M Museum by Melpo Danou

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή

Α. Ανάλυση του κτιρίου διοίκησης των μεταλλείων

1. Σχέση κτιρίου με την ευρύτερη περιοχή

Διαχρονική και σύγχρονη ανάλυση της ευρύτερης περιοχής

2. Ιστορική ανάλυση του κτιρίου

3. Αρχιτεκτονική ανάλυση του κτιρίου

3.1. Ολοκλήρωση και έλεγχος της γεωμετρικής αποτύπωσης 3.2. Τυπολογική και μορφολογική ανάλυση 3.3. Διερεύνηση της κατασκευαστικής δομής και της παθολογίας του κτιρίου 3.4. Εντοπισμός και περιγραφή των οικοδομικών φάσεων του κτιρίου

4. Αξιολόγηση των αρχιτεκτονικών στοιχείων του κτιρίου

105

Β. Πρόταση Επανάχρησης του κτιρίου διοίκησης

109

Γ. Πρόταση Διαμόρφωσης της πλαγιάς μετάλλευσης

132

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στη Σέριφο οι μεταλλευτικές δραστηριότητες είναι συνυφασμένες με την ίδια την ιστορία του νησιού. Το νησί από την αρχαιότητα ήταν γνωστό για τη μεταλλουργία χαλκού και πιθανόν για την εξόρυξη και την καμίνευση σιδηρομεταλλευμάτων. Τα μεταλλεία, στις μεγάλες χρονικές περιόδους λειτουργίας τους, επηρέαζαν την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή των κατοίκων. Πλήθος είναι οι μαρτυρίες στον ευρύτερο χώρο του νησιού της διαχρονικής λειτουργίας των μεταλλείων. Τα τεράστια ανοίγματα που οδηγούν στις γαλαρίες, οι σκουριασμένες ράγες μεταφοράς των ορυκτών στις πλαγιές των βουνών, οι εγκαταλελειμμένες σκάλες φόρτωσης στους όρμους σηματοδοτούν το τοπίο στις μεταλλευτικές περιοχές και τις μετατρέπουν σε απέραντα υπαίθρια μουσεία της νεώτερης μεταλλευτικής ιστορίας της Σερίφου που ξεκινά από το τέλος του 19ου αιώνα και τελειώνει το 1963. Η περιοχή που διατηρεί πιο έντονα τις μνήμες της τελευταίας αυτής περιόδου ακμής και παρακμής των μεταλλείων, είναι ο οικισμός Μέγα Λειβάδι με τον ευρύτερο χώρο του που βρίσκονται στα νότια του νησιού. Το προς μελέτη κτίριο βρίσκεται στο δυτικό άκρο της ακτής του Μεγάλου Λειβαδίου και αποτελούσε το κτίριο των γραφείων διοίκησης των μεταλλείων και την κατοικία του διευθυντή της εταιρείας εκμετάλλευσης των μεταλλείων.

Α. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ ΔΟΙΚΗΣΗΣ 1. ΣΧΕΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

1. ΣΧΕΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Διαχρονική και σύγχρονη ανάλυση της ευρύτερης περιοχής Η Σέριφος και η Μεταλλευτική Δραστηριότητα Η Σέριφος, νησί των Κυκλάδων, Β.Δ. του συμπλέγματος των κυκλαδίτικων νησιών, απέχει από τον Πειραιά 62 μίλια, είναι περίπου τετράγωνη και έχει έκταση 75 km2. Η περιφέρειά της είναι 31 μίλια. Τα κοντινότερα νησιά είναι η Κύθνος βόρεια, η Σίφνος νότια και η Σύρος ανατολικά. Επκρατέστερη θεωρείται η αρχαιοελληνική προέλευση του ονόματος που κατά το Διογενειακόν λεξικό σημαίνει «γραυς έριδος». Σύμφωνα, ωστόσο, με τους αρχαίους λεξικογράφους η λέξη Σέριφος παράγεται από τη ρίζα ‘στερ’ απ’όπου παράγονται και οι λέξεις στέρφος και στέριφος που σημαίνουν αντίστοιχα στείρος, άκαρπος, άγονος και σκληρός. Ωστόσο τα άγονα εδάφη της Σερίφου ήταν μεταλλωφόρα, με αποτέλεσμα η εκμετάλλευση του υπόγειου ορυκτού πλούτου να αποτελεί την πιο σπουδαία πλουτοπαραγωγική πηγή του νησιού. Η Σέριφος από γεωλογική άποψη, ανήκει στην Αττικοκυκλαδική κρυσταλλοσχιστώδη ή μεταμορφωσιγενή μάζα. Η μεταλλογένεση στη Σέριφο, ο σχηματισμός, δηλαδή, των μεταλλευμάτων οφείλεται στην άνοδο και τη διείσδυση του γρανίτη μέσα στα παλιότερα στρώματα των πετρωμάτων. Η ύπαρξη μεταλλευμάτων στα νησιά του Αγαίου, το φτηνό μεροκάματο και η ζήτηση στις ορυκτές πρώτες ύλες που σημειώθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, συνέβαλαν στην ανάπτυξη των μεταλλείων τους. Υπήρξε όμως και η θάλλασσα. Ο όρμος, το λιμάνι, η «σκάλα» φόρτωσης, το φορτηγό πλοίο και η απέραντη θάλασσα διευκόλυναν την πρόσβαση στις υπερατλαντικές βιομηχανίες. Η ύπαρξη των μεταλλευμάτων στα νησιά, παρά της σκληρές συνθήκες εργασίας, σήμαινε ζωή και ανάπτυξη. Με το νόμο 1896 «περί μεταλλείων» του Α. Κορδέλλα, οι αιτήσεις για παραχωρήσεις έπεσαν βροχή. Είναι χαρακτηριστική η εικόνα του σχεδίου 3 με τις παραχωρήσεις στη Σέριφο. Στη Σέριφο το μεικτό σύστημα συνδύαζε τα κεκλιμένα επίπεδα μεταφοράς. Στο σχέδιο 2 φαίνεται το σύστημα μεταφοράς του μεταλλεύματος από τα μεταλλεία, που ήταν περισσότερα από 20 στις σκάλες φόρτωσης. Η μεταφορά των μεταλλευμάτων από τις σκάλες φόρτωσης στα πλοία λειτουργούσε ως εξής: όταν το πλοίο πλεύριζε στη σκάλα φόρτωσης τα βαγόνια άδειαζαν απευθείας στο κύτος (αμπάρι) του πλοίου (σχέδιο 4). Τα τελευταία χρόνια το βαγόνι αντικαταστάθηκε με μεταφορική ταινία (σχέδιο 5). 1. Γεωγραφικός χάρτης της Σερίφου(Υπαίθριο Μουσείο μεταλλευτικών δραστηριοτήτων και ορυκτού πλούτου Σερίφου,Δήμος Σερίφου - Π.Τ.Ι. ΕΤΒΑ, Προκαταρκτική Μελέτη , Μάιος 1998, σελ. 6) 2. Σύστημα μεταφοράς μεταλλεύματος στη Σέριφο 3. Παραχωρήσεις μεταλλείων στη Σέριφο 4. Φόρτωση πλοίου με βαγόνια 5. Φόρτωση πλοίου με μεταφορική ταινία (2, 3, 4, 5 ,Ιστορικά Μεταλλεία στο Αιγαίο 19ος - 20ος αιώνας, Επιστημονικό Συνέδριο, Μήλος, 3-5 Οκτωβρίου 2003, Εκδόσεις ΠΙΟΠ, σελ. 209, 198, 205 και 205 αντίστοιχα) Απέναντι σελίδα Αεροφωτογραφία Σερίφου (Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού)

1. ΣΧΕΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Στην ηµιορεινή νότια άκρη του νησιού ανάµεσα στα βραχώδη ακρωτήρια υπάρχουν δύο µεγάλοι όρµοι στους οποίους καταλήγουν µικρές οµαλές και εύφορες κοιλάδες. Πρόκειται για τους όρµους του Μεγάλου Λειβαδιού και του Κουταλά που χωρίζονται µεταξύ τους από το ακραίο νοτιοδυτικό ακρωτήριο του νησιού, τον Κάβο Κύκλωπα. Αλλά µικρότερα ακρωτήρια, οι Βίγλες, το Μαύρο Πουντί και ο Άσπρος Κάβος, επίσης ορίζουν ορµίσκους. Το Μέγα Λειβάδι και ο Κουταλάς αποτέλεσαν τα µεγαλύτερα µεταλλευτικά κέντρα της Σερίφου. Η κοιλάδα του Μεγάλου Λειβαδιού απλώνεται σε µήκος 1,2 χλµ. περίπου µε κατεύθυνση βορειοανατολική-νοτιοδυτική και καταλήγει στον οµώνυµο όρµο. Ο όρµος είναι λόγω της γεωφυσική ς του διαµόρφωσης και του προσανατολισµού του ένα ιδιαίτερα ασφαλές αγκυροβόλιο µε άνοιγµα στα νοτιοδυτικά που προσβάλλεται σπάνια από τους ανέµους. Έχει µεγάλο βάθος που επιτρέπει την προσέγγιση µεγάλων και φορτωµένων πλοίων, απότοµες βραχώδεις ακτές στα βόρεια και νότια και αµµώδη ακτή δυτικά στην απόληξη της κοιλάδας. Σε αυτόν το όρµο δηµιουργήθηκε η πρώτη και κυριότερη εγκατάσταση των µεταλλείων της Σερίφου. Η σύµπτωση του φυσικού αγκυροβολίου, µε τη µεταλλευτική περιοχή, και η δυνατότητα αξιοποίησης του για τη φόρτωση των πλοίων και τη µεταφορά του µεταλλεύµατος καθόρισε σε µεγάλο βαθµό τη χωροθέτηση του κέντρου των εταιρειών που ασχολήθηκαν µε την εξόρυξη στη Σέριφο στο Μέγα Λειβάδι. Στα ανατολικά του Μεγάλου Λειβαδιού σε απόσταση 4 χλµ, υπάρχει ο άλλος προστατευµένος όρµος της νότιας πλευράς του νησιού, του Κουταλά. Έχει νότιο προσανατολισµό και είναι πιο ανοικτός από το Μέγα Λειβάδι. Εκεί αναπτύχθηκε το δεύτερο σε µέγεθος µεταλλευτικό συγκρότηµα του νησιού.

6. Χάρτης της νοτιοδυτκής Σερίφου. Σημειώνονται τα μεταλλευτικά κέντρα Μεγάλου Λειβαδιού (1), Κουταλά (3,4), τα μεταλλεία του Κούντουρου (2), Καλόγερου (7), Άσπρου Κάβου (6) και οι σκάλες φόρτωσης στα Χάλαρα (5) και τον Αβεσσαλό (9), το νοσοκομείο του Μεγάλου Χωριού (8) και οι αρχαιότητες στον κάβο Κύκλωπα (11) και στα Αεράτα (10) 7. Η ακτή του Μεγάλου Λειβαδίου σε αχρονολόγητη φωτογραφία του 19ου αιώνα [ c.1880] 8. Τμήμα της δυτικής ακτής του Κουταλά κατά τη δεκαετία του 1890 9. Η Χώρα της Σερίφου το 1960 6-9(Υπαίθριο Μουσείο μεταλλευτικών δραστηριοτήτων και ορυκτού πλούτου Σερίφου,Δήμος Σερίφου - Π.Τ.Ι. ΕΤΒΑ, Προκαταρκτική Μελέτη Μάιος 1998, σελ. 12, 7, 8 και 15 αντίστοιχα)

Στην ανατολική πλευρά του Κουταλά, σε έναν εσωτερικό ορµίσκο, στη θέση Χάλαρα, στα βόρεια του Μεγάλου Λειβαδιού στον όρµο Αβυσσαλού και στη µεταξύ του περιοχή, στις πλαγιές του Κάβου Κύκλωπα και του Άσπρου Κάβου αναπτύχθηκαν επίσης µεταλλεία. Έτσι η ευρύτερη περιοχή του Μεγάλου Λειβαδιού και του Κουταλά, οι λόφοι και οι µικροί όρµοι, φιλοξένησαν για έναν αιώνα, από 1869 έως το 1964, τις εγκαταστάσεις των µεταλλείων. Οι είσοδοι των στοών, το σιδηροδροµικό δίκτυο και τα κεκλιµένα, τα µικρά συγκροτήµατα εργατικών κατοικιών, οι σκάλες φόρτωσης πλαισίωσαν στους δύο µεταλλευτικούς οικισµούς και κυριάρχησαν στο αγροτικό τοπίο. Τελικά τα µεταλλεία απλώθηκαν σε απόσταση αρκετών χιλιοµέτρων γύρω από τους δύο πρώτους πυρήνες και κάλυψαν µεγάλα τµήµατα του νησιού της Σερίφου. Το δίκτυο λειτούργησε µε το σύστηµα των σιδηροδρόµων και των κεκλιµένων, µαζί µε τις επτά σκάλες φόρτωσης που δηµιουργήθηκαν στις νότιες και δυτικές ακτές.

1. ΣΧΕΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Η γέννηση των µεταλλευτικών κέντρων στο Μέγα Λειβάδι και τον Κουταλά κατά τον 19ο αιώνα προκάλεσε ταυτόχρονα και τη δηµιουργία των αντίστοιχων οικισµών. Έως τότε η Σέριφος χαρακτηριζόταν από την ύπαρξη ενός µοναδικού οικισµού. Ο µοναδικός αυτός οικισµός, ήταν το παλαιό Κάστρο της Ενετοκρατίας, που δεσπόζει επάνω από τον κόλπο του Λειβαδιού στα νοτιοανατολικά. Το Κάστρο κατά την Τουρκοκρατία είχε επεκταθεί συγκροτώντας τη Χώρα της Σερίφου ενώ στο υπόλοιπο νησί, υπήρχαν µόνο αραιές διάσπαρτες αγροτικές συναθροίσεις κατοικιών που δεν συγκροτούσαν οικισµούς . Από το 1869, µε την ανάπτυξη των µεταλλείων δυτικά της Χώρας, άρχισαν για πρώτη φορά στη νεώτερη ιστορία του νησιού να συγκροτούνται οικισµοί που ξέφευγαν από τα προηγούµενα οικιστικά µεγέθη, για να καλύψουν τον υπερδιπλασιασµό του πληθυσµού του νησιού. Η επικοινωνία των µεταλλευτικών κέντρων µε τη Χώρα γινόταν έως τη δεκαετία του 1950, µε τα οργανωµένα µονοπάτια που ακολουθούσαν τη δυτική ακτή του νησιού. Η µεταλλευτική δραστηριότητα δεν είχε ανάγκη επικοινωνίας µε τη Χώρα αφού οι σκάλες φόρτωσης και τα αγκυροβόλια των όρµων των µεταλλείων κάλυπταν τις ανάγκες ελλιµενισµού. Μόλις το 1960 δηµιουργήθηκε δρόµος για οχήµατα που διέσχισε το κέντρο του νησιού ενώνοντας στην αρχή το Μέγα Λειβάδι µε τα Μαύρα Βολάδια. Ο δρόµος λίγο αργότερα επεκτάθηκε έως τη Χώρα και από εκεί στο επίνειο της, στο Λειβάδι. Είναι χαρακτηριστικό του ρυθµού ανάπτυξης του νησιού το ότι και σε αυτόν τον τοµέα, η βιοµηχανία είχε την πρωτοβουλία για τη διάνοιξη των δρόµων, δηµιουργώντας πρώτα το εσωτερικό οδικό δίκτυο των µεταλλευτικών περιοχών το 1952 και στη συνέχεια δρόµους που λειτούργησαν ως δηµόσιοι. Το Μέγα Λειβάδι βρίσκεται σήµερα στο κέντρο µίας εκτεταµένης περιοχής ιδιαίτερου ιστορικού ενδιαφέροντος. Εκτός από τις σηµαντικές εγκαταστάσεις που σώζονται εκεί και θα παρουσιαστούν στη συνέχεια, τα σηµάδια της µεταλλευτικής ιστορίας του νησιού σώζονται και στην ευρύτερη περιοχή. Αυτά τα µνηµεία της βιοµηχανίας του 190υ και του 200υ αιώνα συνυπάρχουν µε ερείπια οικήσεων αλλά και µεταλλευτικής δραστηριότητας µίας άλλης εποχής, της κλασσικής Και ελληνιστικής αρχαιότητας. Στο µεταλλευτικό κέντρο του Κουταλά διατηρείται το σύνολο των εγκαταστάσεων που δηµιουργήθηκαν από το 1869 έως το 1964, η σκάλα φόρτωσης, το συγκρότηµα υδροµηχανικού εµπλουτισµού µε τον εξοπλισµό του, το µηχανοστάσιο µε τον εξοπλισµό του, οι εργατικές κατοικίες του 19ου αιώνα όπως και το νεότερο τριπλό συγκρότηµα κατοικιών της δεκαετίας του 1950. Κατά µήκος της ακτής, στα Χάλαρα, διατηρούνται τα ερείπια ενός συγκροτήµατος εργατικών κατοικιών και µίας σκάλας φόρτωσης Δυτικά του Κουταλά στον Άσπρο Κάβο δεκάδες στοές φθάνουν µέχρι το επίπεδο της θάλασσας. Στους λόφους µέχρι το Μέγα Λειβάδι διατηρούνται επίσης δεκάδες στοές και δρόµοι µεταφοράς. Στα βόρεια, στο Μεγάλο Χωριό σώζονται τα ερείπια του νοσοκοµείου που κτίστηκε από τους Γρώµµαν για τους εργάτες των µεταλλείων.

