SPRINKHANEN VAN ‘T MERKSKE
Inventarisatie 2013
In opdracht van: Staatsbosbeheer
SPRINKHANEN VAN ‘T MERKSKE Inventarisatie 2013
Douwe Schut
In opdracht van: Staatsbosbeheer 9 oktober 2013
NA T U U R BA L A NS
– LI M E S D I V E R G E N S B V
Radboud Universiteit, Toernooiveld 1 Postbus 6508, 6503 GA Nijmegen
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap T (024) 352 88 01
info@natuurbalans.nl www.natuurbalans.nl
Colofon 2013 Natuurbalans - Limes Divergens BV / Staatsbosbeheer Tekst en samenstelling: Projectleiding: Eindverantwoordelijk: Met medewerking van: Projectnummer:
Douwe Schut Douwe Schut René Krekels Romke Aukema 13-015
In opdracht van:
Staatsbosbeheer
Foto’s omslag: Wijze van citeren:
‘t Merkske (Douwe Schut); inzet: Zompsprinkhaan (Rene Krekels) Schut, D., 2013. Sprinkhanen van ’t Merkske. Inventarisatie 2013. Natuurbalans - Limes Divergens BV, Nijmegen.
Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van scanning, internet, druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de opdrachtgever hierboven aangegeven en Natuurbalans-Limes Divergens BV noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. Natuurbalans-Limes Divergens BV is niet aansprakelijk voor gevolgschade, alsmede voor schade welke voortvloeit uit toepassingen van de resultaten van werkzaamheden of andere gegevens verkregen van Natuurbalans-Limes Divergens BV. De opdrachtgever vrijwaart Natuurbalans-Limes Divergens BV voor aanspraken van derden in verband met deze toepassing. Natuurbalans-Limes Divergens BV is lid van het Netwerk Groene Bureaus, brancheorganisatie voor kwaliteitsbevordering en belangenbehartiging.
INHOUD
1
INLEIDING ...............................................................................................................................................5
2
METHODE ...............................................................................................................................................6 2.1 Gebiedsbeschrijving.......................................................................................................................6 2.2 Inventarisatie .................................................................................................................................9
3
RESULTATEN .........................................................................................................................................10 3.1 Karakterisering sprinkhanenfauna .............................................................................................10 3.2 Soortbespreking...........................................................................................................................14 3.2.1 Zompsprinkhaan..................................................................................................................14 3.2.2 Moerassprinkhaan...............................................................................................................15 3.2.3 Overige schaarse soorten....................................................................................................16 3.3 Niet aangetroffen soorten ..........................................................................................................17
4
DISCUSSIE EN CONCLUSIE....................................................................................................................18
5
AANBEVELINGEN VOOR BEHEER.........................................................................................................19
LITERATUUR .................................................................................................................................................22
1
INLEIDING Aanleiding Staatsbosbeheer beheert het natuurgebied ’t Merkske in het zuiden van Brabant. Van sprinkhanen en krekels in het gebied is nog relatief weinig bekend. In 2011 is zompsprinkhaan in het gebied ontdekt en er zijn aanwijzingen dat veenmol hier voorkomt. De inventarisatie moet inzicht geven in welke soorten aanwezig zijn en wat de actuele verspreiding is. De gegevens worden gebruikt voor het beheer van het gebied. Opdrachtformulering Staatsbosbeheer heeft Natuurbalans-Limes Divergens verzocht in het voorjaar en de zomer van 2013 een inventarisatie naar de verspreiding van sprinkhanen en krekels in het Nederlandse deel van het beekdal van ’t Merkske uit te voeren. De inventarisatie is gefinancierd door de provincie Noord-Brabant. Doelstelling Het doel van de inventarisatie is inzicht krijgen in de sprinkhanenfauna en de actuele verspreiding van soorten in het dal van ’t Merkske. De nadruk ligt daarbij op de soorten van vochtige tot natte habitats. Daarnaast worden aanbevelingen opgesteld voor het beheer ten behoeve van sprinkhanen en krekels.
