Interna Szczeklika 2015 spis treści by Medycyna Praktyczna

Spis treści Wstęp Piotr Gajewski...................................................................... XLIV

Choroby układu krążenia

A. Fizjologia Andrzej Beręsewicz, Michał Mączewski, 1. 2.

Urszula Mackiewicz........................................................................ 5

Fizjologia serca......................................................................... 5 Fizjologia układu naczyniowego.............................................. 10

B. Badania diagnostyczne.................................................. 13 1. Wybrane objawy podmiotowe Wojciech Szczeklik...................... 13 1.1. Ból w klatce piersiowej........................................................... 13 1.2. Kołatanie serca....................................................................... 15 1.3. Omdlenie............................................................................... 16 1.4. Obrzęki.................................................................................. 17 1.5. Inne objawy........................................................................... 17 2. Wybrane objawy przedmiotowe Wojciech Szczeklik.................... 18 2.1. Sinica..................................................................................... 18 2.2. Palce pałeczkowate................................................................ 19 2.3. Poszerzenie żył szyjnych i tętno żylne....................................... 19 2.4. Uderzenie koniuszkowe oraz tętnienie lewej komory................. 20 2.5. Tętnienia................................................................................ 21 2.5.1. Tętnienie prawej komory (uderzenie skurczowe prawej komory).... 21 2.5.2. Tętnienie w dołku podsercowym.............................................. 21 2.5.3. Tętnienie pnia płucnego.......................................................... 21 2.5.4. Tętnienie aorty wstępującej..................................................... 21 2.5.5. Tętnienie innych tętnic............................................................ 21 2.6. Drżenia klatki piersiowej (mruki).............................................. 21 2.6.1. Mruk skurczowy...................................................................... 21 2.6.2. Mruk rozkurczowy.................................................................. 21 2.6.3. Mruk skurczowo‑rozkurczowy.................................................. 21 2.7. Przesunięcie granic wypuku serca............................................ 22 2.8. Objawy osłuchowe.................................................................. 22 2.8.1. Pierwszy ton serca (I ton)........................................................ 22 2.8.2. Drugi ton serca (II ton)............................................................ 22 2.8.3. Dodatkowe tony serca............................................................. 23 2.8.4. Szmery sercowe...................................................................... 24 2.8.5. Szmery ciągłe (maszynowe)..................................................... 26 2.8.6. Tarcie osierdziowe................................................................... 26 2.9. Tętno tętnicze......................................................................... 26 3. Badania laboratoryjne Bogdan Solnica..................................... 27 3.1. Cholesterol............................................................................. 27 3.2. Triglicerydy............................................................................. 28 3.3. Troponiny sercowe.................................................................. 29 3.4. CK‑MBmass............................................................................... 30 3.5. Peptydy natriuretyczne............................................................ 31 3.6. Białko C‑reaktywne................................................................. 32 3.7. Homocysteina......................................................................... 33

XII

4. 4.1.

Badania obrazowe.................................................................. 34 Radiogramy przeglądowe klatki piersiowej Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki.............................. 34

4.2. Angiografia............................................................................ 40 4.2.1. Angiografia wieńcowa Jarosław D. Kasprzak, Anna Kopff............... 40 4.2.2. Angiografia żył i tętnic obwodowych

Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki.............................. 44

4.3.

Tomografia komputerowa serca

4.4.

Rezonans magnetyczny serca

Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki, Maciej Sosnowski....... 52 Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki.............................. 57

4.5. Scyntygrafia serca Jarosław D. Kasprzak..................................... 59 4.6. Echokardiografia Jarosław D. Kasprzak....................................... 63 4.7. Ultrasonografia wewnątrzwieńcowa i inwazyjne badania czynnościowe tętnic wieńcowych Jarosław D. Kasprzak............... 70 4.7.1. Ultrasonografia wewnątrzwieńcowa........................................ 70 4.7.2. Inwazyjne badania czynnościowe tętnic wieńcowych............... 71 4.8. Ultrasonografia naczyń obwodowych Marzena Frołow, Marek Krzanowski.................................................. 71

4.8.1. Ultrasonografia tętnic obwodowych........................................ 72 4.8.2. Ultrasonografia żył obwodowych............................................. 77 5. Elektrokardiografia Andrzej Dąbrowski...................................... 78 5.1. Elektrokardiogram standardowy.............................................. 78 5.2. Elektrokardiograficzna próba wysiłkowa.................................. 95 5.3. Elektrokardiogram rejestrowany metodą Holtera...................... 99 5.4. Elektrokardiogram uśredniony............................................... 101 5.5. Mikrowoltowa naprzemienność załamków T.......................... 102 6. Badanie elektrofizjologiczne serca Andrzej Stanke, Piotr Kułakowski................................................... 102

6.1. 6.2. 7.

Inwazyjne badanie elektrofizjologiczne (EPS)......................... 102 Stymulacja przezprzełykowa przedsionka (TAP)...................... 105 Pomiar ciśnienia tętniczego

7.1. 7.2. 7.3. 7.4. 8. 8.1. 8.2.

Kliniczny pomiar ciśnienia tętniczego..................................... 105 Automatyczne monitorowanie ciśnienia tętniczego................. 106 Samodzielne pomiary ciśnienia tętniczego.............................. 110 Inwazyjny pomiar ciśnienia tętniczego.................................... 111 Badania hemodynamiczne serca............................................. 111 Cewnikowanie serca Jarosław D. Kasprzak................................. 111 Pomiar pojemności minutowej serca (rzutu serca)

Nieinwazyjne badania hemodynamiczne naczyń obwodowych

9.1. 9.1.1. 9.1.2. 9.1.3. 9.1.4. 9.1.5.

Ocena krążenia tętniczego kończyn........................................ 116 Wskaźnik kostkowo‑ramienny................................................. 116 Pomiary segmentarnych ciśnień skurczowych.......................... 117 Pletyzmografia segmentarna.................................................. 117 Badanie przepływu ślepym doplerem...................................... 118 Badania czynnościowe (test marszowy) z wykorzystaniem bieżni ruchomej..................................................................... 118

Marek Kabat, Aleksander Prejbisz, Andrzej Januszewicz........................ 105

Miłosz Jankowski........................................................................ 114 Marzena Frołow, Marek Krzanowski................................................. 116

Spis treści 9.2. 9.2.1. 9.2.2. 9.2.3. 9.2.4. 9.2.5. 10.

Ocena krążenia żylnego......................................................... 118 Próby flebologiczne............................................................... 118 Badanie doplerem fali ciągłej................................................ 120 Ciśnienie marszowe.............................................................. 120 Fotopletyzmografia i reografia refleksu świetlnego................. 121 Pletyzmografia pneumatyczna............................................... 121 Badania regulacji wegetatywnej układu krążenia

Piotr Kułakowski, Grzegorz Raczak................................................. 122

10.1. Masaż zatoki tętnicy szyjnej.................................................. 122 10.2. Test pochyleniowy................................................................ 123 10.3. Próba pionizacyjna............................................................... 123 10.4. Badanie odruchu z baroreceptorów tętniczych....................... 124 11. Biopsja endomiokardialna Ewa Walczak................................. 124 12. Badanie płynu osierdziowego Witold Tomkowski, Paweł Kuca...... 127 13. Badania mikrokrążenia Paweł Maga...................................... 128 13.1. Kapilaroskopia...................................................................... 128 13.2. Wideokapilaroskopia............................................................ 128 13.3. Pomiar przepływu kapilarnego metodą doplera laserowego..... 128 13.4. Termografia.......................................................................... 129 13.5. Przezskórny pomiar prężności tlenu....................................... 129 14. Badania obrazowe naczyń chłonnych Andrzej Szuba............... 129 14.1. Limfoscyntygrafia................................................................. 129 14.2. Tomografia komputerowa..................................................... 130 14.3. Rezonans magnetyczny......................................................... 130 14.4. Limfangiografia fluorescencyjna............................................ 130 C. Nagłe zatrzymanie krążenia i wstrząs.................... 131 1. Nagłe zatrzymanie krążenia Miłosz Jankowski, Grzegorz Cebula... 131 2. Wstrząs Miłosz Jankowski....................................................... 139 2.1. Wstrząs hipowolemiczny....................................................... 145 2.1.1. Wstrząs krwotoczny.............................................................. 145 2.2. Wstrząs kardiogenny............................................................ 146 2.3. Wstrząs obturacyjny............................................................. 147 D. Miażdżyca i ryzyko sercowo‑naczyniowe.............. 148 1. Miażdżyca Anetta Undas, Andrzej Szczeklik †................................ 148 2. Ocena ryzyka sercowo‑naczyniowego 3.

Barbara Cybulska, Longina Kłosiewicz‑Latoszek, Wiktor B. Szostak........... 153

Strategie profilaktyki

Barbara Cybulska, Longina Kłosiewicz‑Latoszek, Wiktor B. Szostak........... 153

E. Dyslipidemie

Barbara Cybulska, Wiktor B. Szostak, Longina Kłosiewicz‑Latoszek........... 156

1. Fizjologia............................................................................. 156 2. Klasyfikacja.......................................................................... 157 3. Hipercholesterolemia............................................................ 157 4. Dyslipidemia aterogenna....................................................... 162 5. Ciężka hipertriglicerydemia................................................... 164 F. Choroba niedokrwienna serca.................................. 166 1. Klasyfikacja Andrzej Budaj..................................................... 166 2. Etiologia i patogeneza Andrzej Beręsewicz, Anetta Undas............ 167 2.1. Dławica piersiowa stabilna................................................... 167 2.2. Ostre zespoły wieńcowe........................................................ 168 3. Stabilne zespoły wieńcowe.................................................... 170 3.1. Dławica piersiowa stabilna Tomasz Pasierski, Waldemar Banasiak.... 170 3.2. Dławica mikronaczyniowa Henryk Wysocki............................. 185 3.3. Dławica związana z mostkami mięśniowymi nad tętnicami wieńcowymi Tomasz Pasierski, Waldemar Banasiak....................... 186 3.4. Dławica odmienna (Prinzmetala) 4.

Tomasz Pasierski, Waldemar Banasiak............................................. 187

Ostry zespół wieńcowy bez uniesienia odcinka ST

Andrzej Budaj, Bronisław Bednarz.................................................. 189

Zawał serca z uniesieniem odcinka ST

6. 6.1. 6.2.

Leczenie inwazyjne............................................................... 214 Przezskórne interwencje wieńcowe Lech Poloński................... 214 Pomostowanie aortalno‑wieńcowe

6.3.

Rewaskularyzacja laserowa Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki....... 221

Zaburzenia rytmu serca i przewodzenia

1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. 1.8. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.4.1. 2.4.2. 2.4.3. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9. 2.10. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 4. 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. 5.

Nadkomorowe zaburzenia rytmu serca.................................. 222 Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe.................................. 222 Częstoskurcze nadkomorowe................................................. 224 Częstoskurcz nawrotny w węźle przedsionkowo‑komorowym.. 229 Zespoły preekscytacji............................................................ 231 Częstoskurcz przedsionkowy................................................. 235 Tachyarytmie zatokowe......................................................... 237 Migotanie przedsionków....................................................... 238 Trzepotanie przedsionków..................................................... 248 Komorowe zaburzenia rytmu serca........................................ 251 Informacje ogólne................................................................. 251 Idiopatyczne częstoskurcze komorowe................................... 255 Komorowe zaburzenia rytmu po zawale serca........................ 257 Komorowe zaburzenia rytmu u chorych z kardiomiopatią........ 258 Kardiomiopatia rozstrzeniowa niezwiązana z niedokrwieniem.... 258 Kardiomiopatia przerostowa................................................. 259 Arytmogenna kardiomiopatia prawokomorowa (ARVC).......... 260 Wrodzony zespół długiego QT............................................... 260 Wrodzony zespół krótkiego QT.............................................. 262 Zespół Brugadów.................................................................. 263 Wielokształtny częstoskurcz komorowy zależny od katecholamin................................................................... 264 Idiopatyczne migotanie komór.............................................. 265 Nagła śmierć sercowa........................................................... 266 Zaburzenia automatyzmu i przewodzenia............................... 267 Dysfunkcja węzła zatokowego............................................... 267 Bloki przedsionkowo‑komorowe............................................ 270 Bloki śródkomorowe............................................................. 273 Metody leczenia zaburzeń rytmu i przewodzenia.................... 275 Leki antyarytmiczne.............................................................. 275 Ablacja przezskórna.............................................................. 276 Kardiowersja i defibrylacja serca........................................... 278 Elektrostymulacja serca......................................................... 279 Wszczepialny kardiowerter‑defibrylator.................................. 282 Zaburzenia rytmu serca u kobiet w ciąży................................ 284

H. 1. 2.

Wady serca...................................................................... 286 Zwężenie zastawki aortalnej Marek Konka, Piotr Hoffman.......... 286 Niedomykalność zastawki aortalnej

3. 4.

Zwężenie zastawki mitralnej Marek Konka, Piotr Hoffman........... 297 Niedomykalność zastawki mitralnej

Zespół wypadania płatka zastawki mitralnej

6. 6.1. 6.2. 7. 7.1. 7.2. 7.3.

Wady zastawki trójdzielnej Marek Konka, Piotr Hoffman............. 312 Zwężenie zastawki trójdzielnej.............................................. 312 Niedomykalność zastawki trójdzielnej.................................... 313 Wady złożone....................................................................... 315 Złożona wada aortalna Marek Konka, Piotr Szymański................. 315 Złożona wada mitralna Piotr Szymański, Piotr Hoffman................ 316 Wady wielozastawkowe Marek Konka, Piotr Szymański............... 317

Andrzej Budaj, Bronisław Bednarz.................................................. 199

Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Maciej Bochenek.............................. 219

Maria Trusz‑Gluza...................................................................... 222

Piotr Szymański, Piotr Hoffman...................................................... 292

Piotr Szymański, Piotr Hoffman...................................................... 302 Zbigniew Gąsior, Piotr Pysz........................................................... 308

XIII

Spis treści 8. 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. 8.5. 8.6. 8.7. 8.8. 8.9. 8.10. 8.10.1. 8.11. 8.12. 8.13. 8.13.1. 8.13.2. 8.13.3. 9.

Wrodzone wady serca u dorosłych Piotr Hoffman.................... 319 Ubytek przegrody międzyprzedsionkowej............................... 319 Drożny otwór owalny............................................................ 322 Izolowany ubytek przegrody międzykomorowej...................... 323 Przetrwały przewód tętniczy................................................. 325 Tetralogia Fallota.................................................................. 327 Zespół Eisenmengera............................................................ 329 Zwężenie drogi odpływu prawej komory................................ 331 Zwężenie drogi odpływu lewej komory.................................. 332 Koarktacja aorty................................................................... 334 Wady zastawek przedsionkowo‑komorowych......................... 335 Anomalia Ebsteina................................................................ 336 Serce trójprzedsionkowe....................................................... 337 Wrodzone skorygowane przełożenie pni tętniczych................ 337 Chory po operacyjnym leczeniu wrodzonej wady serca........... 337 Chory po korekcji całkowitej tetralogii Fallota........................ 338 Chory po korekcji przełożenia pni tętniczych.......................... 338 Chory po operacji Fontana.................................................... 338 Protezy zastawek serca Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki,

9.1. 9.2. 9.3. 10.

Zastawki mechaniczne.......................................................... 338 Zastawki biologiczne............................................................ 339 Wybór rodzaju protezy zastawki............................................ 340 Monitorowanie chorego po operacyjnym leczeniu wady zastawkowej serca Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki,

10.1. 10.2. I. 1. 2.

Janusz Konstanty‑Kalandyk, Bogusław Kapelak, Maciej Bochenek............ 338

Janusz Konstanty‑Kalandyk, Bogusław Kapelak, Maciej Bochenek............ 340

Prowadzenie prawidłowego leczenia przeciwzakrzepowego.... 340 Monitorowanie efektu zabiegu operacyjnego......................... 341 Choroby wsierdzia........................................................ 343 Infekcyjne zapalenie wsierdzia Janina Stępińska...................... 343 Gorączka reumatyczna Anetta Undas..................................... 355

J. Choroby mięśnia sercowego...................................... 358 1. Zapalenie mięśnia sercowego Zofia T. Bilińska......................... 358 2. Kardiomiopatie Jan Wodniecki............................................... 362 2.1. Klasyfikacja.......................................................................... 362 2.2. Kardiomiopatia rozstrzeniowa............................................... 362 2.3. Kardiomiopatia przerostowa................................................. 364 2.4. Kardiomiopatia restrykcyjna.................................................. 369 2.5. Arytmogenna kardiomiopatia prawokomorowa...................... 370 2.6. Kardiomiopatie niesklasyfikowane......................................... 371 2.7. Inne kardiomiopatie o znanej przyczynie................................ 372 K. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Choroby osierdzia Witold Tomkowski, Paweł Kuca............... 374 Zapalenie osierdzia............................................................... 374 Tamponada serca.................................................................. 379 Zaciskające zapalenie osierdzia............................................. 381 Chylopericardium.................................................................. 383 Torbiele osierdzia.................................................................. 383 Wady wrodzone osierdzia...................................................... 383

4. 4.1. 4.2. M.

Leczenie operacyjne przewlekłej niewydolności serca Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Piotr Przybyłowski, Irena Milaniak, Maciej Bochenek....................................................................... 412

Przeszczepianie serca............................................................ 412 Inne metody......................................................................... 414 Nadciśnienie tętnicze

Andrzej Januszewicz, Aleksander Prejbisz......................................... 415

1. Klasyfikacja.......................................................................... 415 2. Nadciśnienie tętnicze pierwotne............................................ 416 3. Nadciśnienie naczyniowonerkowe......................................... 433 N.

Nadciśnienie płucne Adam Torbicki, Marcin Kurzyna........... 439

O. 1. 1.1. 1.1.1. 1.1.2. 1.2. 1.2.1. 1.2.2. 1.2.3. 1.2.4. 1.2.5. 1.2.6. 2. 3.

Choroby aorty i tętnic obwodowych....................... 450 Choroby aorty Wojciech Bodzoń, Leszek Masłowski...................... 450 Tętniak aorty........................................................................ 450 Tętniak aorty piersiowej........................................................ 452 Tętniak aorty brzusznej......................................................... 455 Ostre zespoły aortalne.......................................................... 458 Rozwarstwienie aorty........................................................... 459 Krwiak śródścienny............................................................... 466 Wrzód drążący aorty............................................................. 467 Tętniak rzekomy aorty........................................................... 467 Ograniczone pęknięcie aorty................................................. 467 Urazowe uszkodzenie aorty................................................... 468 Choroba Takayasu Marzena Frołow, Leszek Masłowski.................. 469 Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic

Marzena Frołow, Leszek Masłowski................................................. 471

Zakrzepowo‑zarostowe zapalenie naczyń

Marzena Frołow, Leszek Masłowski................................................. 473

5. 5.1.

Choroby dużych tętnic kończyn dolnych................................. 477 Przewlekłe niedokrwienie kończyn dolnych Marzena Frołow,

5.2.

Ostre niedokrwienie kończyn dolnych Wojciech Bodzoń,

Zwężenie tętnic szyjnych i tętnic kręgowych

6.1. 6.2. 7. 7.1.

Zwężenie tętnic szyjnych....................................................... 487 Zwężenie tętnic kręgowych................................................... 491 Choroby tętnic kończyn górnych............................................ 491 Zespół podkradania tętnicy podobojczykowej

7.2. 7.3. 8. 8.1. 8.2. 9. 10. 10.1.

Niedokrwienie kończyny górnej Wojciech Bodzoń.................... 493 Powikłania tętnicze przetok dializacyjnych Wojciech Bodzoń.... 494 Choroby tętnic trzewnych Wojciech Bodzoń............................. 494 Ostre niedokrwienie jelit....................................................... 494 Przewlekłe niedokrwienie jelit............................................... 495 Wielopoziomowa choroba tętnic Wojciech Bodzoń.................. 496 Naczyniowe zespoły uciskowe............................................... 497 Zespół górnego otworu klatki piersiowej Marzena Frołow,

10.2.

