De GÂŽunningseconomie ĂŠĂŠn manier om het verhaal te vertellen
DE G®UNNINGSECONOMIE ÉÉN MANIER OM HET VERHAAL TE VERTELLEN Conceptversie
November 2014, Groningen
INLEIDING Elke generatie opnieuw vertalen mensen hun streven naar geluk, rechtvaardigheid en duurzaamheid naar nieuwe sociale en economische systemen. Telkens om andere redenen. In de huidige tijd van stagnatie worden alternatieve praktijken omarmd als sharing economy of basisinkomen. Argumenten om anders te kijken naar hoe wij kunnen omgaan met ons kapitaal zijn de terugtrekkend overheid, de verregaande automatisering, de ontmanteling van de verzorgingsstaat, de sociale tweedeling en duurzame ontwikkeling. In de stad Groningen gaven een twintigtal bewoners gehoor aan de uitdaging om te verkennen wat na de graan- en gasbeleconomie de nieuwe energiebron van hun stad kan worden. Zij verbeelden een Groningen waar je iedereen gunt mee te doen. In deze G速unningseconomie gaan zij met drie toekomstbeelden en zeven maatschappelijke experimenten uit van handelen vanuit een maatschappelijke intentie. Met als ultiem doel de transitie naar een Eenzaamheidsneutrale Stad.
7
OP EEN PERSOONLIJKE NOOT: DUBBEL KWETSBAAR Als een groep architecten een schets maakt van Groningen als stad van de toekomst, dan weten wij dat een plek te geven. Even dromen wij mee in de creatieve en utopische gedachten van deze experts. Dat er een grote afstand is tussen de wereld waarin wij nu leven en de beelden van de architecten deert ons niet. Het beeld inspireert wel of niet en dat is genoeg. Wij zijn geen architecten en ons verhaal gaat niet over de gebouwen en ruimtelijke ontwikkeling in de stad Groningen. Wij zijn bewoners van de stad. Ons verhaal gaat over mensen in Groningen. Dat maakt het dubbel kwetsbaar. In de G速unningseconomie wenden we onze creativiteit aan om de sociale ontwikkeling van de stad te verkennen. We willen een bijdrage leveren aan een Groningen waarin je het iedereen gunt mee te doen. Wat wij hier beschrijven kan vaak nog niet, of mag nog niet. Ons gevoel zegt dat het niet genoeg is om mooie uitspraken te doen over mooier en beter samenleven in de stad Groningen, hoe goed onze intenties ook zijn. Je moet ook willen handelen. In dit verhaal staat daarom waar wij persoonlijk op aangesproken willen worden, wat we persoonlijk willen doen, voor welke onderdelen van deze toekomstdromen je ons wakker mag bellen. 8
Het verhaal in dit boekje is één van de manieren om het verhaal van de G®unningseconomie te vertellen. Er is nog veel terrein te verkennen. Zie dit boekje dus niet als een paraplu, maar als een voedingsbodem waaruit nog veel nieuws kan groeien. Als deze eerste verkenning je aanspreekt, kom dan meedoen. Iedereen kan op zijn manier bijdragen aan de G®unningseconomie.
9
INHOUD De G速unningseconomie in woord . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Leeswijzer van Christine. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 DEEL I. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Duiden vanuit transitieperspectief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Groningen past bij mij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Van graan naar gas naar... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Uniek en kwetsbaar kapitaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Noodzaak tot verandering en visionaire opgaven . . . 44 DEEL II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Verbeelden 2034 met gunnen als uitgangspunt. . . . . . . . . 47 Gunnen als uitgangspunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Toekomstbeeld: Absolute Beginner . . . . . . . . . . . . . . . 55 Toekomstbeeld: Passie & Corvee. . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Toekomstbeeld: Eenzaamheidsneutraal. . . . . . . . . . . . 71
10
DEEL III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Eerste stappen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Het cirkelgesprek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Geldloze zaterdag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Basisinkomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Blikopener . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Ik Geloof In Jou Fonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Zones van gezond verstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Helpathon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
11
DE G®UNNINGSECONOMIE IN WOORD De G®unningseconomie gaat uit van handelen vanuit een maatschappelijke intentie. Op persoonlijke titel gingen een twintigtal ondernemers, kunstenaars, bewoners, ambtenaren en politici het gesprek aan over ontwikkelingen in deze stad. Van één ding zijn ze doordrongen: Groningen staat aan de vooravond van een periode vol verandering. Bestaande instituten zien hun invloed wegebben en hun rol verandert. Nieuwe bewegingen komen op van onderaf. Ondertussen groeit de tweedeling tussen wie meedoet en wie afhaakt of buitenspel wordt gezet. Je leest hierover meer in Deel III: Duiden vanuit een transitieperspectief. Met deze veranderingen in het achterhoofd verkende dit netwerk nieuwe manieren van doen, denken en organiseren om nieuwe sociale energie aan te boren in de stad. Dit leidde tot drie toekomstbeelden van de G®unningseconomie. Deze drie beelden geven een gevoel voor richting. Het toekomstbeeld Absolute Beginners verkent een andere grondhouding ten opzichte van bestaande kennis en gewoontes. Waar kunnen wij vertrouwen op expertise en gewoontes? Waar is het beter om opnieuw te beginnen? In Passie & Corvee wordt het maatschappelijke handelen uit het bestaande arbeidsmarktdenken gehaald. 12
Kan je werken zonder geld te krijgen of geld krijgen zonder te werken? Het ultieme doel is de transitie naar een Eenzaamheidsneutrale Stad. De drie toekomstbeelden staan beschreven in Deel II: Toekomst verbeelden met gunnen als uitgangspunt. Welke stappen zijn van betekenis voor deze toekomstperspectieven? Waarmee kunnen wij nu al experimenteren? Is dat de Geldloze Zaterdag? Het Ik Geloof in Jou Fonds? De Zones van Gezond Verstand? De Cirkelgesprekken? De 足Helpathon? De Blikopener? Wij horen het graag van jou! Lees er meer over in Deel III: Eerste stappen. Door het duiden van de noodzaak tot verandering, het verkennen van toekomstbeelden en het maken van eerste stappen hoopt dit vernieuwingsnetwerk met jou een begin te maken aan de G速unningseconomie: een Groningen waarin je het iedereen gunt om mee te doen!
13
14
LEESWIJZER VAN CHRISTINE Gisteravond heb ik het document gelezen voordat ik ging slapen. Ik las het document als een SAS survivalboekje, een gids voor hoe jezelf te redden. Want we gaan de komende tijd op reis en we gaan heel wat hobbels tegenkomen. Ik wil vertrouwen op mezelf, op de mensen om me heen en op de positieve intenties van alle mensen. Ik wil durven dromen dat we in staat zijn om met elkaar die dingen te regelen en te doen die we waardevol en noodzakelijk vinden. Dit boekje stop ik als inspiratie in mijn rugzak. Het bevat voorbeelden van mogelijke ontmoetingen die ik tijdens de reis kan maken en routes die mij uitnodigen om even in gedachten mee te gaan naar 2034. Ik ben benieuwd wat het boekje bij jou oproept. Ik hoop dat het de motivatie mag zijn om elke dag te reizen.
15
16
DEEL I DUIDEN VANUIT TRANSITIEPERSPECTIEF
17
Wat maakt Groningen uniek? Hoe is Groningen uitgegroeid tot wat het nu is? Wat is het kapitaal van deze stad? Wat is het sociale ‘goud’ van Groningen? Wat zijn ontwikkelingen die de toekomst kunnen bepalen? Waar maken wij ons zorgen over? Het tijdelijke vernieuwingsnetwerk kijkt door een transitiebril naar de ontwikkelingen van de stad Groningen. Transitietheorie is een perspectief op maatschappelijke verandering. Transities zijn maatschappelijke omslagen in manieren van doen, denken en organiseren die gedurende meerdere generaties plaatsvinden. Transities vinden plaats als veranderingen van onderop en van bovenaf elkaar versterken. Transitietheorie is in het leven geroepen om hardnekkige maatschappelijke problemen het hoofd te bieden door tijdig doodlopende paden te duiden en nieuwe paden te verkennen.
