Interna 2022 - spis treści by Medycyna Praktyczna

Spis treści 9.1.2. 9.1.3. 9.1.4. 9.1.5.

Spis treści Rozdziały oraz materiały ilustracyjne (filmy, ryciny i tabele) oznaczone w podręczniku 3-znakowym kodem (np. ☚8fs) są dostępne na stronie https://mp.pl/interna/e

A. 1. 2. B. 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.5.1. 2.5.2. 2.5.3. 2.5.4. 2.5.5. 2.6. 2.6.1. 2.6.2. 2.6.3. 2.7. 2.8. 2.8.1. 2.8.2. 2.8.3. 2.8.4. 2.8.5. 2.8.6. 2.9. 3. 3.1. 3.2. 3.3.

XIV

Choroby układu krążenia Fizjologia

Andrzej Beręsewicz, Michał Mączewski, Urszula Mackiewicz................................................................................. 3

Fizjologia serca.................................................................................... 3 Fizjologia układu naczyniowego......................................................... 9

Badania diagnostyczne........................................................... 12 Wybrane objawy podmiotowe Wojciech Szczeklik............................. 12 Ból w klatce piersiowej...................................................................... 12 Kołatanie serca.................................................................................. 14 Omdlenie........................................................................................... 15 Obrzęki.............................................................................................. 16 Inne objawy....................................................................................... 16 Wybrane objawy przedmiotowe Wojciech Szczeklik.......................... 17 Sinica................................................................................................. 17 Palce pałeczkowate........................................................................... 18 Poszerzenie żył szyjnych i tętno żylne................................................ 18 Uderzenie koniuszkowe oraz tętnienie lewej komory........................ 19 Tętnienia............................................................................................ 20 Tętnienie prawej komory (uderzenie skurczowe prawej komory)....... 20 Tętnienie w dołku podsercowym....................................................... 20 Tętnienie pnia płucnego.................................................................... 20 Tętnienie aorty wstępującej............................................................... 20 Tętnienie innych tętnic...................................................................... 20 Drżenia klatki piersiowej (mruki)....................................................... 20 Mruk skurczowy................................................................................ 20 Mruk rozkurczowy............................................................................. 20 Mruk skurczowo‑rozkurczowy........................................................... 20 Przesunięcie granic wypuku serca..................................................... 20 Objawy osłuchowe............................................................................ 21 Pierwszy ton serca (I ton).................................................................. 21 Drugi ton serca (II ton)...................................................................... 21 Dodatkowe tony serca....................................................................... 22 Szmery sercowe................................................................................. 23 Szmery ciągłe (maszynowe)............................................................... 25 Tarcie osierdziowe............................................................................. 25 Tętno tętnicze.................................................................................... 25 Badania laboratoryjne Bogdan Solnica............................................. 26 Cholesterol........................................................................................ 26 Triglicerydy........................................................................................ 28 Apolipoproteina B............................................................................. 28

3.4. 3.5. 3.6. 3.7. 3.8. 4. 4.1. 4.2. 4.2.1. 4.2.2. 4.3. 4.4. 4.5. 4.6. 4.7. 4.7.1. 4.7.2. 4.8. 4.8.1. 4.8.2. 5. 5.1. 5.2. 5.3. 5.4. 5.5. 6. 7. 7.1. 7.2. 7.3. 7.4. 8. 8.1. 8.2. 9. 9.1. 9.1.1.

Lipoproteina (a)................................................................................. 28 Troponiny sercowe............................................................................. 29 CK‑MBmass........................................................................................... 30 Peptydy natriuretyczne...................................................................... 31 Homocysteina................................................................................ ☚btc Badania obrazowe............................................................................. 33 Radiogramy przeglądowe klatki piersiowej Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki.................................. 33 Angiografia....................................................................................... 39 Angiografia wieńcowa Jarosław D. Kasprzak, Anna Kopff.................... 39 Angiografia żył i tętnic obwodowych Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki.................................. 42 Tomografia komputerowa serca Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki, Mariusz I. Furmanek, Maciej Sosnowski........................... 51 Rezonans magnetyczny serca Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki.................................. 56 Scyntygrafia serca Jarosław D. Kasprzak............................................ 58 Echokardiografia Jarosław D. Kasprzak.............................................. 62 Ultrasonografia wewnątrzwieńcowa i inwazyjne badania czynnościowe tętnic wieńcowych Jarosław D. Kasprzak.................... 68 Ultrasonografia wewnątrzwieńcowa................................................. 68 Inwazyjne badania czynnościowe tętnic wieńcowych....................... 69 Ultrasonografia naczyń obwodowych Marzena Frołow, Marek Krzanowski......................................................... 70 Ultrasonografia tętnic obwodowych................................................. 71 Ultrasonografia żył obwodowych...................................................... 75 Elektrokardiografia Piotr Kukla, Andrzej Dąbrowski............................. 77 Elektrokardiogram standardowy....................................................... 77 Elektrokardiograficzna próba wysiłkowa........................................... 95 Elektrokardiogram rejestrowany metodą Holtera.............................. 98 Elektrokardiogram uśredniony........................................................ 100 Mikrowoltowa naprzemienność załamków T................................... 101 Inwazyjne badanie elektrofizjologiczne serca Piotr Kułakowski, Andrzej Stanke........................................................... 101 Pomiar ciśnienia tętniczego Marek Kabat, Aleksander Prejbisz, Andrzej Januszewicz............................ 104 Kliniczny pomiar ciśnienia tętniczego.............................................. 104 Automatyczne monitorowanie ciśnienia tętniczego........................ 105 Samodzielne pomiary ciśnienia tętniczego...................................... 109 Inwazyjny pomiar ciśnienia tętniczego............................................ 110 Badania hemodynamiczne serca..................................................... 110 Cewnikowanie serca Jarosław D. Kasprzak, Michał Plewka................. 110 Pomiar pojemności minutowej serca (rzutu serca) Miłosz Jankowski................................................................................ 114 Nieinwazyjne badania hemodynamiczne naczyń obwodowych Marzena Frołow, Jerzy Dropiński, Marek Krzanowski................................ 116 Ocena krążenia tętniczego kończyn................................................ 116 Wskaźnik kostkowo‑ramienny......................................................... 116

14.4. 14.5. 14.6.

Pomiary segmentarnych ciśnień skurczowych.................................. 117 Pletyzmografia segmentarna........................................................... 118 Badanie przepływu ślepym doplerem.............................................. 118 Badania czynnościowe (test marszowy) z wykorzystaniem bieżni ruchomej............................................................................... 119 Ocena krążenia żylnego............................................................... ☚ce5 Próby flebologiczne....................................................................... ☚ai7 Badanie doplerem fali ciągłej........................................................ ☚bie Ciśnienie marszowe...................................................................... ☚bju Fotopletyzmografia i reografia refleksu świetlnego...................... ☚aja Pletyzmografia pneumatyczna..................................................... ☚bnx Badania regulacji wegetatywnej układu krążenia Piotr Kułakowski, Grzegorz Raczak......................................................... 119 Masaż zatoki tętnicy szyjnej............................................................ 119 Test pochyleniowy........................................................................... 120 Próba pionizacyjna.......................................................................... 121 Badanie odruchu z baroreceptorów tętniczych............................... 121 Biopsja endomiokardialna Ewa Walczak, Justyna Szczygieł................ 122 Badanie płynu osierdziowego Witold Tomkowski, Paweł Kuca.......... 125 Badania mikrokrążenia Paweł Maga.............................................. 125 Kapilaroskopia................................................................................. 126 Wideokapilaroskopia....................................................................... 126 Pomiar przepływu kapilarnego metodą doplera laserowego.......... 127 Termografia..................................................................................... 127 Przezskórny pomiar prężności tlenu................................................ 127 Badania obrazowe naczyń chłonnych Andrzej Szuba...................... 127 Limfoscyntygrafia............................................................................ 127 Tomografia komputerowa............................................................... 128 Tomografia emisyjna pojedynczego fotonu w połączeniu z tomografią komputerową (SPECT‑TK)........................................... 128 Rezonans magnetyczny................................................................... 128 Limfangiografia fluorescencyjna..................................................... 129 Ultrasonografia............................................................................... 129

C. 1. 2. 2.1. 2.1.1. 2.2. 2.3.

Nagłe zatrzymanie krążenia i wstrząs............................ 130 Nagłe zatrzymanie krążenia Miłosz Jankowski, Grzegorz Cebula........ 130 Wstrząs Miłosz Jankowski............................................................... 142 Wstrząs hipowolemiczny................................................................. 147 Wstrząs krwotoczny........................................................................ 148 Wstrząs kardiogenny....................................................................... 149 Wstrząs obturacyjny........................................................................ 150

D. 1. 2.

Miażdżyca i ryzyko sercowo‑naczyniowe...................... 151 Miażdżyca Tomasz Guzik, Anetta Undas, Andrzej Szczeklik†.................. 151 Ocena ryzyka sercowo‑naczyniowego Barbara Cybulska, Longina Kłosiewicz‑Latoszek, Wiktor B. Szostak.............. 157 Strategie profilaktyki Barbara Cybulska, Longina Kłosiewicz‑Latoszek, Wiktor B. Szostak.............. 160

9.2. 9.2.1. 9.2.2. 9.2.3. 9.2.4. 9.2.5. 10. 10.1. 10.2. 10.3. 10.4. 11. 12. 13. 13.1. 13.2. 13.3. 13.4. 13.5. 14. 14.1. 14.2. 14.3.

3. E.

Dyslipidemie

1. 2. 3. 4. 5. 5.1. 5.2. 6.

Fizjologia......................................................................................... Klasyfikacja..................................................................................... Hipercholesterolemia...................................................................... Dyslipidemia aterogenna................................................................. Hipertriglicerydemia........................................................................ Hipertriglicerydemia łagodna i umiarkowana................................. Hipertriglicerydemia ciężka............................................................. HiperLp(a)lipoproteinemia...............................................................

F. 1. 2.

Barbara Cybulska, Longina Kłosiewicz‑Latoszek, Wiktor B. Szostak.............. 162

162 163 163 169 171 171 172 173

Choroba niedokrwienna serca........................................... 174 Klasyfikacja Andrzej Budaj............................................................. 174 Etiologia i patogeneza Michał Mączewski, Andrzej Beręsewicz, Anetta Undas.............................. 175

2.1. 2.2. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 4. 5. 6. 6.1. 6.2. 6.3. G. 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. 1.8. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.4.1. 2.4.2. 2.4.3. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9. 2.10. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 4. 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. 5. H. 1. 2.

Przewlekłe zespoły wieńcowe......................................................... 176 Ostre zespoły wieńcowe.................................................................. 178 Przewlekłe zespoły wieńcowe......................................................... 180 Typowy przewlekły zespół wieńcowy Piotr Niewiński, Tomasz Pasierski, Waldemar Banasiak............................. 180 Dławica mikronaczyniowa Henryk Wysocki..................................... 192 Dławica związana z mostkami mięśniowymi nad tętnicami wieńcowymi Piotr Niewiński, Tomasz Pasierski, Waldemar Banasiak....... 194 Dławica odmienna (Prinzmetala) Piotr Niewiński, Tomasz Pasierski, Waldemar Banasiak............................. 195 Ostry zespół wieńcowy bez uniesienia odcinka ST Andrzej Budaj, Bronisław Bednarz......................................................... 196 Zawał serca z uniesieniem odcinka ST Andrzej Budaj, Bronisław Bednarz......................................................... 211 Leczenie inwazyjne.......................................................................... 229 Przezskórne interwencje wieńcowe Bartosz Hudzik, Lech Poloński..... 229 Pomostowanie aortalno‑wieńcowe Jerzy Sadowski, Anna Kędziora, Jacek Piątek, Karol Wierzbicki, Maciej Bochenek...................................... 236 Rewaskularyzacja laserowa Jerzy Sadowski, Anna Kędziora, Jacek Piątek, Karol Wierzbicki............... ☚baw Zaburzenia rytmu serca i przewodzenia Maria Trusz‑Gluza............................................................................... 239 Nadkomorowe zaburzenia rytmu serca........................................... 239 Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe........................................... 239 Częstoskurcze nadkomorowe.......................................................... 241 Częstoskurcz nawrotny w węźle przedsionkowo‑komorowym........ 247 Zespoły preekscytacji...................................................................... 249 Częstoskurcz przedsionkowy jednoogniskowy i wieloogniskowy..... 252 Tachyarytmie zatokowe................................................................... 254 Trzepotanie przedsionków............................................................... 255 Migotanie przedsionków................................................................. 258 Komorowe zaburzenia rytmu serca................................................. 271 Informacje ogólne........................................................................... 271 Idiopatyczne częstoskurcze komorowe............................................ 276 Komorowe zaburzenia rytmu w chorobie niedokrwiennej serca...... 278 Komorowe zaburzenia rytmu u chorych z kardiomiopatią............... 280 Kardiomiopatia rozstrzeniowa niezwiązana z niedokrwieniem....... 280 Kardiomiopatia przerostowa........................................................... 280 Arytmogenna kardiomiopatia prawokomorowa (ARVC)................. 280 Wrodzony zespół długiego QT......................................................... 281 Wrodzony zespół krótkiego QT........................................................ 284 Zespół Brugadów............................................................................ 284 Wielokształtny częstoskurcz komorowy zależny od katecholamin..... 286 Idiopatyczne migotanie komór........................................................ 287 Nagła śmierć sercowa..................................................................... 287 Zaburzenia automatyzmu i przewodzenia....................................... 289 Dysfunkcja węzła zatokowego........................................................ 289 Bloki przedsionkowo‑komorowe..................................................... 293 Bloki śródkomorowe........................................................................ 296 Metody leczenia zaburzeń rytmu i przewodzenia............................ 298 Leki antyarytmiczne........................................................................ 298 Ablacja przezskórna........................................................................ 298 Kardiowersja i defibrylacja serca..................................................... 302 Elektrostymulacja serca................................................................... 303 Wszczepialny kardiowerter‑defibrylator.......................................... 306 Zaburzenia rytmu serca u kobiet w ciąży......................................... 308 Wady serca................................................................................. 310 Zwężenie zastawki aortalnej Marek Konka, Piotr Hoffman................ 310 Niedomykalność zastawki aortalnej Piotr Szymański, Piotr Hoffman..................................................................................... 318

Spis treści 3. 4.

10.1. 10.2.

Zwężenie zastawki mitralnej Marek Konka, Piotr Hoffman................ 323 Niedomykalność zastawki mitralnej Piotr Szymański, Piotr Hoffman..................................................................................... 329 Zespół wypadania płatka zastawki mitralnej Zbigniew Gąsior, Piotr Pysz................................................................... 336 Wady zastawki trójdzielnej Marek Konka, Piotr Hoffman.................. 339 Zwężenie zastawki trójdzielnej........................................................ 339 Niedomykalność zastawki trójdzielnej............................................ 340 Wady złożone.................................................................................. 342 Złożona wada aortalna Marek Konka, Piotr Szymański...................... 342 Złożona wada mitralna Piotr Szymański, Piotr Hoffman..................... 343 Wady wielozastawkowe Marek Konka, Piotr Szymański .................... 344 Wrodzone wady serca u dorosłych Piotr Hoffman........................... 346 Ubytek przegrody międzyprzedsionkowej....................................... 348 Drożny otwór owalny....................................................................... 351 Izolowany ubytek przegrody międzykomorowej.............................. 351 Przetrwały przewód tętniczy........................................................... 354 Tetralogia Fallota............................................................................. 355 Zespół Eisenmengera...................................................................... 358 Zwężenie drogi odpływu prawej komory......................................... 360 Zwężenie drogi odpływu lewej komory........................................... 361 Koarktacja aorty.............................................................................. 363 Wady zastawek przedsionkowo‑komorowych................................. 365 Anomalia Ebsteina.......................................................................... 365 Serce trójprzedsionkowe................................................................. 366 Wrodzone skorygowane przełożenie pni tętniczych........................ 366 Chory po operacyjnym leczeniu wrodzonej wady serca................... 367 Chory po korekcji całkowitej tetralogii Fallota................................. 367 Chory po korekcji przełożenia pni tętniczych................................... 367 Chory po operacji Fontana.............................................................. 367 Protezy zastawek serca Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Janusz Konstanty‑Kalandyk, Bogusław Kapelak, Maciej Bochenek.............. 368 Zastawki mechaniczne.................................................................... 368 Zastawki biologiczne....................................................................... 368 Wybór rodzaju protezy zastawki..................................................... 368 Monitorowanie chorego po operacyjnym leczeniu wady zastawkowej serca Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Janusz Konstanty‑Kalandyk, Bogusław Kapelak, Maciej Bochenek.............. 370 Prowadzenie leczenia przeciwzakrzepowego.................................. 370 Monitorowanie efektu zabiegu operacyjnego................................. 371

I. 1. 2.

Choroby wsierdzia................................................................... 373 Infekcyjne zapalenie wsierdzia Janina Stępińska............................. 373 Gorączka reumatyczna Ernest Kuchar, Anetta Undas........................ 387

J. 1. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7.

Choroby mięśnia sercowego............................................... 390 Zapalenie mięśnia sercowego Zofia T. Bilińska, Łukasz Małek........... 390 Kardiomiopatie Jan Wodniecki........................................................ 395 Klasyfikacja..................................................................................... 395 Kardiomiopatia rozstrzeniowa......................................................... 396 Kardiomiopatia przerostowa........................................................... 397 Kardiomiopatia restrykcyjna............................................................ 402 Arytmogenna kardiomiopatia prawokomorowa.............................. 403 Kardiomiopatie niesklasyfikowane.................................................. 404 Inne kardiomiopatie o znanej przyczynie........................................ 405

K. 1. 2. 3. 4. 5.

Choroby osierdzia Witold Tomkowski, Paweł Kuca..................... 407 Zapalenie osierdzia.......................................................................... 407 Płyn w worku osierdziowym............................................................ 413 Tamponada serca............................................................................ 414 Zaciskające zapalenie osierdzia....................................................... 416 Chylopericardium............................................................................. 418

5. 6. 6.1. 6.2. 7. 7.1. 7.2. 7.3. 8. 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. 8.5. 8.6. 8.7. 8.8. 8.9. 8.10. 8.10.1. 8.11. 8.12. 8.13. 8.13.1. 8.13.2. 8.13.3. 9. 9.1. 9.2. 9.3. 10.

XVI

Spis treści 6. 7.

Torbiele osierdzia............................................................................ 418 Wady wrodzone osierdzia................................................................ 418

Nowotwory serca

Ł. 1.

Niewydolność serca................................................................ 422 Przewlekła niewydolność serca Andrzej Surdacki, Olga Kruszelnicka, Bernadeta Chyrchel, Jacek Bednarek, Michał Chyrchel, Jacek Dubiel............ 422 Ostra niewydolność serca Bronisław Bednarz, Andrzej Budaj............ 446 Mechaniczne wspomaganie krążenia.............................................. 452 Kontrapulsacja wewnątrzaortalna Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Anna Kędziora, Piotr Przybyłowski, Irena Milaniak, Maciej Bochenek.......... 453 Pozaustrojowa oksygenacja przezbłonowa Anna Kędziora............. 454 Urządzenia wspomagające czynność komór

2. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 4.

Piotr Pruszczyk, Grzegorz Styczyński............... 419

Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Anna Kędziora, Piotr Przybyłowski, Irena Milaniak, Maciej Bochenek........................................................... 455

Sztuczne serce Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Anna Kędziora, Piotr Przybyłowski, Irena Milaniak, Maciej Bochenek................................ 456 Leczenie operacyjne przewlekłej niewydolności serca

Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Anna Kędziora, Piotr Przybyłowski, Irena Milaniak, Maciej Bochenek........................................................... 456

4.1. 4.2.

Przeszczepianie serca...................................................................... 456 Inne metody.................................................................................... 458

M. 1.

4.1. 4.2. 4.3.

Nadciśnienie tętnicze............................................................. 459 Klasyfikacja Andrzej Januszewicz, Aleksander Prejbisz, Piotr Dobrowolski..................... 459 Nadciśnienie tętnicze pierwotne Andrzej Januszewicz, Aleksander Prejbisz, Piotr Dobrowolski..................... 460 Nadciśnienie naczyniowonerkowe Andrzej Januszewicz, Aleksander Prejbisz, Piotr Dobrowolski..................... 475 Nadciśnienie tętnicze u kobiet w ciąży Aleksander Prejbisz, Tomasz Stompór, Przemysław Kosiński, Władysław Sułowicz...................... 480 Nadciśnienie tętnicze w ciąży – informacje ogólne......................... 480 Stan przedrzucawkowy.................................................................... 482 Rzucawka........................................................................................ 484

Nadciśnienie płucne

O. 1. 1.1. 1.1.1. 1.1.2. 1.2. 1.2.1. 1.2.2. 1.2.3. 1.2.4. 1.2.5. 1.2.6. 2.

Choroby aorty i tętnic obwodowych............................... 498 Choroby aorty Wojciech Bodzoń, Leszek Masłowski............................ 498 Tętniak aorty................................................................................... 498 Tętniak aorty piersiowej.................................................................. 500 Tętniak aorty brzusznej................................................................... 503 Ostre zespoły aortalne.................................................................... 506 Rozwarstwienie aorty...................................................................... 507 Krwiak śródścienny......................................................................... 514 Wrzód drążący aorty....................................................................... 515 Tętniak rzekomy aorty..................................................................... 515 Ograniczone pęknięcie aorty........................................................... 515 Urazowe uszkodzenie aorty............................................................. 516 Choroba Takayasu Marcin Milchert, Leszek Masłowski, Marzena Frołow................................ 517 Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic Marcin Milchert, Leszek Masłowski, Marzena Frołow................................ 520 Zakrzepowo‑zarostowe zapalenie naczyń Marzena Frołow, Leszek Masłowski ....................................................... 523 Choroby dużych tętnic kończyn dolnych.......................................... 526 Przewlekłe niedokrwienie kończyn dolnych Marzena Frołow, Wiktoria Leśniak, Leszek Masłowski .............................. 526 Ostre niedokrwienie kończyn dolnych Wojciech Bodzoń, Wiktoria Leśniak, Leszek Masłowski ............................. 534 Zwężenie tętnic szyjnych i tętnic kręgowych Wojciech Bodzoń, Leszek Masłowski...................................................... 539 Zwężenie tętnic szyjnych................................................................. 539

2. 3. 4.

3. 4. 5. 5.1. 5.2. 6. 6.1.

Marcin Kurzyna, Grzegorz Kopeć, Adam Torbicki...................................... 485

6.2. 7. 7.1. 7.2. 7.3. 8. 8.1. 8.2. 9. 10. 10.1. 10.2. 10.3. 10.4. P. 1. 2.

Zwężenie tętnic kręgowych............................................................. 542 Choroby tętnic kończyn górnych..................................................... 543 Zespół podkradania tętnicy podobojczykowej Marzena Frołow, Rafał Niżankowski....................................................... 543 Niedokrwienie kończyny górnej Wojciech Bodzoń.......................... 545 Powikłania tętnicze przetok dializacyjnych Wojciech Bodzoń.......... 546 Choroby tętnic trzewnych Wojciech Bodzoń.................................... 546 Ostre niedokrwienie jelit................................................................. 546 Przewlekłe niedokrwienie jelit......................................................... 548 Wielopoziomowa choroba tętnic Wojciech Bodzoń......................... 549 Naczyniowe zespoły uciskowe......................................................... 550 Zespół górnego otworu klatki piersiowej Marzena Frołow, Leszek Masłowski................................................................................ 550 Zespół usidlenia tętnicy podkolanowej Marzena Frołow, Leszek Masłowski................................................................................ 552 Zespół ucisku lewej żyły nerkowej przez aortę i tętnicę krezkową górną Marzena Frołow, Leszek Masłowski.......................................... 553 Zespół ucisku lewej żyły biodrowej Marzena Frołow....................... 553

4. 5. 6.

Hipotensja ortostatyczna................................................................ 633 Omdlenia kardiogenne.................................................................... 634 Omdlenia związane z chorobami naczyń mózgowych..................... 636

Konsultacje kardiologiczne przed operacjami pozasercowymi Wojciech Szczeklik, Witold Pikto‑Pietkiewicz, Tomasz Pasierski................... 637 Ocena ryzyka okołooperacyjnego................................................... 637 Okołooperacyjne leczenie farmakologiczne i monitorowanie.......... 641 Okołooperacyjne uszkodzenie mięśnia sercowego.......................... 642

A. 1. 2. 3. 4.

Anatomia i fizjologia.............................................................. 639 Anatomia Stefan Wesołowski.......................................................... 639 Fizjologia Stefan Wesołowski........................................................... 641 Opłucna Krzysztof Sładek................................................................ 643 Fizjologia oddychania w czasie snu Robert Pływaczewski................ 643

Choroby żył obwodowych Marzena Frołow, Leszek Masłowski........................................................ 555 Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych.................................. 555 Przewlekła niewydolność żylna....................................................... 557

B. 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 4. 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. 4.6. 4.7. 4.7.1. 5. 5.1. 5.1.1. 5.1.2.