10. Γενικό τοπογραφικό της ευρύτερης περιοχής 11. Ο πρώτος οικιστικός πυρήνας του Κουταλά με τις εργατικές κατοικίες. Το γραμμικό συγκρότημα έχει κτιστεί κατά τον 19ο αιώνα 12. Η σκάλα φόρτωσης στον Κουταλά. Η πρώτη σκάλα κατασκευασμένη στο τέλος του 19ου αιώνα ήταν ξύλινη και αντικαταστάθηκε με τη σημερινή μεταλλική, πιθανόν περί το 1932. (10-12, Υπαίθριο Μουσείο μεταλλευτικών δραστηριοτήτων και ορυκτού πλούτου Σερίφου,Δήμος Σερίφου - Π.Τ.Ι. ΕΤΒΑ, Προκαταρκτική Μελέτη , Μάιος 1998, σελ. 10)

1. ΣΧΕΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Στα βόρεια, στον όρµο του Αβεσσαλού σώζονται τα ερείπια µιας σκάλας φόρτωσης και µεταλλευτικών εγκαταστάσεων ενώ στη θέση Αεράτα, στον αυχένα µεταξύ του Μεγάλου Λειβαδιού και του όρµου Αβυσσαλού σώζονται τα ίχνη αρχαίων εκκαµινεύσεων, σωροί σκωριών και λαξευµένες λεκάνες στους βράχους για τον καθαρισµό του µεταλλεύµατος. Πρόκειται για εγκαταστάσεις που χρονολογούνται από τον 40 π.Χ αιώνα. Στα νοτιοανατολικά του Μεγάλου Λειβαδιού, στη θέση Κόρακας ένα εξαιρετικό φυσικό σπήλαιο µε απολιθωµένα λατρευτικά σκεύη, ίχνη από θυσίες και βωµό της αρχαιότητας, παγιδευµένα µέσα στους σταλαγµίτες εντοπίστηκε τυχαία το 1893 από τον Αιµίλιο Γρώµµαν, κατά τη διάνοιξη στοάς. Μία περιγραφή του σπηλαίου, του ίδιου έτους από δηµοσιογράφο της Ερµούπολης αποτυπώνει µε συγκλονιστικό τρόπο την παγωµένη εικόνα δεκάδων αιώνων που είδε ο επισκέπτης του 1893 στο βάθος του σπηλαίου. Μετά από την κατάρρευση της εισόδου και την απενεργοποίηση του µεταλλείου το σπήλαιο χάθηκε για να εντοπισθεί ξανά συµπτωµατικά από βοσκούς τη δεκαετία του 1970. Η πολύ δύσκολη και επικίνδυνη κατάβαση έχει εν µέρει προστατεύσει το σπήλαιο από τις ανθρωπογενείς καταστροφές. Η πρώτη λεηλασία αποδίδεται στον ίδιο τον Αιµίλιο Γρώµµαν. Αρκετές επεμβάσεις αρχαιοκαπήλων και καταστροφές του χώρου είναι ορατές. Παρ’ όλα αυτά η σηµερινή εικόνα του σπηλαίου εξακολουθεί να είναι αυτή που αντίκρισαν οι πρώτοι επισκέπτες του περασµένου αιώνα. Τέλος δίπλα στο δρόµο προς τη Χώρα, βορειοανατολικά του Μεγάλου Χωριού διατηρείται σε πολλή καλή κατάσταση µία αρχαία µάλλον ελληνιστική φρυκτωρία, που ονοµάζεται “Άσπρος Πύργος”. Εκτιµάται οτι αποτελεί τµήµα του συστήµατος επικοινωνίας και εποπτείας αντίστοιχων κατασκευών στις Κυκλάδες που συναντώνται και στα γειτονικά νησιά της Σίφνου και της Τζιάς. Στον αυχένα του Κάβου Κύκλωπα υπάρχουν ίχνη αρχαιότερων οικήσεων όπως και θεµέλια από κυκλώπειες οχυρωµατικές κατασκευές.

13. Λεκάνες σκαλισμένες σε βράχο από τις εγκαταστάσεις των αρχαίων εκκαμινεύσεων στα Αεράτα 14. Σωροί αρχαίων σκωριών στα Αεράτα 15. Ο “ Άσπρος Πύργος ” στα ανατολικά του Μεγάλου Λειβαδίου (13, 14 Υπαίθριο Μουσείο μεταλλευτικών δραστηριοτήτων και ορυκτού πλούτου Σερίφου,Δήμος Σερίφου - Π.Τ.Ι. ΕΤΒΑ, Προκαταρκτική Μελέτη Μάιος 1998, σελ. 11 και 12 αντίστοιχα) (15, Η Καθημερινή, Επτά Ημέρες, 27 Αυγούστου 2000, σελ.8)

1. ΣΧΕΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Εγκαταστάσεις των Μεταλλείων στον οικισμό του Μεγάλου Λειβαδίου Το μεταλλευτικό συγκρότημα του Μεγάλου Λειβαδιού κατέλαβε το σύνολο σχεδόν των ακτών του ομώνυμου όρμου και της κοιλάδας. Ο κυρίως οικισμός δημιουργήθηκε στον ομαλό μυχό στο βάθος τον όρμου ενώ οι μεταλλευτικές εγκαταστάσεις αναπτύχθηκαν στις δύο απότομες πλευρές του. Ο οικισμός είναι αραιοδομημένος. Πρόκειται για ένα σύνολο που θυμίζει περισσότερο νησιώτικη αγροτική συνάθροιση και λιγότερο συγκροτημένο οικισμό. Ο πρώτος πυρήνας των εγκαταστάσεων της Ελληνικής Μεταλλευτικής Εταιρείας άρχισε να δημιουργείται το 1869. Οι πρώτες μεταλλευτικές επιχειρήσεις στη Σέριφο είχαν αρχίσει λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1861. Οι εγκαταστάσεις είχαν αναπτυχθεί μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1880. Ο οικισμός ακολούθησε μία παράλληλη πορεία συγκρότησης κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Δεν υπάρχουν ενδείξεις παλαιότερης κατοίκησης στην περιοχή, τουλάχιστον κατά τους νεότερους χρόνους. Η μεγάλη ανάπτυξη του οικισμού η οποία έδωσε στη συγκρότηση τη μορφή που υφίσταται μέχρι σήμερα πρέπει να τοποθετηθεί στη δεκαετία τον 1880 όταν τη θέση της Ελληνικής Μεταλλευτικής Εταιρείας πήρε η εταιρεία Σέριφος-Σπηλιαζέζα το 1880, και τη διοίκηση των μεταλλείων της Σερίφου ανέλαβε ο Αιμίλιος Γρώμανν το 1886. Η άμεση γειτνίαση των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων και των εγκαταστάσεων φόρτωσης με τον κυρίως οικισμό είναι μία επιλογή που ακολουθεί πολλά ανάλογα παραδείγματα μεταλλευτικών βιομηχανικών εγκαταστάσεων του περασμένου αιώνα, στα νησιά του Αιγαίου και τη νότια Ελλάδα. Χαρακτηριστικό του βιομηχανικού χαρακτήρα τον οικισμού του Μεγάλου Λειβαδιού είναι το ότι τα δημόσια κτίρια και τα κτίρια της διοίκησης της Εταιρείας συγκροτούν έναν ενιαίο γραμμικό πυρήνα επί του θαλασσίου μετώπου ο οποίος κυριαρχεί ενώ ταυτόχρονα η είσοδος του δρόμου που ενώνει το Μεγάλο Λειβάδι με την υπόλοιπη Σέριφο είναι κοινή για τον οικισμό και τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις.

16. Τοπογραφικό του όρμου Μεγάλου Λειβαδίου (Υπαίθριο Μουσείο μεταλλευτικών δραστηριοτήτων και ορυκτού πλούτου Σερίφου,Δήμος Σερίφου - Π.Τ.Ι. ΕΤΒΑ, Προκαταρκτική Μελέτη Μάιος 1998) 17. Άποψη του Μεγάλου Λειβαδίου από τις εγκαταστάσεις. Διακρίνεται η σχέση του Διοικητηρίου με την πλαγιά όπου βρίσκονται οι εγκαταστάσεις αλλά και με τον υπόλοιπο οικισμό. (Προσωπικό αρχείο)

1. ΣΧΕΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

18. Συνολική άποψη της πλαγιάς με τις εγκαταστάσεις των ορυχείων 19. Η πλατεία φόρτωσης 20. Η σκάλα φόρτωσης 21. Η αποθήκη εκρηκτικών 22. Το σιδηρουργείο και το ξυλουργείο ( το “γύφτικο” και το “μαραγκούδικο”) 23. Το φυλάκιο 24. Τα ιαματικά λουτρά του Αλμυρού

1. ΣΧΕΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Στη νoτιοανατολική πλευρά τον κόλπου, είναι συγκεντρωμένο το μεγαλύτερο μέρος των εγκαταστάσεων εξόρυξης, μεταφοράς αλλά και αποθήκευσης. Ο χώρος των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων της νότια πλευράς εκτείνεται σε ένα μήκος 600 μ. επί της βραχώδους ακτής, από την είσοδο του οικισμού έως τη θέση Αλμυρός. Καταλαμβάνει μία ζώνη περίπου 30 στρεμμάτων. Οι μεταλλευτικές εγκαταστάσεις άρχισαν να κατασκευάζονται το 1869 και η ανάπτυξη τον συγκροτήματος εκτιμάται ότι είχε ολοκληρωθεί περί το 1885 και ελάχιστες προσθήκες που κατασκευάστηκαν κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Το τριγωνικό πλάτωμα της κοίτης ενός χειμάρρου χρησιμοποιήθηκε αφού μπαζώθηκε και εξομαλύνθηκε ως η κύρια πλατεία φόρτωσης των μεταλλευμάτων. Περιβάλλεται από έξι σχεδόν ακτινωτά τοποθετημένα σημεία εκφόρτωσης στα οποία κατέληγαν τα βαγονέτων μεταφοράς τον μεταλλεύματος. Στη συνέχεια η ακτή διακόπτεται από τη Σκάλα Φόρτωσης ενώ πιο δυτικά σε μεγάλη απόσταση από τους βασικούς χώρους εργασίας του προσωπικού και φόρτωσης των πλοίων βρίσκεται η αποθήκη εκρηκτικών τοποθετημένη στο εσωτερικό ανενεργού μεταλλείου. Δίπλα της βρίσκεται ένα μικρό κτίσμα με άγνωστη χρήση. Στο ύψωμα επάνω από την πλατεία φόρτωσης κτίστηκε το σιδηρουργείο και το ξυλουργείο τον συγκροτήματος. Στην δυτική και πλέον απροσπέλαστη άκρη της ακτής στην πηγή του Αλμυρού δημιουργήθηκαν τα ιαματικά λουτρά. Η πηγή είχε εντοπιστεί το 1837 από τον Λουδοβίκο Ρος και δημοσιεύθηκε στο “Περί Θερμών Υδάτων εν Σερίφω”. Το 1898 κτίστηκαν από τον Αιμίλιο Γρώμανν, Λουτρά και Αποδυτήρια. Τέλος στην είσοδο του συγκροτήματος στα ανατολικά προς τον οικισμό κτίστηκε ένα μικρό κτίσμα που λειτουργούσε ως Φυλάκιο. Στην απέναντι πλευρά τον κόλπου, δημιουργήθηκε και μία δεύτερη σκάλα φόρτωσης που κάλυπτε τις ανάγκες των μεταλλείων που βρίσκονταν σε εκείνη την πλαγιά τον βουνού. Στο τοπίο των πλευρών του όρμου κυριαρχούν οι σκάλες, οι αντηρίδες και αναληματικοί τοίχοι. Οι βραχώδεις πλαγιές τον όρμου του Μεγάλου Λειβαδιού, τόσο στα νότια όσο και στα βόρεια είναι διάτρητες από τις στοές και τραυματισμένες από τα “βουλιαμέντα” κυρίως στην περιοχή τον Αλμυρού. Μία από τις πλέον εντυπωσιακές στοές της Σερίφου αρχίζει από εκείνο το σημείο, στη Θέση Μουντάκι και διατρυπά το βουνό για 1.400 μ. έως τη θέση Καλόγηρος από την άλλη πλευρά τον ακρωτηρίου. Η στοά αυτή ορύθηκε με την «παραμίνα και το ματσακούπι» για τη μεταφορά του μεταλλεύματος αλλά και για ερευνητικούς λόγους αφού διαπιστώθηκαν 2-3 κοιτάσματα.

25. Η Βίλα Ανδέα Αποστολίδη στη θέση της δεύτερης σκάλας φόρτωσης 26. Η στοά Καλόγερου 27. Τα “τουμπατόρια” και απέναντι η βίλα 28. Οι πύλες και το κόσκινο (25-28, Προσωπικό Αρχείο)

Στο συγκρότημα συνεχίστηκαν επεμβάσεις έως το 1963 που δεν άλλαξαν τη μορφή του. Η μόνη μεγάλη αλλαγή επήλθε με την κατάρρευση της ξύλινης νότιας σκάλας φόρτωσης το 1932 και της βόρειας πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη θέση της πρώτης κατασκευάστηκε τότε νέα μεταλλική σκάλα, ενώ στη θέση της δεύτερης κτίστηκε περί το 1960 η βίλα Ανδρέα Αποστολίδη.

1. ΣΧΕΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Το οικιστικό μέτωπο του Μεγάλου Λειβαδιού διαμορφώθηκε λίγα μέτρα μακριά από την αμμώδη ακτή και παράλληλα με αυτήν, με το Διοικητήριο στα νότια, το σύγχρονό του χημείο απέναντι και δίπλα στον αστυνομικό σταθμό και στα βόρεια το δημοτικό σχολείο δίπλα στον ναό του Αγίου Νικολάου. Ο μοναδικός δρόμος του οικισμού ήταν στην πραγματικότητα η ίδια η διευρυμένη ζώνη του αιγιαλού μέχρι το μέτωπο των κτιρίων. Στην όψη του σχολείου, στο σημείο που ο δρόμος της Χώρας εισέρχεται στον οικισμό και απέναντι σχεδόν από την είσοδο των βιομηχανικών εγκαταστάσεων διαμορφώθηκε ένα μικρό τετράγωνο πλάτωμα με χαρακτηριστικά πλατείας. Ο ναός του Αγίου Νικολάου έχει μία μικρή τριγωνική αυλή περιφραγμένη. Ένα άλλο πλάτωμα βρίσκεται στο ανατολικό άκρο μεταξύ του Διοικητηρίου και του χημείου. Πέρα από την ακτή τα υπόλοιπα συγκροτήματα του οικισμού επικοινωνούσαν με μικρά μονοπάτια. Στο τέλος της αμμουδιάς, μπροστά από το Διοικητήριο δημιουργήθηκε και η μοναδική προβλήτα για βάρκες. Για τα κτίρια του θαλασσίου μετώπου του Μεγάλου Λειβαδιού, η μέχρι τώρα ιστορική έρευνα τοποθετεί την ανέγερση τον Διοικητηρίου στην πρώτη περίοδο της λειτουργίας των μεταλλείων στη Σέριφο. Κατασκευάστηκαν από την Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία μεταξύ των ετών 1869 και 1875. Από μία σειρά φωτογραφιών που σώζονται στο Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο της Αθήνας προκύπτουν ενδιαφέροντα στοιχεία για την εξέλιξη των εγκαταστάσεων. Οι φωτογραφίες είναι δυστυχώς αχρονολόγητες, έχουν ληφθεί περί τα τέλη του 19ου αιώνα και προέρχονται από το συριανό φωτογραφείο του Θεολόγου Φυντανίδη. Κατά τον Δήμο Σερίφου ορισμένες εκ των φωτογραφιών τοποθετούνται στη δεκαετία του 1890. Εκτιμάται ότι οι φωτογραφίες των κτιρίων του Μεγάλου Λειβαδιού είναι παλαιότερες και θα πρέπει να τοποθετηθούν χρονικά κοντά στο 1875. Από τις φωτογραφίες αυτές προκύπτει ότι το Διοικητήριο ήταν το πρώτο από τα μεγάλα κτίρια στο Μέγα Λειβάδι. Το διοικητήριο, που βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της ακτής, με τη μορφή και την κλίμακα του δεσπόζει στα υπόλοιπα κτίρια τον οικισμού. Ακολούθησε το χημείο ενώ παράλληλα διαμορφώθηκε ο κήπος του Διοικητηρίου με το οκταγωνικό περίπτερο. Το Διοικητήριο λειτούργησε ως χώρος για τα γραφεία των εταιρειών, τα σχεδιαστήρια των μηχανικών και την κατοικία των διευθυντών. Στην πρώτη φωτογραφία των εγκαταστάσεων διακρίνεται άλλο ένα συγκρότημα οικίσκων στην ανατολική πλευρά της ακτής όπως και άλλοι διάσπαρτοι στη δυτική πλαγιά. 29. Το οικιστικό παράκτιο μέτωπο 30. Το Χημείο και το Διοικητήριο και το πλάτωμα ανάμεσά τους 31. Το οκταγωνικό περίπτερο Belvedere (29-31, Προσωπικό αρχείο)

Το χημείο, που αποτελούσε απαραίτητο προσάρτημα της εγκατάστασης, πρέπει να κατασκευάστηκε λίγο μετά το διοικητήριο και η διάταξη του απέναντι ακριβώς από το Διοικητήριο επιβεβαιώνει τη συλλειτουργία του με τους κεντρικούς χώρους της Εταιρείας. Για τον ναό του Αγίου Νικολάου υπάρχουν αναφορές ότι κατασκευάστηκε από τον Αιμίλιο Γρώμανν περί το 1900. Το σχολείο, που είχε τον τίτλο Γρωμάννειος Σχολή, αναφέρεται ότι κτίστηκε με έξοδα του Ταμείου Αλληλοβοηθείας των εργατών και ασφαλώς προ του 1906 οπότε αναφέρεται η λειτουργία της Σχολής με 115 μαθητές και νυκτερινά μαθήματα για εργάτες. Η ύπαρξη του αστυνομικού σταθμού δεν δικαιολογείται ούτε αναφέρεται κατά τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης του Μεγάλου Λειβαδιού. Η λειτουργία του πρέπει να οργανώνεται από τη στιγμή που η εταιρεία αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα από τη συνδικαλιστική δράση των εργατών της. Η ανέγερση του σταθμού

μάλλον είχε προηγηθεί των αιματηρών συγκρούσεων της απεργίας του 1916, αφού στο βιβλίο του Κ. Σπέρα, «Η απεργία της Σερίφου» (σελ. 56) αναφέρεται: «Αμέσως ειδοποίησα το συμβούλιον και συγκεντρωθέντες μετέβημεν εις το αστυνομικό κατάστημα». Εκτός από τα πιο πάνω κτίρια, του Διοικητηρίου, χημείου, αστυνομικού σταθμού, σχολείου και ναού, στο μέσο του μετώπου κτίστηκαν μάλλον από τους κατοίκους του οικισμού σε αραιή διάταξη μικρά καταστήματα και αποθήκες. Στις δύο πλαγιές της κοιλάδας βόρεια και νότια, αναπτύχθηκαν επίσης γραμμικά και κάθετα ως προς το μέτωπο της ακτής, τα συγκροτήματα των εργατικών κατοικιών. Έτσι ο οικισμός συγκροτήθηκε σε σχήμα Π αφήνοντας ελεύθερο το επίπεδο τμήμα της κοιλάδας. Σε αυτό το εύφορο σημείο, στη νοτιοανατολική πλευρά του Διοικητηρίου και σε συνέχεια του πλατώματος της εισόδου του δημιουργήθηκε από τους Γρώμανν ο κήπος με το περίπτερο για αναψυχή και δεξιώσεις της εταιρίας. Η υπόλοιπη πεδινή έκταση χρησιμοποιήθηκε για αγροτικές καλλιέργειες. Στα 1914 και ενώ η μεταλλευτική δραστηριότητα είχε φτάσει στο απόγειο της, ο οικισμός του Μεγάλου Λειβαδιού ήταν πλέον συγκροτημένος στη μορφή πού διατηρείται έως σήμερα. Ο πληθυσμός της στα 1914 έφθανε τους 700 κατοίκους. Καθ’ όλο το πρώτο μισό του 20ου αιώνα το Μέγα Λειβάδι συνέχισε να λειτουργεί με αυτή τη μορφή. Από την στιγμή που έπαψαν να λειτουργούν τα μεταλλεία ο οικισμός ακολούθησε μια φθίνουσα πορεία. Η φυγή των Γρώμανν κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και η επαναλειτουργία του συγκροτήματος την περίοδο 1948 - 1963 υπό την εταιρεία Μεταλλεία Σερίφου ΑΕ, δεν προκάλεσε σχεδόν καμία αλλαγή στο οικιστικό τμήμα τον Μεγάλου Λειβαδιού. Η εταιρεία συνέχισε να χρησιμοποιεί τα υπάρχοντα κτίρια τον 19ου αιώνα με μικρές αλλαγές και επισκευές. Μία μεγάλη αλλαγή πραγματοποιήθηκε στο συγκρότημα με την ανέγερση μίας βίλας περί το 1960 από τον Ανδρέα Αποστολίδη, διευθυντή της νέας εταιρείας και μετέπειτα πρόεδρο τον Μεσογειακού Ομίλου. Η βίλα κτίστηκε στη βάση της δυτικής σκάλας φόρτωσης που είχε καταρρεύσει πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το κτίσιμο της βίλας προκάλεσε τη σημαντικότερη μέχρι σήμερα αλλοίωση του βιομηχανικού τοπίου τον Μεγάλου Λειβαδιού, παραβιάζοντας με το μέγεθος και τη χωροθέτηση της την ξεκάθαρη μέχρι τότε διάκριση μεταξύ των δύο ζωνών, της μεταλλευτικής και της διοικητικής-οικιστικής. Από τους 700 κατοίκους τον 1914 το Μέγα Λειβάδι έφθασε στην απογραφή πληθυσμού το 1991 στους 37 κάτοικους. Το κτιριακό δυναμικό του οικισμού περιλαμβάνει 74 κατοικίες, 2 εκκλησίες, 2 καταστήματα, και 13 αποθήκες. Το Μέγα Λειβάδι δεν έχει επηρεαστεί ακόμη από την έντονη τουριστική ανάπτυξη που επικεντρώνεται κυρίως στο επίνειο του νησιού, το Λειβάδι. Αντίθετα στον οικισμό κυριαρχεί μια εικόνα εγκατάλειψης αφού τα κτίρια και οι εγκαταστάσεις της ακμής του στέκουν ετοιμόρροπα και μισογκρεμισμένα.

1. ΣΧΕΣΗ ΚΤΙΡΙΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Βιβλιογραφία -Υπαίθριο Μουσείο μεταλλευτικών δραστηριοτήτων και ορυκτού πλούτου Σερίφου, Δήμος Σερίφου - Π.Τ.Ι. ΕΤΒΑ, Προκαταρκτική Μελέτη, Μάιος 1998 -Ιστορικά Μεταλλεία στο Αιγαίο 19ος - 20ος αιώνας, Επιστημονικό Συνέδριο, Μήλος, 3-5 Οκτωβρίου 2003, Εκδόσεις ΠΙΟΠ - Η Αιματηρή απεργία των μεταλλωρύχων της Σερίφου, 21 Αυγούστου 1916, Ομοσποδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας, Αθήνα 1990 - Δελτίο Καταγραφής Ιστορικών βιομηχανικών Επιχειρήσεων στο Αιγαίο, Σέριφος 1, Μεταλλεία Γαλλικής Εταιρείας “Σέριφος- Σπηλιαζέζα”, Μέγα Λειβάδι, Αρχείο ΔΕΗ, ερευνητής: Μαρία Μαυροειδή - Δελτίο Καταγραφής Ιστορικών βιομηχανικών Επιχειρήσεων στο Αιγαίο, Σέριφος 2, Μεταλλεία Γαλλικής Εταιρείας “Σέριφος- Σπηλιαζέζα”, Κουταλάς, Αρχείο ΔΕΗ, ερευνητής: Μαρία Μαυροειδή - Αποκατάσταση και αλλάγη χρήσης Διατηρητέου Νεοκλασσικού κτιρίου στο Μέγα Λιβάδι Ν. Σερίφου, Τεχνική έκθεση , Τεχνική περιγραφή, Δήμος Σερίφου, Νομαρχία Κυκλάδων - Γ. Βάρλα, Σέριφος, το άγνωστο νησί ενός μεγάλο ποντοπόρου, Αθήνα, 1998 -Η Καθημερινή, Επτά Ημέρες, 27 Αυγούστου 2000

2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Στην ιστορία των µεταλλείων της Σερίφου και της εκµετάλλευσης του πλούσιου ορυκτού πλούτου του νησιού, µίας δραστηριότητας που διήρκεσε αιώνες και άφησε έντονα τα ίχνη της στο τοπίο, αντανακλάται όχι µόνο η περιπέτεια των ανθρώπων της, αλλά και εκείνη της ελληνικής βιοµηχανίας στον µεταλλευτικό τοµέα. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με την εκμετάλλευση των μεταλλείων στους αρχαίους χρόνους. Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία οτι οι Σερίφιοι συμμετείχαν στην ίδρυση της Δηλιακής αμφικτιονίας. Κατά τον Περσικό πόλεμο εξόπλισαν μια πεντηκοντόρο. Μετά τα μηδικά υπήρχε αυξημένο ενδιαφέρον των Αθηναίων για τη Σέριφο. Η διατήρηση της Βουλής και του δήμου από τους Ρωμαίους είναι στοιχεία που οφείλονται στον ορυκτό πλούτο του νησιού. Ο γερμανός γεωγράφος Kiepert αναφέρει οτι από τα πρώτα μεταλλεία που εκμεταλλεύτηκαν οι Φοίνικες ήταν της Σερίφου και της Σίφνου. Ο Grotte στην ιστορία της Ελλάδας και ο Α. Οικονόμου στο έργο του για το Λαύριο αναφέρουν οτι σώζονται καταφανή λείψανα αρχαίας μεταλλουργίας.Ο Fiedler γερμανός μεταλλειολόγος αναφέρει στο «Περί μεταλλευτικού πλούτου της Ελλάδας» ότι βρήκε αρχαιότατα ίχνη εκκαμίνευσης χαλκού. Τα πρώτα νομίσματα , οι βάτραχοι της Σερίφου, μαρτυρούν οτι τα μεταλλεία τα εκμεταλλευόντουσαν απ’ τα αρχαία χρόνια, αλλά κόπηκε η εκμετάλλευσή τους την κλασική εποχή. Κατά την Ενετοκρατία γίνονταν εντατική εκμετάλλευση που διακόπηκε από τους Βενετούς μετά την αποπομπή του Ν. Αδόλφου. Στη συνέχεια και για ένα µεγάλο διάστηµα τα µεταλλεία παύουν να λειτουργούν και µπορούµε µε βεβαιότητα να πούµε ότι στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας έχουµε πλήρη εγκατάλειψη των µεταλλευτικών εργασιών. Αυτό µπορεί να ερµηνευθεί ως αντίδραση των κατοίκων οι οποίοι προσπαθούσαν να κρατούν µυστικό τον ορυκτό πλούτο του νησιού τους από τον φόβο της καταναγκαστικής εργασίας (αγγαρείας) στα βάθη της γης. Έτσι η µόνη πραγµατική πηγή πλούτου της Σερίφου έµεινε επί αιώνες ανεκµετάλλευτη. Μετά την Απελευθέρωση και την ίδρυση του ελληνικού κράτους και συγκεκριµένα από το 1861, αρχίζουν πολυάριθµες εξερευνήσεις των κοιτασµάτων του νησιού από Έλληνες και ξένους επιχειρηµατίες που εξασφαλίζουν δικαιώµατα έρευνας και εξόρυξης µεταλλευµάτων και για µεγάλα ή µικρά διαστήµατα εκµεταλλεύονται µεταλλεία του νησιού. Είναι η εποχή του “µεταλλευτικού πυρετού” και οι πρώτες αυτές απόπειρες για παραχωρήσεις µεταλλείων συµπίπτουν µε τη ρύθµιση της νοµοθεσίας για τα µεταλλεία που σηµατοδοτεί και την ανάπτυξη των µεταλλευτικών εταιρειών. Η πρώτη σοβαρή προσπάθεια εκµετάλλευσης του ορυκτού πλούτου του νησιού έγινε το 1869 µετά από έγκριση αίτησης του Μάρκου Ρενιέρη, προέδρου της Ελληνικής Μεταλλευτικής Εταιρείας και υποδιοικητή της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος. Ήταν η πρώτη επίσηµη άδεια που δόθηκε µε βασιλικό διάταγµα του Όθωνα στις 21 Οκτωβρίου του 1869 µε το οποίο παραχωρήθηκε στην Εταιρεία έκταση 4.567 στρεµµάτων και 896 τετρ. πήχεων για την εξόρυξη ανθρακικού σιδήρου και 4.257 στρεµµάτων και 809 τετρ. πήχεων για την εκµετάλλευση µαγνητικού σιδήρου.

Η Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία προχώρησε αµέσως στην εξόρυξη των πλούσιων µεταλλευµάτων του νησιού και στα έξι χρόνια της λειτουργίας της εξόρυξε συνολικά 4.200 τόνους σιδηροµεταλλεύµατος. Ο αριθμός των εργαζομένων στην εταιρεία (υπάλληλοι και εργάτες) δεν είναι γνωστός γιατί η µελέτη του αρχειακού υλικού δεν έχει ακόµα ολοκληρωθεί, όµως τον Σεπτέµβριο του 1873 απασχολούσε 30 άτοµα για την εξόρυξη σιδηροµεταλλεύµατος στις θέσεις Κούντουρο, Καρβουνόλακος και Μαύρα Βολάδια, τη µεταφορά και τη φόρτωσή του - κυρίως µιναδόρους, εργάτες και µανιέρηδες µε ηµεροµίσθιο 5 δρχ. - και πάνω από τριάντα - εργάτες και κτίστες µε ηµεροµίσθιο 2 δρχ. για την οικοδόµηση των κτιριακών εγκαταστάσεών της στο Μ.Λειβάδι. Δεν είναι γνωστές οι ακριβείς χρονολογίες κατασκευής αυτών των κτιρίων, είναι όµως βέβαιο ότι το Διοικητήριο, άλλα µικρότερα κτίρια καθώς και οι δύο σκάλες φόρτωσης του Μ.Λειβαδιού άρχισαν να κατασκευάζονται µεταξύ του 1869 και του 1875 από την Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία. Η πρώτη αυτή ελληνική µεταλλευτική επιχείρηση κατασκεύασε µία υψικάµινο στην Πλατάνα κοντά στην Κύµη, µε σκοπό να προχωρήσει στη χώνευση του σιδηροµεταλλεύµατος της Σερίφου µε το λιγνίτη της Κύµης. Το εγχείρηµα το οποίο οργάνωσαν και επιµελήθηκαν ξένοι ειδικοί εγκαταλείφθηκε µετά τις πρώτες δοκιµές γιατί διαπιστώθηκε αµέσως ότι ο λιγνίτης ήταν ακατάλληλος, όµως έκτοτε η Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία δεν συνήλθε από το µεγάλο κόστος αυτής της απόπειρας µε αποτέλεσµα να διακόψει οριστικά τις εργασίες της το 1875.