NA T U U R BA L A NS
– LI M E S D I V E R G E N S B V
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
5
2
METHODE 2.1 GEBIEDSBESCHRIJVING Het natuurgebied Beekdal van ’t Merkske ligt ten zuiden van Baarle-Nassau (Figuur 1). Het gebied staat bekend om z’n flora van natte terreinen; onder andere moeraskartelblad, moesdistel en knolsteenbreek komen er voor. In het gebied komen veel verschillende habitats voor. Naast de beek zijn vennen en poelen aanwezig. De graslanden variëren van nat en voedselarm tot droog en voedselrijk. Plaatselijk zijn schralere, recent afgeplagde terreindelen aanwezig. Op de grens tussen de percelen zijn braamstruwelen, bosjes en ruigten aanwezig. De braamstruwelen zijn ontwikkeld voor de enige jaren geleden geherintroduceerde boomkikker. Ook knoflookpad is in het gebied geherintroduceerd. De beekbegeleidende bossen hebben een rijke ondergroei, onder andere met kamperfoelie. Hoger in het beekdal zijn dennen- en eikenbossen aanwezig.
Figuur 1. Onderzoeksgebied ’t Merkske (rood omlijnd) met de onderscheidden deelgebieden.
Deelgebieden Onderstaande deelgebieden zijn tijdens de inventarisatie onderscheiden. Deze toponiemen komen in de tekst terug. Manke Goren De Manke Goren bestaat uit een groot aantal poelen, natte en droge graslanden, braamstruweel en plaatselijk vochtig bos. De Broskens Westelijk van de Manke Goren gelegen ligt het deelgebied De Broskens, heeft hetzelfde karakter. Extensief beheerde akkers zijn aanwezig aan de westzijde van het terrein. Castelresche heide Een voormalige landbouwgebied waar vennen hersteld zijn. Plaatselijk is de bovenlaag afgeschraapt, elders is de bodem nog relatief voedselrijk en droog. De graslanden vertonen weinig structuur in de vegatie.
NA T U U R BA L A NS
6
– LI M E S D I V E R G E N S B V
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
Langven Ook liggen hier poelen en braamstruwelen. De graslanden zijn overwegend droog. Het deelgebied wordt begraasd met runderen. Halsche beemden De Halsche beemden bestaan uit moerasbos met plaatselijk kamperfoelie. De beemdem zijn goed ontwikkelde natte en schrale graslanden. Door achterstallig beheer dreigt verruiging met riet. Huisven Onder dit deelgebied wordt zowel het ven als de graslanden er omheen verstaan. Het Huisven zelf is een voedselrijk ven met een weelderige begroeiing. De graslanden zijn droog en schraal. Kromme Hoek Gelegen ten noorden van ’t Merkske. Dit zijn goed ontwikkelde natte graslanden met onder andere moesdistel, helaas rukt het riet op Hoek beemden Het meest westelijk gelegen deelgebied. Bestaande uit voedselrijke tot schrale vochtige en droge graslanden. Baarlebrug Voedselrijke beekbegeleidende graslanden. In de winter overstromen de graslanden regelmatig waardoor de trofiegraad hoog is. Dit maakt ze voor sprinkhanen en krekels minder interessant. Voster Schoor / Raijkens Schoor Dit deelgebied bestaat uit goed ontwikkelde natte, schrale graslanden.
NA T U U R BA L A NS
– LI M E S D I V E R G E N S B V
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
7
Foto 1. Impressies van het gebied. Met de klok mee: afgeschraapte bodem met haarmosvegetatie bij de Castelresche heide, nat graslanden in de Manke Goren, rietverruiging in de Kromme Hoek, nat schraalgrasland in de Halsche beemden.