18
In de paragraaf Groningen past bij mij benoemen wij de kwaliteiten die de deelnemers de stad toekennen en die het uitgangspunt vormen voor deze transitieanalyse. In de paragraaf Van graan naar gas naar... schetsen wij de ontwikkelingen die de afgelopen decennia de Groningse economie hebben bepaald. In Uniek en kwetsbaar kapitaal benoemen wij het sociale ‘goud’ van Groningen. Wij duiden het gevoel voor urgentie in Noodzaak tot verandering en visionaire opgaven.
19
20
GRONINGEN PAST BIJ MIJ Welke kwaliteiten zou jij toekennen aan de stad? Wat vind je mooi of bijzonder aan de stad? Wat zijn de mindere eigenschappen? Wat opvalt bij de deelnemers van het vernieuwingsnetwerk is dat eenieder zich thuis voelt in de stad, vaak om andere redenen. In de antwoorden klinkt telkens door: ‘Groningen past bij mij.’ Het netwerk bestaat vooral uit betrokken liefhebbers die iets terug willen doen voor de stad. De antwoorden tonen ook de kwetsbaarheid van Groningen. ‘De randstad is meestal ijkpunt’. Uiteindelijk is dat waarmee alles vergeleken wordt; als je het wilt maken moet je naar Amsterdam. De vraag die steeds weer opkomt: ‘Kan Groningen zichzelf waarderen op eigen kracht?’
21
22
Hot- en notspots Waar kom je graag in de stad? Waar niet? De impressiekaart van hotspots en notspots geeft aan dat het vernieuwingsnetwerk zich niet met elke plaats verbonden voelt. Wat zegt dit over het netwerk? Wat zegt dit over Groningen? Waarom worden de binnenstad en de rafelranden geduid als plekken waar het gebeurt? Waarom worden andere buitenplaatsen als troosteloos, kwetsbaar en ideeĂŤnarm ervaren?
23
VAN GRAAN NAAR GAS NAAR... Is het economische tapijt en het gemeenschapsgevoel van de stad Groningen versleten? Biedt de topdown sturing ook uitkomst in deze tijd? Als je door je oogharen naar de ontwikkeling van Groningen kijkt, kun je twee bronnen noemen die de stad hebben gevormd en energie gegeven: Graan en Gas. Beiden zijn bepalend geweest voor de manier van denken, doen en organiseren. De graanrepubliek bracht grondgebonden welvaart uit het Ommeland. Door de welvaart groeide de bevolking en het verschil tussen arm en rijk. Met de ontdekking van het gas werd de stad onderdeel van de Nederlandse subsidie-economie. Net als elders werd de bevolking afhankelijk van de verzorgingsstaat. De komst van welzijnsprofessionals en de indirecte solidariteit die de verzorgingsstaat met zich meebracht ging ten koste van het gemeenschapsgevoel. Bovendien werkte zowel de graaneconomie als de gesubsidieerde gaseconomie een top-down sturing in de hand. Groningen kende de afgelopen tien jaar een traditie van sterke wethouders. De Groningse economie anno 2014 is sterker dan gemiddeld in Nederland afhankelijk van publiek geld. Deze afhankelijkheid van de overheid werkt als een brandwerend 24
tapijt. Ten opzichte van gebieden waar de economie sterk van internationale handel afhankelijk is, worden de effecten van de economische crisis later gevoeld. Met de nadruk op later, want juist bij de overheid zullen de komende jaren bezuinigingen elkaar opvolgen. De verzorgingsstaat wordt deels ontmanteld en semi-overheden als kennisinstituten worden gereorganiseerd. Dat maakt Groningen dubbel kwetsbaar. Als wij vanuit een transitieperspectief naar de dynamiek van de economie, het welzijn en het bestuur van Groningen kijken, tekent de noodzaak tot verandering zich af. GOLVEN VAN VERANDERING 1906-14 20% van het Nederlandse graan uit Groningen
Let’s Gro
1920-30 8%
1969 gasnet
Productietop
?
1963 Gasuni
1850 1900 1950 2000 NU 2050 Energie: grondgebonden
Energie: subsidie
Energie: nieuw?
25
Grondgebonden energie: de Graanberg Welvaart en eigenaarschap, maar ook tweedeling. De graanrepubliek bracht grondgebonden welvaart uit het Ommeland. Rond 1910 kwam 20 procent van het Nederlandse graan uit Groningen. Groningen was de bakermat van de moderne landbouw en bezat een moderne mentaliteit die vooruitgang hoog in het vaandel had. Boeren experimenteerden en volgden de wetenschappelijke ontwikkelingen op de voet. Het gevoel van eigenaarschap was grondgebonden. Aan het eind van de negentiende eeuw werd de provincie Groningen gekenmerkt door ongekende rijkdom van de hereboeren. Voormalig weiland werd op grote schaal omgeploegd, boerderijen groeiden uit tot kastelen. Onder boerenarbeiders nam de kindersterfte af en de levensverwachting toe. Maar door het grote overschot aan arbeidskrachten en de sterk gestegen welvaart ontstond een groot verschil tussen rijk en arm. Er ontstond wrijving tussen boeren en hun arbeiders, die wederzijds afhankelijk van elkaar waren.
26
Indirect energie: de Gasbel Met de ontdekking van het gas werd de stad onderdeel van de Nederlandse subsidie-economie. In 1959 werd het eerste Groningse gas ontdekt bij Slochteren, wat leidde tot het besluit om heel Nederland aan te sluiten op aardgas. In 1963 werd de Gasunie opgericht. Binnen 10 jaar kon driekwart van de huishoudens over aardgas beschikken. De vondst van het gas had grote gevolgen voor Nederland. Het stond aan de wieg van grote energie-intensieve industrieën en leverde enorme staatsinkomsten op. Het bekostigde de vorming van de verzorgingsstaat en bracht een gesubsidieerde en geïnstitutionaliseerde economie op gang. Voor huishoudens betekende het een verschuiving naar een bijna complete afhankelijkheid van één energiebron. Aardgas bevindt zich onder de grond en is niet tastbaar. Er wordt geen eigenaarschap over gevoeld en dat eigenaarschap is er ook niet. Het hoofdkantoor van de Gasunie staat weliswaar in Groningen, maar alles is eigendom van de staat. Winning, distributie en in- en verkoop van aardgas wordt centraal gestuurd. Deze structuur kenmerkt de tijd van topdown sturing, de maakbare samenleving, institutionalisering en afhankelijkheid. De bodem wordt letterlijk onder de regio vandaan gehaald. 27
28
De Groningse economie als brandvertragend tapijt Één op de drie banen in het Noorden behoort tot de niet-commerciële gesubsidieerde en/of collectief gefinancierde dienstverlening (quartaire sector). Landelijk is dat één op de vier. Dat maakt het Noorden relatief afhankelijk van de overheid. Al in 2013 zie je dat het verlies van werkgelegenheid in de regio groter wordt dan het landelijk gemiddelde. Dat blijft de komende jaren zo. De bezuinigingen door de overheid zullen in het Noorden extra hard aankomen doordat de quartaire sector hier groot is. We hebben nog veel ontslagen te gaan. Het Noorden profiteert ook minder van de groei van de wereldhandel. Er is weinig export en meer afhankelijkheid van de kleine en krimpende lokale markt. Daarbij is de Noordelijke economie steeds meer gaan leunen op het gas. Onze economie bestond tien jaar geleden nog voor 15% uit gasbaten, nu is dat 25%. De gassector staat onder maatschappelijke druk en de winning van het Groningerveld is eindig. Zonder het gas daalt ons aandeel in de landelijke economie. Daar moeten we iets tegenover stellen. Vrij naar het artikel ‘Noorden erg afhankelijk van overheid’, Bas Doets. Dagblad van het Noorden, zaterdag 5 april 2014. Bas Doets is directeur van ’E & E advies’ in Groningen.
