydecka......................... 1771 Zespoły hipereozynofilowe

Andrzej Hellmann, Witold Prejzner............................................... 1775

7. Mastocytoza Andrzej Hellmann, Andrzej Mital.......................... 1778 8. Przewlekła białaczka neutrofilowa Andrzej Hellmann............. 1782 9. Przewlekła białaczka mielomonocytowa Andrzej Hellmann, Andrzej Mital................................................. 1783

10.

Atypowa przewlekła białaczka szpikowa

11.

Zespoły mielodysplastyczne

Andrzej Hellmann.................................................................... 1786 Jadwiga Dwilewicz‑Trojaczek...................................................... 1787

G. Nowotwory limfoproliferacyjne.............................. 1793 1. Klasyfikacja Krzysztof Warzocha............................................ 1793 2. Białaczki z dojrzałych limfocytów Tadeusz Robak.................. 1793 2.1. Przewlekła białaczka limfocytowa....................................... 1793 2.2. Białaczka włochatokomórkowa........................................... 1800 2.3. Białaczka prolimfocytowa................................................... 1802 2.4. Białaczka z dużych ziarnistych limfocytów............................ 1802 3. Chłoniaki nie‑Hodgkina Krzysztof Warzocha........................... 1803 4. Chłoniak Hodgkina Janusz Meder......................................... 1823 5. Gammapatie monoklonalne Anna Dmoszyńska...................... 1829 5.1. Gammapatia monoklonalna o nieokreślonym znaczeniu....... 1829 5.2. Szpiczak plazmocytowy....................................................... 1830 5.3. Amyloidoza (skrobiawica) łańcuchów lekkich immunoglobulin................................................................. 1837 5.4. Makroglobulinemia Waldenströma...................................... 1840 5.5. Choroby łańcuchów ciężkich................................................ 1843 H. 1. 2.

Histiocytozy zapalne i nowotworowe................... 1844 Zespół hemofagocytowy Wiesław W. Jędrzejczak.................... 1844 Histiocytoza z komórek Langerhansa Dariusz Wołowiec......... 1846

Niedobory odporności Jacek Roliński, Tomasz Sacha........ 1848

XXV

Spis treści J. Zaburzenia hemostazy............................................... 1856 1. Skazy krwotoczne płytkowe Krystyna Zawilska....................... 1856 1.1. Małopłytkowości................................................................ 1856 1.1.1. Małopłytkowości uwarunkowane zmniejszonym wytwarzaniem płytek krwi (małopłytkowości „centralne”).... 1857 1.1.2. Pierwotna małopłytkowość immunologiczna........................ 1859 1.1.3. Małopłytkowości „obwodowe” immunologiczne.................. 1864 1.1.4. Małopłytkowości „obwodowe” nieimmunologiczne (mikroangiopatie zakrzepowe)............................................. 1865 1.1.5. Małopłytkowości związane z sekwestracją płytek krwi (hipersplenizmem).............................................................. 1869 1.1.6. Małopłytkowości z rozcieńczenia......................................... 1870 1.2. Nadpłytkowości.................................................................. 1870 1.3. Zaburzenia czynności płytek krwi (trombocytopatie)............ 1870 1.3.1. Wrodzone zaburzenia receptorów powierzchniowych błony płytkowej.................................................................. 1870 1.3.2. Defekty aktywności prokoagulacyjnej płytek........................ 1872 1.3.3. Zaburzenia ziarnistości płytkowych...................................... 1872 1.3.4. Defekty struktury lub cytoszkieletu białek płytkowych.......... 1873 1.3.5. Defekty (wrodzone warianty) receptorów dla rozpuszczalnych agonistów płytkowych i dla szlaków sygnałowych................ 1873 1.3.6. Nabyte zaburzenia czynności płytek krwi............................. 1873 2. Skazy krwotoczne naczyniowe Krystyna Zawilska.................... 1874 3. Skazy krwotoczne osoczowe Jerzy Windyga.......................... 1877 3.1. Skazy krwotoczne osoczowe wrodzone................................ 1877 3.1.1. Hemofilia A........................................................................ 1877 3.1.2. Hemofilia B......................................................................... 1880 3.1.3. Choroba von Willebranda.................................................... 1881 3.1.4. Wrodzone niedobory innych czynników krzepnięcia.............. 1883 3.2. Skazy krwotoczne osoczowe nabyte.................................... 1883 3.2.1. Zaburzenia krzepnięcia wywołane niedoborem witaminy K..... 1883 3.2.2. Zaburzenia krzepnięcia w chorobach wątroby...................... 1884 3.2.3. Rozsiane krzepnięcie wewnątrznaczyniowe.......................... 1885 3.2.4. Nabyta hemofilia A............................................................. 1887 3.2.5. Inne nabyte skazy krwotoczne osoczowe............................. 1891 4. Stany nadkrzepliwości Anetta Undas.................................... 1891 K. 1. 2. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.5.1. 3.5.2. 3.5.3. 3.5.4. 3.5.5. 3.5.6. 3.6. 3.7. 3.8.

XXVI

Transfuzjologia kliniczna i hemafereza lecznicza........................................................................ 1895 Grupy krwi Bogumiła Michalewska......................................... 1895 Stosowanie krwi, jej składników i produktów krwiopochodnych – zasady ogólne Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek....................................... 1898

Stosowanie krwi, jej składników i produktów krwiopochodnych – zasady szczegółowe

Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek....................................... 1903

Krew pełna konserwowana................................................. 1903 Koncentrat krwinek czerwonych.......................................... 1903 Ubogoleukocytarny koncentrat krwinek czerwonych............. 1904 Przemywany koncentrat krwinek czerwonych....................... 1904 Koncentrat krwinek płytkowych.......................................... 1905 Koncentrat krwinek płytkowych otrzymany metodą manualną........................................................................... 1905 Koncentrat krwinek płytkowych otrzymany metodą automatycznej aferezy........................................................ 1906 Ubogoleukocytarny koncentrat krwinek płytkowych............. 1906 Przemywany koncentrat krwinek płytkowych (PKKP)............ 1907 Rekonstytuowany (uniwersalny) koncentrat krwinek płytkowych (RKKP)............................................................. 1907 Oporność na przetaczanie koncentratów krwinek płytkowych......................................................................... 1907 Koncentrat granulocytarny.................................................. 1907 Napromieniowane składniki krwi......................................... 1908 Osocze świeżo mrożone...................................................... 1908

3.9. Krioprecypitat.................................................................... 1909 3.10. Albumina........................................................................... 1909 3.11. Immunoglobuliny................................................................ 1909 4. Hemafereza lecznicza Andrzej Hellmann, Maria Bieniaszewska..... 1910 L.

VII

Przeszczepianie komórek krwiotwórczych

Jan Zaucha, Andrzej Hellmann..................................................... 1912

Choroby reumatyczne

Podział chorób reumatycznych

Objawy podmiotowe i przedmiotowe

Irena Zimmermann‑Górska......................................................... 1923 Irena Zimmermann‑Górska......................................................... 1925

1. Objawy podmiotowe........................................................... 1925 1.1. Ból..................................................................................... 1925 1.2. Sztywność.......................................................................... 1925 2. Badanie przedmiotowe układu ruchu................................... 1925 2.1. Stawy kręgosłupa............................................................... 1925 2.2. Stawy krzyżowo‑biodrowe.................................................. 1926 2.3. Stawy kończyn.................................................................... 1927 2.3.1. Stawy skroniowo‑żuchwowe................................................ 1930 2.3.2. Badanie mięśni................................................................... 1930 2.3.3. Badanie ścięgien i tkanek okołostawowych.......................... 1930 Badania diagnostyczne.............................................. 1931 Badania laboratoryjne Beata Nowak, Piotr Wiland................... 1931 Szybkość opadania krwinek czerwonych (odczyn Biernackiego – OB)................................................. 1931 1.2. Białko C‑reaktywne............................................................. 1932 1.3. Czynnik reumatoidalny........................................................ 1933 1.4. Przeciwciała przeciwko cytrulinowanym peptydom............... 1933 1.5. Przeciwciała przeciwjądrowe............................................... 1934 1.6. Przeciwciała antyfosfolipidowe........................................... 1936 1.7. Przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofilów................... 1937 1.8. Krioglobuliny...................................................................... 1938 1.9. Składowe dopełniacza........................................................ 1938 1.10. Kompleksy immunologiczne................................................ 1939 1.11. Markery obrotu kostnego.................................................... 1939 1.11.1. Markery kościotworzenia.................................................... 1939 1.11.2. Markery resorpcji kostnej.................................................... 1939 2. Badania obrazowe Jadwiga Staniszewska‑Varga, C. 1. 1.1.

