HET HOUDT NOOIT MEER OP …
b
1
Het houdt nooit meer op … Delfzijl in transitie •
Š Meneer de Leeuw 2018 Gebruik van fragmenten aangemoedigd mits voorzien van bronvermelding Redactie: Christine van der Vorm, Ad van Roosmalen en Pepik Henneman Tekstcorrectie: Judith Tankink Fotografie: Martijn Scholtens Illustraties: Specht – architectuur & stedenbouw Vormgeving: Laurenz van Gaalen Druk: SpringerUit drukwerk
INHOUDSOPGAVE De opdracht.. .................................................................................6 Hoe kijk jij naar Delfzijl?. . .............................................................. 13 Als je werkt aan problemen, zie je problemen . . ........................... 14 Delfzijl krimpt en gaat sociaal gezien achteruit. . .......................... 14 Delfzijl is best mooi. . ................................................................ 16 Delfzijl heeft betere tijden gekend...............................................17 Ook hier beeft het.....................................................................18 Een Delfzielster is stug, totdat … ...............................................19 Wie praat waarover en met wie als het gaat om Delfzijl? .............. 20 Het kan wel!............................................................................ 25 Hier beginnen wij met dromen...................................................... 29 Bevrijd door de Loveboulevard . . ............................................... 29 Het Krewerd commons-effect. . .................................................. 30 De Club van 30........................................................................ 32 Herman verlangt naar de zee......................................................... 39 Krewerd bepaalt het zelf, vindt Tom .............................................. 43 Janneke nodigt je uit aan de stamtoafel........................................... 47 Mijn toekomst ligt hier wél, weet Colin.. ......................................... 49 Anne geeft om Groot Bronswijk. . .................................................... 51 Delfzijl in transitie. . .......................................................................55
DE OPDRACHT Pionieren met overheidsparticipatie in het sociaal domein Net als in heel Nederland gaat 40% van de begroting van Delfzijl naar nieuwe taken in de jeugdzorg, langdurige zorg en arbeidsparticipatie. Ook de gemeente Delfzijl vraagt zich af wat bewoners hierin zelf kunnen doen. In 2016 werd Meneer de Leeuw benaderd door Martin van de gemeente Delfzijl met het verzoek bewoners uit te nodigen om als vernieuwingsnetwerk mee te denken en mee te doen.
Eerst hebben wij naar elkaar geluisterd Wij gingen bij deze mensen langs en dit waren onze openingsvragen: ‘Hoe kijk jij naar Delfzijl? – Waar in Delfzijl kom je graag? – Voel je je thuis in Delfzijl? – Wat associeer jij met Delfzijl? – Hoe was het leven hier 25 jaar geleden? – Hoe wordt het leven hier over 25 jaar? – Wat hoop je dat hetzelfde blijft? – Wat hoop je dat verandert? – Wat zie je nu al gebeuren? – Wie is nu waar mee bezig?’ Vervolgens nodigden wij iedereen uit om goed naar elkaars antwoorden te luisteren.
Wij zijn open het gesprek aangegaan Wij – Ad, Christine en Pepik – wisten weinig over Delfzijl en gingen met een open blik het gesprek aan. Eerst met collega’s van Martin: Pim, Tanka, Hanneke, Rik, Edwin, Gerdine en Alida. En vervolgens gingen we samen met hen het gesprek aan met betrokken bewoners als Maja, Haye, Mariëtte, Jacqueline, Hilde, Fatma, Appie, Ewout, Edo, Tobias, Jake, Gita, Anniek, Silly, Tiny, Drewes, Riet, Roy, Thea, Hans, Mohammed, Menneke, Rob, Wieneke, Trudy, Bekir, Ziya, Cor, Annemarieke, Saba, Jolanda, Dagmar, Arent, Tietsjannie, Leo, Fred, Jan. Later volgden er nog veel meer …
En toen barstte het los! De eerste keer dat wij iedereen bij elkaar brachten verliep het gesprek wat onwennig. Je hoorde mensen denken: wat willen deze gemeenteambtenaren en deze mensen uit de Randstad van ons? Geleidelijk groeide het vertrouwen en werd de strekking helder: Delfzijl heeft betere tijden gekend en daar laten wij het niet bij zitten! Dus toen wij samen de toekomst gingen verkennen, barstte de energie los! Want stel je voor dat je straks kunt flaneren over de Loveboulevard … Stel je voor dat je als wijk of dorp het heft in eigen handen kan nemen volgens het Krewerd commons-effect … Stel je voor
6 De opdracht
dat je hier als starter je eigen toekomsthuis kunt bouwen …
en waarom wij denken dat dit nooit meer ophoudt.
En het houdt nooit meer op … Sindsdien komt dit vernieuwingsnetwerk regelmatig bijeen. De betrokkenheid is groot om het maatschappelijk potentieel van Delfzijl te kapitaliseren. Nieuwe ideeën ontstaan, bestaande ideeën rijpen, nieuwe dingen beginnen te gebeuren. In deze rapportage beschrijven wij zo goed mogelijk wat wij hebben gehoord en wat wij hebben zien ontstaan.
Met groeten uit Delfzijl, Meneer de Leeuw Christine, Ad en Pepik
Leeswijzer Behoor jij tot die groep mensen die al mooie maatschappelijke dingen ziet gebeuren in Delfzijl, of al weet dat Delfzijl weer in een opwaartse spiraal zit? Zie jij al de nieuwe manieren van doen, denken en organiseren die in Delfzijl zijn ontstaan om het maatschappelijk potentieel te realiseren … Dan hoef je niet meer met ons terug te blikken. Sla het hoofdstuk ‘Hoe kijk jij naar Delfzijl?’ over en begin meteen met ons mee te dromen op bladzijde 29. En lees hoe dit dromen weer leidt tot andere dromen die hun weg vinden naar de praktijk
De opdracht 7
WAT IS EEN VERNIEUWINGSNETWERK? Participeren kun je leren Nederlandse lokale overheden transformeren, onze maatschappij is in transitie en we experimenteren massaal met participatie. Via participatie werkt de gemeente Delfzijl in een reeks van projecten aan meer maatwerk en meer preventie in het sociaal domein. In de wijken zijn bewoners, professionals en ambtenaren nieuwsgierig naar de nieuwe rollen en verhoudingen. Wanneer neem je regie, wanneer initieer je en wanneer geef je ruimte? En vooral wanneer doen wij het goed? Dat is wat wij uit deze projecten kunnen leren. Radicale participatie De gemeente Delfzijl heeft het initiatief genomen om echt samen met bijzondere inwoners, ondernemers en professionals uit organisatie in het Sociaal Domein te experimenteren met een vergaande vorm van participatie. Met het vernieuwingsnetwerk zijn wij op zoek gegaan naar nieuwe manieren van denken, doen en organiseren die passen in de context van Delfzijl. In juli 2016 kwamen 8 professionals uit het sociaal domein van Delfzijl in Oostknollendam bij elkaar om tijdens een 24-
8 De opdracht
uurs sessie te proeven of ze ontvankelijk waren voor deze manier van werken. Openstaan voor het onverwachte Het vernieuwingsnetwerk ontstond in 5 zorgvuldig voorbereide bijeenkomsten tussen november 2016 en juni 2017. Alle geïnterviewden werden uitgenodigd om in november deel te nemen aan de eerste bijeenkomst in het Eemsdeltagebouw. Na een bijeenkomst werd, naar aanleiding van wat in het gesprek ontstaat, opnieuw scherpgesteld waar de volgende bijeenkomst over moet gaan. Elke keer bezochten we met het netwerk een locatie die inspireerde en zo bijdroeg aan de dynamiek van de bijeenkomst. Net als bij elk netwerk, zijn kennismaking en het groeien van onderling vertrouwen cruciale elementen voor het slagen van dit vernieuwingsnetwerk. Door in een veilige omgeving te luisteren naar elkaars verhaal en elkaar te vinden in een gevoel van urgentie ontstond een gezamenlijk gevoel van richting. Dit gevoel van richting is in april 2017 na een ‘Verbeelding aan de Macht’-sessie in het dorpshuis van Krewerd vastgelegd in een Ideeënboek. Sindsdien komt het netwerk elke 1 à 2
maanden bij elkaar. De urgentie van de onderwerpen en nieuwe ideeën bepalen de agenda. Door steun, feedback en daadwerkelijke samenwerking komen acties en projecten van de grond en geeft het netwerk vorm aan de ideeën. Nu is het zover: het vernieuwingsnetwerk bestaat en sterker nog, het houdt nooit meer op en de eerste resultaten worden inmiddels tastbaar. Nu is het moment voor het netwerk om naar buiten te treden, in de zomer van 2018. We lanceren het netwerk, vertellen ons verhaal en delen deze publicatie en willen hiermee iedereen die zich wil inzetten voor Delfzijl inspireren mee te doen. Meer weten? Meer informatie over deze manier van werken vind je in het Burgermeesterboek: Lokaal en duurzaam innoveren voor iedereen door Henneman, Loorbach en Timmerman (2012).