Ετος Τόνοι Ετος Τόνοι 1890 89.470 1900 113.600 1891 76.350 1901 123.800 1892 142.445 1902 131.000 1893 67.670 1903 132.000 1894 112.570 1904 143.600 1895 112.410 1905 140.000 1896 149.440 1906 178.000 1897 133.300 1907 135.700 1898 155.500 1899 176.249 Σύνολο: 2.313.104 τόνοι

Μετά τη διάλυση της Ελληνικής Μεταλλευτικής Εταιρείας την εξόρυξη των σιδηροµεταλλευµάτων της Σερίφου αναλαµβάνουν µεταξύ άλλων δύο εταιρείες που δηµιουργήθηκαν µε σηµαντική συµµετοχή ξένων κεφαλαίων για τον σκοπό αυτό. Πρόκειται για την εταιρεία µε την επωνυµία Σέριφος-Σπηλιαζέζα (1880) και έδρα το Παρίσι και την Βιάρ-Σγούτας-Ντυφούρ (1887) µε έδρα την Αθήνα. Η πρώτη δηµιουργήθηκε όταν η εταιρεία Σέριφος Α.Ε., που πραγµατοποιούσε εξορυκτικές εργασίες στο νησί ήδη από το 1873, φθάνοντας στα πρόθυρα της πτώχευσης σύναψε συµφωνία µε τη γαλλική εταιρεία του Λαυρίου. Εδώ θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι τα µεταλλεία της Σερίφου δεν ανήκαν στην γαλλική εταιρεία του Λαυρίου. Τον Ιούνιο του 1884 η Σέριφος-Σπηλιαζέζα θα διακόψει προσωρινά τις εργασίες της µετά από τρία περίπου χρόνια λειτουργίας “των µετόχων αρνηθέντων να καταβάλωσι την δευτέραν δόσιν”όµως οι ακριβείς λόγοι της αναστολής των εργασιών της δεν είναι σαφείς. Η Σέριφος-Σπηλιαζέζα αναγκάστηκε να συνάψει εξωτερικό δάνειο ύψους 200.000 γαλλ. φράγκων αλλά δεν επανέλαβε τις εργασίες της πριν από το 1886. Τότε εµφανίζεται ο γερµανικής καταγωγής µεταλλειολόγος Αιµίλιος Γρώµανν ο οποίος αναλαµβάνει την πραγµατοποίηση των εξορυκτικών εργασιών για λογαριασµό της εταιρείας εργολαβικά. Ο Αιµίλιος Γρώµανν θα επιδείξει µοναδικές διαχειριστικές, τεχνικές και οργανωτικές ικανότητες µε αποτέλεσµα η Σέριφος-Σπηλιαζέζα να εξελιχθεί σε κερδοφόρα επιχείρηση. Τα σιδηροµεταλλεύµατα είναι αρίστης ποιότητας και περιζήτητα στις ξένες αγορές. Εξάγονται κυρίως στις ΗΠΑ και την Αγγλία αλλά και σε άλλες χώρες όπως η Σουηδία, το Βέλγιο κ.α. Από το 1886 µέχρι το 1889 θα εξορύξει 208.250 τόννους σιδηροµεταλλεύµατος ενώ ο ρυθµός παραγωγής κατά τις δύο επόµενες δεκαετίες ειναι αναλυτικότερα ο εξής :

1. Τα πρώτα νομίσματα , οι βάτραχοι της Σερίφου 2. Χειροδιαλογή από γυναίκες στη πλατεία φόρτωσης του Μεγάλου Λειβαδίου το 1961 Απέναντι σελίδα Μεταλλωρύχοι στην είσοδο της γαλαρίας στο Μουντάκι περί το 1890 (1, Η Καθημερινή, Επτά Ημέρες, 27 Αυγούστου 2000, σελ. 6 2 και απέναντι σελιδα, Υπαίθριο Μουσείο μεταλλευτικών δραστηριοτήτων και ορυκτού πλούτου Σερίφου,Δήμος Σερίφου - Π.Τ.Ι. ΕΤΒΑ, Προκαταρκτική Μελέτη Μάιος 1998, σελ. 19 και 18 αντίστοιχα)

2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Ήδη από το 1870 η πλειοψηφία των ανδρών του νησιού εγκατέλειψε τις γεωργικές ασχολίες για να εργασθεί στα µεταλλεία ενώ οι γυναίκες ανέλαβαν σχεδόν εξ’ ολοκλήρου τις αγροτικές εργασίες. Υπήρχε ωστόσο ανεπάρκεια εργατικού δυναµικού που αντιµετωπιζόταν µε την εισαγωγή ξένων εργατών κυρίως από την Ιταλία αλλά και Ελλήνων από άλλες περιοχές (Μύκονο, Μήλο, Πάρο, Κάρπαθο, Αµοργό, Εύβοια κ.α.) από τους οποίους οι περισσότεροι έφερναν στο νησί και τις οικογένειές τους. Προς το τέλος του 19ου αιώνα η εταιρεία απασχολούσε 1.000 περίπου εργάτες, αργότερα έφθασαν τους 2.000, µεταξύ των οποίων αρκετές γυναίκες και παιδιά που απασχολούνταν κυρίως στη διαλογή του σιδηροµεταλλεύµατος και σε βοηθητικές εργασίες αντίστοιχα. Το νησί γνωρίζει την εποχή αυτή µεγάλη δηµογραφική άνθηση. Ο πληθυσµός του το 1870 ανερχόταν σε 2.134 κατοίκους, το 1880 σε 2.943, το 1896 σε 4.024 και το 1912 σε 4.400 κατοίκους. Ήταν έδρα Ειρηνοδικείου, Ταχυδροµείου, Τηλεγραφείου, Τελωνοσταθµαρχείου και στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχαν 4 γιατροί, τουλάχιστον 17 παντοπωλεία, 16 αρτοποιεία και 43 καφενεία”. “Το ξηµέρωµα και στη δύση του ήλιου τα βουνά γέµιζαν ανθρώπους, µετά κατάκοποι γέµιζαν τα καφενεία και του Μ.Λειβαδιού για λίγο όµως µέχρι να εµφανιστούν οι επιστάτες, εκεί γύρω στις εννιά, που τους απειλούσαν ότι, αν ξενυχτούσαν, δεν θα είχε την άλλη µέρα δουλειά».

3. Ο Αιμίλιος Γρώμμαν (Προσωπικό αρχείο) 4. Επιστολή του 1916 προς τον Πρόεδρο της Κοινότητας Σερίφου που ανακοινώνει την ίδρυση του Σωματείου Μεταλλευτών (Υπαίθριο Μουσείο μεταλλευτικών δραστηριοτήτων και ορυκτού πλούτου Σερίφου,Δήμος Σερίφου - Π.Τ.Ι. ΕΤΒΑ, Προκαταρκτική Μελέτη Μάιος 1998, σελ. 23)

Το 1906, µετά το θάνατο του Αιµιλίου Γρώµανν, τη θέση του παίρνει ο γιός του Γεώργιος Γρώµανν, µεταλλειολόγος, πρότυπο επιχειρηµατικού δαιµόνιου και στυγνός εργοδότης. Με άριστες δηµόσιες σχέσεις και διασυνδέσεις µε τα κυκλώµατα εξουσίας θα συνεχίσει την ανοδική πορεία της επιχείρησης. Οι άλλες µικρότερες εταιρείες θα µεταβιβάσουν, η µία µετά την άλλη, τα µεταλλευτικά τους δικαιώµατα στη Σέριφο-Σπηλιαζέζα, µε αποτέλεσμα η τελευταία να γίνει σιγά-σιγά κύρια όλων των µεταλλείων της Σερίφου ενώ ο ίδιος ο Γ. Γρώµανν θα γίνει κάτοχος µεγάλης περιουσίας στην Αθήνα και σε άλλες περιοχές και θα φθάσει να διαθέτει µέχρι και ιδιόκτητο ταχυδροµικό πλοίο που εκτελούσε το δροµολόγιο Σέριφος-Κύθνος-Πειραιάς. Με γνώμονα το ατομικό του συμφέρον και της Εταιρείας που εκπροσωπούσε έδιωχνε αυθαίρετα καλούς εργάτες και τους αντικαθιστούσε µε δικούς του έµπιστους, εκβίαζε ιδιοκτήτες µεταλλοφόρων περιοχών του νησιού είτε για να καρπωθεί το 5% όπου δικαιούνταν βάσει των όρων παραχώρησης, είτε για να περάσει από τα χωράφια τους τις ράγες του δικτύου µεταφοράς του σιδηροµεταλλεύµατος καταπατώντας τα χωρίς αποζηµίωση. Τα εξαιρετικά χαµηλά ηµεροµίσθια, ανάγκαζαν τους εργαζόµενους στα µεταλλεία να πέφτουν θύµατα των τοκογλύφων και να τοκίζουν τα επί πιστώσει δεδουλευµένα ηµεροµίσθιά τους µε τόκο 4-6% και για µεγάλα χρονικά διαστήµατα. Το Ταµείο Αυτοβοηθείας των εργατών ελεγχόταν από τη διοίκηση της Εταιρείας και οι πόροι που προέρχονταν από κρατήσεις ύψους 2-2.5% επί των ηµεροµισθίων των εργατών. Μερικοί από τους σκοπούς του Ταµείου ήταν η περίθαλψη και η παροχή οικονοµικού βοηθήµατος στους (έγγαµους µόνον) εργάτες που τραυµατίζονταν εν ώρα εργασίας “ουχί ποτε ανώτερον του 1/4 του ηµεροµισθίου” για κάθε ηµέρα αποχής από την εργασία, η πληρωµή των εξόδων κηδείας των εργατών που φονεύονταν στα µεταλλεία, δαπάνη που δεν έπρεπε όµως να υπερβαίνει “το ποσόν δρχ. πεντήκοντα” και η παροχή βοηθήµατος στις οικογένειές τους όταν και εάν “η βοηθουµένη χήρα ακολουθή έντιµον βίον. Εργασιακοί κανονισμοί δεν ίσχυαν µπροστά στην απειλή της απόλυσης και της στέρησης του πενιχρού αλλά απαραίτητου

για την επιβίωση µεροκάµατου. Οι αυθαιρεσίες της εργοδοσίας, η εξαιρετικά δύσκολη από τη φύση της εργασία, το εξαντλητικό ωράριο από την ανατολή µέχρι τη δύση του ήλιου, τα πολυάριθµα εργατικά ατυχήµατα που ήταν συχνά θανατηφόρα, η αβεβαιότητα, οδήγησαν σιγά-σιγά τους ανοργάνωτους εργαζόµενους στα µεταλλεία σε ξεσπάσµατα οργής και στη συνειδητοποίηση της θέσης τους. Οι διενέξεις µεταξύ εργοδοσίας και εργαζοµένων άρχισαν να πληθαίνουν και η συσπείρωση και οργάνωσή τους να γίνεται αναγκαιότητα. Τον Ιούνιο του 1916 ιδρύεται το Σωµατείο Μεταλλευτών Σερίφου µε πρόεδρο τον αναρχικό και δυναµικό συνδικαλιστή Κωνσταντίνο Σπέρα που θέτει ως κύριους στόχους του τη µείωση του ωραρίου εργασίας, την άµεση παύση εξόρυξης σιδηροµεταλλεύµατος από κολώνες στήριξης των στοών, την ανάθεση της διαχείρισης του Ταµείου Αυτοβοηθείας στους ίδιους τους εργαζόµενους στα Μεταλλεία, την αύξηση των ηµεροµισθίων και κυρίως των αµοιβών για τις εργασίες φόρτωσης των βαγονιών στα ατµόπλοια, που ανερχόταν µόλις σε 17 λεπτά για κάθε βαγόνι (δηλαδή έναν τόνο σιδηροµεταλλεύµατος). Στα διαβήματα του Σωματείου προς το Υπουργείο Οικονοµικών δεν δίνεται συνέχεια και ο εκπρόσωπός του που επισκέπτεται τη Σέριφο εκείνο το διάστηµα υπεραµύνεται των θέσεων της εργοδοσίας. Οι εργαζόµενοι προχωρούν σε σηµαντικές απεργιακές κινητοποιήσεις και για δεκαπέντε ηµέρες καταργούν κάθε µορφή εξουσίας στο νησί. Ο Γρώµανν ζητά ενισχύσεις για την καταστολή των κινητοποιήσεων και στις 21 Αυγούστου 1916 σε σύγκρουση των εργαζοµένων µε τις αστυνοµικές δυνάµεις στο Μ. Λειβάδι φονεύονται συνολικά οκτώ άτοµα και τραυµατίζονται περίπου τριάντα, πολλά από τα οποία σοβαρά. Η έκβαση των γεγονότων είναι τελικά υπέρ των εργατών και πολλά από τα αίτηµατά τους γίνονται δεκτά όπως η αύξηση των ηµεροµισθίων κατά 10% για τις εργασίες εξόρυξης και από 17 σε 36 λεπτά για τη φόρτωση κάθε τόνου σιδηροµεταλλεύµατος στα ατµόπλοια, η παράδοση του Ταµείου Αυτοβοηθείας στους εργαζόµενους, η καθιέρωση οκταώρου για τις υπόγειες εργασίες και δεκαώρου για τις επιφανειακές κλπ. Η απεργία και η αιματηρή αυτή εξέγερση των μεταλλωρύχων αποτελεί κορυφαίο ιστορικό γεγονός της νεώτερης ιστορίας της Σερίφου αλλά και την πρώτη σε πανελλαδικό επίπεδο στάση για τη διεκδίκιση του 8ώρου. Η επέτειος της εξέγερσης τιμάται κάθε χρόνο στο Μέγα Λειβάδι. Το 1933 τον Γεώργιο Γρώµανν διαδέχεται ο γιός του Αιµίλιος Γρώµανν, και αυτός αυταρχικός εργοδότης, ο οποίος θα συνεχίσει τις εξορυκτικές εργασίες για λογαριασµό της εταιρείας µέχρι την κήρυξη του ελληνο-ιταλικού πολέµου. Επί ιταλικής κατοχής και µέχρι το 1942 τη λειτουργία της εταιρείας ελέγχουν οι ιταλοί κατακτητές και ως αντιπρόσωπός της έχει ορισθεί ο αδελφός του Αιμίλιου, ο Ανδρέας Γρώµανν. Στη διάρκεια της γερµανικής κατοχής οι εξορυκτικές εργασίες και οι εξαγωγές ατονούν εντελώς ενώ µία σχετική ανάκαµψη θα παρατηρηθεί µόνο προς το τέλος του 1946 και κυρίως από τον Μάρτιο του 1948. Ο Αιμίλιος Γρώµανν ο οποίος κατατάχθηκε στον γερµανικό στρατό µε τον βαθµό του ταγµατάρχη και υπηρέτησε στα Χανιά της Κρήτης (όπου οι Γρώµανν πραγματοποιούσαν μεταλλευτικές έρευνες ήδη από τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα) κατηγορήθηκε μετά τη λήξη του πολέµου ως συνεργάτης των Γερµανών και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα. Δεν ξαναγύρισε ποτέ στη Σέριφο.