Małgorzata Serafin‑Król, Anna Ciechomska..................................... 1940

2.1. Radiogramy........................................................................ 1940 2.2. Tomografia komputerowa................................................... 1946 2.3. Rezonans magnetyczny....................................................... 1946 2.4. Scyntygrafia....................................................................... 1948 2.5. Ultrasonografia.................................................................. 1949 3. Artroskopia Władysław Manikowski, Leszek Romanowski............... 1951 4. Badanie płynu stawowego Irena Zimmermann‑Górska............. 1952 5. Densytometria kości Piotr Głuszko, Witold Tłustochowicz............ 1955 5.1. Dwuwiązkowa absorpcjometria rentgenowska..................... 1955 5.2. Ilościowa tomografia komputerowa i metoda ultradźwiękowa.................................................................. 1957 6. Badania neurofizjologiczne Juliusz Huber................................ ^DVD 6.1. Badanie elektromiograficzne.................................................. ^DVD 6.2. Badanie elektroneurograficzne............................................... ^DVD D. 1. 2. 3.

Choroby układowe tkanki łącznej.......................... 1958 Reumatoidalne zapalenie stawów Anna Filipowicz‑Sosnowska.. 1958 Choroba Stilla u dorosłych Irena Zimmermann‑Górska.............. 1973 Toczeń rumieniowaty układowy Jacek Musiał....................... 1975

Spis treści 4. 5.

Toczeń polekowy Jacek Musiał............................................. 1984 Zespół antyfosfolipidowy Irena Zimmermann‑Górska,

5. Fibromialgia Włodzimierz Samborski....................................... 2082 6. Zespoły bólowe kręgosłupa Andrzej Maciejczak........................ ^DVD

6. 7.

Twardzina układowa Stanisław Sierakowski, Matylda Sierakowska.... 1989 Rozlane zapalenie powięzi z eozynofilią

Zapalenie wielomięśniowe i skórno‑mięśniowe

Mieszana choroba tkanki łącznej i zespoły nakładania

10. 10.1. 10.1.1. 10.1.2. 10.2. 10.2.1. 10.2.2.

Zapalenia naczyń Jacek Musiał, Jan Sznajd, Andrzej Szczeklik†...... 2008 Zapalenie średnich naczyń.................................................. 2008 Guzkowe zapalenie tętnic.................................................... 2009 Choroba Kawasakiego........................................................ 2010 Zapalenie małych naczyń..................................................... 2011 Zapalenie naczyń związane z ANCA...................................... 2011 Zapalenie małych naczyń związane z kompleksami immunologicznymi.............................................................. 2017 Zapalenie różnych naczyń................................................... 2021 Zapalenie naczyń w chorobie Behçeta................................. 2021 Zapalenie naczyń w zespole Cogana.................................... 2022 Zapalenie naczyń jednego narządu...................................... 2022 Leukocytoklastyczne zapalenie naczyń skóry........................ 2023 Zapalenia naczyń w chorobie układowej.............................. 2024 Zapalenie naczyń o prawdopodobnej etiologii..................... 2024 Zapalenie naczyń związane z zakażeniem............................ 2024 Zapalenie naczyń związane z lekami.................................... 2024 Zapalenie naczyń związane z nowotworem.......................... 2025 Polimialgia reumatyczna Irena Zimmermann‑Górska................ 2025 Zespół Sjögrena Irena Zimmermann‑Górska............................. 2027

10.3. 10.3.1. 10.3.2. 10.4. 10.4.1. 10.5. 10.6. 10.6.1. 10.6.2. 10.6.3. 11. 12. E.

Jacek Musiał, Jana Skrzypczak..................................................... 1984

Stanisław Sierakowski, Matylda Sierakowska................................... 1997 Paweł Mielnik, Hanna Chwalińska‑Sadowska†.................................. 1999 Marzena Olesińska, Hanna Chwalińska‑Sadowska†............................ 2004

Zapalenia stawów z zajęciem stawów kręgosłupa.................................................................... 2030 Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

Łuszczycowe zapalenie stawów

3. 4.

Reaktywne zapalenie stawów Brygida Kwiatkowska............... 2043 Zapalenia stawów w przebiegu nieswoistych zapaleń jelit

Choroba zwyrodnieniowa stawów

Infekcyjne (septyczne) zapalenie stawów

Choroby związane z obecnością kryształów

1. 2. 3. 4.

Dna moczanowa................................................................. 2060 Choroby wywoływane przez kryształy pirofosforanu wapnia.... 2067 Zapalenia stawów wywoływane przez apatyty..................... 2068 Inne odczyny zapalne w stawach wywołane przez kryształy.... 2069

Irena Zimmermann‑Górska......................................................... 2030 Jacek Szechiński, Eugeniusz Józef Kucharz....................................... 2037

Piotr Wiland, Jacek Szechiński..................................................... 2046 Leszek Szczepański................................................................... 2048

Mariusz Korkosz...................................................................... 2057 Irena Zimmermann‑Górska......................................................... 2060

I. Choroby metaboliczne kości.................................... 2070 1. Osteoporoza Piotr Głuszko, Witold Tłustochowicz....................... 2070 2. Osteomalacja Piotr Głuszko, Witold Tłustochowicz...................... 2076 3. Choroba Pageta Mariusz Korkosz.......................................... 2077 J. Reumatyzm tkanek miękkich.................................. 2081 1. Tendopatie i entezopatie Włodzimierz Samborski.................... 2081 1.1. Zespół bolesnego barku...................................................... 2081 1.2. Inne entezopatie................................................................. 2082 2. Periartropatie Włodzimierz Samborski.................................... 2082 3. Zapalenia pochewek ścięgien Włodzimierz Samborski............. 2082 4. Zapalenia kaletek maziowych Włodzimierz Samborski............. 2082

Zaburzenia nerwowo‑naczyniowe

Eugeniusz Józef Kucharz............................................................ 2085

1. Neuropatie uciskowe nerwów obwodowych......................... 2085 1.1. Zespół otworu górnego klatki piersiowej.............................. 2086 1.2. Neuropatie uciskowe nerwu pośrodkowego......................... 2086 1.2.1. Zespół mięśnia nawrotnego obłego..................................... 2086 1.2.2. Zespół cieśni nadgarstka..................................................... 2086 1.3. Zespół nerwu międzykostnego przedniego przedramienia..... 2087 1.4. Neuropatie uciskowe nerwu łokciowego.............................. 2087 1.4.1. Zespół kanału łokciowego................................................... 2087 1.4.2. Zespół kanału nadgarstka nerwu łokciowego....................... 2088 1.5. Meralgia z parestezjami...................................................... 2088 1.6. Zespół kanału stępu............................................................ 2088 1.7. Metatarsalgia Mortona....................................................... 2088 1.8. Inne rzadkie zespoły uciskowe............................................. 2088 2. Algodystrofia...................................................................... 2089 L. 1.

Choroby tkanki łącznej uwarunkowane genetycznie................................................................... 2092 Zespół nadmiernej ruchomości stawów

2. 3.

Zespół Ehlersa i Danlosa Irena Zimmermann‑Górska ................ 2093 Dysplazje kostno‑stawowe Mariusz Korkosz.......................... 2094

M. 1.

Nowotwory tkanek miękkich i kości..................... 2098 Nowotwory tkanek miękkich Wojciech M. Wysocki,

Mięsaki kości Piotr Rutkowski.................................................. ^DVD

N. 1.

3. 4. 5. 6. 7.

Inne choroby układu ruchu....................................... 2102 Zmiany w układzie ruchu związane z zaburzeniami hormonalnymi Eugeniusz Józef Kucharz................................... 2102 Zmiany w układzie ruchu związane z cukrzycą...................... 2102 Zmiany w układzie ruchu związane z chorobami tarczycy...... 2103 Zmiany w przebiegu tyreotoksykozy..................................... 2104 Zmiany w przebiegu niedoczynności tarczycy....................... 2104 Zmiany w układzie ruchu towarzyszące zaburzeniom wydzielania glikokortykosteroidów...................................... 2105 Zmiany w przebiegu zespołu Cushinga................................. 2105 Zmiany w przebiegu niedoczynności kory nadnerczy............. 2105 Zaburzenia układu krwiotwórczego w chorobach reumatycznych Maria Podolak‑Dawidziak................................ 2105 Martwica jałowa kości Mariusz Korkosz................................ 2107 Osteoartropatia przerostowa Irena Zimmermann‑Górska.......... 2109 Amyloidoza (skrobiawica) Anna Filipowicz‑Sosnowska............... 2111 Rumień guzowaty Irena Zimmermann‑Górska........................... 2113 Zapalenie tkanki tłuszczowej Irena Zimmermann‑Górska........... 2114

Kinezyterapia w chorobach układu ruchu

1. 2.