Echt alle gemeenten zouden moeten horen hoe goed onze gemeente dit heeft durven laten ontstaan. Wij als netwerk hebben gezien hoe moeilijk het is voor de ambtenaren om écht los te laten. Laten we hier samen over vertellen en van leren.
→ Ook online: www.screenbook.nl/burgermeesterboek
De opdracht 9
EEN OPEN GESPREK BEGINT MET OPEN VRAGEN Hoe kijk jij naar Delfzijl?
......................................................................
Waar in Delfzijl kom je graag?
......................................................................
Voel je je thuis in Delfzijl?
......................................................................
Wat associeer jij met Delfzijl?
......................................................................
Hoe was het leven hier 25 jaar geleden?
......................................................................
Hoe wordt het leven hier over 25 jaar?
......................................................................
Wat hoop je dat hetzelfde blijft?
......................................................................
Wat hoop je dat verandert?
......................................................................
Wat zie je nu al gebeuren?
......................................................................
Wie is waarmee bezig?
......................................................................
10  De opdracht
MAG IK DAN MEEREIZEN? Een deelneemster tegen de andere bewoners tijdens een van de eerste bijeenkomsten van het tijdelijk vernieuwingsnetwerk: ‘Stel je voor: we zitten tegenover elkaar in de trein. De trein staat plotseling stil. We kunnen geen kant op. We raken aan de praat. Ik heb alle ruimte voor jouw verhalen en jij voor de mijne. En ik word steeds nieuwsgieriger naar jou. Ik wil weten wat je dromen zijn. Het liefst zou ik nu met jullie in deze trein zitten. Samen luisteren wij naar elkaars verhalen en dromen over Delfzijl. Gewoon, als bewoners onder elkaar.’ De aanwezige ambtenaar: ‘Mag ik dan alsjeblieft ook meereizen? Om te luisteren en te leren?’
De opdracht 11
12
HOE KIJK JIJ NAAR DELFZIJL? Wij vroegen het eerst aan de collega’s van Martin en toen aan bewoners. De mensen die wij spraken delen het beeld dat Delfzijl betere tijden heeft gekend en ook zij zien nu mooie nieuwe dingen gebeuren. Samen met de professionals gingen wij op onderzoek uit. Wij spraken met een dertigtal bewoners verspreid over de hele gemeente over Delfzijl. Wij zochten naar bewoners die opvielen door hun betrokkenheid bij Delfzijl. Wij waren nieuwsgierig naar hoe zij Delfzijl ervaren: Dit waren onze openingsvragen: ‘Hoe kijk jij naar Delfzijl? – Waar in Delfzijl kom je graag? – Voel je je thuis in Delfzijl? – Wat associeer jij met Delfzijl? – Hoe was het leven hier 25 jaar geleden? – Hoe wordt het leven hier over 25 jaar? – Wat hoop je dat hetzelfde blijft? – Wat hoop je dat verandert? – Wat zie je nu al gebeuren? – Wie is nu waar mee bezig?’ Lees in de volgende paragrafen wat deze professionals en Delfzielsters elkaar over ’hun’ Delfzijl vertelden en hoe wij dat vanuit transitieperspectief hebben geprobeerd te begrijpen. Ontdek hoe Delfzijl haar maatschappelijk potentieel kan kapitaliseren.
We moeten positief vooruitkijken in plaats van achteruit met sacherijn, we moeten uitdragen dat het beeld van Delfzijl onjuist is. — Herman
Hoe kijk jij naar Delfzijl? 13
Asielzoekers naar Delfzijl is een slecht idee, de problemen zijn hier al zo groot! — Pim
Delfzijl heeft buurten waar generatie op generatie uitkeringstrekker is: op je achttiende verjaardag, hup, eerst naar het loket van de sociale dienst. Wij zijn professionals. Onze binding met Delfzijl is vooral professioneel. Een enkeling van ons heeft zijn wortels in de streek.
ALS JE WERKT AAN PROBLEMEN, ZIE JE PROBLEMEN Wat zien professionals die werken in het sociaal domein? Wij spraken allereerst met een aantal professionals uit het sociaal domein over Delfzijl (WMO-consulent, teamleider Jeugd, wijkverpleegkundige, netwerker sociaal domein gemeente, programmamanager sociaal domein gemeente, directeur welzijnsstichting, gebiedsmanager, beleidsmedewerker gemeente). Deze professionals zien vooral de mensen met problemen. Zij werken dagelijks met bewoners die hulp en ondersteuning nodig hebben, bijvoorbeeld mensen die geen baan hebben of die langdurig ziek zijn. Professionals in het sociaal domein bieden ook bescherming aan kwetsbare jongeren, en hulp bij hun ontwikkeling. Zij maken beleid en werken in systemen om hulp en zorg voor bewoners van Delfzijl eerlijk, transparant en effectief in te zetten. Als je vooral individuele gevallen met problemen ziet en tegelijk met systemen en beleid bezig bent, is het soms lastig inbeelden wat een netwerk van mensen kan betekenen. Een nieuwe opdracht De professionals werd iets nieuws opgedragen: onderzoek of en hoe bewoners meer voor elkaar kunnen zorgen in Delfzijl. Meneer de Leeuw nodigde hen uit om op een open manier het gesprek aan te gaan met bijzondere bewoners en luisteren naar hoe zij kijken naar Delfzijl.
DELFZIJL KRIMPT EN GAAT SOCIAAL GEZIEN ACHTERUIT Toen we begonnen met dit vernieuwingsnetwerk hebben we met elkaar op verschillende manieren naar Delfzijl gekeken.
14  Hoe kijk jij naar Delfzijl?
We keken naar veranderingen in de tijd, de cijfers, de trends en verwachtingen. Een negatieve duiding van de trends leek de overhand te krijgen. De professionals vertelden dat in Delfzijl relatief veel kosten worden gemaakt voor jeugdzorg en uitkeringen. Of de gemeente Delfzijl inderdaad hogere kosten maakt in het sociaal domein hebben wij niet kunnen controleren. Volgens de Gemeentelijke Duurzaamheidsindex scoort Delfzijl qua aantal uitkeringen, werkloosheidspercentage en het aantal huishoudens met een sociaal minimum inkomen steeds net boven het landelijk gemiddelde, maar scoort zeker niet het laagst. De sociale situatie verslechtert sneller dan het landelijke gemiddelde en de bevolking krimpt. Er gaan al jaren meer mensen weg dan er komen. Het aantal banen neemt af. Het aantal uitkeringen en werklozen stijgt, net als het aantal bewoners dat moet rondkomen van een inkomen rond het sociaal minimum. Zeven cijfers die wij hebben onthouden over Delfzijl 1. Delfzijl telt nu 24.870 bewoners. 2. Er zijn 10.900 banen in 2014. Dat aantal loopt langzaam achteruit. 3. In 2014 verstrekt Delfzijl 3.290 uitkeringen. Per duizend inwoners stijgt dit aantal sneller dan elders in Nederland. 4. In 2014 telt Delfzijl 2.340 werklozen. Dat aantal neemt iets langzamer af dan in de rest van Nederland. 5. In 2014 leven 3.040 mensen van het bestaansminimum in Delfzijl. Het aantal neemt sneller toe dan gemiddeld in Nederland. 6. Sinds 2008 vertrekken gemiddeld elk jaar 1.470 bewoners en arriveren er 1.320 nieuwe bewoners. Dat betekent dat er jaarlijks netto 150 mensen uit Delfzijl wegtrekken.
Bij hulpvragen denken professionals in hokjes, als vrijwilliger denk ik breed vanuit mijn ervaring, mijn contact en ervaring met gewone mensen. Hoe kunnen bewoners in zo’n georganiseerde hokjesstructuur nog echte verbindingen aangaan en op authentieke wijze iets bijdragen?
Hoe kijk jij naar Delfzijl? 15
7. Sinds 1990 telt Delfzijl elk jaar 260 bewoners minder. Deze krimp zet de komend e 10 jaar door. Dit komt onder andere doordat Delfzijl sneller vergrijst en meer ontgroent dan gemiddeld in Nederland. Het aantal inwoners in de leeftijdsgroep 25-45 jaar daalde sinds 2007 met ongeveer een kwart. De groep tussen 0 en 15 jaar met een vijfde. Ondertussen stijgt het aantal 65-plussers met 18%. Het aantal huishoudens daalt, het aantal eenoudergezinnen stijgt en ook het aantal alleenstaanden stijgt. Bron: GDI-index en CBS.