Badania diagnostyczne......................................................... 644 Wybrane objawy podmiotowe Wojciech Szczeklik........................... 644 Kaszel.............................................................................................. 644 Chrypka........................................................................................... 645 Krwioplucie..................................................................................... 646 Duszność......................................................................................... 646 Wybrane objawy przedmiotowe Wojciech Szczeklik........................ 647 Palce pałeczkowate......................................................................... 647 Zniekształcenie klatki piersiowej..................................................... 647 Zaburzenia cyklu i toru oddychania................................................. 649 Zmiany drżenia głosowego.............................................................. 650 Trzeszczenia w tkance podskórnej klatki piersiowej........................ 650 Nieprawidłowy odgłos opukowy..................................................... 650 Nieprawidłowe szmery oddechowe................................................. 650 Badanie gazów oddechowych Miłosz Jankowski............................. 651 Gazometria krwi.............................................................................. 651 Pulsoksymetria................................................................................ 652 Kapnometria i kapnografia.............................................................. 653 Badania obrazowe Piotr Grzanka, Iwona Bestry................................ 654 Radiogramy przeglądowe klatki piersiowej..................................... 654 Tomografia komputerowa............................................................... 656 Słownik wybranych pojęć używanych w opisach RTG i TK.............. 656 Rezonans magnetyczny................................................................... 664 Scyntygrafia.................................................................................... 664 Pozytonowa tomografia emisyjna................................................... 664 Ultrasonografia............................................................................... 665 Słownik wybranych pojęć używanych w USG płuc.......................... 667 Badania czynnościowe układu oddechowego Piotr Boros............. 668 Spirometria z zapisem krzywej przepływ–objętość......................... 669 Spirometria podstawowa................................................................ 669 Spirometria po inhalacji leku rozkurczającego oskrzela (próba rozkurczowa)........................................................................ 674 Próby prowokacyjne........................................................................ 675 Maksymalna wentylacja dowolna................................................... 676 Pomiar szczytowego przepływu wydechowego.............................. 676 Oscylometria impulsowa................................................................. 677 Pletyzmografia................................................................................ 677 Badanie podatności statycznej układu oddechowego.................... 679 Badanie transferu płucnego dla tlenku węgla (TLCO)........................ 680 Próby wysiłkowe.............................................................................. 682 Sercowo‑płucna próba wysiłkowa................................................... 682 Testy marszowe............................................................................... 683

4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5.

Żylna choroba zakrzepowo‑zatorowa............................. 564 Zakrzepica żył głębokich Rafał Niżankowski, Jerzy Windyga.............. 564 Zatorowość płucna Piotr Pruszczyk, Adam Torbicki............................ 575 Profilaktyka pierwotna żylnej choroby zakrzepowo‑zatorowej Rafał Niżankowski, Jerzy Windyga, Krystyna Zawilska†.............................. 588 Ogólne zasady leczenia przeciwkrzepliwego Anetta Undas, Krystyna Zawilska†.......................................................... 594 Heparyny......................................................................................... 594 Inhibitory czynnika Xa..................................................................... 599 Bezpośrednie inhibitory trombiny.................................................... 601 Antagoniści witaminy K................................................................... 602 Leczenie przeciwzakrzepowe a anestezja regionalna...................... 609

S. 1. 2. 3. 4. 5.

Choroby mikrokrążenia......................................................... Objaw Raynauda Marzena Frołow, Leszek Masłowski......................... Siność siatkowata Marzena Frołow, Leszek Masłowski....................... Akrocyjanoza Marzena Frołow, Leszek Masłowski.............................. Bolesny rumień kończyn Marzena Frołow, Leszek Masłowski............. Zatorowość cholesterolowa Michał Myśliwiec, Robert Drabczyk........

T. 1. 2.

3.1. 4. 5.

Wady rozwojowe naczyń krwionośnych..................... ☚a7a Zespół Marfana Marzena Frołow, Leszek Masłowski........................ ☚a7b Zespół Ehlersa i Danlosa naczyniowy Marzena Frołow, Grzegorz Goncerz, Leszek Masłowski .......................... ☚aoq Wrodzone malformacje naczyniowe Marzena Frołow, Leszek Masłowski.................................................... ☚bu6 Wrodzone malformacje tętniczo‑żylne......................................... ☚bu7 Zespół Klippela i Trénaunaya Marzena Frołow, Leszek Masłowski..... ☚aor Naczyniaki Marzena Frołow, Leszek Masłowski............................... ☚a7c

U. 1. 2. 3.

Choroby naczyń chłonnych Andrzej Szuba.......................... 623 Podstawy fizjologii układu chłonnego............................................. 623 Zapalenie naczyń chłonnych........................................................... 623 Obrzęk limfatyczny (chłonny)........................................................... 624

W. 1. 2. 3.

Omdlenia Piotr Kułakowski......................................................... 629 Omdlenia odruchowe...................................................................... 631 Zespół zatoki szyjnej....................................................................... 633 Omdlenie sytuacyjne....................................................................... 633

R. 1. 2. 3. 4.

610 610 613 614 614 615

1. 2. 3. II

5.1.3. 5.1.4. 5.2. 5.3. 5.4. 5.5. 5.6. 5.7. 5.7.1. 5.7.2.

Choroby układu oddechowego

XVII

Spis treści 6. 7. 7.1. 7.2. 8. 8.1. 8.2. 9. 10. 11. 12. C. 1. 2. 3. 4. 4.1. 4.2. 4.2.1. 4.2.2. 4.3. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 11.1. 11.2. 11.3. 11.4. 11.5. 11.6. D. 1. 2. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7. 3.8. 3.9. 3.10. 3.11.

XVIII

Bronchoskopia Krzysztof Sładek...................................................... 685 Wideotorakoskopia i wziernikowanie śródpiersia Krzysztof Sładek, Dariusz Wąsowski....................................................... 688 Wideotorakoskopia......................................................................... 688 Wziernikowanie śródpiersia............................................................ 689 Biopsja przezskórna opłucnej i płuca Krzysztof Sładek.................... 689 Biopsja przezskórna opłucnej.......................................................... 689 Biopsja przezskórna płuca............................................................... 690 Badania morfologiczne układu oddechowego Renata Langfort...... 691 Badanie płynu opłucnowego Jerzy Soja......................................... 695 Badanie plwociny Aleksander Kania................................................ 698 Stężenie tlenku azotu w powietrzu wydychanym (FENO) Lucyna Mastalerz, Filip Mejza............................................................ ☚aqe Choroby dróg oddechowych............................................... 699 Zapalenie zatok przynosowych Monika Świerczyńska‑Krępa, Zbigniew Świerczyński................................. 699 Ostre zapalenie gardła i migdałków (angina) Leszek Szenborn, Piotr Sawiec............................................................... 703 Błonica Aleksandra Szymczak........................................................... 706 Choroby krtani Monika Świerczyńska‑Krępa, Zbigniew Świerczyński..... 709 Zapalenie krtani.............................................................................. 709 Dysfonia.......................................................................................... 709 Dysfonia czynnościowa................................................................... 709 Dysfonia organiczna........................................................................ 710 Rak krtani........................................................................................ 710 Ostre zapalenie oskrzeli Jan Kuś, Filip Mejza................................... 711 Krztusiec (koklusz) Jacek Wysocki, Jacek Mrukowicz, Bożena Dubiel.................................................................................... 712 Przewlekła obturacyjna choroba płuc Władysław Pierzchała, Ewa Niżankowska-Mogilnicka, Filip Mejza.............. 714 Astma Ewa Niżankowska‑Mogilnicka, Grażyna Bochenek, Piotr Gajewski.................................................................................... 729 Rozstrzenie oskrzeli Filip Mejza, Renata Jankowska.......................... 747 Mukowiscydoza Henryk Mazurek.................................................... 752 Choroby oskrzelików Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry........... 760 Zarostowe zapalenie oskrzelików.................................................... 761 Ostre zapalenie oskrzelików............................................................ 761 Rozlane zapalenie oskrzelików........................................................ 761 Zapalenie oskrzelików oddechowych.............................................. 762 Zapalenie oskrzelików spowodowane narażeniem na pyły mineralne........................................................................................ 762 Grudkowe zapalenie oskrzelików.................................................... 762 Zapalenia płuc wywołane przez drobnoustroje

Tadeusz Przybyłowski, Jan Kuś.............................................................. 763

Pozaszpitalne zapalenie płuc.......................................................... 763 Szpitalne zapalenie płuc.................................................................. 773 Zapalenia płuc wywołane przez określony czynnik etiologiczny..................................................................................... 778 Pneumokokowe zapalenie płuc....................................................... 778 Zapalenie płuc wywołane przez Haemophilus influenzae............... 779 Zapalenie płuc wywołane przez Moraxella catarrhalis.................... 779 Zapalenie płuc wywołane przez Mycoplasma pneumoniae............. 779 Zapalenie płuc wywołane przez Chlamydophila pneumoniae......... 780 Gronkowcowe zapalenie płuc.......................................................... 780 Zapalenie płuc wywołane przez bakterie beztlenowe..................... 781 Zapalenie płuc wywołane przez Klebsiella pneumoniae.................. 783 Zapalenie płuc wywołane przez Acinetobacter baumannii.............. 783 Zapalenie płuc wywołane przez Pseudomonas aeruginosa............. 784 Zapalenie płuc wywołane przez Legionella pneumophila............... 784

Spis treści 3.12.

Zapalenie płuc wywołane przez koronawirusy................................ 785

3.13. 3.14.

Grypowe zapalenie płuc.................................................................. 786 Zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis jiroveci (pneumocystoza)............................................................................. 786 Zapalenie płuc wywołane przez Aspergillus (inwazyjna aspergiloza i podostra inwazyjna aspergiloza płuc)........................ 787 Zapalenie płuc wywołane przez Candida........................................ 788

3.15. 3.16. E. 1. 1.1. 1.2. 1.2.1. 1.2.2. 1.2.3. 1.2.4. 1.2.5. 1.2.6. 1.2.7. 1.2.8. 2. 3. 4. 5. 5.1. 5.1.1. 5.1.2. 5.2. 5.2.1. 5.2.2. 5.2.3. 6.

Choroby śródmiąższowe płuc............................................. 789 Idiopatyczne śródmiąższowe zapalenia płuc Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry................................................ 789 Idiopatyczne włóknienie płuc.......................................................... 790 Inne postaci idiopatycznego śródmiąższowego zapalenia płuc................................................................................. 794 Niespecyficzne śródmiąższowe zapalenie płuc............................... 794 Kryptogenne organizujące się zapalenie płuc................................. 794 Ostre śródmiąższowe zapalenie płuc............................................... 795 Choroba śródmiąższowa płuc związana z zapaleniem oskrzelików i złuszczające śródmiąższowe zapalenie płuc.............. 795 Limfocytowe śródmiąższowe zapalenie płuc................................... 796 Samoistna fibroelastoza opłucnowo‑śródmiąższowa...................... 796 Włóknienie płuc współistniejące z rozedmą.................................... 796 Śródmiąższowe zapalenie płuc z cechami autoimmunologicznymi................................................................... 796 Sarkoidoza Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry.......................... 797 Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych Monika Szturmowicz, Ewa Rowińska-Zakrzewska, Iwona Bestry ................ 802 Rozlane krwawienie pęcherzykowe Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry................................................ 806 Eozynofilie płucne Monika Szturmowicz, Ewa Rowińska-Zakrzewska, Iwona Bestry ................ 808 Eozynofilie płucne o znanej etiologii Monika Szturmowicz, Ewa Rowińska-Zakrzewska, Iwona Bestry................................................ 808 Eozynofilie w przebiegu zarażeń pasożytniczych Monika Szturmowicz, Ewa Rowińska-Zakrzewska, Iwona Bestry, Weronika Rymer................................................................................. 808

Alergiczna aspergiloza oskrzelowo‑płucna Monika Szturmowicz, Ewa Rowińska-Zakrzewska, Iwona Bestry................................................ 810 Eozynofilie płucne o nieznanej etiologii Monika Szturmowicz, Ewa Rowińska-Zakrzewska, Iwona Bestry................................................ 811 Przewlekłe eozynofilowe zapalenie płuc......................................... 811 Ostre eozynofilowe zapalenie płuc.................................................. 812 Eozynofilowe zapalenie oskrzeli...................................................... 812 Inne rzadkie śródmiąższowe choroby płuc Elżbieta Radzikowska, Iwona Bestry....................................................... 813 Płucna postać histiocytozy z komórek Langerhansa....................... 813 Limfangioleiomiomatoza................................................................. 814 Proteinoza pęcherzyków płucnych.................................................. 817 Ostre uszkodzenie płuc związane z używaniem papierosów elektronicznych Filip Mejza........................................................ ☚bye Nadciśnienie płucne w chorobach śródmiąższowych płuc Monika Szturmowicz............................................................................ 818

Choroby zawodowe układu oddechowego................... 859 Pylice płuc Kazimierz Marek†........................................................... 859 Pylica krzemowa............................................................................. 859 Pylica górników kopalń węgla......................................................... 862 Pylica azbestowa............................................................................. 862 Zmiany opłucnowe związane z narażeniem na azbest Kazimierz Marek†................................................................................ 863 Astma związana z pracą zawodową Cezary Pałczyński, Paweł Górski............................................................. 864 Beryloza Cezary Pałczyński.............................................................. 867

Zaburzenia oddychania w czasie snu

H. 1. 1.1. 1.2. 1.3. 2. 3.

Robert Pływaczewski, Agata Niżankowska‑Jędrzejczyk.............................. 868

1. 2. 3. 4. 5.

Klasyfikacja zaburzeń oddychania w czasie snu.............................. 868 Obturacyjny bezdech senny............................................................. 868 Centralny bezdech senny................................................................. 874 Zespoły hipowentylacji i hipoksemii w czasie snu........................... 874 Hipowentylacja i hipoksemia w czasie snu związana z określonymi chorobami................................................................. 875

J. 1. 2. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 4. 5. 6. 7. 8.

Choroby opłucnej Krzysztof Sładek.......................................... 876 Płyn w jamie opłucnej – informacje ogólne.................................... 876 Przesięk w jamie opłucnej............................................................... 876 Wysięk w jamie opłucnej................................................................. 876 Wysięk nowotworowy w jamie opłucnej......................................... 876 Wysięk w jamie opłucnej związany z zakażeniem........................... 878 Wysięki w jamie opłucnej o innej etiologii...................................... 880 Krwiak opłucnowy........................................................................... 880 Chłonka w jamie opłucnej (chłonkotok).......................................... 880 Zwłóknienie opłucnej...................................................................... 881 Odma opłucnowa............................................................................ 881 Drenaż jamy opłucnej...................................................................... 884

K. 1. 2. 3.

Choroby śródpiersia Krzysztof Sładek..................................... 886 Guzy i torbiele śródpiersia............................................................... 886 Odma śródpiersiowa....................................................................... 887 Zapalenie śródpiersia...................................................................... 888

Manifestacje chorób układowych tkanki łącznej w układzie oddechowym Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry................................................ 889

Ł.

Niepożądane reakcje polekowe w układzie oddechowym Elżbieta Wiatr..................................................... 891

M. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Wady rozwojowe układu oddechowego Grzegorz Lis.................................................................................... ☚br4 Brak płuca i hipoplazja płuca........................................................ ☚cfu Torbiel bronchogenna.................................................................. ☚bv6 Sekwestracja płuca...................................................................... ☚app Wrodzona malformacja oskrzelowo-płucna.................................. ☚cej Wrodzona rozedma płatowa........................................................ ☚ath Przetoka tchawiczo-przełykowa i atrezja przełyku....................... ☚bte Wrodzona przepuklina przeponowa............................................. ☚b3k Tracheomalacja i tracheobronchomalacja.................................... ☚cek

Maria Korzeniewska‑Koseła, Iwona Grzelewska‑Rzymowska, Katarzyna Kruczak, Zofia Zwolska, Ewa Augustynowicz‑Kopeć.................... 821

Urazy płuc

1. 2.

Gruźlica........................................................................................... 821 Mykobakteriozy............................................................................... 841

O. 1.

G. 1. 2. 3.

Nowotwory płuca i opłucnej Jacek Jassem........................ 845 Rak płuca........................................................................................ 845 Międzybłoniak opłucnej.................................................................. 856 Przerzuty nowotworowe w płucach................................................ 857

Niewydolność oddechowa................................................... 896 Patofizjologia niewydolności oddechowej Wiesław Królikowski, Miłosz Jankowski.................................................. 896 Ostra niewydolność oddechowa Miłosz Jankowski, Wiesław Królikowski.................................................. 898 Przewlekła niewydolność oddechowa Miłosz Jankowski, Wiesław Królikowski.................................................. 903

6.1. 6.2. 6.3. 7. 8. F.

Gruźlica i mykobakteriozy

Henryk Olechnowicz............................................... ☚apq

4. 5. 5.1. 5.2. 6. P.

Leczenie tlenem Miłosz Jankowski, Filip Mejza, Dorota Górecka........... 905 Wentylacja mechaniczna płuc Magdalena Twardowska, Miłosz Jankowski............................................. 909 Inwazyjna wentylacja mechaniczna z dodatnim ciśnieniem............ 909 Nieinwazyjna wentylacja mechaniczna z dodatnim ciśnieniem....... 912 Przeszczepienie płuc oraz serca i płuc Marek Ochman, Dariusz Jastrzębski, Jacek Wojarski, Sławomir Żegleń, Marian Zembala†....... 915 Rehabilitacja w chorobach układu oddechowego

Roman Nowobilski.............................................................................. 919

1. 2. 3. 4. 5.

Metody i techniki fizjoterapii oddechowej....................................... 919 Ćwiczenia kontrolowanego oddychania.......................................... 923 Trening ogólnokondycyjny............................................................... 923 Trening sprawności funkcjonalnej................................................... 923 Edukacja i oddziaływanie psychospołeczne.................................... 923

Wziewne stosowanie leków w chorobach układu oddechowego Michał Pirożyński, Anna Bręborowicz, Agnieszka Padjas............................ 924

III

A. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. B. 1. 1.1. 1.1.1. 1.1.2. 1.1.3. 1.1.4. 1.2. 1.2.1. 1.2.2. 1.3. 1.3.1. 1.3.2. 1.3.3. 1.3.4. 1.3.5. 1.3.6. 1.3.7. 1.4.

Leczenie uzależnienia od tytoniu

Filip Mejza, Magdalena Cedzyńska, Małgorzata Bała, Dorota Górecka........ 930

Choroby układu pokarmowego Objawy chorób układu pokarmowego........................... 939 Ból brzucha Justyna Kotynia, Magdalena Kocot‑Kępska, Ewa Małecka‑Wojciesko........... 939 Dysfagia i odynofagia Justyna Kotynia, Ewa Małecka‑Wojciesko......... 943 Nudności i wymioty Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka-Wojciesko ...... 945 Biegunka Piotr Daniel, Ewa Małecka-Wojciesko, Małgorzata Szczepanek................... 947 Zaparcie Renata Talar‑Wojnarowska, Ewa Małecka‑Wojciesko.............. 950 Krwawienie z przewodu pokarmowego Anita Gąsiorowska, Ewa Małecka-Wojciesko........................................... 952 Żółtaczka Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz........................................ 953 Wodobrzusze Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz.................................. 955 Halitoza Włodzimierz Zych, Małgorzata Szczepanek ............................ 958 Badania diagnostyczne......................................................... 960 Badania laboratoryjne..................................................................... 960 Diagnostyka zakażenia Helicobacter pylori Krystian Adrych, Bogdan Solnica........................................................... 960 Test ureazowy.................................................................................. 960 Mocznikowy test oddechowy.......................................................... 961 Antygeny H. pylori w kale................................................................ 961 Przeciwciała przeciwko H. pylori w surowicy................................... 962 Diagnostyka czynności wydzielniczej żołądka Piotr Eder, Bogdan Solnica................................................................... 962 Wydzielanie kwasu solnego............................................................ 962 Gastryna.......................................................................................... 962 Diagnostyka zaburzeń trawienia i wchłaniania węglowodanów Piotr Eder, Bogdan Solnica................................................................... 963 pH kału............................................................................................ 963 Substancje redukujące w kale......................................................... 963 Elektrolity i osmolalność kału.......................................................... 963 Test tolerancji laktozy...................................................................... 963 Oddechowy test wodorowy............................................................. 963 Oddechowy test metanowy............................................................. 964 Aktywność disacharydaz w skrawkach błony śluzowej jelita cienkiego......................................................................................... 964 Diagnostyka zaburzeń trawienia i wchłaniania tłuszczów Piotr Eder, Bogdan Solnica................................................................... 964

XIX

Spis treści 1.4.1. 1.4.2. 1.4.3. 1.5. 1.5.1. 1.6. 1.7. 1.7.1. 1.7.2. 1.8. 1.9. 1.9.1. 1.9.2. 1.9.3. 1.9.4. 1.10. 1.10.1. 1.10.2. 1.10.3. 1.10.4. 1.10.5. 1.10.6. 1.10.7. 1.10.8. 1.10.9. 1.10.10. 2. 2.1. 2.1.1. 2.1.2. 2.1.3. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.2.4. 3. 3.1. 3.1.1. 3.1.2. 3.1.3. 3.2. 3.3. 3.4. 4. 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5.

Badanie mikroskopowe kału........................................................... 964 Wydalanie tłuszczu w kale............................................................... 964 Izotopowe testy oddechowe z pomiarem CO2 w powietrzu wydechowym.................................................................................. 964 Diagnostyka utraty białka Piotr Eder, Bogdan Solnica...................... 965 α1‑antytrypsyna w kale.................................................................... 965 Autoprzeciwciała w celiakii Hanna Szajewska, Bogdan Solnica ......... 965 Diagnostyka stanu zapalnego jelit Piotr Eder, Bogdan Solnica ........ 965 Kalprotektyna w kale...................................................................... 965 Laktoferyna w kale.......................................................................... 966 Krew utajona w kale Michał Wiszniewski, Bogdan Solnica ................ 966 Diagnostyka chorób trzustki Andrzej Dąbrowski, Bogdan Solnica ..... 966 Amylaza........................................................................................... 966 Lipaza.............................................................................................. 967 Elastaza 1........................................................................................ 967 Test sekretynowo‑cholecystokininowy............................................ 967 Diagnostyka chorób wątroby.......................................................... 968 Enzymy wątrobowe Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz, Bogdan Solnica.................................................................................. 968 Bilirubina Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz, Bogdan Solnica................. 971 Kwasy żółciowe Bogdan Solnica..................................................... 971 Białko całkowite Bogdan Solnica.................................................... 972 Albumina Bogdan Solnica............................................................... 972 Ceruloplazmina Bogdan Solnica...................................................... 973 α1‑antytrypsyna w surowicy Bogdan Solnica................................... 973 Amoniak Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz, Bogdan Solnica.................. 973 Próby czynnościowe Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz, Bogdan Solnica.................................................................................. 974 Kwas δ‑aminolewulinowy, porfobilinogen i porfiryny Agnieszka Lipniacka, Bogdan Solnica..................................................... 974 Badania czynnościowe.................................................................... 975 Przełyk Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Wojciesko................................. 975 pH‑metria przełyku.......................................................................... 975 Manometria przełyku...................................................................... 975 Manometria wysokiej rozdzielczości............................................... 976 Jelito grube...................................................................................... 976 Ocena czasu pasażu jelitowego Piotr Eder, Witold Bartnik†.............. 976 Test wydalania balonu Przemysław Ciesielski, Małgorzata Kołodziejczak..................................... 976 Manometria odbytu i odbytnicy Przemysław Ciesielski, Małgorzata Kołodziejczak..................................... 977 Defekografia Przemysław Ciesielski, Małgorzata Kołodziejczak............. 977 Badania obrazowe........................................................................... 977 Radiogramy Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski, Zuzanna Aleksander‑Markuszewska....................................................... 977 Radiogram przeglądowy jamy brzusznej......................................... 977 Badania kontrastowe przewodu pokarmowego.............................. 978 Cholangiografia śródoperacyjna i pooperacyjna............................. 980 Tomografia komputerowa Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski, Zuzanna Aleksander‑Markuszewska....................................................... 980 Rezonans magnetyczny Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski, Zuzanna Aleksander‑Markuszewska....................................................... 985 Ultrasonografia przezbrzuszna Andrzej Smereczyński, Ireneusz Gierbliński.............................................. 988 Endoskopia przewodu pokarmowego Tomasz Marek, Ewa Nowakowska‑Duława, Krzysztof Marlicz†.................... 993 Zasady ogólne................................................................................. 993 Endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego (ezofagogastroduodenoskopia, panendoskopia)............................. 996 Endoskopia jelita grubego (rektoskopia, rektosigmoidoskopia, kolonoskopia).................................................................................. 998 Endoskopia jelita cienkiego........................................................... 1001 Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW).......... 1003

Spis treści 5. 6. 6.1. 6.2. 6.3. 7. C. 1. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 3. 3.1. 4. 5. 5.1. 6. 7. 8. 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. 8.5. 9. 9.1. 9.2. 9.3. 9.4. 9.5. 9.6. 10. D. 1. 2. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 4. 5. 6. 6.1. 6.2. 6.3.

Ultrasonografia endoskopowa (endosonografia)

6.4.

Badania morfologiczne materiału z biopsji endoskopowej przewodu pokarmowego Andrzej Mróz........................................ 1008 Pobieranie materiału..................................................................... 1008 Patomorfologia zmian nienowotworowych materiałów tkankowych pobieranych w trakcie badań endoskopowych.......... 1009 Patomorfologia zmian rozrostowych i nowotworowych................ 1010 Badania mikrobiologiczne w diagnostyce chorób przewodu pokarmowego Gajane Martirosian, Elżbieta Rożynek....................... 1011

6.5. 6.6.