Zespół usidlenia tętnicy podkolanowej Marzena Frołow,

Leszek Masłowski...................................................................... 477

Leszek Masłowski...................................................................... 483 Wojciech Bodzoń, Leszek Masłowski............................................... 487

Marzena Frołow, Rafał Niżankowski................................................ 491

Leszek Masłowski...................................................................... 497

Leszek Masłowski...................................................................... 500

Nowotwory serca Piotr Pruszczyk, Grzegorz Styczyński.......... 384

10.3.

Ł. 1.

Niewydolność serca...................................................... 387 Przewlekła niewydolność serca

10.4.

Zespół ucisku lewej żyły nerkowej przez aortę i tętnicę krezkową górną Marzena Frołow, Leszek Masłowski..................... 500 Zespół ucisku lewej żyły biodrowej Marzena Frołow................ 501

Choroby żył obwodowych

2. 3.

Ostra niewydolność serca Bronisław Bednarz, Andrzej Budaj........ 403 Mechaniczne wspomaganie czynności serca Jerzy Sadowski,

1. 2.

Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych.......................... 502 Przewlekła niewydolność żylna.............................................. 504

Kontrapulsacja wewnątrzaortalna......................................... 409 Urządzenia wspomagające czynność komór........................... 410 Sztuczne serce...................................................................... 412

R. 1. 2.

Żylna choroba zakrzepowo‑zatorowa...................... 511 Zakrzepica żył głębokich Rafał Niżankowski.............................. 511 Zatorowość płucna Piotr Pruszczyk, Adam Torbicki...................... 521

3.1. 3.2. 3.3.

XIV

Jacek Dubiel, Andrzej Surdacki, Jacek Bednarek, Olga Kruszelnicka.......... 387

Karol Wierzbicki, Piotr Przybyłowski, Irena Milaniak, Maciej Bochenek...... 409

Marzena Frołow, Leszek Masłowski ................................................ 502

Spis treści 3. 4.

Profilaktyka pierwotna żylnej choroby zakrzepowo ‑zatorowej Krystyna Zawilska, Rafał Niżankowski.......................... 534 Ogólne zasady leczenia przeciwkrzepliwego Anetta Undas, Krystyna Zawilska ................................................... 539

4.1. Heparyny.............................................................................. 539 4.2. Inhibitory czynnika Xa........................................................... 544 4.3. Bezpośrednie inhibitory trombiny.......................................... 545 4.4. Antagoniści witaminy K........................................................ 546 4.5. Leczenie przeciwzakrzepowe a anestezja regionalna.............. 553 S. Choroby mikrokrążenia Marzena Frołow, Leszek Masłowski.... 554 1. Objaw Raynauda.................................................................. 554 2. Siność siatkowata................................................................. 557 3. Akrocyjanoza........................................................................ 558 4. Bolesny rumień kończyn........................................................ 558 T.

Wady rozwojowe naczyń krwionośnych

Marzena Frołow, Leszek Masłowski................................................. 559

1. Zespół Marfana.................................................................... 559 2. Zespół Ehlersa i Danlosa (typ IV)........................................... 561 3. Wrodzone malformacje naczyniowe....................................... 562 3.1. Wrodzone malformacje tętniczo‑żylne.................................... 562 4. Zespół Klippela i Trénaunaya................................................. 563 5. Naczyniaki........................................................................... 564 U. 1. 2. 3.

Choroby naczyń chłonnych Andrzej Szuba................... 566 Podstawy fizjologii układu chłonnego.................................... 566 Zapalenie naczyń chłonnych.................................................. 566 Obrzęk limfatyczny............................................................... 567

W. Omdlenia Piotr Kułakowski................................................. 572 1. Omdlenia odruchowe............................................................ 574 2. Zespół zatoki szyjnej............................................................. 575 3. Omdlenie sytuacyjne............................................................. 575 4. Hipotensja ortostatyczna...................................................... 575 5. Omdlenia kardiogenne.......................................................... 576 6. Omdlenia związane z chorobami naczyń mózgowych............. 579 Z.

Konsultacje kardiologiczne przed operacjami pozasercowymi

1. 2. 3.

Ocena ryzyka okołooperacyjnego.......................................... 580 Okołooperacyjne leczenie farmakologiczne i monitorowanie.... 584 Okołooperacyjny zawał serca................................................ 585

Witold Pikto‑Pietkiewicz, Wojciech Szczeklik, Tomasz Pasierski................ 580

Choroby układu oddechowego

A. Fizjologia Stefan Wesołowski.............................................. 589 1. Anatomia............................................................................. 589 2. Fizjologia............................................................................. 590 B. Badania diagnostyczne................................................ 594 1. Wybrane objawy podmiotowe Wojciech Szczeklik.................... 594 1.1. Kaszel.................................................................................. 594 1.2. Chrypka............................................................................... 595 1.3. Krwioplucie.......................................................................... 595 1.4. Duszność.............................................................................. 596 2. Wybrane objawy przedmiotowe Wojciech Szczeklik.................. 597 2.1. Palce pałeczkowate.............................................................. 597 2.2. Zniekształcenie klatki piersiowej............................................ 597 2.3. Zaburzenia cyklu i toru oddychania........................................ 599 2.4. Zmiany drżenia głosowego.................................................... 600 2.5. Trzeszczenia w tkance podskórnej klatki piersiowej................ 600 2.6. Nieprawidłowy odgłos opukowy............................................ 600 2.7. Nieprawidłowe szmery oddechowe........................................ 600

3. Gazometria i pulsoksymetria Miłosz Jankowski........................ 601 3.1. Gazometria krwi................................................................... 601 3.2. Pulsoksymetria..................................................................... 602 3.3. Kapnometria i kapnografia.................................................... 603 4. Badania obrazowe Piotr Grzanka, Iwona Bestry.......................... 604 4.1. Radiogramy przeglądowe klatki piersiowej............................ 604 4.2. Tomografia komputerowa..................................................... 606 4.3. Słownik wybranych pojęć używanych w opisach RTG i TK....... 607 4.4. Rezonans magnetyczny.......................................................... 615 4.5. Scyntygrafia......................................................................... 616 4.6. Pozytonowa tomografia emisyjna.......................................... 616 4.7. Ultrasonografia.................................................................... 616 5. Badania czynnościowe układu oddechowego Piotr Boros........ 617 5.1. Spirometria z zapisem krzywej przepływ–objętość.................. 617 5.1.1. Spirometria podstawowa....................................................... 617 5.1.2. Spirometria po inhalacji leku rozkurczającego oskrzela (próba rozkurczowa)............................................................. 620 5.1.3. Próby prowokacyjne.............................................................. 621 5.1.4. Maksymalna wentylacja dowolna.......................................... 622 5.2. Pomiar szczytowego przepływu wydechowego...................... 622 5.3. Oscylometria impulsowa....................................................... 623 5.4. Pletyzmografia..................................................................... 623 5.5. Badanie podatności statycznej układu oddechowego............. 625 5.6. Badanie zdolności dyfuzji gazów w płucach (DLCO).................. 626 5.7. Próby wysiłkowe................................................................... 626 5.7.1. Sercowo‑płucna próba wysiłkowa.......................................... 626 5.7.2. Testy marszowe.................................................................... 627 6. Bronchoskopia Krzysztof Sładek.............................................. 630 7. Wideotorakoskopia i wziernikowanie śródpiersia Krzysztof Sładek, Dariusz Wąsowski................................................ 633

7.1. Wideotorakoskopia............................................................... 633 7.2. Wziernikowanie śródpiersia................................................... 634 8. Biopsja przezskórna opłucnej i płuca Krzysztof Sładek............. 634 8.1. Biopsja przezskórna opłucnej................................................ 634 8.2. Biopsja przezskórna płuca..................................................... 635 9. Badania morfologiczne Renata Langfort................................. 636 10. Badanie płynu opłucnowego Jerzy Soja................................. 639 11. Badanie plwociny Aleksander Kania........................................ 642 12. Badania mikrobiologiczne..................................................... 643 12.1. Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń bakteryjnych Zofia Zwolska, Ewa Augustynowicz‑Kopeć........................................ 643

12.2.

Diagnostyka mikrobiologiczna gruźlicy i mykobakterioz

12.3.

Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń drobnoustrojami nietypowymi Katarzyna Pancer............................................... 646 Diagnostyka mikrobiologiczna grzybic układu oddechowego

12.4. 12.5.

Zofia Zwolska, Ewa Augustynowicz‑Kopeć........................................ 644

Barbara Podsiadło..................................................................... 649

13.

Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń Pneumocystis jiroveci (P. carinii) Barbara Podsiadło.................................................. 649 Odczyn tuberkulinowy

14.

Testy oparte na wydzielaniu interferonu γ przez limfocyty

15.

Stężenie tlenku azotu w powietrzu wydychanym (FENO)

C. 1.

Choroby dróg oddechowych......................................... 653 Nieżyt nosa i zatok przynosowych

Ostre zapalenie gardła i migdałków (angina)

Iwona Grzelewska‑Rzymowska, Katarzyna Kruczak.............................. 651 Katarzyna Kruczak..................................................................... 652 Lucyna Mastalerz, Filip Mejza......................................................... ^DVD

Monika Świerczyńska‑Krępa, Zbigniew Świerczyński............................ 653 Leszek Szenborn, Piotr Sawiec....................................................... 656

3. Błonica Aleksandra Szymczak.................................................. 659

Spis treści 4. Choroby krtani Monika Świerczyńska‑Krępa, Zbigniew Świerczyński.... 662 4.1. Zapalenie krtani................................................................... 662 4.2. Dysfonia............................................................................... 662 4.2.1. Dysfonia czynnościowa......................................................... 662 4.2.2. Dysfonia organiczna............................................................. 663 4.3. Rak krtani............................................................................ 663 5. Ostre zapalenie oskrzeli Jan Kuś........................................... 663 6. Krztusiec (koklusz) Jacek Wysocki, Jacek Mrukowicz, Bożena Dubiel.... 664 7. Przewlekła obturacyjna choroba płuc Władysław Pierzchała, Ewa Niżankowska‑Mogilnicka, Filip Mejza............ 666

8. Astma

Ewa Niżankowska‑Mogilnicka, Grażyna Bochenek, Piotr Gajewski............ 679

9. Rozstrzenie oskrzeli Renata Jankowska.................................... 694 10. Mukowiscydoza Henryk Mazurek............................................ 697 11. Choroby oskrzelików Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry....... 703 11.1. Zarostowe zapalenie oskrzelików........................................... 704 11.2. Ostre zapalenie oskrzelików.................................................. 704 11.3. Rozlane zapalenie oskrzelików............................................... 705 11.4. Zapalenie oskrzelików oddechowych..................................... 705 11.5. Zapalenie oskrzelików spowodowane narażeniem na pyły mineralne............................................................................. 705 11.6. Grudkowe zapalenie oskrzelików........................................... 705 D.

Zapalenia płuc wywołane przez drobnoustroje

Jan Kuś.................................................................................. 706

Pozaszpitalne zapalenia płuc................................................. 706 Szpitalne zapalenie płuc........................................................ 714 Zapalenia płuc wywołane przez określony czynnik etiologiczny.......................................................................... 717 3.1. Pneumokokowe zapalenie płuc.............................................. 717 3.2. Zapalenie płuc wywołane przez Haemophilus influenzae........ 718 3.3. Zapalenie płuc wywołane przez Moraxella catarrhalis............. 718 3.4. Zapalenie płuc wywołane przez Mycoplasma pneumoniae...... 718 3.5. Zapalenie płuc wywołane przez Chlamydophila pneumoniae.... 719 3.6. Gronkowcowe zapalenie płuc................................................ 719 3.7. Zapalenie płuc wywołane przez bakterie beztlenowe............. 720 3.8. Zapalenie płuc wywołane przez Klebsiella pneumoniae.......... 721 3.9. Zapalenie płuc wywołane przez Acinetobacter baumanii......... 722 3.10. Zapalenie płuc wywołane przez Pseudomonas aeruginosa...... 722 3.11. Zapalenie płuc wywołane przez Legionella pneumophila........ 722 3.12. Zakażenia koronawirusami.................................................... 724 3.12.1. Ciężki ostry zespół oddechowy (SARS)................................... 724 3.12.2. Bliskowschodni zespół oddechowy (MERS)............................. 724 3.13. Grypowe zapalenie płuc........................................................ 725 3.14. Zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis jiroveci (pneumocystoza).................................................................. 725 3.15. Zapalenie płuc wywołane przez Aspergillus (aspergiloza inwazyjna)............................................................................ 726 3.16. Zapalenie płuc wywołane przez Candida................................ 727 1. 2. 3.

E. 1.

Choroby śródmiąższowe płuc.................................... 728 Idiopatyczne śródmiąższowe zapalenia płuc

1.1. 1.2.

Idiopatyczne włóknienie płuc................................................ 729 Inne postaci idiopatycznego śródmiąższowego zapalenia płuc...................................................................... 732 Niespecyficzne śródmiąższowe zapalenie płuc....................... 732 Kryptogenne organizujące się zapalenie płuc......................... 732 Ostre śródmiąższowe zapalenie płuc...................................... 733 Choroba śródmiąższowa płuc związana z zapaleniem oskrzelików i złuszczające śródmiąższowe zapalenie płuc....... 733 Limfocytowe śródmiąższowe zapalenie płuc........................... 734

1.2.1. 1.2.2. 1.2.3. 1.2.4. 1.2.5.

XVI

Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry......................................... 728

1.2.6. Samoistna fibroelastoza opłucnowo‑śródmiąższowa.............. 734 1.2.7. Nieokreślone samoistne śródmiąższowe zapalenie płuc.......... 734 2. Sarkoidoza Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry..................... 734 3. Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry......................................... 739

Rozlane krwawienie pęcherzykowe

5. 5.1. 5.1.1. 5.1.2. 5.2. 5.2.1. 5.2.2. 5.2.3. 6.

Eozynofilie płucne Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry.......... 743 Eozynofilie płucne o znanej etiologii...................................... 743 Eozynofilie w przebiegu infestacji pasożytniczych................... 743 Alergiczna aspergiloza oskrzelowo‑płucna............................. 744 Eozynofilie płucne o nieznanej etiologii.................................. 745 Przewlekłe eozynofilowe zapalenie płuc................................. 745 Ostre eozynofilowe zapalenie płuc......................................... 745 Eozynofilowe zapalenie oskrzeli............................................. 745 Inne rzadkie śródmiąższowe choroby płuc

Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry......................................... 742

Elżbieta Radzikowska, Iwona Bestry................................................ 746

6.1. Płucna postać histiocytozy z komórek Langerhansa................ 746 6.2. Limfangioleiomiomatoza....................................................... 747 6.3. Proteinoza pęcherzyków płucnych......................................... 749 F.

Gruźlica i mykobakteriozy Iwona Grzelewska‑Rzymowska,

Maria Korzeniewska‑Koseła, Katarzyna Kruczak.................................. 752

1. Gruźlica................................................................................ 752 2. Mykobakteriozy.................................................................... 765 G. 1. 2. 3. 4.

Nowotwory płuca i opłucnej Jacek Jassem.................. 767 Pierwotne nowotwory płuca.................................................. 767 Międzybłoniak opłucnej........................................................ 776 Przerzuty nowotworowe w płucach....................................... 778 Zmiany w płucach w przebiegu nowotworów układu krwiotwórczego.................................................................... 779

H. 1. 1.1. 1.2. 1.3. 2.

Choroby zawodowe układu oddechowego........... 780 Pylice płuc Kazimierz Marek................................................... 780 Pylica krzemowa................................................................... 780 Pylica górników kopalń węgla............................................... 783 Pylica azbestowa.................................................................. 783 Zmiany opłucnowe związane z narażeniem na azbest

Kazimierz Marek....................................................................... 784

3. Astma związana z pracą zawodową Cezary Pałczyński,

Paweł Górski............................................................................ 785

4. Beryloza Cezary Pałczyński...................................................... 788 I.

Zaburzenia oddychania w czasie snu

1. 2. 3. 4. 5.

Fizjologia oddychania w czasie snu i klasyfikacja zaburzeń..... 789 Obturacyjny bezdech senny................................................... 789 Centralny bezdech senny....................................................... 794 Zespoły hipowentylacji i hipoksemii w czasie snu................... 795 Hipowentylacja i hipoksemia w czasie snu związana z określonymi chorobami....................................................... 795

Robert Pływaczewski, Agata Niżankowska‑Jędrzejczyk......................... 789

J. Choroby opłucnej Krzysztof Sładek.................................. 796 1. Fizjologia............................................................................. 796 2. Choroby przebiegające z przesiękiem..................................... 796 3. Choroby przebiegające z wysiękiem....................................... 796 3.1. Nowotwory opłucnej............................................................ 796 3.2. Wysięk w jamie opłucnej związany z zakażeniem.................... 798 3.2.1. Wysięk towarzyszący bakteryjnym zapaleniom płuc................ 798 3.2.2. Wysięk towarzyszący zapaleniu płuc i opłucnej wywołanemu przez inne drobnoustroje.................................. 800 3.3. Wysięki w jamie opłucnej o innej etiologii.............................. 800

Spis treści 4. 5. 6. 7. 8.

Krwiak opłucnej................................................................... 800 Wysięk chłonny (chłonkotok)................................................. 801 Zwłóknienie opłucnej............................................................ 801 Odma opłucnowa................................................................. 801 Drenaż jamy opłucnej............................................................ 804

K. 1. 2. 3.

Choroby śródpiersia Krzysztof Sładek.............................. 806 Guzy i torbiele śródpiersia..................................................... 806 Odma śródpiersia................................................................. 807 Zapalenie śródpiersia............................................................ 808

L. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Manifestacje chorób tkanki łącznej w układzie oddechowym Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry............ 809 Przewlekłe zmiany śródmiąższowe......................................... 809 Ostre zmiany śródmiąższowe................................................. 809 Zmiany w drogach oddechowych........................................... 810 Zmiany w opłucnej................................................................ 810 Zmiany w naczyniach płucnych.............................................. 810 Zmiany w mięśniach oddechowych........................................ 810

Ł.

Niepożądane reakcje polekowe w układzie oddechowym Elżbieta Wiatr............................................. 811

Wady rozwojowe układu oddechowego

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Brak płuca i hipoplazja płuca................................................ 816 Torbiel bronchogenna........................................................... 816 Sekwestracja płuca............................................................... 816 Wrodzona gruczolakowatość torbielowata płuc...................... 817 Wrodzona rozedma płatowa.................................................. 817 Przetoka tchawiczo‑przełykowa i atrezja przełyku.................. 818 Wrodzona przepuklina przeponowa....................................... 818 Tracheomalacja i tracheobronchomalacja............................... 818

Urazy płuc Henryk Olechnowicz........................................... 819

O. 1.

Niewydolność oddechowa......................................... 820 Patofizjologia niewydolności oddechowej

Ostra niewydolność oddechowa

Przewlekła niewydolność oddechowa

4. 5.

Leczenie tlenem Dorota Górecka............................................. 828 Wentylacja mechaniczna płuc

5.1. 5.2. 6.

Inwazyjna wentylacja mechaniczna z dodatnim ciśnieniem..... 831 Nieinwazyjna wentylacja mechaniczna z dodatnim ciśnieniem.... 834 Przeszczepianie płuc oraz serca i płuc Marian Zembala,

Rehabilitacja w chorobach układu oddechowego Roman Nowobilski.......................... 838 Metody i techniki fizjoterapii oddechowej.............................. 838 Ćwiczenia kontrolowanego oddychania................................. 842 Trening ogólnokondycyjny..................................................... 842 Trening sprawności funkcjonalnej.......................................... 842 Edukacja i oddziaływanie psychospołeczne............................ 842

1. 2. 3. 4. 5. R.

