Autorzy dr hab. n. med. Krystian Adrych, prof. GUMed Gdański Uniwersytet Medyczny
dr hab. n. med. Maria Bieniaszewska Gdański Uniwersytet Medyczny
lek. Zuzanna Aleksander-Markuszewska Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa
dr n. med. Barbara Bieńkiewicz Uniwersytet Medyczny w Łodzi
prof. dr hab. n. med. Ewa Augustynowicz‑Kopeć Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa prof. dr hab. n. med. Maciej Bagłaj Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
prof. dr hab. n. med. Zofia T. Bilińska Narodowy Instytut Kardiologii Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa prof. dr hab. n. med. Grażyna Bochenek Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
dr hab. n. zdr. Małgorzata Bała, prof. UJ Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
dr n. med. Maciej Bochenek Centrum Chorób Serca Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. Jana Mikulicza‑Radeckiego we Wrocławiu
prof. dr hab. n. med. Waldemar Banasiak Ośrodek Chorób Serca Wojskowy Szpital Kliniczny, Wrocław
dr hab. n. med. Monika Bociąga-Jasik Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Bogusława Baranowska Warszawski Uniwersytet Medyczny
dr n. med. Marek Bodzioch Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Maria Barcikowska Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN, Warszawa † prof. dr hab. n. med. Witold Bartnik Warszawa prof. dr hab. n. med. Zbigniew Bartuzi Uniwersytet Mikołaja Kopernika Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy dr hab. n. med. Aleksandra Batycka-Baran Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu prof. dr hab. n. med. Tomasz Bednarczuk Warszawski Uniwersytet Medyczny dr n. med. Jacek Bednarek Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków dr hab. n. med. Bronisław Bednarz Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa prof. dr hab. n. med. Andrzej Beręsewicz Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa lek. Iwona Bestry Warszawa dr hab. n. med. Bogdan Biedunkiewicz Gdański Uniwersytet Medyczny
VI
dr n. med. Wojciech Bodzoń Kraków dr n. med. Ewa Bogacka CDT Medicus, Lubin prof. dr hab. n. med. Anna Boroń‑Kaczmarska Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego dr hab. n. med. Piotr Boros, prof. IGiChP Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa prof. dr hab. n. med. Anna Bręborowicz Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu dr n. med. Jan Brożek McMaster University, Hamilton, Kanada prof. dr hab. n. med. Tomasz Brzozowski Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Andrzej Budaj Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
mgr psych. Magdalena Cedzyńska Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa dr hab. n. med. Andrzej Chamienia Gdański Uniwersytet Medyczny dr n. med. Tomasz Chodnik Gdański Uniwersytet Medyczny dr hab. n. med. Rafał Chrzan, prof. UJ Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Jerzy Chudek Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach † prof. dr hab. n. med. Hanna Chwalińska‑Sadowska Warszawa dr n. med. Michał Chyrchel Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków dr hab. n. med. Ewa Cichocka-Jarosz, prof. UJ Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków dr n. med. Anna Ciechomska Wishaw General Hospital, Wishaw, Wielka Brytania dr n. med. Jan Ciećkiewicz Instytut Ratownictwa Medycznego, Kraków dr n. med. Iwona Cielniak Wojewódzki Szpital Zakaźny, Warszawa dr n. med. Przemysław Ciesielski Szpital Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Wołominie prof. dr hab. n. med. Andrzej Cieszanowski Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa prof. dr hab. n. med. Barbara Cybulska Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa dr n. med. Piotr Czapiński Centrum Leczenia Padaczki i Migreny, Kraków prof. dr hab. n. med. Piotr Czauderna Gdański Uniwersytet Medyczny
dr n. med. Marek Bugajski Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Stanisław Czekalski Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
dr n. med. Grzegorz Cebula Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Zbigniew Maria Czernicki Warszawski Uniwersytet Medyczny