Verwondering Iedereen zegt dat Delfzijl er nu beter voor staat. Is dat zo, en zo ja wat zeggen de cijfers dan nu? Kan Delfzijl gezien de sociale uitdagingen en de samenstelling van de bevolking de middelen beter inzetten? En zo ja, hoe dan? Hoe zien bewoners dat? Hoe kijken zij naar Delfzijl? Wat wensen zij? Welke mogelijkheden zien zijn? Wat gebeurt er al en mag meer aandacht krijgen? Leveren alle fysieke investeringen ook echt waarde voor de gemeenschap? En als er inderdaad meer werk ontstaat in Delfzijl, sluit dit dan ook aan bij de wensen en vermogens van haar inwoners? In dit netwerk hebben we gezien dat als je dichter bij de mensen zelf en meer in de wijken bent, er echte problemen voelbaar zijn. Soms zijn deze problemen minder meet-
16  Hoe kijk jij naar Delfzijl?
baar, of minder passend in een index. Maar ze zijn ondanks dat urgent aanwezig en voor degene die het betreft levensecht.
DELFZIJL IS BEST MOOI Uitwaaien Wat Gita aantrekkelijk vindt aan Delfzijl is de dijk. Daar mag ze graag even uitwaaien en lekker heen en weer lopen, bijvoorbeeld als haar hoofd vol zit. Jammer dat je de haven niet goed kan zien door de gebouwen die ervoor staan. Als je terugkomt van vakantie en je ziet de lichtjes van de fabrieken, dan ben je weer thuis. De haven heeft volgens Drewes iets magisch: de belichaming van Groningse trots, techniek, handel en bedrijvigheid. Er gebeurt veel Voor Leo is Delfzijl nog steeds prettig vanwege de ruimte, de zee, zijn tuin en vriendenkring. Maar ook vanwege de activiteiten die er worden georganiseerd. Delfsail en de jaarlijks terugkerende Pinksterfeesten, dat blijft mooi. Ook Gita waardeert de drukte, de saamhorigheid tijdens deze feesten. Je hoort eigenlijk nooit dat er vijandigheid is, het is gezellig. Ze neemt al vele jaren deel aan de Pinksterfeesten en zou nooit weggaan met Pinksteren. En dan Fred. Hij woont al 52 jaar in Delfzijl. Volgens hem is Delfzijl een gemeente waar veel gebeurt, al
beseft men het zelf vaak niet. Veel mensen zijn betrokken en dat zorgt voor een prettig leefklimaat. Menselijke maat Een Delfzielster vertelt dat veel familie in het westen woont. Het valt haar op dat zij anders leven dan hier in Delfzijl. Zij houdt van de kleinschaligheid hier, en dat je elkaar kent en kunt vragen hoe het gaat en dat geeft haar een fijn gevoel. In de grote stad kennen de buren elkaar vaak niet, zegt ze.
Als het stormt, zegt elke Delfzielster: ‘Toch eem kiek’n op de dijk en uitwaaien.’ — Gita
DELFZIJL HEEFT BETERE TIJDEN GEKEND Waar zijn al die mensen gebleven? Ze vertelt over Delfzijl-Noord van toen en hoe vol het was met huizen en met mensen. Als ze daar nu aan denkt, dan denkt ze: waar zijn al die mensen gebleven? Ze herinnert zich alle straten die er waren en de bewoners die naar buiten gingen wanneer het mooi weer was en de leuke dingen die ze samen deden. Waar ze nu woont, kijkt ze niet graag naar buiten. Omdat er zo’n leegte is. Dan vraagt ze zich verdrietig af waar al die huizen zijn gebleven.
Hoe kijk jij naar Delfzijl? 17
Teloorgang Vooral de teloorgang en afbraak van het oude winkelcentrum Kuilsburg gaat Bekir aan het hart. Dit was zo’n fijne plek, waar de bewoners van Noord elkaar ontmoetten en waar saamhorigheid heerste. Saba ziet Delfzijl veranderen. Ze verliest haar warme gevoel voor Delfzijl, haar gevoel van veiligheid. Dit komt door de huizen die verdwijnen, de wegtrekkende mensen. Je kunt geen leuke dingen doen in Delfzijl. Ze zou graag naar een museum kunnen gaan of wandelen in een park. Winkels verdwijnen, en er komt niets voor terug. Het centrum is te leeg. Ook Dagmar vindt dat Delfzijl in het verleden meer bruiste dan nu. Er was een bioscoop, en er waren meer winkels en meer uitgaansgelegenheden, zoals een verkeerspark en een zwembad. Bepaald geen uithangbord voor toeristen Het is jammer dat de camping (‘Ja, die bij AquariOm’) er niet meer is. Nu staan de campers er verloren bij, zomaar op de parkeerplaats. Er is geen sfeer, geen gezelligheid, vindt Menneke. Hans sluit zich hierbij aan: bepaald geen uithangbord voor toeristen. In de overdekte loopbrug naar het Eemshotel hangen zwart-wit foto’s van mensen die baden in zee. Zij vertellen een verhaal over de vergane glorie van een badplaats.
18 Hoe kijk jij naar Delfzijl?
OOK HIER BEEFT HET Niemand had het over bevingen Tijdens onze eerste interviewronde had niemand het erover. Misschien werd het afhandelen van de schade ten gevolge van bevingen toen nog als een individuele zaak beschouwd. Want bevingen zijn er ook in Delfzijl. En voor wie het nog steeds niet weet: het gas dat wij allemaal gebruiken werd gevonden in Groningen, de gaswinning kwam op gang en bracht decennialang welvaart aan Nederland. En toen kwamen de eerste bevingen. En ze namen toe, de schade werd zichtbaar en bewezen werd dat de bevingen door de gaswinning worden veroorzaakt. Zeer recent is vastgesteld dat de veiligheid van inwoners, ook die van Delfzijl, niet voldoende gegarandeerd kan worden. Ondanks dat de gaswinning wordt teruggedraaid wordt er nog meer schade verwacht. De herstelwerkzaamheden zullen zeker nog jaren duren. Bevingen herstellen vanuit het belang van bewoners Scholen en voorzieningen worden aardbevingsbestendig gemaakt. Vanwege de krimp wordt het aantal scholen en voorzieningen drastisch verminderd. Als je deze twee ontwikkelingen combineert, ontstaat een kans om het onderwijs en bijvoorbeeld nieuwe woonzorgcombinaties naar een hoger niveau te tillen. Dan heeft Delfzijl straks
prachtige nieuwe scholen en voorzieningen dankzij de bevingen. De uitdaging is dit samen met bewoners te laten gebeuren zodat zij, de eindgebruikers, echt krijgen wat ze willen en nodig hebben.
EEN DELFZIELSTER IS STUG, TOTDAT … Delfzielsters zijn wat afstandelijk Een Delfzielster kijkt de kat graag uit de boom en stelt eerst de vraag: wat doe jij hier, wat wil je, en waar kom je weg? Ook houden ze in Delfzijl niet van zeuren, maar van doen. En de mensen hier proberen je altijd hun hulp aan te bieden. Iemand herinnert zich dat hij in het begin een keer op zoek was naar de moskee in Delfzijl. Hij vroeg het aan voorbijgangers, maar niemand wist het. Hij kreeg hulp van twee katholieke nonnen. Zij zochten met hem mee en met z’n allen in de auto hebben ze uiteindelijk de moskee gevonden. Hier is ruimte voor iedereen In Delfzijl is veel ruimte voor nieuwkomers en diversiteit. Delfzijl is vooral een wereldse multicultistad, vindt Maja, waar iedereen zichzelf kan zijn. Mede dankzij de vele nationaliteiten die per schip in Delfzijl aankomen zijn onze jongeren dan ook best open-minded in vergelijking met andere delen van de provincie en het land. We heb-
ben hier nauwelijks last van extremisme. Een ander ziet veel contrast: Aan de ene kant van de weg een dure nieuwbouwwijk, aan de overkant een straat met twintig gezinnen die hulpverlening nodig hebben en daarnaast weer een villawijk waarin vooral stilte heerst. Te negatief Volgens een bewoner leggen Delfzielsters helaas te veel de nadruk op het negatieve, terwijl ze wel wat meer trots mogen zijn op alles dat goed gaat. Delfzielsters ervaren niet vaak trots. Ze lijken ietwat fatalistisch in het leven te staan. We hebben al het moois wat er was ‘verkontjerd’, vindt hij. Delfzijl wordt gekenmerkt door een cultuur van rondkomen met bijna niets en het koesteren van weinig ambities. Misschien heeft dit wel te maken met de oorspronkelijke ambitie om een grote stad te worden en de mislukking van dat voornemen. Delfzijl zou meer met succesverhalen in het nieuws moeten komen, zegt Dagmar. Kijk naar Delfsail, naar de mooie haven! Het moet toch lukken om het voor particulieren en bedrijven aantrekkelijker te maken om zich hier te vestigen. Kijk iets beter, maant Rob, het is geweldig wat er de afgelopen jaren is gerealiseerd en ook naar de visie van we moeten het met elkaar doen, en zie de positieve kentering van de laatste 5 jaar.