Grzegorz Lis............................................................................. 816

Miłosz Jankowski, Wiesław Królikowski............................................ 820

Wiesław Królikowski, Miłosz Jankowski............................................ 822 Miłosz Jankowski, Wiesław Królikowski............................................ 826

Magdalena Twardowska, Miłosz Jankowski....................................... 831

Dariusz Jastrzębski, Jacek Wojarski, Sławomir Żegleń, Marek Ochman....... 835

Choroby układu pokarmowego

A. Objawy chorób układu pokarmowego................... 857 1. Ból brzucha Justyna Kotynia, Ewa Małecka‑Panas......................... 857 2. Dysfagia Justyna Kotynia, Ewa Małecka‑Panas.............................. 860 3. Nudności i wymioty Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka‑Panas........ 862 4. Biegunka Piotr Daniel, Ewa Małecka‑Panas................................. 866 5. Zaparcie Renata Talar‑Wojnarowska, Ewa Małecka‑Panas................ 869 6. Krwawienia z przewodu pokarmowego Anita Gąsiorowska, Ewa Małecka‑Panas........................................... 870

7. Żółtaczka Jacek Juszczyk........................................................ 872 8. Wodobrzusze Jacek Juszczyk.................................................. 874 Badania diagnostyczne................................................ 877 Badania laboratoryjne........................................................... 877 Jelito cienkie Hanna Szajewska............................................... 877 pH kału................................................................................ 877 Test na obecność substancji redukujących w kale................... 877 Stężenie elektrolitów i osmolalność kału................................ 877 Test tolerancji laktozy........................................................... 877 Oddechowe testy wodorowe................................................. 878 Aktywność disacharydaz w skrawkach błony śluzowej jelita cienkiego..................................................................... 878 1.1.7. Badanie mikroskopowe kału.................................................. 878 1.1.8. Wydalanie tłuszczu w kale..................................................... 878 1.1.9. Izotopowe testy oddechowe z CO2......................................... 878 1.1.10. Stężenie α1‑antytrypsyny w kale............................................. 879 1.1.11. Badania serologiczne w celiakii............................................. 879 1.2. Trzustka Andrzej Dąbrowski.................................................... 879 1.2.1. Amylaza............................................................................... 879 1.2.2. Lipaza.................................................................................. 879 1.2.3. Elastaza 1............................................................................ 880 1.2.4. Test sekretynowo‑cholecystokininowy................................... 880 1.3. Wątroba Jacek Juszczyk......................................................... 880 1.3.1. Enzymy wątrobowe............................................................... 880 1.3.2. Bilirubina............................................................................. 883 1.3.3. Białka osocza....................................................................... 883 1.3.4. Amoniak.............................................................................. 884 1.3.5. Próby czynnościowe.............................................................. 884 2. Badania czynnościowe.......................................................... 884 2.1. Przełyk Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Panas................................. 884 2.1.1. pH‑metria przełyku............................................................... 884 2.1.2. Manometria przełyku............................................................ 885 2.2. Jelito grube Witold Bartnik..................................................... 886 2.2.1. Ocena czasu pasażu jelitowego............................................. 886 2.2.2. Manometria odbytu i odbytnicy............................................. 886 2.2.3. Defekografia......................................................................... 886 3. Badania obrazowe................................................................ 886 3.1. Radiogramy Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski.................. 886 3.1.1. Radiogram przeglądowy jamy brzusznej................................ 886 3.1.2. Badania kontrastowe przewodu pokarmowego...................... 887 3.1.3. Cholangiografia rentgenowska.............................................. 890 3.2. Tomografia komputerowa Andrzej Cieszanowski, B. 1. 1.1. 1.1.1. 1.1.2. 1.1.3. 1.1.4. 1.1.5. 1.1.6.

Marek Gołębiowski.................................................................... 891

Wziewne stosowanie leków w chorobach układu oddechowego

3.3. Rezonans magnetyczny Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski.... 897 3.4. Ultrasonografia przezbrzuszna Ireneusz Gierbliński.................. 899 4. Endoskopia przewodu pokarmowego Tomasz Marek,

Leczenie uzależnienia od tytoniu

4.1. 4.2.

Michał Pirożyński, Anna Bręborowicz, Agnieszka Padjas........................ 843

III

Dorota Górecka, Małgorzata Bała................................................... 849

Ewa Nowakowska-Duława, Krzysztof Marlicz †.................................... 905

Zasady ogólne...................................................................... 905 Endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego (ezofagogastroduodenoskopia, panendoskopia)..................... 906

XVII

Spis treści 4.3. 4.4. 4.5. 5.

Endoskopia jelita grubego (rektoskopia, rektosigmoidoskopia, kolonoskopia)...................................... 909 Endoskopia jelita cienkiego.................................................... 911 Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW)...... 911 Ultrasonografia endoskopowa (endosonografia)

Marcin Polkowski...................................................................... 913

6. 6.1. 6.2.

Badania morfologiczne przewodu pokarmowego................... 917 Metody uzyskiwania materiału Dorota Jarosz.......................... 917 Patomorfologia zmian nienowotworowych materiałów tkankowych pobieranych w trakcie badań endoskopowych

6.3.

Patomorfologia zmian rozrostowych i nowotworowych

Badania mikrobiologiczne Elżbieta Rożynek............................ 921

Andrzej Mróz........................................................................... 918 Andrzej Mróz........................................................................... 920

C. Choroby przełyku.......................................................... 923 1. Fizjologia Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Panas............................. 923 2. Zaburzenia motoryki przełyku

Renata Talar‑Wojnarowska, Ewa Małecka‑Panas................................. 923

2.1. Achalazja............................................................................. 924 2.2. Rozlany skurcz przełyku........................................................ 926 2.3. Bolesne skurcze przełyku...................................................... 926 3. Choroba refluksowa przełyku 3.1. 4.

Renata Talar‑Wojnarowska, Anita Gąsiorowska, Ewa Małecka‑Panas........ 927

Przełyk Barretta.................................................................... 931 Eozynofilowe zapalenie przełyku

Andrea Horvath, Zbigniew Bartuzi.................................................. 932

5. Nowotwory przełyku Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka‑Panas....... 934 5.1. Rak przełyku......................................................................... 934 6. Uchyłki przełyku Ewa Małecka‑Panas....................................... 936 7. Oparzenia przełyku Renata Talar‑Wojnarowska, Ewa Małecka‑Panas.... 937 8. Wady wrodzone przełyku Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Panas...... 939 8.1. Przetoki oskrzelowo‑przełykowe i zarośnięcie przełyku........... 939 8.2. Wrodzone zwężenie przełyku................................................ 939 8.3. Wrodzone zdwojenia przełyku............................................... 939 8.4. Pierścienie przełyku.............................................................. 939 8.5. Przepuklina rozworu przełykowego....................................... 940 9. Choroby przełyku wywołane przez drobnoustroje 9.1. 9.2. 9.3. 9.4. 9.5. 9.6.

Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka‑Panas.......................................... 940

Grzybica przełyku................................................................. 940 Zapalenie przełyku wywołane przez wirus opryszczki zwykłej.... 942 Cytomegalowirusowe zapalenie przełyku............................... 942 Inne wirusowe zapalenia przełyku......................................... 943 Bakteryjne zapalenie przełyku............................................... 943 Gruźlica przełyku.................................................................. 943

D. Choroby żołądka i dwunastnicy................................ 944 1. Fizjologia Tomasz Brzozowski.................................................. 944 2. Dyspepsja Andrzej Dąbrowski, Krzysztof Marlicz †.......................... 946 3. Zapalenia błony śluzowej żołądka i gastropatie Andrzej Dąbrowski, Krzysztof Marlicz †............................................. 949

3.1. Ostra gastropatia krwotoczna (nadżerkowa).......................... 949 3.2. Zapalenie błony śluzowej żołądka wywołane przez Helicobacter pylori................................................................ 950 3.3. Autoimmunologiczne metaplastyczne zapalenie błony śluzowej żołądka.................................................................. 952 3.4. Gastropatia żółciowa............................................................ 953 4. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy Witold Bartnik....... 953 4.1. Choroba wrzodowa a niesteroidowe leki przeciwzapalne........ 959 5. Zespół Zollingera i Ellisona Witold Bartnik.............................. 960 6. Nowotwory żołądka i dwunastnicy 6.1.

XVIII

Wojciech M. Wysocki, Krzysztof Marlicz †........................................... 961

Rak żołądka.......................................................................... 961

6.2. Chłoniaki żołądka................................................................. 964 6.3. Nowotwory podścieliskowe żołądka...................................... 965 6.4. Nowotwory neuroendokrynne żołądka.................................. 966 6.5. Polipy żołądka...................................................................... 966 6.6. Nowotwory dwunastnicy...................................................... 966 7. Choroba Ménétriera Andrzej Dąbrowski, Krzysztof Marlicz †........... 967 8. Zmiany naczyniowe żołądka Ewa Wrońska............................. 968 8.1. Żołądek arbuzowaty............................................................. 968 8.2. Zmiana Dieulafoya................................................................ 969 9. Gastropareza Michał Wiszniewski............................................ 969 10. Bezoary Michał Wiszniewski, Krzysztof Marlicz †............................. 971 11. Wady rozwojowe Michał Wiszniewski, Krzysztof Marlicz †............... 971 12. Uchyłki dwunastnicy Michał Wiszniewski, Krzysztof Marlicz †.......... 971 E. Choroby jelita cienkiego.............................................. 973 1. Fizjologia Hanna Szajewska.................................................... 973 2. Zaburzenia trawienia i wchłaniania........................................ 975 2.1. Celiakia Hanna Szajewska....................................................... 975 2.2. Zespół krótkiego jelita Marek Pertkiewicz †, Stanisław Kłęk............ 980 2.3. Zespół rozrostu bakteryjnego Hanna Szajewska....................... 982 2.4. Enteropatia z utratą białka Jerzy Socha.................................. 984 2.5. Choroba Whipple’a Witold Bartnik......................................... 985 3. Nowotwory jelita cienkiego Witold Bartnik............................. 986 4. Uchyłki jelita cienkiego Hanna Szajewska................................ 988 4.1. Uchyłki nabyte...................................................................... 988 4.2. Uchyłek Meckla.................................................................... 988 5. Zmiany naczyniowe jelita cienkiego Ewa Wrońska................... 989 5.1. Angiodysplazja..................................................................... 989 5.2. Choroba Rendu, Oslera i Webera........................................... 989 5.3. Zespół Beana........................................................................ 990 6. Wady wrodzone jelita cienkiego Hanna Szajewska................... 990 6.1. Zdwojenie jelita cienkiego..................................................... 990 6.2. Malrotacja jelit z wtórnym skrętem jelit................................. 990 F. Choroby jelita grubego................................................ 991 1. Fizjologia Witold Bartnik........................................................ 991 2. Zespół jelita drażliwego Witold Bartnik.................................. 992 3. Choroba Hirschsprunga Witold Bartnik................................... 995 4. Uchyłki jelita grubego Witold Bartnik..................................... 996 5. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego Witold Bartnik............. 997 6. Choroba Leśniowskiego i Crohna Witold Bartnik................... 1004 7. Mikroskopowe zapalenia jelita grubego Witold Bartnik......... 1010 8. Niedokrwienne zapalenie jelita grubego Witold Bartnik......... 1011 9. Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego Witold Bartnik, Jan Ciećkiewicz.................................................... 1012

10. Polipy i nowotwory jelita grubego Witold Bartnik.................. 1013 10.1. Polipy gruczolakowe............................................................ 1014 10.2. Polipy nienowotworowe....................................................... 1014 10.3. Nowotwory uwarunkowane genetycznie............................... 1015 10.3.1. Zespoły polipowatości rodzinnej........................................... 1015 10.3.2. Zespół Lyncha..................................................................... 1016 10.4. Rak jelita grubego.............................................................. 1016 11. Zespół wrzodu samotnego odbytnicy Władysław Januszewicz..... 1020 12. Choroby odbytu Witold Bartnik............................................ 1021 12.1. Ropnie............................................................................... 1021 12.2. Przetoki.............................................................................. 1021 12.3. Guzki krwawnicze............................................................... 1022 12.4. Szczelina odbytu................................................................. 1022 12.5. Rak odbytu Wojciech M. Wysocki........................................... 1022 13. Zaparcie idiopatyczne Witold Bartnik................................... 1023

Spis treści G.

Choroby infekcyjne i pasożytnicze przewodu pokarmowego.............................................................. 1027 1. Ostra biegunka infekcyjna Tomasz Mach.............................. 1027 1.1. Biegunka podróżnych.......................................................... 1032 1.2. Biegunka szpitalna............................................................. 1033 1.3. Biegunka związana z antybiotykoterapią............................. 1034 1.4. Zatrucie pokarmowe........................................................... 1034 2. Rzekomobłoniaste zapalenie jelit Witold Bartnik................... 1036 3. Zakażenia przewodu pokarmowego u osób z niedoborem odporności Tomasz Mach.................................................... 1038 4. Choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego................... 1040 4.1. Pełzakowica Tomasz Mach................................................... 1040 4.2. Giardioza Tomasz Mach....................................................... 1043 4.3. Blastocystoza Jerzy Stefaniak, Matylda Kłudkowska.................... 1045 4.4. Balantidioza Jerzy Stefaniak, Matylda Kłudkowska...................... 1046 4.5. Owsica Tomasz Mach.......................................................... 1047 4.6. Glistnica Tomasz Mach........................................................ 1048 4.7. Tęgoryjczyca Jerzy Stefaniak, Matylda Kłudkowska..................... 1050 4.8. Węgorczyca (strongyloidoza) Małgorzata Paul...................... 1051 4.9. Trichurioza (włosogłówczyca) Jerzy Stefaniak, Matylda Kłudkowska................................................................ 1053

4.10. Fascjoloza Małgorzata Paul.................................................. 1054 4.11. Tasiemczyca Tomasz Mach................................................... 1056 H.

Choroby trzustki Andrzej Dąbrowski, Grażyna Jurkowska,

Urszula Wereszczyńska‑Siemiątkowska........................................... 1058

1. Fizjologia........................................................................... 1058 2. Ostre zapalenie trzustki....................................................... 1059 3. Przewlekłe zapalenie trzustki............................................... 1069 3.1. Autoimmunologiczne zapalenie trzustki............................... 1075 4. Torbiele trzustki.................................................................. 1076 5. Nowotwory trzustki............................................................ 1079 5.1. Rak trzustki........................................................................ 1079 5.2. Nowotwory torbielowate.................................................... 1083 6. Wrodzone choroby trzustki.................................................. 1085 6.1. Dziedziczne zapalenie trzustki............................................. 1085 6.2. Wady wrodzone trzustki...................................................... 1085 I.

Choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych........................................................ 1086 1. Fizjologia Piotr Daniel, Ewa Małecka‑Panas............................... 1086 2. Dysfunkcja zwieracza Oddiego Ewa Małecka‑Panas................ 1087 3. Kamica żółciowa i zapalenie dróg żółciowych Anita Gąsiorowska, Ewa Małecka‑Panas......................................... 1089

Biopsja przezżylna.............................................................. 1109 Biopsja laparoskopowa lub otwarta...................................... 1110 Ocena histologiczna Bożena Walewska‑Zielecka........................ 1110 Alternatywne metody oceny zaawansowania włóknienia wątroby Jacek Juszczyk......................................................... 1112 3. Ostre wirusowe zapalenie wątroby (WZW) Jacek Juszczyk....... 1112 3.1. Ostre WZW typu A............................................................... 1112 3.2. Ostre WZW typu B i D.......................................................... 1115 3.2.1. Wirusowe zapalenie wątroby typu D..................................... 1118 3.3. Ostre WZW typu C............................................................... 1118 3.4. Ostre WZW typu E............................................................... 1120 3.5. Zapalenia wątroby wywołane zakażeniami wirusami wtórnie hepatotropowymi.................................................... 1121 4. Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B 2.1.2. 2.1.3. 2.2. 2.3.

Jacek Juszczyk......................................................................... 1122

Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu C

6. 7.

Polekowe uszkodzenia wątroby Anna Boroń‑Kaczmarska.......... 1130 Autoimmunologiczne zapalenie wątroby

Jacek Juszczyk......................................................................... 1126

Marta Wawrzynowicz‑Syczewska................................................... 1133

8. Pierwotna marskość żółciowa wątroby Piotr Milkiewicz.......... 1136 9. Hiperbilirubinemie wrodzone Tomasz Mach........................... 1139 9.1. Zespół Gilberta.................................................................... 1139 9.2. Rzadkie wrodzone hiperbilirubinemie................................... 1141 10. Metaboliczne choroby wątroby............................................. 1141 10.1. Porfirie Grażyna Biesiada....................................................... 1141 10.1.1. Ostra porfiria przerywana.................................................... 1142 10.1.2. Porfiria mieszana................................................................. 1143 10.1.3. Porfiria skórna późna........................................................... 1143 10.2. Choroba Wilsona Tomasz Mach............................................ 1144 11. Hemochromatoza Tomasz Mach............................................ 1147 11.1. Hemochromatoza pierwotna................................................ 1147 11.2. Syderozy wtórne i postaci mieszane...................................... 1151 12. Alkoholowa choroba wątroby Tomasz Mach.......................... 1151 12.1. Alkoholowe stłuszczenie wątroby......................................... 1152 12.2. Alkoholowe zapalenie wątroby............................................. 1153 12.3. Alkoholowa marskość wątroby............................................. 1154 13. Niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby Tomasz Mach.............................................................................. 1155

14. 15. 16.

Marskość wątroby Marta Wawrzynowicz‑Syczewska................... 1157 Ostra niewydolność wątroby Anna Boroń‑Kaczmarska.............. 1171 Zakrzepica żyły wrotnej i żył wątrobowych Zakrzepica żyły wrotnej........................................................ 1174 Zakrzepica żył wątrobowych................................................ 1176 Guzy wątroby Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski................... 1178 Naczyniak krwionośny wątroby............................................ 1178 Ogniskowy rozrost guzkowy................................................. 1180 Gruczolak wątrobowokomórkowy......................................... 1181 Rak wątrobowokomórkowy.................................................. 1182 Nowotwory wtórne.............................................................. 1185 Przeszczepianie wątroby Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski.... 1188

Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski........................................... 1174

3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 4.

Kamica pęcherzyka żółciowego........................................... 1089 Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego............................... 1091 Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego....................... 1093 Kamica przewodowa........................................................... 1093 Ostre zapalenie dróg żółciowych......................................... 1094 Pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych

5. 6.

Torbiele dróg żółciowych Ewa Małecka‑Panas........................ 1098 Nowotwory pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych

16.1. 16.2. 17. 17.1. 17.2. 17.3. 17.4. 17.5. 18.

6.1. 6.2. 6.3.

Rak dróg żółciowych........................................................... 1100 Rak pęcherzyka żółciowego................................................. 1102 Rak okolicy głowy trzustki (tzw. rak brodawki Vatera)........... 1104

K. 1. 2.

Niedrożność jelit Jan Ciećkiewicz.................................... 1191 Niedrożność porażenna jelit................................................. 1191 Niedrożność mechaniczna jelit............................................. 1193

J. Choroby wątroby.......................................................... 1105 1. Fizjologia Jacek Juszczyk....................................................... 1105 2. Badanie morfologiczne....................................................... 1108 2.1. Biopsja wątroby Jacek Juszczyk............................................ 1108 2.1.1. Biopsja przezskórna............................................................ 1108

L. 1. 2. 3.

Krwawienie do przewodu pokarmowego............. 1195 Ogólne zasady postępowania Jan Ciećkiewicz........................ 1195 Krwawienie z wrzodu Witold Bartnik..................................... 1196 Krwawienie z żylaków przełyku

Piotr Milkiewicz...................................................................... 1096

Piotr Daniel, Ewa Małecka‑Panas................................................. 1100

Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski........................................... 1198

XIX

Spis treści 4.

Krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego

Ł.