Metody i techniki kinezyterapii............................................. 2116 Usprawnianie w różnych okresach choroby........................... 2117

Irena Zimmermann‑Górska ........................................................ 2092

Piotr Rutkowski, Joanna Wysocka, Andrzej Komorowski...................... 2098

1.1. 1.2. 1.2.1. 1.2.2. 1.3. 1.3.1. 1.3.2. 2.

VIII

A. 1. 2. 3. 4.

Barbara Krzyśko....................................................................... 2116

Choroby alergiczne Patofizjologia i klasyfikacja chorób alergicznych Marek L. Kowalski......................................... 2121 Rodzaje nadwrażliwości....................................................... 2121 Alergia atopowa................................................................. 2122 Alergie IgE‑zależne nieatopowe........................................... 2125 Nazewnictwo chorób z nadwrażliwości................................ 2125

XXVII

Spis treści B. Badania diagnostyczne Jerzy Kruszewski....................... 2127 1. Badania laboratoryjne.......................................................... 2127 1.1. Immunoglobuliny klasy E (IgE).............................................. 2127 1.2. Eozynofile we krwi obwodowej i wydzielinach...................... 2128 1.3. Tryptaza............................................................................. 2128 1.4. Histamina i metylohistamina............................................... 2129 1.5. Inhibitor składowej C1 układu dopełniacza.......................... 2129 1.6. Kompleksy immunologiczne................................................ 2130 2. Testy skórne....................................................................... 2130 2.1. Testy skórne punktowe i śródskórne..................................... 2130 2.2. Testy płatkowe.................................................................... 2132 3. Próby prowokacyjne............................................................ 2134 3.1. Próba prowokacyjna donosowa........................................... 2134 3.2. Próby prowokacyjne z lekami............................................... 2135 3.2.1. Próba prowokacyjna z kwasem acetylosalicylowym............... 2135 4. Badanie cytologiczne wymazu z nosa.................................. 2136

2.6. 2.7. 2.8. 3.

Zaburzenia węchu i smaku.................................................. 2193 Zaburzenia czynności narządu wzroku................................. 2194 Zaburzenia czynności zwieraczy.......................................... 2196 Zespół zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego......... 2196

B. Bóle głowy Jacek J. Rożniecki........................................... 2199 1. Wstęp................................................................................ 2199 2. Migrena............................................................................. 2201 2.1. Migrena przewlekła............................................................ 2206 3. Niemigrenowe bóle głowy................................................... 2207 3.1. Ból głowy typu napięciowego............................................. 2207 3.2. Klasterowy ból głowy.......................................................... 2208 3.3. Hemikranie napadowe........................................................ 2210 3.4. Krótkotrwałe napady jednostronnego bólu głowy przypominającego nerwoból z przekrwieniem spojówek i łzawieniem (SUNCT)........................................................... 2211 3.5. Hemikrania ciągła................................................................ 2211 3.6. Inne rzadkie samoistne bóle głowy....................................... 2211 3.7. Klasyczny nerwoból nerwu trójdzielnego............................. 2212 4. Ból głowy spowodowany nadużywaniem leków................... 2213

Anafilaksja i wstrząs anafilaktyczny

Nadwrażliwość na leki

Barbara Bieńkiewicz, Joanna S. Makowska, Marek L. Kowalski.............. 2145

Choroba posurowicza Barbara Rogala......................... 2153

D. Padaczka Krystyna Niedzielska, Piotr Czapiński.......................... ^DVD

Alergiczny nieżyt nosa

G. 1. 2. 3.

Alergiczne choroby oczu Ewa Bogacka......................... ^DVD Alergiczne zapalenie spojówek............................................... ^DVD Inne choroby powierzchni oka z nadwrażliwości alergicznej..... ^DVD Choroby powierzchni oka z nadwrażliwości niealergicznej....... ^DVD

E. Otępienie Maria Barcikowska............................................ 2225 1. Łagodne zaburzenia poznawcze.......................................... 2226 2. Choroba Alzheimera........................................................... 2226 3. Otępienie naczyniopochodne i mieszane.............................. 2230 4. Otępienie z ciałami Lewy’ego.............................................. 2232 5. Zwyrodnienie czołowo‑skroniowe........................................ 2233

Alergiczne choroby skóry

Jerzy Kruszewski...................................................................... 2138

Monika Świerczyńska‑Krępa, Barbara Rogala, Jan Brożek..................... 2155

Jacek Szepietowski, Wiesław Gliński†............................................. 2160

1. Pokrzywka......................................................................... 2160 2. Atopowe zapalenie skóry....................................................... ^DVD 3. Kontaktowe zapalenie skóry................................................... ^DVD 4. Skórne objawy alergii na leki............................................... 2167 I.

Obrzęk naczynioruchowy Roman J. Nowicki................. 2170

Alergie na jady owadów

Zasady swoistej immunoterapii alergenowej

Marek Jutel, Ewa Cichocka-Jarosz................................................. 2177 Barbara Rogala.......................................................................... ^DVD

Wybrane choroby układu nerwowego

Objawy podmiotowe i przedmiotowe

Grażyna Zwolińska................................................................... 2185

1. Objawy podmiotowe........................................................... 2185 1.1. Ból..................................................................................... 2185 1.2. Parestezje........................................................................... 2186 1.3. Zawroty głowy i zaburzenia równowagi............................... 2186 1.4. Zaburzenia czynności ruchowych......................................... 2187 1.5. Zaburzenia widzenia........................................................... 2188 1.6. Zaburzenia snu................................................................... 2188 2. Objawy przedmiotowe........................................................ 2188 2.1. Zaburzenia czucia powierzchniowego, głębokiego i wibracji.... 2188 2.2. Zaburzenia czynności ruchowych......................................... 2189 2.3. Zaburzenia świadomości..................................................... 2191 2.4. Afazja, apraksja, agnozja i zaburzenia uwagi....................... 2191 2.5. Zaburzenia pamięci............................................................. 2193

XXVIII

Udar mózgu Anna Członkowska, Maciej Niewada.................. 2215

Choroby układu pozapiramidowego

Stwardnienie rozsiane

H. 1. 1.1. 1.2. 2.

Choroby układu nerwowo‑mięśniowego............. 2235 Uszkodzenie komórki rogu przedniego Grażyna Zwolińska......... ^DVD Stwardnienie zanikowe boczne............................................... ^DVD Rdzeniowy zanik mięśni......................................................... ^DVD Uszkodzenie nerwu obwodowego (neuropatie)

Urszula Fiszer............................................................................ ^DVD 1. Choroba Parkinsona............................................................... ^DVD 2. Postępujące porażenie nadjądrowe........................................ ^DVD 3. Zanik wieloukładowy............................................................. ^DVD 4. Drżenie samoistne................................................................. ^DVD 5. Choroba Huntingtona............................................................ ^DVD 6. Dystonia................................................................................ ^DVD 7. Zespół niespokojnych nóg...................................................... ^DVD

2.1.

Anna Członkowska, Dagmara Mirowska-Guzel.................................... ^DVD

Grażyna Zwolińska................................................................... 2235

Ostra zapalna poliradikuloneuropatia demielinizacyjna (zespół Guillaina i Barrégo)................................................. 2235 2.2. Przewlekła zapalna poliradikuloneuropatia demielinizacyjna.... 2236 2.3. Neuropatie paranowotworowe............................................ 2237 2.4. Dziedziczne neuropatie ruchowo‑czuciowe.......................... 2237 3. Choroby złącza nerwowo‑mięśniowego Grażyna Zwolińska..... 2237 3.1. Miastenia........................................................................... 2237 3.2. Zespół miasteniczny Lamberta i Eatona................................ 2240 3.3. Botulizm............................................................................. 2240 4. Choroby mięśni (miopatie)................................................... 2240 4.1. Dystrofie mięśniowe (miopatie dystroficzne) Marek Bodzioch..... ^DVD 4.2. Kanałopatie i zaburzenia transportu jonów Marek Bodzioch...... ^DVD 4.3. Miopatie wrodzone Marek Bodzioch........................................ ^DVD 4.4. Miopatie mitochondrialne Marek Bodzioch.............................. ^DVD

Spis treści 4.5. 4.6. 4.7.