Marcin Polkowski.............................................................................. 1005

Choroby przełyku.................................................................. 1013 Fizjologia Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Wojciesko........................... 1013 Zaburzenia motoryki przełyku Renata Talar-Wojnarowska, Ewa Małecka-Wojciesko ............................. 1013 Achalazja....................................................................................... 1014 Rozlany skurcz przełyku................................................................. 1016 Bolesne skurcze przełyku............................................................... 1017 Choroba refluksowa przełyku Renata Talar-Wojnarowska, Anita Gąsiorowska, Ewa Małecka-Wojciesko ..... 1017 Przełyk Barretta............................................................................. 1022 Eozynofilowe zapalenie przełyku Andrea Horvath, Zbigniew Bartuzi....................................................... 1023 Nowotwory przełyku Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka-Wojciesko ........................................ 1026 Rak przełyku.................................................................................. 1026 Uchyłki przełyku Ewa Małecka‑Wojciesko....................................... 1028 Oparzenia przełyku Ewa Małecka‑Wojciesko, Renata Talar‑Wojnarowska.............................. 1029 Wady wrodzone przełyku Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Wojciesko..... 1031 Przetoki oskrzelowo‑przełykowe i zarośnięcie przełyku................ 1031 Wrodzone zwężenie przełyku........................................................ 1031 Wrodzone zdwojenia przełyku....................................................... 1032 Pierścienie przełyku....................................................................... 1032 Przepuklina rozworu przełykowego............................................... 1032 Choroby przełyku wywołane przez drobnoustroje Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka-Wojciesko ........................................ 1033 Grzybica przełyku.......................................................................... 1033 Zapalenie przełyku wywołane przez wirus opryszczki zwykłej...... 1034 Cytomegalowirusowe zapalenie przełyku..................................... 1035 Inne wirusowe zapalenia przełyku................................................ 1035 Bakteryjne zapalenie przełyku....................................................... 1035 Gruźlica przełyku........................................................................... 1035 Choroby czynnościowe przełyku Anita Gąsiorowska..................... 1035 Choroby żołądka i dwunastnicy....................................... 1038 Fizjologia Tomasz Brzozowski........................................................ 1038 Dyspepsja Andrzej Dąbrowski, Krzysztof Marlicz†.............................. 1040 Zapalenia błony śluzowej żołądka lub dwunastnicy i gastropatie Andrzej Dąbrowski, Krzysztof Marlicz†.................................................. 1043 Ostra gastropatia krwotoczna (nadżerkowa)................................. 1044 Zapalenie błony śluzowej żołądka wywołane przez Helicobacter pylori......................................................................... 1045 Autoimmunologiczne metaplastyczne zanikowe zapalenie błony śluzowej żołądka................................................................. 1046 Gastropatia żółciowa..................................................................... 1047 Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy Krystian Adrych, Witold Bartnik†.......................................................... 1048 Zespół Zollingera i Ellisona Krystian Adrych, Witold Bartnik†........... 1054 Nowotwory żołądka i dwunastnicy............................................... 1055 Rak żołądka Teresa Starzyńska, Władysław Januszewicz, Wojciech M. Wysocki............. 1055 Chłoniaki żołądka Wojciech M. Wysocki, Krzysztof Marlicz†............... 1060 Nowotwory podścieliskowe żołądka Wojciech M. Wysocki, Krzysztof Marlicz†............................................... 1061

7. 8. 8.1. 8.2. 9. 10. 11. 12. E. 1. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 3. 4. 4.1. 4.2. 5. 5.1. 5.2. 5.3. 6. 6.1. 6.2. F. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 10.1. 10.2. 10.3. 10.4. 10.5.

Nowotwory neuroendokrynne żołądka Wojciech M. Wysocki, Krzysztof Marlicz†............................................... 1062 Polipy żołądka Ewa Wrońska........................................................ 1062 Nowotwory dwunastnicy Wojciech M. Wysocki, Krzysztof Marlicz†............................................... 1064 Choroba Ménétriera Andrzej Dąbrowski, Krzysztof Marlicz†.............. 1064 Zmiany naczyniowe żołądka Ewa Wrońska................................... 1065 Żołądek arbuzowaty...................................................................... 1065 Zmiana Dieulafoy........................................................................... 1066 Gastropareza Michał Wiszniewski.................................................. 1067 Bezoary Michał Wiszniewski, Krzysztof Marlicz†................................ 1068 Wady rozwojowe Michał Wiszniewski, Krzysztof Marlicz†................. ☚bps Uchyłki dwunastnicy Michał Wiszniewski, Krzysztof Marlicz†............ ☚b77 Choroby jelita cienkiego..................................................... 1069 Fizjologia Tomasz Brzozowski, Hanna Szajewska............................... 1069 Zaburzenia trawienia i wchłaniania............................................... 1071 Celiakia Hanna Szajewska, Małgorzata Szczepanek........................... 1071 Zespół krótkiego jelita Stanisław Kłęk, Marek Pertkiewicz†.............. 1076 Zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego Jarosław Daniluk, Hanna Szajewska..................................................... 1077 Enteropatia z utratą białka Jakub Kmiotek, Piotr Socha, Jerzy Socha............................................... 1079 Choroba Whipple’a Piotr Eder, Witold Bartnik†............................... 1081 Nowotwory jelita cienkiego Wojciech M. Wysocki, Michał Jankowski............................................... 1082 Uchyłki jelita cienkiego Maciej Bagłaj, Hanna Szajewska................. 1083 Uchyłki nabyte............................................................................... 1083 Uchyłek Meckla............................................................................. 1084 Zmiany naczyniowe jelita cienkiego Ewa Wrońska....................... ☚byj Angiodysplazja............................................................................ ☚b5o Choroba Rendu, Oslera i Webera................................................. ☚cnz Zespół Beana................................................................................ ☚cd6 Wady wrodzone jelita cienkiego Maciej Bagłaj, Hanna Szajewska........................................................ ☚cbb Zdwojenie jelita cienkiego............................................................ ☚cb6 Nieprawidłowy zwrot jelit............................................................. ☚cct Choroby jelita grubego........................................................... 1085 Fizjologia Tomasz Brzozowski, Witold Bartnik†.................................. 1085 Zespół jelita drażliwego Barbara Skrzydło-Radomańska, Witold Bartnik†..................................... 1086 Choroba Hirschsprunga Piotr Czauderna, Witold Bartnik†................ 1090 Uchyłki jelita grubego Piotr Eder, Małgorzata Szczepanek, Witold Bartnik† ............................... 1091 Wrzodziejące zapalenie jelita grubego Grażyna Rydzewska, Witold Bartnik†.................................................... 1093 Choroba Leśniowskiego i Crohna Grażyna Rydzewska, Witold Bartnik†.................................................... 1100 Mikroskopowe zapalenie jelita grubego Wojciech M. Marlicz, Jarosław Reguła, Witold Bartnik†........................... 1106 Niedokrwienne zapalenie jelita grubego Witold Bartnik†............. 1107 Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego Aleksander Konturek..... 1108 Polipy i rak jelita grubego............................................................. 1109 Polipy i rak jelita grubego – informacje ogólne Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Witold Bartnik†.................................. 1109 Polipy gruczolakowe Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Witold Bartnik†................................... 1110 Polipy ząbkowane Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Małgorzata Szczepanek, Witold Bartnik†................................................ 1112 Polipy hamartomatyczne Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Małgorzata Szczepanek, Witold Bartnik†................................................ 1113 Polipy zapalne Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Witold Bartnik†......... 1113

10.6. Zespoły genetyczne związane z rakiem jelita grubego................... 1113 10.6.1. Zespół Lyncha Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Małgorzata Szczepanek, Witold Bartnik†................................................ 1113 10.6.2. Rodzinna polipowatość gruczolakowata Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Małgorzata Szczepanek....................... 1114 10.6.3. Polipowatość związana z genem MUTYH Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Małgorzata Szczepanek....................... 1115 10.6.4. Zespół polipowatości młodzieńczej Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Małgorzata Szczepanek....................... 1115 10.6.5. Zespół Peutza i Jeghersa Jarosław Reguła, Marek Bugajski, Małgorzata Szczepanek....................... 1115 10.7. Rak jelita grubego Jarosław Reguła, Lucjan Wyrwicz, Witold Bartnik† .................................. 1116 11. Zespół wrzodu samotnego odbytnicy Władysław Januszewicz........ 1120 12. Choroby odbytu.............................................................................. 1121 12.1. Ropień odbytu Przemysław Ciesielski, Małgorzata Kołodziejczak........ 1122 12.2. Przetoka odbytu Przemysław Ciesielski, Małgorzata Kołodziejczak..... 1122 12.3. Choroba hemoroidalna Przemysław Ciesielski, Małgorzata Kołodziejczak................................... 1123 12.4. Szczelina odbytu Przemysław Ciesielski, Małgorzata Kołodziejczak...... 1124 12.5. Rak odbytu Wojciech M. Wysocki, Andrzej Rutkowski........................ 1125 13. Zaparcie idiopatyczne Piotr Eder, Witold Bartnik†............................ 1127 G. 1. 1.1. 1.2. 1.3. 2. 3. 4.

Choroby infekcyjne i pasożytnicze przewodu pokarmowego........................................................................... 1130 Ostra biegunka infekcyjna Tomasz Mach, Katarzyna Fleischer‑Stępniewska..................................... 1130 Biegunka podróżnych Tomasz Mach, Agnieszka Wroczyńska............ 1136 Biegunka związana z antybiotykoterapią Tomasz Mach, Katarzyna Fleischer-Stępniewska..................................... 1138 Zatrucie pokarmowe Tomasz Mach, Katarzyna Fleischer-Stępniewska..................................... 1138 Zakażenie Clostridioides difficile i rzekomobłoniaste zapalenie jelit

Katarzyna Fleischer‑Stępniewska, Małgorzata Szczepanek, Weronika Rymer, Witold Bartnik†........................................................... 1139

Zakażenia przewodu pokarmowego u osób z niedoborem odporności Tomasz Mach, Weronika Rymer.................................... ☚cc2 Choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska............................................... 1143

Choroby trzustki Andrzej Dąbrowski, Grażyna Jurkowska, Urszula Wereszczyńska‑Siemiątkowska................................................. 1146

1. 2. 3. 3.1. 4. 5. 5.1. 5.2. 6. 6.1. 6.2.

Fizjologia....................................................................................... 1146 Ostre zapalenie trzustki.................................................................. 1147 Przewlekłe zapalenie trzustki........................................................ 1158 Autoimmunologiczne zapalenie trzustki........................................ 1164 Torbiele trzustki............................................................................. 1166 Nowotwory trzustki....................................................................... 1169 Rak trzustki................................................................................... 1169 Nowotwory torbielowate............................................................... 1173 Wrodzone choroby trzustki............................................................ ☚cdf Dziedziczne zapalenie trzustki....................................................... ☚alk Wady wrodzone trzustki............................................................... ☚coc

Choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych................................................................... 1176 Fizjologia Piotr Daniel, Ewa Małecka‑Wojciesko................................ 1176 Zaburzenia czynnościowe pęcherzyka żółciowego i zwieracza Oddiego Ewa Małecka‑Wojciesko................................................... 1177 Kamica żółciowa i zapalenie dróg żółciowych Anita Gąsiorowska, Ewa Małecka-Wojciesko.......................................... 1178 Kamica pęcherzyka żółciowego...................................................... 1178 Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego........................................ 1181 Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego............................... 1182

1. 2. 3. 3.1. 3.2. 3.3.

XXI

Spis treści 3.4. 3.5. 4. 5. 6. 6.1. 6.2. 6.3. J. 1. 2. 2.1. 2.1.1. 2.1.2. 2.2. 2.3. 2.3.1. 2.3.2. 2.3.3. 3. 3.1. 3.2. 3.2.1. 3.2.2. 3.3. 3.4. 3.5. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 9.1. 9.2. 9.3. 9.3.1. 9.3.2. 9.3.3. 10. 10.1. 10.1.1. 10.1.2. 10.1.3. 10.1.4. 10.2. 11. 11.1. 11.2.

XXII

Kamica przewodowa..................................................................... Ostre zapalenie dróg żółciowych................................................... Pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych Ewa Wunsch, Piotr Milkiewicz............................................................. Torbiele dróg żółciowych Ewa Małecka‑Wojciesko......................... Nowotwory pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych Piotr Daniel, Ewa Małecka‑Wojciesko................................................... Rak dróg żółciowych..................................................................... Rak pęcherzyka żółciowego.......................................................... Rak okolicy głowy trzustki (tzw. rak brodawki Vatera)..................

Spis treści 1183 1185 1186 1189 1190 1190 1193 1195

Choroby wątroby................................................................... 1196 Fizjologia Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz...................................... 1196 Badanie morfologiczne................................................................. 1199 Biopsja wątroby Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz............................ 1199 Biopsja przezskórna....................................................................... 1199 Biopsja przezżylna......................................................................... 1201 Ocena histologiczna Bożena Walewska‑Zielecka............................. 1201 Alternatywne metody oceny zaawansowania włóknienia wątroby......................................................................................... 1203 Wskaźniki biochemiczne Małgorzata Szczepanek........................... 1203 Elastografia ultrasonograficzna Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz, Małgorzata Szczepanek....................... 1204 Elastografia rezonansu magnetycznego (EMR) Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski, Zuzannna Aleksander‑Markuszewska....................... 1204 Ostre wirusowe zapalenie wątroby (WZW) Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz......................................................... 1205 Ostre WZW typu A......................................................................... 1205 Ostre WZW typu B i D................................................................... 1207 Ostre WZW typu B......................................................................... 1207 WZW typu D................................................................................... 1211 Ostre WZW typu C......................................................................... 1212 Ostre WZW typu E......................................................................... 1214 Zapalenia wątroby wywołane zakażeniami wirusami wtórnie hepatotropowymi.......................................................................... 1216 Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz, Bożena Walewska‑Zielecka.................... 1217 Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu C Jacek Juszczyk, Jerzy Jaroszewicz, Bożena Walewska‑Zielecka................... 1223 Polekowe uszkodzenie wątroby Anna Boroń‑Kaczmarska............... 1228 Autoimmunologiczne zapalenie wątroby Marta Wawrzynowicz-Syczewska, Małgorzata Szczepanek ...................... 1231 Pierwotne zapalenie dróg żółciowych Ewa Wunsch, Piotr Milkiewicz............................................................. 1235 Hiperbilirubinemie wrodzone Tomasz Mach, Irena M. Jankowska.... 1238 Zespół Gilberta Tomasz Mach, Irena M. Jankowska.......................... 1239 Rzadkie hiperbilirubinemie wrodzone Tomasz Mach, Irena M. Jankowska..................................................... ☚bln Wrodzone cholestazy wewnątrzwątrobowe Irena M. Jankowska.... ☚fpe Zespół Alagille’a........................................................................... ☚byy Niedobór α1-antytrypsyny............................................................. ☚cjc Postępująca rodzinna cholestaza wewnątrzwątrobowa.............. ☚ck3 Metaboliczne choroby wątroby..................................................... 1240 Porfirie Robert Wasilewski, Agnieszka Lipniacka, Edyta Odnoczko, Jerzy Windyga.................................................................................. 1240 Ostra porfiria przerywana............................................................. 1240 Porfiria mieszana........................................................................... 1245 Koproporfiria dziedziczna.............................................................. 1245 Porfiria skórna późna.................................................................... 1245 Choroba Wilsona Tomasz Mach, Małgorzata Szczepanek.................. 1247 Hemochromatoza i inne stany przeładowania żelazem Tomasz Mach, Małgorzata Szczepanek................................................. 1250 Hemochromatoza dziedziczna....................................................... 1250 Wtórne przeładowanie żelazem.................................................... 1254

12.

Alkoholowa choroba wątroby

12.1. 12.2. 12.3. 13.

16.3. 17. 17.1. 17.2. 17.3. 17.4. 17.5. 17.6. 18.

Alkoholowe stłuszczenie wątroby.................................................. 1256 Alkoholowe zapalenie wątroby..................................................... 1256 Alkoholowa marskość wątroby...................................................... 1258 Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby Tomasz Mach, Małgorzata Szczepanek................................................. 1259 Marskość wątroby Marta Wawrzynowicz‑Syczewska........................ 1263 Ostra niewydolność wątroby Anna Boroń‑Kaczmarska................... 1278 Choroby naczyniowe wątroby....................................................... 1281 Zakrzepica żyły wrotnej Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski....... 1281 Zakrzepica żył wątrobowych Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski................................................. 1284 Idiopatyczne niemarskie nadciśnienie wrotne Marek Hartleb....... 1286 Guzy wątroby Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski....................... 1288 Naczyniak krwionośny wątroby..................................................... 1288 Ogniskowy rozrost guzkowy.......................................................... 1289 Gruczolak wątrobowokomórkowy................................................. 1291 Rak wątrobowokomórkowy........................................................... 1292 Nowotwory wtórne....................................................................... 1295 Torbiele wątroby............................................................................ 1297 Przeszczepienie wątroby Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski...... 1299

K. 1. 2.

Niedrożność jelit Michał Nowakowski, Jan Ciećkiewicz............. 1302 Niedrożność porażenna jelit.......................................................... 1302 Niedrożność mechaniczna jelit...................................................... 1305

L. 1.

Krwawienie z przewodu pokarmowego...................... 1307 Ogólne zasady postępowania Ewa Nowakowska‑Duława, Jan Ciećkiewicz.......................................... 1307 Krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego pochodzenia nieżylakowego Ewa Nowakowska‑Duława, Małgorzata Szczepanek, Witold Bartnik†............................................... 1308 Krwawienie z żylaków przełyku lub żołądka Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski.................................................. 1311 Krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego Michał Wiszniewski........................................................................... 1315

14. 15. 16. 16.1. 16.2.

2. 3. 4.

Tomasz Mach, Małgorzata Szczepanek................................................. 1255

Ł.

Ciało obce w przewodzie pokarmowym Władysław Januszewicz...................................................................... 1319

M. 1.

Nadwrażliwość pokarmowa............................................. Nadwrażliwość pokarmowa – informacje ogólne Zbigniew Bartuzi, Andrea Horvath....................................................... Alergia na pszenicę Andrea Horvath, Hanna Szajewska................... Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten/pszenicę Hanna Szajewska, Andrea Horvath, Małgorzata Szczepanek....................

2. 3.

A. 1. 2. 2.1. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.3. 2.3.1. 2.3.2. 2.3.3. 2.3.4. 2.4. 3.

1321 1321 1326 1327

Choroby układu wewnątrzwydzielniczego Choroby podwzgórza i przysadki................................... Fizjologia Jolanta Kunert‑Radek..................................................... Badania diagnostyczne Jolanta Kunert‑Radek............................... Objawy podmiotowe i przedmiotowe............................................ Badania laboratoryjne................................................................... Hormony przedniego płata przysadki............................................ Hormony tylnego płata przysadki................................................. Badania obrazowe......................................................................... Radiogramy................................................................................... Tomografia komputerowa............................................................. Rezonans magnetyczny................................................................. Scyntygrafia receptorowa.............................................................. Badania morfologiczne................................................................. Choroby podwzgórza, przysadki i szyszynki Jolanta Kunert‑Radek........................................................................

1331 1331 1334 1334 1335 1335 1336 1336 1336 1337 1337 1337 1337 1338

3.1. 3.1.1. 3.1.2. 3.1.3. 3.1.4. 3.1.5. 3.1.6. 3.2. 3.3. 3.3.1. 3.3.2. 3.4. 3.5. 4. 4.1. 4.2. 4.3. 4.3.1. 4.3.2. 4.4. 4.5. 5. 5.1. 5.2. 5.3. 5.3.1. 5.3.2. 5.3.3. 5.4. 5.4.1. 5.4.2. 5.5. 5.6. B. 1. 2. 2.1. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.2.4. 2.3. 2.3.1. 2.3.2. 2.3.3. 2.4. 2.4.1. 2.4.2. 2.4.3. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5.

Choroby podwzgórza.................................................................... 1338 Guzy okolicy podwzgórzowo‑przysadkowej.................................. 1338 Urazy głowy.................................................................................. 1338 Jatrogenne uszkodzenia podwzgórza....................................... 1339 Zapalenia...................................................................................... 1339 Zaburzenia dziedziczne................................................................. 1340 Zaburzenia naczyniowe................................................................. 1340 Zaburzenia czynności przedniego płata przysadki pochodzenia podwzgórzowego.......................................................................... 1340 Zaburzenia czynności tylnego płata przysadki.............................. 1340 Moczówka prosta.......................................................................... 1340 Zespół nieadekwatnego wydzielania wazopresyny (zespół Schwartza i Barttera)........................................................ 1342 Zespół pustego siodła................................................................... 1343 Guzy szyszynki............................................................................... 1344 Niedoczynność przysadki Wojciech Zgliczyński.............................. 1345 Nowotwory prowadzące do niedoczynności przysadki................. 1348 Pourazowe i jatrogenne uszkodzenie przysadki............................ 1348 Naczyniopochodne uszkodzenie przysadki................................... 1349 Poporodowa martwica przysadki (zespół Sheehana).................... 1349 Udar krwotoczny przysadki........................................................... 1349 Choroby naciekowo‑zapalne przysadki......................................... 1349 Wrodzone zaburzenia rozwojowe.................................................. 1350 Guzy przysadki Wojciech Zgliczyński.............................................. 1350 Guz prolaktynowy......................................................................... 1352 Guzy wydzielające hormon wzrostu (akromegalia)........................ 1356 Guzy wydzielające ACTH............................................................... 1360 Choroba Cushinga......................................................................... 1360 Zespół Nelsona.............................................................................. 1362 Zespół ektopowego wydzielania ACTH......................................... 1362 Guzy wydzielające hormony glikoproteinowe................................ 1363 Guz gonadotropinowy................................................................... 1363 Guz tyreotropinowy....................................................................... 1363 Nieczynny guz przysadki............................................................... 1364 Przypadkowo wykryty guz przysadki............................................. 1364 Choroby tarczycy................................................................... 1365 Fizjologia Barbara Jarząb, Andrzej Lewiński, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska............... 1365 Badania diagnostyczne................................................................. 1367 Objawy podmiotowe i przedmiotowe Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska........................................ 1367 Badania laboratoryjne Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska..... 1368 Hormony........................................................................................ 1368 Tyreoglobulina............................................................................... 1370 Przeciwciała przeciwtarczycowe................................................... 1370 Wydalanie jodu z moczem (joduria).............................................. 1372 Badania obrazowe Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska....... 1372 RTG, TK, MR.................................................................................. 1372 Ultrasonografia............................................................................. 1372 Scyntygrafia.................................................................................. 1376 Badania morfologiczne Andrzej Lewiński...................................... 1377 Badanie cytologiczne.................................................................... 1377 Badanie histologiczne................................................................... 1380 Badanie śródoperacyjne tarczycy.................................................. 1381 Nadczynność tarczycy Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska...... 1381 Choroba Gravesa i Basedowa........................................................ 1391 Orbitopatia tarczycowa................................................................. 1395 Wole guzkowe toksyczne............................................................... 1398 Guzek autonomiczny pojedynczy................................................... 1400 Rzadkie przyczyny tyreotoksykozy i innych zaburzeń czynności tarczycy................................................................................................. 1400

3.6. 3.7. 3.8. 4. 5. 5.1. 5.1.1. 5.1.2. 5.1.3. 5.1.4. 5.1.5. 5.1.6. 5.2. 5.3. 5.3.1. 5.3.2. 6. 7. 7.1. 7.2. 7.3. 8. 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. 8.5. 9. 9.1. 9.2. 10. 11. C. 1. 2. 2.1. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.2.4. 2.2.5. 2.2.6. 2.2.7. 2.2.8. 2.3. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 4. 4.1. 4.2. 4.3.