29
Van sterke wethouders naar sterke controle naar... Wanneer we de gemeente Groningen als organisatie schetsen, merken we dat het op dit moment niets stabiel is. We weten even niet hoe het moet. Rond 1980 was in Groningen sprake van een soort Gideonsbende, gevormd door Jacques Wallage en Max van den Berg. Deze Gideonsbende genoot het respect van de bevolking en kreeg mede daardoor de ruimte, al ging dat niet zonder slag of stoot. Zo kon het gebeuren dat Groningen fietsstad werd. Tot ongeveer tien jaar geleden werden veel ambitieuze plannen gerealiseerd. Er was een traditie van sterke wethouders. Tien jaar geleden werd de overheid duaal. Vanaf toen werden wethouders sterk gecontroleerd door de raad. Veel ambitieuze plannen werden geblokkeerd. Het betekende de aanvang van de controlerende tijd. De economische crisis heeft die ontwikkeling versterkt. Het sociale domein is aan ontwikkeling toe maar staat nog in de beheersstand. Een gemeente in transitie heeft een dubbele rol; aan de ene kant het gebruik van schaarser worden middelen goed reguleren en controleren en aan de andere kant ruimte vragen, geven en maken om te co-creĂŤren en te experimenteren. Kan de noodzakelijke omslag gemaakt worden? 30
Van verzorging naar tweedeling Groningen maakt bovengemiddeld gebruik van de verzorgingsstaat. Dit leidt tot een tweedeling in de maatschappij. De werkloosheid in Groningen is relatief hoog en doet zich vooral voor onder de lager opgeleiden. Daar waar in de economische crisis van de jaren tachtig het beeld was dat vooral (ex-)studenten in de stad werkloos waren, zit de stijging van de werkloosheid nu vooral bij de lager opgeleiden boven de 27 jaar. Opvallend is dat van de totale werkgelegenheidsdaling 60% mannen in voltijddienst betreft. Er bestaat een grote groep die meerdere generaties werkloos is. Het aantal bijstandsgerechtigden is in de wijken Vinkhuizen, Paddepoel, Korrewegwijk / De Hoogte, Oosterpark, Beijum en Lewenborg bovengemiddeld. In de groep minimahuishoudens zijn de eenoudergezinnen oververtegenwoordigd. 1 op de 5 kinderen groeit op in armoede. Groningen telt ruim 700 daklozen. Om problemen rond armoede en werkloosheid op te lossen bestaat een netwerk van welzijn en hulpverlening dat ‘weet wat goed voor je is’. Dit zorgnetwerk is ontstaan vanuit de sociaaldemocratische traditie van een sterke staat en stad. Zo kan het gebeuren dat je problemen eerder worden overgenomen, dan dat je ze zelf leert op te lossen. Oplossingen komen van (semi)publieke instellingen en doen weinig beroep op intrinsieke motivatie, talent of ondernemerschap. Er bestaat weinig wederkerigheid en van eigenaarschap is geen spra31
ke. Burgerschap is hierdoor naar de achtergrond verdreven. Deze rechten zijn bevochten in de periode van de graanrepubliek en kwamen tot wasdom in de periode van de gasbel. Nu keert het tij. De verzorgingsstaat verschraalt en het welzijnsnetwerk ook. Hoe willen wij in de komende periode zorgen voor elkaar?
32
UNIEK EN KWETSBAAR KAPITAAL Wat gaat leiden tot nieuwe sociale en economische ontwikkelingen in Groningen? Wat zijn de nieuwe bronnen van energie? Wij definiëren het kapitaal van Groningen als eigenschappen en kwaliteiten die typisch zijn voor Groningen en die door de tijd heen langzaam veranderen. Het benoemen van dit kapitaal helpt ons bij het structuren van onze gedachten over de ontwikkelingen in de stad. Hoe ontwikkelt het kapitaal zich? Welk kapitaal neemt af? In welk kapitaal kan Groningen investeren? Hier concluderen wij dat Groningen in deze tijd van bezuiniging en tweedeling haar onafhankelijkheid kan uiten door onafhankelijk denken en meer gebruik kan maken van de kiemkracht van nieuwe generaties. Deze loopbare stad is de plek waar nieuwe sociale ontmoetingen kunnen ontstaan, zolang oprechte empathie niet doorslaat naar cynisme. IS TALENT NIET ONZE NIEUWE BRON, NA GRAAN EN GAS? GRONINGEN HEEFT DE VOORDELEN VAN EEN STAD ÉN VAN EEN DORP. EN VAN ALLEBEI NIET DE NADELEN. UITDRUKKING GEVEN AAN ONAFHANKELIJKHEID. 33
34
UITDRUKKING GEVEN AAN ONAFHANKELIJKHEID Historisch gezien heeft de stad Groningen door haar perifere ligging altijd een onafhankelijke positie ingenomen in de geschiedenis van Nederland. Voorheen als stadsstaat, nu als ‘Metropool van het Noorden’. Die onafhankelijkheid is ook genesteld in de cultuur, getuige festivals als Eurosonic (en tegenhanger Pleuropsonic) en spraakmakende dansgroepen als Guy en Roni. Onafhankelijkheid zit in het DNA van de stad Groningen. Tegelijkertijd lijkt Groningen last te hebben van het ‘Calimero-effect’; je hebt het pas écht gemaakt als je het in Amsterdam hebt gemaakt.
35
36
DE RELATIE TUSSEN STAD EN OMMELAND HEEFT POTENTIE Stad en Ommeland zijn van oudsher wederzijds afhankelijk en dat brengt bloei en frictie met zich mee. Ook vroeger raakte men in conflict maar man kon tegelijkertijd niet zonder elkaar. Vroeger produceerde Ommeland het voedsel voor de stad en was het verplicht dat voedsel in de stad te verkopen. Tegenwoordig liggen de gasvelden in het Ommeland maar komen de negatieve gevolgen daarvan pas ècht op de kaart wanneer de eerste beving in de stad wordt gevoeld. Het Ommeland loopt leeg, vergrijst, en is voor veel voorzieningen en de handel op de Stad aangewezen. In de gesprekken die wij voeren voor het verkennen van mogelijkheden voor de stad wordt het Ommeland tot nu toe niet spontaan aangehaald. Het Ommeland wordt vooral met rust en natuur geassocieerd, terwijl het vanuit een duurzaamheidsperspectief of een sociaal perspectief meerdere mogelijkheden heeft.
37
NUCHTER, OPRECHT EN EMPATISCH Dichter Jan Brokkel – ‘het zingend hart van Groningen’ – omschreef de Groningers als ‘toai as noagelholt / Ien dizze stoere tieden / Krigt het nait gauw de vouten kold’. De Groninger heeft weinig woorden nodig en is oprecht. Die oprechtheid kan soms hard aankomen. Toch is de aard zacht en empatisch. Deze combinatie ontwapent en zorgt dat nieuwkomers hun hart kunnen verliezen aan de stad: ‘Ik was al volwassen toen ik hier kwam, maar ik wil hier nooit meer weg... laat mij straks maar aan mijn looprekje scharrelen door de binnenstad.’ Gecombineerd met doe-kracht maken nuchterheid, oprechtheid en empathie gevoelige sociale kwesties bespreekbaar. Zowel de doe-kracht als de empathie moeten gekoesterd worden om niet door te slaan in cynisme.