Miopatie metaboliczne Marek Bodzioch................................ 2241 Inne miopatie Marek Bodzioch............................................. 2241 Rozpad mięśni szkieletowych (rabdomioliza) Robert Drabczyk..................................................................... 2241

I. Zakażenia ośrodkowego układu nerwowego..... 2243 1. Fizjologia Witold Przyjałkowski.............................................. 2243 1.1. Anatomia........................................................................... 2243 1.2. Fizjologia płynu mózgowo‑rdzeniowego.............................. 2243 2. Badania diagnostyczne Witold Przyjałkowski.......................... 2245 2.1. Objawy oponowe................................................................ 2245 2.2. Badanie płynu mózgowo‑rdzeniowego................................ 2246 2.2.1. Nakłucie lędźwiowe............................................................ 2246 2.2.2. Wyniki................................................................................ 2249 3. Ostre ropne zapalenie opon mózgowo‑rdzeniowych Witold Przyjałkowski................................................................ 2249

Bakteryjne nieropne zapalenia ośrodkowego układu nerwowego

4.1. 5.

Gruźlicze zapalenie opon mózgowo‑rdzeniowych i mózgu..... 2256 Wirusowe zapalenia ośrodkowego układu nerwowego

Grzybice ośrodkowego układu nerwowego

Witold Przyjałkowski................................................................ 2255

Witold Przyjałkowski................................................................ 2258 Witold Przyjałkowski................................................................ 2263

Ograniczone zakażenia mózgu Witold Przyjałkowski............... 2264 Ropniak podtwardówkowy.................................................. 2264 Ropień mózgu.................................................................... 2265 Zarażenia pasożytnicze ośrodkowego układu nerwowego Małgorzata Paul........................................................................ ^DVD 8.1. Neglerioza............................................................................. ^DVD 8.2. Ziarniniakowe pełzakowe zapalenie mózgu............................. ^DVD

7. 7.1. 7.2. 8.

J. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. 9.

Urazy czaszkowo-mózgowe Zbigniew Czernicki............. ^DVD Podstawy patofizjologii urazu mózgu...................................... ^DVD Wstrząśnienie mózgu............................................................. ^DVD Złamanie kości sklepienia czaszki........................................... ^DVD Złamanie podstawy czaszki.................................................... ^DVD Krwiak nadtwardówkowy....................................................... ^DVD Krwiak podtwardówkowy...................................................... ^DVD Wodniak podtwardówkowy.................................................... ^DVD Uszkodzenie mózgu............................................................... ^DVD Pourazowe krwawienie podpajęczynówkowe.......................... ^DVD Stłuczenie mózgu, krwiak śródmózgowy................................. ^DVD Rana drążąca i postrzałowa................................................... ^DVD Rozsiane uszkodzenie aksonów.............................................. ^DVD Późne następstwa urazów mózgu........................................... ^DVD

Wybrane zagadnienia onkologii klinicznej

Biologia molekularna nowotworów

B. 1.

Epidemiologia nowotworów i badania przesiewowe................................................................. 2276 Epidemiologia nowotworów złośliwych w Polsce

Badania przesiewowe w onkologii

Patomorfologia i klasyfikacja zaawansowania nowotworów Włodzimierz Olszewski................................ 2280 Metody diagnostyczne w patomorfologii............................. 2280 Patomorfologiczne czynniki prognostyczne i predykcyjne..... 2281 Klasyfikacja zaawansowania nowotworów........................... 2282

1. 2. 3.

Janusz A. Siedlecki................................................................... 2269

Joanna Didkowska, Witold A. Zatoński........................................... 2276 Radzisław Kordek, Jarosław Reguła, Włodzimierz Olszewski................. 2277

Ogólne zasady diagnostyki nowotworów

1. 1.1. 1.2. 2.

Badania pomocnicze........................................................... 2284 Badania obrazowe.............................................................. 2284 Badania laboratoryjne......................................................... 2287 Diagnostyka nowotworów o nieznanym umiejscowieniu pierwotnym........................................................................ 2288

E. 1. 2.

Leczenie nowotworów.............................................. 2289 Ogólne zasady leczenia skojarzonego Maciej Krzakowski........ 2289 Zasady leczenia operacyjnego nowotworów

Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki† ................................... 2284

Krzysztof Herman.................................................................... 2290

3. Radioterapia Bogusław Maciejewski....................................... 2291 4. Metody leczenia systemowego

Maciej Krzakowski, Tomasz Sacha, Krzysztof Krzemieniecki†.................. 2296

4.1. Chemioterapia.................................................................... 2296 4.1.1. Biologiczne podstawy chemioterapii.................................... 2296 4.1.2. Leki przeciwnowotworowe.................................................. 2297 4.1.3. Ogólne zasady chemioterapii............................................... 2299 4.2. Hormonoterapia................................................................. 2301 4.3. Leczenie biologiczne........................................................... 2302 4.3.1. Przeciwciała monoklonalne................................................. 2302 4.3.2. Inhibitory kinaz tyrozynowych i innych enzymów.................. 2303 4.3.3. Interferony i interleukiny..................................................... 2304 4.3.4. Monoklonalne przeciwciała anty CTLA‑4.............................. 2305 4.3.5. Monoklonalne przeciwciała anty‑PD1 i anty‑PDL1................ 2305 5. Specyfika leczenia chorych w wieku podeszłym Aleksandra Łacko.................................................................... 2306

6. 6.1.

Wybrane powikłania leczenia nowotworów......................... 2307 Nudności i wymioty

6.2.

Mielosupresja i gorączka neutropeniczna

6.3.

Zespół rozpadu nowotworu

6.4.

Wynaczynienie cytostatyków

6.5.

Popromienne zapalenie skóry i błon śluzowych

6.5.1. 6.5.2. 6.5.3. 6.5.4. 6.6.

Popromienne zapalenie skóry.............................................. 2315 Popromienne zapalenie błony śluzowej jamy ustnej.............. 2316 Popromienne zapalenie przełyku......................................... 2316 Popromienne zapalenie błony śluzowej jelit......................... 2317 Zapalenie skóry wywołane przez leki hamujące EGFR

6.7.

Zaburzenia płodności i laktacji Krzysztof Małecki................... 2318

Wybrane stany naglące u chorych na nowotwory

Maciej Krzakowski, Tomasz Sacha, Krzysztof Krzemieniecki†.................. 2307 Maciej Krzakowski, Tomasz Sacha, Krzysztof Krzemieniecki†.................. 2308 Maciej Krzakowski, Tomasz Sacha, Krzysztof Krzemieniecki†.................. 2312 Aleksandra Grela‑Wojewoda, Wojciech M. Wysocki........................... 2314

Marcin Hetnał, Wojciech M. Wysocki............................................. 2315

Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki†.................................... 2317

Aleksandra Kotlińska‑Lemieszek, Maciej Kluziak, Jacek Łuczak.............. 2320

1. Silny nieuśmierzony ból....................................................... 2320 2. Zespół żyły głównej górnej.................................................. 2321 3. Zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe........................... 2322 4. Zespół ucisku rdzenia kręgowego........................................ 2322 5. Nowotworowa niedrożność jelit.......................................... 2323 6. Złamania kości.................................................................... 2324 7. Hiperkalcemia.................................................................... 2324 G. 1. 2.

Wybrane nowotwory................................................. 2325 Rak piersi Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki†................. 2325 Rak gruczołu krokowego

Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki†.................................... 2330

3. Czerniak Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki†................... 2332 4. Rak skóry Andrzej Komorowski, Wojciech M. Wysocki................... 2335 4.1. Rak podstawnokomórkowy skóry........................................ 2335 4.2. Rak płaskonabłonkowy skóry.............................................. 2336

XXIX

Spis treści XI

Choroby zakaźne

A. Wprowadzenie Weronika Rymer..................................... 2341 1. Definicje............................................................................. 2341 2. Czynnik biologiczny............................................................ 2342 3. Czynniki wpływające na postać i przebieg zakażenia............ 2342 4. Łańcuch zakażenia.............................................................. 2343 B. 1. 2. 3. 4. 5.