NA T U U R BA L A NS
8
– LI M E S D I V E R G E N S B V
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
2.2 INVENTARISATIE Uitgangspunt voor de inventarisatie is de SNL-methodiek. Vanwege de grootte van het gebied en de vraag van de opdrachtgever is hier plaatselijk van afgeweken; de natte terreinen zijn grotendeels vlakdekkend afgezocht. De drogere terreinen, zoals de Castelresche heide, zijn met een representatieve steekproef onderzocht. Van dergelijke droge graslanden zijn de voor sprinkhanen meest kansrijke terreindelen bezocht zodat een goed beeld is verkregen van de verspreiding van soorten in het gebied en de aanwezigheid van soorten per perceel. De inventarisatie vindt plaats door goed te luisteren naar roepende dieren. De soorten die geen geluid maken (zoals doornsprinkhanen) worden op zicht geïnventariseerd en wanneer nodig gevangen met behulp van een insectennet. Naast de sprinkhanen en krekels zijn ook waarnemingen van andere wettelijk beschermde, landelijk zeldzame of karakteristieke planten- en diersoorten genoteerd. Deze waarnemingen zijn opgenomen in het databestand. Per waarneming is genoteerd:
Amersfoortse coördinaten (ingetekend met GPS, tot op 5 meter nauwkeurig) Datum Waarnemer Geslacht Stadium Aantal
De inventarisatie is uitgevoerd op dagen met goed sprinkhanen weer. Conform de eisen van de SNL zijn sprinkhanen alleen geïnventariseerd zijn op dagen met temperaturen boven de 20 °C, maximaal 50% bewolking en maximaal windkracht 4 Beaufort. Bezoekdata Vooraf was weinig bekend van de soorten die in het gebied aanwezig zijn. De aanwezigheid van de zeldzame zompsprinkhaan en moerassprinkhaan is bekend, het vermoeden bestaat dat eveneens veenmol aanwezig is. Veldkrekel is in aangrenzend Vlaanderen aanwezig. De inventarisatiedata zijn afgestemd op deze soorten. Het natuurgebied ’t Merkske is in de zomer van 2013 in twee ronden van twee dagen geïnventariseerd op de aanwezigheid van sprinkhanen en krekels. De bezoeken hebben plaatsgevonden op 19 en 20 augustus voor ronde 1. Ronde 2 is uitgevoerd op 28 en 29 augustus 2013. Omdat de vroeger in het jaar actieve veenmol mogelijk in het gebied aanwezig is, heeft een bezoek plaatsgevonden op 5 juni 2013 in de deelgebieden Manke Goren en De Broskens. Tijdens deze ronde is ook aandacht besteed aan de veldkrekel.
NA T U U R BA L A NS
– LI M E S D I V E R G E N S B V
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
9
3
RESULTATEN 3.1 KARAKTERISERING SPRINKHANENFAUNA In totaal zijn veertien soorten sprinkhanen waargenomen in ’t Merkske (Tabel 1). De meest voorkomende soorten zijn ratelaar en gewoon spitskopje. Van zanddoorntje zijn slechts twee individuen waargenomen. De sprinkhanenfauna laat de grote diversiteit aan habitats binnen het gebied zien. Zoals te verwachten in een beekdal is een groot aantal van de soorten te vinden in natte tot vochtige habitats. Moerassprinkhaan en zompsprinkhaan zijn de topsoorten van goed ontwikkelde natte graslanden (Schut et al. 2011). Gewoon spitskopje komt voor in de wat ruigere natte graslanden. Doornsprinkhanen hebben een sterke voorkeur voor open- vochtige bodem. Ratelaar, snortikker, bruine sprinkhaan, kustsprinkhaan en krasser komen voor in droge tot vochtige, schrale en voedselrijke graslanden. Grote groene sabelsprinkhaan, zuidelijk spitskopje en sikkelsprinkhaan zijn kenmerkend voor ruigte. Het merendeel van de soorten is landelijk gezien algemeen. Uitzonderingen zijn moerassprinkhaan, zompsprinkhaan en zanddoorntje. Zeker voor de zompsprinkhaan (de enige aangetroffen Rode Lijstsoort) heeft ’t Merkske een grote waarde voor Noord-Brabant, waar de soort op slechts zeven locaties voorkomt. ’t Merkske herbergt één van de grotere populaties. Moerassprinkhaan is al jaren bezig met een opmars en is van de Rode Lijst verdwenen (Reemer, 2012). Ook zanddoorntje neemt de laatste jaren toe.