Autorzy prof. dr hab. n. med. Anna Członkowska Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa dr n. med. Piotr Daniel Szpital Magodent, Warszawa dr hab. n. med. Jarosław Daniluk Uniwersytet Medyczny w Białymstoku prof. dr hab. n. med. Andrzej Dąbrowski Uniwersytet Medyczny w Białymstoku prof. dr hab. n. med. Andrzej Dąbrowski Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa dr hab. n. med. Joanna A. Didkowska Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa † prof. dr hab. n. med. Anna Dmoszyńska Lublin
prof. dr hab. n. med. Edward Franek Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego PAN, Warszawa mgr analit. med. Krystyna Frąckowiak Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu dr n. med. Marzena Frołow Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Irena Frydecka Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. Ludwika Hirszfelda PAN, Wrocław dr n. med. Mariusz I. Furmanek Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa dr n. med. Piotr Gajewski Polski Instytut Evidence Based Medicine, Kraków
dr hab. n. med. Piotr Dobrowolski Narodowy Instytut Kardiologii Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Zbigniew Gąsior Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
dr n. med. Robert Drabczyk Szpital Wojewódzki, Bielsko‑Biała
dr hab. n. med. Anita Gąsiorowska, prof. UM Uniwersytet Medyczny w Łodzi
dr hab. n. med. Jerzy Dropiński Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
dr n. med. Jacek Gąsiorowski Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
dr n. med. Maciej Drożdż DaVita, Wrocław
prof. dr hab. n. med. Krzysztof Giannopoulos Uniwersytet Medyczny w Lublinie
dr n. med. Bożena Dubiel Kraków prof. dr hab. n. med. Jacek Dubiel Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Jan Duława Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach prof. dr hab. n. med. Magdalena Durlik Warszawski Uniwersytet Medyczny dr n. med. Ewa Duszczyk Warszawa prof. dr hab. n. med. Jadwiga Dwilewicz‑Trojaczek Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny, Warszawa dr n. med. Ilona Dziemianko Uniwersytecki Szpital Kliniczny, Wrocław dr hab. n. med. Piotr Eder Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu prof. dr hab. n. med. Krzysztof J. Filipiak Warszawski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Anna Filipowicz‑Sosnowska Narodowy Instytut Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji im. E. Reicher, Warszawa prof. dr hab. n. med. Urszula Fiszer Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa dr n. med. Katarzyna Fleischer-Stępniewska Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu prof. dr hab. n. med. Robert Flisiak Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
dr n. med. Ireneusz Gierbliński Warszawa † prof. dr hab. n. med. Wiesław Gliński Warszawa prof. dr hab. n. med. Andrzej Gładysz Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu prof. dr hab. n. med. Piotr Głuszko Narodowy Instytut Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji im. E. Reicher, Warszawa prof. dr hab. n. med. Marek Gołębiowski Warszawski Uniwersytet Medyczny dr n. med. Grzegorz Goncerz Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków dr n. med. Ewa Gorczyca‑Wiśniewska Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa dr n. med. Lidia Gorzelińska Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu prof. dr hab. n. med. Dorota Górecka Warszawa
dr n. med. Piotr Grzanka Szpital Wojewódzki w Opolu prof. dr hab. n. med. Iwona Grzelewska‑Rzymowska Uniwersytet Medyczny w Łodzi prof. dr hab. n. med. Anna Grzeszczuk Uniwersytet Medyczny w Białymstoku prof. dr hab. n. med. Tomasz Guzik Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków dr hab. n. med. Daria Handkiewicz-Junak Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Gliwice prof. dr hab. n. med. Marek Hartleb Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach prof. dr hab. n. med. Olga Haus Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy prof. dr hab. n. med. Andrzej Hellmann Gdański Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Krzysztof Herman Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Kraków dr n. med. Marcin Hetnał Szpital Specjalistyczny im. L. Rydygiera, Kraków prof. dr hab. n. med. Piotr Hoffman Narodowy Instytut Kardiologii Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa prof. dr hab. n. med. Jerzy Hołowiecki Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Gliwice dr hab. n. med. Andrea Horvath Warszawski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Zbigniew Hruby Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu dr hab. n. med. Anita Hryncewicz-Gwóźdź Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu prof. dr hab. n. med. Waleria Hryniewicz Narodowy Instytut Leków, Warszawa prof. dr hab. n. med. Juliusz Huber Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu dr hab. n. med. Bartosz Hudzik, prof. ŚUM Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach prof. dr hab. n. med. Jacek Imiela Warszawski Uniwersytet Medyczny