39
HET IS TIJD OM DE KIEMKRACHT TE BENUTTEN Groningen is één van de jongste steden van Nederland. Een dynamische internationale studentenstad waar het bruist van kennis en creativiteit. Elk jaar strijkt hier een grote nieuwe lichting jongeren neer. Vanuit de generatietheorie bekeken weten wij dat elke generatie nieuwe energie brengt door haar eigen manier van denken, doen en organiseren. Deze vitaliserende vernieuwing waarborgt de ontwikkeling van onze maatschappij. Groningen kan meer aandacht hebben voor de ‘kiemkracht’ van de studenten. Bevolkingsontwikkeling Groningen Bevolkingsomvang Vestiging
Vertrek 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
41
42
RUIMTE VOOR ONTMOETING IN EEN LOOPBARE STAD Groningen is een compacte, complete, kleinschalige stad. Je komt elkaar tegen en kijkt elkaar in de ogen. De lijntjes zijn kort en snel gelegd. Je kunt overal komen – al kom je niet overal. ‘Uniek aan Groningen: qua infrastructuur en voorzieningen een stad, sociaal gezien een dorp...’ Dat maakt Groningen bij uitstek geschikt als plek om te experimenteren met nieuwe vormen van leven in gemeenschap. JE MAG JE OGEN NIET SLUITEN VOOR HELE GROEPEN GRONINGERS DIE DOOR ARMOEDE, STRAFFENDE MAATREGELEN VAN INSTANTIES WANNEER ZIJ WEL IN BEWEGING KOMEN, ZIEKTE, OUDERDOM, IMMOBILITEIT OF ILLEGALITEIT NIET MEE KUNNEN DOEN MET DE WERELD EN ALS HET MEISJE MET DE ZWAVELSTOKJES BUITEN STAAN TE KIJKEN.
43
NOODZAAK TOT VERANDERING EN VISIONAIRE OPGAVEN Wat na de graanberg en de gasbel nieuwe energie zal geven aan de stad Groningen weten wij nog niet. Wel is ons duidelijk dat, terwijl de tweedeling zich voortzet, Groningen voor een eigen sociale en economische opgave staat: afkicken van de verzorgingsstaat èn van de subsidie-economie. Fundamentele verandering en omschakeling naar een nieuwe ontwikkelstand is nodig om deze dubbele opgave het hoofd te bieden. Met het huidige reguleren van welzijn en welvaart mist de stad de aansluiting met de energie en creativiteit haar bewoners. Met Groningse kiemkracht, cultuur van oprechtheid en empathie, onafhankelijkheid en compactheid kan deze stad een eigen sociale en economische koers ontwikkelen. Dat vraagt om een radicale omslag in de sturing van de stad. De komende 20 jaar kan Groningen haar sociale kapitaal verzilveren door de creativiteit van elke Stadjer te volgen.
44
45
46
DEEL II VERBEELDEN 2034 MET GUNNEN ALS UITGANGSPUNT
47
48
GUNNEN ALS UITGANGSPUNT In dit deel beschrijven wij drie toekomstbeelden. In deze beelden is ‘gunnen’ de absolute kern. Gunnen gaat verder dan delen. Gunnen is delen met maatschappelijke intentie. Gunnen heeft ook te maken met elkaar ruimte geven. In de G®unningseconomie zoeken wij vanuit het hart naar nieuwe vormen van solidariteit in Groningen.
OMSLAGEN Van Naar Weten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ontdekken Reguleren. . . . . . . . . . . . . . . . Gunnen Plaats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plek Ballast . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nieuw Begin Analyseren. . . . . . . . . . . . . . . Ontmoeten Werken. . . . . . . . . . . . . . . . . . Verschil maken IN 2014 LIEP IK DOOR HET MENSINGEBOS EN FANTASEERDE DAT HET MIJN BOS WAS. DAT RESULTEERDE ERIN DAT IK AF EN TOE EEN PLASTIC ZAK VOL AFVAL WEGSJOUWDE. IN 2034 IS DAT NORMAAL. DE STAD GRONINGEN IS VAN ALLE STADJERS. ELKE PLAATS VOELT ALS ONZE PLEK. 49
14 NOVEMBER 2014 Ons experiment begon met Hack of a City in 2014, de eerste sociale variant van de in de ICT-wereld beproefde Hackathon. In een marathonsessie van 48 uur werkten creatieven, IT’ers, ondernemers en health professionals aan taaie maatschappelijke dilemma’s en kwamen zij tot een aantal praktische oplossingen. Daar werden de eerste digitale zijwieltjes voor de G®unningseconomie ontwikkeld. EMPATHIE IS EEN VOORWAARDE OM TE KUNNEN GUNNEN. GRONINGEN HEEFT VAN NATURE BEST VEEL EMPATHIE. GRONINGEN VERZILVERT HAAR EMPATHIE IN DE G®UNNINGSECONOMIE.
15 FEBRUARI 2015 In 2015 experimenteren wij met de Geldloze Zaterdag. Deze zaterdagen geven stof voor diepgaande gesprekken over de waarde der dingen; binnen een paar jaar is de Geldloze Zaterdag geliefder dan de Koopzondag. In 2017 wordt dit relatief kleine stadje in het Noorden van Nederland voor het eerst internationaal geprezen voor haar sociale ontwikkelingsmodel.
50
11 MEI 2024 Op 11 mei 2024 verklaren wij met z’n allen Groningen Eenzaamheidsneutraal. Want in Groningen weet iedereen zich gezien. Iedereen die het wil kan mee doen. Deze sociale ontwikkeling komt voort uit een periode van experimenteren, waarin wij stukje bij beetje van de beheersstand in de ontwikkelstand zijn gekomen. Gemeenschappen, overheden en bedrijven gaan anders om met kennis, relaties en waardetoekenning.
2034 Werken draait nu niet om geld maar om betekenisvol leven. Wat je aandacht geeft, groeit. Veel werk dat wij in 2014 nog verrichtten bestaat niet meer. Wij zijn afgestapt van het eeuwige verlangen naar steeds meer spullen. Mede dankzij deze omslag werkt in 2034 de techniek voor ons, in plaats van wij voor de techniek. Ons begrip van economie is veranderd. Passie en corvee zijn met elkaar in balans. We zijn overgeschakeld van een grote snelweg naar een netwerk van geitenpaadjes. Deze wegen zijn kleiner maar het netwerk is robuuster. We hebben een andere grondhouding aangenomen ten opzichte van kennis en elkaar. We weten hoe wij opnieuw kunnen beginnen. We leren, ontdekken en proberen. De verhouding tussen overheid en burger is 51
gelijkwaardiger. De grens tussen sturen en volgen vervaagt. Iedere Stadjer weet: wanneer je medestanders vindt voor je idee wordt het uitvoerbaar. Dat geeft energie.
DROOM MEE... Het bovenstaande is een droom. Maar stel je voor dat het lukt. Stel je voor dat wij daadwerkelijk iedereen gunnen om mee te doen in de stad Groningen. Ongeacht je legale status, ongeacht of je ziek bent of gezond, of je wel of niet je huis uit komt, of je wel of geen werk hebt. Hoe ziet Groningen er dan volgens jou uit? Droom mee over wat kan ontstaan als wij met elkaar alles opnieuw uitvinden. Verken wat gebeurt als de begrippen ‘werktijd’ en ‘vrijetijd’ worden vervangen door ‘je passie volgen’ en ‘je corvee doen’. Verbeeld hoe een Eenzaamheidsneutraal Groningen er uit zou kunnen zien.
52
53
54
TOEKOMSTBEELD: ABSOLUTE BEGINNER Er is veel te doen. Niemand weet nog precies hoe het gedaan moet worden. De Absolute Beginner weet een beetje waar het naar toe zou kunnen gaan.
OMSLAGEN Van Weten . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ballast . . . . . . . . . . . . . . . . . . Werken. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Naar Ontdekken Nieuw Begin Verschil maken
We begonnen met beginnen tijdens de eerste editie van Hack of a City in 2014 en daarna zijn we er nooit meer mee gestopt. Wij gooien onze en andermans expertise niet weg maar wij gaan er anders mee om. Wij gebruiken haar om andere vragen te stellen. Waarom is het basisinkomen er eigenlijk nog niet? Waarom is de werkweek nog steeds niet korter? Wat kunnen wij uitproberen om daar beweging in te krijgen?