Podstawy diagnostyki laboratoryjnej chorób zakaźnych Anna Przondo‑Mordarska.................................. 2345 Cele i zasady badania mikrobiologicznego........................... 2345 Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń bakteryjnych............ 2345 Diagnostyka zakażeń wirusowych........................................ 2349 Diagnostyka zakażeń grzybiczych........................................ 2351 Diagnostyka zarażeń pasożytniczych................................... 2351

C. Zasady leczenia przeciwdrobnoustrojowego ...... 2354 1. Wiadomości ogólne Waleria Hryniewicz................................. 2354 1.1. Metody leczenia przeciwdrobnoustrojowego........................ 2354 1.2. Zasady wyboru leku............................................................ 2355 1.3. Monitorowanie leczenia i przyczyny niepowodzenia............. 2358 1.4. Badanie mikrobiologiczne a skuteczność kliniczna leku........ 2359 1.5. Oporność bakterii na antybiotyki......................................... 2359 2. Leki przeciwbakteryjne Waleria Hryniewicz............................... ^DVD 2.1. Antybiotyki β-laktamowe....................................................... ^DVD 2.2. Makrolidy.............................................................................. ^DVD 2.3. Ketolidy................................................................................. ^DVD 2.4. Linkozamidy.......................................................................... ^DVD 2.5. Oksazolidynony..................................................................... ^DVD 2.6. Fluorochinolony..................................................................... ^DVD 2.7. Glikopeptydy......................................................................... ^DVD 2.8. Tetracykliny........................................................................... ^DVD 2.9. Aminoglikozydy..................................................................... ^DVD 2.10. Kotrimoksazol i trimetoprim................................................... ^DVD 2.11. Chloramfenikol...................................................................... ^DVD 2.12. Metronidazol i tynidazol......................................................... ^DVD 2.13. Streptograminy...................................................................... ^DVD 2.14. Lipopeptydy.......................................................................... ^DVD 2.15. Antybiotyki makrocykliczne o wąskim spektrum działania........ ^DVD 2.16. Ryfamycyny........................................................................... ^DVD 2.17. Polimyksyny.......................................................................... ^DVD 2.18. Nitrofurany............................................................................ ^DVD 2.19. Fosfomycyna......................................................................... ^DVD 3. Leki przeciwgrzybicze Waleria Hryniewicz................................. ^DVD 3.1. Azole.................................................................................... ^DVD 3.2. Inne leki przeciwgrzybicze...................................................... ^DVD 4. Leki przeciwwirusowe Miłosz Parczewski.................................. ^DVD 4.1. Wirocydy............................................................................... ^DVD 4.2. Wirostatyki............................................................................ ^DVD 4.3. Leki immunomodulujące........................................................ ^DVD 5. Leki przeciwpierwotniakowe Jerzy Stefaniak, Szymon Nowak........ ^DVD 5.1. Leki przeciwmalaryczne......................................................... ^DVD 5.2. Leki przeciwko toksoplazmozie............................................... ^DVD 5.3. Inne leki przeciwpierwotniakowe............................................ ^DVD 6. Leki przeciwko robakom płaskim i nicieniom Jerzy Stefaniak, Szymon Nowak...................................................... ^DVD 7. Leki przeciwko ektopasożytom Joanna Salomon, Jacek Szepietowski................................................ ^DVD D. Wybrane choroby wirusowe.................................... 2363 1. Grypa Ernest Kuchar, Jacek Mrukowicz, Andrzej Gładysz, Piotr Sawiec..................................................... 2363

XXX

Choroba przeziębieniowa (przeziębienie)

Andrzej Gładysz, Piotr Sawiec..................................................... 2369

3. Odra Leszek Szenborn, Piotr Sawiec.......................................... 2370 4. Świnka (nagminne zapalenie przyusznic)

Leszek Szenborn, Bożena Dubiel.................................................. 2372

5. Różyczka Leszek Szenborn, Bożena Dubiel................................. 2374 6. Ospa wietrzna Ewa Duszczyk, Bożena Dubiel............................ 2376 7. Półpasiec Piotr Zaborowski, Bożena Dubiel............................... 2378 8. Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej 9. 10.

Piotr Zaborowski, Piotr Sawiec.................................................... 2380

Mononukleoza zakaźna Magdalena Marczyńska, Piotr Sawiec...... 2383 Choroby wywołane przez parwowirus B19 Magdalena Marczyńska, Piotr Sawiec............................................ 2385

Mięczak zakaźny Andrzej Gładysz, Piotr Sawiec, Weronika Rymer...... ^DVD Zakażenia wirusami Coxsackie Małgorzata Inglot..................... ^DVD Zakażenia adenowirusowe Ernest Kuchar................................ ^DVD Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) Magdalena Leszczyszyn‑Pynka........................................................ ^DVD 15. Wirusowe gorączki krwotoczne Anna Kuna, Agnieszka Wroczyńska, Weronika Rymer............................ ^DVD 15.1. Denga................................................................................... ^DVD 15.2. Żółta gorączka...................................................................... ^DVD 15.3. Zakażenie wirusem gorączki krwotocznej ebola...................... ^DVD 16. Zika Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska................................. ^DVD 17. Gorączka chikungunya Agnieszka Wroczyńska........................... ^DVD

11. 12. 13. 14.

E. Wybrane choroby bakteryjne.................................. 2388 1. Tężec Robert Flisiak, Bartosz Szetela, Jacek Mrukowicz................... 2388 2. Zatrucie toksyną botulinową (botulizm, zatrucie jadem kiełbasianym) Robert Flisiak, Piotr Sawiec................................ 2390 3. Dur brzuszny Piotr Zaborowski.............................................. 2392 4. Wybrane zakażenia gronkowcowe Tomasz Smiatacz, Waleria Hryniewicz, Weronika Rymer......................... ^DVD 5. Wybrane zakażenia paciorkowcowe Magdalena Leszczyszyn‑Pynka........................................................ ^DVD 5.1. Płonica (szkarlatyna).............................................................. ^DVD 5.2. Róża..................................................................................... ^DVD 6. Martwicze zapalenia powięzi Magdalena Leszczyszyn‑Pynka, Monika Bociąga‑Jasik........................... ^DVD 6.1. Paciorkowcowe martwicze zapalenie powięzi Magdalena Leszczyszyn‑Pynka........................................................ ^DVD 6.2. Zgorzel gazowa Monika Bociąga‑Jasik....................................... ^DVD 7. Pastereloza Jolanta Niścigorska‑Olsen........................................ ^DVD 8. Tularemia Jolanta Niścigorska‑Olsen........................................... ^DVD 9. Bruceloza Jolanta Niścigorska‑Olsen.......................................... ^DVD 10. Nosacizna Weronika Rymer..................................................... ^DVD 11. Wąglik Monika Bociąga‑Jasik.................................................... ^DVD 12. Różyca Monika Bociąga‑Jasik.................................................... ^DVD 13. Promienica Monika Bociąga‑Jasik............................................. ^DVD 14. Dur powrotny przenoszony przez wszy Anna Grzeszczuk........... ^DVD 15. Leptospiroza Marta Wawrzynowicz‑Syczewska.............................. ^DVD 16. Gorączka od ugryzienia przez szczura Weronika Rymer............. ^DVD 17. Riketsjozy Piotr Zaborowski, Weronika Rymer............................... ^DVD 17.1. Dury plamiste........................................................................ ^DVD 17.2. Gorączki plamiste.................................................................. ^DVD 18. Gorączka Q Ernest Kuchar....................................................... ^DVD 19. Bartonelozy........................................................................... ^DVD 19.1. Choroba kociego pazura Jolanta Niścigorska‑Olsen..................... ^DVD 19.2. Gorączka okopowa Jolanta Niścigorska‑Olsen............................ ^DVD 19.3. Angiomatoza bakteryjna Jolanta Niścigorska‑Olsen.................... ^DVD 19.4. Plamica wątrobowa Jolanta Niścigorska‑Olsen........................... ^DVD 19.5. Choroba Carriona Małgorzata Paul.......................................... ^DVD 20. Choroby przenoszone drogą płciową ..................................... ^DVD 20.1. Kiła Anna Wojas‑Pelc, Maciej Pastuszczak, Andrzej Jaworek................ ^DVD

Spis treści 20.2. Rzeżączka Aleksandra Batycka‑Baran......................................... ^DVD 20.3. Zakażenie chlamydialne przenoszone drogą płciową Aleksandra Batycka‑Baran............................................................ ^DVD 20.4. Ziarnica weneryczna pachwin Aleksandra Batycka‑Baran............ ^DVD Choroby grzybicze...................................................... 2394 Grzybice głębokie............................................................... 2394 Kandydoza (drożdżyca, kandydiaza) Iwona Cielniak.............. 2394 Kryptokokoza (toruloza, drożdżyca europejska Miłosz Parczewski....................................................................... ^DVD 1.3. Mukormykoza (zygomykoza) Weronika Rymer........................... ^DVD 1.4. Histoplazmoza Piotr Zaborowski.............................................. ^DVD 2. Grzybice skóry i paznokci Anita Hryncewicz‑Gwóźdź.................... ^DVD 2.1. Dermatofitozy........................................................................ ^DVD 2.2. Kandydoza (drożdżyca, kandydiaza) powierzchowna............... ^DVD 2.3. Łupież pstry........................................................................... ^DVD 2.4. Zakażenia przez grzyby dimorficzne........................................ ^DVD 2.4.1. Sporotrychoza....................................................................... ^DVD