prof. dr hab. n. med. Paweł Górski Uniwersytet Medyczny w Łodzi
dr hab. n. med. Małgorzata Inglot, prof. UM Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
dr n. med. Aleksandra Grela‑Wojewoda Kraków
prof. Roman Jaeschke MD MSc McMaster University Hamilton, Kanada
dr n. med. Anna Groblewska Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi
prof. dr hab. n. med. Renata Jankowska Wrocław
prof. dr hab. n. med. Tomasz Grodzicki Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Irena M. Jankowska Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” Warszawa
VII
Autorzy dr n. med. Michał Jankowski Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy
† prof. dr hab. n. med. Anna Kasperlik‑Załuska Warszawa
dr n. med. Miłosz Jankowski Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Jarosław D. Kasprzak Uniwersytet Medyczny w Łodzi dr n. med. Krzysztof Kazimierczak Wrocław
prof. dr hab. n. med. Andrzej Januszewicz Narodowy Instytut Kardiologii Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa
dr n. zdr. Przemysław Keczmer Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
lek. Władysław Januszewicz Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
lek. Anna Kędziora Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Januszewicz Warszawa
dr n. med. Dorota Klimaszyk Szpital Miejski im. F. Raszei, Poznań
dr n. med. Dorota Jarosz Warszawa dr hab. n. med. Jerzy Jaroszewicz Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach prof. dr hab. n. med. Barbara Jarząb Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Gliwice prof. dr hab. n. med. Ewa Jassem Gdański Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Jacek Jassem Gdański Uniwersytet Medyczny dr hab. n. med. Dariusz Jastrzębski Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach dr n. med. Andrzej Jaworek Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Wiesław Wiktor Jędrzejczak Warszawski Uniwersytet Medyczny dr hab. n. med. Grażyna Jurkowska Uniwersytet Medyczny w Białymstoku prof. dr hab. n. med. Jacek Juszczyk Poznań prof. dr hab. n. med. Marek Jutel Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu dr hab. n. med. Marek Kabat, prof. NIKard Narodowy Instytut Kardiologii Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa dr n. med. Janusz Kabata Gp4research Sp. z o.o., Gdańsk dr n. med. Elżbieta Kacprzak Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu lek. Krzysztof Kaczmarek Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu dr n. med. Aleksander Kania Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Bogusław Kapelak Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
VIII
prof. dr hab. n. med. Marian Klinger Uniwersytet Opolski lek. Maciej Kluziak Szpital Kliniczny Przemienienia Pańskiego Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu prof. dr hab. n. med. Stanisław Kłęk Szpital Specjalistyczny im. Stanleya Dudricka, Skawina
prof. dr hab. n. med. Radzisław Kordek Uniwersytet Medyczny w Łodzi dr hab. n. med. Mariusz Korkosz, prof. UJ Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków dr hab. n. med. Maria Korzeniewska‑Koseła, prof. IGiChP Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa dr hab. n. med. Jacek Kot Gdański Uniwersytet Medyczny dr hab. n. med. Aleksandra Kotlińska ‑Lemieszek Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu dr n. med. Justyna Kotynia Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 1, Łódź prof. dr hab. n. med. Marek L. Kowalski Uniwersytet Medyczny w Łodzi prof. dr hab. n. med. Małgorzata Krajnik Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Collegium Medicum im. L. Rydygiera, Bydgoszcz prof. dr hab. n. med. Marek Krawczyk Warszawski Uniwersytet Medyczny dr n. med. Wiesław Królikowski Kraków
prof. dr hab. n. med. Longina Kłosiewicz‑Latoszek Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa
dr n. med. Katarzyna Kruczak Szpital Uniwersytecki, Kraków
dr n. med. Matylda Kłudkowska Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
dr hab. n. med. Olga Kruszelnicka Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków
dr n. med. Jakub Kmiotek Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Jerzy Kruszewski Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa
dr n. med. Wanda Knopińska‑Posłuszny Szpital Morski im. PCK, Gdynia prof. dr hab. n. med. Brygida Knysz Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu dr n. med. Magdalena Kocot-Kępska Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Franciszek Kokot Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach dr hab. n. med. Zbigniew Kołaciński, prof. IMP Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Łódź prof. dr hab. n. med. Małgorzata Kołodziejczak Szpital św. Elżbiety – Mokotowskie Centrum Medyczne, Warszawa dr hab. n. med. Andrzej L. Komorowski, prof. KAAFM Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego dr n. med. Marek Konka Narodowy Instytut Kardiologii Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa dr hab. n. med. Janusz Konstanty‑Kalandyk Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków dr n. med. Anna Kopff Łódź
prof. dr hab. n. med. Maciej Krzakowski Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa dr n. med. Marek Krzanowski Zakład Leczniczy Angio-Medicus, Kraków † dr hab. n. med. Krzysztof Krzemieniecki Kraków mgr reh. Barbara Krzyśko Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu mgr psych. Marzena Krzywda Kraków † prof. dr hab. n. med. Barbara Krzyżanowska‑Świniarska Szczecin prof. dr hab. n. med. Andrzej Książek Uniwersytet Medyczny w Lublinie dr n. med. Paweł Kuca Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa dr hab. n. med. Ernest Kuchar Warszawski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Eugeniusz J. Kucharz Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach prof. dr hab. n. med. Krzysztof Kula Łódź prof. dr hab. n. med. Piotr Kułakowski Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
Autorzy dr n. med. Anna Kuna Gdański Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Jolanta Kunert‑Radek Uniwersytet Medyczny w Łodzi prof. dr hab. n. med. Marcin Kurzyna Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa prof. dr hab. n. med. Jan Kuś Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa prof. dr hab. n. med. Andrzej Kübler Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu dr hab. n. med. Brygida Kwiatkowska, prof. IR Narodowy Instytut Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji im. E. Reicher, Warszawa dr hab. n. med. Renata Langfort, prof. IGiChP Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa
dr hab. n. med. Urszula Mackiewicz, prof. CMKP Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa dr hab. n. med. Paweł Maga, prof. UJ Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków dr hab. n. med. Joanna S. Makowska Uniwersytet Medyczny w Łodzi prof. dr hab. n. med. Ewa Małecka‑Panas Uniwersytet Medyczny w Łodzi prof. dr hab. n. med. Ewa Małecka‑Tendera Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach dr n. med. Krzysztof Małecki Uniwersytecki Szpital Dziecięcy w Krakowie dr hab. n. med. Łukasz Małek Narodowy Instytut Kardiologii Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Wojciech Leppert Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
prof. dr hab. n. med. Władysław Manikowski Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
dr n. med. Magdalena Leszczyszyn-Pynka Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
prof. dr hab. n. med. Magdalena Marczyńska Warszawski Uniwersytet Medyczny
prof. dr hab. n. med. Przemysław Leszek, prof. NIKard Narodowy Instytut Kardiologii Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Kazimierz Marek Zabrze