Hoe kijk jij naar Delfzijl? 19
Het ligt er natuurlijk aan hoe je ze benadert Als je vraagt naar de beelden over Delfzijl hoor je weinig positiefs. Als je even doorvraagt en echt even met de mensen doorpraat, dan krijg je hun trots wel te zien. En dan wordt ook duidelijk wat ze echt willen. En dat willen ze dan graag laten zien.
WIE PRAAT WAAROVER EN MET WIE ALS HET GAAT OM DELFZIJL? Ik wens Delfzijl en haar Delfzielsters een stukje ontspannenheid toe bij hun zoektocht naar wat nodig is voor de gemeenschap. — Jake
‘Delfzijl slaagt er maar niet in om het maatschappelijk potentieel, vanuit trots en eigenwaarde, en met intrinsiek optimisme te kapitaliseren’, zo vat een deelnemer het opeens samen. Wij proberen te begrijpen hoe dit zo is gekomen, want op onze eigen manier willen wij allemaal hier wat aan doen! Wat opvalt is dat Delfzijl na de Tweede Wereldoorlog lang door anderen werd bestuurd. Het is pas sinds kort dat de gemeente haar eigen koers kan varen. En dat doet ze samen met de buurgemeenten. Beoogde groei werd op afstand bestuurd Aan het eind van de jaren vijftig dreigt de Randstad overbevolkt te raken en het Noorden leeg. In verband met de nationale spreiding besluit het ministerie van Economische Zaken dat Delfzijl een industrialisatie kern wordt. De grote investeringen in het Chemiepark Delfzijl en de infrastructuur hebben grote effecten op het zelforganiserend vermogen van de gemeente. De opgave blijkt te groot voor de lokale schaal. De gemeente Delfzijl komt uiteindelijk onder provinciaal en nationaal toezicht. Delfzijl is een groeikern en het ministerie van Volkshuisvesting en de provincie zijn nauw betrokken bij het realiseren van de benodigde woningbouwvoorraad en voorzieningen.
20 Hoe kijk jij naar Delfzijl?
Vanaf 2021 gaan Delfzijl, Loppersum en Appingedam hun toekomst met elkaar afstemmen Mede door de oliecrisis blijft de verwachte groei naar 70.000 bewoners uit. Het industriële zwaartepunt verplaatst zich naar een locatie iets verderop. Daar wordt de nieuwe Eemshaven aangelegd, omdat de steeds groter wordende boten niet meer passen in de havens van Delfzijl. Nieuwe kabinetten komen met nieuw plannen. Met de nota ‘Pieken in de Delta’ ligt de focus in Nederland weer helemaal op de Randstad. De regio pakt het zelf op. Toekomstgericht. De nieuwe plannen, zoals voor het overschot aan huizen van lage kwaliteit stellen eisen aan de bestuurskracht. De opgaven worden groter en dat vraagt wat van alle organisaties. Een gemeentelijke herindeling werd aangekondigd. Vanaf 2021 kunnen Delfzijl, Appingedam en Loppersum (DAL) samen hun voorzieningen organiseren en het gebied besturen.
Wie luistert naar Jacqueline? Wie luistert naar wie? Wie heeft een visie op de toekomst van de DAL-gemeenten? Wie is in staat om nieuwe ontwikkelingen in gang te zetten? Worden deze mensen wel gezien? Wie luistert naar hen? En als je luistert, wat hoor je dan? Wie luistert bijvoorbeeld naar Jacqueline: ‘We moeten een manier bedenken om de balans te vinden tussen bewoners, gemeente, ondernemers en industrie. Zodat we allemaal kunnen gaan werken aan het verbeteren van onze gemeenschap. Samenwerken om mensen om te scholen, aan het werk te krijgen en om armoede tegen te gaan. En ook om kindvriendelijke plekken en meer betaalbare woningen voor jonge mensen te realiseren. Het belangrijkste is dat wij weer samen iets moois creëren. Niet voor onszelf, maar denkend aan de toekomst, voor onze kinderen. Wij hebben de wereld in bruikleen van onze kinderen. Wij moeten deze wereld weer netjes achterlaten. Wij zijn de ‘empowering community’. We hebben allemaal onze behoeften en we ontmoeten en versterken elkaar telkens weer. Wij moeten het waarmaken. Wie wil daarbij helpen?’
Hoe kijk jij naar Delfzijl? 21
ZOMAAR WAT MOOIE IDEEËN OVER DE TOEKOMST VAN DELFZIJL Goed dat er nu wordt geïnvesteerd in het centrum en het strand. Tegelijkertijd zou Delfzijl volgens Leo moeten investeren in de muzikale cultuur die er van oudsher is, ook omdat het alle lagen en culturen kan verbinden. Delfzijl moet weer meer kindvriendelijk worden, zeggen Jacqueline en Fatma. Het kan echt wel een leuke plek worden om te wonen en te werken. Roy ziet veel jong talent in Delfzijl, maar nauwelijks een plek om dat te ontwikkelen. Daarom heeft Delfzijl een plek nodig waar van alles wordt georganiseerd en waar mooie dingen kunnen ontstaan, vooral vanuit de jongeren zelf. Hilde wil dat de aanwezige pareltjes meer tot hun recht komen, door te focussen op een paar grootschalige projecten en op de schoonheid van het gebied.
22 Hoe kijk jij naar Delfzijl?
Silly
Hoe kijk jij naar Delfzijl? 23
Jacqueline
24  Hoe kijk jij naar Delfzijl?
HET KAN WEL! Wat opvalt is de lokale organisatiekracht. We zien dat in Delfzijl prille ideeën van bewoners dankzij de maatschappelijke bijval en de trekkracht van ondernemers kunnen uitgroeien tot succesvolle nieuwe maatschappelijke en economische activiteiten. Roy en zijn kompanen draaien het om Eurocup Delfzijl brengt de grote Europese topclubs naar Delfzijl. Traditioneel groeien voetbaltoernooien van een lokaal niveau naar regionaal en vervolgens landelijk, tot het stopt. Roy en zijn kompanen doen het anders. Zij zijn begonnen op Europees niveau en heel Delfzijl deed mee. En dat doet het nog steeds! Renaissance in Krewerd Krewerd is een klein dorpje met zijn negentig bewoners, en wat betreft zijn locatie – midden in de klei – mag je het gerust geïsoleerd noemen. Toch komen mensen vanuit hele wereld er naartoe voor de ruim 700 jaar oude Mariakerk. Ze willen maar één ding: spelen op het antieke orgel dat nog wordt gestemd volgens de manier die in de renaissance gebruikelijk was. En dat kan, dankzij Thea en Riet en een handjevol andere bewoners dat zich om het kerkje bekommert.
Delfsail, ik ben er bijna vier dagen geweest en was enorm onder de indruk van de volksvreugde en de kwaliteit van het aanbod en de organisatie.
Onkruid leidt tot bewonersbedrijf Delfzijl-Noord werd geherstructureerd, woningen werden gesloopt. Wat ervoor terugkwam: braakliggende terreinen waar het onkruid manshoog stond. Silly en een aantal medebewoners sloegen de handen ineen om zelf een mooi park te creëren. Zo ontstond het Bewonersbedrijf Delfzijl Noord, een groep bewoners die met kleine bedrijfjes positief willen
Hoe kijk jij naar Delfzijl? 25
bijdragen aan hun wijk. Silly weet dat echte waarde niet in omzet is uit te drukken.
Je moet soms zelf de eerste stap zetten voor verandering en niet alleen maar praten. — Jacqueline
26 Hoe kijk jij naar Delfzijl?
Mothers United De vrouwen van Mothers United hebben geen werk, maar ze delen wél een droom: van Delfzijl een paradijs maken om te wonen en op te groeien. Deze Antilliaanse moeders koken graag voor anderen en breiden zo het dieet van de Delfzielsters uit met Antilliaanse lekkernijen. Mothers United verzorgde de catering tijdens de eerste bijeenkomst van het vernieuwingsnetwerk en vond ook daar de steun om verder te groeien. Sinds kort is het stationsgebouw het nieuwe clubhuis van Mothers United geworden, mede dankzij het Bewonersbedrijf Delfzijl Noord!