Subkliniczna nadczynność tarczycy............................................... 1403 Nadczynność tarczycy podczas ciąży............................................ 1404 Przełom tarczycowy....................................................................... 1405 Niedoczynność tarczycy Andrzej Lewiński..................................... 1406 Zapalenia tarczycy Andrzej Lewiński............................................. 1414 Przewlekłe zapalenia tarczycy....................................................... 1414 Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto)..................................................................... 1414 Niebolesne (ciche) zapalenie tarczycy i poporodowe zapalenie tarczycy......................................................................................... 1416 Choroba Riedla.............................................................................. 1416 Przewlekłe zapalenia tarczycy indukowane lekami....................... 1416 Wole amyloidowe........................................................................... 1417 Torbiel bąblowcowa....................................................................... 1417 Podostre zapalenie tarczycy (choroba de Quervaina)..................... 1417 Ostre zapalenia tarczycy................................................................ 1419 Ostre bakteryjne zapalenie tarczycy.............................................. 1419 Ostre niebakteryjne zapalenia tarczycy......................................... 1419 Zaburzenia z niedoboru jodu Andrzej Lewiński............................. 1419 Choroby przebiegające z eutyreozą Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska........................................ 1420 Wole miąższowe nietoksyczne...................................................... 1420 Wole guzkowe nietoksyczne.......................................................... 1421 Przypadkowo wykryte guzki tarczycy............................................ 1425 Rak tarczycy Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska................ 1425 Mikrorak tarczycy.......................................................................... 1428 Rak brodawkowaty i rak pęcherzykowy........................................ 1429 Rak rdzeniasty............................................................................... 1434 Rak niezróżnicowany (anaplastyczny)............................................ 1434 Rak tarczycy oporny na leczenie radiojodem................................. 1434 Leczenie operacyjne chorób tarczycy Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska........................................ 1435 Powikłania pooperacyjne.............................................................. 1435 Pooperacyjna niedoczynność tarczycy.......................................... 1436 Zespół oporności na hormony tarczycy Andrzej Lewiński.............. 1436 Zespół zaburzeń pozatarczycowych przebiegających z eutyreozą Andrzej Lewiński............................................................................... 1438 Choroby przytarczyc Edward Franek, Franciszek Kokot†.......... 1440 Fizjologia....................................................................................... 1440 Badania diagnostyczne................................................................. 1441 Objawy podmiotowe i przedmiotowe............................................ 1441 Badania laboratoryjne................................................................... 1441 Parathormon................................................................................. 1441 Wapń całkowity i zjonizowany...................................................... 1442 Fosforany nieorganiczne............................................................... 1442 Wchłanianie zwrotne fosforanów przez cewki nerkowe................ 1443 Witamina D i jej aktywne metabolity............................................ 1443 Wydalanie cAMP z moczem w warunkach podstawowych oraz po podaniu egzogennego PTH (test Ellswortha i Howarda).......... 1443 Peptyd podobny do parathormonu (PTHrP)................................... 1443 Markery obrotu kostnego (osteogenezy i osteolizy)...................... 1444 Badania obrazowe......................................................................... 1444 Nadczynność przytarczyc.............................................................. 1445 Pierwotna nadczynność przytarczyc............................................. 1445 Wtórna nadczynność przytarczyc.................................................. 1449 Trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc..................................... 1450 Niedoczynność przytarczyc........................................................... 1451 Pierwotna niedoczynność przytarczyc........................................... 1451 Wtórna niedoczynność przytarczyc............................................... 1453 Rzekoma niedoczynność przytarczyc............................................ 1453

XXIII

Spis treści D. 1. 1.1. 1.2. 1.3. 2. 2.1. 2.1.1. 2.1.2. 2.1.3. 2.1.4. 2.1.5. 2.1.6. 2.1.7. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.2.4. 2.2.5. 3. 3.1. 3.1.1. 3.1.2. 3.2. 4. 4.1. 4.2. 4.3. 4.3.1. 4.3.2. 4.4. 4.4.1. 4.4.2. 5. 5.1. 5.1.1. 5.1.2. 5.1.3. 5.2. 5.3. 6. 6.1. 6.2. 6.3. 6.4.

XXIV

Choroby kory nadnerczy..................................................... 1455 Fizjologia....................................................................................... 1455 Glikokortykosteroidy Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek-Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†................................................................. 1455 Mineralokortykosteroidy Jadwiga Słowińska‑Srzednicka................. 1457 Androgeny nadnerczowe Jadwiga Słowińska‑Srzednicka................. 1457 Badania diagnostyczne................................................................. 1458 Badania laboratoryjne................................................................... 1458 Kortyzol Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek-Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†................................................................. 1458 ACTH Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek-Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†................................................................. 1458 Test pobudzania wydzielania kortyzolu syntetyczną kortykotropiną Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek-Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†................................................................. 1459 Test pobudzania wydzielania ACTH i kortyzolu za pomocą CRH (test stymulacyjny z CRH) Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek-Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†......................... 1459 Testy hamowania deksametazonem Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek-Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†......................... 1459 Badania hormonalne układu renina–angiotensyna–aldosteron Jadwiga Słowińska‑Srzednicka............................................................ 1460 Androgeny nadnerczowe Jadwiga Słowińska‑Srzednicka................. 1461 Badania obrazowe Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek-Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†......................... 1462 Tomografia komputerowa............................................................. 1462 Rezonans magnetyczny................................................................. 1462 Ultrasonografia............................................................................. 1463 Pozytonowa tomografia emisyjna (PET)........................................ 1463 Scyntygrafia.................................................................................. 1464 Niedoczynność kory nadnerczy Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek-Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†......................... 1464 Przewlekła niedoczynność kory nadnerczy.................................... 1464 Pierwotna niedoczynność kory nadnerczy (choroba Addisona)...... 1464 Wtórna niedoczynność kory nadnerczy......................................... 1468 Ostra niewydolność kory nadnerczy (przełom nadnerczowy)........ 1469 Choroby przebiegające z nadmiarem glikokortykosteroidów (zespół Cushinga) Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek-Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†................................................................. 1470 Zespół Cushinga wywołany autonomicznym guzem albo guzami kory nadnerczy.................................................................. 1473 Hiperkortyzolemia subkliniczna wywołana autonomicznym guzem albo guzami kory nadnerczy.............................................. 1474 Zespół Cushinga wywołany rozrostem guzkowym nadnerczy....... 1475 Rozrost makroguzkowy nadnerczy................................................ 1475 Rozrost mikroguzkowy nadnerczy – pierwotny pigmentowany drobnoguzkowy rozrost (dysplazja) kory nadnerczy...................... 1475 Inne stany z nadmiarem glikokortykosteroidów............................ 1476 Zespoły dziedziczne....................................................................... 1476 Czynnościowy nadmiar glikokortykosteroidów............................. 1476 Choroby przebiegające z zaburzeniami wydzielania mineralokortykosteroidów Jadwiga Słowińska‑Srzednicka.............. 1476 Nadciśnienie tętnicze zależne od nadmiaru mineralokortykosteroidów............................................................ 1476 Hiperaldosteronizm pierwotny...................................................... 1476 Zespoły nadmiaru deoksykortykosteronu ..................................... 1480 Pozorny nadmiar mineralokortykosteroidów................................. 1480 Hiperaldosteronizm wtórny........................................................... 1481 Hipoaldosteronizm........................................................................ 1481 Zespoły nadmiaru androgenów Jadwiga Słowińska‑Srzednicka....... 1481 Hirsutyzm i wirylizacja................................................................... 1481 Guzy nadnerczy wydzielające androgeny...................................... 1484 Wrodzony przerost nadnerczy z niedoboru 21-hydroksylazy....... ☚b4g Wrodzony przerost nadnerczy z niedoboru 11β-hydroksylazy...... ☚ah6

Spis treści 7.

Przypadkowo wykryty guz nadnercza (incydentaloma) Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek-Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†................................................................. 1484 Rak nadnercza Tomasz Bednarczuk, Lucyna Bednarek-Papierska, Anna A. Kasperlik‑Załuska†................................................................. 1487

4. 4.1. 4.2. 5.

Nowotwory jądra........................................................................ ☚bo3 Inwazyjne nowotwory z komórek płciowych............................... ☚bo4 Inne nowotwory jądra................................................................... ☚clg Ginekomastia................................................................................ 1509

Guzy wydzielające katecholaminy

1. 2. 2.1. 2.1.1. 2.1.2. 2.2. 3. 4.

Fizjologia....................................................................................... 1490 Badania diagnostyczne................................................................. 1490 Badania laboratoryjne................................................................... 1490 Katecholaminy i ich metabolity..................................................... 1490 Próba czynnościowa...................................................................... 1490 Badania obrazowe......................................................................... 1490 Guz chromochłonny i przyzwojaki................................................. 1492 Złośliwy guz chromochłonny......................................................... 1495

1. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 3. 3.1.

F. 1. 2. 2.1. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.3. 3. 3.1. 3.2. 3.2.1. 3.2.1.1. 3.2.1.2. 3.2.1.3. 3.2.1.4. 3.2.2. 3.3. 3.3.1. 3.3.2. 4. 5. 6.

Choroby jajników Piotr Skałba.............................................. 1496 Fizjologia....................................................................................... 1496 Badania diagnostyczne................................................................. 1500 Objawy podmiotowe i przedmiotowe............................................ 1500 Badania laboratoryjne................................................................... 1500 Podstawowe oznaczenia stężeń hormonów w surowicy............... 1500 Próby czynnościowe...................................................................... 1501 Badania obrazowe......................................................................... 1501 Zaburzenia miesiączkowania........................................................ ☚cbu Pierwotny i wtórny brak miesiączki................................................ ☚aji Pierwotna i wtórna niewydolność jajników.................................. ☚cch Pierwotna niewydolność jajników................................................ ☚bnz Zespół przedwczesnej niewydolności jajników............................ ☚nnm Dysgenezja gonad........................................................................ ☚3c7 Zespół Turnera.............................................................................. ☚txq Zespół niewrażliwości na androgeny........................................... ☚vwh Wtórna niewydolność jajników...................................................... ☚ajj Inne zaburzenia miesiączkowania............................................... ☚bqa Bolesne miesiączkowanie............................................................ ☚cm4 Zespół napięcia przedmiesiączkowego......................................... ☚ap7 Zespół policystycznych jajników.................................................... 1501 Guzy jajnika................................................................................. ☚bn3 Zaburzenia okresu okołomenopauzalnego i pomenopauzalnego..................................................................... ☚cjv Zaburzenia okresu okołomenopauzalnego.................................... ☚ajk Zaburzenia okresu pomenopauzalnego........................................ ☚bqc Zasady leczenia objawowego w okresie okołomenopauzalnym i pomenopauzalnym.................................................................... ☚bqd

3.2.

Zaburzenia determinacji i różnicowania płci Krzysztof Kula, Jolanta Słowikowska-Hilczer........................................ ☚bqp Fizjologia....................................................................................... ☚ajq Badania diagnostyczne............................................................... ☚ccw Objawy podmiotowe i przedmiotowe........................................... ☚ckv Badania laboratoryjne................................................................... ☚ajr Badania obrazowe......................................................................... ☚bir Badanie histologiczne.................................................................. ☚bqz Zaburzenia różnicowania płci gonadalnej i somatycznej............... ☚ajs Zaburzenie rozwoju płciowego jajnikowo-jądrowe lub z zaburzeniem chromosomów płciowych............................... ☚bhc Zaburzenie rozwoju płciowego z prawidłowym lub zaburzonym kariotypem......................................................... ☚brq Zaburzenie rozwoju płciowego 46,XY lub 45,X/46,XY.................. ☚ajt Zaburzenie rozwoju płciowego 46,XX........................................... ☚bsf Dysforia płciowa (niezgodność płciowa)..................................... ☚bg3

8. E.

6.1. 6.2. 6.3. G. 1. 2. 2.1. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.2.4. 2.2.5. 2.3. 2.4. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4.

Włodzimierz Januszewicz, Andrzej Januszewicz, Aleksander Prejbisz......... 1490

Choroby jąder Krzysztof Kula, Jolanta Słowikowska‑Hilczer......... 1505 Fizjologia....................................................................................... 1505 Badania diagnostyczne................................................................. 1505 Objawy podmiotowe i przedmiotowe............................................ 1505 Badania laboratoryjne................................................................... 1506 Badania hormonalne..................................................................... 1506 Badanie nasienia........................................................................... 1506 Badania genetyczne...................................................................... 1506 Markery nowotworów z komórek płciowych................................. 1507 Inne badania laboratoryjne........................................................... 1507 Badania obrazowe......................................................................... 1507 Badanie histologiczne................................................................... 1507 Zaburzenia czynności jąder........................................................... 1507 Wnętrostwo.................................................................................. ☚b7e Pierwotna niewydolność hormonalna jąder................................ ☚cmk Uszkodzenie kanalików jądra........................................................ ☚ajn Wtórna niewydolność hormonalna jąder...................................... ☚ajo

3.2.1. 3.2.2. 4. I. 1. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 3. 3.1. 3.2. 4. 4.1. 4.2. J. 1. 2. 2.1. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.3. 2.3.1. 2.3.2. 2.4. 3. 3.1. 3.1.1. 3.1.2. 3.1.3. 3.1.4. 3.1.5. 3.1.6. 3.1.7. 3.2.

Zaburzenia wzrastania i dojrzewania płciowego Ewa Małecka-Tendera....................................................................... ☚bqy Fizjologia....................................................................................... ☚aju Badania diagnostyczne................................................................. ☚bis Objawy podmiotowe i przedmiotowe............................................ ☚bit Badania laboratoryjne................................................................... ☚ajv Badania obrazowe........................................................................ ☚biu Zaburzenia wzrastania.................................................................. ☚cj5 Somatotropinowa niedoczynność przysadki................................ ☚ajw Nadmierny wzrost........................................................................ ☚bsg Zaburzenia dojrzewania płciowego.............................................. ☚bsh Przedwczesne dojrzewanie płciowe............................................. ☚bva Opóźnione dojrzewanie płciowe.................................................. ☚cml Choroby rozproszonego układu wewnątrzwydzielniczego.................................................... 1511 Fizjologia Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska...................... 1511 Badania diagnostyczne Daria Handkiewicz‑Junak........................... 1511 Objawy podmiotowe i przedmiotowe............................................. 1511 Badania laboratoryjne.................................................................... 1512 Markery swoiste............................................................................. 1512 Markery nieswoiste........................................................................ 1513 Próby czynnościowe....................................................................... 1513 Badania obrazowe.......................................................................... 1514 USG, TK, MR................................................................................... 1514 Scyntygrafia i PET........................................................................... 1514 Badania morfologiczne.................................................................. 1515 Nowotwory neuroendokrynne Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska, Daria Handkiewicz‑Junak........................... 1515 Nowotwory neuroendokrynne wysoko zróżnicowane.................... 1516 Guz insulinowy............................................................................... 1518 Guz gastrynowy.............................................................................. 1519 Guz glukagonowy........................................................................... 1519 Guz wydzielający VIP (zespół Vernera i Morrisona)....................... 1520 Guz somatostatynowy................................................................... 1520 Nowotwory neuroendokrynne trzustki nieczynne hormonalnie.... 1520 Nowotwory neuroendokrynne rozwijające się w przewodzie pokarmowym................................................................................ 1521 Nowotwory neuroendokrynne nisko zróżnicowane – raki neuroendokrynne.......................................................................... 1523

K. 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 2. 2.1. 2.2. 2.3. L. 1. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9. 2.9.1. 2.9.2. 2.9.3. 2.9.4. 3. 4. 4.1. 4.2. 5. 5.1. 5.2. 5.3. 5.4. 6. 6.1. 6.1.1. 6.1.2. 6.2. 6.3. 6.4. 6.5. 6.6. 6.7. 6.8. 6.9. V

Zespoły wielogruczołowe.................................................. 1524 Poliendokrynopatie uwarunkowane autoimmunologicznie Andrzej Lewiński............................................................................... 1524 Autoimmunologiczny zespół niedoczynności wielogruczołowej typu 1............................................................................................ 1524 Autoimmunologiczny zespół niedoczynności wielogruczołowej typu 2............................................................................................ 1526 Autoimmunologiczny zespół niedoczynności wielogruczołowej typu 3............................................................................................ 1527 Poliendokrynopatie związane z immunoterapią nowotworów...... 1527 Zespoły mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska........................................ 1527 Zespół mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego typu 1............................................................................................ 1527 Zespół mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego typu 2............................................................................................ 1529 Inne zespoły mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego.............................................................................. 1531 Cukrzyca Jacek Sieradzki........................................................... 1532 Fizjologia....................................................................................... 1532 Badania diagnostyczne................................................................. 1533 Glikemia........................................................................................ 1533 Hemoglobina glikowana (HbA1c).................................................. 1534 Fruktozamina................................................................................ 1535 Glukozuria..................................................................................... 1535 Ciała ketonowe w moczu i we krwi............................................... 1535 Insulina.......................................................................................... 1536 Peptyd C........................................................................................ 1536 Przeciwciała przeciwwyspowe...................................................... 1536 Próby czynnościowe...................................................................... 1537 Doustny test tolerancji glukozy..................................................... 1537 Test dożylnego obciążenia glukozą............................................... 1537 Ocena wrażliwości na insulinę...................................................... 1537 Test z glukagonem......................................................................... 1537 Cukrzyca........................................................................................ 1538 Cukrzyca a ciąża............................................................................ 1568 Cukrzyca przedciążowa................................................................. 1568 Cukrzyca rozpoznana podczas ciąży.............................................. 1569 Stany nagłe i ostre powikłania cukrzycy........................................ 1572 Kwasica i śpiączka ketonowa........................................................ 1572 Zespół hiperglikemiczno‑hiperosmolalny...................................... 1574 Kwasica mleczanowa.................................................................... 1575 Hipoglikemia polekowa................................................................. 1576 Przewlekłe powikłania cukrzycy.................................................... 1577 Powikłania oczne.......................................................................... 1577 Retinopatia cukrzycowa................................................................ 1577 Inne powikłania oczne.................................................................. 1578 Cukrzycowa choroba nerek Edward Franek, Franciszek Kokot†......... 1579 Neuropatia cukrzycowa................................................................. 1583 Zespół stopy cukrzycowej.............................................................. 1584 Powikłania makroangiopatyczne................................................... 1588 Zmiany skórne............................................................................... 1589 Zmiany stawowe............................................................................ 1590 Zmiany kostne............................................................................... 1590 Zaburzenia psychologiczne i psychiczne....................................... 1590

Choroby nerek i dróg moczowych Anatomia i fizjologia

Edward Franek, Małgorzata Wągrowska‑Danilewicz, Franciszek Kokot†..... 1593

XXV

Spis treści B. 1. 1.1. 1.2. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 3. 3.1. 3.1.1. 3.1.2. 3.2. 3.2.1. 3.2.2. 3.2.3. 3.2.4. 3.3. 3.3.1. 3.3.2. 3.3.3. 3.3.4. 3.3.5. 4. 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. 4.6. 4.7. 4.8. 5. 5.1. 5.2.

Spis treści

Badania diagnostyczne....................................................... 1595 Objawy podmiotowe Edward Franek, Franciszek Kokot†................... 1595 Ból................................................................................................. 1595 Zaburzenia w oddawaniu moczu................................................... 1595 Objawy przedmiotowe Edward Franek, Franciszek Kokot†................ 1596 Obrzęki.......................................................................................... 1596 Krwiomocz.................................................................................... 1596 Nadciśnienie tętnicze.................................................................... 1596 Badania laboratoryjne Edward Franek, Franciszek Kokot†................ 1596 Ocena czynności poszczególnych odcinków nefronu..................... 1596 Ocena czynności poszczególnych odcinków nefronu – informacje ogólne........................................................................................... 1596 Przesączanie kłębuszkowe............................................................ 1596 Badanie ogólne moczu.................................................................. 1598 Badanie ogólne moczu – informacje ogólne................................. 1598 Cechy fizyczne moczu.................................................................... 1598 Cechy biochemiczne moczu........................................................... 1599 Cechy morfologiczne moczu.......................................................... 1601 Badania krwi................................................................................. 1603 Badania krwi – informacje ogólne................................................ 1603 Kreatynina..................................................................................... 1603 Cystatyna C .................................................................................. 1603 Mocznik......................................................................................... 1604 Kwas moczowy.............................................................................. 1604 Badania obrazowe Jerzy Walecki, Ewa Gorczyca‑Wiśniewska............ 1605 Radiogram przeglądowy jamy brzusznej....................................... 1605 Ultrasonografia............................................................................. 1605 Tomografia komputerowa............................................................. 1607 Urografia klasyczna (rentgenowska)............................................. 1608 Uretrografia i cystografia.............................................................. 1610 Pielografia..................................................................................... 1610 Badania radioizotopowe............................................................... 1610 Rezonans magnetyczny.................................................................. 1611 Badania morfologiczne................................................................. 1613 Biopsja nerki Edward Franek, Franciszek Kokot†............................... 1613 Ocena histologiczna Małgorzata Wągrowska‑Danilewicz................. 1614

Ostre uszkodzenie nerek Michał Myśliwiec, Robert Drabczyk....................................................... 1615

D. 1. 2. 3.

Wybrane postaci ostrego uszkodzenia nerek Michał Myśliwiec, Robert Drabczyk...................................................... 1623 Nefropatia kontrastowa................................................................ 1623 Ostra nefropatia fosforanowa....................................................... 1624 Ostre uszkodzenie nerek w przebiegu rabdomiolizy...................... 1624

Przewlekła choroba nerek

F. 1.

Wybrane powikłania przewlekłej choroby nerek..... 1635 Niedokrwistość w przewlekłej chorobie nerek Michał Myśliwiec, Robert Drabczyk...................................................... 1635 Niedożywienie białkowo‑kaloryczne w przewlekłej chorobie nerek Michał Myśliwiec.............................................................................. 1636 Zaburzenia mineralne i kostne w przewlekłej chorobie nerek Michał Myśliwiec, Robert Drabczyk...................................................... 1637 Nadciśnienie tętnicze w przewlekłej chorobie nerek Andrzej Więcek, Jerzy Chudek............................................................. 1640 Choroby serca i naczyń w przewlekłej chorobie nerek Jacek Imiela, Krzysztof J. Filipiak.......................................................... 1643

2. 3. 4. 5. G. 1. 2.

XXVI

Michał Myśliwiec..................... 1626

Choroby kłębuszków nerkowych.................................... 1647 Choroby kłębuszków nerkowych – informacje ogólne Tomasz Stompór, Marian Klinger, Robert Drabczyk................................. 1647 Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek (poinfekcyjne, rozplemowe wewnątrzwłośniczkowe) Marian Klinger, Ilona Dziemianko............. 1650

3. 3.1. 3.2. 4. 4.1. 4.1.1. 4.1.2. 4.1.3. 4.2. 5. 5.1. 5.2. 5.2.1. 5.2.2. 5.2.3. 5.3. 6. 7. 7.1. 7.2. 8. 8.1. 8.2. 9. 9.1. 9.2. 10. 10.1. 10.2. 10.3. 10.4. 10.5. 11. H.

Gwałtownie postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek (rozplemowe zewnątrzwłośniczkowe kłębuszkowe zapalenie nerek)................. 1651 Pierwotne gwałtownie postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Ilona Dziemianko........................................................ 1651 Wtórne gwałtownie postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek Zbigniew Hruby, Marian Klinger.......................................................... 1653 Mezangialne kłębuszkowe zapalenie nerek................................... 1654 Pierwotne mezangialne kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Ilona Dziemianko........................................................ 1654 Nefropatia IgA............................................................................... 1654 Nefropatia IgM.............................................................................. ☚alv Inne postaci pierwotnego mezangialnego kłębuszkowego zapalenia nerek............................................................................. 1655 Wtórne mezangialne kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Ilona Dziemianko, Zbigniew Hruby................................ 1655 Błoniastorozplemowe uszkodzenie kłębuszków nerkowych (błoniastorozplemowe kłębuszkowe zapalenie nerek).................. 1656 Błoniastorozplemowe uszkodzenie kłębuszków nerkowych – informacje ogólne Tomasz Stompór, Marian Klinger, Ilona Dziemianko, Zbigniew Hruby........ 1656 Błoniastorozplemowe uszkodzenie kłębuszków nerkowych z kompleksami immunologicznymi Tomasz Stompór, Marian Klinger, Ilona Dziemianko, Zbigniew Hruby........ 1657 Błoniastorozplemowe uszkodzenie kłębuszków nerkowych o podłożu infekcyjnym................................................................... 1657 Błoniastorozplemowe uszkodzenie kłębuszków nerkowych związane z chorobami autoimmunologicznymi............................. 1657 Błoniastorozplemowe uszkodzenie kłębuszków nerkowych związane z gammapatią monoklonalną........................................ 1657 Glomerulopatia C3 Tomasz Stompór, Marian Klinger....................... 1657 Gammapatia monoklonalna o znaczeniu nerkowym Tomasz Stompór, Bogdan Ochrem....................................................... 1658 Choroba zmian minimalnych......................................................... 1661 Pierwotna choroba zmian minimalnych Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak................................................. 1661 Wtórna choroba zmian minimalnych Zbigniew Hruby................... 1663 Ogniskowe segmentowe stwardnienie kłębuszków nerkowych....... 1664 Pierwotne ogniskowe segmentowe stwardnienie kłębuszków nerkowych Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak............................ 1664 Wtórne ogniskowe segmentowe stwardnienie kłębuszków nerkowych Zbigniew Hruby............................................................. 1666 Nefropatia błoniasta..................................................................... 1667 Pierwotna nefropatia błoniasta Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak................................................. 1667 Wtórna nefropatia błoniasta Zbigniew Hruby............................... 1669 Glomerulopatie uwarunkowane genetycznie................................ 1670 Zespół Alporta Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak..................... 1670 Nefropatia cienkich błon podstawnych Marian Klinger, Robert Drabczyk........................................................ ☚big Glomerulopatia lipoproteinowa Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak................................................ ☚bq7 Wrodzone zespoły nerczycowe Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak................................................ ☚bih Choroba Fabry’ego Marian Klinger, Robert Drabczyk....................... 1671 Zespół nerczycowy Marian Klinger, Sławomir C. Zmonarski.............. 1672

1. 2. 3.

Cewkowo‑śródmiąższowe zapalenie nerek Krzysztof Pawlaczyk, Stanisław Czekalski, Robert Drabczyk...................... Cewkowo‑śródmiąższowe zapalenie nerek – informacje ogólne..... Ostre cewkowo‑śródmiąższowe zapalenie nerek.......................... Przewlekłe cewkowo‑śródmiąższowe zapalenie nerek..................