dr n. med. Wiktoria Leśniak Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków dr hab. n. med. Krzysztof Lewandowski Gdański Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Andrzej Lewiński Uniwersytet Medyczny w Łodzi dr n. med. Agnieszka Lipniacka Instytut Hematologii i Transfuzjologii, Warszawa prof. dr hab. n. med. Grzegorz Lis Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków dr n. med. Aleksandra Łacko Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu prof. dr hab. n. med. Magdalena Łętowska Instytut Hematologii i Transfuzjologii, Warszawa † prof. dr hab. n. med. Jacek Łuczak Poznań prof. dr hab. n. med. Tomasz Mach Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków dr n. med. Rafał Machowicz Warszawski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Andrzej Maciejczak Uniwersytet Rzeszowski prof. dr hab. n. med. Bogusław Maciejewski Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Gliwice
dr n. med. Tomasz Marek Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach † prof. dr hab. n. med. Krzysztof Marlicz Szczecin prof. dr hab. n. med. Gajane Martirosian Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach dr n. med. Leszek Masłowski Wojewódzki Szpital Specjalistyczny Ośrodek Badawczo‑Rozwojowy, Wrocław prof. dr hab. n. med. Lucyna Mastalerz Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków dr hab. n. med. Henryk Mazurek, prof. IGiChP Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Oddział Terenowy im. J. i I. Rudników, Rabka‑Zdrój dr hab. n. med. Michał Mączewski, prof. CMKP Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa dr n. med. Janusz Meder Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa dr hab. n. med. Filip Mejza Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków dr n. med. Janina M. Michalak Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej, Warszawa dr n. farm. Bogumiła Michalewska Instytut Hematologii i Transfuzjologii, Warszawa dr n. med. Paweł Mielnik Revmatologisk avdeling, Førde Sentralsjukehus, Norwegia
dr n. med., mgr piel. Irena Milaniak Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków dr n. med. Marcin Milchert Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie prof. dr hab. n. med. Piotr Milkiewicz Warszawski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Dagmara Mirowska‑Guzel Warszawski Uniwersytet Medyczny dr hab. n. med. Andrzej Mital Gdański Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Wojciech Młynarski Uniwersytet Medyczny w Łodzi dr hab. n. med. Anna Mokrowiecka Uniwersytet Medyczny w Łodzi dr n. med. Karolina Mrówka Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu dr hab. n. med. Andrzej Mróz Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa dr n. med. Jacek Mrukowicz Polski Instytut Evidence Based Medicine, Kraków prof. dr hab. n. med. Jacek Musiał Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Michał Myśliwiec Uniwersytet Medyczny w Białymstoku dr hab. n. med. Wacław Nahorski Gdański Uniwersytet Medyczny dr n. med. Krystyna Niedzielska Ośrodek Kształcenia Medycznego AKSON, Milanówek dr hab. n. med. Maciej Niewada Warszawski Uniwersytet Medyczny dr n. med. Piotr Niewiński Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu dr n. med. Jolanta Niścigorska-Olsen Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Zespolony, Szczecin dr n. med. Agata Niżankowska‑Jędrzejczyk Specjalistyczna Praktyka Ortodontyczna ORTODONTICA, Kraków prof. dr hab. n. med. Ewa Niżankowska‑Mogilnicka Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Rafał Niżankowski Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków dr hab. n. med. Beata Nowak Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu lek. Szymon Nowak Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Duława Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
IX
Autorzy dr hab. n. med. Michał Nowakowski Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Krzysztof Pawlaczyk Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
prof. dr hab. n. med. Michał Nowicki Uniwersytet Medyczny w Łodzi
dr n. med. Marek Pazurek Uniwersytet Medyczny w Łodzi
prof. dr hab. n. med. Roman J. Nowicki Gdański Uniwersytet Medyczny
† dr hab. n. med. Marek A. Pertkiewicz Warszawa
prof. dr hab. n. zdr. Roman Nowobilski Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
dr hab. n. med. Jacek Piątek Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
mgr. analit. med. Elżbieta Ochman Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa
dr n. med. Łukasz Pielok Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