STOPT OF BEGINT HET NEDERLANDSE SPOOR IN DELFZIJL? DE MANIER WAAROP JE KIJKT, BEPAALT WAT JE ZIET.
Hoe kijk jij naar Delfzijl? 27
28  Hoe kijk jij naar Delfzijl?
HIER BEGINNEN WIJ MET DROMEN Op 2 maart 2017 wordt de basis gelegd voor het vernieuwingsnetwerk. Nooit eerder heeft Meneer de Leeuw zoveel energie zien vrijkomen bij een verbeeldingssessie. In het dorpshuis in Krewerd durven wij allemaal even samen te dromen … In onze verbeelding tillen wij Delfzijl op. De denkbeeldige brug over de Eems staat voor het grenzeloos visualiseren van lang gekoesterde verlangens. Durven dromen over een brug brengt ons ertoe om te dromen over een Loveboulevard. Ook dromen wij van het Delfzijl waarin de dertigjarige Roy wil blijven wonen. En het inspireert Krewerd om te dromen over hoe je samen je toekomst kan organiseren.
BEVRIJD DOOR DE LOVEBOULEVARD
Een brug over de Eems bouwen naar Emden … dan is Delfzijl niet meer het eindpunt van de wereld maar het midden van twee werelden. En zie Delfzijl nou eens niet als het einde van Nederland, maar als het centrum van NoordEuropa. — Bekir
Stel je voor: je voelt je een beetje vastgeroest. Je zit vast in je werk. Je hebt jezelf begrensd. Keurig werk je binnen de kaders, maar daarmee kan je je doel niet altijd bereiken. Buiten de kaders durven gaan om je doel te bereiken, dat is waar dromen over gaat. De dijk is nu ‘net niks’, het kan en moet veel mooier. Alles is er al, dat wat er is hoeft alleen maar mooier gemaakt te worden. De officiële plannen om het strand te pimpen gaan niet ver genoeg. Stel je liever een Loveboulevard voor, waar iedereen aan meedoet!
Hier beginnen wij met dromen 29
We vieren de liefde en gaan zo de krimp tegen … En later denk je met een glimlach terug aan de vliegerwedstrijd, het concert aan diek, de glijbaan in de Eems en het eetbare park. Al eeuwenlang is de diek de plek waar mens en natuur samen zijn. Juist daar is het leven en de liefde voelbaar. De Loveboulevard leeft, het bruist en er is altijd plek voor een praatje.
Welkom op de Loveboulevard Het is 1 juli 2028. Om in de juiste stemming te komen voor het gevoel achter de Loveboulevard kun je het best een lekker muziekje opzetten. Flanerend over de Loveboulevard kom je in een Woodstock state of mind … alles mag, alles kan … suf, gek, saai, absurd … alles is oké als het maar oprecht is. Ook auto’s, fietsers en rollators kunnen via het strand richting Eemshaven. Paraderen, flaneren of naar de drive-in bioscoop, gratis parkeren. En natuurlijk ligt de enige echte Loveboat klaar om naar Duitsland te varen … Er zijn boetiekjes aan de kade, net als aan de Côte d’Azur, waar je een aandenken kunt kopen met de tekst ‘Love from Delfzijl’? En dit allemaal tussen het Eemshotel en de windmolens. De Loveboulevard is voor iedereen van 0 tot 100 jaar. Er is een speeltuin waar ook ouderen weer jong kunnen zijn. Jongeren kunnen er naar hartelust rondhangen. Op de Loveboulevard maken we mooie herinneringen Ik sta als eerste te dansen … mijn doe-even-normaal stem is er stil van geworden. Heerlijk om even met gelijkgestemden los te gaan! We maken nieuwe familieherinneringen: dat was leuk. Daar plonst er weer iemand in het water. Je loopt langs de Loveboulevard met een glimlach op je gezicht.
HET KREWERD COMMONS-EFFECT Zoals vroeger het water vrij en makkelijk om deze wierde heen kon stromen zal Krewerd weerbaar en veerkrachtig zijn in de stroom van toekomstige maatschappelijke ontwikkelingen. Nu valt door de bevingen de boerderij van de laatste boer in Krewerd uit elkaar, net als de achterwand van het dorpshuis. De school is een woonhuis geworden, net als in vele andere kleine dorpen in het ommeland.
30 Hier beginnen wij met dromen
Krewerd wordt ontwikkelingsmodel voor Delfzijl Het is 1 mei 2028: Na het ‘redden’ van het dorpshuis en het Mariakerkje met haar orgel gaan bewoners enthousiast aan de slag met het klimaatneutraal maken van Krewerd. De bewoners hadden al snel door dat het nuttig was om direct contact te maken met de drie grote buren: het omliggende windmolenpark, het zonnepark en het serverpark. Het kleine Krewerd kon dankzij haar ambities meeliften met de kennis en fysieke infrastructuur van deze grote reuzen in het landschap. Status aparte Bij wijze van experiment kreeg Krewerd van de gemeente een status aparte. De gemeente vertrouwde op het zelforganiserend vermogen van Krewerd. Het dorp mocht alles zelf organiseren naar eigen wens: toerisme, ouderenzorg, participatiewet, onderwijs, energievoorziening, openbare ruimte. Zelfs de post wordt anders geleverd in Krewerd.
DELFZIJL LOKAAL BESTUURD Wat kunnen wij zelf beter organiseren? Welke beslissingen kunnen wij zelf nemen? Wat voor een talent hebben wij in onze gemeenschap? Wat kunnen wij zelf verbeteren? De gemeente Delfzijl veranderde door het Krewerd commons-effect in een collectief van gemeenschappen die zichzelf besturen, op onderdelen of soms zelfs volledig. Gemeenschappen die zichzelf en elkaar toerusten voor een betere toekomst.
Negentig trotse bewoners Er wonen nog steeds maar negentig mensen in Krewerd. Maar wel negentig trotse en betrokken mensen. Vele dorpen in de buurt kwamen kijken, ook gemeenschappen uit de wijken van Delfzijl kwamen langs. En dat leidde tot wat wij nu het Krewerd commons-effect zijn gaan noemen. Ook anderen gingen met een positieve blik naar hun eigen gemeenschap kijken. Hier beginnen wij met dromen 31
DE CLUB VAN 30 Roy is 25 jaar en wil dolgraag in Delfzijl blijven wonen. Er zijn veel meer jongeren die in Delfzijl willen blijven wonen. Elke generatie heeft zijn eigenheid. En dat merk je. Wat geeft jongeren energie als ze aan hun toekomst in Delfzijl denken – en wat juist niet? Stel je voor dat Delfzijl wordt bestuurd door mensen onder de 30? De club van 30 viert zijn 30ste verjaardag 20 april 2047: Delfzijl staat erom bekend dat jij, als jongere met een idee, het juist hier kan maken. 30 jaar geleden begon het een beetje onwennig. 30 jongeren in een cirkel en 30 betrokken bewoners, ondernemers en beleidsmakers eromheen. Als snel werd duidelijk dat jongeren het meer en vaker voor het zeggen moeten hebben. Zij barsten van de frisse ideeën en kunnen Delfzijl maken. Het is hún toekomst die op het spel staat.
32 Hier beginnen wij met dromen
HET LIJKT WEL OF WIJ DE HELE TIJD HEBBEN ZITTEN LACHEN … MAAR WIJ ZAGEN HET ECHT HELEMAAL VOOR ONS …
Hier beginnen wij met dromen 33
34
35
36
37
Herman
38  Hier beginnen wij met dromen
HERMAN VERLANGT NAAR DE ZEE Loveboulevard – hilarisch idee, maar wat doe je er mee? Dat was de vraag die het vernieuwingsnetwerk nuchter stelde tijdens de eerstvolgende sessie na Krewerd. Van de aanwezige ambtenaren kregen wij te horen wat het huidige plan was voor de vernieuwing van het Vennenplein. ‘Dat meen je niet!’, was onze eerste verontwaardigde reactie. ‘Dit is een plan zonder plezier, dit kan veel mooier.’ Vragen staat vrij … Toch raakten Herman, Maja en Alida er steeds meer van overtuigd dat onze dromen van een Loveboulevard de moeite waard waren om te delen. Dit was te mooi om te laten gaan. Met de steun van het netwerk gingen ze op pad. Ze zochten uit wie bij de gemeente over de plannen ging en belden aan: ‘Tuurlijk willen wij even luisteren’ zeiden de projectleiders. Met een handgemaakte schets toonde Herman zijn praktische uitwerking van de Loveboulevard. Hij pleitte voor een meer vloeiende opgang vanuit het centrum naar het Vennenplein met als doel de zee met het centrum te verbinden. Het antwoord was stellig: ‘We hebben al een plan en er is al inspraak geweest.’