I. 1. 2.

Tubulopatie Jan Zawadzki....................................................... 1682 Tubulopatie – informacje ogólne................................................... 1682 Glukozuria nerkowa....................................................................... 1682

1676 1676 1677 1679

3. 3.1. 3.2. 3.3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Nerkowe kwasice cewkowe........................................................... 1683 Nerkowa kwasica cewkowa bliższa............................................... 1683 Nerkowe kwasice cewkowe dalsze................................................ 1684 Nerkowa kwasica cewkowa typu 4............................................... 1685 Cystynuria.................................................................................... ☚bkw Rodzinna krzywica hipofosfatemiczna ........................................ ☚bkx Zespół Gitelmana ......................................................................... ☚al6 Zespół Barttera ............................................................................ ☚bky Moczówka prosta nerkowa........................................................... 1686 Zespół Fanconiego........................................................................ 1687

Kamica nerkowa

Nefropatia zaporowa Władysław Sułowicz, Maciej Drożdż..... 1697

L. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 11.1. 11.2. 11.3. 11.4. 11.5. 11.6. 11.7.

Zakażenia układu moczowego Jan Duława, Robert Drabczyk.............................................................. 1700 Zakażenia układu moczowego – informacje ogólne...................... 1700 Bakteriomocz bezobjawowy.......................................................... 1705 Niepowikłane zapalenie pęcherza moczowego............................. 1705 Nawracające zapalenie pęcherza moczowego u kobiet................ 1706 Niepowikłane ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek.................. 1707 Powikłane zakażenie układu moczowego..................................... 1708 Zapalenie cewki moczowej............................................................ 1708 Gruźlica układu moczowego......................................................... 1709 Zakażenia drożdżakowe układu moczowego (kandyduria)............ 1709 Niebakteryjne zapalenie pęcherza moczowego............................ 1709 Powikłania zakażenia układu moczowego.................................... 1710 Ropnie nerek i roponercze............................................................. 1710 Zgorzelinowe odmiedniczkowe zapalenie nerek............................ 1710 Martwica brodawek nerkowych.................................................... 1710 Przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek................................ 1710 Żółtakoziarniniakowe odmiedniczkowe zapalenie nerek................ 1711 Ostre zapalenie gruczołu krokowego............................................. 1711 Ostre zapalenie najądrza................................................................ 1711

Ł. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Torbiele nerek Michał Nowicki................................................ 1712 Torbiele nerek – informacje ogólne................................................ 1712 Torbiele proste nerek...................................................................... 1712 Wielotorbielowatość nerek............................................................. 1713 Nabyta torbielowatość nerek......................................................... 1715 Wielotorbielowata dysplazja nerek............................................... 1716 Nefronoftyza ................................................................................ ☚cbf Gąbczastość rdzenia nerek.......................................................... ☚amd

Nowotwory układu moczowego Andrzej Książek, Wojciech Załuska..................................................... ☚bhn Guzy nerki.................................................................................... ☚bk4 Rak nerkowokomórkowy.............................................................. ☚bk5 Rak miedniczki nerkowej i moczowodu....................................... ☚ama Rak pęcherza moczowego............................................................ ☚bk6 Rak cewki moczowej..................................................................... ☚cbt

1. 1.1. 1.2. 2. 3. N. 1. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5.

Władysław Sułowicz, Tomasz Stompór, Robert Drabczyk......................... 1689

Wady wrodzone układu moczowego Rafał Chrzan, Jacek A. Pietrzyk............................................................ ☚blz Wady wrodzone nerek................................................................. ☚ame Wady wrodzone dróg moczowych................................................ ☚xpx Wady wrodzone dróg moczowych – informacje ogólne................ ☚bij Wady moczowodów...................................................................... ☚bik Wady pęcherza moczowego......................................................... ☚amf Wady cewki moczowej................................................................. ☚bj2 Odpływ pęcherzowo-moczowodowy............................................ ☚ble

O. 1. 2. 3. 3.1. 3.2. 4. 4.1. 4.2. 4.3. P. 1. 2. 3. R.

Nerki a ciąża Tomasz Stompór, Władysław Sułowicz.................... 1717 Fizjologia nerek w okresie ciąży..................................................... 1717 Zakażenia układu moczowego podczas ciąży................................. 1717 Ostre uszkodzenie nerek związane z ciążą i porodem................... 1718 Ostre uszkodzenie nerek związane z ciążą i porodem – informacje ogólne......................................................................... 1718 Ostra martwica kory nerek............................................................ 1718 Ciąża u chorej z przewlekłą chorobą nerek................................... 1718 Ciąża w okresie przeddializacyjnym.............................................. 1718 Ciąża podczas leczenia dializami................................................... 1719 Ciąża po przeszczepieniu nerki..................................................... ☚bpk Leczenie nerkozastępcze.................................................... Hemodializa Przemysław Rutkowski, Bolesław Rutkowski.................. Dializa otrzewnowa Zofia Wańkowicz, Monika Lichodziejewska‑Niemierko............................ Przeszczepienie nerki Magdalena Durlik.......................................

1720 1720 1722 1726

Leczenie żywieniowe w chorobach nerek Michał Nowicki, Edward Franek........................................................... 1731

Choroby układu krwiotwórczego

A. 1. 2. 3. 4.

Fizjologia................................................................................... 1737 Hematopoeza Wiesław W. Jędrzejczak........................................... 1737 Hemostaza Jerzy Windyga, Krystyna Zawilska†.................................. 1741 Gospodarka żelazowa Maria Podolak‑Dawidziak............................ 1748 Grupy krwi Bogumiła Michalewska................................................ 1748

Objawy podmiotowe i przedmiotowe Andrzej Hellmann, Bogdan Ochrem..................................................... Objawy podmiotowe..................................................................... Objawy przedmiotowe.................................................................. Powiększenie węzłów chłonnych................................................... Powiększenie śledziony (splenomegalia)....................................... Objawy przedmiotowe skaz krwotocznych....................................

1. 2. 2.1. 2.2. 2.3. C. 1. 1.1. 1.1.1. 1.1.2. 1.1.3. 1.1.4. 1.1.5. 1.1.6. 1.1.7. 1.2. 1.3. 2. 2.1. 2.1.1. 2.1.2. 2.1.3. 2.1.4. 2.1.5. 2.1.6. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3.

1752 1752 1752 1752 1753 1754

Badania laboratoryjne i morfologiczne........................ 1755 Badanie morfologiczne krwi Janusz Kabata, Bogdan Ochrem, Andrzej Hellmann................................ 1755 Erytrocyty...................................................................................... 1756 Hemoglobina................................................................................. 1756 Hematokryt................................................................................... 1756 Liczba erytrocytów........................................................................ 1756 Wskaźniki erytrocytowe................................................................ 1757 Retikulocyty................................................................................... 1758 Erytroblasty................................................................................... 1759 Erytrogram.................................................................................... 1759 Leukocyty...................................................................................... 1761 Płytki krwi..................................................................................... 1763 Badania w niedokrwistościach Maria Podolak‑Dawidziak, Bogdan Solnica........................................... 1764 Badania przemian hemoglobiny.................................................... 1764 Haptoglobina i hemopeksyna........................................................ 1764 Wolna hemoglobina...................................................................... 1765 Methemoglobina........................................................................... 1765 Hemosyderyna w moczu............................................................... ☚bc7 Bilirubina....................................................................................... 1765 Frakcje hemoglobiny.................................................................... ☚a6n Ocena erytrocytów....................................................................... ☚axc Oporność osmotyczna erytrocytów............................................. ☚bw3 Badanie hemolizy w zakwaszonym glicerolu................................ ☚bzu Badanie kriohemolizy................................................................... ☚ax2

XXVII

Spis treści 2.2.4. 2.2.5. 2.2.6. 2.3. 2.3.1. 2.3.2. 2.3.3. 2.3.4. 2.3.5. 2.3.6. 2.3.7. 2.3.8. 2.4. 2.4.1. 2.4.2. 2.4.3. 2.4.4. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7. 4. 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. 4.6. 4.7. 5. 5.1. 5.1.1. 5.1.2. 5.1.3. 5.1.4. 5.1.5. 5.1.6. 5.2. 5.2.1. 5.2.2. 5.2.3. 5.2.4. 5.3. 5.3.1. 5.3.2. 5.3.3. 5.3.4. 5.3.5. 5.3.6. 5.4. 5.4.1. 5.4.2. 5.4.3. 5.4.4.

XXVIII

Test wiązania 5’-maleimidu eozyny (test EMA)............................. ☚ax3 Enzymy wewnątrzkrwinkowe....................................................... ☚bua Czas przeżycia erytrocytów......................................................... ☚b33 Badania gospodarki żelazowej...................................................... 1765 Żelazo w surowicy......................................................................... 1765 Wysycenie transferyny żelazem (TSAT).......................................... 1766 Całkowita zdolność wiązania żelaza............................................. 1766 Rozpuszczalny receptor dla transferyny......................................... 1766 Ferrytyna....................................................................................... 1767 Hepcydyna-25.............................................................................. ☚avy Protoporfiryna cynkowa................................................................ ☚ast Próba doustnego obciążenia żelazem.......................................... ☚asv Inne czynniki wpływające na erytropoezę..................................... 1768 Erytropoetyna............................................................................... 1768 Kwas foliowy................................................................................. 1768 Witamina B12................................................................................. 1768 Kwas metylomalonowy................................................................. 1769 Badania leukocytów Tomasz Sacha, Bogdan Solnica...................... ☚cop Badania chemotaksji.................................................................... ☚aza Badania fagocytozy...................................................................... ☚aan Aktywność fosfatazy zasadowej granulocytów............................ ☚aao Aktywność mieloperoksydazy..................................................... ☚bw4 Aktywność esteraz leukocytów................................................... ☚bw5 Zawartość ciał tłuszczowych barwionych sudanem czarnym B w granulocytach........................................................................... ☚aap Zawartość substancji PAS-dodatnich........................................... ☚azb Immunoglobuliny Krzysztof Giannopoulos, Anna Dmoszyńska†.......... 1769 Immunoglobuliny – fizjologia........................................................ 1769 Białko monoklonalne..................................................................... 1770 Elektroforeza białek surowicy........................................................ 1770 Elektroforeza białek moczu........................................................... 1772 Immunofiksacja............................................................................. 1772 Stężenie immunoglobulin.............................................................. 1772 Wolne łańcuchy lekkie immunoglobulin........................................ 1773 Badania hemostazy....................................................................... 1773 Badania przesiewowe krzepnięcia krwi......................................... 1773 Czas częściowej tromboplastyny po aktywacji Bogdan Solnica.... 1773 Czas protrombinowy Bogdan Solnica............................................ 1774 Czas trombinowy Bogdan Solnica................................................. 1775 Fibrynogen Bogdan Solnica, Anetta Undas...................................... 1776 Czas okluzji PFA Bogdan Solnica, Anetta Undas.............................. 1776 Testy korekcji czasu krzepnięcia Bogdan Solnica.......................... 1777 Badania specjalistyczne krzepnięcia krwi...................................... 1777 Czynnik von Willebranda Bogdan Solnica, Anetta Undas................ 1777 Czynniki krzepnięcia Bogdan Solnica, Anetta Undas....................... 1777 Badania czynności płytek krwi Bogdan Solnica, Anetta Undas....... 1778 Tromboelastografia i tromboelastometria Anetta Undas.............. 1779 Badania w zakrzepicach................................................................ 1779 Dimer D Bogdan Solnica............................................................... 1779 Produkty degradacji fibryny i fibrynogenu Bogdan Solnica, Anetta Undas............................................................ 1780 Aktywność anty‑Xa Bogdan Solnica, Anetta Undas......................... 1780 Markery generacji trombiny Bogdan Solnica, Anetta Undas.......... ☚b44 Czas krzepnięcia po aktywacji Bogdan Solnica, Anetta Undas....... ☚a5b Ekarynowy czas krzepnięcia Bogdan Solnica, Anetta Undas.......... ☚exh Badania w trombofiliach (endogenne inhibitory krzepnięcia) Bogdan Solnica, Anetta Undas............................................................ 1781 Antytrombina................................................................................ 1781 Białko C......................................................................................... 1781 Białko S......................................................................................... 1782 Oporność na aktywowane białko C............................................... 1782

Spis treści 6. 6.1. 6.2. 7. 8. 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. 8.5. 9. 9.1. 9.2. 9.3. D. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 6.1. 6.2. 7. 7.1. 7.2. 7.2.1. 7.2.2. 7.2.3. 7.2.4. 7.2.5. 7.3. 7.3.1.

Badanie cytologiczne i histologiczne szpiku Wanda Knopińska-Posłuszny, Andrzej Hellmann.................................... 1783 Biopsja szpiku................................................................................ 1783 Ocena mikroskopowa szpiku......................................................... 1786 Badania immunofenotypu komórek hematopoezy Krzysztof Lewandowski, Andrzej Hellmann........................................... ☚aze Badania genetyczne Olga Haus................................................... 1787 Cytogenetyka klasyczna................................................................ 1787 Cytogenetyka molekularna............................................................ 1788 Łańcuchowa reakcja polimerazy.................................................... 1788 Inne metody badań genetycznych................................................. 1788 Zastosowanie badań genetycznych w chorobach układu krwiotwórczego............................................................................. 1789 Badania immunohematologiczne Jadwiga Fabijańska‑Mitek.......... 1790 Badanie grupy krwi....................................................................... 1790 Próba zgodności serologicznej...................................................... 1792 Bezpośredni test antyglobulinowy................................................ 1794 Niedokrwistości i inne nienowotworowe choroby układu krwiotwórczego..................................................... 1796 Niedokrwistości – informacje ogólne Maria Podolak-Dawidziak.... 1796 Ostra niedokrwistość pokrwotoczna Maria Podolak-Dawidziak..... 1797 Niedokrwistość z niedoboru żelaza Maria Podolak-Dawidziak, Bogdan Ochrem........................................... 1797 Niedokrwistości syderoblastyczne Maria Podolak-Dawidziak......... 1806 Niedokrwistość chorób przewlekłych Maria Podolak-Dawidziak.... 1808 Niedokrwistość megaloblastyczna Maria Podolak-Dawidziak........ 1810 Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12..................................... 1810 Niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego.............................. 1812 Niedokrwistości hemolityczne....................................................... 1814 Niedokrwistości hemolityczne – informacje ogólne Maria Podolak-Dawidziak................................................................... 1814 Niedokrwistości hemolityczne wrodzone...................................... 1815 Sferocytoza wrodzona Maria Podolak-Dawidziak........................... 1815 Niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej Maria Podolak-Dawidziak................................................................... ☚azl Niedobór kinazy pirogronianowej Maria Podolak-Dawidziak........ ☚azm Talasemie Marissa Laureano, Rebecca Rosart, Madelaine Verhovsek, Maria Podolak-Dawidziak.................................. ☚aa3 Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa Andrea Cervi, Yousef Al Mubarak, Madeleine Verhovsek, Maria Podolak-Dawidziak................................................................. ☚b67

10.

Niedokrwistości hemolityczne nabyte Maria Podolak-Dawidziak....... 1817 Niedokrwistość hemolityczna autoimmunologiczna (autoimmunohemolityczna)........................................................... 1817 Nocna napadowa hemoglobinuria................................................ 1820 Niedokrwistość aplastyczna Maria Podolak-Dawidziak.................. 1822 Wybiórcza aplazja czerwonokrwinkowa Maria Podolak-Dawidziak.................................................................. ☚4iw Methemoglobinemia Maria Podolak-Dawidziak............................. 1824

E. 1. 2.

Białaczki ostre Jerzy Hołowiecki............................................. 1826 Ostre białaczki szpikowe............................................................... 1826 Ostre białaczki/chłoniaki limfoblastyczne...................................... 1843

Nowotwory mieloproliferacyjne i mielodysplastyczne............................................................ 1853 Klasyfikacja Andrzej Hellmann, Bogdan Ochrem.............................. 1853 Przewlekła białaczka szpikowa Witold Prejzner, Andrzej Hellmann.... 1854 Czerwienica prawdziwa Irena Frydecka........................................ 1860 Nadpłytkowość samoistna Irena Frydecka.................................... 1864 Pierwotne włóknienie szpiku (mielofibroza pierwotna) Irena Frydecka.................................................................................. 1867 Zespoły hipereozynofilowe Witold Prejzner, Andrzej Hellmann........ 1871

7.3.2. 8. 9.

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Mastocytoza

Przewlekła białaczka neutrofilowa Andrzej Hellmann, Bogdan Ochrem.................................................... ☚aa7 Przewlekła białaczka mielomonocytowa Andrzej Mital, Andrzej Hellmann, Bogdan Ochrem................................. 1881 Atypowa przewlekła białaczka szpikowa Andrzej Hellmann, Bogdan Ochrem.................................................... ☚azp Zespoły mielodysplastyczne Jadwiga Dwilewicz‑Trojaczek, Krzysztof Mądry...................................... 1884

9. 10. 11. G. 1. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.5.1. 3.5.2. 3.6. 3.7. 3.7.1. 3.8. 4. 5. 5.1. 5.2. 5.3. 5.4. 5.5. 5.6. 5.7. 5.8. 5.9.

Andrzej Mital, Marek Niedoszytko, Andrzej Hellmann............................................................................. 1875

Nowotwory układu chłonnego........................................ 1891 Klasyfikacja Krzysztof Warzocha.................................................... 1891 Białaczki z dojrzałych limfocytów.................................................. 1893 Przewlekła białaczka limfocytowa / chłoniak z małych limfocytów Tadeusz Robak............................................................ 1893 Białaczka włochatokomórkowa Tadeusz Robak............................ 1901 Białaczka prolimfocytowa Tadeusz Robak................................... ☚a4o Białaczka z dużych ziarnistych limfocytów Tadeusz Robak.......... ☚a4p Białaczka/chłoniak T-komórkowy dorosłych Krzysztof Warzocha..... ☚cfo Chłoniaki nie‑Hodgkina Krzysztof Warzocha.................................. 1904 Chłoniaki nie‑Hodgkina – informacje ogólne................................ 1904 Chłoniak grudkowy....................................................................... ☚cok Chłoniaki strefy brzeżnej............................................................... ☚col Chłoniak z komórek płaszcza........................................................ ☚con Chłoniak rozlany z dużych komórek B i jego warianty.................. ☚com Chłoniak z komórek B o wysokim stopniu złosliwości................... ☚asb Chłoniak pierwotny śródpiersia z dużych komórek B.................... ☚asc Chłoniak Burkitta......................................................................... ☚b7u Chłoniaki z obwodowych komórek T i NK (węzłowe i pozawęzłowe)............................................................. ☚asd Pozawęzłowy chłoniak NK/T-komórkowy typu nosowego............ ☚asa Pierwotne chłoniaki skóry z komórek T......................................... ☚b7v Chłoniak Hodgkina Janusz Meder................................................. 1914 Gammapatie monoklonalne.......................................................... 1921 Gammapatie monoklonalne – informacje ogólne Krzysztof Giannopoulos, Anna Dmoszyńska†.......................................... 1921 Gammapatia monoklonalna o nieokreślonym znaczeniu Krzysztof Giannopoulos, Bogdan Ochrem, Anna Dmoszyńska†.................. 1922 Szpiczak plazmocytowy Krzysztof Giannopoulos, Anna Dmoszyńska†.......................................... 1924 Guz plazmocytowy odosobniony Krzysztof Giannopoulos, Anna Dmoszyńska†.......................................... 1933 Amyloidoza (skrobiawica) łańcuchów lekkich immunoglobulin Krzysztof Giannopoulos, Anna Dmoszyńska†.......................................... 1933 Choroba złogów immunoglobulin monoklonalnych (choroby złogów łańcuchów lekkich i ciężkich) Zbigniew Hruby, Tomasz Stompór...... ☚alz Zespół POEMS (szpiczak osteosklerotyczny) Krzysztof Giannopoulos, Anna Dmoszyńska†......................................... ☚cog Chłoniak limfoplazmocytowy / makroglobulinemia Waldenströma Krzysztof Giannopoulos, Anna Dmoszyńska†.......................................... 1936 Choroby łańcuchów ciężkich Krzysztof Giannopoulos, Anna Dmoszyńska†......................................... ☚ay6

Histiocytozy zapalne i nowotworowe........................... 1940 Limfohistiocytoza hemofagocytowa (zespół hemofagocytowy) Wiesław W. Jędrzejczak, Rafał Machowicz, Bogdan Ochrem.................... 1940 Histiocytoza z komórek Langerhansa Dariusz Wołowiec............... ☚cf4

Niedobory odporności

J. 1.

Zaburzenia hemostazy........................................................ Skazy krwotoczne płytkowe Jerzy Windyga, Wojciech Młynarski, Krystyna Zawilska†........................... Skazy krwotoczne płytkowe – informacje ogólne......................... Nabyte małopłytkowości uwarunkowane zmniejszonym wytwarzaniem płytek krwi............................................................

H. 1.

1.1. 1.2.

1.3. 1.3.1. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. 1.8. 1.9. 1.9.1. 1.9.2. 1.9.3. 1.9.4. 1.9.5. 1.10. 1.11. 1.11.1. 1.11.2. 1.11.3. 1.11.4. 1.11.5. 1.11.6. 1.11.7. 1.11.8. 1.12. 1.12.1. 1.12.2. 2. 3. 3.1. 3.1.1. 3.1.2. 3.1.3. 3.1.4. 3.2. 3.2.1. 3.2.2. 3.2.3. 3.2.4. 4. 5. K. 1. 1.1. 1.2.

Jacek Roliński, Tomasz Sacha, Maciej Siedlar......................................... 1943

1.3.

1952

1.4.

1952 1952

1.5.

1953

1.6.

Małopłytkowość immunologiczna................................................. 1954 Immunologiczna małopłytkowość polekowa................................ 1960 Małopłytkowość w przebiegu sepsy.............................................. 1960 Małopłytkowość ciążowa.............................................................. 1961 Małopłytkowość poprzetoczeniowa.............................................. 1961 Małopłytkowość związana z sekwestracją płytek krwi (hipersplenizmem)......................................................................... 1961 Małopłytkowość z rozcieńczenia i w krążeniu pozaustrojowym...... 1961 Mikroangiopatie zakrzepowe........................................................ 1962 Mikroangiopatie zakrzepowe – informacje ogólne....................... 1962 Zakrzepowa plamica małopłytkowa.............................................. 1962 Zespół Upshawa i Schulmana (wrodzona zakrzepowa plamica małopłytkowa).............................................................................. 1964 Zespół hemolityczno‑mocznicowy związany z zakażeniem........... 1964 Zespół hemolityczno‑mocznicowy zależny od dopełniacza (atypowy)...................................................................................... 1965 Małopłytkowości wrodzone.......................................................... 1966 Wrodzone zaburzenia czynności płytek krwi (trombocytopatie wrodzone)....................................................................................... 1967 Trombocytopatie wrodzone – informacje ogólne.......................... 1967 Zespół Bernarda i Souliera.......................................................... ☚3zw Trombastenia Glanzmanna........................................................... ☚oe5 Płytkowy typ choroby von Willebranda (rzekoma choroba von Willebranda)......................................................................... ☚uum Defekty aktywności prokoagulacyjnej płytek................................ ☚7j7 Zaburzenia ziarnistości płytkowych............................................ ☚wwp Defekty struktury lub cytoszkieletu białek płytkowych................ ☚uvo Defekty (wrodzone warianty) receptorów dla rozpuszczalnych agonistów płytkowych i dla szlaków sygnałowych....................... ☚vvq Nabyte zaburzenia czynności płytek krwi..................................... 1968 Polekowe zaburzenia czynności płytek......................................... 1968 Zaburzenia czynności płytek krwi w przebiegu chorób................. 1968 Skazy krwotoczne naczyniowe Jerzy Windyga, Krystyna Zawilska†..... 1969 Skazy krwotoczne osoczowe......................................................... 1971 Skazy krwotoczne osoczowe wrodzone Jerzy Windyga................. 1971 Hemofilia A.................................................................................... 1971 Hemofilia B.................................................................................... 1974 Choroba von Willebranda.............................................................. 1976 Wrodzone niedobory innych czynników krzepnięcia..................... 1978 Skazy krwotoczne osoczowe nabyte.............................................. 1979 Zaburzenia krzepnięcia wywołane niedoborem witaminy K Jerzy Windyga.................................................................................. 1979 Zaburzenia hemostazy w chorobach wątroby Jerzy Windyga, Marta Wawrzynowicz-Syczewska.................................... 1980 Rozsiane krzepnięcie wewnątrznaczyniowe Jerzy Windyga.......... 1981 Nabyta hemofilia A Jerzy Windyga................................................ 1983 Stany nadkrzepliwości (trombofilie) Anetta Undas....................... 1987 Immunologiczna małopłytkowość zakrzepowa wywołana przez szczepienie Jerzy Windyga, Bogdan Ochrem, Jacek Mrukowicz........... 1992 Transfuzjologia kliniczna i hemafereza lecznicza....... 1995 Krwiolecznictwo – zasady ogólne Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek............................................. 1995 Pobieranie i preparatyka krwi i jej składników Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek............................................. 1995 Zapewnienie zgodności immunologicznej przetaczanych składników krwi Bogumiła Michalewska........................................ 1996 Procedura przetoczenia krwi i jej składników Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek............................................. 1997 Niepożądane reakcje poprzetoczeniowe Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek............................................. 1998 Zasady przetaczania składników krwi po przeszczepieniu komórek krwiotwórczych Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek................ 2001 Zarządzanie krwią pacjenta Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek............................................. 2001

XXIX

Spis treści 1.7. 2. 2.1. 2.2. 2.2.1. 2.2.2. 2.2.3. 2.3. 2.3.1. 2.3.2. 2.3.3. 2.3.4. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9. 3. L.