F. 1. 1.1. 1.2.

G. Choroby pasożytnicze................................................ 2398 1. Parazytozy tkanek............................................................... 2398 1.1. Toksoplazmoza Małgorzata Paul, Elżbieta Kacprzak.................... 2398 1.2. Włośnica Karolina Mrówka, Jerzy Stefaniak, Łukasz Pielok.............. 2401 1.3. Wągrzyca (cysticerkoza) Małgorzata Paul, Elżbieta Kacprzak....... 2403 1.4. Bąblowica.......................................................................... 2404 1.4.1. Bąblowica jednojamowa (echinokokoza) Jerzy Stefaniak, Krystyna Frąckowiak, Krzysztof Kaczmarek................... 2404

1.4.2. Bąblowica wielojamowa (alweokokoza)

Jerzy Stefaniak, Elżbieta Kacprzak................................................. 2406

1.5. Toksokaroza Małgorzata Paul, Jerzy Stefaniak........................... 2408 1.6. Dirofilarioza Małgorzata Paul.................................................. ^DVD 1.7. Wysypka pływaków Małgorzata Paul....................................... ^DVD 2. Tropikalne choroby pierwotniakowe...................................... 2410 2.1. Malaria (zimnica) Agnieszka Wroczyńska, Wacław Nahorski.......... 2410 2.2. Leiszmanioza skórna i trzewna Piotr Zaborowski....................... ^DVD 2.3. Trypanosomozy Małgorzata Paul............................................. ^DVD 3. Egzotyczne robaczyce tkankowe............................................. ^DVD 3.1. Schistosomoza Piotr Zaborowski.............................................. ^DVD 3.2. Filariozy Piotr Zaborowski........................................................ ^DVD 3.3. Paragonimoza Małgorzata Paul............................................... ^DVD 3.4. Zespół larwy skórnej wędrującej Jerzy Stefaniak, Karolina Mrówka.................................................... ^DVD 3.5. Muszyce Jerzy Stefaniak, Szymon Nowak..................................... ^DVD 4. Zarażenia ektopasożytami Joanna Salomon, Jacek Szepietowski..... ^DVD 4.1. Świerzb................................................................................. ^DVD 4.2. Wszawica.............................................................................. ^DVD 4.3. Nużyca.................................................................................. ^DVD H. 1. 2.

Choroby przenoszone przez kleszcze..................... 2414 Biologia kleszczy Robert Flisiak............................................. 2414 Nieswoiste metody ochrony przed kleszczami

Klasyfikacja chorób przenoszonych przez kleszcze

Robert Flisiak.......................................................................... 2414

Zakażenia szpitalne

1. 2. 3.

Wiadomości ogólne............................................................ 2438 Zakażenia związane z cewnikiem donaczyniowym................ 2441 Inne zakażenia szpitalne..................................................... 2443

Gorączka o nieznanej przyczynie

Sepsa i wstrząs septyczny

Ł.

Postępowanie w przypadku ekspozycji na zakażenie wirusowe przenoszone drogą krwi

Zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS)

Jacek Gąsiorowski, Bartosz Szetela, Brygida Knysz............................. 2424

Tomasz Ozorowski, Waleria Hryniewicz.......................................... 2438

Piotr Zaborowski..................................................................... 2444 Andrzej Kübler, Roman Jaeschke, Miłosz Jankowski........................... 2454

Weronika Rymer, Brygida Knysz, Jacek Juszczyk................................ 2462

Immunoprofilaktyka chorób zakaźnych u dorosłych

Jacek Wysocki, Jacek Mrukowicz.................................................. 2467

1. Wiadomości podstawowe................................................... 2467 1.1. Rodzaje immunoprofilaktyki................................................ 2467 1.2. Szczepionki........................................................................ 2467 1.2.1. Klasyfikacja szczepionek..................................................... 2467 1.2.2. Skład szczepionek............................................................... 2468 1.2.3. Niepożądane odczyny poszczepienne.................................. 2469 1.2.4. Przeciwwskazania uniwersalne do szczepień........................ 2469 1.2.5. Postępowanie przed szczepieniem i po szczepieniu.............. 2470 2. Program szczepień dla dorosłych................................................. 2471 2.1. Szczepionki przeciwko chorobom wirusowym....................... 2471 2.1.1. Grypa................................................................................. 2471 2.1.2. WZW typu B....................................................................... 2472 2.1.3. WZW typu A........................................................................ 2474 2.1.4. Odra, świnka i różyczka....................................................... 2474 2.1.5. Ospa wietrzna.................................................................... 2475 2.1.6. Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV).................................... 2475 2.1.7. Odkleszczowe zapalenie mózgu........................................... 2475 2.1.8. Nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis)...................... 2476 2.1.9. Wścieklizna........................................................................ 2476 2.2. Szczepionki przeciwko chorobom bakteryjnym..................... 2477 2.2.1. Błonica i tężec.................................................................... 2477 2.2.2. Krztusiec............................................................................ 2477 2.2.3. Pneumokoki....................................................................... 2478 2.2.4. Meningokoki...................................................................... 2478 2.3. Szczepienia przed podróżą zagraniczną w rejony endemiczne........................................................................ 2479 2.4. Szczepienia chorych z niedoborem odporności..................... 2479 2.5. Szczepienie osób z zaburzeniami krzepnięcia........................ 2482 2.6. Szczepienia a stosowanie leków przeciwdrobnoustrojowych................................................. 2482

XII

Robert Flisiak.......................................................................... 2415

Borelioza z Lyme Robert Flisiak, Jacek Szechiński........................ 2416 Odkleszczowe zapalenie mózgu (syn. środkowoeuropejskie lub wczesnoletnie) Robert Flisiak......................................... 2421 6. Anaplazmoza Robert Flisiak................................................. 2422 7. Babeszjoza Jerzy Jaroszewicz................................................... ^DVD 8. Erlichioza (ludzka erlichioza monocytowa) Jerzy Jaroszewicz...... ^DVD 9. Dur powrotny przenoszony przez kleszcze Jerzy Jaroszewicz...... ^DVD 4. 5.

Zaburzenia gospodarki wodno ‑elektrolitowej i równowagi kwasowo‑zasadowej

A. Fizjologia Franciszek Kokot, Edward Franek........................... 2485 B.

Zaburzenia gospodarki wodnej

1. 1.1. 1.2. 1.3.

Stany odwodnienia............................................................. 2488 Odwodnienie izotoniczne.................................................... 2488 Odwodnienie hipertoniczne................................................. 2488 Odwodnienie hipotoniczne.................................................. 2489

Franciszek Kokot, Edward Franek................................................. 2488

XXXI

Spis treści Stany przewodnienia........................................................... 2489 Przewodnienie izotoniczne.................................................. 2489 Przewodnienie hipertoniczne............................................... 2491 Przewodnienie hipotoniczne (zatrucie wodne)...................... 2491

2. 2.1. 2.2. 2.3.

C. Zaburzenia gospodarki sodowej............................. 2492 1. Fizjologia Franciszek Kokot, Edward Franek............................... 2492 2. Hiponatremia Franciszek Kokot, Edward Franek, Robert Drabczyk.... 2492 3. Hipernatremia Franciszek Kokot, Edward Franek........................ 2499 D.

Zaburzenia gospodarki potasowej

Franciszek Kokot, Edward Franek................................................. 2501

1. Fizjologia........................................................................... 2501 2. Hipokaliemia...................................................................... 2502 3. Hiperkaliemia..................................................................... 2503 E.

Zaburzenia gospodarki magnezowej

Franciszek Kokot, Edward Franek................................................. 2505

1. Fizjologia........................................................................... 2505 2. Hipomagnezemia................................................................ 2505 3. Hipermagnezemia............................................................... 2507 F.

Zaburzenia gospodarki wapniowo‑fosforanowej i witaminy D Franciszek Kokot, Edward Franek..................... 2508 1. Fizjologia........................................................................... 2508 2. Hipokalcemia..................................................................... 2509 3. Hiperkalcemia..................................................................... 2510 4. Hipofosfatemia.................................................................... 2511 5. Hiperfosfatemia................................................................... 2512 6. Witamina D......................................................................... 2513 G.