Nadwrażliwość pokarmowa

Michał Wiszniewski.................................................................. 1202 Zbigniew Bartuzi, Andrea Horvath................................................ 1205

Choroby układu wewnątrzwydzielniczego

A. Choroby podwzgórza i przysadki............................ 1213 1. Fizjologia Jolanta Kunert‑Radek.............................................. 1213 2. Badania diagnostyczne Jolanta Kunert‑Radek.......................... 1216 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe.................................... 1216 2.2. Badania laboratoryjne.......................................................... 1217 2.2.1. Hormony przedniego płata przysadki.................................... 1217 2.2.2. Hormony tylnego płata przysadki......................................... 1217 2.3. Badania obrazowe............................................................... 1217 2.3.1. Radiogramy......................................................................... 1217 2.3.2. Tomografia komputerowa.................................................... 1218 2.3.3. Rezonans magnetyczny........................................................ 1218 2.3.4. Scyntygrafia receptorowa..................................................... 1219 2.4. Badanie okulistyczne.......................................................... 1220 2.5. Badania morfologiczne....................................................... 1220 3. Choroby podwzgórza, tylnego płata przysadki i szyszynki Jolanta Kunert‑Radek............................................................... 1220

3.1. Choroby podwzgórza.......................................................... 1220 3.1.1. Guzy okolicy podwzgórzowo‑przysadkowej.......................... 1220 3.1.2. Urazy głowy....................................................................... 1222 3.1.3. Jatrogenne uszkodzenia podwzgórza................................... 1222 3.1.4. Zapalenia........................................................................... 1222 3.1.5. Zaburzenia dziedziczne....................................................... 1222 3.1.6. Zaburzenia naczyniowe....................................................... 1222 3.2. Zaburzenia czynności przedniego płata przysadki pochodzenia podwzgórzowego........................................... 1223 3.3. Choroby podwzgórza i tylnego płata przysadki.................... 1223 3.3.1. Moczówka prosta............................................................... 1223 3.3.2. Zespół nieadekwatnego wydzielania wazopresyny (zespół Schwartza i Barttera)............................................... 1224 3.4. Zespół pustego siodła......................................................... 1225 3.5. Guzy szyszynki.................................................................... 1226 4. Niedoczynność przysadki Wojciech Zgliczyński....................... 1227 4.1. Nowotwory prowadzące do niedoczynności przysadki.......... 1229 4.2. Pourazowe i jatrogenne uszkodzenie przysadki.................... 1230 4.3. Naczyniopochodne uszkodzenie przysadki........................... 1230 4.3.1. Poporodowa martwica przysadki (zespół Sheehana)............. 1230 4.3.2. Udar krwotoczny przysadki................................................. 1230 4.4. Choroby naciekowo‑zapalne przysadki................................. 1231 4.5. Wrodzone zaburzenia rozwojowe........................................ 1231 4.6. Izolowane niedobory hormonów przysadki.......................... 1231 5. Guzy przysadki Wojciech Zgliczyński...................................... 1232 5.1. Guz prolaktynowy............................................................... 1233 5.2. Guzy wydzielające hormon wzrostu (akromegalia)................ 1237 5.3. Guzy wydzielające ACTH...................................................... 1241 5.3.1. Choroba Cushinga............................................................... 1241 5.3.2. Zespół Nelsona................................................................... 1242 5.3.3. Zespół ektopowego wydzielania ACTH................................. 1243 5.4. Guzy wydzielające hormony glikoproteinowe....................... 1243 5.4.1. Guz gonadotropinowy......................................................... 1243 5.4.2. Guz tyreotropinowy............................................................ 1244 5.5. Nieczynny guz przysadki..................................................... 1245 5.6. Przypadkowo wykryty guz przysadki.................................... 1245

B. Choroby tarczycy......................................................... 1246 1. Fizjologia Barbara Jarząb, Andrzej Lewiński,

Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska...................................................... 1246

2. 2.1.

Badania diagnostyczne........................................................ 1247 Objawy podmiotowe i przedmiotowe

2.2.

Badania laboratoryjne Barbara Jarząb,

Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska.................................... 1247

Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska...................................................... 1248

2.2.1. Hormony............................................................................ 1248 2.2.2. Tyreoglobulina..................................................................... 1251 2.2.3. Przeciwciała przeciwtarczycowe........................................... 1251 2.2.4. Wydalanie jodu z moczem (joduria)..................................... 1252 2.3. Badania obrazowe Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska..... 1252 2.3.1. RTG, TK, MR....................................................................... 1252 2.3.2. Ultrasonografia.................................................................. 1253 2.3.3. Scyntygrafia....................................................................... 1254 2.4. Badania morfologiczne Andrzej Lewiński.............................. 1255 2.4.1. Badanie cytologiczne.......................................................... 1255 2.4.2. Badanie histologiczne......................................................... 1257 2.4.3. Badanie śródoperacyjne tarczycy......................................... 1258 3. Nadczynność tarczycy Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska................................... 1258

5.1.3. 5.1.4. 5.1.5. 5.1.6. 5.2. 5.3. 5.3.1. 5.3.2. 6. 7.

Choroba Gravesa i Basedowa.............................................. 1267 Orbitopatia tarczycowa........................................................ 1271 Wole guzkowe toksyczne.................................................... 1273 Guzek autonomiczny pojedynczy......................................... 1275 Inne przyczyny nadczynności tarczycy.................................. 1275 Subkliniczna nadczynność tarczycy....................................... 1276 Nadczynność tarczycy podczas ciąży................................... 1277 Przełom tarczycowy............................................................ 1278 Niedoczynność tarczycy Andrzej Lewiński............................. 1279 Zapalenia tarczycy Andrzej Lewiński..................................... 1286 Przewlekłe zapalenia tarczycy............................................. 1287 Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto)........................................................... 1287 Niebolesne (ciche) zapalenie tarczycy i poporodowe zapalenie tarczycy.............................................................. 1288 Choroba Riedla................................................................... 1288 Przewlekłe zapalenia tarczycy indukowane lekami................ 1289 Wole amyloidowe............................................................... 1289 Torbiel bąblowcowa............................................................ 1289 Podostre zapalenie tarczycy (choroba de Quervaina)............ 1289 Ostre zapalenia tarczycy..................................................... 1291 Ostre bakteryjne zapalenie tarczycy..................................... 1291 Ostre niebakteryjne zapalenia tarczycy................................ 1291 Zaburzenia z niedoboru jodu Andrzej Lewiński...................... 1291 Choroby przebiegające z eutyreozą Barbara Jarząb,

7.1. 7.2. 7.3. 8. 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. 9.

Wole miąższowe nietoksyczne............................................. 1292 Wole guzkowe nietoksyczne................................................ 1293 Przypadkowo wykryte guzki tarczycy................................... 1295 Rak tarczycy Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska............ 1295 Mikrorak tarczycy............................................................... 1297 Rak brodawkowaty i rak pęcherzykowy................................ 1297 Rak rdzeniasty.................................................................... 1300 Rak niezróżnicowany (anaplastyczny)................................... 1300 Leczenie operacyjne chorób tarczycy Barbara Jarząb,

9.1. 10. 11.

Powikłania pooperacyjne.................................................... 1300 Zespół oporności na hormony tarczycy Andrzej Lewiński........ 1300 Zespół zaburzeń pozatarczycowych przebiegających z eutyreozą Andrzej Lewiński................................................ 1302

3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7. 3.8. 4. 5. 5.1. 5.1.1. 5.1.2.

Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska...................................................... 1292

Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska...................................................... 1300

Spis treści C. Choroby przytarczyc Franciszek Kokot, Edward Franek...... 1303 1. Fizjologia........................................................................... 1303 2. Badania diagnostyczne....................................................... 1304 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe................................... 1304 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1304 2.2.1. Parathormon...................................................................... 1304 2.2.2. Wapń całkowity i zjonizowany............................................. 1305 2.2.3. Fosforany nieorganiczne..................................................... 1305 2.2.4. Wchłanianie zwrotne fosforanów przez cewki nerkowe......... 1305 2.2.5. Witamina D i jej aktywne metabolity................................... 1306 2.2.6. Wydalanie cAMP z moczem w warunkach podstawowych oraz po podaniu egzogennego PTH (test Ellswortha i Howarda)..... 1306 2.2.7. Peptyd podobny do parathormonu (PTHrP).......................... 1306 2.2.8. Markery obrotu kostnego (osteogenezy i osteolizy)............... 1306 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1307 3. Nadczynność przytarczyc.................................................... 1307 3.1. Pierwotna nadczynność przytarczyc.................................... 1307 3.2. Wtórna nadczynność przytarczyc.......................................... 1311 3.3. Trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc.............................. 1312 4. Niedoczynność przytarczyc.................................................. 1313 4.1. Pierwotna niedoczynność przytarczyc................................... 1313 4.2. Wtórna niedoczynność przytarczyc....................................... 1314 4.3. Rzekoma niedoczynność przytarczyc.................................... 1315 D. Choroby kory nadnerczy............................................ 1317 1. Fizjologia............................................................................ 1317 1.1. Glikokortykosteroidy Anna A. Kasperlik‑Załuska........................ 1317 1.2. Mineralokortykosteroidy Jadwiga Słowińska‑Srzednicka............. 1319 1.3. Androgeny nadnerczowe Jadwiga Słowińska‑Srzednicka............ 1320 2. Badania diagnostyczne....................................................... 1320 2.1. Badania laboratoryjne......................................................... 1320 2.1.1. Kortyzol Anna A. Kasperlik‑Załuska......................................... 1320 2.1.2. 17‑hydroksykortykosteroidy (17‑OHKS) i wolne kortykoidy w zbiórce dobowej moczu Anna A. Kasperlik‑Załuska................ 1321 2.1.3. ACTH Anna A. Kasperlik‑Załuska.............................................. 1321 2.1.4. Test pobudzania wydzielania kortyzolu syntetyczną kortykotropiną Anna A. Kasperlik‑Załuska................................. 1321 2.1.5. Test pobudzania wydzielania ACTH i kortyzolu za pomocą CRH (test stymulacyjny z CRH) Anna A. Kasperlik‑Załuska................. 1321 2.1.6. Testy hamowania deksametazonem Anna A. Kasperlik‑Załuska.... 1322 2.1.7. Badania hormonalne układu renina–angiotensyna–aldosteron Jadwiga Słowińska‑Srzednicka..................................................... 1322

2.1.8. Androgeny nadnerczowe Jadwiga Słowińska‑Srzednicka............ 1323 2.2. Badania obrazowe Anna A. Kasperlik‑Załuska.......................... 1323 2.2.1. Tomografia komputerowa................................................... 1323 2.2.2. Rezonans magnetyczny....................................................... 1325 2.2.3. Ultrasonografia.................................................................. 1325 2.2.4. Pozytonowa tomografia emisyjna (PET)............................... 1325 2.2.5. Scyntygrafia....................................................................... 1325 3. Niedoczynność kory nadnerczy Anna A. Kasperlik‑Załuska........ 1325 3.1. Przewlekła niedoczynność kory nadnerczy........................... 1325 3.1.1. Pierwotna niedoczynność kory nadnerczy (choroba Addisona)............................................................. 1325 3.1.2. Wtórna niedoczynność kory nadnerczy................................ 1329 3.2. Ostra niewydolność kory nadnerczy (przełom nadnerczowy).... 1330 4. Choroby przebiegające z nadmiarem glikokortykosteroidów (zespół Cushinga) Anna A. Kasperlik‑Załuska........................... 1331 4.1. Zespół Cushinga wywołany autonomicznym guzem albo guzami kory nadnerczy................................................ 1333 4.2. Subkliniczny zespół Cushinga.............................................. 1334 4.3. Zespół Cushinga wywołany rozrostem guzkowym nadnerczy.... 1335 4.3.1. Rozrost makroguzkowy nadnerczy....................................... 1335

4.3.2. Rozrost mikroguzkowy nadnerczy – pierwotny pigmentowany drobnoguzkowy rozrost (dysplazja) kory nadnerczy............... 1335 4.4. Inne stany z nadmiarem glikokortykosteroidów.................... 1336 4.4.1. Zespoły dziedziczne............................................................ 1336 4.4.2. Zespoły czynnościowe......................................................... 1336 5. Choroby przebiegające z zaburzeniami wydzielania mineralokortykosteroidów Jadwiga Słowińska‑Srzednicka......... 1336 5.1. Nadciśnienie tętnicze zależne od nadmiaru mineralokortykosteroidów................................................... 1336 5.1.1. Hiperaldosteronizm pierwotny (zespół Conna)...................... 1336 5.1.2. Zespoły nadmiaru deoksykortykosteronu............................. 1340 5.1.3. Pozorny nadmiar mineralokortykosteroidów (AME)............... 1340 5.2. Hiperaldosteronizm wtórny................................................. 1341 5.3. Hipoaldosteronizm.............................................................. 1341 6. Zespoły nadmiaru androgenów Jadwiga Słowińska‑Srzednicka.... 1342 6.1. Hirsutyzm i wirylizacja........................................................ 1342 6.2. Guzy nadnerczy wydzielające androgeny.............................. 1344 6.3. Wrodzony przerost nadnerczy z niedoboru 21‑hydroksylazy.... 1344 6.4. Wrodzony przerost nadnerczy z niedoboru 11β‑hydroksylazy.... 1345 7. Przypadkowo wykryty guz nadnercza (incydentaloma) Anna A. Kasperlik‑Załuska.......................................................... 1346

Rak nadnercza Anna A. Kasperlik‑Załuska................................ 1349

Guzy wydzielające katecholaminy

Włodzimierz Januszewicz, Andrzej Januszewicz, Aleksander Prejbisz....... 1352

1. Fizjologia........................................................................... 1352 2. Badania diagnostyczne....................................................... 1352 2.1. Badania laboratoryjne......................................................... 1352 2.1.1. Katecholaminy i ich metabolity............................................ 1352 2.1.2. Próba czynnościowa........................................................... 1352 2.2. Badania obrazowe.............................................................. 1352 3. Guz chromochłonny i przyzwojaki........................................ 1354 4. Złośliwy guz chromochłonny................................................ 1357 F. Choroby jajników Piotr Skałba...................................... 1358 1. Fizjologia........................................................................... 1358 2. Badania diagnostyczne....................................................... 1360 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe................................... 1360 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1360 2.2.1. Podstawowe oznaczenia stężeń hormonów w surowicy........ 1360 2.2.2. Próby czynnościowe............................................................ 1361 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1361 3. Zaburzenia miesiączkowania............................................... 1361 3.1. Pierwotny i wtórny brak miesiączki...................................... 1361 3.2. Pierwotna i wtórna niewydolność jajników.......................... 1362 3.2.1. Pierwotna niewydolność jajników........................................ 1362 3.2.2. Wtórna niewydolność jajników............................................ 1363 3.3. Inne zaburzenia miesiączkowania........................................ 1364 3.3.1. Bolesne miesiączkowanie.................................................... 1364 3.3.2. Zespół napięcia przedmiesiączkowego................................. 1364 4. Zespół policystycznych jajników........................................... 1364 5. Guzy jajnika........................................................................ 1367 6. Zaburzenia okresu okołomenopauzalnego i pomenopauzalnego.......................................................... 1368 6.1. Zaburzenia okresu okołomenopauzalnego........................... 1368 6.2. Zaburzenia okresu pomenopauzalnego................................ 1369 6.3. Zasady leczenia hormonalnego w okresie okołomenopauzalnym i pomenopauzalnym.......................... 1369 G. Choroby jąder Krzysztof Kula, Jolanta Słowikowska‑Hilczer...... 1371 1. Fizjologia............................................................................ 1371 2. Badania diagnostyczne........................................................ 1371 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe.................................... 1371

XXI

Spis treści 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1372 2.2.1. Badania hormonalne........................................................... 1372 2.2.2. Badanie nasienia................................................................ 1372 2.2.3. Badania genetyczne............................................................ 1373 2.2.4. Markery nowotworów z komórek płciowych......................... 1373 2.2.5. Inne badania laboratoryjne................................................. 1373 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1373 2.4. Badanie histologiczne......................................................... 1373 3. Zaburzenia czynności jąder................................................. 1373 3.1. Wnętrostwo........................................................................ 1374 3.2. Pierwotna niewydolność hormonalna jąder.......................... 1375 3.3. Uszkodzenie kanalików jądra................................................ 1376 3.4. Wtórna niewydolność hormonalna jąder............................... 1376 4. Nowotwory jądra................................................................ 1377 4.1. Inwazyjne nowotwory z komórek płciowych......................... 1377 4.2. Inne nowotwory jądra......................................................... 1378 5. Ginekomastia..................................................................... 1378 H.

Zaburzenia determinacji i różnicowania płci

Krzysztof Kula, Jolanta Słowikowska‑Hilczer.................................... 1381

1. Fizjologia........................................................................... 1381 2. Badania diagnostyczne....................................................... 1382 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe................................... 1382 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1382 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1382 2.4. Badanie histologiczne......................................................... 1382 3. Zaburzenia różnicowania płci gonadalnej i somatycznej........ 1382 3.1. Zaburzenie rozwoju płciowego jajnikowo‑jądrowe lub z zaburzeniem chromosomów płciowych.............................. 1383 3.2. Zaburzenie rozwoju płciowego z prawidłowym lub zaburzonym kariotypem................................................ 1383 3.2.1. Zaburzenie rozwoju płciowego 46,XY lub 45,X/46,XY........... 1383 3.2.2. Zaburzenie rozwoju płciowego 46,XX.................................. 1384 4. Zaburzenia identyfikacji płciowej......................................... 1385 I.

Zaburzenia wzrastania i dojrzewania płciowego

Ewa Małecka‑Tendera............................................................... 1387

1. Fizjologia........................................................................... 1387 2. Badania diagnostyczne....................................................... 1387 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe................................... 1387 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1388 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1389 3. Zaburzenia wzrastania........................................................ 1389 3.1. Somatotropinowa niedoczynność przysadki......................... 1389 3.2. Nadmierny wzrost............................................................... 1391 4. Zaburzenia dojrzewania płciowego...................................... 1391 4.1. Przedwczesne dojrzewanie płciowe..................................... 1391 4.2. Opóźnione dojrzewanie płciowe.......................................... 1391 J.

Choroby rozproszonego układu wewnątrzwydzielniczego......................................... 1394 1. Fizjologia Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska................ 1394 2. Badania diagnostyczne Daria Handkiewicz‑Junak.................... 1394 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe................................... 1394 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1395 2.2.1. Markery swoiste................................................................. 1395 2.2.2. Markery nieswoiste............................................................. 1396 2.2.3. Próby czynnościowe............................................................ 1396 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1396 2.3.1. USG, TK, MR....................................................................... 1396 2.3.2. Scyntygrafia i PET............................................................... 1397 2.4. Badania morfologiczne....................................................... 1398

XXII

Nowotwory neuroendokrynne Barbara Jarząb,

Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska, Daria Handkiewicz‑Junak...................... 1398

Nowotwory neuroendokrynne w stopniu złośliwości G1 i G2.... 1399 Guz insulinowy................................................................... 1401 Guz gastrynowy.................................................................. 1402 Guz glukagonowy............................................................... 1402 Guz wydzielający VIP (zespół Vernera i Morrisona)............... 1402 Guz somatostatynowy......................................................... 1403 Nowotwory neuroendokrynne trzustki nieczynne hormonalnie....................................................................... 1403 3.1.7. NEN rozwijające się w przewodzie pokarmowym.................. 1403 3.2. Raki neuroendokrynne w stopniu złośliwości G3 (niskozróżnicowane)............................................................ 1406 3.1. 3.1.1. 3.1.2. 3.1.3. 3.1.4. 3.1.5. 3.1.6.

K. 1. 1.1.

Zespoły wielogruczołowe......................................... 1407 Poliendokrynopatie uwarunkowane autoimmunologicznie

Andrzej Lewiński..................................................................... 1407

Autoimmunologiczny zespół niedoczynności wielogruczołowej typu 1..................................................... 1407 1.2. Autoimmunologiczny zespół niedoczynności wielogruczołowej typu 2..................................................... 1409 1.3. Autoimmunologiczny zespół niedoczynności wielogruczołowej typu 3..................................................... 1409 2. Zespoły mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska.......... 1410 2.1. Zespół mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego typu 1.......................................................... 1410 2.2. Zespół mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego typu 2.......................................................... 1413 2.3. Inne zespoły mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego..................................................................... 1414 L. Cukrzyca Jacek Sieradzki................................................... 1415 1. Fizjologia............................................................................ 1415 2. Badania diagnostyczne........................................................ 1416 2.1. Glikemia.............................................................................. 1416 2.2. Hemoglobina glikowana (HbA1c).......................................... 1417 2.3. Fruktozamina...................................................................... 1418 2.4. Glukozuria........................................................................... 1419 2.5. Ciała ketonowe w moczu i we krwi....................................... 1419 2.6. Insulina............................................................................... 1419 2.7. Peptyd C............................................................................. 1419 2.8. Przeciwciała przeciwwyspowe............................................. 1420 2.9. Próby czynnościowe............................................................ 1420 2.9.1. Doustny test tolerancji glukozy............................................ 1420 2.9.2. Test dożylnego obciążenia glukozą...................................... 1420 2.9.3. Ocena wrażliwości na insulinę............................................. 1420 3. Cukrzyca............................................................................ 1421 4. Cukrzyca a ciąża................................................................. 1445 4.1. Cukrzyca przedciążowa....................................................... 1445 4.2. Cukrzyca rozpoznana podczas ciąży..................................... 1446 5. Ostre powikłania cukrzycy................................................... 1448 5.1. Kwasica i śpiączka ketonowa.............................................. 1448 5.2. Zespół hiperglikemiczno‑hiperosmolalny.............................. 1449 5.3. Kwasica mleczanowa........................................................... 1451 5.4. Hipoglikemia polekowa........................................................ 1451 6. Przewlekłe powikłania cukrzycy........................................... 1453 6.1. Powikłania oczne................................................................ 1453 6.1.1. Retinopatia cukrzycowa...................................................... 1453 6.1.2. Inne powikłania oczne........................................................ 1454 6.2. Nefropatia cukrzycowa....................................................... 1454 6.3. Neuropatia cukrzycowa....................................................... 1455

Spis treści 6.4. 6.5. 6.6. 6.7. 6.8. 6.9.