2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Στις 31 Μαρτίου 1951, η Σέριφος-Σπηλιαζέζα διακόπτει οριστικά τις εργασίες της και την πραγµατοποίηση των µεταλλευτικών εργασιών αναλαµβάνει αµέσως η εταιρεία µε την επωνυµία Εξορυκτική Επιχείρησις Ι Λεφέ, Σέριφος της οποίας ο ιδρυτής υπήρξε µηχανικός των Γρώµανν. Από το 1952 µέχρι το 1963 τις εξορυκτικές εργασίες στα µεταλλεία της Σερίφου αναλαµβάνει η εταιρεία µε την επωνυµία Μεσογειακός Όµιλος Εµπορίου και Βιοµηχανίας Α.Ε. η οποία το 1961 αλλάζει επωνυµία και γίνεται Μεσογειακόν Συγκρότηµα Εµπορίου και Βιοµηχανίας Α.Ε. Μεταλλεία Σερίφου. Το 1964 η εκµετάλλευση των µεταλλείων διακόπτεται οριστικά. Οι εργαζόµενοι που επί µήνες παρέµεναν απλήρωτοι όχι µόνον µένουν άνεργοι αλλά αναγκάζονται να κάνουν µεταξύ τους έρανο για να πληρωθούν τα έξοδα επιστροφής τφν ξένων εργατών στις ιδιαίτερες πατρίδες τους. Τα κατάλοιπα (κτίρια, εργατικές κατοικίες, εγκαταστάσεις, έργα υποδοµής, στοές, συστήµατα µεταφοράς και φόρτωσης του µεταλλεύµατος), διάσπαρτα στο µεταµορφωµένο περιβάλλον, συνθέτουν ένα µοναδικό στο είδος του πεδίο µεταλλευτικών δραστηριοτήτων, ιστορικού, γεωλογικού και περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, φορτισµένο µε µνήµες σκληρές σαν το τοπίο και σαν εκείνες της ιστορίας του νησιού, αλλά και της βιοµηχανίας και του εργατικού κινήµατος στον ελληνικό χώρο γενικότερα. Το 1983 χαρακτηρίστηκε το Διοικητήριο ως έργο τέχνης μαζί µε τα σχετικά κινητά αντικείμενα. Προτάθηκε τα κινητά αντικείμενα, ξυλόγλυπτα έπιπλα, αρχειακό υλικό, κατάστιχα μισθοδοσίας, εργαλεία εξόρυξης κλπ., να αποτελέσουν τον πυρήνα μιας μουσειακής έκθεσης µε θέμα τη λειτουργία των µμεταλλείων και το ρόλο που διαδραμάτισαν στην ιστορική εξέλιξη του νησιού. Το 1985 κινήθηκε από την Εφορεία και διαδικασία απαλλοτρίωσης του Διοικητηρίου µε σκοπό την αποκατάστασή του και τη δημιουργία Μεταλλευτικού Μουσείου, η οποία όμως δεν ευοδώθηκε. Το 1983, επίσης, χαρακτηρίσθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού ο οικισµός στο Μεγάλο Λειβάδι ως ιστορικός τόπος, «διότι συνδέεται µε την νεώτερη ιστορία του νησιού και είναι ένας από τους πρώτους οργανωµένους εργατικούς οικισµούς µε ιδιαίτερο αρχιτεκτονι¬κό και πολεοδοµικό ενδιαφέρον». (κείμενο κύρηξης Υ.Α. ΥΠΠΟ/ ΔΙΛΑΠ/ Γ/ 2706/ 54922/ 2-9-83 ΦΕΚ 595/Β/17-1083). Το 1984, µε χρηματοδότηση του ΥΠΠΟ, στήθηκε το μνημείο των πεσόντων στην πρώτη εργατική απεργία στις 21 Αυγούστου 1916. Εκφράζεται η ευχή μελλοντικά να στηθεί και µία προτομή του Κωνσταντίνου Σπέρα, πρωταγωνιστή των γεγονότων και εκ των πρωτεργατών του ελληνικού εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος. Την ίδια χρονιά πραγματοποιήθηκε αλλαγή στο φορέα προστασίας των µνηµείων. Οι αρμοδιότητες προστασίας των ιστορικών τόπων και µεταξύ αυτών και του οικισμού του Μεγάλου Λειβαδιού µεταβιβάστηκαν στο ΥΠΕΧΩΔΕ.

Την περίοδο 1989-1991, το ενδιαφέρον µας εστιάσθηκε σε θέµατα ταξινόµησης, αξιολόγησης και θεσµικής αναγνώρισης ως µνηµείων, των καταλοίπων του τεχνικού πολιτισµού. Τον Ιούνιο του 1991 προτάθηκε η προσθήκη άρθρου στο Ν. 1469/50 για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς και τον επαναπροσδιορισµό του όρου «µνηµείο», κατά τα οριζόµενα στη Σύµβαση της Γρανάδας, το οποίο επί πλέον προέβλεπε την ειδική κατηγορία των προβιοµηχανικών και βιοµηχανικών µνηµείων ως σηµαντικών για τη µελέτη του αγροτικού, προβιοµηχανικού και βιοµηχανικού πολιτισµού. Η Σύµβαση αυτή, που συνυπογράφηκε το 1985 από την Ελλάδα, κυρώθηκε το 1992 από την Ελληνική Βουλή. Η πρόταση, µετά από περαιτέρω επεξεργασία, πήρε τη µορφή νοµοσχεδίου για την προστασία της Πολιτιστικής Κληρονοµιάς και ειδικότερα του τοµέα των νεοτέρων µνηµείων, που υποβλήθηκε από τις Εφορείες Νεωτέρων Μνηµείων µε υπόµνηµα, το Σεπτέµβριο του 1991. Το προτεινόµενο από τις Εφορείες νοµοσχέδιο προέβλεπε την ειδική ενότητα των Μνηµείων του Τεχνικού Πολιτισµού και όριζε ότι δύνανται να υπαχθούν σε αυτήν «τα ακίνητα ή κινητά που αποτελούν µαρτυρίες της διάρθρωσης και των δοµών της οικονοµίας, της κοινωνίας και του πολιτισµού µας σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο, των δραστηριοτήτων παραγωγής και εκµετάλλευσης και των συστηµάτων διακίνησης και µεταφοράς και τα οποία κρίνονται σηµαντικά λόγω του ιστορικού, αρχιτεκτονικού, καλλιτεχνικού, τεχνικού, τεχνολογικού, κοινωνικού, επιστηµονικού και πολιτιστικού εν γένει ενδιαφέροντος». Το νοµοσχέδιο έκανε ενδεικτικά µνεία στις παρακάτω επί µέρους ενότητες του αντικειµένου: α. Κτίρια η κατασκευές, συµπεριλαµβανοµένων των εγκαταστάσεων και του εξοπλισµού. β. Χώροι εγκατάστασης δραστηριοτήτων παραγωγής και εκµετάλλευσης και φυσικοί τόποι εκμετάλλευσης και εξόρυξης. γ. Εργατικές κατοικίες και οικισµοί. δ. Μέσα διακίνησης, συστήματα, κτηριακές εγκαταστάσεις και έργα υποδομής και διαµόρφωσης περιβάλλοντος, συγκοινωνιών και µεταφορών. ε. Λοιπά τεχνικά έργα - έργα υποδοµής και διαµόρφωσης περιβάλλοντος και παραδείγµατος χάριν: ε1. Λιµενικά έργα, κατασκευές και χώροι ελλιµενισµού ε2. Έργα υδάτινης οικονοµίας. ζ. Μηχανές - εργαλεία – προϊόντα της τεχνικής και της εργασίας, δηλαδή κινη¬τά που αποτελούν µαρτυρίες της εξάσκησης και της εξέλιξης του τεχνικού πολιτισµού.

5. Ο Κωνσταντίνος Σπέρας- (Κ. Σπέρας, Η απεργία της Σερίφου, Αφήγησις των αιματηρών σκηνών της 21ης Αυγούστου 1916 εις τα μεταλλωρυχεία του Μεγάλου Λειβαδίου της Σερίφου, εξώφυλλο) 6. Το μνημείο για τους πεσόντες στην απεργία του 1916 και ο εορτασμός της επετείου τον Αύγουστο του 2006.(Προσωπικό Αρχείο)

Ο προσδιορισµός και η ταξινόµηση του αντικειµένου είχαν οδηγήσει στην τοποθέτηση, για πρώτη φορά, του όρου «µνηµεία του τεχνικού πολιτισµού» ως πλέον δόκιµου, έναντι των όρων βιοµηχανικά και προβιοµηχανικά µνηµεία. Το 1992 έλαβε χώρα µία σηµαντική για την προστασία των ανωτέρω µνηµείων πρωτοβουλία. Συστάθηκε το ελληνικό τµήµα του TICCHI.

2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Το 1991, στο πνεύµα αυτών των επιστηµονικών θέσεων, καταβλήθηκε προσπάθεια από την 1η Εφορεία Νεωτέρων Μνηµείων να χαρακτηρισθεί µε το Ν. 1469/50 ως ιστορικό µνηµείο ολόκληρο το µεταλλευτικό συγκρότηµα του Μεγάλου Λειβαδιού, δηλαδή ο οικισµός και ο χώρος των εγκαταλελειµµένων µεταλλείων, µε τις εγκαταστάσεις και τα άλλα κατάλοιπα της µεταλλευτικής δραστηριότητας. Υπογραµµίστηκε η σχέση του Διοικητηρίου και του εργατικού οικισµού. «Τα σπίτια, µαρτυρίες στον χώρο των ιστορικών γεγονότων της εποχής και των συνθηκών ζωής που οδήγησαν σε αυτά, αποτελούν το αναντικατάστατο φυσικό σκηνικό προβολής και ανάδειξης του µνηµείου, µε το οποίο είναι συνδεδεµένα σε µία διαρκή ιδεολογική επικοινωνία». Το δε Διοικητήριο αποτελεί σηµείο αναφοράς του οικισµού βάση της περιγραφής του τότε προέδρου του Συνδέσµου Σεριφίων η «Αγία Τριάς», που αποδίδει τη σχέση του κτιρίου µε τον περιβάλλοντα χώρο, τη συµβολική και συναισθηµατική αξία του µνηµείου και όλων των καταλοίπων για τους κατοίκους της Σερίφου: «Έχει φόντο το βουνό γεµάτο από θυµάρια, γαλαρίες και σπηλιές που γεµίζουν και πετούν µέσα σ’ αυτές σπαθάτα αγριοπερίστερα. Δίπλα του η καθάρια Αιγαιοπελαγίτικη θάλασσα, περιβάλλεται ακόµα µε πανύψηλα εξωτικά δένδρα ηλικίας ενός αιώνα... Δεν είναι µόνο η καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική πλευρά του κτίσµατος που κανένας δεν αµφιβάλλει, αλλά το κτίσµα τούτο συνδέεται µε το σερφιώτικο λαό και ιδιαίτερα µε τον κόσµο της περιοχής Μεγάλου Λειβαδιού, Μεγάλου Χωριού και Κουταλά. Γιατί είναι κτισµένο µε το αίµα του και τον ιδρώτα του». Ακόµη προτάθηκε ο χαρακτηρισµός του ιστορικού λιθόστρωτου, που συνέδεει τη Χώρα, διά µέσου του ορεινού όγκου, µε τον Άγιο Γεώργιο στις Πλάκες και από εκεί μέσω µονοπατιών µε τα µεταλλεία του Κουταλά και του Μεγάλου Λειβαδιού, ως µνήµη της µαρτυρικής πορείας των Σερφιωτών για το µεροκάµατο. Οι προτάσεις αυτές δεν προωθήθηκαν τελικά για θεσµοθέτηση. Το 1991 χαρακτηρίστηκε ως έργο τέχνης το νεότερο κτίριο, επί των ερειπίων της δυτικής σκάλας του Μεγάλου Λειβαδιού. Το 1994 άρχισε η προσπάθεια καταγραφής των καταλοίπων µεταλλευτικής δραστηριότητας στην ευρύτερη περιοχή, µεταξύ των όρµων Ελληνικά, Άγιος Γεώργιος Βίγλης και Καλό Αµπέλι. Ήδη από το 1993 είχε εκδηλωθεί το ενδιαφέρον για ιδιωτική πολεοδόµηση, στο πλαίσιο του Ν. 1947/91, εκτάσεων στην περιοχή Κουταλά. Το 1994 ζητήθηκε η πολεοδόµηση του χώρου της δυτικής χερσονήσου του Κουταλά, πάνω στις στοές του µεταλλείου. Το 1996 ζητήθηκε η πολεοδόµηση χώρων γύρω από τα ερειπωµένα κτίσµατα και τις εγκαταστάσεις, συµπεριλαµβανοµένης και της σκάλας του Κουταλά, συνολικής έκτασης 500 περίπου στρεµµάτων, µε παράλληλη τουριστική αξιοποίησή τους. Το 1996 εκδηλώθηκε, µε συµµετοχή και του Δήµου Σερίφου, το ενδιαφέρον εκµετάλλευσης των κοιτασµάτων γνευσίου στο Μαλλιάδικο, µε προσωρινή διετή χρήση των επιπέδων και της σκάλας του Κουταλά για τις ανάγκες µεταφοράς. Οι αιτήσεις αυτές επισπεύσανε στην Εφορεία την κίνηση των διαδικασιών χαρακτηρισµού του µεταλλευτικού συγκροτήματος και έφεραν στην επιφάνεια τα εγγενή προβλήματα στη διαχείριση των καταλοίπων της μεταλλευτικής δραστηριότητας του νησιού, δηλαδή: 18

- Την ανάγκη αποσαφήνισης του ιδιοκτησιακού καθεστώτος και των δικαιωµάτων του ελληνικού Δηµοσίου στους χώρους και τις εγκαταστάσεις των µεταλλείων. Πολλές από αυτές βρίσκονται στην αιγιαλίτιδα ζώνη. Τα δικαιώµατα αυτά άπτονται της δυνατότητας, νοµιµότητας ή σκοπιµότητας αλλαγής χρήσης, από µεταλλευτική σε οικιστική, στο πλαίσιο των όρων των Βασιλικών Διαταγµάτων, µε τα οποία παραχωρήθηκαν τα δικαιώµατα µεταλλευτικής εκµετάλλευσης, της στρατηγικής µακροπρόθεσµης διαχείρισης των εθνικών πόρων και της εν ισχύ νοµοθεσίας. - Την ανάγκη σύνταξης χωροταξικής µελέτης για τη διαχείριση του µνηµειακού και φυσικού πλούτου του νησιού. - Την ανάγκη εκπόνησης µελετών τεκµηρίωσης διεπιστηµονικής συνεργασίας, χαρτογράφησης και αξιολόγησης των µεταλλείων από ειδικούς επιστήµονες. Είναι προφανές ότι προστασία αυτής της κλίµακας µπορεί να επιτευχθεί µόνο στο πλαίσιο χωροταξικής µελέτης, µε γνώµονα το δηµόσιο συµφέρον και τη συµµετοχή, κατά την εκπόνηση της, του φορέα προστασίας των µνηµείων και του Δήµου. Διότι τα ερείσµατα του Δηµοσίου αποδυναµώνονται κατακερµατιζόµενα στις επί µέρους συνηγορίες, που καλείται να συγκεντρώσει ο εκάστοτε ενδιαφερόµενος, χωρίς οι φορείς να έχουν τη δυνατότητα συλλογικής θεώρησης του θέµατος. Προκάλεσαν, επίσης, τον προβληµατισµό ως προς τη συµβατότητα της ίδιας της επέµβασης, εφόσον η σχέση των βιοµηχανικών µνηµείων µε το φυσικό βιοµηχανικό χώρο είναι άρρηκτη και εποµένως η µετατροπή του σε οικιστικό σύνολο µέσω της πολεοδόµησης θα αποτελούσε ριζική αλλοίωση του µνηµειακού χαρακτήρα του και, υπό µια έννοια, έµµεση βλάβη των εντός αυτού µνηµείων. Από το 1996, κατά τις συνεργασίες µε το Δήµο Σερίφου, το ενδιαφέρον είχε εστιαστεί στα εξής σηµεία: 1. Στην αναγκαιότητα συλλογής των ιστορικών µαρτυριών και στην ιστορική τεκµηρίωση που είναι εξίσου σηµαντική µε τη διάσωση των µνηµείων και προσιτός στόχος. 2. Στην αναγκαιότητα διευθέτησης του ιδιοκτησιακού καθεστώτος και εκπόνησης από το Δήµο ή άλλο φορέα του Δηµοσίου µελέτης αποκατάστασης και νέας συµβατής χρήσης των µνηµείων της δικαιοδοσίας του, που αποτελούσε προϋπόθεση για την ένταξη σε χρηµατοδοτικό πρόγραµµα. Το 1997 εκπονήθηκε από την Μ.Μανούδη «Πρόταση χάραξης πολιτιστικών διαδροµών ανάδειξης των µνηµείων της Σερίφου», µε ενταγµένα τα έργα συντήρησης των µνηµείων. Η πρόταση αποτέλεσε τη βάση για την επεξεργασία και υποβολή από την Εφορεία το 1998, του δελτίου προτεινόµενου στο Γ ΄ΚΠΣ οµώνυµου έργου, που είχε δύο άξονες: α) Χώρα- Μεταλλευτικές εγκαταστάσεις περιοχής Κουταλά και Μεγάλου Λειβαδιού - Μεγάλο Χωριό, β) Χώρα - Κένταρχος - Πύργος - Μονή Ταξιαρχών - Συκαµινιά - Παναγιά.