Foto 2. Sikkelsprinkhaan is kenmerkend voor ruigte (R. Krekels).
NA T U U R BA L A NS
10
– LI M E S D I V E R G E N S B V
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
bruine sprinkhaan
43
4
gewoon doorntje
5
7 304
gewoon spitskopje
25
207
grote groene sabelsprinkhaan
5
1
krasser
156
158
kustsprinkhaan
4
47
moerassprinkhaan
Vochtige heide
ratelaar
4
64
2
2
207
112
942
82
6
2
456
630
38
4
5
8
78
2
2
1
17
138
92
16
55
723
1889
4
1
2
17
12
15
111
21
1826
2
9
42
21
215
11
2
62
650
89
987
2671
4
12
4
snortikker
3
zanddoorntje
2
zeggedoorntje
2 KW
3
Vochtige heide
zuidelijk spitskopje Aantal soorten
Totaal
Voster Schoor / Raijkens
13
49 1
Manke Goren
Langven
Kromme Hoek
Huisven
Hoekbeemden 1
357
sikkelsprinkhaan
zompsprinkhaan
Halse Beemden
SNL
De Brokskens
RL
Castelresche heide
Soort
Baarle Brug
Tabel 1. Overzicht met de waargenomen sprinkhanensoorten in ’t dal van ’t Merkske, per deelgebied en de beleidsstatus (Rode Lijst; Reemer 2012). Soorten met de voorkeur voor natte en vochtige habitats zijn blauw gemarkeerd. Door externen is struiksprinkhaan ook waargenomen.
4
1
4 2
16
2
745
97
71
34
39
2
17
8
7
11
11
9
7
5
4
8
11
34
268
375
1483
441
75
687
9
10
14
Deelgebieden In de deelgebieden Castelresche heide, De Broskens en Voster Schoor/Raijkens Schoor zijn het meest soortenrijk. In elk val de gebieden zijn elf soorten sprinkhanen aangetroffen. De Castelresche heide is een gevarieerd terrein waar alle algemene soorten zijn waargenomen. De soorten van droge habitats zijn daar gevonden op de voormalige landbouwpercelen, de “natte” soorten op de venoevers (
NA T U U R BA L A NS
– LI M E S D I V E R G E N S B V
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
11
Foto 3).
De Broskens herbergt een karakteristieke sprinkhanenfauna van natte terreinen. Door de grote variatie in hoogte en het reliĂŤf komen soorten met een voorkeur voor natte en droge biotopen soms op korte afstand van elkaar voor. Een goed voorbeeld zijn zompsprinkhaan en krasser. De krasser is beperkt tot de hogere terreindelen, terwijl zompsprinkhaan beperkt is tot de natste delen. Het Voster Schoor en Raijkens Schoor bestaan uit goed ontwikkelde natte graslanden en ruigte. Vrij recent is in Raijkens Schoor nog een deel van de bodem geplagd waardoor een pioniersituatie is ontstaan. Deze variatie zorgt voor veel verschillende habitats. Baarle Brug herbergt relatief weinig soorten, waarschijnlijk omdat het gebied voedselrijker is dan de andere natte graslanden en in de winter onder water staat. Soorten van open bodem en slecht tegen overstroming kunnen, hebben daardoor minder kans. De Halsche Beemden lijkt qua soortsamenstelling sterk op de Broskens. Het gebied is relatief klein en rietverruiging maakt het terrein plaatselijk minder geschikt voor sprinkhanen. Dat verklaart het lagere aantal soorten. Ook het Langven is een relatief klein gebied. De Manke Goren zijn gevarieerd (natte graslanden, maar ook droge terreindelen). Het verschil met het aangrenzende De Broskens zijn de aanwezigheid van bruine sprinkhaan en gewoon doorntje. Huisven en Kromme hoek zijn de soortenarmste deelgebieden. Huisven is relatief klein en weinig gevarieerd. In de Kromme hoek liggen juist zeer goed ontwikkelde natte graslanden, het is onduidelijk waarom hier niet meer soorten voorkomen.