Zespół stopy cukrzycowej.................................................... 1456 Powikłania makroangiopatyczne......................................... 1460 Zmiany skórne.................................................................... 1461 Zmiany stawowe................................................................. 1462 Zmiany kostne.................................................................... 1462 Zaburzenia psychologiczne i psychiczne............................... 1462

Choroby nerek i dróg moczowych

A. Fizjologia Franciszek Kokot, Edward Franek,

Małgorzata Wągrowska‑Danilewicz.............................................. 1465

B. Badania diagnostyczne.............................................. 1468 1. Objawy podmiotowe Franciszek Kokot, Edward Franek.............. 1468 1.1. Ból..................................................................................... 1468 1.2. Zaburzenia w oddawaniu moczu......................................... 1468 2. Objawy przedmiotowe Franciszek Kokot, Edward Franek............ 1469 2.1. Obrzęki.............................................................................. 1469 2.2. Krwiomocz......................................................................... 1469 2.3. Nadciśnienie tętnicze.......................................................... 1469 3. Badania laboratoryjne Franciszek Kokot, Edward Franek............ 1469 3.1. Ocena czynności poszczególnych odcinków nefronu............. 1469 3.2. Badanie ogólne moczu........................................................ 1471 3.2.1. Cechy fizyczne moczu.......................................................... 1471 3.2.2. Cechy biochemiczne moczu................................................. 1472 3.2.3. Cechy morfologiczne moczu................................................. 1474 3.3. Badania krwi...................................................................... 1475 3.3.1. Kreatynina......................................................................... 1476 3.3.2. Cystatyna C........................................................................ 1476 3.3.3. Mocznik............................................................................. 1476 3.3.4. Kwas moczowy................................................................... 1477 4. Badania obrazowe Jerzy Walecki, Ewa Gorczyca‑Wiśniewska........ 1477 4.1. Radiogram przeglądowy jamy brzusznej.............................. 1477 4.2. Ultrasonografia.................................................................. 1477 4.3. Urografia klasyczna (rentgenowska).................................... 1479 4.4. Uretrografia i cystografia.................................................... 1481 4.5. Pielografia.......................................................................... 1482 4.6. Tomografia komputerowa................................................... 1482 4.7. Badania radioizotopowe..................................................... 1483 4.8. Rezonans magnetyczny....................................................... 1484 5. Badania morfologiczne....................................................... 1485 5.1. Biopsja nerki Franciszek Kokot, Edward Franek.......................... 1485 5.2. Ocena histologiczna Małgorzata Wągrowska‑Danilewicz............ 1487 6. Badania mikrobiologiczne Franciszek Kokot, Edward Franek....... 1488 C.

Ostre uszkodzenie nerek

Przewlekła choroba nerek Michał Myśliwiec............... 1498

E. 1. 1.1.

Choroby kłębuszków nerkowych............................ 1509 Kłębuszkowe zapalenie nerek.............................................. 1509 Klasyfikacja i ogólna charakterystyka kłębuszkowych zapaleń nerek Marian Klinger, Robert Drabczyk......................... 1509 Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek (poinfekcyjne, rozplemowe śródwłośniczkowe) Marian Klinger,

1.2. 1.3.

Michał Myśliwiec, Robert Drabczyk............................................... 1489

Ilona Dziemianko..................................................................... 1511

Gwałtownie postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek (rozplemowe zewnątrzwłośniczkowe kłębuszkowe zapalenie nerek).................................................................. 1512 1.3.1. Pierwotne gwałtownie postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Ilona Dziemianko...................... 1513

1.3.2. Wtórne gwałtownie postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek Zbigniew Hruby, Marian Klinger........................ 1515 1.4. Mezangialne kłębuszkowe zapalenie nerek.............................. 1516 1.4.1. Pierwotne mezangialne kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Ilona Dziemianko.................................................. 1516

1.4.2. Wtórne mezangialne kłębuszkowe zapalenie nerek Zbigniew Hruby........................................................... 1517 1.5. Błoniastorozplemowe kłębuszkowe zapalenie nerek (mezangialno‑włośniczkowe kłębuszkowe zapalenie nerek).... 1518 1.5.1. Pierwotne błoniastorozplemowe kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Ilona Dziemianko..................................... 1518 1.5.2. Wtórne błoniastorozplemowe kłębuszkowe zapalenie nerek Zbigniew Hruby............................................................. 1519 1.6. Submikroskopowe kłębuszkowe zapalenie nerek................... 1519 1.6.1. Pierwotne submikroskopowe kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak................................ 1520 1.6.2. Wtórne submikroskopowe kłębuszkowe zapalenie nerek Zbigniew Hruby.......................................................... 1521 1.7. Ogniskowe segmentowe stwardnienie kłębuszków nerkowych.......................................................................... 1521 1.7.1. Pierwotne ogniskowe segmentowe stwardnienie kłębuszków nerkowych Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak...................... 1522 1.7.2. Wtórne ogniskowe segmentowe stwardnienie kłębuszków nerkowych Zbigniew Hruby.................................................. 1523 1.8. Błoniaste kłębuszkowe zapalenie nerek.................................... 1524 1.8.1. Pierwotne błoniaste kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak.......................................... 1524

1.8.2. Wtórne błoniaste kłębuszkowe zapalenie nerek 1.9.

Zbigniew Hruby...................................................................... 1526

2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4.

Włókienkowe i immunotaktoidalne kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak.............................. 1526 Glomerulopatie wtórne....................................................... 1527 Nefropatia toczniowa Zbigniew Hruby.................................. 1527 Nefropatia cukrzycowa Edward Franek, Franciszek Kokot........... 1529 Skrobiawica nerek Zbigniew Hruby....................................... 1533 Choroba złogów immunoglobulin monoklonalnych

2.5.

Glomerulopatia lipoproteinowa

2.6. 3. 3.1. 3.2.

Nefropatie związane z zakażeniem HIV Robert Drabczyk........ 1534 Glomerulopatie wrodzone................................................... 1535 Zespół Alporta Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak................ 1535 Nefropatia cienkich błon podstawnych Marian Klinger,

3.3. 3.4.

Choroba Fabry’ego Marian Klinger, Robert Drabczyk................. 1536 Wrodzone zespoły nerczycowe Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak................................................................. ^DVD Zespół nerczycowy Marian Klinger, Sławomir C. Zmonarski.......... 1537

4. F. 1. 2.

Zbigniew Hruby...................................................................... 1533 Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak.......................................... 1534

Robert Drabczyk..................................................................... 1536

Śródmiąższowe zapalenie nerek Stanisław Czekalski.... 1541 Ostre śródmiąższowe (cewkowo‑śródmiąższowe) zapalenie nerek.................................................................. 1542 Przewlekłe śródmiąższowe (cewkowo‑śródmiąższowe) zapalenie nerek.................................................................. 1544

G. Tubulopatie Jan Zawadzki............................................... 1547 1. Glukozuria nerkowa............................................................ 1547 2. Nerkowa kwasica cewkowa................................................. 1548 2.1. Kwasica cewkowa bliższa.................................................... 1548 2.2. Kwasice cewkowe dalsze..................................................... 1549 2.3. Nerkowa kwasica cewkowa typu 4...................................... 1550 3. Cystynuria........................................................................... 1551 4. Rodzinna krzywica hipofosfatemiczna................................. 1552

XXIII

Spis treści 5. 6. 7. 8.

Zespół Gitelmana................................................................ 1553 Zespół Barttera................................................................... 1554 Moczówka prosta nerkowa................................................. 1554 Zespół Fanconiego.............................................................. 1555

Kamica nerkowa

Nefropatia zaporowa Władysław Sułowicz, Maciej Drożdż.... 1565

Zakażenia układu moczowego

Leczenie żywieniowe w chorobach nerek

Zasady stosowania leków u osób z chorobami nerek Bolesław Rutkowski, Andrzej Chamienia,

Edward Franek, Michał Nowicki.................................................... 1616

Bogdan Biedunkiewicz.............................................................. 1620

Władysław Sułowicz, Tomasz Stompór, Robert Drabczyk..................... 1557

Jan Duława, Robert Drabczyk...................................................... 1568

K. Torbiele nerek Michał Nowicki....................................... 1579 1. Torbiele proste nerek.......................................................... 1579 2. Nabyta torbielowatość nerek............................................... 1580 3. Zwyrodnienie wielotorbielowate nerek................................. 1580 4. Torbielowatość rdzenia nerek.............................................. 1582 5. Nefronoftyza...................................................................... 1582 6. Gąbczastość rdzenia nerek.................................................. 1583 7. Wielotorbielowata dysplazja nerek...................................... 1583 L.

Nowotwory układu moczowego

1. 1.1. 1.2. 2. 3.

Guzy nerki.......................................................................... 1584 Rak nerkowokomórkowy..................................................... 1584 Rak miedniczki nerkowej i moczowodu................................ 1587 Rak pęcherza moczowego................................................... 1587 Rak cewki moczowej........................................................... 1588

Wady wrodzone układu moczowego

1. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4.

Wady wrodzone nerek......................................................... 1589 Wady wrodzone dróg moczowych........................................ 1591 Wady moczowodów............................................................ 1591 Wady pęcherza moczowego................................................ 1592 Wady cewki moczowej........................................................ 1592 Odpływ pęcherzowo‑moczowodowy................................... 1593

N. 1.

Układ krążenia w chorobach nerek....................... 1595 Choroby serca u osób z upośledzoną czynnością nerek

Nadciśnienie tętnicze w chorobach nerek

Andrzej Książek, Wojciech Załuska................................................ 1584

Jacek A. Pietrzyk..................................................................... 1589

Jacek Imiela, Krzysztof J. Filipiak.................................................. 1595

Andrzej Więcek, Jerzy Chudek..................................................... 1598

O. Nerki a ciąża Władysław Sułowicz, Tomasz Stompór.............. 1602 1. Fizjologia........................................................................... 1602 2. Zakażenia układu moczowego podczas ciąży....................... 1602 3. Ostre uszkodzenie nerek związane z ciążą i porodem............ 1602 3.1. Ostra martwica kory nerek.................................................. 1603 4. Ciąża u chorej z przewlekłą niewydolnością nerek................ 1603 4.1. Ciąża w okresie przeddializacyjnym..................................... 1603 4.2. Ciąża podczas leczenia dializami......................................... 1603 4.3. Ciąża po przeszczepieniu nerki............................................ 1604 5. Nadciśnienie tętnicze a ciąża............................................... 1604 5.1. Stan przedrzucawkowy....................................................... 1604 5.2. Rzucawka........................................................................... 1606 P. Leczenie nerkozastępcze.......................................... 1607 1. Hemodializoterapia Bolesław Rutkowski................................ 1607 2. Dializa otrzewnowa Zofia Wańkowicz.................................... 1609 3. Przeszczepianie nerki Magdalena Durlik................................. 1612

XXIV

Choroby układu krwiotwórczego

A. Fizjologia....................................................................... 1623 1. Hematopoeza Wiesław W. Jędrzejczak.................................... 1623 2. Krzepnięcie krwi i fibrynoliza Krystyna Zawilska..................... 1626 B.

Objawy podmiotowe i przedmiotowe

1. 2. 2.1. 2.2. 2.3.

Objawy podmiotowe........................................................... 1633 Objawy przedmiotowe........................................................ 1633 Powiększenie węzłów chłonnych......................................... 1633 Powiększenie śledziony....................................................... 1634 Objawy przedmiotowe skaz krwotocznych........................... 1635

Andrzej Hellmann.................................................................... 1633

C. Badania laboratoryjne i morfologiczne................ 1636 1. Badanie morfologii krwi Janusz Kabata, Andrzej Hellmann......... 1636 1.1. Erytrocyty.......................................................................... 1637 1.1.1. Hemoglobina...................................................................... 1637 1.1.2. Liczba erytrocytów i hematokryt.......................................... 1637 1.1.3. Wskaźniki erytrocytowe...................................................... 1637 1.1.4. Retikulocyty....................................................................... 1638 1.1.5. Erytrogram......................................................................... 1639 1.2. Leukocyty........................................................................... 1640 1.3. Płytki krwi.......................................................................... 1641 2. Badania w niedokrwistościach

Maria Podolak‑Dawidziak, Bogdan Solnica..................................... 1642

2.1. Badania przemian hemoglobiny........................................... 1642 2.1.1. Haptoglobina i hemopeksyna.............................................. 1642 2.1.2. Wolna hemoglobina w surowicy i w moczu.......................... 1642 2.1.3. Methemoglobina................................................................ 1642 2.1.4. Hemosyderyna.................................................................... 1642 2.1.5. Bilirubina........................................................................... 1642 2.1.6. Elektroforeza hemoglobiny.................................................. 1643 2.2. Ocena jakości erytrocytów.................................................. 1643 2.2.1. Oporność osmotyczna erytrocytów...................................... 1643 2.2.2. Badanie hemolizy w zakwaszonym glicerolu......................... 1643 2.2.3. Badanie kriohemolizy.......................................................... 1643 2.2.4. Test wiązania 5’-maleimidu eozyny (test EMA)...................... 1643 2.2.5. Enzymy wewnątrzkrwinkowe............................................... 1644 2.2.6. Czas przeżycia erytrocytów................................................. 1644 2.3. Ocena gospodarki żelazowej............................................... 1644 2.3.1. Żelazo w surowicy............................................................... 1644 2.3.2. Wysycenie transferyny żelazem............................................ 1645 2.3.3. Całkowita zdolność wiązania żelaza.................................... 1645 2.3.4. Rozpuszczalny receptor dla transferyny................................ 1645 2.3.5. Ferrytyna........................................................................... 1645 2.3.6. Hepcydyna‑25.................................................................... 1646 2.3.7. Protoporfiryna cynkowa...................................................... 1646 2.3.8. Próba doustnego obciążenia żelazem.................................. 1646 2.4. Inne czynniki wpływające na erytropoezę............................ 1646 2.4.1. Erytropoetyna.................................................................... 1646 2.4.2. Kwas foliowy...................................................................... 1647 2.4.3. Witamina B12...................................................................... 1647 2.4.4. Kwas metylomalonowy....................................................... 1647 2.5. Przeciwciała przeciwko erytrocytom (test Coombsa)............. 1647

Spis treści 3.

Badania układu granulocytowego

Bogdan Solnica, Tomasz Sacha.................................................... 1647

Badania mobilizacji granulocytów....................................... 1647 Badania chemotaksji........................................................... 1647 Badania fagocytozy............................................................ 1648 Aktywność fosfatazy zasadowej granulocytów..................... 1648 Aktywność peroksydazy granulocytów................................ 1649 Aktywność esteraz leukocytów............................................ 1649 Zawartość ciał tłuszczowych barwionych sudanem czarnym B w granulocytach................................................................. 1650 3.8. Zawartość substancji PAS‑dodatnich................................... 1650 4. Immunoglobuliny Anna Dmoszyńska...................................... 1651 4.1. Elektroforeza białek............................................................ 1652 4.2. Immunofiksacja.................................................................. 1653 4.3. Stężenie immunoglobulin.................................................... 1653 4.4. Łańcuchy lekkie immunoglobulin......................................... 1653 5. Badania krzepnięcia krwi i fibrynolizy.................................. 1654 5.1. Czas częściowej tromboplastyny po aktywacji 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7.

Bogdan Solnica...................................................................... 1654

5.2. Czas protrombinowy Bogdan Solnica.................................... 1655 5.3. Czas trombinowy Bogdan Solnica......................................... 1655 5.4. Aktywność anty‑Xa Bogdan Solnica...................................... 1656 5.5. Fibrynogen Bogdan Solnica, Anetta Undas............................... 1656 5.6. Inne czynniki krzepnięcia Bogdan Solnica, Anetta Undas........... 1656 5.7. Oporność na aktywowane białko C Bogdan Solnica, Anetta Undas......................................................................... 1657

5.8. Antytrombina Bogdan Solnica, Anetta Undas........................... 1658 5.9. Białko C i białko S Bogdan Solnica, Anetta Undas...................... 1658 5.10. Czynnik von Willebranda Bogdan Solnica, Anetta Undas........... 1659 5.11. Markery generacji trombiny Bogdan Solnica, Anetta Undas....... 1659 5.12. Dimer D Bogdan Solnica...................................................... 1660 5.13. Produkty degradacji fibryny i fibrynogenu Bogdan Solnica, 5.14. 5.15.

Anetta Undas......................................................................... 1661

Tromboelastografia i tromboelastometria Anetta Undas........ 1661 Badania czynności płytek krwi Bogdan Solnica,

Anetta Undas......................................................................... 1661

5.16. Czas krwawienia Bogdan Solnica, Anetta Undas....................... 1661 5.17. Próby naczyniowe Bogdan Solnica, Anetta Undas..................... 1662 6. Badanie cytologiczne i histologiczne szpiku

Andrzej Hellmann, Wanda Knopińska‑Posłuszny............................... 1662

6.1. 6.2. 7.

Biopsja szpiku.................................................................... 1662 Ocena mikroskopowa szpiku............................................... 1664 Badania immunofenotypu komórek hematopoezy

8. 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. 8.5.

Badania genetyczne Olga Haus........................................... 1670 Cytogenetyka klasyczna...................................................... 1670 Cytogenetyka molekularna.................................................. 1670 Łańcuchowa reakcja polimerazy.......................................... 1671 Inne metody badań genetycznych........................................ 1672 Zastosowanie badań genetycznych w chorobach układu krwiotwórczego.................................................................. 1672

Andrzej Hellmann, Krzysztof Lewandowski...................................... 1666

D. Niedokrwistości Maria Podolak‑Dawidziak....................... 1674 1. Niedokrwistość pokrwotoczna............................................ 1674 2. Niedokrwistość z niedoboru żelaza...................................... 1675 3. Niedokrwistość syderoblastyczna........................................ 1678 4. Niedokrwistość chorób przewlekłych................................... 1679 5. Niedokrwistość megaloblastyczna....................................... 1681 5.1. Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12............................ 1681 5.2. Niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego...................... 1683 6. Niedokrwistości hemolityczne............................................. 1685 6.1. Niedokrwistości hemolityczne wrodzone.............................. 1686 6.1.1. Sferocytoza wrodzona......................................................... 1686

6.1.2. Niedobór dehydrogenazy glukozo‑6‑fosforanowej................ 1687 6.1.3. Niedobór kinazy pirogronianowej........................................ 1688 6.1.4. Methemoglobinemia........................................................... 1689 6.1.5. Talasemie (niedokrwistości tarczowatokrwinkowe)............... 1690 6.1.6. Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa................................. 1691 6.2. Niedokrwistości hemolityczne nabyte.................................. 1692 6.2.1. Niedokrwistość hemolityczna autoimmunologiczna.............. 1692 6.2.2. Niedokrwistość hemolityczna z aloimmunizacji.................... 1694 6.2.3. Niedokrwistość hemolityczna mikroangiopatyczna............... 1695 6.2.4. Nocna napadowa hemoglobinuria....................................... 1695 7. Niedokrwistość aplastyczna................................................ 1697 E. 1. 2.