Stel dat mijn ouders straks komen te wonen op de ‘wonen met een plus’-locatie, en als uitzicht alleen maar een zee van auto’s krijgen. Ik zal het niet kunnen verkroppen als ik niet heb geprobeerd om dit mooier te krijgen (...) Mijn vrienden verklaren me voor gek — Herman
Het is nooit te laat We hoorden dat de dijkverzwaring vertraging opliep door de aardbevingen. We pakten deze kans. Er moest opnieuw
Herman verlangt naar de zee 39
onderzocht worden of het bestaande plan wel bevingsbestendig genoeg was. Opnieuw klopte Herman aan namens het netwerk. Hij bevroeg de uitvoerende projectleiders over de oorspronkelijke bedoeling van het plan. Kan het niet mooier? Waarom geen fijne plek maken voor alle inwoners van Delfzijl? Weer was het antwoord: ‘De trein rijdt al, voor aanpassingen is het te laat.’ Maar Herman mocht best in de klankbordgroep komen zitten. Toeval kun je omarmen Na de vertraging was in december 2017 het lot ons weer gunstig gezind. De opzet van de gemeente voor de verbinding tussen de dijk en het centrum werd afgekeurd door het waterschap vanwege nieuwe, strengere veiligheidseisen met het oog op de bevingen. Het moest helemaal anders. Wat ook hielp was dat grote delen van de dijk werden afgesloten voor publiek. Opeens ervoeren meer bewoners hoezeer ze gehecht waren aan hun loopje over de dijk. En de ruimte die ontstond door de sloop van de Vennenflat toonde echt de mogelijkheden van dit gebied. Men had tijdens het uitwerken van alle technische aanpassingen niet voldoende beseft wat de open ruimte echt voor de ontmoeting in Delfzijl kan betekenen. Herinnering aan de intentie Het Marconi-project was een ontwerp voor een heel nieuw waterfront in Delfzijl. Tij-
40 Herman verlangt naar de zee
dens de realisatie van dit soort grote projecten gaat het vaak over de exacte invulling van het project. Maar wie gaat over de gedeelde verlangens van de bewoners en andere belanghebbenden? Wie herinnert zich gaandeweg de oorspronkelijke intentie nog? En wie herinnert de uitvoerders daaraan? Het is belangrijk (en een kunst) om echt te durven blijven luisteren naar de wensen van de toekomstige gebruikers, naar de bewoners en naar de jeugd. Zij moeten leven met de veranderingen die nu plaatsvinden. De projectleiders vertrekken naar een volgende opdracht. Dit gesprek zoals in dit project is toegelaten, is lang niet altijd gebruikelijk en is echt de verdienste van alle betrokkenen. Nieuwe samenwerking Met nieuwe energie na een stevige aanmoediging van het netwerk gingen Herman, Maja en Alida voor de derde keer op pad. Dit keer zag de projectleider nieuwe mogelijkheden, dus hij stelde voor ons plan voor te dragen in de klankbordgroep. En dat hebben we gedaan, maar niet na het plan eerst grondig uit te werken, om het in dezelfde taal als de bestaande plannen te kunnen vergelijken. Het hele netwerk werd ingezet, we hadden maar een paar dagen. Op de allerlaatste avond lukte het. Het plan bleek haalbaar, mooier, en misschien zelfs goedkoper te zijn dan het afgekeurde plan. Ondertussen waren de ambtenaren om en hadden ze alles voorbereid waardoor er op
tijd een nieuwe nota lag, waarop de gemeenteraad kon beslissen. En de raad keurde het aangepaste plan ook goed! Onderdeel van het plan is dat de gemeente bij elke nieuwe fase van het huidige inrichtingsplan steeds opnieuw goed luistert naar de wensen van de gebruikers en bekijkt hoe die opgenomen en uitgevoerd kunnen worden. Wordt vervolgd …
DIT HOUDT NOOIT MEER OP … Achter het hilarische idee van de Loveboulevard schuilt een diep verlangen om Delfzijl mooier en levendiger te maken. Dit verlangen bleek sterk genoeg om mensen te motiveren om hun nek uit te steken en met succes een rijdende planologische trein van koers te laten veranderen. Dit is waarom wij denken dat dat lukte: … omdat de Loveboulevard een rijk idee is De Loveboulevard geeft beelden aan diepere en gedeelde verlangens van betrokken bewoners in Delfzijl. Het is de moeite waard om ook zo nu en dan samen te dromen. Dromen is een begin. … omdat samen de nek wordt uitgestoken Herman en de rest van het netwerk, maar uiteindelijk ook de ambtenaren, gaven niet op. Ze gebruikten hun kennis en creativiteit om het idee tot leven te brengen. … omdat kansen worden gezien en gepakt Als gevolg van de bevingen werd het bestaande plan afgekeurd. Door onmiddellijk een kans te zien, zelfs in een moeilijke situatie, creëerden we nieuwe mogelijkheden om ons idee alsnog uit te voeren. … omdat veel competenties bij elkaar komen De deelnemers van het netwerk verschillen onderling sterk qua achtergrond en ervaring. Doordat ze elkaar en de ideeën kennen, zijn er altijd deelnemers die inhoudelijk en/of procesmatig meedenken en snel handelen.
Herman verlangt naar de zee 41
Tom
42  Herman verlangt naar de zee
KREWERD BEPAALT HET ZELF, VINDT TOM Tom stond op in Losdorp … Door samen met het netwerk te kijken welke concrete eerste stappen in Krewerd gezet kunnen worden, realiseert Tom zich opeens iets. Door de bedragen van alle individuele schade-onderzoeken en de voorgestelde versterkingen bij elkaar op te tellen, kom je op een enorm bedrag uit. En toen was het besef er opeens, dat door slim samen te werken er misschien wel meer mogelijk is. Hoe doe je dat samen als dorp? … en vertelde vol passie Zonder te verdwalen in de hoe-vraag, schetste Tom de mogelijkheden voor het dorp. Aangemoedigd door het netwerk ging hij op pad om tegen iedereen te vertellen, van burgemeester tot Nationaal Coördinator Groningen en ministerie: ‘Het is ons dorp! Wij willen het zelf doen.’
Beste organisaties, beste overheden, beste burgemeester, beste Nationaal Coördinator Groningen,
Met de vergoeding voor bevingsschade mag ik mijn huis versterken en herstellen zoals het was. Ik mag het niet veranderen of verbeteren door het bijvoorbeeld levensloopbestendig te maken. Wie gaat er eigenlijk over mijn huis? Ik toch? Wat vinden mijn buren hiervan?
We hebben hier iets heel moois, wil je een keer naar ons luisteren? In Krewerd gaan wij door met ons te organiseren. We zoeken samenwerkingen met andere partijen omdat onze huizen toekomstbestendig moeten worden.
Krewerd bepaalt het zelf, vindt Tom 43
Het is ons dorp! Tom stelde steeds dezelfde vragen aan buurtregisseurs en aan verdelers van woningbouwcontingenten. Hij vroeg het tijdens het opnemen van individuele schade-protocollen, tijdens buurtschouwen, en ga zo maar door. Niemand kon om hem heen. Wat hij vroeg was: ‘Zullen we het samen doen? Mogen wij er als bewoners over gaan? Het is ons dorp!’. En er werd geluisterd. De burgemeester, het projectteam in het dorp, landelijke architecten als Fons Verheijen, Perspectief 2025, de gemeenteambtenaren, de Nationaal Coördinator Groningen … hier kon niemand tegen zijn. De logica en de redelijkheid van Toms verzoek drong tot iedereen door. Dus maakte de burgemeester ruimte in de bestaande plannen en wees hij woningen toe voor het Experiment Krewerd. Het dorp is zo een van een proeftuinen geworden om collectief het herstel van bevingsschade te organiseren.
Als wij ons niet organiseren, gaat het zoals de instanties willen.