NA T U U R BA L A NS
12
– LI M E S D I V E R G E N S B V
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
Foto 3. Venoever op de Castelresche heide.
NA T U U R BA L A NS
– LI M E S D I V E R G E N S B V
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
13
Figuur 2. Verspreiding van zompsprinkhaan in ’t Merkske.
Figuur 3. Verspreiding van Moerassprinkhaan.
3.2 SOORTBESPREKING NA T U U R BA L A NS
14
– LI M E S D I V E R G E N S B V
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
3.2.1 Zompsprinkhaan Zompsprinkhaan is pas in de zomer van 2011 in het gebied ontdekt. Al vrij snel bleek de soort algemeen aanwezig in het deelgebied Manke Goren. De inventarisatie heeft aangetoond dat de zompsprinkhaan voorkomt in de deelgebieden Manke Goren, De Brosken, Voster Schoor / Raijkens Schoor en de Halsche beemden (Figuur 2). In de overige deelgebieden is de habitatkwaliteit niet optimaal. In de Kromme hoek was de soort op basis van de kwaliteit van de graslanden te verwachten, maar is desondanks niet aangetroffen. De soort komt hoofdzakelijk voor in natte graslanden met een lage vegetatie. Plaatselijk is de soort aanwezig in voedselrijkere en/of vochtige graslanden. Zodra rietverruiging optreedt komt zompsprinkhaan niet meer voor.
Foto 4. Zompsprinkhaan (René Krekels).
Zompsprinkhaan is in Nederland een zeldzame soort. In Noord-Brabant is de soort slechts op zeven locaties voor en is daarom aangewezen als prioritair (Schut et al. 2008). In eerste instantie lijkt de aanwezigheid in ’t Merkske vreemd; de vindplaats ligt ver buiten het bekende verspreidingsgebied. Wanneer echter ook naar België gekeken wordt (Figuur 4) is de aanwezigheid in de lijn der verwachting.
NA T U U R BA L A NS
– LI M E S D I V E R G E N S B V
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
15
\ Figuur 4. Verspreiding van zompsprinkhaan in België (bron: www.saltabel.org). In dit licht is de aanwezigheid van de soort in ’t Merkske (rode cirkel) niet zo vreemd.
3.2.2 Moerassprinkhaan De grootste aantallen moerassprinkhanen komen voor in De Broskens. Lagere aantallen zijn te vinden in de Manke Goren. Door een vrijwilliger is de soort aangetroffen in het Raijkens Schoor (Figuur 3). De habitat bestaat uit natte graslanden, soms zelfs greppels in droger percelen met enige mate van verruiging (met name pitrus). Mogelijk dat nog een verdere uitbreiding plaatsvindt. Bijvoorbeeld de oevers van het Langven, Huisven, de venoevers op de Castelresche heide en het natte gebied ten zuiden van de Halsche Beemden lijken geschikt. Opmerkelijk is dat moerassprinkhaan samen met zompsprinkhaan voorkomt. Meestal komen deze soorten ruimtelijk gescheiden van elkaar voor omdat eieren van zompsprinkhaan niet bestand zijn tegen overstroming. Waarschijnlijk is dit een gevolg van de methode: door later in de zomer te inventariseren verspreiden de adulte sprinkhanen zich over een groter terrein dan waar de voortplanting mogelijk is.
NA T U U R BA L A NS
16
– LI M E S D I V E R G E N S B V
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
Foto 5. Vrouwtje Moerassprinkhaan (René Krekels).
3.2.3 Overige schaarse soorten Zanddoorntje en gewoon doorntje (Figuur 5) zijn een landelijk gezien algemene soorten die voorkomen op natte tot droge heideterreinen en venoevers. De soorten zijn aangetroffen op een ven oever op de Castelresche heide. Omdat de soort lastig te inventariseren is, is de verspreiding mogelijk onderschat. Zeggedoorntje een lijkt een schaarse soort. De inventarisatie laat zien dat slepen met een insectennet een goede methode is om deze soort op te sporen. Sikkelsprinkhaan is een zuidelijke soort die de laatste jaren met een opmars bezig is. In Nederland bestaat de habitat voornamelijk uit droge heideterreinen en ruigten. In ’t Merkske is een kleine populatie aangetroffen in natte graslanden van de Halsche Beemden (1 vrouw, 4 mannen). Vlakbij de locatie waar een vrijwilliger de soort ook heeft aangetroffen in een verruigde houtwal. Struiksprinkhaan is door een vrijwilliger aangetroffen in de Manke Goren.