Το Γ΄ΚΠΣ αποτελούσε πρόκληση. Καταβλήθηκε προσπάθεια, µέσω της συνεργασίας µε το Δήµο και το τµήµα Πολιτισµού της Νοµαρχίας Κυκλάδων, το έργο να αποτελέσει την «οµπρέλα», κάτω από την οποία θα συσπειρώνονταν όλα τα ανειληµµένα από τους φορείς πολιστιστικά έργα της Σερίφου, σε έναν κοινό στόχο, που διατυπώνεται στη σκοπιµότητα του έργου: - στη διάσωση, συντήρηση, ανάδειξη σηµαντικών µνηµείων της διαχρονικής πολιτιστικής κληρονοµιάς της Σερίφου, στη συντήρηση - σήµανση των παλιών λιθόστρωτων και µονοπατιών και στην προστασία του ιδιαίτερου φυσικού κάλλους περιβάλλοντος, σε συνδυασµό µε τη δυνατότητα αναψυχής του επισκέπτη, - στη διατύπωση ενός αναπτυξιακού προτύπου της περιοχής, µε έντονο πολιτιστικό και παιδαγωγικό χαρακτήρα και στόχο τη δηµιουργία εξισορροποιητικών τάσεων ανάπτυξης των αξιόλογων παραδοσιακών οικισµών της ενδοχώρας που τείνουν να εγκαταλειφθούν, - στην ανάδειξη και προβολή της νεότερης µεταλλευτικής ιστορίας της Σερίφου, µέσω της δηµιουργίας του ΥΜΕΔΟΠ από την ΕΤΒΑ. Ήδη ο Δήµος Σερίφου, εν όψει αυτών των εξελίξεων, είχε προβεί σε µία κίνηση πολύ σηµαντική. Είχε αναθέσει στο ΠΤΙ ΕΤΒΑ την προµελέτη για τη δηµιουργία του «Υπαίθριου Μουσείου Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων και Ορυκτού Πλούτου» Σερίφου, που εκπονήθηκε το Μάιο του 1998. Η μελέτη αυτή, που ολοκληρώθηκε το 1998, επεδίωκε την ανάδειξη με σύγχρονα μουσειοδιδακτικά μέσα της τεχνολογίας, ιστορίας και των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων στην οικονομική και κοινωνική οργάνωση του τόπου. Ως κέντρο όλων αυτών των δράσεων ορίστηκε το Διοικητήριο των μεταλλείων, που θεωρήθηκε το καταλληλότερο κτίριο σε όλο το νησί λόγω διαστάσεων και της αίγλης του. Εμπόδιο για την πραγματοποίηση του έργου στάθηκε το τότε υφιστάμενο ιδιοκτησιακό καθεστώς. Το εμπόδιο αυτό άρθηκε το 2003 με τη δωρεά στο Δήμο Σερίφου, από την Εταιρεία Μεταλλείων Σερίφου, και Σπηλιαζέζα, του κτιρίου και του οικοπέδου του, προκειμένου «το ακίνητο να παραμείνει ως πολιτιστική κληρονομιά στους κατοίκους της Σερίφου». Το ΥΜΕΔΟΠ εντάχθηκε στο δελτίο προτεινόµενου έργου της Εφορείας. Ακόµη εντάχθηκαν το έργο διευθέτησης του κυκλοφοριακού και ανάπλασης της περιοχής των µύλων Χώρας, το έργο σήµανσης και συντήρησης των µονοπατιών, που βρισκόταν σε εξέλιξη από τη Νοµαρχία Κυκλάδων, καθώς και τα απαιτούµενα έργα συντήρησης και ανάδειξης των µνηµείων που περιλαµβάνονταν στις πολιτιστικές διαδροµές. Το έργο, παρ’ όλες τις προσπάθειες, δεν προχώρησε. Η προετοιµασία του, ωστόσο, δηµιούργησε ένα απόθεµα ιδεών και µία υποδοµή ικανή να τροφοδοτήσει αιτήµατα πιο ολοκληρωµένα για µελλοντικά προγράµµατα χρηµατοδότησης, αλλά και για επί µέρους σχεδιασµούς και πρακτικές.

2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Βιβλιογραφία -Υπαίθριο Μουσείο μεταλλευτικών δραστηριοτήτων και ορυκτού πλούτου Σερίφου, Δήμος Σερίφου - Π.Τ.Ι. ΕΤΒΑ, Προκαταρκτική Μελέτη, Μάιος 1998 -Ιστορικά Μεταλλεία στο Αιγαίο 19ος - 20ος αιώνας, Επιστημονικό Συνέδριο, Μήλος, 3-5 Οκτωβρίου 2003, Εκδόσεις ΠΙΟΠ - Κ. Σπέρας, Η απεργία της Σερίφου, Αφήγησις των αιματηρών σκηνών της 21ης Αυγούστου 1916 εις τα μεταλλωρυχεία του Μεγάλου Λειβαδίου της Σερίφου, Βιβλιοπέλαγος, Αθήνα 2001 - Η Αιματηρή απεργία των μεταλλωρύχων της Σερίφου, 21 Αυγούστου 1916, Ομοσποδία Μεταλλωρύχων Ελλάδας, Αθήνα 1990 - Δελτίο Καταγραφής Ιστορικών βιομηχανικών Επιχειρήσεων στο Αιγαίο, Σέριφος 1, Μεταλλεία Γαλλικής Εταιρείας “Σέριφος- Σπηλιαζέζα”, Μέγα Λειβάδι, Αρχείο ΔΕΗ, ερευνητής: Μαρία Μαυροειδή - Αποκατάσταση και αλλάγη χρήσης Διατηρητέου Νεοκλασσικού κτιρίου στο Μέγα Λιβάδι Ν. Σερίφου, Τεχνική έκθεση , Τεχνική περιγραφή, Δήμος Σερίφου, Νομαρχία Κυκλάδων - Γ. Βάρλα, Σέριφος, το άγνωστο νησί ενός μεγάλο ποντοπόρου, Αθήνα, 1998 -Η Καθημερινή, Επτά Ημέρες, 27 Αυγούστου 2000

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ_ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ - ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΟ - ΚΛΙΜΑΚΑ 1:200

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ_ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ - ΚΑΤΟΨΗ ΙΣΟΓΕΙΟΥ- ΚΛΙΜΑΚΑ 1:100

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ_ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ -ΚΑΤΟΨΗ ΟΡΟΦΟΥ- ΚΛΙΜΑΚΑ 1:100

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ_ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ - ΤΟΜΕΣ- ΚΛΙΜΑΚΑ 1:100

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ_ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ -ΟΨΕΙΣ- ΚΛΙΜΑΚΑ 1:100

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ_ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ -ΟΨΕΙΣ- ΚΛΙΜΑΚΑ 1:100

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΥΠΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ_ ΤΥΠΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Η ακμή του κλασικισμού

Το χρώμα στα νεοκλασικά

Ο νεοκλασικισμός στην Ελλάδα

Η ασυνήθιστη διάρκεια και εμμονή στον “κλασικό κανόνα” αποτελεί μια μοναδικότητα για το σύνολο των στιλιστικών τάσεων του 19ου αιώνα στον ευρωπαϊκό χώρο. Σε κάθε εποχή μπορεί να βρει κανείς την επίδραση των κλασικών προτύπων κυρίως. Όμως τρεις είναι οι μεγάλοι σταθμοί του κλασικισμού στην ιστορία της τέχνης.

Η χρωματική ταυτότητα του κλασικισμού άρχισε με επιφύλαξη να υιοθετείται από τους δημιουργούς του κινήματος αυτού κατά την δεκαετία του 1830. Όπως είναι ευκολονόητο, άμεση μαρτυρία για την χρωματική πραγματικότητα στην αρχιτεκτονική του 19ου αιώνα είναι πολύ δύσκολο να υπάρχει σήμερα. Γιατί όσον αφορά στις εξωτερικές επιφάνειες των τοίχων, η φθορά τους κατά τις τελευταίες κυρίως δεκαετίες υπήρξε σχεδόν ολοκληρωτική. Έτσι θα αρκεστούμε σε σποραδικές παρατηρήσεις καθώς και στις ανεκτίμητες πληροφορίες που μας προσέφεραν παλαιότερα γνώστες του θέματος.

Η περίοδος του διαχωρισμού των δύο μεγάλων ρευμάτων, συμπίπτει χρονικά με την απελευθέρωση της Ελλάδας, και με το γεγονός ότι καλούνται ξένοι και Έλληνες αρχιτέκτονες για να κτίσουν την πρωτεύουσα και τις άλλες ελληνικές πόλεις. Κορυφαίος αυτού του πνεύματος όμως ήταν για την Ελλάδα ο ίδιος ο βασιλιάς ο Λουδοβίκος Α΄ του Μονάχου (πατέρας του Όθωνα), στον αρχιτέκτονα του οποίου, οφείλεται το πρώτο μνημειακό οικοδόμημα της πρωτεύουσας (που σήμερα στεγάζει τη Βουλή των Ελλήνων).Ο νεοκλασικισμός αποτελεί το σημαντικότερο εθνικό και πολιτικό γεγονός του ελληνισμού. Το πνεύμα του κλασικισμού που μετέχει στα ευρωπαϊκά ρεύματα θέλει να αποδεσμεύσει την Ελλάδα όχι μόνο από τον οθωμανικό ζυγό, αλλά και από κάθε ανατολίτικη επίδραση.

Ο πρώτος εμφανίζεται στην ρωμαϊκή εποχή και αρχίζει από τα τέλη του 2ου π.Χ. αιώνα με τη συστηματική αντιγραφή αρχιτεκτονικών έργων των γνωστών καλλιτεχνών του 5ου και του 4ου π.Χ. αιώνα. Ο δεύτερος παρουσιάζεται στα μέσα του 16ου αιώνα και είναι μια κίνηση της αρχιτεκτονικής της Ευρώπης, που αρχίζει στην Ιταλία με τον Palladio και εξαπλώνεται στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η καλύτερη όμως έκφραση του κλασικισμού είναι η τρίτη εμφάνισή του στην Ευρώπη, ανάμεσα στα 1770 και 1830. Τότε το Μπαρόκ είχε φτάσει σ’ ένα αδιέξοδο. Η στροφή από την εποχή αυτή στη νεότερη εποχή της αναβίωσης της Ρώμης, οφείλεται κυρίως σε αισθητικούς και ιδεολογικούς λογούς. Η κυριάρχηση και η ολοένα μεγαλύτερη επεξεργασία των ίδιων θεμάτων είναι ένας από τους τρόπους αισθητικής απεικόνισης. Επιπρόσθετα, η στροφή προς τον νεοκλασικισμό συμβάδιζε με την επικράτηση του ρασιοναλισμού στη φιλοσοφία, με την κανονικότητα στην ποίηση και τη μουσική, με την ανάδειξη των Ελλήνων και των Λατίνων κλασικών όσον αφορά στη λογοτεχνία και με τη γενικότερη τάση για ξεκάθαρους κανόνες και αρχές σε όλες τις τέχνες. Οι ιδεολογικοί λόγοι απ’ την άλλη πλευρά έπαιξαν τον ρόλο τους. Η αναβίωση της αρχιτεκτονικής της Ρώμης σήμαινε και αναβίωση κατά κάποιον τρόπο της ιδέας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η βασιλεία του Λουδοβίκου ΙΔ΄ ήταν η αρχή μιας εποχής δεσποτισμού, ορατή, εξωτερική εκδήλωση του οποίου αποτελούσε σε μεγάλο βαθμό και ο κλασικισμός. Επιβάλλεται σε μια περίοδο που έχει απομακρυνθεί η τέχνη από το κλασικό πνεύμα, όταν το Rococo βρίσκεται στην ακμή του. Πολλοί πιστεύουν πως η αλλαγή αυτή δεν είναι άσχετη με τις ανασκαφές της Πομπηίας, που συμπίπτουν χρονολογικά με το νέο κίνημα του κλασικισμού. Από τα μέσα του 18ου αιώνα τα ελληνικά μνημεία αρχίζουν να σπουδάζονται και να αποτυπώνονται από επιτελεία ξένων αρχαιολόγων και αρχιτεκτόνων που έρχονται στην Ελλάδα. Μέσα σε αυτό το κλίμα γεννιέται ο νεοκλασικισμός ή αρχαιολογικός κλασικισμός όπως λέγεται που είναι περισσότερο αυστηρός και μεθοδικός γιατί βάση του έχει την αρχαιολογική έρευνα. Συγχρόνως εμφανίζεται και ο ρομαντισμός. Ο Νεοκλασικισμός, σε ότι αφορά την αρχιτεκτονική, εκδηλώθηκε για πρώτη φορά το 17ο αιώνα στην Ιταλία, για να εξαπλωθεί το 18ο αιώνα σε όλη σχεδόν την Ευρώπη, με κύρια χαρακτηριστικά τη χρησιμοποίηση κιόνων και κιονoκράνων, αετωμάτων, ζωοφόρων και κλασικών διακοσμητικών μοτίβων. Ο νεοκλασικισμός επηρέασε και τις άλλες τέχνες, ιδιαίτερα κατά τον 18ο αιώνα και στις αρχές του 19ου. Κορυφαίοι εκπρόσωποί του υπήρξαν οι γλύπτες Κανόβα και Τόρβαλντσεν στην Ιταλία, ο ζωγράφος Νταβίντ στη Γαλλία, ο γλύπτης Φλάξμαν, τα κεραμικά Γουέτζγουντ και οι εσωτερικές διακοσμήσεις Άνταμ στην Αγγλία. Οι αρχιτέκτονες που τον ακολουθούν υποστηρίζουν πως η αρχιτεκτονική πρέπει να βασίζεται στο πηγαίο αίσθημα.

Ορισμένες αξιόλογες χρωματικές συνθέσεις - ιδιαίτερα εσωτερικών χώρων- που ανάγονται στην περίοδο αυτή δίνουν το μέτρο των τάσεων που επικρατούσαν τότε. Είναι πάντως εύκολο να διακρίνει κανείς, τις βαθιές επιρροές που είχαν στους αρχιτέκτονες τα πομπηινά πρότυπα. Από την άλλη πλευρά και η “κλασική” σχολή της ζωγραφικής κυρίως η γαλλική, είχε προσδώσει ένα χαρακτήρα ιδιαίτερα συμβολικό σε ορισμένα χρώματα, όπως το κόκκινο της πορφύρας, το μπλε του κοβαλτίου, το χρυσό και το λευκό. Η ωρίμανση του κλασικισμού στον τόπο μας συμπίπτει απόλυτα με τον επιστημονικό προσδιορισμό των χρωματικών ποιοτήτων της κλασικής αρχιτεκτονικής. Συγχρόνως υφίσταται όλο το φάσμα των στιλιστικών επιδράσεων οι οποίες αποδίδονται με περισσότερη έμφαση στο εσωτερικό “ντεκόρ” του κτιρίου. Τέλος όσο αφορά την τεχνική, τα υδροχρώματα είχαν τότε τη μεγαλύτερη εφαρμογή, με ορυκτές τις πρώτες ύλες του. Έτσι υπήρχαν χρώματα με γαιώδη προέλευση, όπως οι διαβαθμίσεις της ώχρας και οι σιένες, το σκιερό καφέ, το λουλακί μερικά πράσινα κλπ. Περισσότερο όμως χρησιμοποιούσαν το λευκό γιατί ο κλασικισμός θεωρούσε ως βασικό υλικό κατασκευής το μάρμαρο.