dr hab. n. med. Marek Ochman Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze lek. Bogdan Ochrem Szpital Uniwersytecki w Krakowie lek. Henryk Olechnowicz Samodzielny Publiczny Szpital Specjalistyczny Chorób Płuc im. dr. O. Sokołowskiego, Zakopane dr hab. n. med. Marzena Olesińska Narodowy Instytut Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji im. E. Reicher, Warszawa prof. dr hab. n. med. Magdalena Olszanecka-Glinianowicz Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach prof. dr hab. n. med. Włodzimierz T. Olszewski Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa prof. dr hab. n. med. Lucyna Ostrowska Uniwersytet Medyczny w Białymstoku prof. dr hab. n. med. Grzegorz Opolski Warszawski Uniwersytet Medyczny dr n. med. Tomasz Ozorowski Szpital Kliniczny Przemienienia Pańskiego w Poznaniu dr n. med. Agnieszka Padjas Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Cezary Pałczyński Collegium Medicum Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach dr hab. n. med. Katarzyna Pancer Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa prof. dr hab. n. med. Miłosz Parczewski Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie prof. dr hab. n. med. Tomasz Pasierski Warszawski Uniwersytet Medyczny
prof. dr hab. n. med. Władysław Pierzchała Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach prof. dr hab. n. med. Jacek A. Pietrzyk Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków dr n. med. Witold Pikto‑Pietkiewicz Międzyleski Szpital Specjalistyczny, Warszawa prof. dr hab. n. med. Michał Pirożyński Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa dr hab. n. med. Michał Plewka, prof. UM Uniwersytet Medyczny w Łodzi dr n. med. Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska Polski Instytut Evidence Based Medicine, Kraków dr hab. n. med. Robert Pływaczewski, prof. IGiChP Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa prof. dr hab. n. med. Maria Podolak‑Dawidziak Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu dr n. przyr. Barbara Podsiadło Warszawa dr hab. n. med. Marcin Polkowski Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa prof. dr hab. n. med. Lech Poloński Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach dr hab. n. med. Aleksander Prejbisz, prof. NIKard Narodowy Instytut Kardiologii Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa dr n. med. Witold Prejzner Gdański Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Piotr Pruszczyk Warszawski Uniwersytet Medyczny
dr hab. n. med. Maciej Pastuszczak Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Anna Przondo‑Mordarska Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
prof. dr hab. n. med. Waldemar Patkowski Warszawski Uniwersytet Medyczny
dr hab. n. med. Tadeusz Przybyłowski Warszawski Uniwersytet Medyczny
dr hab. n. med. Małgorzata Paul Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
prof. dr hab. n. med. Piotr Przybyłowski Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
X
dr n. med. Witold Przyjałkowski Warszawski Uniwersytet Medyczny dr n. med. Piotr Pysz Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach prof. dr hab. n. med. Grzegorz Raczak Gdański Uniwersytet Medyczny dr hab. n. med. Elżbieta Radzikowska Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa prof. dr hab. n. med. Jarosław Reguła Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa prof. dr hab. n. med. Tadeusz Robak Uniwersytet Medyczny w Łodzi prof. dr hab. n. med. Barbara Rogala Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach prof. dr hab. n. med. Jacek Roliński Uniwersytet Medyczny w Lublinie prof. dr hab. n. med. Leszek Romanowski Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu dr n. med. Aleksandra Rosiek Instytut Hematologii i Transfuzjologii, Warszawa prof. dr hab. n. med. Ewa Rowińska‑Zakrzewska Warszawa dr hab. n. med. Jacek J. Rożniecki, prof. UM Uniwersytet Medyczny w Łodzi dr n. przyr. Elżbieta Rożynek Warszawa prof. dr hab. n. med. Andrzej Rutkowski Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa prof. dr hab. n. med. Bolesław Rutkowski Gdański Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Piotr Rutkowski Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa prof. dr hab. n. med. Przemysław Rutkowski Gdański Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Grażyna Rydzewska Centralny Szpital Kliniczny MSWiA, Warszawa dr n. med. Weronika Rymer Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu prof. dr hab. n. med. Zdzisław J. Ryn Kraków dr hab. n. med. Tomasz Sacha, prof. UJ Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Jerzy Sadowski Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków dr n. med. Joanna Salomon Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Samborski Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu dr n. med. Piotr Sawiec Polski Instytut Evidence Based Medicine, Kraków