55
EEN ABSOLUTE BEGINNER IS BEWUST ONBEKWAAM Een Absolute Beginner weet dat we niet alles weten of kunnen weten en schrikt daar niet van terug. Een Absolute Beginner kijkt met verwondering opnieuw naar wat vanzelfsprekend leek. Wanneer het je lukt om opnieuw te kijken kom je tot andere oplossingen. Waar je maar kijkt. Een Absolute Beginner experimenteert. Een Absolute Beginner weet niet wat precies gaat gebeuren maar heeft een gevoel voor richting en ziet wat een eerste stap kan zijn.
GRONINGEN HEEFT ABSOLUTE BEGINNERS NODIG! Neem afscheid van wat niet werkt. Gebruik je gezond verstand, bouw niet voort op bestaande structuren, patronen of gewoontes. Begin opnieuw, experimenteer, onderneem. Laat je inspireren door andere Absolute Beginners.
Stel je voor... ...dat je cv bestaat uit goede vragen. Stel dat je je niet meer presenteert aan de hand van wat je al gedaan hebt maar aan de hand van wat je wil proberen. Wat verandert daardoor? 56
2014 IN GRONINGEN De Absolute Beginners waren fanatieke promotoren van ‘Zones van Gezond Verstand’. In 2014 werd ‘Tuin in de Stad’ uitgeroepen tot de eerste tijdelijke Zone van Gezond Verstand. Of het nu ging om tuinieren als zinvolle dagbesteding, om natuur en milieueducatie of om ruimtelijke ontwikkeling, menig Stadjer werd in deze schijnbare structuurloze en chaotische maar bloeiende rafelrand uitgenodigd tot het gebruiken van gezond verstand. Eind 2017 werd de 100ste Zone van Gezond Verstand gevierd. Samen vormden de Zones een hecht netwerk van experimenteerruimtes. Hun gedeelde motto: ‘Neem afscheid van wat niet werkt. Gebruik je gezond verstand, bouw niet voort op bestaande structuren, patronen of gewoontes’. Absolute Beginners waren ook de dragers van een nieuwe startupmentaliteit; als je niet investeert in je eigen ondergang, doet iemand anders dat. Zoek naar het gat, en vul het met iets nieuws.
2015 IN GRONINGEN Het zijn ook de Absolute Beginners die in 2015 de eerste Geldloze Zaterdag organiseren in de stad. Deelnemende winkels zijn gewoon open maar spreken af op deze dag geen geld te accepteren voor hun assortiment. Dit leidt tot een explosie van creativiteit in ruilvormen. 57
2024 IN GRONINGEN In haar hoogtijdagen bestaat de kern van de Absolute Beginners Beweging uit 10.000 Stadjers. Ondernemers, studenten, docenten, onderzoekers, maatschappelijk werkers, verzorgers, beleidsmakers, politici, specialisten. Allemaal spreken ze elkaar aan op het pionieren en opnieuw beginnen. Elke Absolute Beginner heeft zelf heeft volgers. Als iets nieuws lijkt te werken of in de smaak valt wordt het meteen opgepakt en gekopieerd. De Absolute Beginners-beweging staat aan de wieg van vele radicale veranderingen in Groningen. THE FIRST FOLLOWER IS WHAT TRANSFORMS A LONE NUT INTO A LEADER. – DEREK SIVERS WAT IS MIJN TOEGEVOEGDE WAARDE IN DE SAMENLEVING EN WAT VRAAG IK DAARVOOR TERUG? DAT IS EEN VRAAG DIE VEEL FUNDAMENTELER GESTELD MOET WORDEN.
58
Voorbeeld: Coinbase en Bitnation Nieuwe bedrijven zoals Coinbase bouwen een bank zonder erfenis. ‘Op dit moment geeft ING per jaar een miljard euro uit aan ICT. Ongeveer 80% daarvan is voor het up&running houden van oude meuk. Draait het volgend jaar nog? Dat weten ze zelf niet eens.’ Bitnation is een nieuwe service die impliceert dat elke overheidsdienst veel goedkoper kan worden gerealiseerd. Overheden kunnen ervoor kiezen om de technologie te gebruiken of te integreren, maar met Bitnation kan je ook een nieuwe overheid bouwen. ‘Dit technologische aspect gaat veel van de G®unningseconomie mogelijk maken omdat we handel en vertrouwen kunnen organiseren zoals we dat zelf willen en evenmakkelijk als je een website bouwt.’
59
De paden in je brein Stel, je loopt door een veld met hoog gras. In het begin maak je een klein spoor, je kunt net zien waar je gelopen hebt. Na een tijdje zie je er niets meer van. Maar als je veel over dat paadje loopt wordt het uiteindelijk een grote weg. Als je iets leert wordt een ‘geitenpaadje’ in je brein aangelegd. Als dit paadje vaak wordt gebruikt, wordt het een steeds sterkere verbinding. Wat je eerst moeilijk vond om te leren, ongemak opleverde of je onzeker maakte wordt makkelijker. Vervolgens wordt het makkelijker om meer bij te leren. De cellen worden aan elkaar verbonden in een sterk netwerk. Net als het geitenpaadje dat je vaak loopt. Dus de volgende keer als je denkt ‘Dat is zo moeilijk om te leren – dat lukt me nooit!’ moet je maar aan de geitenpaadjes in je brein denken. WANNEER JE BESLUIT GEBAANDE PADEN EVEN NIET MEER TE BETREDEN, KOM JE TOT BIJZONDERE ONTDEKKINGEN...
60
62
TOEKOMSTBEELD: PASSIE & CORVEE In 2034 volg je je passie en heb je net als iedereen ook maatschappelijk corvee.
2.3.1 OMSLAGEN Van Naar Reguleren. . . . . . . . . . . . . . . . Gunnen Plaats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plek Werken. . . . . . . . . . . . . . . . . . Verschil maken Wat zal veranderen wanneer je niet meer hoeft te werken? ‘Dan ga ik doen wat ik belangrijk vind, in plaats van steeds achter een computer zitten.’ ‘Ik doe meer met mijn omgeving, met mijn familie, dan ik nu doe.’ ‘Dan ga ik kiezen met mijn hart in plaats van mijn verstand.’ ‘Ik blijf gewoon doen wat ik nu doe.’
63
Maatschappelijk corvee Het corvee (van het Latijnse corrogáte oftewel “oproepen”) is ploegendienst. Het woord verscheen in de geschreven Nederlandse taal als “corweie” in 1294 en had dezelfde betekenis als het Franse woord corvée, “herendienst”. In feodale maatschappijen was corvee een vorm van belasting die geheven werd door een heer voor bijvoorbeeld de verrichting van publieke werken, zoals de aanleg van wegen en kanalen, of de bouw van een indrukwekkend monument. In Frankrijk werden de verplichte corvees afgeschaft op 4 augustus 1789.’ Bron: wikipedia.
In de G®unningseconomie wordt met corvee bedoeld: activiteiten die direct maatschappelijke impact hebben en die iedereen raken, maar die in 2014 een tegenprestatie voor een uitkering vormden of tegen zeer geringe betaling vervuld werden. Bijvoorbeeld het onderhouden van openbaar groen, afvalinzameling, thuiszorg. In 2014 kwam het gros van de corvee neer op de schouders van mensen die daar geen nee tegen mochten of konden zeggen. Zij deden voortdurend corvee en kwamen zelden aan hun passie toe. In de G®unningseconomie wordt de corvee eerlijk verdeeld; iedereen ontplooit zich, samen dragen wij al handelend zorg voor ons gezamelijk goed. 64
BLIKVERRUIMEND CORVEE Vanuit G®unningseconomisch perspectief sneden wij onszelf in 2014 in de vingers; wie nooit corvee deed miste aansluiting met het volle leven, wie enkel corvee deed wist zich miskend èn ontplooide zich niet. ‘Corvee doen’ kan je blik verruimen, je levenskennis of empathisch vermogen vergroten, je gezonder maken door een paar uur buitenlucht toe te voegen aan een week computer. Wie mantelzorgtaken op zich neemt begrijpt wat het is om ziek te zijn. Wie normaal anderen ‘aanstuurt’ op metaniveau schrobt nu keukenkastjes op instructie. Corvee kan aansluiten op kennis of talent, of juist het broodnodige contrast in je week aanbrengen. Wat je ook doet, het brengt een verandering van perspectief met zich mee.