Krewerd heeft de echte uitdaging te pakken In Krewerd worden nu de juiste vragen gesteld: Hoe kan hier de schade zo hersteld worden, dat wij kunnen wonen in ons eigen huizen, zoals wij dat willen? We maken van een nood een deugd. We herstellen niet alleen de schade aan het dorpshuis, maar we maken ook plaats voor voorzieningen die waren verdwenen. De voorzieningen die wij nodig hebben omdat ook wij ouder worden, komen terug. Maar dan op een nieuwe manier, die past bij deze tijd. Passend bij het DNA en de historie van ons dorp en dienend bij de manier van leven die wij willen. We herstellen het gemeenschappelijk goed. Niemand weet hoe het moet … In het dorp krijgt Tom steun en zet hij een projectgroep op. De herstelopgave is voor iedereen nieuw, maar ze pakken het experiment met beide handen aan. In Krewerd kiezen ze
44 Krewerd bepaalt het zelf, vindt Tom
het tempo dat bij hen past. Ze doen alles om het eigenaarschap te houden. En ze denken groter: andere dorpen kunnen dit ook en kunnen hun voordeel doen aan wat in Krewerd geleerd wordt. … en toch gaat het door Krewerd is alvast een lichtend voorbeeld van hoe overheden kunnen samenwerken met bewoners. Experiment Krewerd is opgenomen in een manifest waarbij overheden samenwerken in het belang van de bewoners. De media pakken het op: Dagblad van het Noorden, de Volkskrant en de lokale kranten schrijven over Krewerd. Maar echt samenwerken is moeilijk want er komen hier zoveel wensen, zoveel organisaties en zoveel belangen bij elkaar. Wordt vervolgd …
DIT HOUDT NOOIT MEER OP … Ondanks alle erkenning en aandacht van buiten kan de collectieve aanpak van het schadeherstelproces zomaar stil komen te liggen. Het co-creatie proces is kwetsbaar en er staat veel op het spel. De reflex om te focussen op je eigenbelang is sterk. De legitimiteit om te handelen vanuit het gemeenschapsbelang moet telkens weer ontstaan. Het helpt als: … je blijft dromen Tom ging op pad met een verhaal over een zelforganiserend Krewerd dat iedereen aanspreekt, zeker toen het nog ging over een verre energieneutrale toekomst. Nu het gaat over directe belangen in het hier en nu, blijkt het denken vanuit de gemeenschap lastiger. Wat helpt is om mede-Krewerders zo nu en dan te herinneren aan de droom een zelforganiserend dorp te worden. Eigenlijk is dat iets wat wij aan het begin van elke bijeenkomst van het vernieuwingsnetwerk zijn gaan doen. Telkens nemen we de tijd voor de vraag: Waarom doen wij dit? Wat zagen wij ook alweer voor ons? … je vanuit betrokkenheid meehelpt Net als bij de Loveboulevard is een betrokken begeleiding en steun van elkaar hier wenselijk. Ook hier is het geen garantie voor succes. Succes begint bij de wil en energie van de bewoners.
Krewerd bepaalt het zelf, vindt Tom 45
Aanmoediging voor Krewerd Houd de bal hoog! dat je iets samen wilt, wil niet zeggen dat het ook gaat gebeuren de lange weg van afstemming vraagt echt wat van iedereen als het even niet lukt als het even helemaal niet fijn is als het je even niet lukt vanuit het geheel te denken als je het vertrouwen verliest in een goede uitkomst zoek dan je inspiratie op waarom wilde je dit ook alweer samen doen wat wensen wij Delfzijl toe?
46  Krewerd bepaalt het zelf, vindt Tom
JANNEKE NODIGT JE UIT AAN DE STAMTOAFEL Ongevraagd handelen Ongevraagd, zonder opdracht en gesteund door het vernieuwingsnetwerk zette Janneke vanuit Sport4Connect en gesteund door het Bewonersbedrijf de stamtoafel op: ‘In Noord is veel zorg, veel professionals zijn in de weer met allerlei mensen en vooral ook met ouderen. Maar wanneer maken ze nou eens gewoon een praatje, kletsen ze even bij?’ Aan de stamtoafel is iedereen welkom. Zowel bewoners als professionals, zolang je er maar zit als mens en je openstaat voor echt contact. Van beschouwen naar samenzijn Als professional is Janneke betrokken bij verschillende projecten. Ze miste zelf soms de onderlinge samenhang en het gezamenlijke geluid. Als zij het al niet kan uitleggen, waarom verwachten we dat dan wel van de inwoners? Vanuit verschillende doelstellingen worden interventies en oplossingsrichtingen bedacht en in gang gezet. Het is gebleken dat het lastig is om verschillende beleidsterreinen intern af te stemmen voordat je met je verhaal naar de bewoners gaat. Stel je draait dit om, en je praat open met een bewoner en hoort wat er nodig is en je gaat daarmee terug naar het gemeentehuis. Om te oefenen met deze omkering begon ze met de stamtoafel. Om de waarde van een goed gesprek en daadwerkelijk luisteren zichtbaar te maken.
Wat luisteren we toch slecht! — Janneke
Wordt vervolgd … Janneke nodigt je uit aan de stamtoafel 47
DIT HOUDT NOOIT MEER OP … Delfzijl heeft in de loop der jaren de nodige plannen zien langskomen. Hier is veel geïnvesteerd in wonen, zorg en leefbaarheid. De gezichten die naar Delfzijl keken, wisselden steeds weer en de organisaties die zich met Delfzijl bemoeiden ook. De stamtafel is er om echt te luisteren naar de mensen om wie het gaat in een straat of buurt. De stamtafel staat voor gelijkwaardigheid en professionaliteit. Het helpt als: … je je professionele bril afzet Stel je voor dat je met toestemming en vertrouwen, een gesprek van mens tot mens mag voeren met de mensen voor wie je je werk doet. Echt vormvrij en zonder agenda of doel. Zonder sturing. Zou je dan niet veel beter geïnformeerd en met veel meer plezier je werk doen?
48 Janneke nodigt je uit aan de stamtoafel
MIJN TOEKOMST LIGT HIER WÉL, WEET COLIN Hardnekkige neigingen Het idee van een club van 30, een club voor en door jongeren, sloeg direct aan in het vernieuwingsnetwerk. Meteen wilden wij de Delfzijlse jongeren uitnodigen voor de eerstvolgende bijeenkomst en ze de oren van het lijf vragen. En ze kwamen: Julian, Roy, Peter, Janneke en anderen. Voordat wij het wisten, alle goede bedoelingen ten spijt, werd er toch weer gepraat over jongeren, in plaats van met ze. Gelukkig merkte iemand het op, waardoor het contact herstelde en de jongeren zich ook serieus genomen voelden. Ook zij raakten enthousiast over de Loveboulevard. Een half jaar later schoven de jongeren weer aan, deze keer gewoon als volwaardig lid van het netwerk.
Als je jong bent en je woont in Delfzijl, vraagt niemand naar jouw toekomst.
Geen excuustruus De burgemeester, die ervan hoorde, wilde ook wel met de jongeren praten. Het is naast zinvol, namelijk ook leuk om met jongeren te praten. Iedereen zou in Delfzijl met jongeren moeten praten, gewoon eens echt luisteren en ze serieus nemen. Grenzeloos Ondertussen was het ‘mijn toekomst ligt hier wel’-huis van Colin verbouwd en hebben de jongeren weer hun voetbaltoernooi Eurocup Delfzijl georganiseerd. De gemeentegrens is voor
Mijn toekomst ligt hier wél, weet Colin 49
jongeren niet belangrijk, maar goed ook want straks ligt door de gemeentelijke herindeling de grens weer een stuk verder. Ferry, Colin en Maja speuren naar goede ideeën en vormen een verbindende schakel tussen jongeren voor wie de toekomst wel in Delfzijl ligt. Eduard, Appie, Rik en anderen staan klaar om deze Club van 30 met raad en daad bij te staan. Wordt vervolgd …
DIT HOUDT NOOIT MEER OP … Iedereen vindt de club van 30 een goed idee. Het gaat over hun toekomst. Als netwerk hebben wij moeten leren om de jongeren op zo’n manier te verwelkomen dat zij zich gehoord en als volwaardig betrokken voelen. Dat gaat niet vanzelf, het helpt als: … je opschuift zodat de ander kan meedoen Als je een nieuwe groep wilt verwelkomen in je netwerk, moet je het gesprek en je manier van omgang aanpassen, zodat deze mensen zich ook welkom en gehoord voelen. … jongeren doen wat ze zelf willen De aanstaande club van 30 wordt overspoeld met vragen en uitnodigingen. Gelukkig kiezen ze zelf voor de dingen die ze echt belangrijk vinden.
50 Mijn toekomst ligt hier wél, weet Colin
ANNE GEEFT OM GROOT BRONSWIJK Hilde zet het netwerk in Hilde nodigde het vernieuwingsnetwerk uit om ook een keer naar Wagenborgen te komen. Daar ligt Groot Bronswijk. Hier was decennia lang een psychiatrisch centrum gevestigd, dat inmiddels alweer een tijd gesloten is en waarvan de meeste panden gesloopt zijn. Het grote terrein wordt herontwikkeld en Hilde denkt dat er meer mogelijk is. Het netwerk is nieuwsgierig. We besluiten het gesprek aan te gaan met het dorp, met verschillende partijen zoals de school, dorpsbelangen, de vrijwilligersorganisatie, de sportschool, de gemeente, en de zorgleveranciers, die zich hier graag vestigen.