Autorzy dr n. med. Małgorzata Serafin‑Król Warszawski Uniwersytet Medyczny
dr n. med. Andrzej Stanke Wojewódzki Szpital Zespolony, Elbląg
prof. dr hab. n. med. Maciej Siedlar Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Teresa Starzyńska Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
prof. dr hab. n. med. Janusz A. Siedlecki Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa dr hab. n. med. Alicja Siemińska Gdański Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Jacek Sieradzki Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków dr hab. n. med. Matylda Sierakowska Uniwersytet Medyczny w Białymstoku prof. dr hab. n. med. Stanisław Sierakowski Uniwersytet Medyczny w Białymstoku prof. dr hab. n. med. Piotr Skałba Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach prof. dr hab. n. med. Barbara Skrzydło ‑Radomańska Uniwersytet Medyczny w Lublinie
prof. dr hab. n. med. Jerzy Stefaniak Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu prof. dr hab. n. med. Janina Stępińska Narodowy Instytut Kardiologii Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa prof. dr hab. n. med. Tomasz Stompór Uniwersytet Warmińsko‑Mazurski w Olsztynie dr hab. n. med. Grzegorz Styczyński Warszawski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Władysław Sułowicz Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Andrzej Surdacki Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Hanna Szajewska Warszawski Uniwersytet Medyczny
dr n. med. Aleksandra Szymczak Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu dr n. med. Robert K. Szymczak Gdański Uniwersytet Medyczny lek. Karol Świeca Centrum Zdrowia Psychicznego HCP, Poznań dr n. med. Monika Świerczyńska‑Krępa ZLS Medex sp. z o.o., Bielsko-Biała dr n. med. Zbigniew Świerczyński Szpital Chirurgii Małoinwazyjnej i Rekonstrukcyjnej, Bielsko‑Biała dr hab. n. med. Renata Talar‑Wojnarowska, prof. UM Uniwersytet Medyczny w Łodzi prof. dr hab. n. med. Witold Tłustochowicz Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa piel. dypl. Elżbieta Tomaszewska Hospicjum Palium, Szpital Przemienienia Pańskiego w Poznaniu prof. dr hab. n. med. Witold Tomkowski Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Jana Skrzypczak Poznań
† dr n. med. Janusz Szajewski Warszawa
prof. dr hab. n. med. Adam Torbicki Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Krzysztof Sładek Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
† prof. dr hab. n. med. Andrzej Szczeklik Kraków
prof. dr hab. n. med. Maria Trusz‑Gluza Katowice
prof. dr hab. n. med. Wojciech Szczeklik Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
dr n. med. Magdalena Twardowska Kraków
prof. dr hab. n. med. Jolanta Słowikowska‑Hilczer Uniwersytet Medyczny w Łodzi prof. dr hab. n. med. Jadwiga Słowińska‑Srzednicka Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa dr hab. n. med. Andrzej Smereczyński Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie dr hab. n. med. Tomasz Smiatacz Gdański Uniwersytet Medyczny dr n. med. Piotr Z. Sobański Cantonal Hospital Baselland, Liestal, Szwajcaria prof. dr hab. n. med. Jerzy Socha Warszawa prof. dr hab. n. med. Piotr Socha Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa dr hab. n. med. Jerzy Soja Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Bogdan Solnica Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków dr n. farm. Karina Sommerfeld-Klatta Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu dr hab. n. med. Maciej Sopata Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu prof. dr hab. n. med. Maciej Sosnowski Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach dr n. med. Jadwiga Staniszewska‑Varga Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa
dr n. med. Małgorzata Szczepanek Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Anetta Undas Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
† prof. dr hab. n. med. Leszek Szczepański Lublin
dr n. med. Ewa Walczak Narodowy Instytut Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji im. E. Reicher, Warszawa