2014 IN NEDERLAND Anno 2014 had iemand die onderaan de samenleving bungelt weinig handelingsvrijheid. Gelegitimeerd door de bezuinigingen als gevolg van de economische crisis werden vanaf 1 juli 2014 gemeentes verplicht om aan bijstandsgerechtigden een tegenprestatie te vragen. Het weigeren om deze tegenprestatie uit te voeren of het verrichten van vrijwilligerswerk resulteerde in een korting op de uitkering. 2014 was ook het jaar dat de Franse onderzoeker Piketty 65
het gangbare economisch denken verstoorde met zijn historische onderbouwing over een groeiende tweedeling veroorzaakt door dit economisch denken. In 2014 werd op meerdere plekken nieuwe belangstelling getoond voor het idee van het basisinkomen, werd de discussie over echt werk versus bedacht werk opgerakeld en schoten de alternatieve geldsystemen als paddenstoelen uit de grond. NU BETEKENT “NEE, IK MOET WERKEN...” NEE, IK KAN NIETS SOCIAAL DOEN. NU BETEKENT ‘’NEE, IK HEB VRIJ...’’ NEE, IK MOET BIJKOMEN VAN HET WERKEN, IK KAN NIETS SOCIAALS DOEN...
2014 IN GRONINGEN In Groningen lag de klemtoon op ‘iedereen gunnen om mee te doen’. Het verlangen om te experimenteren met een eigen basisinkomen kwam voort uit een verlangen om onder de verlammende vrijheidsbeperkingen van uitkeringen uit te komen. Ingegeven door de prognose dat de beschikbare hoeveelheid betaald werk de komende jaren substantieel zou gaan afnemen beeldden wij ons een radicale herschikking van het dagelijks leven in. Er zou een omslag moeten plaatsvinden van werken en vrij hebben, naar je passie volgen en corvee doen! Het Ik Geloof In Jou Fonds fonds was een van de vele uitingen waarmee dit ideaal werd 66
nagestreefd; gesponsord door andere Stadjers werden Stadjers aangemoedigd hun passie te volgen.
2034 IN GRONINGEN In de G®unningseconomie van 2034 heeft iedereen maatschappelijk corvee en kan iedereen zijn passie volgen. Wat in 1960 al werd voorzien is in 2034 werkelijkheid: we hebben zeeën van tijd! Als gevolg van technologische ontwikkelingen is de hoeveelheid werk tussen 2014 en 2034 met 40% gedaald. De gemiddelde levensverwachting is gestegen van 81 jaar in 2014 naar 90 jaar in 2034. Wij leiden mensen anders op want er zijn vooral creatieve beroepen over. Hoe creatiever je je kinderen wenst, hoe belangrijker onderwijs is. In Groningen heeft iedereen, ongeacht wie je bent, elke week een dag maatschappelijk corvee. Daarbij wordt telkens een goede match gezocht tussen taak en mens. Omdat onze levens gebalanceerder zijn, hebben wij minder behoefte aan vrije tijd zoals we dat vroeger kenden. We hoeven in onze vrije tijd niet meer ‘bij te komen’ van onze werktijd. We hebben energie over om onze passie te volgen en onze creativiteit naar eigen inzicht, wens en vermogen te ontplooien. Ambachten, kunsten en wetenschap nemen 67
een andere plaats in in ons leven. In 2034 wordt waarde op veel meer manieren uitgedrukt dan enkel met geld. Waarde kan andere vormen aannemen: tijd, een ervaring, een tegenprestatie. Het gaat ook om gedeeld belang: als het belang overeenkomt, hoeft er geen geld te zijn. Na het succes van de Geldloze Zaterdag worden steeds meer producten en diensten anders verruild. Groningen bloeit op vele manieren. Deze creatieve werveling heeft ook een spin off in de creatieve industrie en technologie.
DOE JE MEE? Het is tijd om te kijken naar een nieuwe balans tussen echt werk en gemaakt werk. NIEUWE TECHNOLOGISCHE MOGELIJKHEDEN CREËREN NIEUWE DROMEN EN BEHOEFTES. JE KAN STRAKS VOOR 80.000 EURO DE RUIMTE IN. ALS ARTIESTEN DAT ZIEN – DIE GAAN ANDERE LIEDJES, KUNST, ONDERNEMINGEN MAKEN. DE MENS ZOEKT ALTIJD NAAR ZINGEVING EN WERK HEEFT DAARIN EEN BELANGRIJKE PLEK.
68
Nu al mogelijk ‘De Griekse traiteur ‘Olijvenboom’ in de Steenstilstraat is een ge-crowdfund project. Heel klein, maar hij geeft waarde aan de straat. Door die traiteur komt de hele straat tot leven. Ik kan me voorstellen dat over een paar jaar platenwinkel Headline het niet meer redt. Ik denk dat op dat moment Groningen zo’n winkel weer oppakt met crowdfunding en het blijft bestaan. Omdat genoeg mensen het belangrijk vinden en zij daar iets mee doen.’
69
70
TOEKOMSTBEELD: EENZAAMHEIDSNEUTRAAL In 2034 gaan Stadjers anders om met hun eenzaamheid en wordt bij elke overheidsmaatregel de vraag gesteld ‘Draagt dit bij aan eenzaamheid?’ Eenzaamheidsneutraal is geen streven meer, maar een manier van zijn.
OMSLAGEN Van Plaats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Analyseren. . . . . . . . . . . . . . . Werken. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Naar Plek Ontmoeten Verschil maken
Ken jij iemand die zich eenzaam voelt in Groningen? Deze vraag is makkelijk te stellen en makkelijk te beantwoorden. Heb jij je wel eens eenzaam gevoeld in Groningen? Hoe voelde dat? Deze vragen liggen gevoeliger.
71
WAAROM EENZAAMHEIDSNEUTRAAL? Waarom spreekt het streefbeeld van Eenzaamheidsneutraal ons aan? Wat ligt verscholen achter deze knipoog naar de wedloop van gemeentes om de gewaagde doelstelling van klimaatneutraal te behalen? Wie zich eenzaam voelt, lijdt. Een Eenzaamheidsneutrale Stad betekent een stad zonder eenzaamheid en dat belooft minder lijden. Dat lijkt ons het nastreven waard, zowel vanuit een persoonlijk als vanuit een maatschappelijk perspectief. We beseffen dat eenzaamheid nooit echt vanuit een overheid of een gemeenschap uitgeroeid kan worden: eenzaamheid is en blijft een persoonlijk gevoel. Bovendien is het de vraag of het wel wenselijk is om eenzaamheid uit te roeien. In sommige omstandigheden is het persoonlijk lijden dat samengaat met eenzaamheid ook een waardevolle levenservaring en een moment van persoonlijke groei.