Postępowanie z chorymi, którzy odmawiają przetoczenia składników krwi Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek............... 2001 Krwiolecznictwo – zasady szczegółowe Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek............................................. 2002 Krew pełna konserwowana........................................................... 2002 Koncentraty krwinek czerwonych.................................................. 2002 Koncentrat krwinek czerwonych................................................... 2002 Ubogoleukocytarny koncentrat krwinek czerwonych.................... 2003 Przemywany koncentrat krwinek czerwonych............................... 2004 Koncentraty krwinek płytkowych.................................................. 2004 Ubogoleukocytarny koncentrat krwinek płytkowych.................... 2004 Przemywany koncentrat krwinek płytkowych (PKKP).................... 2006 Rekonstytuowany koncentrat krwinek płytkowych (RKKP)........... 2006 Oporność na przetaczanie koncentratów krwinek płytkowych....... 2006 Koncentrat granulocytarny............................................................ 2006 Napromieniowane składniki krwi.................................................. 2007 Osocze świeżo mrożone................................................................ 2008 Krioprecypitat............................................................................... 2008 Albumina....................................................................................... 2009 Immunoglobuliny.......................................................................... 2009 Hemafereza lecznicza Maria Bieniaszewska, Andrzej Hellmann......... 2010 Przeszczepianie komórek krwiotwórczych

Spis treści 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 3. 4. 5. 5.1. 5.2. 6. 6.1. 6.2.

Tomografia komputerowa............................................................. 2048 Rezonans magnetyczny................................................................. 2048 Scyntygrafia.................................................................................. 2049 Ultrasonografia............................................................................. 2050 Artroskopia Władysław Manikowski, Leszek Romanowski.................. 2052 Badanie płynu stawowego Irena Zimmermann‑Górska................... 2053 Densytometria kości Piotr Głuszko, Witold Tłustochowicz................ 2056 Dwuwiązkowa absorpcjometria rentgenowska............................. 2056 Ilościowa tomografia komputerowa i metody ultradźwiękowe..... 2058 Badania neurofizjologiczne Juliusz Huber.................................... ☚ba5 Badanie elektromiograficzne........................................................ ☚abr Badanie elektroneurograficzne................................................... ☚ba6

D. 1. 2. 3. 4. 5.

Choroby układowe tkanki łącznej...................................... 2059 Reumatoidalne zapalenie stawów Anna Filipowicz‑Sosnowska....... 2059 Choroba Stilla u dorosłych Irena Zimmermann‑Górska.................... 2075 Toczeń rumieniowaty układowy Jacek Musiał, Zbigniew Hruby....... 2077 Toczeń polekowy Jacek Musiał..................................................... 2088 Zespół antyfosfolipidowy Irena Zimmermann‑Górska, Jacek Musiał, Jana Skrzypczak...................... 2089 Twardzina układowa Stanisław Sierakowski, Matylda Sierakowska...... 2093 Eozynofilowe zapalenie powięzi Stanisław Sierakowski, Matylda Sierakowska......................................... 2101 Zapalenie wielomięśniowe i skórno‑mięśniowe Paweł Mielnik, Hanna Chwalińska‑Sadowska†....................................... 2102 Mieszana choroba tkanki łącznej i zespoły nakładania Marzena Olesińska, Hanna Chwalińska-Sadowska†................................. 2108 Zapalenia naczyń Jacek Musiał, Jan Sznajd, Grzegorz Goncerz, Andrzej Szczeklik†................. 2112 Zapalenie średnich naczyń............................................................. 2113 Guzkowe zapalenie tętnic............................................................... 2113 Choroba Kawasakiego................................................................... 2115 Zapalenie małych naczyń............................................................... 2116 Zapalenie naczyń związane z ANCA............................................... 2116 Zapalenie małych naczyń związane z kompleksami immunologicznymi........................................................................ 2123 Zapalenie różnych naczyń............................................................. 2128 Zapalenie naczyń w chorobie Behçeta.......................................... 2128 Zapalenie naczyń w zespole Cogana............................................. 2129 Zapalenie naczyń jednego narządu............................................... 2129 Leukocytoklastyczne zapalenie naczyń skóry................................ 2129 Zapalenia naczyń w chorobie układowej....................................... 2130 Zapalenie naczyń o prawdopodobnej etiologii............................. 2131 Zapalenie naczyń związane z zakażeniem..................................... 2131 Zapalenie naczyń związane z lekami............................................. 2131 Zapalenie naczyń związane z nowotworem.................................. 2131 Polimialgia reumatyczna Irena Zimmermann‑Górska...................... 2131 Zespół Sjögrena Irena Zimmermann‑Górska.................................... 2133

6. 7.

Jan Maciej Zaucha, Agnieszka Piekarska, Andrzej Hellmann..................... 2012

Choroby reumatyczne

Podział chorób reumatycznych Irena Zimmermann‑Górska................................................................. 2025

10.

B. 1. 1.1. 1.2. 2.

Objawy podmiotowe i przedmiotowe........................... 2026 Objawy podmiotowe Irena Zimmermann‑Górska............................ 2026 Ból................................................................................................. 2026 Sztywność..................................................................................... 2026 Badanie przedmiotowe układu ruchu Irena Zimmermann‑Górska, Grzegorz Goncerz....................................... 2026 Badanie stawów............................................................................ 2026 Stawy kręgosłupa.......................................................................... 2026 Stawy krzyżowo‑biodrowe............................................................ 2027 Stawy kończyn............................................................................... 2028 Stawy skroniowo‑żuchwowe......................................................... 2031 Badanie mięśni.............................................................................. 2031 Badanie ścięgien i tkanek okołostawowych.................................. 2031

VII

2.1. 2.1.1. 2.1.2. 2.1.3. 2.1.4. 2.2. 2.3.

Badania diagnostyczne....................................................... 2032 Badania laboratoryjne Beata Nowak, Piotr Wiland......................... 2032 Szybkość opadania krwinek czerwonych (odczyn Biernackiego – OB).......................................................... 2032 1.2. Białko C‑reaktywne........................................................................ 2033 1.3. Czynnik reumatoidalny.................................................................. 2034 1.4. Przeciwciała przeciwko cytrulinowanym peptydom...................... 2034 1.5. Przeciwciała przeciwjądrowe........................................................ 2035 1.6. Przeciwciała antyfosfolipidowe..................................................... 2038 1.7. Przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofilów.......................... 2039 1.8. Krioglobuliny................................................................................. 2040 1.9. Składowe dopełniacza................................................................... 2040 1.10. Kompleksy immunologiczne.......................................................... 2041 1.11. Markery obrotu kostnego.............................................................. 2041 1.11.1. Markery kościotworzenia.............................................................. 2041 1.11.2. Markery resorpcji kostnej.............................................................. 2041 2. Badania obrazowe Anna Ciechomska, Jadwiga Staniszewska‑Varga, Małgorzata Serafin‑Król............................ 2042 2.1. Radiogramy................................................................................... 2042

C. 1. 1.1.

XXX

10.1. 10.1.1. 10.1.2. 10.2. 10.2.1. 10.2.2. 10.3. 10.3.1. 10.3.2. 10.4. 10.4.1. 10.5. 10.6. 10.6.1. 10.6.2. 10.6.3. 11. 12. E. 1. 2. 3. 4. F. G.

Zapalenia stawów z zajęciem stawów kręgosłupa............................................................................... 2137 Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa Irena Zimmermann‑Górska................................................................. 2137 Łuszczycowe zapalenie stawów Eugeniusz Józef Kucharz, Jacek Szechiński............................................. 2144 Reaktywne zapalenie stawów Brygida Kwiatkowska..................... 2150 Zapalenia stawów w przebiegu nieswoistych chorób zapalnych jelit Piotr Wiland, Jacek Szechiński............................................................. 2154 Choroba zwyrodnieniowa stawów

Irena Zimmermann‑Górska, Leszek Szczepański†..................................... 2156

Infekcyjne (septyczne) zapalenie stawów

Mariusz Korkosz................................................................................ 2165

H. 1. 2. 3. 4.

Choroby związane z obecnością kryształów Irena Zimmermann‑Górska................................................................. 2168 Dna moczanowa............................................................................ 2168 Choroby wywoływane przez kryształy pirofosforanu wapnia........ 2174 Zapalenia stawów wywoływane przez apatyty............................. 2176 Inne odczyny zapalne w stawach wywołane przez kryształy........ 2176

I. 1. 2. 3.

Choroby metaboliczne kości............................................. Osteoporoza Piotr Głuszko, Witold Tłustochowicz............................. Osteomalacja Piotr Głuszko, Witold Tłustochowicz........................... Choroba Pageta Mariusz Korkosz..................................................

2177 2177 2183 2185

J. 1.

Reumatyzm tkanek miękkich........................................... Tendinopatie Włodzimierz Samborski, Przemysław Keczmer, Grzegorz Goncerz, Dorota Sikorska...................................................... Tendinopatie kończyny górnej....................................................... Tendinopatie kończyny dolnej....................................................... Zapalenia kaletek maziowych Włodzimierz Samborski, Przemysław Keczmer, Grzegorz Goncerz, Dorota Sikorska........................ Fibromialgia Włodzimierz Samborski, Przemysław Keczmer, Grzegorz Goncerz, Dorota Sikorska...................................................... Zespoły bólowe kręgosłupa Andrzej Maciejczak, Grzegorz Goncerz....

2188

1.1. 1.2. 2. 3. 4. K. 1. 1.1. 1.2. 1.2.1. 1.2.2. 1.3. 1.4. 1.4.1. 1.4.2. 1.5. 1.6. 1.7. 1.8. 1.9. 2. L.

2188 2188 2189 2189 2190 2192

Zaburzenia nerwowo‑naczyniowe Eugeniusz Józef Kucharz, Grzegorz Goncerz........................................... 2196 Neuropatie uciskowe nerwów obwodowych................................. 2196 Zespół otworu górnego klatki piersiowej...................................... 2197 Neuropatie uciskowe nerwu pośrodkowego................................. 2197 Zespół mięśnia nawrotnego obłego.............................................. 2197 Zespół cieśni nadgarstka............................................................... 2198 Zespół nerwu międzykostnego przedniego................................... 2198 Neuropatie uciskowe nerwu łokciowego....................................... 2198 Zespół kanału łokciowego............................................................. 2198 Zespół kanału nadgarstka nerwu łokciowego............................... 2199 Zespół nerwu skórnego przedniego.............................................. 2199 Meralgia z parestezjami................................................................ 2199 Zespół kanału stępu...................................................................... 2199 Metatarsalgia Mortona................................................................. 2199 Inne rzadkie zespoły uciskowe...................................................... 2200 Zespół wieloobjawowego bólu miejscowego................................ 2200

Choroby tkanki łącznej uwarunkowane genetycznie.............................................................................. 2204 Zespoły Ehlersa i Danlosa Irena Zimmermann‑Górska, Grzegorz Goncerz....................................... 2204 Dysplazje kostno‑stawowe Mariusz Korkosz................................. 2206

M. 1.

Nowotwory tkanek miękkich i kości............................. ☚cf5 Nowotwory tkanek miękkich

Mięsaki kości

N. 1.

Inne choroby układu ruchu................................................ 2209 Zmiany w układzie ruchu związane z zaburzeniami hormonalnymi Eugeniusz Józef Kucharz..................................................................... 2209 Zmiany w układzie ruchu związane z cukrzycą.............................. 2209 Zmiany w układzie ruchu związane z chorobami tarczycy............. 2210 Zmiany w przebiegu tyreotoksykozy.............................................. 2211 Zmiany w przebiegu niedoczynności tarczycy............................... 2211 Zmiany w układzie ruchu towarzyszące zaburzeniom wydzielania glikokortykosteroidów................................................................... 2212 Zmiany w przebiegu zespołu Cushinga.......................................... 2212 Zmiany w przebiegu niedoczynności kory nadnerczy.................... 2212

1.1. 1.2. 1.2.1. 1.2.2. 1.3. 1.3.1. 1.3.2.

Wojciech M. Wysocki, Piotr Rutkowski, Joanna Wysocka, Andrzej Komorowski........................................................................ ☚asm

2. 3. 4. 5. 6. 7. O. 1. 2. VIII

A. 1. 2. 3. 4. 5. B. 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. 2. 2.1. 2.2. 3. 3.1. 3.2. 3.2.1. 3.3. 3.4. 4. C. D. E.

Piotr Rutkowski...................................................... ☚asn

F. G.

Zaburzenia układu krwiotwórczego w chorobach reumatycznych Maria Podolak‑Dawidziak................................................................... 2212 Martwica jałowa kości Mariusz Korkosz........................................ 2214 Osteoartropatia przerostowa Irena Zimmermann‑Górska............... 2216 Amyloidoza (skrobiawica) Anna Filipowicz‑Sosnowska................... 2218 Rumień guzowaty Irena Zimmermann‑Górska................................. 2220 Zapalenie tkanki tłuszczowej Irena Zimmermann‑Górska................ 2222 Kinezyterapia w chorobach układu ruchu Barbara Krzyśko................................................................................ 2223 Metody i techniki kinezyterapii..................................................... 2223 Usprawnianie w różnych okresach choroby................................... 2224

Choroby alergiczne Patofizjologia i klasyfikacja chorób alergicznych Maciej Chałubiński, Marek L. Kowalski†................................................ 2227 Rodzaje nadwrażliwości................................................................ 2227 Alergia atopowa............................................................................ 2228 Endotypy chorób z nadwrażliwości (alergicznych)......................... 2231 Alergie IgE‑zależne nieatopowe.................................................... 2232 Nazewnictwo chorób z nadwrażliwości......................................... 2232 Badania diagnostyczne....................................................... 2234 Badania laboratoryjne................................................................... 2234 Immunoglobuliny klasy E (IgE) Jerzy Kruszewski........................... 2234 Eozynofile we krwi obwodowej i wydzielinach Jerzy Kruszewski............................................................................... 2235 Tryptaza Jerzy Kruszewski.............................................................. 2236 Histamina, metylohistamina i diaminooksydaza Jerzy Kruszewski............................................................................... 2236 Test aktywacji bazofilów Ewa Czarnobilska, Małgorzata Bulanda....... 2237 Inhibitor składowej C1 układu dopełniacza Jerzy Kruszewski........ 2237 Kompleksy immunologiczne Jerzy Kruszewski............................... 2238 Testy skórne Jerzy Kruszewski........................................................ 2238 Testy skórne punktowe i śródskórne.............................................. 2238 Testy płatkowe.............................................................................. 2241 Próby prowokacyjne Jerzy Kruszewski........................................... 2242 Próba prowokacyjna donosowa.................................................... 2242 Próby prowokacyjne z lekami........................................................ 2243 Próba prowokacyjna z kwasem acetylosalicylowym..................... 2243 Próba dospojówkowa.................................................................... 2244 Próba z żywym owadem................................................................ 2244 Badanie cytologiczne wymazu z nosa Jerzy Kruszewski................ 2245 Anafilaksja i wstrząs anafilaktyczny

Jerzy Kruszewski, Ewa Cichocka‑Jarosz, Łukasz Błażowski........................ 2246

Nadwrażliwość na leki

Joanna S. Makowska, Aleksandra Wardzyńska, Barbara Bieńkiewicz, Marek L. Kowalski†............ 2253

Choroba posurowicza

Barbara Rogala, Ewa Cichocka‑Jarosz................................................... 2262

Alergiczny nieżyt nosa

Monika Świerczyńska‑Krępa, Barbara Rogala, Jan Brożek, Andrzej Emeryk, Magdalena Arcimowicz....... 2264

Alergiczne choroby oczu

Ewa Bogacka, Anna Groblewska......................................................... ☚cei

1. 2. 3.

Alergiczne zapalenie spojówek................................................... ☚bnb Inne choroby powierzchni oka z nadwrażliwości alergicznej........ ☚bnc Choroby powierzchni oka z nadwrażliwości niealergicznej......... ☚bnd

Alergiczne choroby skóry Jacek Szepietowski, Wiesław Gliński†.................................................... 2270 Pokrzywka..................................................................................... 2270 Atopowe zapalenie skóry............................................................ ☚bgb

1. 2.

XXXI

Spis treści

Spis treści E. 1. 2. 3. 4. 5.

Otępienie Maria Barcikowska.................................................... 2329 Łagodne zaburzenia poznawcze.................................................... 2330 Choroba Alzheimera...................................................................... 2330 Otępienie naczyniopochodne i mieszane...................................... 2334 Otępienie z ciałami Lewy’ego....................................................... ☚bdx Zwyrodnienie czołowo-skroniowe................................................. ☚bej

Alergie na jady owadów Marek Jutel, Ewa Cichocka‑Jarosz........................................................ 2287

Zasady swoistej immunoterapii alergenowej Barbara Rogala, Ewa Cichocka-Jarosz.................................................. ☚bge

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Choroby układu pozapiramidowego Urszula Fiszer.................................................................................. ☚gp5 Choroba Parkinsona...................................................................... ☚cjz Postępujące porażenie nadjądrowe............................................... ☚bel Zanik wieloukładowy................................................................... ☚acm Drżenie samoistne....................................................................... ☚bem Choroba Huntingtona................................................................... ☚ben Dystonia........................................................................................ ☚clx Zespół niespokojnych nóg........................................................... ☚bgm Zespół Tourette’a.......................................................................... ☚dwj

Stwardnienie rozsiane

3. 4.

Kontaktowe zapalenie skóry......................................................... ☚awr Skórne objawy alergii na leki......................................................... 2277

Obrzęk naczynioruchowy Roman J. Nowicki, Grzegorz Porębski................................................... 2280

Zespół aktywacji mastocytów Marek Niedoszytko.......... ☚u73

K. L.

Wybrane choroby układu nerwowego

Badania diagnostyczne....................................................... 2295 Objawy podmiotowe i przedmiotowe............................................ 2295 Objawy podmiotowe Grażyna Zwolińska....................................... 2295 Ból................................................................................................. 2295 Parestezje...................................................................................... 2296 Zawroty głowy i zaburzenia równowagi........................................ 2296 Zaburzenia czynności ruchowych.................................................. 2297 Zaburzenia widzenia..................................................................... 2297 Zaburzenia snu.............................................................................. 2298 Objawy przedmiotowe Grażyna Zwolińska.................................... 2298 Zaburzenia czucia powierzchniowego, głębokiego i wibracji........ 2298 Zaburzenia czynności ruchowych.................................................. 2298 Zaburzenia świadomości............................................................... 2300 Afazja, apraksja, agnozja i zaburzenia uwagi............................... 2301 Zaburzenia pamięci....................................................................... 2303 Zaburzenia węchu i smaku............................................................ 2303 Zaburzenia czynności narządu wzroku.......................................... 2304 Zaburzenia czynności zwieraczy.................................................... 2306 Objawy oponowe Witold Przyjałkowski.......................................... 2306 Zespół zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego Grażyna Zwolińska............................................................................ 2307 2. Badanie płynu mózgowo‑rdzeniowego Witold Przyjałkowski........ 2309 2.1. Anatomia i fizjologia opon mózgowo‑rdzeniowych....................... 2309 2.2. Badanie płynu mózgowo‑rdzeniowego......................................... 2311 2.2.1. Nakłucie lędźwiowe...................................................................... 2311 2.2.2. Podstawowa ocena płynu m ózgowo-rdzeniowego....................... 2314 2.2.3. Oznaczenie wewnątrzoponowej produkcji przeciwciał.................. 2314 2.2.3.1. Ocena szczelności bariery krew–mózg......................................... ☚cwi 2.2.3.2. Ocena wewnątrzoponowej produkcji przeciwciał........................ ☚dsw A. 1. 1.1. 1.1.1. 1.1.2. 1.1.3. 1.1.4. 1.1.5. 1.1.6. 1.2. 1.2.1. 1.2.2. 1.2.3. 1.2.4. 1.2.5. 1.2.6. 1.2.7. 1.2.8. 1.3. 1.4.

3.5. 3.6. 3.7. 4.

Bóle głowy Jacek J. Rożniecki................................................... 2315 Wstęp............................................................................................ 2315 Migrena....................................................................................... ☚bdu Migrena przewlekła....................................................................... ☚aci Niemigrenowe bóle głowy............................................................ ☚bdv Ból głowy typu napięciowego..................................................... ☚bgg Klasterowy ból głowy.................................................................... ☚acj Hemikranie napadowe................................................................ ☚bgh Krótkotrwałe napady jednostronnego bólu głowy przypominającego nerwoból z przekrwieniem spojówek i łzawieniem (SUNCT)........ ☚bgi Hemikrania ciągła......................................................................... ☚cfc Inne rzadkie pierwotne bóle głowy............................................. ☚bdw Klasyczny nerwoból nerwu trójdzielnego..................................... ☚b2p Ból głowy spowodowany nadużywaniem leków.......................... ☚ask

Udar mózgu

Padaczka Krystyna Niedzielska, Piotr Czapiński........................... ☚ack

B. 1. 2. 2.1. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4.

XXXII

Anna Członkowska, Maciej Niewada....................... 2318

Anna Członkowska, Dagmara Mirowska-Guzel..................................... ☚beo

2.5. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 4. 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. 4.6.

Choroby układu nerwowo‑mięśniowego..................... 2336 Uszkodzenie komórki rogu przedniego Grażyna Zwolińska.......... ☚bd4 Stwardnienie zanikowe boczne.................................................... ☚acn Rdzeniowy zanik mięśni............................................................... ☚aco Uszkodzenie nerwu obwodowego (neuropatie) Grażyna Zwolińska............................................................................ 2336 Ostra zapalna poliradikuloneuropatia demielinizacyjna (zespół Guillaina i Barrégo)........................................................... 2336 Przewlekła zapalna poliradikuloneuropatia demielinizacyjna.......... 2338 Neuropatie paranowotworowe..................................................... 2338 Neuropatie spowodowane leczeniem przeciwnowotworowym lub naciekaniem nowotworu......................................................... 2338 Dziedziczne neuropatie ruchowo‑czuciowe.................................. ☚ck6 Choroby złącza nerwowo‑mięśniowego Grażyna Zwolińska.......... 2338 Miastenia...................................................................................... 2338 Zespół miasteniczny Lamberta i Eatona....................................... ☚acq Botulizm........................................................................................ 2341 Choroby mięśni (miopatie) Marek Bodzioch.................................. 2341 Dystrofie mięśniowe (miopatie dystroficzne)................................ ☚a5e Kanałopatie i zaburzenia transportu jonów................................. ☚a5f Miopatie wrodzone...................................................................... ☚bas Miopatie mitochondrialne............................................................ ☚ass Miopatie metaboliczne.................................................................. 2341 Inne miopatie................................................................................ 2342

I. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. 9.

Urazy czaszkowo-mózgowe Zbigniew Czernicki............... ☚bat Podstawy patofizjologii urazu mózgu........................................... ☚av2 Lekki uraz mózgu.......................................................................... ☚acs Złamanie kości sklepienia czaszki................................................. ☚bfa Złamanie podstawy czaszki.......................................................... ☚bfb Krwiak nadtwardówkowy.............................................................. ☚bfc Krwiak podtwardówkowy............................................................. ☚act Wodniak podtwardówkowy......................................................... ☚av3 Uszkodzenie mózgu...................................................................... ☚bfg Pourazowe krwawienie podpajęczynówkowe.............................. ☚acu Stłuczenie mózgu, krwiak śródmózgowy...................................... ☚bfd Rana drążąca i postrzałowa......................................................... ☚bfy Rozsiane uszkodzenie aksonów.................................................... ☚acv Późne następstwa urazów mózgu............................................... ☚bdb

H. 1. 1.1. 1.2. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4.

Wybrane zagadnienia onkologii klinicznej

Biologia molekularna nowotworów Janusz A. Siedlecki............................................................................ 2345

Epidemiologia nowotworów i badania przesiewowe........................................................................... 2352 Epidemiologia nowotworów złośliwych w Polsce Joanna Didkowska, Witold A. Zatoński................................................. 2352 Badania przesiewowe w onkologii Radzisław Kordek, Jarosław Reguła, Włodzimierz Olszewski.................... 2353

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

1. 2. C. 1. 2. 3. D.

Patomorfologia i klasyfikacja zaawansowania nowotworów Włodzimierz Olszewski....................................... 2357 Metody diagnostyczne w patomorfologii...................................... 2357 Patomorfologiczne czynniki prognostyczne i predykcyjne............ 2358 Klasyfikacja zaawansowania nowotworów................................... 2359 Ogólne zasady diagnostyki nowotworów

Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki†.......................................... 2361

1. 1.1. 1.2. 2.