lek. Justyna Szczygieł Narodowy Instytut Kardiologii Stefana kardynała Wyszyńskiego – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Jerzy Walecki Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Jacek Szechiński Uniwersytecki Szpital Kliniczny, Wrocław
prof. dr hab. n. med. Bożena Walewska‑Zielecka Warszawski Uniwersytet Medyczny
prof. dr hab. n. med. Leszek Szenborn Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
prof. dr hab. n. med. Zofia Wańkowicz Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Jacek Szepietowski Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu dr n. med. Bartosz Szetela Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu dr n. med. Jan Sznajd University of Aberdeen, Szkocja prof. dr hab. n. med. Wiktor B. Szostak Warszawa prof. dr hab. n. med. Monika Szturmowicz Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa
dr n. med. Aleksandra Wardzyńska Uniwersytet Medyczny w Łodzi prof. dr hab. n. med. Krzysztof Warzocha Regionalny Szpital w Kołobrzegu dr n . med. Robert Wasilewski Instytut Hematologii i Transfuzjologii, Warszawa prof. dr hab. n. med. Marta Wawrzynowicz‑Syczewska Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie prof. dr hab. n. med. Małgorzata Wągrowska‑Danilewicz Uniwersytet Medyczny w Łodzi
prof. dr hab. n. med. Andrzej Szuba Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
dr n. med. Dariusz Wąsowski Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa
dr hab. n. med. Piotr Szymański, prof. CMKP Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Urszula Wereszczyńska‑Siemiątkowska Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
XI
Autorzy dr hab. n. med. Stefan Wesołowski, prof. IGiChP Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Jan Maciej Zaucha Gdański Uniwersytet Medyczny
prof. dr hab. n. med. Elżbieta Wiatr Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa
dr hab. n. med. Jan Zawadzki Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa
dr hab. n. med. Karol Wierzbicki Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
dr n. med. Michał Zawadzki Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Andrzej Więcek Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
† prof. dr hab. n. med. Krystyna Zawilska Poznań
prof. dr hab. n. med. Piotr Wiland Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
prof. dr hab. n. med. Marian Zembala Śląski Uniwersytet Medyczny, Zabrze
prof. dr hab. n. med. Jerzy Windyga Instytut Hematologii i Transfuzjologii, Warszawa lek. Michał Wiszniewski Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa prof. dr hab. n. med. Jan Wodniecki Kraków dr n. med. Jacek Wojarski Gdański Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med Anna Wojas-Pelc Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Dariusz Wołowiec Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu dr n. med. Agnieszka Wroczyńska Gdański Uniwersytet Medyczny dr n. med. Ewa Wrońska Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa prof. dr hab. n. med. Lucjan Wyrwicz Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa dr n. med. Joanna Wysocka Narodowy Instytut Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy, Kraków prof. dr hab. n. med. Henryk Wysocki Poznań prof. dr hab. n. med. Jacek Wysocki Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu dr hab. n. med. Wojciech M. Wysocki, prof. KAAFM Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego prof. dr hab. n. med. Piotr Zaborowski Warszawa prof. dr hab. n. med. Wojciech Załuska Uniwersytet Medyczny w Lublinie dr n. med. Iwona Zaporowska-Stachowiak Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu prof. dr hab. n. med. Witold A. Zatoński Fundacja Promocja Zdrowia, Nadarzyn
XII
prof. dr hab. n. med. Wojciech Zgliczyński Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa prof. dr hab. n. med. Irena Zimmermann‑Górska Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu dr n. med. Sławomir C. Zmonarski Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu dr n. med. Grażyna Zwolińska Centrum Neurologii Klinicznej, Kraków prof. dr hab. n. biol. Zofia Zwolska Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa dr n. med. Włodzimierz Zych Polska Fundacja Gastroenterologii dr hab. n. med. Sławomir Żegleń, prof. UO Gdański Uniwersytet Medyczny