2014 IN GRONINGEN Met de G速unningseconomie lag onze focus op het begrijpen van maatschappelijke maatregelen of gewoontes die onbedoeld tot eenzaamheid leiden. Zoals de versterking van het sociale isolement die optrad doordat mensen in de bijstand ook niet bij mochten dragen aan sommige 72
maatschappelijke activiteiten. De focus lag vooral op experimenten die maatschappelijk veroorzaakte eenzaamheid kunnen voorkomen. Dat klinkt eenvoudig maar het vroeg iets bijzonders van ons; de bereidheid om ons te vereenzelvigen met de ander, ons verder in te leven in een ander dan wij gewend waren zodat wij ons weer verbonden wisten met die ander. Wie zich verbonden weet, voelt geen tweedeling meer. Tijdens dit experiment gingen wij op zoek naar nieuwe manieren van ontmoeten en communiceren. De Blikopener was hier een eerste uiting van. Het idee ontstond na een bijeenkomst van het vernieuwingsnetwerk; loop een dag mee in de routine van een ander. De kern van de Blikopener is om je begrip van het leven van een ander te vergroten door een dag lang vanuit diens perspectief naar het leven te kijken. De simpele vragen ‘Ga je met mij mee?’ en ‘Ga ik met jou mee?’ leidden tot mooie ontmoetingen en bijzondere ervaringen. Wanneer laat je iemand onvoorwaardelijk toe terwijl je gewoon je ding aan het doen bent? Ook ervoeren wij hoe krachtig Cirkelgesprekken kunnen zijn om mensen met elkaar te verbinden, vanuit empathie het gesprek aan te gaan en te voelen wat je met elkaar deelt. Deze kwetsbare eerste interventies waren druppels op de gloeiende plaat. Toch gaven ze ons het gevoel dat dit soort manieren van ontmoeten, communiceren en reflecteren een sleutel was voor het begrijpen van de maatschappelij73
ke oorzaken van eenzaamheid. Ook op individueel niveau hielpen ze ons de tweedeling te overbruggen. De verkregen inzichten maakten nieuwe creativiteit los om gaandeweg weer nieuwe manieren te ontwikkelen om dichterbij eenzaamheidsneutraliteit te komen. DON’T RUN FROM LONELINESS. RUN INTO IT. – PEMA CHÖDRÖN,
Stel dat... ...je kunt zeggen dat het niet zo goed met je gaat, zonder dat dit direct als problematisch wordt gezien.
2024 IN GRONINGEN In 2024 voelt iedereen in Groningen zich gezien. Groningen wordt erkend als een sociaal pionierende stad. Dat het lukt om Groningen in 2024 uit te roepen tot Eenzaamheidsneutrale Stad is vooral te danken aan een bijzondere samenloop van omstandigheden; een paar van de experimenten van het eerste uur sloegen aan en zijn inmiddels gemeengoed. Het Ik Geloof In Jou fonds werd complementair aan het sociale vangnet van de stad. Daardoor ontdekten velen waar hun passie ligt en zijn zij dankzij de steun van hun stadgenoten in staat hier uitdrukking aan geven. 74
De Helpathon groeide uit tot een jaarlijks event waarbij een groot deel van de bewoners betrokken waren. Doorslaggevend was de band die onderling ontstond dankzij de Stadscorvee dagen.
2034 IN GRONINGEN In 2034 wordt standaard bij elke overheidsmaatregel de vraag gesteld of deze bijdraagt aan eenzaamheid of aan verbondenheid. Cirkels zijn een gewoon onderdeel van het leven. Het Ik Geloof In Jou Fonds is een verre herinnering, want het is totaal overbodig geworden. Doordat het normaal is geworden om te kijken door een eenzaamheidsneutrale bril en de tijd te nemen voor verbinding is de stad na tien jaar nog steeds eenzaamheidsneutraal.
DOE JE MEE? Er is geen routekaart naar eenzaamheidsneutraal. Wil Groningen een Eenzaamheidsneutrale Stad worden moeten wij eenzaamheid en ge誰nstitutionaliseerde eenzaamheid beter gaan begrijpen. Dat is een begin. Eerste stappen zoals een Blikopener of een Cirkelgesprek leveren nieuwe aanknopingspunten op voor volgende stappen. Wij nodigen je van harte uit om op jouw manier bij te dragen aan een Groningen met minder eenzaamheid. In 75
Deel III vind je een zevental mogelijke concrete eerste stappen. Wie weet waar we op uitkomen als ze blijken te werken en massaal worden nagevolgd... WANNEER IK DENK DAT IETS DE MOEITE WAARD IS, KAN HET HAAST NIET ANDERS DAN DAT ER NOG MINIMAAL DUIZEND MENSEN IN DE STAD ZIJN DIE DAT OOK VINDEN. ZO UNIEK BEN IK NAMELIJK NIET. WANNEER IK IETS STEUN, KAN IK ER DUS VANUIT GAAN DAT NOG DUIZEND MENSEN DAT DOEN. ZO BESCHOUWD STAAT MIJN STEUN VOOR EEN GROTERE BEWEGING. EN DAN HEEFT HET INEENS VEEL ZIN OM TE DOEN WAT JE BELANGRIJK VINDT.
76
77
78
DEEL III EERSTE STAPPEN
79
Wat zijn eerste stappen die wij nu kunnen nemen? Wat gebeurt al maar krijgt nieuwe betekenis vanuit ons G速unningseconomie perspectief? Hoe maken wij een nieuwe omgang met kennis, relaties en waarde toekenning praktisch en concreet?
80
Wij beschrijven zeven initiatieven en projecten waarvan wij de uitkomst niet weten. Wanneer deze bewust en zorgvuldig worden uitgevoerd brengen ze ons een stap verder in de richting van de G速unningseconomie. Wat het resultaat ook zal zijn, de ervaring zal helpen beter te begrijpen waar de G速unningseconomie schuurt met onze huidige manieren van doen en denken.
81
HET CIRKELGESPREK Het Cirkelgesprek leert je opnieuw te luisteren. We zijn tegenwoordig vooral aan het zenden: elevator pitches, soundbites en oneliners domineren onze communicatie. Het Cirkelgesprek is een methode om iedere deelnemer voor een gesprek uit te nodige op basis van gelijkwaardigheid zodat iedere deelnemer wordt gehoord. Groningen is de stad waar deze nieuwe (oude) manier van communiceren kan worden ge誰ntroduceerd. Korte trainingen Cirkelgesprek kunnen het startpunt vormen voor een groeiend netwerk rondom de G速unningseconomie. Het mooiste is om hier een vaste (tijdelijke?) locatie voor te hebben waar inwoners samenkomen om met elkaar in gesprek te gaan in een soort luisterhuis. Trekkers: Jan en Ursula Status: Loopt Vraag: Wie weet een goede plek voor het luisterhuis? Doe mee: Ervaar zelf de kwaliteit van een Cirkelgesprek. Geef je op voor een van de korte trainingen.
83
84
GELDLOZE ZATERDAG Op Geldloze Zaterdag betaal je niet met geld. Je kunt delen, geven, doen of ruilen. Iemand helpen met het schilderen van zijn huis in ruil voor een maaltijd. Een goed gesprek in ruil voor een boek, een dans op straat tegen een ritje in een Ferrari. Geldloze Zaterdag is een kansrijke dag. Een kans voor iedereen om gelijkwaardig mee te doen. Een kans voor geldloze initiatieven om aan momentum te winnen. Een kans voor mensen om met elkaar in gesprek te gaan. Geld is niet nodig om gelukkig te zijn of om je doelen te bereiken. We vragen ons af wat de ander nodig heeft en denken na over wat we zelf belangrijk vinden. We sluiten deals waar we blij mee zijn. We ervaren hoeveel we samen met creativiteit kunnen bereiken. Creatieve en verbonden lokale ondernemers onderscheiden zich van anderen die zich met de Geldloze Zaterdag geen raad weten. Trekkers: gezocht Status: gebeurt op vele manieren kijk bijvoorbeeld naar www.eenjaarzondergeld.nl of www.1010waystobuywithoutmoney.org Vraag: wie begint? hoe beginnen wij?