Badania pomocnicze..................................................................... 2361 Badania obrazowe......................................................................... 2361 Badania laboratoryjne................................................................... 2364 Diagnostyka nowotworów o nieznanym umiejscowieniu pierwotnym................................................................................... 2364

E. 1. 2.

Leczenie nowotworów........................................................ 2366 Ogólne zasady leczenia skojarzonego Maciej Krzakowski............. 2366 Zasady leczenia operacyjnego nowotworów Krzysztof Herman.............................................................................. 2367 Radioterapia Bogusław Maciejewski.............................................. 2369 Metody leczenia systemowego Maciej Krzakowski, Tomasz Sacha, Krzysztof Krzemieniecki†..................... 2374 Chemioterapia............................................................................... 2374 Biologiczne podstawy chemioterapii............................................. 2374 Chemioterapeutyki przeciwnowotworowe.................................... 2375 Ogólne zasady chemioterapii........................................................ 2377 Hormonoterapia............................................................................ 2379 Leczenie ukierunkowane molekularnie i immunoterapia............... 2379 Przeciwciała monoklonalne.......................................................... ☚ac3 Leki małocząsteczkowe (inhibitory kinaz tyrozynowych i innych białek)............................................................................. ☚bep Cytokiny........................................................................................ ☚ac4 Inhibitory immunologicznych punktów kontrolnych...................... ☚coj Specyfika leczenia chorych w wieku podeszłym Aleksandra Łacko.............................................................................. 2380 Wybrane skutki niepożądane leczenia przeciwnowotworowego............................................................... 2382 Nudności i wymioty Maciej Krzakowski, Tomasz Sacha, Krzysztof Krzemieniecki†..................... 2382 Mielosupresja i gorączka neutropeniczna Maciej Krzakowski, Tomasz Sacha, Krzysztof Krzemieniecki†..................... 2383 Zespół rozpadu nowotworu Maciej Krzakowski, Tomasz Sacha, Bogdan Ochrem, Krzysztof Krzemieniecki†............................................. 2387 Wynaczynienie cytostatyków Aleksandra Grela‑Wojewoda, Wojciech M. Wysocki................................ 2389 Popromienne zapalenie skóry i błon śluzowych Marcin Hetnał, Wojciech M. Wysocki.................................................... 2391 Popromienne zapalenie skóry........................................................ 2391 Popromienne zapalenie błony śluzowej jamy ustnej...................... 2391 Popromienne zapalenie przełyku.................................................. 2392 Popromienne zapalenie błony śluzowej jelit.................................. 2392 Zapalenie skóry wywołane przez leki blokujące EGFR Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki†.......................................... 2392 Zaburzenia płodności i laktacji Krzysztof Małecki.......................... 2393

3. 4. 4.1. 4.1.1. 4.1.2. 4.1.3. 4.2. 4.3. 4.3.1. 4.3.2. 4.3.3. 4.3.4. 5. 6. 6.1. 6.2. 6.3. 6.4. 6.5. 6.5.1. 6.5.2. 6.5.3. 6.5.4. 6.6. 6.7.

G. 1. 2. 3. 4. 4.1. 4.2. XI

A. 1. 2. 3. 4. 5. 5.1. 5.2. 5.3. 5.4. 5.5. 5.6. 5.7. B. 1. 2. 2.1. 3. 4.

Wybrane stany nagłe u chorych na nowotwory Aleksandra Kotlińska‑Lemieszek, Maciej Kluziak, Jacek Łuczak†................ 2395 Silny nieuśmierzony ból................................................................. 2395 Zespół żyły głównej górnej............................................................ 2396 Zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe.................................... 2397 Nowotworowa niedrożność jelit.................................................... 2397 Zespół ucisku rdzenia kręgowego................................................ ☚be2 Złamania kości.............................................................................. ☚be3 Hiperkalcemia............................................................................... 2398 Wybrane nowotwory.......................................................... ☚bfh Rak piersi Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki†...................... ☚cj2 Rak gruczołu krokowego Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki†.......................................... ☚bfi Czerniak Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki†........................ ☚bfj Rak skóry Andrzej Komorowski, Wojciech M. Wysocki....................... ☚bfk Rak podstawnokomórkowy skóry................................................. ☚adc Rak płaskonabłonkowy skóry........................................................ ☚bfl

Choroby zakaźne Wprowadzenie........................................................................ 2401 Definicje Weronika Rymer............................................................. 2401 Czynnik biologiczny Weronika Rymer............................................ 2402 Czynniki wpływające na postać i przebieg zakażenia Weronika Rymer............................................................................... 2403 Łańcuch zakażenia Weronika Rymer............................................. 2404 Wektory przenoszące drobnoustroje............................................. 2405 Kleszcze Robert Flisiak.................................................................. 2405 Pluskwiaki różnoskrzydłe Joanna Stańczak................................. ☚xwy Pchły Joanna Stańczak................................................................... ☚2fz Komarowate Beata Biernat.......................................................... ☚yyg Ćmiankowate Beata Biernat........................................................ ☚qlw Muchówki krótkoczułkie Joanna Stańczak................................... ☚sdz Nieswoiste metody ochrony przed owadami i kleszczami Agnieszka Wroczyńska....................................................................... 2406 Podstawy diagnostyki laboratoryjnej chorób zakaźnych................................................................................. 2408 Cele i zasady badania mikrobiologicznego Anna Przondo-Mordarska................................................................... 2408 Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń bakteryjnych Anna Przondo-Mordarska, Zofia Zwolska, Ewa Augustynowicz-Kopeć, Gajane Martirosian, Elżbieta Rożynek................................................... 2408

Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń bakteriami atypowymi Katarzyna Pancer.............................................................................. 2414 Diagnostyka zakażeń grzybiczych

Anna Przondo-Mordarska, Gajane Martirosian, Elżbieta Rożynek, Barbara Podsiadło, Elżbieta Ochman.................................................... 2416

Diagnostyka zakażeń wirusowych

Anna Przondo-Mordarska, Gajane Martirosian, Elżbieta Rożynek............. 2419

Diagnostyka zarażeń pasożytniczych

C. 1.

Zasady leczenia przeciwdrobnoustrojowego............. ☚bfz Zasady leczenia przeciwdrobnoustrojowego – informacje ogólne Waleria Hryniewicz........................................................................... ☚bf2 Metody leczenia przeciwdrobnoustrojowego............................... ☚adg Zasady wyboru leku..................................................................... ☚bf3 Monitorowanie leczenia i przyczyny niepowodzenia.................... ☚bf4 Badanie mikrobiologiczne a skuteczność kliniczna leku............... ☚bf5 Oporność bakterii na antybiotyki.................................................. ☚cl2 Leki przeciwbakteryjne Waleria Hryniewicz.................................. ☚bf6

1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 2.

Anna Przondo-Mordarska, Gajane Martirosian, Elżbieta Rożynek............. 2420

XXXIII

Spis treści 2.1. 2.1.1. 2.1.1.1. 2.1.1.2. 2.1.1.3. 2.1.1.4. 2.1.1.5. 2.1.1.6. 2.1.2. 2.1.3. 2.1.4. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9. 2.10. 2.11. 2.12. 2.13. 2.14. 2.15. 2.16. 2.17. 2.18. 2.19. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 4. 4.1. 4.1.1. 4.1.2. 4.1.3. 4.1.4. 4.1.5. 4.1.6. 4.2. 4.3. 4.3.1. 4.3.2. 4.3.3. 4.4. 5. 5.1. 5.1.1. 5.1.2. 5.1.3. 5.2. 5.3.

XXXIV

Antybiotyki β-laktamowe............................................................. ☚bt7 Penicyliny.................................................................................... ☚a64 Penicyliny naturalne..................................................................... ☚af3 Przeciwgronkowcowe penicyliny półsyntetyczne.......................... ☚btf Aminopenicyliny........................................................................... ☚af4 Karboksypenicyliny...................................................................... ☚bbx Ureidopenicyliny........................................................................... ☚byq Penicyliny z inhibitorami beta-laktamaz....................................... ☚atn Cefalosporyny............................................................................... ☚adh Monobaktamy.............................................................................. ☚a57 Karbapenemy................................................................................ ☚adi Makrolidy..................................................................................... ☚a2a Ketolidy........................................................................................ ☚b27 Linkozamidy.................................................................................. ☚adj Oksazolidynony............................................................................ ☚a2n Fluorochinolony............................................................................ ☚a2o Glikopeptydy................................................................................ ☚adk Tetracykliny.................................................................................. ☚b2r Aminoglikozydy............................................................................ ☚b2s Kotrimoksazol i trimetoprim.......................................................... ☚adl Chloramfenikol............................................................................. ☚b3f Metronidazol i tynidazol................................................................ ☚cla Streptograminy............................................................................ ☚b6d Lipopeptydy................................................................................. ☚adm Antybiotyki makrocykliczne o wąskim spektrum działania......... ☚awm Ryfamycyny.................................................................................. ☚cdc Polimyksyny.................................................................................. ☚cgg Nitrofurany................................................................................... ☚cgh Fosfomycyna................................................................................. ☚cgi Leki przeciwwirusowe Miłosz Parczewski...................................... ☚cgj Wirocydy...................................................................................... ☚cgk Wirostatyki.................................................................................... ☚cik Przeciwciała monoklonalne o działaniu przeciwwirusowym...................................................................... ☚hhd Leki immunomodulujące stosowane w leczeniu zakażeń wirusowych.................................................................................. ☚cg6 Leki przeciwgrzybicze Waleria Hryniewicz.................................... ☚a5q Azole............................................................................................ ☚b3a Flukonazol.................................................................................... ☚adn Itrakonazol.................................................................................... ☚azr Worykonazol................................................................................ ☚a2p Ketokonazol.................................................................................. ☚a2q Pozakonazol................................................................................. ☚ado Izawukonazol............................................................................... ☚3yh Polieny.......................................................................................... ☚adp Echinokandyny............................................................................. ☚a2k Kaspofungina............................................................................... ☚a7v Anidulafungina............................................................................ ☚baq Mykafungina................................................................................ ☚cak Analogi nukleozydów.................................................................... ☚a2l Leki przeciwpasożytnicze............................................................. ☚6fe Leki przeciwpierwotniakowe Jerzy Stefaniak, Szymon Nowak.......... ☚j7p Leki przeciwmalaryczne................................................................. ☚chl Leki przeciwko toksoplazmozie.................................................... ☚ckn Inne leki przeciwpierwotniakowe................................................. ☚ciw Leki przeciwko robakom płaskim i nicieniom Jerzy Stefaniak, Szymon Nowak.......................................................... ☚cg7 Leki przeciwko ektopasożytom Jacek Szepietowski, Joanna Salomon.................................................. ☚chm

Spis treści Choroby wirusowe................................................................ 2422 Choroby wirusowe – informacje ogólne Miłosz Parczewski.......... ☚2an Choroba przeziębieniowa (przeziębienie) Andrzej Gładysz, Piotr Sawiec............................................................. 2422 3. Choroby wywołane przez parwowirusa B19 Magdalena Marczyńska, Piotr Sawiec ................................................ ☚adw 4. Gorączka chikungunya Agnieszka Wroczyńska.............................. ☚cfm 5. Grypa Ernest Kuchar, Jacek Mrukowicz, Andrzej Gładysz, Piotr Sawiec.... 2423 6. Japońskie zapalenie mózgu Agnieszka Wroczyńska........................ ☚jzq 7. Odkleszczowe zapalenie mózgu (syn. środkowoeuropejskie lub wczesnoletnie) Robert Flisiak.................................................. 2430 8. Odra Leszek Szenborn, Piotr Sawiec................................................. 2431 9. Różyczka Leszek Szenborn, Bożena Dubiel....................................... 2434 10. Świnka (nagminne zapalenie przyusznic) Leszek Szenborn, Bożena Dubiel.......................................................... 2435 11. Wirusowe gorączki krwotoczne Anna Kuna, Agnieszka Wroczyńska, Weronika Rymer............................. ☚uz6 11.1. Wirusowe gorączki krwotoczne – informacje ogólne................... ☚bbv 11.2. Denga........................................................................................... ☚a3r 11.3. Żółta gorączka.............................................................................. ☚cfj 11.4. Zakażenie wirusem gorączki krwotocznej ebola........................... ☚cfk 12. Wścieklizna Piotr Kajfasz............................................................ ☚q4m 13. Zakażenia adenowirusowe Ernest Kuchar..................................... ☚cio 14. Zakażenia herpeswirusami............................................................ 2437 14.1. Zakażenia herpeswirusami – informacje ogólne Weronika Rymer.............................................................................. ☚jwe 14.2. Ospa wietrzna Ewa Duszczyk, Bożena Dubiel................................. 2437 14.3. Półpasiec Piotr Zaborowski............................................................ 2439 14.4. Zakażenie wirusem cytomegalii (CMV) Weronika Rymer............. ☚g3w 14.5. Zakażenie wirusem Epsteina i Barr (EBV) Magdalena Marczyńska, Piotr Sawiec, Weronika Rymer.......................... 2442 14.5.1. Mononukleoza zakaźna................................................................. 2443 14.6. Zakażenie HHV-6 i HHV-7 Agnieszka Matkowska‑Kocjan................. ☚i7r 14.7. Zakażenie HHV-8 Justyna Kowalska.............................................. ☚hl3 14.8. Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej Piotr Zaborowski, Piotr Sawiec............................................................ 2445 15. Zakażenia koronawirusowe........................................................... 2448 15.1. Zakażenia koronawirusowe – informacje ogólne Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska............................................... 2448 15.2. COVID‑19 (choroba spowodowana przez SARS‑CoV‑2) D. 1. 2.

Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska, Miłosz Parczewski, Filip Mejza, Jacek Mrukowicz.............................................................. 2448

15.3. 15.4. 16. 16.1. 16.2. 16.3. 16.4. 16.5. 16.6. 17. 17.1. 17.2. 17.3. 18.

Bliskowschodni zespół niewydolności oddechowej (MERS)

Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska, Miłosz Parczewski, Filip Mejza, Jacek Mrukowicz............................................................. ☚abk

Zespół ostrej niewydolności oddechowej (SARS)

Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska, Miłosz Parczewski, Filip Mejza, Jacek Mrukowicz.............................................................. ☚aif

Zakażenia pokswirusami............................................................. ☚z3m Zakażenia pokswirusami – informacje ogólne Anna Moniuszko-Malinowska............................................................ ☚7u6 Mięczak zakaźny Weronika Rymer, Piotr Sawiec, Andrzej Gładysz....... ☚cim Ospa krowia Anna Moniuszko-Malinowska................................... ☚43m Ospa małpia Anna Moniuszko-Malinowska..................................... ☚rni Ospa owcza Anna Moniuszko-Malinowska..................................... ☚g7v Ospa prawdziwa Anna Moniuszko-Malinowska............................. ☚uap Zakażenia poliomawirusami Weronika Rymer.............................. ☚2gv Zakażenia poliomawirusami – informacje ogólne........................ ☚kc2 Zakażenia JCV................................................................................ ☚fyv Zakażenia BKV ............................................................................. ☚zbb Zakażenia wirusami Coxsackie i innymi enterowirusami Małgorzata Inglot............................................................................ ☚pbe

18.1. 18.2. 18.3. 19. 20. 21. 22.

Zakażenia wirusami Coxsackie i innymi enterowirusami – informacje ogólne........................................................................ ☚nzp Nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis).............................. ☚lvs Zakażenia wirusami Coxsackie....................................................... ☚cin Zakażenie wirusem Zachodniego Nilu Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska............................................... ☚kdj Zakażenie HPV Magdalena Leszczyszyn-Pynka................................. ☚kzr Zakażenie HTLV Miłosz Parczewski............................................... ☚rop Zika Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska..................................... ☚cfl

Wybrane choroby bakteryjne........................................... 2467 Choroby bakteryjne – informacje ogólne Katarzyna Fleischer‑Stępniewska........................................................ ☚4xn 2. Bartonelozy.................................................................................. ☚jq4 2.1. Bartonelozy – informacje ogólne Jolanta Niścigorska-Olsen............ ☚cll 2.2. Angiomatoza bakteryjna Jolanta Niścigorska-Olsen......................... ☚cii 2.3. Choroba Carriona Małgorzata Paul............................................... ☚ckc 2.4. Choroba kociego pazura Jolanta Niścigorska-Olsen........................ ☚ckb 2.5. Gorączka okopowa Jolanta Niścigorska-Olsen................................ ☚clm 2.6. Plamica wątrobowa Jolanta Niścigorska-Olsen............................... ☚bnj 3. Bruceloza Jolanta Niścigorska‑Olsen.............................................. ☚bni 4. Choroby przenoszone drogą płciową .......................................... ☚auu 4.1. Choroby przenoszone drogą płciową – informacje ogólne Maciej Pastuszczak........................................................................... ☚hfp 4.2. Kiła Anna Wojas-Pelc, Maciej Pastuszczak, Andrzej Jaworek................. ☚auz 4.3. Rzeżączka Aleksandra Batycka-Baran............................................. ☚au2 4.4. Zakażenie chlamydiowe przenoszone drogą płciową Aleksandra Batycka-Baran.................................................................. ☚au3 4.5. Ziarnica weneryczna pachwin Aleksandra Batycka-Baran............... ☚au4 5. Dur brzuszny i paradury (gorączka jelitowa, zespół durowy) Piotr Zaborowski.............................................................................. ☚k3e 5.1. Dur brzuszny................................................................................. ☚aea 6. Dżuma Katarzyna Sikorska............................................................. ☚kfs 7. Gorączka od ugryzienia przez szczura Weronika Rymer................ ☚cki 8. Gorączka Q Ernest Kuchar............................................................ ☚auv 9. Jersinioza Miłosz Parczewski......................................................... ☚y3c 10. Martwicze zapalenia powięzi Magdalena Leszczyszyn‑Pynka, Monika Bociąga‑Jasik............................ ☚bnf 11. Melioidoza Małgorzata Sulima..................................................... ☚gkz 12. Nokardioza Bogusz Aksak‑Wąs....................................................... ☚i2j 13. Nosacizna Weronika Rymer.......................................................... ☚avk 14. Pastereloza Jolanta Niścigorska‑Olsen............................................ ☚avl 15. Promienica Monika Bociąga‑Jasik................................................ ☚bng 16. Różyca Monika Bociąga‑Jasik........................................................ ☚bne 17. Tularemia Jolanta Niścigorska‑Olsen............................................. ☚avm 18. Wąglik Monika Bociąga‑Jasik......................................................... ☚clp 19. Zakażenia Clostridium................................................................... 2467 19.1. Zakażenia Clostridium – informacje ogólne Weronika Rymer....... ☚j3m 19.2. Zatrucie toksyną botulinową (botulizm, zatrucie jadem kiełbasianym) Robert Flisiak, Piotr Sawiec...................................... 2467 19.3. Tężec Robert Flisiak, Bartosz Szetela, Jacek Mrukowicz....................... 2470 19.4. Zgorzel gazowa Monika Bociąga‑Jasik.......................................... ☚aus 20. Zakażenia gronkowcowe Tomasz Smiatacz, Waleria Hryniewicz....... 2472 21. Zakażenia krętkami....................................................................... 2478 21.1. Zakażenia krętkami – informacje ogólne Bogusz Aksak‑Wąs........ ☚sft 21.2. Borelioza z Lyme Robert Flisiak, Jacek Szechiński............................. 2478 21.3. Dur powrotny przenoszony przez kleszcze Jerzy Jaroszewicz........ ☚auy 21.4. Dur powrotny przenoszony przez wszy Anna Grzeszczuk............. ☚ckh 21.5. Krętkowice endemiczne Natalia Kulawiak, Natalia Zgud‑Jankowska......................................... ☚wv6 21.5.1. Bejel............................................................................................. ☚25r E. 1.

21.5.2. 21.5.3. 21.6. 22. 22.1. 22.2. 22.3. 23. 23.1. 23.2. 23.3. 24. 24.1. 24.2. 24.3. 24.3.1. 24.3.2. 24.3.3. 24.4. 24.5. 24.5.1. 24.5.2. 24.5.3. 24.5.4. 24.5.5. 24.5.6. 24.5.7. 24.6. 24.7. 25.

Pinta............................................................................................ ☚3dh Malinica....................................................................................... ☚f72 Leptospiroza Marta Wawrzynowicz‑Syczewska................................. ☚clk Wybrane zakażenia paciorkowcowe Magdalena Leszczyszyn‑Pynka............................................................ 2483 Zakażenia paciorkowcowe – informacje ogólne........................... ☚2uz Płonica (szkarlatyna)...................................................................... ☚cli Róża.............................................................................................. 2483 Zakażenia przecinkowcami........................................................... ☚jhn Zakażenie Vibrio cholerae (cholera) Piotr Kajfasz......................... ☚sgy Zakażenie Vibrio vulnificus Bogusz Aksak-Wąs............................. ☚7wi Zakażenie Vibrio parahemolyticus Bogusz Aksak-Wąs.................. ☚6t2 Zakażenia riketsjami i innymi bakteriami wewnątrzkomórkowymi............................................................... ☚p3s Zakażenia riketsjami i innymi bakteriami wewnątrzkomórkowymi – informacje ogólne Piotr Zaborowski, Weronika Rymer..................... ☚a3q Anaplazmoza Robert Flisiak......................................................... ☚b3z Dury plamiste Piotr Zaborowski, Weronika Rymer.............................. ☚avf Dur endemiczny, zaroślowy......................................................... ☚cm7 Dur mysi, endemiczny.................................................................. ☚cm6 Dur wysypkowy epidemiczny, choroba Brilla i Zinssera................. ☚cjo Erlichioza (ludzka erlichioza monocytowa) Jerzy Jaroszewicz........ ☚aux Gorączki plamiste Piotr Zaborowski, Weronika Rymer...................... ☚avg Afrykańska gorączka kleszczowa.................................................. ☚cj4 Dalekowschodnia gorączka plamista........................................... ☚ckz Gorączka plamista Flinders Island................................................ ☚cjw Gorączka plamista Gór Skalistych................................................. ☚cjp Gorączka plamista przenoszona przez pchły................................ ☚ck2 Gorączka plamista śródziemnomorska.......................................... ☚cjq Japońska gorączka plamista........................................................... ☚cjr Ospa riketsjozowa......................................................................... ☚cj6 Zakażenie R. parkei....................................................................... ☚cj3 Trąd Anna Kuna.......................................................................... ☚34m

2.5. 2.6.

Choroby grzybicze................................................................. 2485 Grzybice skóry, paznokci i błon śluzowych Anita Hryncewicz‑Gwóźdź.................................................................. ☚clo Dermatofitozy............................................................................... ☚ckg Kandydoza (drożdżyca, kandydiaza) powierzchowna................... ☚ckk Łupież pstry................................................................................... ☚ckl Zakażenia przez grzyby dimorficzne............................................ ☚5qu Zakażenia przez grzyby dimorficzne – informacje ogólne........... ☚ckm Sporotrychoza.............................................................................. ☚bnk Grzybice układowe........................................................................ 2485 Grzybice układowe – informacje ogólne Weronika Rymer, Bogdan Ochrem..................................................... ☚mmj Histoplazmoza Piotr Zabrowski, Weronika Rymer............................ ☚aec Kandydoza (drożdżyca, kandydiaza) Iwona Cielniak..................... 2485 Kryptokokoza (toruloza, drożdżyca europejska) Miłosz Parczewski............................................................................. ☚ci2 Mukormykoza (zygomykoza) Weronika Rymer............................... ☚ci3 Inne grzybice układowe Weronika Rymer, Bogdan Ochrem............. ☚x2z

G. 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6.

Choroby pasożytnicze.......................................................... 2489 Choroby pierwotniakowe.............................................................. 2489 Choroby pierwotniakowe – informacje ogólne Jerzy Stefaniak...... ☚zso Babeszjoza Jerzy Jaroszewicz....................................................... ☚auw Balantidioza Jerzy Stefaniak, Matylda Kłudkowska........................... ☚cjb Blastocystoza Jerzy Stefaniak, Matylda Kłudkowska......................... ☚cja Giardioza Tomasz Mach, Szymon Nowak, Jerzy Stefaniak................... 2489 Leiszmanioza Agnieszka Wroczyńska, Piotr Zaborowski.................... ☚a3b

F. 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.4.1. 1.4.2. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4.

XXXV

Spis treści 1.7. 1.8. 1.9. 1.10. 1.11. 1.12. 1.13. 1.14. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.3.1. 2.3.2. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9. 2.10. 2.11. 2.12. 2.13. 2.14. 2.15. 2.16. 2.17. 2.18. 2.19. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. H. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 6.1. 6.2. 7. 7.1. 7.2.