Zaburzenia równowagi kwasowo‑zasadowej

Franciszek Kokot, Edward Franek.................................................. 2516

1. Fizjologia............................................................................ 2516 2. Wpływ zaburzeń równowagi kwasowo‑zasadowej na metabolizm..................................................................... 2519 3. Podział zaburzeń równowagi kwasowo‑zasadowej................ 2519 4. Kwasica nieoddechowa........................................................ 2519 5. Kwasica oddechowa........................................................... 2520 6. Zasadowica nieoddechowa................................................. 2520 7. Zasadowica oddechowa...................................................... 2521 H.

XIII

Zatrucia

Ogólne zasady postępowania w ostrych zatruciach

Dorota Klimaszyk, Zbigniew Kołaciński, Janusz Szajewski†.................... 2531

1. Ocena stanu chorego.......................................................... 2531 2. Rozpoznanie zatrucia.......................................................... 2531 3. Dekontaminacja.................................................................. 2533 4. Metody przyśpieszonej eliminacji wchłoniętych trucizn......... 2534 5. Odtrutki............................................................................. 2534 6. Słownik wybranych pojęć.................................................... 2534 B.

Wybrane zespoły kliniczne w ostrych zatruciach Dorota Klimaszyk............................................. 2535 1. Ostry zespół cholinergiczny................................................. 2535 2. Ostry zespół antycholinergiczny........................................... 2536 3. Hipotermia......................................................................... 2537 4. Hipertermia........................................................................ 2538 5. Zespół sympatykomimetyczny............................................. 2539 6. Zespół serotoninowy (serotoninergiczny).............................. 2540

XXXII

Dorota Klimaszyk, Zbigniew Kołaciński, Karol Świeca......................... 2542

1. Alkohole............................................................................. 2542 1.1. Alkohol etylowy.................................................................. 2542 1.2. Alkohol izopropylowy i propylowy....................................... 2545 1.3. Alkohole wyższe (amylowy, butylowy, etyloheksalowy, alkohole fuzlowe)............................................................... 2545 1.4. Alkohol metylowy............................................................... 2545 1.5. Glikol etylenowy................................................................. 2546 2. Amoniak i wodorotlenek amonowy......................................... ^DVD 3. Azotany i azotyny nieorganiczne............................................. ^DVD 4. Chlor..................................................................................... ^DVD 5. Cyjanki i cyjanowodór............................................................ ^DVD 6. Herbicydy.............................................................................. ^DVD 6.1. Parakwat............................................................................... ^DVD 6.2. Dikwat.................................................................................. ^DVD 6.3. Glifosat................................................................................. ^DVD 6.4. Chlorofenoksykwasy.............................................................. ^DVD 6.5. Pochodne mocznika............................................................... ^DVD 7. Insektycydy........................................................................... ^DVD 7.1. Insektycydy chlorowcopochodne............................................ ^DVD 7.2. Insektycydy fosforoorganiczne............................................... ^DVD 7.3. Insektycydy karbaminianowe................................................. ^DVD 8. Kwasy i zasady żrące.............................................................. ^DVD 8.1. Kwasy żrące.......................................................................... ^DVD 8.2. Zasady żrące.......................................................................... ^DVD 9. Ołów..................................................................................... ^DVD 10. Rozpuszczalniki organiczne.................................................... ^DVD 10.1. Aceton.................................................................................. ^DVD 10.2. Dioksan................................................................................. ^DVD 10.3. Toluen................................................................................... ^DVD 10.4. Trichloroetylen....................................................................... ^DVD 11. Rtęć...................................................................................... ^DVD 11.1. Związki nieorganiczne rtęci.................................................... ^DVD 11.2. Związki organiczne rtęci......................................................... ^DVD 12. Siarkowodór.......................................................................... ^DVD 13. Tlenek węgla...................................................................... 2547 D.

Dożylne leczenie płynami

Miłosz Jankowski, Roman Jaeschke............................................... 2522

Zatrucia substancjami chemicznymi

Zatrucia substancjami pochodzenia biologicznego

Zbigniew Kołaciński, Dorota Klimaszyk, Janusz Szajewski†.................... 2549

1. Grzyby............................................................................... 2549 1.1. Muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides).................... 2549 1.2. Zasłonak rudy (Cortinarius orellanus)................................... 2551 1.3. Piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta).................. 2552 2. Rośliny wyższe.................................................................... 2552 2.1. Cis pospolity (Taxus baccata)............................................... 2552 2.2. Naparstnica (Digitalis)........................................................ 2553 2.3. Rośliny zawierające alkaloidy tropanowe............................. 2553 3. Jad żmii zygzakowatej......................................................... 2553 E.

Zatrucia lekami i substancjami psychoaktywnymi Dorota Klimaszyk, Zbigniew Kołaciński, Karina Sommerfeld‑Klatta, Karol Świeca......................................... 2554

1. Leki uspokajające, nasenne i przeciwlękowe........................ 2554 1.1. Barbiturany........................................................................ 2554 1.2. Benzodiazepiny................................................................... 2555 1.3. Zespół abstynencyjny z odstawienia leków nasennych lub leków uspokajających......................................................... 2556 2. Opioidy.............................................................................. 2557 2.1. Morfina.............................................................................. 2558 2.2. Heroina.............................................................................. 2558 2.3. Kodeina i dekstrometorfan.................................................. 2559

Spis treści 2.4. Tramadol............................................................................ 2559 2.5. Metadon............................................................................ 2559 2.6. Ostry zespół odstawienia opioidów..................................... 2560 3. Substancje psychoaktywne................................................. 2560 3.1. Amfetaminy........................................................................ 2560 3.2. Fencyklidyna i ketamina...................................................... 2561 3.3. Kokaina.............................................................................. 2562 3.4. LSD.................................................................................... 2563 3.5. Kannabinoidy naturalne...................................................... 2563 3.6. Dopalacze.......................................................................... 2564 4. Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne............................. 2565 5. Sole litu.............................................................................. 2567 6. Paracetamol....................................................................... 2568 7. Kwas acetylosalicylowy....................................................... 2570 8. Wybrane leki stosowane w chorobach układu krążenia......... 2571 8.1. Blokery kanału wapniowego............................................... 2571 8.2. β‑blokery........................................................................... 2572 8.3. Digoksyna.......................................................................... 2572 8.4. Pochodne kumaryny........................................................... 2573 9. Pochodne metyloksantyn.................................................... 2573 10. Sole żelaza......................................................................... 2574

XIV

Medycyna podróży

Ogólne zasady przygotowania pacjenta do podróży zagranicznej do tropiku i regionów o złych warunkach sanitarnych............................... 2579 Ocena ryzyka zdrowotnego w podróży

Porada medyczna przed wyjazdem zagranicznym

Zasady aklimatyzacji do odmiennych warunków środowiskowych w podróży

3.1. 3.2. 4.

Aklimatyzacja do klimatu tropikalnego................................ 2581 Aklimatyzacja do wysokości n.p.m....................................... 2581 Podróże lotnicze

Przekraczanie wielu stref czasowych w podróży

Zapobieganie chorobom zakaźnym w podróży

Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer......................... 2579 Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer......................... 2579

Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer......................... 2581

Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer......................... 2583

Tomasz Chodnik...................................................................... 2583 Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer......................... 2584

1. Szczepienia ochronne przed podróżą zagraniczną................ 2584 1.1. Szczepienia obowiązkowe................................................... 2584 1.1.1. Żółta gorączka................................................................... 2584 1.1.2. Meningokoki...................................................................... 2585 1.1.3. Nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis)...................... 2585 1.2. Szczepienia rutynowo zalecane przed podróżą..................... 2585 1.3. Szczepienia zalecane w zależności od celu i charakteru podróży.............................................................................. 2585 1.3.1. Wirusowe zapalenie wątroby typu A.................................... 2585 1.3.2. Dur brzuszny...................................................................... 2585 1.3.3. Meningokoki...................................................................... 2586 1.3.4. Cholera.............................................................................. 2586 1.3.5. Wścieklizna........................................................................ 2586 1.3.6. Japońskie zapalenie mózgu................................................. 2586 2. Profilaktyka malarii............................................................. 2587 2.1. Chemioprofilaktyka malarii.................................................. 2587 3. Zasady nieswoistej profilaktyki chorób infekcyjnych w podróży.......................................................................... 2588 3.1. Zapobieganie chorobom przenoszonym przez owady i pajęczaki.......................................................................... 2588

3.2. 3.3.