Het is echt een prachtige plek in ons dorp. En we doen er zo weinig mee. Wonen op een manier die bij mij past, dat lijkt me wel wat!
We nemen picknicktafels mee De genodigden schuiven aan bij onze picknicktafels in het veld. Ze kennen elkaar niet echt. Het terrein van Groot Bronswijk heeft een lange geschiedenis in de zorg. Telkens hebben hier mensen voor anderen gezorgd, volgens de uitgangspunten van hun tijd. We nodigen de partijen uit om samen te verbeelden hoe zij hier vanaf nu voor elkaar kunnen zorgen. Nieuwe verbindingen ontstaan. Kunnen we bijvoorbeeld in de buurt van de school de oude moestuinen en fruitbomen in ere herstellen? Kunnen we ons indenken hoe het is om echt zelfvoorzienend te zijn en weer een beschermde omgeving te creĂŤren waar gewerkt kan worden?
Anne geeft om Groot Bronswijk 51
Overal tiny houses Coby droomt van een tiny house. De zoektocht naar meer flexibele en tijdelijke vormen van huisvesting is actueel. En mogelijkheden zat: tiny houses als strandhuisjes aan de Loveboulevard, tiny houses in Wagenborgen naast de geboden zorgvoorzieningen, tiny houses in Delfzijl-Noord als jongerenhuisvesting, tiny houses in Krewerd als zogenaamd verhuis-huis voor wanneer je eigen woning verbouwd wordt, of als tijdelijke mantelzorgwoning bij de grote boerderijen met ruimte zoals in Spijk. De toekomst vaart binnen Sinds jaar en dag zijn kennis en vakmanschap in de scheepsbouw in heel Groningen aanwezig. Zo ook in deze kustgemeente. Een huisje van met duurzaam materiaal, gebouwd door lokale vakmensen, is per schip onderweg naar Delfzijl. Het schip vaart daar straks binnen en brengt niet alleen een prachtig huisje mee, maar vooral inspiratie voor de toekomst. Ook Hanneke sluit aan Nu er allerlei plannen lopen voor het terrein, schoof ineens een bewoner uit Wagenborgen aan bij het netwerk. Ze had over ons gehoord in het dorp. En ze vertelde haar verhaal. Hanneke wilde haar huis verkopen om een nieuw bedrijf in een boerderij aan de rand van het dorp te vestigen. Het huis bleek echter onverkoopbaar na de aardbe-
52 Anne geeft om Groot Bronswijk
ving bij Huizinge en alle aardbevingen die daarna volgden. Nu dit (voorlopig) niet doorging, kreeg ze zin om zelf aan de slag te gaan in het dorp. Dat is mooi, na tegenslag met elkaar en voor elkaar kijken naar wat nog meer mogelijk is. En nieuwsgierig zijn naar wat er nog meer wil ontstaan. En de volgende stappen Het terrein van Groot Bronswijk ligt midden in Wagenborgen, wordt het ook het kloppende hart? Er is zó veel mogelijk, dat voelt nu iedereen. De eerste veranderingen zijn al zichtbaar. Aan de slag dus: checken of de eerdere dorpsvisie van de bewoners nog actueel is en wat nu de behoefte is van het dorp, de zorghuizen realiseren, het mobiele huis een plekje geven, de nieuwbouw van de school echt verbinden met de omgeving, beweging en sport inzetten voor een gezonde en fitte gemeenschap. Wordt vervolgd …
DIT HOUDT NOOIT MEER OP … Soms duurt co-creatie lang. Verschillende fases van een project hebben meerdere snelheden. Steeds opnieuw in contact en in verbinding met elkaar komen is nodig en het helpt dan als: … je de tijd durft te nemen Net als bij de Loveboulevard is niet iedereen direct even blij met deze extra co-creatie rondes. Dat leidt alleen maar tot vertraging, zo wordt geredeneerd. Als je het simpel en realistisch houdt, kun je meteen door naar de uitvoering. Toch is het zinvol om even te durven stilstaan, in goed overleg, om daarna met elkaar verder te komen.
Anne geeft om Groot Bronswijk 53
54  Anne geeft om Groot Bronswijk
DELFZIJL IN TRANSITIE Wij zijn van Delfzijl gaan houden Anderhalf jaar mochten wij meelopen en meedoen met het het vernieuwingsnetwerk van betrokken bewoners. Wij hebben meegemaakt hoe deze enthousiaste Delfzielsters prille ideeĂŤn hebben weten om te zetten in bijzondere initiatieven en interventies.
Hebben wij nu onze opdracht vervuld? Heeft deze participatie tussen ambtenaren en Delfzielsters er toe geleid dat ze meer voor elkaar zijn gaan zorgen? Laten we bescheiden blijven. Wij hebben op zijn best een aanzet gegeven voor een nieuw netwerk. In dit netwerk ontstonden sterke verbindin-
DELFZIJL IN TRANSITIE: ONDERGAAN! Omslag in manier van denken Van terugdenken aan betere tijden naar. . . . . . . . . nieuwe mooie herinneringen maken Van de streek als wingewest beschouwen naar. . . een leefgebied delen Omslag in manier van organiseren Van op afstand bestuurd naar. . . . . . . . . . . . . . . . . . lokale zelforganisatie Van burgers activeren naar.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . meedoen met een glimlach Van individueel benaderen naar . . . . . . . . . . . . . . . collectief organiseren Omslag in manier van handelen Van problemen waarnemen naar. . . . . . . . . . . . . . . verlangens zien Van opties afwegen naar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . oprecht inleven Van idee eerst helemaal uitwerken naar. . . . . . . . . idee meteen delen
Delfzijl in transitie 55
gen tussen mensen die actief bijdragen aan de ontwikkeling van Delfzijl. Zonder enige pretenties zetten ze zich in voor Delfzijl. En ze zetten zich volledig in, neem dat maar van ons aan. Met deze rapportage hebben wij een beeld proberen te schetsen van hoe het deze mensen lukt elkaar te helpen en Delfzijl samen tot een hoger plan te tillen.
Wat denk jij? Voel je je betrokken na het lezen van dit rapport? Geloof je in de ideeĂŤn die er worden gedeeld? Denk je dat ze de moeite waard zijn? Gaat het goed komen? Wij denken dat er iets bijzonders gaande is in Delfzijl. Wij denken dat deze prille omslag door gaat zetten en nooit meer ophoudt.
Delfzijl samen optillen Wij zijn getuige geweest van een sterke wil om meer te maken van Delfzijl. Allerlei bewijzen daarvan hebben de revue gepasseerd: het verlangen naar Delfzijl aan Zee, het oprichten van de stamtafel om de afstand te verkleinen tussen professionals en bewoners, de plannen rondom het verrijken van Wagenborgen, de oprichting van de club van 30. Al deze initiatieven kunnen Delfzijl naar een hoger plan tillen. En daar heeft iedereen in Delfzijl baat bij. Ook de bewoners die nu extra zorg, aandacht of steun nodig hebben.
Dank voor het vertrouwen en blijf vooral nieuwe dingen proberen.
Nieuwe manieren van doen, denken en organiseren Maatschappelijke transities zijn omslagen in nieuwe manieren van doen, denken en organiseren. Als wij vanuit transitieperspectief kijken naar de manier waarop Delfzijl zich de afgelopen decennia heeft georganiseerd en wat wij nu zien gebeuren dan tekent zich een nieuw perspectief af voor Delfzijl om haar maatschappelijk potentieel te realiseren.
56  Delfzijl in transitie
GETUIGENIS DREWES Dit netwerk verschilt wezenlijk van vele andere initiatieven. En ik ken er veel. Hier worden geen problemen gezocht die vanuit een bepaald perspectief opgelost moeten worden. Hier zijn mensen met ideeën bezig. Ideeën die ze tot uitvoer willen brengen. De worstelingen onderweg deel je met elkaar, en dat sterkt je. Ook mij. Juist dat maakt dat ik graag kom. En dus blijf ik terugkomen.
Delfzijl in transitie 57
c
HET HOUDT NOOIT MEER OP … DELFZIJL IN TRANSITIE Waarom spreken wij negatief over Delfzijl? Best raar. Als ik doorvraag bij mijn familieleden en kennissen dan zijn ze toch best positief. Ja, Delfzijl kan beter en mooier, dat moeten wij dan zelf doen. Blijf niet toekijken, schroom niet, droom en beweeg met ons mee!
d
— Appie