NA T U U R BA L A NS
– LI M E S D I V E R G E N S B V
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
17
Figuur 5. Verspreiding van schaarse soorten in het beekdal van ’t Merkske.
3.3 NIET AANGETROFFEN SOORTEN Vooraf bestond de kans dat veenmol (niet bevestigde waarnemingen) en veldkrekel in het gebied aanwezig zouden zijn. Tijdens de voorjaarsronde zijn beide soorten echter niet aangetroffen. De kans dat beide soorten het gebied op eigen kracht koloniseren is klein; de afstand tot de meest nabij gelegen Nederlandse en Belgische populaties van de veenmol is groot. De afstand tot de meest nabijgelegen populatie veldkrekels is slechts enkele kilometers, het tussenliggende gebied is echter ongeschikt (www.saltabel.org). De habitat is potentieel geschikt voor gouden sprinkhaan. Tijdens de inventarisatie is deze soort echter niet aangetroffen. Overigens is de soort ook nog niet bekend uit dit deel van Brabant en aangrenzend België (www.waarneming.nl, www.saltabel.org). Boomsprinkhaan en zuidelijke boomsprinkhaan zijn enkel te vinden door met een insectennet door bomen en struiken te slaan. Deze soorten zijn tijdens de inventarisatie niet waargenomen. Landelijk gezien zijn het algemene soorten die in het gebied te verwachten zijn.
NA T U U R BA L A NS
18
– LI M E S D I V E R G E N S B V
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
4
DISCUSSIE EN CONCLUSIE Tijdens de inventarisatie zijn veertien soorten, van de in totaal 41 actueel in Nederland aanwezige soorten (Reemer, 2012), aangetroffen in ’t Merkske. De sprinkhanenfauna bestaat uit vochtminnende soorten, op de recent uit landbouwkundig gebruik genomen percelen zitten vooral eurytopen soorten, met een voorkeur voor droge terreindelen. De inventarisatie heeft een goed beeld opgeleverd van de aanwezige soorten en de verspreiding daarvan, vaak zelfs op perceelsniveau. Plaatselijk kunnen lastig waarneembare soorten gemist zijn. Gebaseerd op de verspreiding in Nederland en aangrenzend België is de sprinkhanenfauna van ’t Merkske grotendeels compleet. De meest kritische soorten van natte graslanden zijn aanwezig (Schut et al. 2011). Van de soortgemeenschap van natte milieus ontbreekt de gouden sprinkhaan maar is op termijn wel te verwachten als de huidige uitbreiding zich doorzet. Het beheer van de nattere terreindelen is aangepast op sprinkhanen door het sparen van blokken tijdens het maaibeheer. Wanneer de beemden te extensief gemaaid wordt, vindt rietverruiging plaats. Onder andere in De Broskens en De Halsche Beemden is hier momenteel sprake van. Verruiging maakt de terreinen minder geschikt voor kritische sprinkhanensoorten. Voor droge habitats is nog winst te boeken in de soortenrijkdom. Op korte termijn zijn kleine populaties van soorten te versterken door het verschralen van de recent uit productie genomen landbouwgronden van de Castelresche heide. Door deze te ontwikkelen naar gevarieerde graslanden, heischrale graslanden en droge heide nemen de kansen voor sprinkhanen toe. De kans dat kritische soorten zoals veldkrekel, wrattenbijter, schavertje en zoemertje, als kenmerkende soorten van droge graslanden en heide, het gebied koloniseren is zeer klein. Minder uitgesproken soorten (bijv. snortikker, negertje, knopsprietje) kunnen zich wellicht binnen het gebied uitbreiden of het gebied koloniseren. Mogelijk dat op de lange termijn de kritische, maar mobiele, blauwvleugelsprinkhaan het gebied kan koloniseren. Voor de Castelresche heide is dat een mooi streven.