85
BASISINKOMEN Stel je voor: voor een nog te kiezen groep in Groningen starten we een project om hen te voorzien in een basisinkomen. Voortaan krijgen ze gratis geld. Handje contantje, zonder iets terug te hoeven doen. Ze mogen zelf weten waar ze hun centen aan besteden. De begeleiding is vrijblijvend. Er zijn geen verplichtingen, er worden geen vervelende vragen gesteld. De enige vragen die de ze moeten beantwoorde, luiden ‘Wat denk je zelf dat goed voor jou en je naasten is?’ en ‘Wat is genoeg?’ In Groningen bereiden vijf ondernemers, verenigd in MIES (Maatschappij voor Innovatie van Economie en Samenleving), een experiment met een basisinkomen voor. De G®unningseconomie omarmt deze pilot. We denken dat het Groningen kan helpen arbeid en samenleven anders te waarderen. Juist in Groningen kan zo’n experiment slagen. Het basisinkomen geeft inkomenszekerheid en blaast het oude ideaal van radicale solidariteit nieuw leven in. Met het experiment kan worden aangetoond dat zekerheid en tijd leidt tot een toename in solidariteit. Trekkers: Wieke, Frans en MIESlab Status: zie mieslab.nl/onderzoek-basisinkomen Vraag: Welke pilotgroep draag jij aan voor voor deze eerste stap? 87
88
BLIKOPENER Als je Blikopener bent is het belangrijk dat je een bepaalde grondhouding hebt. Hoe kan je met een open blik kijken en je vooroordelen laten varen? De blikopener was in eerste instantie bedoeld om gevoel en begrip te krijgen voor waar iemand mee bezig is, en hoe de wereld aanvoelt voor een ander. Ook al als je hier al een opvatting over hebt. Wat als we nu gewoon een dag of dagdeel met elkaar ‘ruilen’ van perspectief door mee te lopen in elkaars dag? Dan heb je contact en zie je daarna waar het toe leidt. Ron: ‘Ik ben bij Tanja geweest. Ik was gewoon op bezoek. Bij het 10 kilo aardappelen schillen hebben we een gesprek gehouden. Het was een keukengesprek met meer diepgang dan ik had verwacht. Wat een positieve vrouw!’ Mendel: ‘Christine is bij mij wezen kijken. Ik had de angst dat mijn dag te saai zou zijn.’ Christine: ‘Ik mocht je oneindige enthousiasme voor je vakgebied aanschouwen: powered by Mendel... En hoe zorg jij voor jezelf?’ Trekkers: Christine en Hotze Status: Onderzoeken of er een blog of app voor kan komen Vraag: Met wie zou jij een dagje mee willen lopen? Doe mee: organiseer je eigen Blikopener en laat ons weten hoe het ging. 89
90
IK GELOOF IN JOU FONDS Veel mensen die in de bijstand zitten ervaren dat als een belemmering in hun handelingsvrijheid. Zij kunnen zich niet veroorloven burgerlijk ongehoorzaam te zijn door bijvoorbeeld een onbetaalde baan te weigeren of juist vrijwilligerswerk te doen omdat dit resulteert in een uitkeringskorting. Het Ik Geloof In Jou Fonds is een burgerinitiatief dat deze overheidssancties opvangt en zo ieders handelingsvrijheid waarborgt. Het is ook een signaal: ‘Wij willen graag een maatschappij zijn waarin iedereen mee kan doen, en daar hebben we iets voor over.’ Ondersteuners van het fonds storten een bedrag in de kas wat wordt gebruikt om de uitkering van een gekort persoon aan te vullen tot het gebruikelijke niveau. Zo heeft ook wie in de bijstand zit de ruimte om te zoeken naar een passende manier om mee te doen in de maatschappij. De samenleving gaat de komende jaren een andere houding ten opzichte van ‘Passie & Corvee’ innemen. Het Ik Geloof In Jou Fonds neemt alvast een voorschot op die ontwikkeling en schept lucht en ruimte. Trekkers: Trekkers gezocht Status: Idee Vraag: Voor wie zou jij het Ik Geloof In Jou Fonds inzetten? 91
92
ZONES VAN GEZOND VERSTAND Laten we praktisch met Gezond Verstand omgaan omdat we er veel over praten maar er te weinig mee doen. We denken aan een sticker die het Gezond Verstand representeert. Ook denken we aan ambassadeurs van het Gezonde Verstand; mensen die zorgen dat op de plekken waar zij werken, Gezond Verstand wordt gebruikt. Er zijn plekken waar ze echt wat Gezond Verstand nodig hebben. Daar plakken we een sticker op met de tekst ‘Gezond Verstand nodig.’ Een andere sticker is om een compliment te geven: ‘Hier werkt men met Gezond Verstand.’ De stickers kan je op je deur plakken, of op een verkeersbord, of op een bedrijf. Het zou leuk zijn als de Gezond Verstand – sticker net zo populair wordt als de Groningen-sticker. Er zouden ook t-shirts gemaakt kunnen worden of artikels geschreven in de krant. Trekkers: Yvanka, Mark, Wieke Status: Idee Vraag: Wie maakt een design voor de ‘Zone van Gezond Verstand’ stickers? Doe mee: Wat is voor jou een zone van Gezond Verstand? 93
94
HELPATHON Op 14, 15 en 16 november 2014 vond de eerste Helpathon van Groningen plaats onder de noemer Hack of a City. Creatieven, IT’ers, ondernemers en betrokken Groningers werkten in groepen samen om binnen 48 uur actuele maatschappelijke uitdagingen vanuit verschillende invalshoeken op te lossen met een demonstreerbaar prototype. De Helpathon is de sociale variant van de in de ict-wereld beproefde hackathon, en een nieuwe Groningse traditie. Tijdens een klassieke Hackathon komen hackers samen om in korte tijd prototypes, apps en toepassingen te bouwen en te demonstreren. Bij de Helpathon gaat het er om hoe Groningers andere Groningers helpen. De beste oplossingen worden door sponsoren gefinancierd zodat ze daadwerkelijk uitgevoerd kunnen worden, in Groningen en de rest van Nederland. Trekkers: Mendel, Rutger, Marloes, Titia, Status: Op naar de tweede editie! zie www.hackofacity.org Vraag: Hoe gaat de tweede editie van Hack of a City eruit zien? Doe mee: werk mee aan de opzet van de tweede editie...
95
96
Dit boekje is tot stand gekomen in co-creatie met een twintigtal ondernemers, kunstenaars, bewoners, ambtenaren en politici .
97
Jan Hut
98
Frank Brander
99
Koen de Koning
100
Marloes Dekker
101
Marleen van der Werff
102
Titia Punt
103
Yvanka Hullegie
104
Peter Everts
105
Shahrazed Bougoufa
106
Hotze Hofstra
107
108
COLOFON De uitgaven van dit conceptdocument hebben wij beperkt tot 50 exemplaren. Het is een manier van het vertellen van het verhaal van de G®unningseconomie. Wij hopen hiermee eer te doen aan de strekking van de gesprekken die plaatsvonden in het #vernieuwingsnetwerk. Het netwerk bestaat uit: Christine van der Vorm – Frans Kerver – Hotze Hofstra – Jan Hut – Jolijn Creutzberg – Koen de Koning – Kris van der Veen – Margreet TimmerMariette Kroeze – Mark Vletter – Mark Sekuur – Marleen van der Werff – Marloes Dekker – Mendel Bouman – Nathalie Beekman – Nicole Dijk – Nicoline Wijnja – Paul de Rook – Peter Everts – Roeland van der Schaaf – Rutger van Zuidam – Shahrazed Bougoufa – Tanja Willems – Thuur Caris – Titia Punt – Wieke Paulusma – Yvanka Hullegie – Frank Brander – Liesbeth van de Wetering – Peter Wijnsma – Ron Torenbosch – Pepik Henneman – Jantine Wijnja Laat ons na het lezen weten hoe het verhaal beter kan worden of waar het aangevuld kan worden. Neem contact op met Frank Brander, frank.brander@groningen.nl / 06-38544815 / @frank_brander
Vernieuwingsnetwerk G®unningseconomie Uitgave: november 2014 Redactie: Jantine Wijnja en Pepik Henneman Vormgeving & Illustraties: Fleur Bakker en Laurenz van Gaalen Portretten gebaseerd op foto’s van: Mark Sekuur, Primafocus Druk: SpringerUit drukwerk
109