XXXVI

Malaria (zimnica) Agnieszka Wroczyńska, Wacław Nahorski............. ☚ad7 Pełzakowe zapalenie rogówki Małgorzata Paul............................ ☚ofc Pełzakowica Tomasz Mach, Agnieszka Wroczyńska........................... 2491 Sarkocystoza Agnieszka Wroczyńska............................................ ☚smk Toksoplazmoza Małgorzata Paul, Elżbieta Kacprzak......................... 2493 Trypanosomoza afrykańska (śpiączka afrykańska) Małgorzata Paul.............................................................................. ☚cho Trypanosomoza amerykańska (trypanosomoza południowoamerykańska, choroba Chagasa) Małgorzata Paul...... ☚cha Zarażenie rzęsistkiem pochwowym (rzęsistkowica) Przemysław Ciechanowski................................................................. ☚grd Robaczyce..................................................................................... 2496 Robaczyce – informacje ogólne Jerzy Stefaniak.......................... ☚miw Anisakioza Agnieszka Wroczyńska................................................... ☚cfi Bąblowica................................................................................... ☚54g Bąblowica jednojamowa (echinokokoza) Jerzy Stefaniak, Krystyna Frąckowiak, Krzysztof Kaczmarek..................... ☚b5e Bąblowica wielojamowa (alweokokoza) Jerzy Stefaniak, Elżbieta Kacprzak...................................................... ☚b6e Dirofilarioza Małgorzata Paul....................................................... ☚ckd Fascjoloza Małgorzata Paul.......................................................... ☚cdh Filariozy Piotr Zaborowski............................................................. ☚b6v Glistnica Tomasz Mach, Szymon Nowak, Jerzy Stefaniak.................... 2496 Owsica Tomasz Mach, Szymon Nowak, Jerzy Stefaniak....................... 2498 Paragonimoza Małgorzata Paul................................................... ☚cke Schistosomoza Piotr Zaborowski, Agnieszka Wroczyńska................. ☚aeb Tasiemczyce Tomasz Mach, Szymon Nowak, Jerzy Stefaniak............... 2499 Tęgoryjczyca Jerzy Stefaniak, Matylda Kłudkowska.......................... ☚byd Toksokaroza Małgorzata Paul, Jerzy Stefaniak................................ ☚ap6 Trichurioza (włosogłówczyca) Jerzy Stefaniak, Matylda Kłudkowska..................................................... ☚cdi Wągrzyca (cysticerkoza) Małgorzata Paul, Elżbieta Kacprzak........... ☚atz Węgorczyca (strongyloidoza) Małgorzata Paul............................ ☚auq Włośnica Karolina Mrówka, Jerzy Stefaniak, Łukasz Pielok.................. 2500 Wysypka pływaków Małgorzata Paul............................................ ☚cln Zespół larwy skórnej wędrującej Jerzy Stefaniak, Karolina Mrówka........................................................ ☚ckj Zarażenia ektopasożytami............................................................. ☚ci5 Muszyce Jerzy Stefaniak, Szymon Nowak......................................... ☚ckf Nużyca Jacek Szepietowski, Joanna Salomon................................... ☚chd Świerzb Jacek Szepietowski, Joanna Salomon.................................. ☚chb Wszawica Jacek Szepietowski, Joanna Salomon............................... ☚chc Zakażenia ośrodkowego układu nerwowego............ 2503 Ostre ropne zapalenie opon mózgowo‑rdzeniowych Witold Przyjałkowski.......................................................................... 2503 Bakteryjne nieropne zapalenia ośrodkowego układu nerwowego Witold Przyjałkowski.......................................................................... 2509 Gruźlicze zapalenie opon mózgowo‑rdzeniowych i mózgu Witold Przyjałkowski.......................................................................... 2509 Wirusowe zapalenia ośrodkowego układu nerwowego Witold Przyjałkowski.............................................................................. 2511 Grzybice ośrodkowego układu nerwowego Witold Przyjałkowski.............................................................................. ☚a3f Ograniczone zakażenia mózgu Witold Przyjałkowski.................... ☚cgy Ropniak podtwardówkowy........................................................... ☚aeh Ropień mózgu.............................................................................. ☚a4v Zarażenia pasożytnicze ośrodkowego układu nerwowego Małgorzata Paul............................................................................. ☚cm5 Neglerioza.................................................................................... ☚au5 Ziarniniakowe pełzakowe zapalenie mózgu................................. ☚au6

Spis treści I.

Zakażenia u osób z niedoborem odporności Weronika Rymer, Bogdan Ochrem...................................................... ☚2ng

3.3. 3.4.

Zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS) Bartosz Szetela, Brygida Knysz, Jacek Gąsiorowski.................................. 2516

Szczepienie osób z zaburzeniami krzepnięcia................................ 2587 Szczepienia a stosowanie leków przeciwdrobnoustrojowych........................................................... 2588

Profilaktyka zakażeń personelu medycznego Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska............................................... 2589 Środki indywidualnej ochrony personelu medycznego.................. 2589 Rodzaje metod izolacji i inne metody profilaktyki zakażeń w placówkach medycznych........................................................... 2595

Piotr Zaborowski......... 2530

Gorączka o nieznanej przyczynie

L. 1. 2. 3.

Zakażenia szpitalne Tomasz Ozorowski, Waleria Hryniewicz...... 2540 Zakażenia szpitalne – informacje ogólne...................................... 2540 Zakażenia związane z cewnikiem donaczyniowym....................... 2543 Inne zakażenia szpitalne............................................................... 2545

Ł.

Sepsa i wstrząs septyczny

Roman Jaeschke, Miłosz Jankowski, Andrzej Kübler................................ 2546

Postępowanie w przypadku ekspozycji na zakażenie wirusowe przenoszone drogą krwi Weronika Rymer, Brygida Knysz, Jacek Juszczyk..................................... 2555 Immunoprofilaktyka chorób zakaźnych u dorosłych Jacek Wysocki, Jacek Mrukowicz, Weronika Rymer, Agnieszka Wroczyńska....................................................................... 2560

Immunoprofilaktyka chorób zakaźnych u dorosłych – informacje ogólne......................................................................... 2560 1.1. Rodzaje immunoprofilaktyki.......................................................... 2560 1.2. Szczepionki.................................................................................... 2561 1.2.1. Klasyfikacja szczepionek............................................................... 2561 1.2.2. Skład szczepionek.......................................................................... 2561 1.2.3. Niepożądane odczyny poszczepienne........................................... 2562 1.2.4. Przeciwwskazania uniwersalne do szczepień................................ 2562 1.2.5. Postępowanie przed szczepieniem i po szczepieniu...................... 2564 1.2.6. Opracowanie indywidualnego kalendarza szczepień.................... 2566 1.2.7. Dokumentacja szczepień............................................................... 2566 2. Program szczepień dla dorosłych............................................................. 2567 2.1. Szczepionki przeciwko chorobom wirusowym............................... 2568 2.1.1. COVID‑19....................................................................................... 2568 2.1.2. Grypa............................................................................................ 2572 2.1.3. Japońskie zapalenie mózgu........................................................... 2572 2.1.4. Nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis).............................. 2573 2.1.5. Odkleszczowe zapalenie mózgu.................................................... 2573 2.1.6. Odra, świnka i różyczka................................................................. 2574 2.1.7. Ospa wietrzna............................................................................... 2574 2.1.8. Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV)............................................. 2575 2.1.9. Wścieklizna.................................................................................... 2575 2.1.10. WZW typu A.................................................................................. 2576 2.1.11. WZW typu B.................................................................................. 2577 2.1.12. Żółta gorączka.............................................................................. 2578 2.2. Szczepionki przeciwko chorobom bakteryjnym............................. 2579 2.2.1. Błonica i tężec............................................................................... 2579 2.2.2. Cholera......................................................................................... ☚ah5 2.2.3. Dur brzuszny.................................................................................. 2580 2.2.4. Krztusiec........................................................................................ 2580 2.2.5. Meningokoki................................................................................. 2581 2.2.6. Pneumokoki................................................................................... 2581 3. Szczepienia w określonych grupach osób...................................... 2582 3.1. Szczepienia przed podróżą zagraniczną........................................ 2582 3.2. Szczepienia chorych z niedoborem odporności............................. 2582 3.2.1. Szczepienie osób po przeszczepieniu komórek krwiotwórczych............................................................................. 2586 3.2.2. Szczepienie osób z chorobami autoimmunologicznymi leczonych immunosupresyjnie lub lekami biologicznymi.............. 2586 3.2.3. Strategia kokonu........................................................................... 2587

1. 2.

XII

A. B.

Zaburzenia gospodarki wodno‑elektrolitowej i równowagi kwasowo‑zasadowej Fizjologia

Edward Franek, Franciszek Kokot†................................ 2599

Zaburzenia gospodarki wodnej

Edward Franek, Franciszek Kokot†........................................................ 2602

1. 1.1. 1.2. 1.3. 2. 2.1. 2.2. 2.3.

Stany odwodnienia........................................................................ 2602 Odwodnienie izotoniczne.............................................................. 2602 Odwodnienie hipertoniczne.......................................................... 2602 Odwodnienie hipotoniczne............................................................ 2603 Stany przewodnienia..................................................................... 2603 Przewodnienie izotoniczne............................................................ 2603 Przewodnienie hipertoniczne........................................................ 2605 Przewodnienie hipotoniczne (zatrucie wodne).............................. 2605

C. 1. 2.

Zaburzenia gospodarki sodowej..................................... 2606 Fizjologia Edward Franek, Franciszek Kokot†.................................... 2606 Hiponatremia Edward Franek, Robert Drabczyk, Franciszek Kokot†.............................................................................. 2606 Hipernatremia Edward Franek, Franciszek Kokot†............................. 2613

3. D. 1. 2. 3. E.

Zaburzenia gospodarki potasowej Edward Franek, Franciszek Kokot†........................................................ Fizjologia....................................................................................... Hipokaliemia................................................................................. Hiperkaliemia................................................................................

2615 2615 2616 2617

Zaburzenia gospodarki magnezowej

Edward Franek, Franciszek Kokot†........................................................ 2620

1. 2. 3.

Fizjologia....................................................................................... 2620 Hipomagnezemia........................................................................... 2620 Hipermagnezemia......................................................................... 2622

Zaburzenia gospodarki wapniowo‑fosforanowej i witaminy D Edward Franek, Franciszek Kokot†.......................... 2623 Fizjologia....................................................................................... 2623 Hipokalcemia................................................................................. 2624 Hiperkalcemia............................................................................... 2625 Hipofosfatemia.............................................................................. 2627 Hiperfosfatemia............................................................................. 2628 Witamina D................................................................................... 2629

1. 2. 3. 4. 5. 6. G. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. H.

Zaburzenia równowagi kwasowo‑zasadowej

Edward Franek, Franciszek Kokot†........................................................ 2632

Fizjologia....................................................................................... 2632 Wpływ zaburzeń równowagi kwasowo‑zasadowej na metabolizm............................................................................... 2635 Podział zaburzeń równowagi kwasowo‑zasadowej....................... 2635 Kwasica nieoddechowa................................................................. 2635 Kwasica oddechowa...................................................................... 2636 Zasadowica nieoddechowa........................................................... 2637 Zasadowica oddechowa................................................................ 2637 Dożylne leczenie płynami Miłosz Jankowski, Roman Jaeschke...................................................... 2638

XIII

A. 1. 2. 3. 4. 5. 6. B. 1. 2. 3. 4. 5. 6. C. 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 2. 3. 4. 5. 6. 6.1. 6.2. 6.3. 6.4. 6.5. 7. 7.1. 7.2. 7.3. 8. 8.1. 8.2. 9. 10. 10.1. 10.2. 10.3. 10.4. 11. 11.1. 11.2. 12. 13. D. 1. 1.1.

Zatrucia Ogólne zasady postępowania w ostrych zatruciach Dorota Klimaszyk, Zbigniew Kołaciński, Janusz Szajewski†....................... 2647 Ocena stanu chorego.................................................................... 2647 Rozpoznanie zatrucia.................................................................... 2647 Dekontaminacja............................................................................ 2649 Metody przyspieszonej eliminacji wchłoniętych trucizn................ 2650 Odtrutki......................................................................................... 2650 Słownik wybranych pojęć.............................................................. 2650 Wybrane zespoły kliniczne w ostrych zatruciach

Dorota Klimaszyk.............................................................................. 2651

Ostry zespół cholinergiczny........................................................... 2651 Ostry zespół antycholinergiczny.................................................... 2652 Hipotermia.................................................................................... 2653 Hipertermia................................................................................... 2654 Zespół sympatykomimetyczny....................................................... 2655 Zespół serotoninowy (serotoninergiczny)...................................... 2656 Zatrucia substancjami chemicznymi

Dorota Klimaszyk, Zbigniew Kołaciński, Karol Świeca.............................. 2658

Alkohole........................................................................................ 2658 Alkohol etylowy............................................................................. 2658 Alkohol izopropylowy i propylowy................................................. 2661 Alkohole wyższe (amylowy, butylowy, etyloheksalowy, alkohole fuzlowe).......................................................................................... 2661 Alkohol metylowy.......................................................................... 2661 Glikol etylenowy............................................................................ 2662 Amoniak i wodorotlenek amonowy.............................................. ☚ae7 Azotany i azotyny nieorganiczne.................................................. ☚bsv Chlor............................................................................................. ☚afa Cyjanki i cyjanowodór.................................................................. ☚a7o Herbicydy................................................................................... ☚cmw Parakwat...................................................................................... ☚afb Dikwat......................................................................................... ☚bsw Glifosat......................................................................................... ☚bsx Chlorofenoksykwasy..................................................................... ☚afc Pochodne mocznika..................................................................... ☚bsy Insektycydy.................................................................................. ☚bsz Insektycydy chlorowcopochodne................................................. ☚afd Insektycydy fosforoorganiczne..................................................... ☚bs2 Insektycydy karbaminianowe...................................................... ☚buq Kwasy i zasady żrące.................................................................... ☚bvr Kwasy żrące................................................................................... ☚afe Zasady żrące................................................................................. ☚a7p Ołów.............................................................................................. ☚aff Rozpuszczalniki organiczne.......................................................... ☚a7q Aceton........................................................................................... ☚a7r Dioksan........................................................................................ ☚afg Toluen........................................................................................... ☚afh Trichloroetylen.............................................................................. ☚a7s Rtęć.............................................................................................. ☚a7t Związki nieorganiczne rtęci.......................................................... ☚a7u Związki organiczne rtęci ............................................................... ☚avi Siarkowodór.................................................................................. ☚afi Tlenek węgla................................................................................. 2663 Zatrucia substancjami pochodzenia biologicznego Zbigniew Kołaciński, Dorota Klimaszyk, Janusz Szajewski†...................... ☚bbf Grzyby.......................................................................................... ☚a75 Muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides)............................. ☚cjf

XXXVII

Spis treści 1.2. 1.3. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 3.

Zasłonak rudy (Cortinarius orellanus)........................................... ☚bvs Piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta)......................... ☚bvt Rośliny wyższe.............................................................................. ☚bvu Cis pospolity (Taxus baccata)......................................................... ☚afk Naparstnica (Digitalis).................................................................. ☚bvv Rośliny zawierające alkaloidy tropanowe...................................... ☚ckt Jad żmii zygzakowatej................................................................. ☚bbg

Zatrucia lekami i substancjami psychoaktywnymi

1. 1.1. 1.2. 1.3.

Leki uspokajające, nasenne i przeciwlękowe................................ ☚bbi Barbiturany.................................................................................... ☚afl Benzodiazepiny............................................................................ ☚bbj Zespół abstynencyjny z odstawienia leków nasennych lub leków uspokajających............................................................................. ☚cnv Opioidy......................................................................................... ☚bbk Morfina........................................................................................ ☚afm Heroina......................................................................................... ☚a3z Kodeina i dekstrometorfan............................................................ ☚chf Tramadol...................................................................................... ☚chg Metadon....................................................................................... ☚chh Ostry zespół odstawienia opioidów.............................................. ☚chi Substancje psychoaktywne.......................................................... ☚a32 Amfetaminy.................................................................................. ☚ato Fencyklidyna i ketamina............................................................... ☚a33 Kokaina........................................................................................ ☚a34 LSD............................................................................................... ☚afn Kannabinoidy naturalne............................................................... ☚a35 Dopalacze...................................................................................... ☚cal Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne.................................... ☚bvw Sole litu........................................................................................ ☚bc4 Paracetamol................................................................................. ☚bbl Kwas acetylosalicylowy................................................................ ☚a76 Wybrane leki stosowane w chorobach układu krążenia................. ☚cil Blokery kanału wapniowego........................................................ ☚afo β-blokery...................................................................................... ☚a77 Digoksyna..................................................................................... ☚cl5 Pochodne kumaryny..................................................................... ☚baa Pochodne metyloksantyn............................................................ ☚bab Sole żelaza.................................................................................... ☚bac

2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 4. 5. 6. 7. 8. 8.1. 8.2. 8.3. 8.4. 9. 10. XIV

1. 1.1. 2. 3.

3.1. 3.2. 4. 5.

Dorota Klimaszyk, Zbigniew Kołaciński, Karina Sommerfeld-Klatta, Karol Świeca.................................................................................. ☚bbh

Medycyna podróży Ogólne zasady przygotowania pacjenta do podróży zagranicznej do tropiku i regionów o złych warunkach sanitarnych....................................................... 2667 Ocena ryzyka zdrowotnego w podróży Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer.............................. 2667 Podróże zagraniczne podczas pandemii COVID‑19........................ 2667 Porada medyczna przed wyjazdem zagranicznym Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer.............................. 2668 Zasady aklimatyzacji do odmiennych warunków środowiskowych w podróży Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer, Robert Szymczak............................................................................... 2669 Aklimatyzacja do klimatu tropikalnego......................................... 2669 Aklimatyzacja do wysokości n.p.m................................................ 2669 Podróże lotnicze Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer.............................. 2671 Przekraczanie wielu stref czasowych w podróży Tomasz Chodnik................................................................................ 2671

XXXVIII

Spis treści B. 1. 2. 2.1. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 4.

Leczenie żywieniowe

Zaburzenia zachowania związane z odżywianiem Bogusława Baranowska.................................................................... ☚beh

Jadłowstręt psychiczny................................................................. ☚cdx

Żarłoczność psychiczna (bulimia)................................................. ☚ave

Otyłość

XVII

Podstawy EBM

Wprowadzenie Piotr Gajewski, Roman Jaeschke...................... ☚bbs

Pytania kliniczne

Formułowanie pytania klinicznego.............................................. ☚awy

Składowe pytania klinicznego..................................................... ☚awz

2.1.

Pacjenci (populacja)...................................................................... ☚cjd

Opieka paliatywna

2.2.

Interwencja................................................................................... ☚aia

Opieka paliatywna w chorobach nienowotworowych............................................................. 2681 Współczesne podejście do opieki paliatywnej Piotr Z. Sobański, Ewa Jassem, Małgorzata Krajnik................................. 2681 Opieka paliatywna w chorobach układu krążenia

2.2.1.

Precyzja opisu interwencji............................................................ ☚bi6

2.2.2.

Dobór interwencji w grupie kontrolnej......................................... ☚bhf

2.2.3.

Interwencje dodatkowe............................................................... ☚bhg

2.2.4.

Efekt grupowy leków................................................................... ☚cam

2.3.

Punkty końcowe........................................................................... ☚bja

2.3.1.

Obiektywne i subiektywne punkty końcowe................................ ☚cag

2.3.2.

Klinicznie istotne i zastępcze punkty końcowe.............................. ☚aib

2.3.3.

Złożone punkty końcowe............................................................... ☚brl

2.3.4.

Jakość życia związana ze zdrowiem............................................... ☚aic

Ocena informacji o metodzie leczniczej, rokowaniu lub szkodliwości

Ostra choroba wysokościowa

Choroba dekompresyjna

A. 1. 2. 3. B. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 6.1. 6.2. 7. 8. 9. 9.1. 9.2. 10. C. 1. 2.

XVI

Stanisław Kłęk, Marek Pertkiewicz†....... 2735

Zapobieganie chorobom zakaźnym w podróży Agnieszka Wroczyńska, Anna Kuna, Weronika Rymer.............................. 2672 Szczepienia ochronne przed podróżą zagraniczną........................ 2672 Profilaktyka malarii....................................................................... 2673 Chemioprofilaktyka malarii........................................................... 2673 Zasady nieswoistej profilaktyki chorób infekcyjnych w podróży...................................................................................... 2675 Zapobieganie chorobom przenoszonym przez owady i pajęczaki..................................................................................... 2675 Zapobieganie zakażeniom pokarmowym...................................... 2676 Inne zasady nieswoistej profilaktyki chorób zakaźnych................. 2677 Szczepienia obowiązkowe i zalecane, zapobieganie malarii oraz inne zasady profilaktyki w podróży do poszczególnych krajów........................................................................................... 2678 Robert K. Szymczak, Agnieszka Wroczyńska, Zdzisław Jan Ryn†................ ☚cd4 Jacek Kot.................................... ☚dvj

Piotr Z. Sobański, Przemysław Leszek, Tomasz Grodzicki, Grzegorz Opolski............................................................................... 2682

Opieka paliatywna w chorobach układu oddechowego Ewa Jassem, Małgorzata Krajnik, Alicja Siemińska.................................. 2684 Postępowanie w wybranych objawach chorobowych........................................................................... 2685 Ból u chorego na nowotwór Piotr Z. Sobański, Małgorzata Krajnik...... 2685 Duszność Piotr Z. Sobański, Małgorzata Krajnik................................ 2702 Kaszel Małgorzata Krajnik, Ewa Jassem........................................... 2707 Czkawka Wojciech Leppert, Jacek Łuczak† ....................................... 2708 Nudności i wymioty Wojciech Leppert, Jacek Łuczak† ...................... 2709 Zaparcie i biegunka Wojciech Leppert, Jacek Łuczak† ...................... 2711 Zaparcie......................................................................................... 2711 Biegunka....................................................................................... 2713 Świąd Małgorzata Krajnik, Jacek Szepietowski.................................. 2713 Odleżyny Maciej Sopata, Elżbieta Tomaszewska................................ 2717 Jadłowstręt, wyniszczenie i zmęczenie nowotworowe Iwona Zaporowska‑Stachowiak, Lidia Gorzelińska.................................. 2721 Jadłowstręt i wyniszczenie nowotworowe..................................... 2721 Zmęczenie nowotworowe.............................................................. 2723 Sedacja w opiece paliatywnej Aleksandra Kotlińska-Lemieszek, Iwona Zaporowska-Stachowiak.......................................................... ☚byn Opieka w okresie umierania............................................. 2725 Przygotowanie ciężko chorego do umierania i śmierci Aleksandra Kotlińska‑Lemieszek, Marzena Krzywda................................ 2725 Opieka nad osobą umierającą Aleksandra Kotlińska‑Lemieszek, Maciej Kluziak.................................... 2726

Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska.............................................................. 2741

Jan Brożek, Piotr Gajewski, Wiktoria Leśniak, Roman Jaeschke, Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała............................ ☚awg

Rodzaje i metodyka badań klinicznych.......................................... ☚aie

1.1.

Badania eksperymentalne............................................................. ☚aif

1.1.1.

Ocena wiarygodności badania z randomizacją............................. ☚aig

1.2.

Badania obserwacyjne................................................................. ☚bhx

1.2.1.

Ocena wiarygodności badań obserwacyjnych.............................. ☚bi5

Miary efektu................................................................................. ☚bhy

2.1.

Rodzaje zmiennych....................................................................... ☚cmf

2.2.

Pojęcia........................................................................................... ☚aih

Interpretacja wyników................................................................. ☚bhh

3.1.

Istotność statystyczna i kliniczna oraz precyzja oszacowania efektu..................................................................... ☚b7w

3.2.

Analiza w podgrupach................................................................... ☚aii

3.3.

Możliwości wykorzystania wyników badania klinicznego w opiece nad konkretnym pacjentem........................................... ☚bjb

Ocena informacji o metodzie diagnostycznej

Wytyczne praktyki klinicznej Roman Jaeschke, Jan Brożek, Piotr Gajewski, Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała, Wiktoria Leśniak........ ☚blj

1. 2. 3. 4.

Etapy tworzenia wytycznych........................................................ ☚aim Ocena jakości wytycznych............................................................. ☚blk Jak korzystać z wytycznych.......................................................... ☚b7z Wdrażanie wytycznych do praktyki............................................... ☚ain

Indeks.......................................................................................... I-1

Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała...................................................... ☚bil

Ocena przydatności testu............................................................. ☚bim

2.1.

Ocena wiarygodności informacji na temat testu.......................... ☚bhz

Neuroendokrynna kontrola głodu i sytości Bogusława Baranowska.................................................................... ☚ave

2.2.

Parametry określające trafność testu............................................ ☚aik

2.3.

Którym parametrem trafności diagnostycznej testu należy się kierować...................................................................... ☚b7x

Kliniczne wykorzystanie znajomości charakterystyki testu diagnostycznego.......................................................................... ☚b7y

Niedożywienie Stanisław Kłęk, Marek Pertkiewicz†.................... 2733

Jan Brożek, Roman Jaeschke, Wiktoria Leśniak, Piotr Gajewski,

Kryteria wiarygodności.................................................................. ☚ail Metaanaliza................................................................................. ☚bin

Małgorzata Bała, Jacek Mrukowicz...................................................... ☚aid

Zaburzenia odżywiania Stanisław Kłęk............................ 2731

1. 2.

Wiktoria Leśniak, Jan Brożek, Roman Jaeschke, Piotr Gajewski,

Proces diagnostyczny..................................................................... ☚aij

Ocena stanu odżywienia

Przegląd systematyczny i metaanaliza Wiktoria Leśniak, Małgorzata Bała, Jacek Mrukowicz, Jan Brożek, Roman Jaeschke, Piotr Gajewski........................................................ ☚bh2

Magdalena Olszanecka‑Glinianowicz, Lucyna Ostrowska,

XXXIX