NA T U U R BA L A NS
– LI M E S D I V E R G E N S B V
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
19
5
AANBEVELINGEN VOOR BEHEER In het beheer wordt veelal rekening gehouden met de aanwezige sprinkhanen. Het is mogelijk om ’t Merkske voor sprinkhanen nog beter geschikt te maken. Hieronder worden deze maatregelen kort besproken. Maaibeheer De graslanden in het gebied worden 1 á 2 keer per jaar gemaaid. Met name in de nattere percelen worden blokken gespaard (Foto 6) om sprinkhanen de kans te geven zich voort te planten, dekking te bieden en voor de overwintering. Waar mogelijk verdient het de aanbeveling de blokken dwars op de vochtgradiënt (dus van droog naar nat) te plaatsen zodat alle op het perceel aanwezige soorten er van kunnen profiteren.
Foto 6. Gespaarde vegetatie in het deelgebied Manke Goren.
Tegengaan rietverruiging Op diverse plaatsen in het gebied dreigen waardevolle natte graslanden te verruigen (Foto 7). Deze verruiging is niet alleen nadelig voor sprinkhanen, maar ook voor andere groepen zoals planten en vlinders. De verruiging kan tegen gegaan worden door het maaibeheer te intensiveren.
NA T U U R BA L A NS
20
– LI M E S D I V E R G E N S B V
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
Foto 7. Verruiging met riet is nadeling voor sprinkhanen.
Foto 8. Voormalige, te verschralen landbouwgrond, op de Castelresche heide.
NA T U U R BA L A NS
– LI M E S D I V E R G E N S B V
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
21
Verschralen van voormalige landbouwgrond. Op de Castelresche heide zijn veel voormalige landbouwgronden te vinden (Foto 8). Op dit moment zijn geen bijzondere of karakteristieke sprinkhanensoorten aanwezig. De aanbeveling is om deze terreinen de komende jaren te verschralen door één tot drie keer per jaar te maaien en af te voeren. Op termijn maakt een dergelijk beheer het gebied geschikt voor zeldzamere sprinkhanensoorten. Het succes daarvan is afhankelijk van de uitgangssituatie; als veel stikstof en fosfaat in de bodem aanwezig zijn, kan het zeer lang duren voordat de ontwikkeling de gewenste kant op gaat. Het uitmijnen van de bodem met een gras-klaver mengsel is daarbij de meest geëigende maatregel. Op kortere termijn zijn successen te behalen door het afschrapen van de voedselrijke bodemlaag. Dit tast echter het natuurlijke reliëf aan.
NA T U U R BA L A NS
22
– LI M E S D I V E R G E N S B V
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
LITERATUUR Reemer, M., 2012, Basisrapport Rode Lijst Sprinkhanen en krekels. EIS-Nederland, Leiden. Schut, D., T. Bakker & R. Krekels, 2011. Sprinkhanen in het natuurbeheer. Kader voor toepassing beheermaatregelen. Natuurbalans - Limes Divergens BV / Staatsbosbeheer regio zuid, Nijmegen / Breda. Schut, D., R. Kleukers, R. & R. Krekels, 2008, Actieplan prioritaire sprinkhanen in Noord-Brabant. Natuurbalans-Limes Divergens B.V. & EIS-Nederland. Nijmegen/Leiden. Schut, D., M. Reemer, R. Krekels & R. Kleukers, 2009, Prioritaire sprinkhanen in NoordBrabant. Habitatvoorkeur en beheermaatregelen op gebiedsniveau. Natuurbalans-Limes Divergens & EIS-Nederland, Nijmegen, Leiden.
NA T U U R BA L A NS
– LI M E S D I V E R G E N S B V
Sprinkhanen van ’t Merkske 2013
ad vie sb u re a u vo o r natu ur & la nd sc hap
23