Zapobieganie zakażeniom pokarmowym.............................. 2590 Inne zasady nieswoistej profilaktyki chorób zakaźnych......... 2591

Choroba wysokościowa

Robert K. Szymczak, Agnieszka Wroczyńska, Zdzisław J. Ryn.................... ^DVD

Opieka paliatywna

A. 1.

Zagadnienia ogólne opieki paliatywnej............... 2595 Organizacja opieki paliatywno‑hospicyjnej

2. 3. 4.

Etyczne podstawy podejmowania decyzji w opiece paliatywnej Jacek Łuczak..................................................... 2596 Aspekty społeczne opieki paliatywnej Iwona Wesołowska...... 2596 Zasady komunikacji w opiece paliatywnej

5. 5.1. 5.2.

Aspekty duchowe opieki paliatywnej Zbigniew Pawlak.......... 2599 Fenomen bólu egzystencjalnego.......................................... 2599 Opieka duchowa w opiece paliatywnej................................ 2599

Jacek Łuczak, Piotr Mierzewski.................................................... 2595

Krystyna de Walden‑Gałuszko..................................................... 2597

Postępowanie w wybranych objawach chorobowych................................................................ 2600 1. Ból u chorego na nowotwór Małgorzata Krajnik..................... 2600 2. Duszność Małgorzata Krajnik................................................. 2615 3. Kaszel Małgorzata Krajnik..................................................... 2620 4. Czkawka Wojciech Leppert, Jacek Łuczak.................................. 2620 5. Nudności i wymioty Wojciech Leppert, Jacek Łuczak.................. 2621 6. Zaparcie i biegunka Wojciech Leppert, Jacek Łuczak.................. 2623 6.1. Zaparcie............................................................................. 2623 6.2. Biegunka............................................................................ 2625 7. Świąd Małgorzata Krajnik..................................................... 2625 8. Odleżyny Maciej Sopata, Elżbieta Tomaszewska, Anna Głowacka..... 2629 9. Utrata łaknienia, wyniszczenie nowotworowe i zmęczenie 10.

Lidia Gorzelińska, Jacek Łuczak.................................................... 2633

Zaburzenia psychiczne u chorych w schyłkowym okresie życia Krystyna de Walden‑Gałuszko.......................................... 2634 10.1. Majaczenie......................................................................... 2634 10.2. Otępienie........................................................................... 2636 10.3. Zespół lękowy.................................................................... 2636 10.4. Zespół depresyjny............................................................... 2637 10.5. Adaptacyjne zaburzenia zachowania................................... 2638 11. Sedacja w opiece paliatywnej Iwona Zaporowska‑Stachowiak, Jacek Łuczak, Aleksandra Kotlińska‑Lemieszek, Ewa Bączyk................................... 2638

Postępowanie u kresu życia chorego i po jego śmierci............................................................................... ^DVD 1. Przygotowanie ciężko chorego do umierania i śmierci Jacek Łuczak, Marzena Krzywda...................................................... ^DVD 2. Postępowanie w agonii Aleksandra Kotlińska-Lemieszek, Maciej Kluziak, Jacek Łuczak................. ^DVD 3. Zgon – aspekty medyczne i prawne Konstanty Szułdrzyński, Miłosz Jankowski, Mariusz Żelichowski................ ^DVD 3.1. Rozpoznanie śmierci.............................................................. ^DVD 3.2. Stwierdzenie zgonu................................................................ ^DVD 3.3. Sekcja zwłok.......................................................................... ^DVD 4. Opieka nad osobami osieroconymi Jacek Łuczak, Marzena Krzywda...................................................... ^DVD 5. Problemy etyczne w opiece nad ciężko chorym u kresu życia Jacek Łuczak............................................................................. ^DVD 5.1. Terapia uporczywa................................................................. ^DVD 5.2. Eutanazja.............................................................................. ^DVD

XXXIII

Spis treści XVI

Zaburzenia odżywiania

Neuroendokrynna kontrola głodu i sytości

Ocena stanu odżywienia Stanisław Kłęk..................... 2646

Bogusława Baranowska............................................................ 2643

C. Niedożywienie Stanisław Kłęk, Marek Pertkiewicz†............... 2648 D.

Leczenie żywieniowe Stanisław Kłęk, Marek Pertkiewicz†.... 2650

Zaburzenia zachowania związane z odżywianiem Bogusława Baranowska........ 2656 Jadłowstręt psychiczny........................................................ 2656 Żarłoczność psychiczna (bulimia)......................................... 2660

1. 2.

F. Otyłość Magdalena Olszanecka‑Glinianowicz, Lucyna Ostrowska.... 2662 Zespół metaboliczny Magdalena Olszanecka‑Glinianowicz.... 2679

XVII

Podstawy EBM

A. Wprowadzenie Piotr Gajewski, Roman Jaeschke..................... ^DVD B. Pytania kliniczne Jan Brożek, Piotr Gajewski,

Wiktoria Leśniak, Roman Jaeschke, Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała........ ^DVD 1. Formułowanie pytania klinicznego......................................... ^DVD 2. Składowe pytania klinicznego................................................ ^DVD 2.1. Pacjenci (populacja)............................................................... ^DVD 2.2. Interwencja........................................................................... ^DVD 2.2.1. Precyzja opisu interwencji (ocenianej i kontrolnej)................... ^DVD 2.2.2. Dobór interwencji w grupie kontrolnej.................................... ^DVD 2.2.3. Interwencje dodatkowe.......................................................... ^DVD 2.2.4. Efekt grupowy leków............................................................. ^DVD 2.3. Punkty końcowe.................................................................... ^DVD 2.3.1. Obiektywne i subiektywne punkty końcowe............................ ^DVD 2.3.2. Klinicznie istotne i zastępcze punkty końcowe......................... ^DVD 2.3.3. Złożone punkty końcowe........................................................ ^DVD 2.3.4. Jakość życia związana ze zdrowiem........................................ ^DVD

C. Ocena informacji o metodzie leczniczej, rokowaniu lub szkodliwości Wiktoria Leśniak, Jan Brożek, Roman Jaeschke, Piotr Gajewski, Małgorzata Bała, Jacek Mrukowicz.................................................. ^DVD

1. Rodzaje i metodyka badań klinicznych.................................... ^DVD 1.1. Badania eksperymentalne...................................................... ^DVD 1.1.1. Ocena wiarygodności badania z randomizacją........................ ^DVD 1.2. Badania obserwacyjne........................................................... ^DVD 1.2.1. Ocena wiarygodności badań obserwacyjnych.......................... ^DVD 2. Miary efektu.......................................................................... ^DVD 2.1. Rodzaje zmiennych................................................................ ^DVD 2.2. Pojęcia.................................................................................. ^DVD 3. Interpretacja wyników........................................................... ^DVD 3.1. Istotność statystyczna i kliniczna oraz precyzja oszacowania efektu............................................................... ^DVD 3.2. Analiza w podgrupach........................................................... ^DVD 3.3. Możliwości wykorzystania wyników badania klinicznego w opiece nad konkretnym pacjentem...................................... ^DVD D. Ocena informacji o metodzie diagnostycznej Jan Brożek, Roman Jaeschke, Wiktoria Leśniak, Piotr Gajewski, Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała.................................................. ^DVD

1. Proces diagnostyczny............................................................. ^DVD 2. Ocena przydatności testu....................................................... ^DVD 2.1. Ocena wiarygodności informacji na temat testu...................... ^DVD

XXXIV

2.2. Parametry określające trafność testu...................................... ^DVD 2.3. Którym parametrem trafności diagnostycznej testu należy się kierować................................................................ ^DVD 3. Kliniczne wykorzystanie znajomości charakterystyki testu diagnostycznego........................................................... ^DVD E. Przegląd systematyczny i metaanaliza Wiktoria Leśniak, Małgorzata Bała, Jacek Mrukowicz, Jan Brożek, Roman Jaeschke, Piotr Gajewski..................................................... ^DVD

1. Kryteria wiarygodności.......................................................... ^DVD 2. Metaanaliza.......................................................................... ^DVD F. Wytyczne praktyki klinicznej Roman Jaeschke, Jan Brożek, Piotr Gajewski, Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała, Wiktoria Leśniak.................................................. ^DVD

1. Etapy tworzenia wytycznych................................................... ^DVD 2. Ocena jakości wytycznych...................................................... ^DVD 3. Jak korzystać z wytycznych..................................................... ^DVD 4. Wdrażanie wytycznych do praktyki......................................... ^DVD

Indeks.............................................................................. I-1