Białaczki ostre Jerzy Hołowiecki...................................... 1700 Ostre białaczki szpikowe..................................................... 1700 Ostre białaczki/chłoniaki limfoblastyczne.............................. 1714

Nowotwory mieloproliferacyjne i mielodysplastyczne................................................... 1721 1. Klasyfikacja......................................................................... 1721 2. Przewlekła białaczka szpikowa 3. 4. 5. 6.

Andrzej Hellmann, Witold Prejzner............................................... 1722

Czerwienica prawdziwa Irena Frydecka................................. 1726 Nadpłytkowość samoistna Irena Frydecka............................ 1730 Samoistne włóknienie szpiku Irena Frydecka......................... 1733 Przewlekła białaczka eozynofilowa i inne hipereozynofilie Andrzej Hellmann, Witold Prejzner............................................... 1736

7. Mastocytoza Andrzej Hellmann, Andrzej Mital.......................... 1740 8. Przewlekła białaczka neutrofilowa Andrzej Hellmann............. 1744 9. Przewlekła białaczka mielomonocytowa Andrzej Hellmann, Andrzej Mital.................................................. 1745

10. Atypowa przewlekła białaczka szpikowa Andrzej Hellmann..... 1747 11. Zespoły mielodysplastyczne Jadwiga Dwilewicz‑Trojaczek......... 1748 G. Nowotwory limfoproliferacyjne.............................. 1755 1. Klasyfikacja........................................................................ 1755 2. Przewlekłe białaczki limfoidalne Tadeusz Robak.................... 1756 2.1. Przewlekła białaczka limfocytowa....................................... 1756 2.2. Białaczka włochatokomórkowa............................................ 1761 2.3. Białaczka prolimfocytowa................................................... 1763 2.4. Białaczka z dużych ziarnistych limfocytów............................ 1763 3. Chłoniaki nieziarnicze Krzysztof Warzocha.............................. 1764 4. Chłoniak Hodgkina Janusz Meder......................................... 1778 5. Gammapatie monoklonalne Anna Dmoszyńska...................... 1784 5.1. Gammapatia monoklonalna o nieokreślonym znaczeniu....... 1785 5.2. Szpiczak plazmocytowy....................................................... 1785 5.3. Skrobiawica (amyloidoza) łańcuchów lekkich immunoglobulin................................................................. 1791 5.4. Makroglobulinemia Waldenströma...................................... 1794 5.5. Choroby łańcuchów ciężkich................................................ 1796 H. 1. 2.

Histiocytozy zapalne i nowotworowe................... 1798 Zespół hemofagocytowy Wiesław W. Jędrzejczak.................... 1798 Histiocytoza z komórek Langerhansa Dariusz Wołowiec......... 1800

Niedobory odporności Jacek Roliński, Tomasz Sacha........ 1802

J. Zaburzenia hemostazy............................................... 1810 1. Skazy krwotoczne płytkowe Krystyna Zawilska....................... 1810 1.1. Małopłytkowości................................................................ 1810 1.1.1. Małopłytkowości uwarunkowane zmniejszonym wytwarzaniem płytek krwi (małopłytkowości „centralne”)..... 1811 1.1.2. Pierwotna małopłytkowość immunologiczna......................... 1813 1.1.3. Małopłytkowości „obwodowe” immunologiczne................... 1817 1.1.4. Małopłytkowości „obwodowe” nieimmunologiczne.............. 1819

XXV

Spis treści 1.1.5. Małopłytkowości związane z sekwestracją płytek krwi (hipersplenizmem).............................................................. 1822 1.1.6. Małopłytkowości z rozcieńczenia......................................... 1822 1.2. Nadpłytkowości.................................................................. 1822 1.3. Zaburzenia czynności płytek krwi (trombocytopatie)............ 1822 1.3.1. Wrodzone zaburzenia receptorów powierzchniowych błony płytkowej........................................................................... 1822 1.3.2. Defekty fosfolipidów błony płytkowej.................................. 1824 1.3.3. Zaburzenia ziarnistości płytkowych...................................... 1824 1.3.4. Defekty struktury lub cytoszkieletu białek płytkowych.......... 1825 1.3.5. Defekty mieszane............................................................... 1825 1.3.6. Nabyte zaburzenia czynności płytek krwi............................. 1825 2. Skazy krwotoczne naczyniowe Krystyna Zawilska................... 1826 3. Skazy krwotoczne osoczowe Jerzy Windyga.......................... 1829 3.1. Skazy krwotoczne osoczowe wrodzone................................ 1829 3.1.1. Hemofilia A........................................................................ 1829 3.1.2. Hemofilia B......................................................................... 1831 3.1.3. Choroba von Willebranda.................................................... 1832 3.1.4. Wrodzone niedobory innych czynników krzepnięcia.............. 1834 3.2. Skazy krwotoczne osoczowe nabyte.................................... 1834 3.2.1. Zaburzenia krzepnięcia wywołane niedoborem witaminy K..... 1834 3.2.2. Zaburzenia krzepnięcia w chorobach wątroby...................... 1835 3.2.3. Rozsiane krzepnięcie wewnątrznaczyniowe.......................... 1836 3.2.4. Nabyta hemofilia A............................................................. 1838 3.2.5. Inne nabyte skazy krwotoczne osoczowe............................. 1842 4. Stany nadkrzepliwości Anetta Undas.................................... 1842

1.1. Ból..................................................................................... 1875 1.2. Sztywność.......................................................................... 1875 2. Badanie przedmiotowe układu ruchu................................... 1875 2.1. Stawy kręgosłupa............................................................... 1875 2.2. Stawy krzyżowo‑biodrowe.................................................. 1876 2.3. Stawy kończyn.................................................................... 1877 2.3.1. Stawy skroniowo‑żuchwowe................................................ 1880 2.3.2. Badanie mięśni................................................................... 1880 2.3.3. Badanie ścięgien i tkanek okołostawowych.......................... 1880

2.1. Radiogramy........................................................................ 1888 2.2. Tomografia komputerowa................................................... 1894 2.3. Rezonans magnetyczny....................................................... 1894 2.4. Scyntygrafia....................................................................... 1897 2.5. Ultrasonografia.................................................................. 1898 3. Artroskopia Władysław Manikowski, Leszek Romanowski.............. 1899 4. Badanie płynu stawowego Irena Zimmermann‑Górska............. 1900 5. Densytometria kości Piotr Głuszko, Witold Tłustochowicz............ 1903 5.1. Dwuwiązkowa absorpcjometria rentgenowska..................... 1903 5.2. Ilościowa tomografia komputerowa i metoda ultradźwiękowa.................................................................. 1905 6. Badania neurofizjologiczne Juliusz Huber................................ ^DVD

Transfuzjologia kliniczna i hemafereza lecznicza........................................................................ 1846 1. Grupy krwi Bogumiła Michalewska......................................... 1846 2. Stosowanie krwi, jej składników i produktów krwiopochodnych – zasady ogólne Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek.............. 1849 3. Stosowanie krwi, jej składników i produktów krwiopochodnych – zasady szczegółowe Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek..... 1854 3.1. Krew pełna konserwowana................................................. 1854 3.2. Koncentrat krwinek czerwonych.......................................... 1854 3.3. Ubogoleukocytarny koncentrat krwinek czerwonych............. 1855 3.4. Przemywany koncentrat krwinek czerwonych....................... 1855 3.5. Koncentrat krwinek płytkowych.......................................... 1856 3.5.1. Koncentrat krwinek płytkowych otrzymany metodą manualną........................................................................... 1856 3.5.2. Koncentrat krwinek płytkowych otrzymany metodą automatycznej aferezy........................................................ 1856 3.6. Koncentrat granulocytarny.................................................. 1857 3.7. Napromieniowane składniki krwi......................................... 1858 3.8. Osocze świeżo mrożone...................................................... 1858 3.9. Krioprecypitat.................................................................... 1859 3.10. Albumina........................................................................... 1859 3.11. Immunoglobuliny................................................................ 1860 4. Hemafereza lecznicza Andrzej Hellmann, Maria Bieniaszewska.... 1860 L.

VII

Przeszczepianie komórek krwiotwórczych

Jan Zaucha, Andrzej Hellmann.................................................... 1863

Choroby reumatyczne

Podział chorób reumatycznych

Objawy podmiotowe i przedmiotowe

Objawy podmiotowe........................................................... 1875

XXVI

Irena Zimmermann‑Górska......................................................... 1873 Irena Zimmermann‑Górska......................................................... 1875

Badania diagnostyczne.............................................. 1881 Badania laboratoryjne Beata Nowak, Piotr Wiland................... 1881 Szybkość opadania krwinek czerwonych (odczyn Biernackiego, OB)................................................... 1881 1.2. Czynnik reumatoidalny........................................................ 1881 1.3. Przeciwciała przeciwko cytrulinowanym peptydom............... 1882 1.4. Przeciwciała przeciwjądrowe............................................... 1883 1.5. Przeciwciała antyfosfolipidowe........................................... 1885 1.6. Przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofilów................... 1885 1.7. Krioglobuliny...................................................................... 1886 1.8. Składowe dopełniacza........................................................ 1886 1.9. Kompleksy immunologiczne................................................ 1887 1.10. Markery obrotu kostnego.................................................... 1887 1.10.1. Markery kościotworzenia.................................................... 1887 1.10.2. Markery resorpcji kostnej.................................................... 1888 2. Badania obrazowe Jadwiga Staniszewska‑Varga, C. 1. 1.1.

Małgorzata Serafin‑Król, Anna Ciechomska..................................... 1888

D. 1. 2. 3. 4. 5.

Choroby układowe tkanki łącznej.......................... 1906 Reumatoidalne zapalenie stawów Anna Filipowicz‑Sosnowska.... 1906 Choroba Stilla u dorosłych Irena Zimmermann‑Górska.............. 1920 Toczeń rumieniowaty układowy Jacek Musiał....................... 1923 Toczeń polekowy Jacek Musiał............................................. 1930 Zespół antyfosfolipidowy Irena Zimmermann‑Górska,

6. 7.

Twardzina układowa Stanisław Sierakowski, Matylda Sierakowska.... 1935 Rozlane zapalenie powięzi z eozynofilią

Zapalenie wielomięśniowe i skórno‑mięśniowe

Mieszana choroba tkanki łącznej i zespoły nakładania

10. 10.1. 10.1.1. 10.1.2. 10.2. 10.2.1. 10.2.2.

Zapalenia naczyń Jacek Musiał, Andrzej Szczeklik †, Jan Sznajd...... 1954 Zapalenie średnich naczyń.................................................. 1955 Guzkowe zapalenie tętnic.................................................... 1955 Choroba Kawasakiego........................................................ 1957 Zapalenie małych naczyń.................................................... 1957 Zapalenie naczyń związane z ANCA..................................... 1957 Zapalenie małych naczyń związane z kompleksami immunologicznymi.............................................................. 1963

Jacek Musiał, Jana Skrzypczak..................................................... 1931

Stanisław Sierakowski, Matylda Sierakowska................................... 1943

Paweł Mielnik, Hanna Chwalińska‑Sadowska †.................................. 1945 Marzena Olesińska, Hanna Chwalińska‑Sadowska †............................ 1950

Spis treści 10.3. 10.3.1. 10.3.2. 10.4. 10.4.1. 10.5. 10.6. 10.6.1. 10.6.2. 10.6.3. 11. 12.

Zapalenie różnych naczyń................................................... 1968 Zapalenie naczyń w chorobie Behçeta................................. 1968 Zapalenie naczyń w zespole Cogana.................................... 1969 Zapalenie naczyń jednego narządu...................................... 1969 Leukocytoklastyczne zapalenie naczyń skóry........................ 1969 Zapalenia naczyń w chorobie układowej.............................. 1970 Zapalenie naczyń o prawdopodobnej etiologii..................... 1970 Zapalenie naczyń związane z zakażeniem............................ 1970 Zapalenie naczyń związane z lekami.................................... 1971 Zapalenie naczyń związane z nowotworem.......................... 1971 Polimialgia reumatyczna Irena Zimmermann‑Górska................ 1971 Zespół Sjögrena Irena Zimmermann‑Górska............................. 1973

E. 1.

Zapalenia stawów z zajęciem stawów kręgosłupa.................................................................... 1977 Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

Łuszczycowe zapalenie stawów

3. 4.

Reaktywne zapalenie stawów Brygida Kwiatkowska............... 1988 Zapalenia stawów w przebiegu nieswoistych zapaleń jelit

Choroba zwyrodnieniowa stawów

Infekcyjne (septyczne) zapalenie stawów

Choroby związane z obecnością kryształów

1. 2. 3. 4.

Dna moczanowa................................................................. 2007 Choroby wywoływane przez kryształy pirofosforanu wapnia... 2011 Zapalenia stawów wywoływane przez apatyty..................... 2013 Inne odczyny zapalne w stawach wywołane przez kryształy.... 2013

Irena Zimmermann‑Górska......................................................... 1977 Jacek Szechiński, Eugeniusz Józef Kucharz....................................... 1983

Jacek Szechiński, Piotr Wiland..................................................... 1993 Leszek Szczepański................................................................... 1995 Mariusz Korkosz...................................................................... 2004 Irena Zimmermann‑Górska......................................................... 2007

I. Choroby metaboliczne kości.................................... 2014 1. Osteoporoza Piotr Głuszko, Witold Tłustochowicz....................... 2014 2. Osteomalacja Piotr Głuszko, Witold Tłustochowicz...................... 2020 3. Choroba Pageta Mariusz Korkosz.......................................... 2021 J. Reumatyzm tkanek miękkich Włodzimierz Samborski.... 2024 1. Tendopatie i entezopatie..................................................... 2024 1.1. Zespół bolesnego barku...................................................... 2024 1.2. Inne entezopatie................................................................. 2025 2. Periartropatie..................................................................... 2025 3. Zapalenia pochewek ścięgnistych........................................ 2025 4. Zapalenia kaletek maziowych.............................................. 2025 5. Fibromialgia....................................................................... 2025 K.

Zaburzenia nerwowo‑naczyniowe

Eugeniusz Józef Kucharz............................................................ 2028

1. Neuropatie uciskowe nerwów obwodowych......................... 2028 1.1. Zespół otworu górnego klatki piersiowej.............................. 2029 1.2. Neuropatie uciskowe nerwu pośrodkowego......................... 2029 1.2.1. Zespół mięśnia nawrotnego obłego..................................... 2029 1.2.2. Zespół cieśni nadgarstka..................................................... 2029 1.3. Zespół nerwu międzykostnego przedniego przedramienia.... 2030 1.4. Neuropatie uciskowe nerwu łokciowego.............................. 2030 1.4.1. Zespół kanału łokciowego................................................... 2030 1.4.2. Zespół kanału nadgarstka nerwu łokciowego....................... 2031 1.5. Meralgia z parestezjami...................................................... 2031 1.6. Zespół kanału stępu............................................................ 2031 1.7. Metatarsalgia Mortona....................................................... 2031 1.8. Inne rzadkie zespoły uciskowe............................................. 2031 2. Algodystrofia...................................................................... 2032

L. 1.

Choroby tkanki łącznej uwarunkowane genetycznie................................................................... 2035 Zespół nadmiernej ruchomości stawów

2. 3.

Zespół Ehlersa i Danlosa Irena Zimmermann‑Górska................. 2036 Dysplazje kostno‑stawowe Mariusz Korkosz.......................... 2037

M. 1.

Nowotwory tkanek miękkich i kości..................... 2041 Nowotwory tkanek miękkich Wojciech M. Wysocki,

Mięsaki kości Piotr Rutkowski.................................................. ^DVD

Irena Zimmermann‑Górska......................................................... 2035

Piotr Rutkowski, Joanna Wysocka, Andrzej Komorowski...................... 2041

Inne choroby układu ruchu....................................... 2045 Zmiany w układzie ruchu związane z zaburzeniami hormonalnymi Eugeniusz J. Kucharz....................................... 2045 1.1. Zmiany w układzie ruchu związane z cukrzycą...................... 2045 1.2. Zmiany w układzie ruchu związane z chorobami tarczycy...... 2046 1.2.1. Zmiany w przebiegu tyreotoksykozy..................................... 2047 1.2.2. Zmiany w przebiegu niedoczynności tarczycy....................... 2047 1.3. Zmiany w układzie ruchu towarzyszące zaburzeniom wydzielania glikokortykosteroidów...................................... 2048 1.3.1. Zmiany w przebiegu zespołu Cushinga................................. 2048 1.3.2. Zmiany w przebiegu niedoczynności kory nadnerczy............. 2048 2. Zaburzenia układu krwiotwórczego w chorobach reumatycznych Maria Podolak‑Dawidziak................................ 2048 3. Martwica jałowa kości Mariusz Korkosz................................ 2050 4. Osteoartropatia przerostowa Irena Zimmermann‑Górska.......... 2052 5. Skrobiawica Anna Filipowicz‑Sosnowska.................................. 2054 6. Rumień guzowaty Irena Zimmermann‑Górska.......................... 2056 7. Zapalenie tkanki tłuszczowej Irena Zimmermann‑Górska.......... 2058 N. 1.

Kinezyterapia w chorobach układu ruchu

1. 2.

Metody i techniki kinezyterapii............................................ 2059 Usprawnianie w różnych okresach choroby.......................... 2060

VIII

A. 1. 2. 3. 4.

Barbara Krzyśko...................................................................... 2059

Choroby alergiczne Patofizjologia i klasyfikacja chorób alergicznych Marek L. Kowalski........................................ 2063 Rodzaje nadwrażliwości...................................................... 2063 Alergia atopowa................................................................. 2064 Alergie IgE‑zależne nieatopowe........................................... 2067 Nazewnictwo chorób z nadwrażliwości................................ 2067

B. Badania diagnostyczne Jerzy Kruszewski...................... 2069 1. Badania laboratoryjne......................................................... 2069 1.1. Immunoglobulina klasy E (IgE)............................................ 2069 1.2. Eozynofile we krwi obwodowej i wydzielinach...................... 2070 1.3. Tryptaza............................................................................. 2070 1.4. Histamina i metylohistamina............................................... 2071 1.5. Inhibitor składowej C1 układu dopełniacza.......................... 2071 1.6. Kompleksy immunologiczne................................................ 2071 2. Testy skórne....................................................................... 2072 2.1. Testy skórne punktowe i śródskórne..................................... 2072 2.2. Testy płatkowe................................................................... 2074 3. Próby prowokacyjne............................................................ 2075 3.1. Próba prowokacyjna donosowa........................................... 2076 3.2. Próby prowokacyjne z lekami.............................................. 2076 3.2.1. Próba prowokacyjna z kwasem acetylosalicylowym.............. 2077 4. Badanie cytologiczne wymazu z nosa.................................. 2078 C.

Anafilaksja i wstrząs anafilaktyczny

Jerzy Kruszewski...................................................................... 2079

XXVII

Spis treści D.