Η νεοκλασική κουλτούρα της Ευρώπης προσέφερε επίσης στην πατρίδα μας και μια πολιτική εξυπηρέτηση. Με την αποκάλυψη των αρχαίων ελληνικών αξιών γεννήθηκε ένα αίσθημα συμπάθειας προς τον ελληνικό λαό και δημιουργήθηκε το κίνημα του “Φιλελληνισμού”. Το κίνημα αυτό πιστεύεται ότι συνέβαλε στην απελευθέρωση των Ελλήνων όσο και τα σπαθιά των ηρώων του 1821. Η δημιουργία και επικράτηση - επί οκτώ τουλάχιστον δεκαετίες- της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής στη µετεπαναστατικής Ελλάδα αποτελεί φαινόμενο μοναδικό στην ευρωπαϊκή ιστορία της τέχνης και του πολιτισμού. Μορφολογικά, η αρχιτεκτονική αυτή παρουσιάζει σημαντικές κατά τόπους μεταλλαγές και καλύπτει µία μακριά χρονική διαδρομή, που φθάνει έως και τις αρχές του 20ου αιώνα, μεταπίπτοντας κατά περιπτώσεις στην όψιμη έκφραση του εκλεκτικισμού. Εντούτοις, οι απώτερες καταβολές της παραμένουν στο κίνημα του Διαφωτισμού, δηλαδή μέσα στο κλίμα της ουμανιστικής ανανέωσης της Δύσης, το οποίο εξαπλώθηκε στους τομείς της τέχνης, του πνεύματος και της πολιτικής µε την Αστική επανάσταση του 18ου αιώνα. Τόσο στο περιορισμένο γεωγραφικά νεοσύστατο κράτος όσο και στις ευρύτερες περιοχές του αλύτρωτου ελλαδικού χώρου, ξαναζωντάνεψαν ιδανικές μορφές και αναδύθηκαν παρωχημένες ιδέες, οι οποίες όμως στο σύνολό τους παρέπεμπαν σε έναν εννοιολογικό προοδευτισµό καθώς αντικατόπτριζαν τα αισθητικά πρότυπα του αστικού πολιτισμού της Ευρώπης. Ήταν βεβαίως αναπόφευκτο τα πρότυπα αυτά να έλθουν σε αντιπαράθεση µε την πλούσια και αστείρευτη μεταβυζαντινή παράδοση τεσσάρων περίπου αιώνων. Μια παράδοση από τη φύση της αποµακρυσµένη από τις ανήσυχες θεωρίες του δυτικού ροµαντισµού και ακόμη περισσότερο από το αρχαιογνωστικό πνεύμα των πρωτεργατών του κλασικισμού. Από την άλλη πλευρά, δεν χωρά αμφιβολία ότι οι ιδεολογικές αυτές αλλαγές έλαβαν χώρα πολύ πριν από το 1800, καθώς μάλιστα υιοθετήθηκαν συνειδητά από σημαντικά στρώματα της ελληνικής ορογένειας. Μολονότι στην τρέχουσα θεώρηση της νεότερης ελληνικής αρχιτεκτονικής έχει επικρατήσει η αφετηρία του κλασικισμού να ταυτίζεται µε την έλευση του Όθωνα και τα πολιτισμικά της συνακόλουθα, η πραγματικότητα φαίνεται να είναι διαφορετική. Ο κλασικισμός -ένα κατά τα άλλα «ομοιογενές» αισθητικό κίνημα- είχε ποικίλες αφετηρίες και καλλιεργήθηκε μέσα από διαφορετικούς δρόμους. 33

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΥΠΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Παραδείγματα νεοκλασσικών κτιρίων στην Ελλάδα Τα κτίρια διοίκησης κτίζονταν σε περίοπτες θέσεις και αποτελούσαν σύμβολα της αίγλης, της ευμάρειας και της κυριαρχίας των μεταλλευτικών εταιρειών. Ίδιου τύπου κτίρια, τα οποία σώζονται στον ελλαδικό χώρο, είναι η «Βίλλα Σερπιέρι» της Γαλλικής Εταιρείας στο Λαύριο και το «Παλατάκι» της εταιρείας Σπάιντελ στα Λιμενάρια της Θάσου. Παρουσιάζεται επίσης το Δημαρχείο της Σύρου στην Ερμούπολη ως χαρακτηριστικό δείγμα της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής των Κυκλάδων. Ωστόσο, κανένα από τα τρία παραδείγματα δεν παρουσιάζει ιδιαίτερη τυπολογική και μορφολογική ομοιότητα με το κτίριο που μελετάται. Α. Γραφεία διεύθυνσης ή Βίλλα Σερπιέρη Αρχικά ο χώρος αποτελούσε την οικεία της οικογένειας Σερπιέρη, και αργότερα το Διοικητήριο της εταιρείας. Πρόκειται για μονώροφο κτήριο κατοικίας, με ξύλινη στέγη και φέροντα οργανισμό από λιθοδομή (κατά τμήματα μεταλλικοί δοκοί και θολίσκοι οπτοπλινθοδομής). Μικρά μονώροφα προσκτίσματα βρίσκονται παραπλεύρως του κτηρίου. Τα προσκτίσματα είναι από οπτοπλινθοδομή με ξύλινη στέγη. Γ. Παλατάκι, Μικρό Παλατάκι

1. Η Βίλλα Σερπιέρη (www.ltp.ntua.gr) 2. Εσωτερικό της Βίλλας Σερπιέρη μετά την αποκατάσταση της (www.lavrio-conferenceculturalpark.grLavrion_techonological_cultural_parkarticlegreek316index.html) 3. Η πρόσοψη της Βίλλα Σερπιέρη (www.lavrio-conferenceculturalpark.grLavrion_techonological_cultural_parkarticlegreek316index.html) 4. Το “Παλατάκι”, το κτίριο διοήκησης των ορυχείων στα Λιμενάρια της Θάσου (Ιστορικά Μεταλλεία στο Αιγαίο 19ος - 20ος αιώνας, Επιστημονικό Συνέδριο, Μήλος, 3-5 Οκτωβρίου 2003, Εκδόσεις ΠΙΟΠ, σελ. 272)

Εξέχουσα θέση στα κτίσματα της εταιρείας έχει το «Παλατάκι», το κτίριο διοίκησης της μεταλλευτικής εταιρείας «Speidel», που σήμερα αποτελεί το σύμβολο της πόλης των Λιμεναρίων. Κατασκευασμένο πάνω σε ένα πευκόφυτο ακρωτήρι, που δεσπόζει σε όλη την περιοχή, έχει επιβλητικό μέ¬γεθος, μορφή επηρεασμένη από τα μοντέρνα ευρωπαϊκά αρχιτεκτονικά ρεύματα της εποχής και αποτελούσε το σύμβολο του πλούτου και της σημασίας της επιχεί¬ρησης. Είναι κτίριο ορθογώνιο, επίμηκες, γενικών διαστάσεων 40 x 18 m, με ελαφρά προ¬βολή των δύο πλευρικών τμημάτων. Αναπτύσσεται σε δύο ορόφους και καλύπ¬τεται με κεραμοσκεπή, ενώ τα δύο πλευρικά τμήματα καταλήγουν σε οξυκόρυφους πυργίσκους. Το ισόγειο του κτιρίου είναι ελαφρώς υπερυψωμένο, ώστε να εξασφαλίζεται ο επαρκής αερισμός της κατασκευής, ενώ τα δύο πλευρικά τμήματα σχηματίζουν υπόγειους βοηθητικούς χώρους. Η οργάνωση του ισογείου χαρακτηρίζεται από το σχεδιασμό ενός επιμήκους κεντρικού διαδρόμου, από τη μία πλευρά του οποίου αναπτύσσονται ευρύχωρες αίθουσες, γραφεία του ανώτερου διοικητικού προσωπικού, και από την άλλη ένας μεγάλος ενιαίος χώρος γραφείων με διαχωριστικά από μεταλλικό δικτύωμα. Στη μία πλευρά του κτιρίου είναι κατασκευα¬σμένο εργαστήριο για τη διενέργεια έρευνας του προϊόντος εκκαμίνευσης, του ο¬ποίου η παρουσία υποδηλώνεται με υψηλή εξωτερική καμινάδα. Η προσπέλαση ¬στον όροφο γίνεται από τα δύο κλιμακοστάσια που βρίσκονται στις δύο άκρες του κτιρίου. Το ένα από αυτά παίρνει εξέχουσα θέση στην ογκοπλασία του κτιρίου κοσμείται στο εσωτερικό του με ζωγραφικό διάκοσμο (fresco). Αντίστοιχη με του ισογείου είναι η οργάνωση της κάτοψης του ορόφου, με αίθουσες και γραφεία του διοικητικού προσωπικού από τη μία πλευρά και χώρους διαμονής από την άλλη. Στις δύο πλευρές της στέγης δημιουργούνται χώροι ύπνου στις σοφίτες.

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ_ ΤΥΠΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τα υλικά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή των τοιχοποιιών είναι φέρουσα λιθοδομή, που ενισχύεται από σιδηροδοκούς, μορφή σενάζ, καθώς και φέρουσα πλινθοδομή. Τα δάπεδα στο ισόγειο είναι κατασκευασμένα από σιδηροδοκούς, διατομής διπλού Τ, με πλίνθους στα διάκενα (θολίτες). Στον όροφο τα δάπεδα είναι κατασκευασμένα ξύλινα, με εξαίρεση τους υγρούς βοηθητικούς χώρους, όπου επαναλαμβάνεται κατασκευή, όμοια με τα δάπεδα του ισογείου. Εξωτερικά το κτίριο χαρακτηρίζεται από σχεδόν απόλυτη συμμετρία, ενώ διακοσμητικά του στοιχεία αποτελούν τα τοξωτά ανώφλια από εμφανείς πλίνθους, οι περιμετρικές κορνίζες με εναλλαγές στην επιφάνεια του επιχρίσματος, καθώς και στους εξώστες που φέρουν ξύλινο χαρακτηριστικό κιγκλίδωμα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η επίστεψη του κτιρίου, που εγκιβωτίζει μερικώς τη στέγη, σχηματίζοντας αετωματικές απολήξεις στο κεντρικό τμήμα, ενώ στις δύο πλευρές η ξύλινη, κερα¬μοσκεπής κατασκευή επεκτείνεται σε έντονη προεξοχή.

Γ. Δημαρχείο Ερμουπόλης Σύρου

Η εγκατάλειψη του κτιρίου το 1963, σε συνδυασμό με την έλλειψη συντήρησης και προστασίας του, αποτέλεσαν τις κύριες αιτίες της φθοράς του. Το 1992 ξεκίνησε το έργο στερέωσης, αποκατάστασης και επανάχρησής του. Ως νέα χρήση προτάθηκε εκείνη του πολιτιστικού κέντρου, που αποσκοπεί στην κάλυψη των αναγκών της Κοινότητας Λιμεναρίων και της ευρύτερης περιοχής της. Το κτιριολογικό πρόγραμμα περιλαμβάνει τη δημιουργία μουσείου αρχαίας τεχνολογίας, αίθουσας πολλαπλών χρήσεων και κυλικείου στο ισόγειο, ενώ στον όροφο προτείνονται μικρότερες αίθουσες εκδηλώσεων, γραφεία συλλόγων, βιβλιοθήκη και ξενώνες. Στόχος της μελέτης αποκατάστασης και επανάχρησης είναι η ελαχιστοποίηση των επεμβάσεων και η διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης σε δομή και μορφολογία. Το έργο της αποκατάστασης διακόπηκε για τη διετία 1994-1996 για να συνεχιστεί αποσπασματικά, χωρίς ωστόσο να έχει ολοκληρωθεί μέχρι σήμερα.

Το κτίριο κτίσθηκε με δημόσια και δημοτική δαπάνη. Η θεμελίωση και ολοκλήρωσή του οφείλεται στην επιμονή και τον ζήλο του Δημάρχου Δ. Βαφιαδάκη, ο οποίος απεβίωσε το 1898. Έχουν πραγματοποιηθεί επεμβάσεις αποκατάστασης τμήματος του κτηρίου και κυρίως των εσωτερικών χώρων (π.χ. χρωματισμοί σύμφωνα με τους αυθεντικούς, επισκευή δαπέδων, συντήρηση και αποκατάσταση κουφωμάτων, τμήματος στεγών, μόνωση δωμάτων και στεγών κ.ά.). Θα ακολουθήσει αποκατάσταση των όψεων.

Ιδιαίτερη σημασία από τα κτίρια της εταιρείας «Speidel» αποκτά το γνωστό με την επωνυμία «Μικρό Παλατάκι», το οποίο κτίστηκε ως επέκταση των λειτουργιών του κτιρίου διοίκησης. Είναι ένα κτίσμα μονώροφο, γενικών διαστάσεων 17 x 11,50 m, ενταγμένο σε πευκόφυτο περιβάλλον. Είναι ελαφρώς υπερυψωμένο, με θεμέλια από λιθοδομή, ενώ η ανωδομή κατασκευάζεται από φέρουσα οπτοπλινθοδομή. Τα δάπεδα είναι ξύλινα, με εξαίρεση εκείνων στους υγρούς, βοηθητικούς χώρους. Την επίστεψη του κτιρίου αποτελεί ξύλινη κεραμοσκεπής στέγη με προεξέχον γείσο. Η εγκατάλειψη και η έλλειψη προστασίας έχει προκαλέσει μεγάλη φθορά και στο τελευταίο αυτό κτίσμα. Προς το παρόν έχει εξασφαλιστεί από τα νερά της βροχής, καθώς με μελέτη και δαπάνη του ΥΠΠΟ αποκαταστάθηκε η στέγη του. Το «Μικρό Παλατάκι» έχει ενταχθεί, όπως και τα προηγούμενα δύο κτίσματα, στο πρόγραμμα στερέωσης και αποκατάστασης, με στόχο να επαναχρησιμοποιηθεί ως Κέντρο Υγείας (πρόταση της τοπικής αυτοδιοίκησης), χρήση που δεν θα διαταράξει τη δομή και τη μορφολογία του.

Η περίμετρός του είναι ορθογωνική, διαστάσεων 40 Χ 70μ. περίπου. Η κάτοψη είναι συμμετρική ως προς τον κεντρικό άξονα και περιέχει δύο αίθρια. Το ισόγειο είναι διαμορφωμένο σε καταστήματα. Μνημειώδης σκάλα οδηγεί από την πλατεία στον πρώτο όροφο. Στην πρόσοψη προεξέχει και τονίζεται περισσότερο το κεντρικό τμήμα (με πρόπυλο τοσκανικού και ιωνικού ρυθμού και με το αέτωμα) καθώς και ακραίοι πύργοι. Ιδιαίτερα αξιόλογη είναι η πλούσια ζωγραφική διακόσμηση του εσωτερικού. Το κτήριο κατασκευάσθηκε κατά την περίοδο 1876-1891 και αποτελεί μελέτη του Ερνέστου Τσίλλερ. Τα προβλήματα που παρουσιάσθηκαν κατά την πορεία της κατασκευής οδήγησαν σε αλλαγές των αρχικών σχεδίων που, πάντως, έγιναν από τον ίδιο τον Τσίλλερ που κατάφερε να δώσει στο Δημαρχείο ενιαία μορφή.

Σήμερα στεγάζει τα γραφεία του Δήμου Ερμούπολης, Δικαστήρια και άλλες υπηρεσίες του Δημοσίου. Είναι χαρακτηρισμένο “έργο τέχνης” με την Υπουργική Απόφαση ΥΠΠΟ/ΔΙΔΑΠ/Γ/2359/68149/14-11-80, ΦΕΚ 1226/Β/25-1180.

5. Η είσοδος του Δημαρχείου της Ερμούπολης της Σύρου 6. Το Δημαρχείο της Ερμούπολης της Σύρου

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΥΠΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τυπολογική ανάλυση του Διοικητηρίου στο Μέγα Λειβάδι Σερίφου

Μορφολογική ανάλυση του Διοικητηρίου στο Μέγα Λειβάδι Σερίφου

Το διοικητήριο βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της ακτής στον όρμο του Μεγάλου Λειβαδίου της Σερίφου και με τη μορφή και την κλίμακα του δεσπόζει στα υπόλοιπα κτίρια τον οικισμού. Πρόκειται για ένα επιβλητικό διώροφο κτίριο μακρόστενο ορθογωνικής κάτοψης με εμφανή τα στοιχεία της αρχιτεκτονικής των νεοκλασικών επαύλεων του τέλους του 19ου αιώνα. Έχει συνολικό εμβαδό 528,00 m2. Λόγω της έντονης εδαφικής κλίσης κάθετα προς την ΝΑ πλευρά του, ο ισόγειος χώρος έχει πλάτος 5,70 m περίπου το µισό του πλάτους του Α’ ορόφου 10,10 m και µήκος µαζί µε τις προσθήκες 37,60 m. Στον όροφο, ο οποίος έχει εμβαδό 332,00 m2 αναπτύσσονται δύο κατά μήκος σειρές δωματίων που διαχωρίζονται από επιμήκη διάδρομο. Στη δυτική πλευρά τον κτιρίου υπάρχει μία μεγάλη αίθουσα με έξοδο σε εξώστη προς τη θάλασσα. Το κτίριο του Διοικητηρίου αποτελείται από Ισόγειο και A΄ όροφο, των οποίων η μορφή περιγράφεται στην συνέχεια.

Οι δύο κεντρικές όψεις του κτιρίου είναι ιδιαίτερα επιμελημένες. Η κύρια όψη με νοτιοανατολικό προσανατολισμό διαμορφώνεται με άξονα συμμετρίας την κεντρική δίδυμη μαρμάρινη σκάλα. Χωρίζεται από έναν απόλυτο κάνναβο με τρεις κατακόρυφες ζώνες και τις τρεις τυπικές οριζόντιες τον νεοκλασικισμού, δηλαδή βάση, κορμό και στέψη. Τα δύο ακραία τμήματα προεξέχουν ελαφρά από το υπόλοιπο κτίριο και φέρουν αετώματα ενώ στο μεσαίο βρίσκεται η είσοδος με την σκάλα. Αέτωμα υπάρχει και στην πλάγια όψη που ακολουθεί και αυτή την λογική της συμμετρίας. Ο οριζόντιος διαχωρισμός (βάσης, κορμού και στέψης επιτυγχάνεται με ενδιάμεσο κοσμήτη, ο οποίος διατρέχει την όψη και χωρίζει τον όροφο από το ισόγειο και γείσο που διαχωρίζει τον όροφο από τη στέγη. Στο κτίριο έχουν γίνει μεταγενέστερες προσθήκες και ανεξάρτητα βοηθητικά κτίσματα.

Ισόγειος Όροφος Ισόγειος όροφος του κτιρίου αποτελεί τµήµα της όλης καλυπτόμενης επιφάνειας του κτιρίου, αφού το οπίσθιο προς την κύρια όψη τµήµα είναι επιχωµένο λόγω των εδαφικών κλίσεων του οικοπέδου του. Το Ισόγειο έχει μορφή ορθογωνική επιμήκη διαστάσεων 37,62 m x 5.67m και επιφάνεια 221,65m2. Στο Ισόγειο υπάρχει μια σειρά δωματίων σε γραμμική διάταξη, που στέγαζαν τα γραφεία της εταιρείας και τα σχεδιαστήρια των μηχανικών. Το ισόγειο έχει αυτόνομες εισόδους από την κύρια όψη. Περιλαμβάνει εννέα χώρους και εσωτερική ξύλινη σκάλα. Η προσπέλαση στους χώρους του Ισογείου γίνεται µέσω πέντε εξωθύρων που έχουν τοποθετηθεί όλες στην κύρια νoτιoανατολική όψη του κτιρίου. Σαν κύρια είσοδος θεωρείται η ευρισκόμενη κάτω από την σκάλα ανόδου προς τον Α’ όροφο που στηρίζεται σε ηµικυλινδρικό θόλο. Το ισόγειο έχει μικρό ελεύθερο ύψος 2,50m και επικοινωνεί µε τον Α΄ όροφο µέσω εσωτερικής ξύλινης σκάλας. Πρώτος Όροφος

7. Τμήμα της κύριας όψης του κτιρίου όπου διακρίνεται η κεντρική σκάλα εισόδου 8. Γωνιακό τμήμα του κτιρίου όπου διακρίνονται τα αετώματα, τα κεραμίδια, τα κιγκλιδώματα και τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των ανοιγμάτων, χαρακτηριστικά της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. ( 7, 8, Προσωπικό Αρχείο)

Ο πρώτος όροφος του κτιρίου έχει διαστάσεις 33,12m μήκος και 10I10m πλάτος, µε συνολική επιφάνεια 360,37m2. Ο όροφος αποτελείται από μεγάλο αριθμό κύριων και βοηθητικών χώρων και έχει καθαρό ύψος 4,2Om. Στην νοτιοδυτική κύρια όψη του κτιρίου υπάρχει ακάλυπτη βεράντα (πάνω από το χώρο του Ισογείου) διαστάσεων 10,10m x 4,50m. Στον όροφο ήταν οι χώροι κατοικίας της οικογένειας Γρώμανν στην πρώτη περίοδο και των διευθυντικών στελεχών της εταιρείας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην κύρια όψη είναι τοποθετημένος ο κεντρικός χώρος εισόδου, γραφειακοί χώροι και τα δωμάτια ύπνου, ενώ στην πίσω όψη είναι τοποθετημένοι χώροι υγιεινής και μικρότερα δωμάτια. Η προσπέλαση στον Α΄ όροφο επιτυγχάνεται µέσω διπλής μαρμάρινης ευθύγραµµης εξωτερικής σκάλας κάτω από την οποία υπάρχει είσοδος στο ισόγειο µέσω ηµικυλινδρικού θόλου. Επίσης υπάρχει επικοινωνία της προαναφερθείσας βεράντας µε τον περιβάλλοντα χώρο και µε εσωτερική σκάλα µε το Ισόγειο. Όλη η επιφάνεια του Α΄ ορόφου καλύπτεται µε ξύλινη τρίκλινη στέγη µε βυζαντινά κεραμίδια και µε ψευδοροφή σε όλους τους χώρους κύριους και βοηθητικούς.

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ_ ΤΥΠΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Βιβλιογραφία - Μ. Μπίρης - Μ. Καρδαμίτση-Αδάμη ,Νεοκλασσική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Οίκος Μέλισσα, Αθήνα 2001 -Νεοκλασσική Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 1967

-Δ. Φιλλιπίδης, Νεοελληνική Αρχιτεκτονική, Γ. Ραγιάς και Σια. Ο.Ε. - Μέλισσα, Αθήνα 1984 - R.F. Jordan , Ιστορία της αρχιτεκτονικής, Υποδομή , Αθήνα 1981 -Υπαίθριο Μουσείο μεταλλευτικών δραστηριοτήτων και ορυκτού πλούτου Σερίφου, Δήμος Σερίφου - Π.Τ.Ι. ΕΤΒΑ, Προκαταρκτική Μελέτη, Μάιος 1998 -Ιστορικά Μεταλλεία στο Αιγαίο 19ος - 20ος αιώνας, Επιστημονικό Συνέδριο, Μήλος, 3-5 Οκτωβρίου 2003, Εκδόσεις ΠΙΟΠ - Δελτίο Καταγραφής Ιστορικών βιομηχανικών Επιχειρήσεων στο Αιγαίο, Σέριφος 1, Μεταλλεία Γαλλικής Εταιρείας “Σέριφος- Σπηλιαζέζα”, Μέγα Λειβάδι, Αρχείο ΔΕΗ, ερευνητής: Μαρία Μαυροειδή - Αποκατάσταση και αλλάγη χρήσης Διατηρητέου Νεοκλασσικού κτιρίου στο Μέγα Λιβάδι Ν. Σερίφου, Τεχνική έκθεση , Τεχνική περιγραφή, Δήμος Σερίφου, Νομαρχία Κυκλάδων

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ_ Κατασκευαστική Δομή του Διοικητηρίου

Πατώματα

Η εξωτερική τοιχοποιία είναι λιθόκτιστη με γωνιακούς πεσσούς από δόμους πωρόλιθου που δεν υπάρχει στη Σέριφο και μάλλον μεταφέρθηκαν από τη Μήλο για την κατασκευή του κτιρίου. Στο εσωτερικό υπάρχει ένας διαμήκης τοίχος από πέτρα στο μέσο της κάτοψης που ορίζει την πλευρά του διαδρόμου. Οι εγκάρσιοι διαχωριστικοί τοίχοι έχουν κατασκευαστεί από οπτόπλινθους ή από μπαγδατί. Το κεντρικό εξωτερικό κλιμακοστάσιο αποτελείται από συμπαγή λιθοδομή με μαρμάρινες βαθμίδες, συμπαγές στηθαίο στις κλίμακες και κολωνάκια στο πλατύσκαλο. Στο ισόγειο σχηματίζεται μικρή στοά με θόλο κάτω από το πλατύσκαλο που ορίζει την κεντρική είσοδο.

Στους χώρους του Ισογείου το δάπεδο είναι άοπλο σκυρόδεµα που εδράζεται επί του εδάφους με επικάλυψη με ξύλινες σανίδες σε ορισμένους χώρους και τσιμεντοπλακίδια στους υπόλοιπους.

Η τοιχοποιία εξωτερικά και εσωτερικά είναι επιχρισμένη. Οι κορνίζες και τα γείσα είναι κατασκευασμένα με “τραβηχτό” σοβά. Μόνο στον θόλο κάτω από την σκάλα διαμορφώνεται τόξο με εμφανείς δόμους από πωρόλιθο.Τα ανοίγματα είναι μεγάλα και περιγράφονται από παραστάδες και μικρά γείσα. Τα εξωτερικά ανοίγματα έχουν ανακουφιστικά τόξα στα υπέρθυρα. Τα κουφώματα είναι ξύλινα με εσωτερικά, ταμπλαδωτά παντζούρια. Οι εξωτερικές και εσωτερικές πόρτες είναι επίσης ταμπλαδωτές, ξύλινες. Τα δάπεδα είναι ξύλινα μεταξύ του ορόφου και του ισογείου, ενώ τα δάπεδα που εδράζονται στο έδαφος έχουν επένδυση με τσιμεντοπλακίδια. Η στέγη είναι ξύλινη, τετράριχτη και καλύπτεται από βυζαντινά κεραμίδια. Στην κύρια όψη τον κτιρίου ήταν διαμορφωμένος υπαίθριος χώρος με φοίνικες. Στην πίσω πλευρά υπάρχει αυλή η οποία οριοθετείται από τον βράχο της πλαγιάς. Αρχικά ήταν διαμπερής, αργότερα έκλεισε με βοηθητικά κτίσματα που λειτουργούσαν ως μαγειρεία, πιθανόν πλυσταριά και χώροι προσωπικού. Δυτικά υπάρχει μεγάλος ανοικτός εξώστης με κολωνάκια. Υπάρχει επίσης μεταλλικό κιγκλίδωμα με χαρακτηριστικά artnouveau.

Τα δάπεδα του Α΄ορόφου (οροφή Ισογείου) είναι κυρίως πατώµατα ξύλινα πάνω σε ξύλινες δοκούς που εδράζονται στην φέρουσα λιθοδοµή. Σε αρκετά σηµεία το πάτωµα έχει καταστραφεί λόγω εισροής οµβρίων από την επίσης καταστραµµένη στέγη. Οι βλάβες στα πατώµατα δεν περιορίζονται µόνο στο σανίδωµα αφού παρατηρείται συχνά καταστροφή και των κύριων ξύλινων δοκών. Υπήρχουν στους κεντρικούς χώρους της κύριας εισόδου και πατώματα με σκυρόδεμα και επικάλυψη από τσιμεντοπλακίδια που είναι σε καλή κατάσταση. Η κατάσταση των δαπέδων του ισογείου θεωρείται μέτρια που χρήζει συντήρησης όχι όμως και αντικατάστασης.Στην πρόταση αποκατάστασης προβλέπεται η αποµάκρυνση όλων των ξύλινων δαπέδων του Α΄ορόφου και η αντικατάσταση τους µε νέα ξύλινα φέροντα πατώµατα. Όσον αφορά στα τσιμεντοπλακίδια των δύο διαδρόμων θεωρείται οτι πρέπει να συντηρηθούν λόγω της καλής κατάστασης διατήρησης και του διακόσμου τους. Μη φέροντα στοιχεία Οι διαχωριστικοί τοίχοι είναι ελαφριάς µορφής και έχουν κατά κανόνα κατασκευασθεί µε µπαγδατόπηχες και επίχρισµα, ενώ σε λίγες περιπτώσεις γίνεται χρήση και δροµικής οπτοπλινθοδοµής.

Φέρων οργανισμός κτιρίου Λιθοδοµές Ο φέρων οργανισµός του Ισογείου και Α΄ορόφου του κυρίως κτιρίου, είναι φέρουσα λιθοδοµή πάχους O,60-O,70m. Η φέρουσα τοιχοποιία έχει διαταχθεί περιµετρικά στους ορόφους και εσωτερικά κάθετα προς την µεγάλη νοτιοανατολική όψη. Γενικά οι λιθοδοµές, µακροσκοπικά τουλάχιστον, δείχνουν επιµεληµένη δόµηση µε µικρών όµως διαστάσεων λιθοσώµατα και χαµηλής αντοχής κοviαµα.

1. Κατασκευαστική λεπτομέρεια ξύλινου πατώματος ορόφου Κλίμακα 1:40

Στο Ισόγειο υπάρχει εκτός από ένα διαχωριστικό τοίχο, µόνο φέρουσα λιθοδοµή. Το τµήµα του Ισογείου που βρίσκεται κάτω από την βεράντα του Α’ ορόφου έχει τοιχοποιία από μη φέρουσα οπτοπλινθοδοµή. Στον Α΄όροφο η φέρουσα λιθοδοµή έχει τοποθετηθεί κύρια παράλληλα στην νοτιοανατολική όψη, δύο περιµετρικές και µία εσωτερική τοιχοποιία. Στην µικρή διάσταση υπάρχουν επίσης δύο περιµετρικές και µία εσωτερική τοιχοποιία. Η διαρρύθµιση των περισσότερων χώρων του Α΄ορόφου έχει γίνει µε ελαφρά κατά κανόνα χωρίσµατα. Πρέπει να σηµειωθεί η έλλειψη διαζωµάτων (σενάζ) στο κτiριo και η κατασκευή υπερθύρων από λίθινα τεµάχια επίπεδης προβληματικής µορφής. 39

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ_

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ

3. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ -ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ_ Παθογόνοι παράγοντες -αλλοιώσεις Όσον αφορά στην παθολογία του κτιρίου θα αναλύσουμε τους παράγοντες που προκαλούν τις διάφορες αλλοιώσεις και μεταβολές στο εσωτερικό και το εξωτερικό του κτιρίου. Οι αλλοιώσεις αυτές οφείλονται σε διάφορους παράγοντες όπως είναι η παλαιότητα, τα διάφορα φυσικά φαινόμενα η χρήση του κτιρίου και η ανθρώπινη επέμβαση. Υγρασία α) Ανιούσα υγρασία που προέρχεται από το έδαφος εντοπίζεται στο επίπεδο του ισογείου. β) Η επίδραση του νερού της βροχής στους τοίχους του πρώτου ορόφου καθώς και στα ξύλινα πατώματα οφείλεται στη κακή κατάσταση της ξύλινης στέγης. Σοβαρές βλάβες εντοπίζονται στην ξύλινη στέγη του κτιρίου όπου σε αρκετά σηµεία υπάρχει πλήρης κατάρρευση, ενώ αλλού είναι εµφανής η εισροή υδάτων. Η ανάγκη πλήρους αντικατάστασης της στέγης είναι εµφανέστατη.Κύριες δοκοί των ξύλινων πατωµάτων αλλά και το σανίδωµα παρουσιάζουν, λόγω της έκθεσης τους στα νερά της βροχής, µεγάλες φθορές που αγγίζουν σε αρκετά σηµεία την πλήρη καταστροφή τους. Συμπεραίνουμε οτι η αντικατάστασή των ξύλινων πατωμάτων του ορόφου είναι αναγκαία. Ρωγμές α) Φαινόμενο συρρίκνωσης. Οι ρωγμές που εμφανίζονται ως αποτέλεσμα του φαινομένου αυτού (ξήρανση επιχρίσματος) είναι τριχοειδούς μορφής, μικρού βάθους και επεκτείνονται στην επιφάνεια του επιχρίσματος. Τριχοειδείς ρηγµατώσεις στο κτίριο επισηµάνθηκαν σε λίγες περιοχές των κυρίων όψεων στη φέρουσα λιθοδοµή του Α΄ορόφου. Οι ρηγµατώσεις εντοπίζονται κυρίως στην περιοχή των αετωµάτων και των υπερθύρων των ανοιγµάτων και σπανιότερα σε άλλα τµήµατα. Στο µεγαλύτερο µέρος των όψεων έχει καταστραφεί το επίχρισµα και έχει αποµακρυνθεί σε πολλά σηµεία και το κονίαµα της τοιχοποιίας σε αρκετό βάθος. Σε αυτό το φαινόµενο έχει συµβάλλει και η γειτνίαση του κτιρίου µε την θάλασσα. Γενικά λαµβανοµένης υπόψη της ηλικίας του κτιρίου συµπεραίνεται αρκετά καλή συµπεριφορά της φέρουσας λιθοδοµής. β) Κακή συναρμογή των υλικών, κυρίως σε σημεία μεταγενέστερων προσθηκών στο κτίριο. Ανθρώπινη επέμβαση Οι μεταβολές που έχει υποστεί το κτίριο λόγω της ανθρώπινης επέμβασης εντοπίζονται κυρίως στις μεταγενέστερες προσθήκες που πραγματοποιήθηκαν λόγω των λειτουργικών αναγκών. Οι προσθήκες στην πλειονότητά τους αποτελούν ασύμβατα στοιχεία που διασπούν την τυπολογική και μορφολογική ενότητα του κτιρίου. Στη συνέχεια θα παρουσιαστεί η παθολογία των εσωτερικών χώρων με τα αναπτύγματά τους ενώ η παθολογία του εξωτερικού κελύφους θεωρείται οτι παρουσιάζεται επαρκώς στα σχέδια της αρχιτεκτονικής αποτύπωσης με την φωτογραφική απεικόνιση.

1. Εμφανείς είναι οι προσθήκες στη βορειοανατολική πλευρά του κτιρίου, ενώ στο ίδιο τμήμα υπάρχει και τμηματική κατάρευση της στέγης. 2. Άποψη από το ισόγειο όπου η κατάρευση της στέγης προκάλεστην κατέρευση του ξύλινου πατώματος του ορόφου που φαίνεται σε πρώτο πλάνο. 3. Έντονη φθορά κονιάματος στο ισόγειο της βορειοανατολικής προσθήκης. Εμφανής είναι και ο αρμός της σύνδεσης. 4. Τμήμα του κτιρίου όπου ο χώρος δε στεγάζεται καθόλου (1-4, Προσωπικό Αρχείο)