Nadwrażliwość na leki

Choroba posurowicza Barbara Rogala......................... 2094

Alergiczny nieżyt nosa

G. 1. 2. 3.

Alergiczne choroby oczu Ewa Bogacka......................... ^DVD Alergiczne zapalenie spojówek............................................... ^DVD Inne choroby powierzchni oka z nadwrażliwości alergicznej..... ^DVD Choroby powierzchni oka z nadwrażliwości niealergicznej....... ^DVD

Alergiczne choroby skóry

Barbara Bieńkiewicz, Joanna S. Makowska, Marek L. Kowalski.............. 2086

Barbara Rogala, Jan Brożek, Monika Świerczyńska‑Krępa.................... 2096

Udar mózgu Anna Członkowska, Maciej Niewada................... 2155

D. Padaczka Krystyna Niedzielska, Piotr Czapiński.......................... ^DVD Maria Barcikowska............................................ 2165 E. Otępienie 1. Łagodne zaburzenia poznawcze.......................................... 2166 2. Choroba Alzheimera........................................................... 2166 3. Otępienie naczyniopochodne i mieszane............................... 2171 4. Otępienie z ciałami Lewy’ego............................................... 2172 5. Zwyrodnienie czołowo‑skroniowe........................................ 2173

Obrzęk naczynioruchowy Roman Nowicki................... 2111

F. Choroby układu pozapiramidowego Urszula Fiszer.... ^DVD 1. Choroba Parkinsona............................................................... ^DVD 2. Postępujące porażenie nadjądrowe........................................ ^DVD 3. Zanik wieloukładowy............................................................. ^DVD 4. Drżenie samoistne................................................................. ^DVD 5. Choroba Huntingtona............................................................ ^DVD 6. Dystonia................................................................................ ^DVD 7. Zespół niespokojnych nóg...................................................... ^DVD

Alergie na jady owadów

Stwardnienie rozsiane

Zasady swoistej immunoterapii alergenowej Barbara Rogala.............................................. ^DVD

H. 1. 2.

Choroby układu nerwowo‑mięśniowego.............. 2175 Uszkodzenie komórki rogu przedniego Grażyna Zwolińska......... ^DVD Uszkodzenie nerwu obwodowego (neuropatie)

Wiesław Gliński †, Jacek Szepietowski............................................. 2101

1. Pokrzywka......................................................................... 2101 2. Atopowe zapalenie skóry....................................................... ^DVD 3. Kontaktowe zapalenie skóry................................................... ^DVD 4. Skórne objawy alergii na leki............................................... 2108

Marek Jutel, Ewa Cichocka-Jarosz.................................................. 2118

Wybrane choroby układu nerwowego

Objawy podmiotowe i przedmiotowe

Grażyna Zwolińska................................................................... 2125

1. Objawy podmiotowe........................................................... 2125 1.1. Ból..................................................................................... 2125 1.2. Parestezje........................................................................... 2126 1.3. Zawroty głowy i zaburzenia równowagi............................... 2126 1.4. Zaburzenia czynności ruchowych.......................................... 2127 1.5. Zaburzenia widzenia........................................................... 2128 1.6. Zaburzenia snu................................................................... 2128 2. Objawy przedmiotowe........................................................ 2128 2.1. Zaburzenia czucia powierzchniowego, głębokiego i wibracji.... 2128 2.2. Zaburzenia czynności ruchowych......................................... 2129 2.3. Zaburzenia świadomości...................................................... 2131 2.4. Afazja, apraksja i agnozja.................................................... 2131 2.5. Zaburzenia pamięci............................................................. 2133 2.6. Zaburzenia węchu i smaku.................................................. 2133 2.7. Zaburzenia czynności narządu wzroku................................. 2134 2.8. Zaburzenia czynności zwieraczy.......................................... 2136 3. Zespół zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego......... 2136 B. Bóle głowy Jacek J. Rożniecki........................................... 2139 1. Wstęp................................................................................ 2139 2. Migrena.............................................................................. 2141 2.1. Migrena przewlekła............................................................ 2146 3. Niemigrenowe bóle głowy................................................... 2147 3.1. Ból głowy typu napięciowego............................................. 2147 3.2. Klasterowy ból głowy.......................................................... 2148 3.3. Hemikranie napadowe........................................................ 2150 3.4. Krótkotrwałe napady jednostronnego bólu głowy przypominającego nerwoból z przekrwieniem spojówek i łzawieniem (SUNCT)........................................................... 2151 3.5. Hemikrania ciągła................................................................ 2151 3.6. Inne rzadkie samoistne bóle głowy....................................... 2151 3.7. Klasyczny nerwoból nerwu trójdzielnego............................. 2152 4. Ból głowy spowodowany nadużywaniem leków................... 2153

XXVIII

2.1.

Anna Członkowska, Dagmara Mirowska‑Guzel.................................... ^DVD

Grażyna Zwolińska.................................................................... 2175

Ostra zapalna poliradikuloneuropatia demielinizacyjna (zespół Guillaina i Barrégo).................................................. 2175 2.2. Przewlekła zapalna poliradikuloneuropatia demielinizacyjna.... 2176 2.3. Neuropatie paranowotworowe............................................ 2177 2.4. Dziedziczne neuropatie ruchowo‑czuciowe.......................... 2177 3. Choroby złącza nerwowo‑mięśniowego Grażyna Zwolińska.... 2177 3.1. Miastenia........................................................................... 2177 3.2. Zespół miasteniczny Lamberta i Eatona................................ 2180 3.3. Botulizm............................................................................. 2180 4. Choroby mięśni (miopatie)................................................... 2180 4.1. Dystrofie mięśniowe (miopatie dystroficzne) Marek Bodzioch.... ^DVD 4.2. Kanałopatie i zaburzenia transportu jonów Marek Bodzioch..... ^DVD 4.3. Miopatie wrodzone Marek Bodzioch........................................ ^DVD 4.4. Miopatie mitochondrialne Marek Bodzioch.............................. ^DVD 4.5. Miopatie metaboliczne Marek Bodzioch................................ 2181 4.6. Inne miopatie Marek Bodzioch............................................. 2181 4.7. Rozpad mięśni szkieletowych (rabdomioliza) Robert Drabczyk.... 2181 I.

Zakażenia ośrodkowego układu nerwowego

Witold Przyjałkowski................................................................ 2183

1. Fizjologia........................................................................... 2183 1.1. Anatomia........................................................................... 2183 1.2. Fizjologia płynu mózgowo‑rdzeniowego.............................. 2183 2. Badania diagnostyczne....................................................... 2185 2.1. Objawy oponowe................................................................ 2185 2.2. Badanie płynu mózgowo‑rdzeniowego................................ 2186 2.2.1. Nakłucie lędźwiowe............................................................ 2186 2.2.2. Wyniki................................................................................ 2189 3. Ostre ropne zapalenie opon mózgowo‑rdzeniowych............. 2189 4. Bakteryjne nieropne zapalenia OUN.................................... 2195 4.1. Gruźlicze zapalenie opon mózgowo‑rdzeniowych i mózgu..... 2196 5. Wirusowe zapalenia ośrodkowego układu nerwowego......... 2198 6. Grzybice ośrodkowego układu nerwowego.......................... 2202 7. Ograniczone zakażenia mózgu............................................. 2204 7.1. Ropniak podtwardówkowy.................................................. 2204 7.2. Ropień mózgu.................................................................... 2205

Spis treści J. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. 9.

Urazy czaszkowo‑mózgowe Zbigniew Czernicki............. ^DVD Podstawy patofizjologii urazu mózgu...................................... ^DVD Wstrząśnienie mózgu............................................................. ^DVD Złamanie kości sklepienia czaszki........................................... ^DVD Złamanie podstawy czaszki.................................................... ^DVD Krwiak nadtwardówkowy....................................................... ^DVD Krwiak podtwardówkowy...................................................... ^DVD Wodniak podtwardówkowy.................................................... ^DVD Uszkodzenie mózgu............................................................... ^DVD Pourazowe krwawienie podpajęczynówkowe.......................... ^DVD Stłuczenie mózgu, krwiak śródmózgowy................................. ^DVD Rana drążąca i postrzałowa................................................... ^DVD Rozsiane uszkodzenie aksonów.............................................. ^DVD Późne następstwa urazów mózgu........................................... ^DVD

Wybrane zagadnienia onkologii klinicznej

Biologia molekularna nowotworów

B. 1.

Epidemiologia nowotworów i badania przesiewowe................................................................. 2216 Epidemiologia nowotworów złośliwych w Polsce

Badania przesiewowe w onkologii

C. 1. 2. 3.

Patomorfologia i klasyfikacja zaawansowania nowotworów Włodzimierz Olszewski................................ 2220 Metody diagnostyczne w patomorfologii............................. 2220 Patomorfologiczne czynniki prognostyczne i predykcyjne..... 2221 Klasyfikacja zaawansowania nowotworów........................... 2222

Ogólne zasady diagnostyki nowotworów

1. 1.1. 1.2. 2.

Badania pomocnicze........................................................... 2224 Badania obrazowe.............................................................. 2224 Badania laboratoryjne......................................................... 2227 Diagnostyka nowotworów o nieznanym umiejscowieniu pierwotnym........................................................................ 2228

E. 1. 2.

Leczenie nowotworów.............................................. 2229 Ogólne zasady leczenia skojarzonego Maciej Krzakowski........ 2229 Zasady leczenia operacyjnego nowotworów

Janusz A. Siedlecki................................................................... 2209

Witold A. Zatoński, Joanna Didkowska........................................... 2216 Radzisław Kordek, Jarosław Reguła, Włodzimierz Olszewski................. 2217

Nudności i wymioty

Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki, Tomasz Sacha.................. 2246

6.2. Mielosupresja i gorączka neutropeniczna

Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki, Tomasz Sacha.................. 2247

6.3.

Zespół rozpadu nowotworu

6.4.

Wynaczynienie cytostatyków

6.5.

Popromienne zapalenie skóry i błon śluzowych

6.5.1. 6.5.2. 6.5.3. 6.5.4. 6.6.

Popromienne zapalenie skóry.............................................. 2254 Popromienne zapalenie błony śluzowej jamy ustnej.............. 2254 Popromienne zapalenie przełyku......................................... 2255 Popromienne zapalenie błony śluzowej jelit......................... 2255 Zapalenie skóry wywołane przez leki hamujące EGFR

6.7.

Zaburzenia płodności i laktacji Krzysztof Małecki................... 2257

Wybrane stany naglące u chorych na nowotwory Aleksandra Kotlińska‑Lemieszek,

Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki, Tomasz Sacha.................. 2251 Aleksandra Grela‑Wojewoda, Wojciech M. Wysocki........................... 2252 Marcin Hetnał, Wojciech M. Wysocki............................................. 2254

Krzysztof Krzemieniecki............................................................. 2255

Maciej Kluziak, Jacek Łuczak....................................................... 2258

1. Silny nieuśmierzony ból....................................................... 2258 2. Zespół żyły głównej górnej.................................................. 2259 3. Nadciśnienie wewnątrzczaszkowe....................................... 2259 4. Zespół ucisku rdzenia kręgowego........................................ 2260 5. Nowotworowa niedrożność jelit.......................................... 2261 6. Złamania kości.................................................................... 2262 7. Hiperkalcemia.................................................................... 2262 G. Wybrane nowotwory................................................. 2263 1. Rak piersi Krzysztof Krzemieniecki.......................................... 2263 2. Rak gruczołu krokowego Krzysztof Krzemieniecki.................... 2268 3. Czerniak Krzysztof Krzemieniecki............................................ 2271 4. Rak skóry Andrzej Komorowski, Wojciech M. Wysocki................... 2274 4.1. Rak podstawnokomórkowy skóry........................................ 2274 4.2. Rak płaskonabłonkowy skóry.............................................. 2275

Krzysztof Krzemieniecki............................................................. 2224

Krzysztof Herman.................................................................... 2230

3. Radioterapia Bogusław Maciejewski....................................... 2231 4. Metody leczenia systemowego

Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki..................................... 2236

4.1. Chemioterapia.................................................................... 2236 4.1.1. Biologiczne podstawy chemioterapii.................................... 2236 4.1.2. Leki przeciwnowotworowe.................................................. 2237 4.1.3. Ogólne zasady chemioterapii............................................... 2239 4.2. Hormonoterapia................................................................. 2241 4.3. Leczenie biologiczne........................................................... 2241 4.3.1. Przeciwciała monoklonalne................................................. 2242 4.3.2. Inhibitory kinaz tyrozynowych i innych enzymów.................. 2242 4.3.3. Interferony i interleukiny..................................................... 2244 4.3.4. Monoklonalne przeciwciała anty‑CTLA4.............................. 2245 5. Specyfika leczenia chorych w wieku podeszłym 6.

6.1.

Aleksandra Łacko.................................................................... 2245

Wybrane powikłania leczenia nowotworów......................... 2246

Choroby zakaźne

A. Wprowadzenie Weronika Rymer..................................... 2279 1. Definicje............................................................................. 2279 2. Czynnik biologiczny............................................................ 2280 3. Czynniki wpływające na postać i przebieg zakażenia............ 2280 4. Łańcuch zakażenia.............................................................. 2281 B. 1. 2. 3. 4. 5.

Podstawy diagnostyki laboratoryjnej chorób zakaźnych Anna Przondo‑Mordarska.................................. 2283 Cele i zasady badania mikrobiologicznego........................... 2283 Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń bakteryjnych............ 2283 Diagnostyka zakażeń wirusowych........................................ 2287 Diagnostyka zakażeń grzybiczych........................................ 2289 Diagnostyka zarażeń pasożytniczych................................... 2289

C. 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 2. 3. 4. 5.

Zasady leczenia przeciwdrobnoustrojowego...... 2292 Wiadomości ogólne Waleria Hryniewicz................................. 2292 Metody leczenia przeciwdrobnoustrojowego........................ 2292 Zasady wyboru leku............................................................ 2293 Monitorowanie leczenia i przyczyny niepowodzenia............. 2296 Badanie mikrobiologiczne a skuteczność kliniczna leku........ 2297 Oporność bakterii na antybiotyki......................................... 2297 Leki przeciwbakteryjne Waleria Hryniewicz............................... ^DVD Leki przeciwgrzybicze Waleria Hryniewicz................................. ^DVD Leki przeciwwirusowe Miłosz Parczewski.................................. ^DVD Leki przeciwpierwotniakowe Jerzy Stefaniak, Szymon Nowak........ ^DVD

XXIX

Spis treści 6.

Leki przeciwko robakom płaskim i nicieniom

Leki przeciwko ektopasożytom

Jerzy Stefaniak, Szymon Nowak...................................................... ^DVD Joanna Salomon, Jacek Szepietowski................................................ ^DVD

D. Wybrane choroby wirusowe.................................... 2301 1. Grypa Jacek Mrukowicz, Andrzej Gładysz, Piotr Sawiec.................. 2301 2. Choroba przeziębieniowa (przeziębienie) Andrzej Gładysz, Piotr Sawiec..................................................... 2307

3. Odra Leszek Szenborn, Piotr Sawiec.......................................... 2308 4. Świnka (nagminne zapalenie przyusznic)

Leszek Szenborn, Bożena Dubiel.................................................. 2310

5. Różyczka Leszek Szenborn, Bożena Dubiel................................. 2312 6. Ospa wietrzna Ewa Duszczyk, Bożena Dubiel............................ 2313 7. Półpasiec Piotr Zaborowski, Bożena Dubiel............................... 2316 8. Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej

Piotr Zaborowski, Piotr Sawiec.................................................... 2318

9. 10.

Mononukleoza zakaźna Magdalena Marczyńska, Piotr Sawiec..... 2320 Choroby wywołane przez parwowirus B19

11. 12. 13. 14.

Mięczak zakaźny Andrzej Gładysz, Piotr Sawiec, Weronika Rymer...... ^DVD Zakażenia wirusami Coxsackie Małgorzata Inglot...................... ^DVD Zakażenia adenowirusowe Ernest Kuchar................................ ^DVD Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) Magdalena Leszczyszyn-Pynka........................................................ ^DVD Wirusowe gorączki krwotoczne Anna Kuna, Agnieszka Wroczyńska.... ^DVD

15.

Magdalena Marczyńska, Piotr Sawiec............................................ 2323

E. Wybrane choroby bakteryjne.................................. 2326 1. Tężec Robert Flisiak, Bartosz Szetela, Jacek Mrukowicz................... 2326 2. Zatrucie toksyną botulinową (botulizm, zatrucie jadem kiełbasianym) Robert Flisiak, Piotr Sawiec................................ 2328 3. Dur brzuszny Piotr Zaborowski.............................................. 2330 4. Wybrane zakażenia gronkowcowe Tomasz Smiatacz................. ^DVD 5. Wybrane zakażenia paciorkowcowe Magdalena Leszczyszyn‑Pynka........................................................ ^DVD 6. Pastereloza Jolanta Niścigorska‑Olsen........................................ ^DVD 7. Tularemia Jolanta Niścigorska‑Olsen........................................... ^DVD 8. Bruceloza Jolanta Niścigorska‑Olsen.......................................... ^DVD 9. Nosacizna Weronika Rymer..................................................... ^DVD 10. Wąglik Monika Bociąga‑Jasik.................................................... ^DVD 11. Różyca Monika Bociąga‑Jasik.................................................... ^DVD 12. Zgorzel gazowa Monika Bociąga‑Jasik....................................... ^DVD 13. Promienica Monika Bociąga‑Jasik............................................. ^DVD 14. Dur powrotny Anna Grzeszczuk................................................ ^DVD 15. Leptospiroza Marta Wawrzynowicz‑Syczewska.............................. ^DVD 16. Choroba od ugryzienia przez szczura Weronika Rymer.............. ^DVD 17. Riketsjozy Piotr Zaborowski, Weronika Rymer............................... ^DVD 18. Bartoneloza........................................................................... ^DVD 18.1. Choroba kociego pazura Joanna Niścigorska-Olsen..................... ^DVD 18.2. Gorączka okopowa Joanna Niścigorska-Olsen............................. ^DVD 18.3. Angiomatoza bakteryjna Joanna Niścigorska-Olsen.................... ^DVD 18.4. Plamica wątrobowa Joanna Niścigorska-Olsen........................... ^DVD 18.5. Choroba Carriona Małgorzata Paul.......................................... ^DVD F. 1. 2. 3.

Choroby przenoszone przez kleszcze.................... 2332 Biologia kleszczy Robert Flisiak............................................ 2332 Nieswoiste metody ochrony przed kleszczami Robert Flisiak.... 2332 Klasyfikacja chorób przenoszonych przez kleszcze

Robert Flisiak......................................................................... 2333

Borelioza z Lyme Robert Flisiak, Jacek Szechiński....................... 2334 Zapalenie mózgu przenoszone przez kleszcze (syn. środkowoeuropejskie lub wczesnoletnie) Robert Flisiak.... 2339 6. Anaplazmoza Robert Flisiak................................................. 2340 4. 5.

XXX

Choroby grzybicze...................................................... 2342 Grzybice głębokie............................................................... 2342 Kandydoza (drożdżyca, kandydiaza) Iwona Cielniak.............. 2342 Kryptokokoza (toruloza, drożdżyca europejska) Miłosz Parczewski....................................................................... ^DVD 1.3. Mukormykoza (zygomykoza) Weronika Rymer........................... ^DVD Piotr Zaborowski.............................................. ^DVD 1.4. Histoplazmoza 2. Grzybice skóry i paznokci Anita Hryncewicz-Gwóźdź.................... ^DVD G. 1. 1.1. 1.2.

H. Choroby pasożytnicze................................................ 2345 1. Parazytozy tkanek............................................................... 2345 1.1. Toksoplazmoza Małgorzata Paul, Elżbieta Kacprzak.................... 2345 1.2. Włośnica Karolina Mrówka, Jerzy Stefaniak, Łukasz Pielok.............. 2348 1.3. Wągrzyca (cysticerkoza) Małgorzata Paul, Elżbieta Kacprzak....... 2349 1.4. Bąblowica Jerzy Stefaniak.................................................... 2351 1.4.1. Bąblowica jednojamowa (echinokokoza) Krystyna Frąckowiak, Krzysztof Kaczmarek...................................... 2351

1.4.2. Bąblowica wielojamowa (alweokokoza) Elżbieta Kacprzak...... 2353 1.5. Toksokaroza Jerzy Stefaniak................................................. 2355 1.6. Dirofilaroza Małgorzata Paul................................................... ^DVD 1.7. Wysypka pływaków Małgorzata Paul....................................... ^DVD 2. Tropikalne choroby pierwotniakowe..................................... 2357 2.1. Malaria (zimnica) Agnieszka Wroczyńska, Wacław Nahorski......... 2357 2.2. Leiszmanioza skórna i trzewna Piotr Zaborowski....................... ^DVD Małgorzata Paul............................................. ^DVD 2.3. Trypanosomozy 3. Egzotyczne robaczyce tkankowe............................................. ^DVD Piotr Zaborowski.............................................. ^DVD 3.1. Schistosomoza Piotr Zaborowski........................................................ ^DVD 3.2. Filariozy Małgorzata Paul............................................. ^DVD 3.3. Paragoniomoza 3.4. Larwa skórna wędrująca Jerzy Stefaniak, Karolina Mrówka........... ^DVD Jerzy Stefaniak, Szymon Nowak..................................... ^DVD 3.5. Muszyce 4. Zarażenia ektopasożytami Joanna Salomon, Jacek Szepietowski..... ^DVD 4.1. Świerzb................................................................................. ^DVD 4.2. Wszawica.............................................................................. ^DVD 4.3. Nużyca.................................................................................. ^DVD I.

Zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS)

J. 1. 2. 3.

Zakażenia szpitalne Tomasz Ozorowski, Waleria Hryniewicz.... 2373 Wiadomości ogólne............................................................ 2373 Zakażenia związane z cewnikiem donaczyniowym................ 2376 Inne zakażenia szpitalne..................................................... 2378

Gorączka o nieznanej przyczynie Piotr Zaborowski.... 2379

Sepsa i wstrząs septyczny

Ł.

Postępowanie w przypadku ekspozycji na zakażenie wirusowe przenoszone drogą krwi Jacek Juszczyk, Weronika Rymer, Brygida Knysz....... 2395

Jacek Gąsiorowski, Brygida Knysz, Andrzej Gładysz............................ 2360

Andrzej Kübler, Roman Jaeschke, Miłosz Jankowski........................... 2389

Immunoprofilaktyka chorób zakaźnych u dorosłych Jacek Wysocki, Jacek Mrukowicz........................ 2400 1. Wiadomości podstawowe................................................... 2400 1.1. Rodzaje immunoprofilaktyki................................................ 2400 1.2. Szczepionki........................................................................ 2400 1.2.1. Klasyfikacja szczepionek..................................................... 2400 1.2.2. Skład szczepionek............................................................... 2401 1.2.3. Niepożądane odczyny poszczepienne.................................. 2402 1.2.4. Przeciwwskazania uniwersalne do szczepień........................ 2402 1.2.5. Postępowanie przed szczepieniem i po szczepieniu.............. 2403 2. Program szczepień dla dorosłych................................................. 2404 2.1. Szczepionki przeciwko chorobom wirusowym....................... 2404

Spis treści 2.1.1. Grypa................................................................................. 2404 2.1.2. WZW typu B....................................................................... 2405 2.1.3. WZW typu A....................................................................... 2407 2.1.4. Odra, świnka i różyczka...................................................... 2407 2.1.5. Ospa wietrzna.................................................................... 2408 2.1.6. Ludzki wirus brodawczaka (HPV)......................................... 2408 2.1.7. Zapalenie mózgu przenoszone przez kleszcze....................... 2408 2.1.8. Nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis)...................... 2409 2.1.9. Wścieklizna........................................................................ 2409 2.2. Szczepionki przeciwko chorobom bakteryjnym..................... 2409 2.2.1. Błonica i tężec.................................................................... 2409 2.2.2. Krztusiec............................................................................. 2410 2.2.3. Pneumokoki........................................................................ 2410 2.2.4. Meningokoki....................................................................... 2411 2.3. Szczepienia przed podróżą zagraniczną w rejony endemiczne......................................................................... 2412 2.4. Szczepienia chorych z niedoborem odporności...................... 2412 2.5. Szczepienie osób z zaburzeniami krzepnięcia......................... 2415 2.6. Szczepienia a stosowanie leków przeciwdrobnoustrojowych.... 2416

XII

Zaburzenia gospodarki wodno‑elektrolitowej i równowagi kwasowo‑zasadowej

A. Fizjologia Franciszek Kokot, Edward Franek............................ 2419 B.

Zaburzenia gospodarki wodnej

1. 1.1. 1.2. 1.3. 2. 2.1. 2.2. 2.3.

Stany odwodnienia............................................................. 2422 Odwodnienie izotoniczne.................................................... 2422 Odwodnienie hipertoniczne................................................. 2422 Odwodnienie hipotoniczne.................................................. 2423 Stany przewodnienia........................................................... 2423 Przewodnienie izotoniczne.................................................. 2423 Przewodnienie hipertoniczne............................................... 2425 Przewodnienie hipotoniczne (zatrucie wodne)...................... 2425

Franciszek Kokot, Edward Franek................................................. 2422

C. Zaburzenia gospodarki sodowej............................. 2426 1. Fizjologia Franciszek Kokot, Edward Franek............................... 2426 2. Hiponatremia Franciszek Kokot, Edward Franek, Robert Drabczyk.... 2426 3. Hipernatremia Franciszek Kokot, Edward Franek........................ 2433 D.

Zaburzenia gospodarki potasowej

Franciszek Kokot, Edward Franek................................................. 2435

1. Fizjologia........................................................................... 2435 2. Hipokaliemia...................................................................... 2435 3. Hiperkaliemia..................................................................... 2437 E.

Zaburzenia gospodarki magnezowej

Franciszek Kokot, Edward Franek................................................. 2439

1. Fizjologia........................................................................... 2439 2. Hipomagnezemia................................................................ 2439 3. Hipermagnezemia............................................................... 2441 F.

Zaburzenia gospodarki wapniowo‑fosforanowej

Franciszek Kokot, Edward Franek................................................. 2442

1. Fizjologia........................................................................... 2442 2. Hipokalcemia..................................................................... 2443 3. Hiperkalcemia.................................................................... 2444 4. Hipofosfatemia................................................................... 2445 5. Hiperfosfatemia.................................................................. 2446

Zaburzenia równowagi kwasowo‑zasadowej

Franciszek Kokot, Edward Franek................................................. 2447

1. Fizjologia........................................................................... 2447 2. Wpływ zaburzeń równowagi kwasowo‑zasadowej na metabolizm.................................................................... 2449 3. Podział zaburzeń równowagi kwasowo‑zasadowej............... 2450 4. Kwasica nieoddechowa....................................................... 2450 5. Kwasica oddechowa............................................................ 2451 6. Zasadowica nieoddechowa.................................................. 2451 7. Zasadowica oddechowa...................................................... 2452

XIII

Zatrucia

Ogólne zasady postępowania w ostrych zatruciach Dorota Klimaszyk, Janusz Szajewski †...................... 2455 1. Ocena stanu chorego.......................................................... 2455 2. Rozpoznanie zatrucia.......................................................... 2455 3. Dekontaminacja.................................................................. 2457 4. Metody przyśpieszonej eliminacji wchłoniętych trucizn......... 2458 5. Odtrutki............................................................................. 2458 6. Słownik wybranych pojęć.................................................... 2458 B.

Wybrane zespoły kliniczne w ostrych zatruciach Janusz Szajewski †, Dorota Klimaszyk...................... 2459 1. Ostry zespół cholinergiczny................................................. 2459 2. Ostry zespół antycholinergiczny........................................... 2460 3. Hipotermia......................................................................... 2461 4. Hipertermia........................................................................ 2462 C.

Zatrucia substancjami chemicznymi

Janusz Szajewski †, Dorota Klimaszyk.............................................. 2464

1. Alkohole............................................................................. 2464 1.1. Alkohol etylowy.................................................................. 2464 1.2. Alkohol izopropylowy i propylowy....................................... 2466 1.3. Alkohole wyższe (amylowy, butylowy, etyloheksalowy, alkohole fuzlowe)............................................................... 2466 1.4. Alkohol metylowy............................................................... 2466 1.5. Glikol etylenowy................................................................. 2467 2. Amoniak i wodorotlenek amonowy......................................... ^DVD 3. Azotany i azotyny nieorganiczne............................................. ^DVD 4. Chlor..................................................................................... ^DVD 5. Cyjanki i cyjanowodór............................................................ ^DVD 6. Herbicydy.............................................................................. ^DVD 7. Insektycydy........................................................................... ^DVD 8. Kwasy i zasady żrące.............................................................. ^DVD 9. Ołów..................................................................................... ^DVD 10. Rozpuszczalniki organiczne.................................................... ^DVD 11. Rtęć...................................................................................... ^DVD 12. Siarkowodór.......................................................................... ^DVD 13. Tlenek węgla...................................................................... 2468 D.

Zatrucia substancjami pochodzenia biologicznego Zbigniew Kołaciński, Dorota Klimaszyk,

Janusz Szajewski †.................................................................... 2469

1. Grzyby............................................................................... 2469 1.1. Muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides).................... 2469 1.2. Zasłonak rudy (Cortinarius orellanus)................................... 2471 1.3. Piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta).................. 2472 2. Rośliny wyższe.................................................................... 2472 2.1. Cis pospolity (Taxus baccata)............................................... 2472 2.2. Naparstnica (Digitalis)........................................................ 2473 2.3. Rośliny zawierające alkaloidy tropanowe............................. 2473 3. Jad żmii zygzakowatej......................................................... 2473

XXXI

Spis treści E.

Zatrucia lekami i substancjami psychoaktywnymi

Dorota Klimaszyk, Zbigniew Kołaciński, Janusz Szajewski †..................... 2474

1. Leki uspokajające, nasenne i przeciwlękowe......................... 2474 1.1. Barbiturany......................................................................... 2474 1.2. Benzodiazepiny................................................................... 2475 2. Opioidy.............................................................................. 2476 2.1. Morfina.............................................................................. 2476 2.2. Heroina.............................................................................. 2477 2.3. Kodeina i dekstrometorfan.................................................. 2477 2.4. Tramadol............................................................................ 2477 2.5. Metadon............................................................................ 2478 2.6. Ostry zespół odstawienia opioidów..................................... 2478 3. Substancje psychoaktywne................................................. 2479 3.1. Amfetaminy........................................................................ 2479 3.2. Fencyklidyna i ketamina...................................................... 2480 3.3. Kokaina.............................................................................. 2480 3.4. LSD.................................................................................... 2482 3.5. Kanabinoidy naturalne........................................................ 2482 3.6. Dopalacze.......................................................................... 2483 4. Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne............................. 2484 5. Sole litu.............................................................................. 2485 6. Paracetamol....................................................................... 2486 7. Kwas acetylosalicylowy....................................................... 2488 8. Wybrane leki stosowane w chorobach układu krążenia......... 2489 8.1. Blokery kanału wapniowego............................................... 2489 8.2. β‑blokery........................................................................... 2490 8.3. Digoksyna.......................................................................... 2491 8.4. Pochodne kumaryny........................................................... 2492 9. Pochodne metyloksantyn.................................................... 2492 10. Sole żelaza......................................................................... 2493

XIV

Medycyna podróży

Ogólne zasady przygotowania pacjenta do podróży zagranicznej do tropiku i regionów o złych warunkach sanitarnych

1. 2. 3. 3.1. 3.2. 4. 5.

Ocena ryzyka zdrowotnego w podróży................................. 2497 Porada medyczna przed wyjazdem zagranicznym................. 2497 Zasady aklimatyzacji do odmiennych warunków środowiskowych w podróży................................................. 2499 Aklimatyzacja do klimatu tropikalnego................................ 2499 Aklimatyzacja do wysokości n.p.m....................................... 2500 Podróże lotnicze Tomasz Chodnik......................................... 2501 Przekraczanie wielu stref czasowych w podróży................... 2501

Zapobieganie chorobom zakaźnym w podróży

Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer......................... 2497

Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer......................... 2502

1. Szczepienia ochronne przed podróżą zagraniczną................ 2502 1.1. Szczepienia obowiązkowe................................................... 2502 1.1.1. Żółta gorączka................................................................... 2502 1.1.2. Meningokoki...................................................................... 2503 1.1.3. Nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis)...................... 2503 1.2. Szczepienia rutynowo zalecane przed podróżą..................... 2503 1.3. Szczepienia zalecane w zależności od celu i charakteru podróży.............................................................................. 2503 1.3.1. Wirusowe zapalenie wątroby typu A.................................... 2503 1.3.2. Dur brzuszny...................................................................... 2503 1.3.3. Meningokoki...................................................................... 2504

XXXII

1.3.4. Cholera.............................................................................. 2504 1.3.5. Wścieklizna........................................................................ 2504 1.3.6. Japońskie zapalenie mózgu................................................. 2504 2. Profilaktyka malarii............................................................. 2505 2.1. Chemioprofilaktyka malarii.................................................. 2505 3. Zasady nieswoistej profilaktyki chorób infekcyjnych w podróży.......................................................................... 2506 3.1. Zapobieganie chorobom przenoszonym przez owady i pajęczaki.......................................................................... 2506 3.2. Zapobieganie zakażeniom pokarmowym.............................. 2508 3.3. Inne zasady nieswoistej profilaktyki chorób zakaźnych......... 2509

Opieka paliatywna

A. 1.

Zagadnienia ogólne opieki paliatywnej................ 2513 Organizacja opieki paliatywno‑hospicyjnej

2. 3. 4.

Etyczne podstawy podejmowania decyzji w opiece paliatywnej Jacek Łuczak...................................................... 2514 Aspekty społeczne opieki paliatywnej Iwona Wesołowska....... 2514 Zasady komunikacji w opiece paliatywnej

5. 5.1. 5.2.

Aspekty duchowe opieki paliatywnej Zbigniew Pawlak †......... 2517 Fenomen bólu egzystencjalnego........................................... 2517 Opieka duchowa w opiece paliatywnej................................. 2517

Jacek Łuczak, Piotr Mierzewski..................................................... 2513

Krystyna de Walden‑Gałuszko...................................................... 2515

Postępowanie w wybranych objawach chorobowych................................................................. 2518 1. Ból u chorego na nowotwór Małgorzata Krajnik...................... 2518 2. Duszność Małgorzata Krajnik................................................ 2532 3. Kaszel Małgorzata Krajnik..................................................... 2537 4. Czkawka Jacek Łuczak, Wojciech Leppert.................................. 2537 5. Nudności i wymioty Wojciech Leppert, Jacek Łuczak.................. 2538 6. Zaparcie i biegunka Wojciech Leppert, Jacek Łuczak.................. 2540 6.1. Zaparcie............................................................................. 2540 6.2. Biegunka............................................................................ 2542 7. Świąd Małgorzata Krajnik..................................................... 2542 8. Odleżyny Maciej Sopata, Elżbieta Tomaszewska, Anna Głowacka..... 2546 9. Utrata łaknienia, wyniszczenie nowotworowe i zmęczenie 10.

Lidia Gorzelińska, Jacek Łuczak.................................................... 2549

Zaburzenia psychiczne u chorych w schyłkowym okresie życia Krystyna de Walden‑Gałuszko............................... 2551 10.1. Majaczenie......................................................................... 2551 10.2. Otępienie........................................................................... 2553 10.3. Zespół lękowy.................................................................... 2553 10.4. Zespół depresyjny............................................................... 2554 10.5. Adaptacyjne zaburzenia zachowania................................... 2555 11. Sedacja w opiece paliatywnej Jacek Łuczak, Iwona Zaporowska-Stachowiak, Małgorzata Pilarczyk....... 2555

C. 1.

Postępowanie u kresu życia chorego i po jego śmierci............................................................................ 2557 Przygotowanie ciężko chorego do umierania i śmierci

Postępowanie w agonii

Jacek Łuczak, Marzena Krzywda................................................... 2557 Aleksandra Kotlińska‑Lemieszek, Maciej Kluziak, Jacek Łuczak.............. 2558

3. Zgon – aspekty medyczne i prawne 3.1. 3.2. 3.3.

Konstanty Szułdrzyński, Miłosz Jankowski, Mariusz Żelichowski............. 2558

Rozpoznanie śmierci........................................................... 2559 Stwierdzenie zgonu............................................................. 2560 Sekcja zwłok....................................................................... 2562

Spis treści 4. 5.

Opieka nad osobami osieroconymi

Jacek Łuczak, Marzena Krzywda................................................... 2562

Problemy etyczne w opiece nad ciężko chorym u kresu życia

Jacek Łuczak.......................................................................... 2563

5.1. Terapia uporczywa.............................................................. 2563 5.2. Eutanazja........................................................................... 2564

XVI

Zaburzenia odżywiania

Neuroendokrynna kontrola głodu i sytości

Ocena stanu odżywienia Stanisław Kłęk..................... 2570

Bogusława Baranowska............................................................ 2567

C. Niedożywienie Stanisław Kłęk, Marek Pertkiewicz †............... 2572 D.

Leczenie żywieniowe Stanisław Kłęk, Marek Pertkiewicz †.... 2574

Zaburzenia zachowania związane z odżywianiem

1. 2.

Bogusława Baranowska............................................................ 2580

Jadłowstręt psychiczny........................................................ 2580 Żarłoczność psychiczna (bulimia)......................................... 2584

F. Otyłość Magdalena Olszanecka-Glinianowicz, Lucyna Ostrowska.... 2586 G.

XVII

Zespół metaboliczny Magdalena Olszanecka‑Glinianowicz.... 2601

Podstawy EBM

A. Wprowadzenie Piotr Gajewski, Roman Jaeschke..................... ^DVD B. Pytania kliniczne Jan Brożek, Piotr Gajewski, Wiktoria Leśniak,

Roman Jaeschke, Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała............................. ^DVD

1. Formułowanie pytania klinicznego......................................... ^DVD 2. Składowe pytania klinicznego................................................ ^DVD 2.1. Pacjenci (populacja)............................................................... ^DVD 2.2. Interwencja........................................................................... ^DVD 2.2.1. Precyzja opisu interwencji (ocenianej i kontrolnej)................... ^DVD 2.2.2. Dobór interwencji w grupie kontrolnej.................................... ^DVD 2.2.3. Interwencje dodatkowe.......................................................... ^DVD 2.2.4. Efekt grupowy leków............................................................. ^DVD 2.3. Punkty końcowe.................................................................... ^DVD 2.3.1. Obiektywne i subiektywne punkty końcowe............................ ^DVD 2.3.2. Klinicznie istotne i zastępcze punkty końcowe......................... ^DVD 2.3.3. Złożone punkty końcowe........................................................ ^DVD 2.3.4. Jakość życia związana ze zdrowiem........................................ ^DVD

C. Ocena informacji o metodzie leczniczej, rokowaniu lub szkodliwości Wiktoria Leśniak, Jan Brożek, Roman Jaeschke, Piotr Gajewski, Małgorzata Bała, Jacek Mrukowicz.................................................. ^DVD

1. Rodzaje i metodyka badań klinicznych.................................... ^DVD 1.1. Badania eksperymentalne...................................................... ^DVD 1.1.1. Ocena wiarygodności badania z randomizacją........................ ^DVD 1.2. Badania obserwacyjne........................................................... ^DVD 1.2.1. Ocena wiarygodności badań obserwacyjnych.......................... ^DVD 2. Miary efektu.......................................................................... ^DVD 2.1. Rodzaje zmiennych................................................................ ^DVD 2.2. Pojęcia.................................................................................. ^DVD 3. Interpretacja wyników........................................................... ^DVD 3.1. Istotność statystyczna i kliniczna oraz precyzja oszacowania efektu............................................................... ^DVD 3.2. Analiza w podgrupach........................................................... ^DVD 3.3. Możliwości wykorzystania wyników badania klinicznego w opiece nad konkretnym pacjentem...................................... ^DVD D. Ocena informacji o metodzie diagnostycznej Jan Brożek, Roman Jaeschke, Wiktoria Leśniak, Piotr Gajewski, Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała.................................................. ^DVD

1. Proces diagnostyczny............................................................. ^DVD 2. Ocena przydatności testu....................................................... ^DVD 2.1. Ocena wiarygodności informacji na temat testu...................... ^DVD 2.2. Parametry określające trafność testu...................................... ^DVD 2.3. Którym parametrem trafności diagnostycznej testu należy się kierować................................................................ ^DVD 3. Kliniczne wykorzystanie znajomości charakterystyki testu diagnostycznego........................................................... ^DVD E. Przegląd systematyczny i metaanaliza Wiktoria Leśniak, Małgorzata Bała, Jacek Mrukowicz, Jan Brożek, Roman Jaeschke, Piotr Gajewski..................................................... ^DVD

1. Kryteria wiarygodności.......................................................... ^DVD 2. Metaanaliza.......................................................................... ^DVD F. Wytyczne praktyki klinicznej Roman Jaeschke, Jan Brożek, Piotr Gajewski, Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała, Wiktoria Leśniak.................................................. ^DVD

1. Etapy tworzenia wytycznych................................................... ^DVD 2. Ocena jakości wytycznych...................................................... ^DVD 3. Jak korzystać z wytycznych..................................................... ^DVD 4. Wdrażanie wytycznych do praktyki......................................... ^DVD

Indeks.............................................................................. I-1

XXXIII