daan roosegaarde
Liefde in trein met reisring PAGINA 2
DESIGNER ROOSEGAARDE GASTHOOFDREDACTEUR METRO
De wereld van Daan Uit het dagboek van Roosegaarde
Oude wereld versus nieuwe
Magische marbles van Almere
Maandag in Amsterdam, donderdag in Shanghai en zaterdag in Hong Kong: het leven van Daan Roosegaarde speelt zich over de hele wereld af. “Ik val in een taxi in slaap.” PAGINA 4
We bevinden ons op een kantelpunt in de geschiedenis. Welke personen kunnen ons richting de nieuwe wereld sturen? Metro sprak met vijf kantelaars. PAGINA 6-7
Een meesterlijk staaltje technopoëzie van Daan Roosegaarde: zijn befaamde Marbles, non-stop te zien, aan te raken èn te beluisteren in de stad Almere. PAGINA 3
DE WERELD VAN DAAN
www.metronieuws.nl woensdag 4 december 2013
02
BOO & Crystal
Op de binnenplaats van de Hotelschool in Amsterdam is het interactieve kunstwerk Boo te vinden. Het bestaat uit zes meter hoge ‘bamboepalen’, die reageren op beweging en aanraking van bezoekers. Daans crystals zijn kunststofkristallen met leds die de openbare ruimte tot leven brengen. De crystals reageren op mensen en de nabijheid van andere crystals. Crystal is permanent te zien in Eindhoven.
Roosegaarde’s reisring brengt liefde in de trein De reisring van Daan Roosegaarde is een voorwerp dat in plaats van de ovchipkaart gebruikt kan worden. •
De NS heeft te kennen gegeven interesse te hebben in een eerste oplage van de ring. “Je kunt ook speciale versies maken, een zilveren versie heeft bijvoorbeeld 10.000 reiskilometers in zich die je aan je vriendinnetje kunt geven.”
buurtbewoners boos en gaan gemeenten niet akkoord. Terwijl de poortjes al jaren geleden helemaal dicht hadden gemoeten is er nog steeds geen oplossing voor de woonwijken, scholen, ziekenhuizen en winkels die opeens van elkaar gescheiden worden. Wat betreft Holla is de oplossing eenvoudig. ”Haal de poortjes weg en zet, net zoals op de meeste stations in Nederland, gewoon paaltjes neer.” Voorlopig zit dat er niet in. Leiden en de NS hebben de strijdbijl even begraven om te onderhandelen over een nieuwe fiets- en voetgangerstunnel die naast de stationshal gelegd zou kunnen worden. Maar wie dat moet gaan betalen is nog een grote vraag.
RENS OVING
rens.oving@metronieuws.nl
De Reisring is een bijzondere vervanger van de ov-chipkaart.
De ontwerper
Daanover deOV-ring “Als de poortjes op bijvoorbeeld Leiden Centraal sluiten dan is dat voor bewoners een heel vervelend probleem. Hoe moeten ze nu van de ene naar de andere kant komen? Je kunt iedereen wel gratis een ovkaart geven maar dan nog zit je met zo’n ambtelijk kaartje dat de meeste mensen steeds kwijt raken en waar niemand een band mee heeeft.
/ DAAN ROOSEGAARDE
Liefhebben
Ik kies dan liever voor iets wat mooi en bijzonder is en dat je altijd bij je kunt dragen. Dus waarom zou je dan de chip niet in een ring stoppen? De Reisring. Door het dragen van een ring ga je een verbond aan met het station en met de trein. Je laat zo zien dat je elkaar eigenlijk lief hebt. En dat is een symbolisch gebaar dat het openbaar vervoer goed kan gebruiken. We maken er bijna allemaal gebruik van maar hebben er nauwelijks een band mee. Daar kun je veel meer mee doen.
Voor de omwonenden van de stations zou ik daarom het liefst een mooie ring maken, waarmee ze altijd van de ene naar de andere kant kunnen. Maar je kunt ook speciale versies maken, een zilveren versie heeft bijvoorbeeld 10.000 reiskilometers in zich die je aan je vriendinnetje kunt geven. De NS heeft interesse in een eerste oplage. Zo maak je de technologie draagbaar en integreer je openbaar vervoer in het dagelijks leven.”
“Door het dragen van een ring ga je een verbond aan met het station en met de trein. Je laat zien dat je elkaar lief hebt.” Daan Roosegaarde over de reisring
Schrijf hier jouw boodschap, fotografeer hem en zet ‘m op Twitter of Facebook!
Ongeveer 60.000 reizigers stromen iedere dag het station van Leiden in en uit. De helft buigt af naar het oosten, richting de oude binnenstad. De andere helft gaat noordwaarts richting het werk, de universiteit of het ziekenhuis. Op Leiden Centraal splitst de stad zich in twee. De grote hal van Leiden Centraal verbindt de historische binnenstad met een nieuwe wijk vol kantoren, collegezalen en het Leids Universitair Medisch Centrum. ‘’De stad is al meer dan twintig jaar bezig om het oude en het nieuwe gedeelte op een logische manier met elkaar te verbinden’’, zegt PvdA-raadslid Gijs Holla. Holla strijdt samen met bijna al zijn collega’s al jaren tegen de poortjes op ‘hun’ station. ‘’Hier komen dagelijks tienduizenden bewoners langs, op weg naar college of hun werk en weer terug naar huis. En wat dacht je van al die mensen die naar het ziekenhuis moeten? Terwijl de onzekerheid voortduurt zijn sommige winkels die achter de poortjes zitten uit voorzorg verplaatst. Genoeg reden voor de stad om niet zomaar akkoord te gaan met het afsluiten van de stationshal. Volgens de NS en ProRail was het vanwege de veiligheid echt niet mogelijk om de poortjes boven-, of onderaan de trap naar het perron neer te zetten. Daarom woedt er al jaren een felle strijd tussen de stad en de spoorwegen, tot in de rechtbank aan toe, over wie nu eigenlijk de baas over het station is. Niet alleen in Leiden zijn de poortjes de afgelopen jaren met argwaan begroet, in ongeveer tien andere plaatsen, waaronder Amersfoort, Eindhoven, Gouda, Haarlem, Leeuwarden en Sittard is er opstand. Ook hier zijn de
Reisring
#delenishetnieuwehebben
Afgesloten. Met de komst van de OV-chipkaart verschenen ook de poortjes op het station. Maar die worden lang niet overal met gejuich begroet.
DE WERELD VAN DAAN
03
Dune & Flow
Roosegaardes sculpturen zoals Dune (links) en Flow (rechts) vormen een omgeving van ‘tactiele hightech’ waarin toeschouwer en ruimte één worden. Deze verbinding tussen design en inhoud, tussen ideologie en technologie, noemt Daan techno-poëzie. Dune heeft op vele verschillende plekken gestaan, van Sydney, Beijing, tot aan Toronto en Jakarta. In ook steeds wisselende opstellingen, zowel binnen als buiten. Flow is nu in Shanghai te zien.
De bewoners van de Bouwmeesterbuurt zijn trots op hun kunstwerk: de Marbles.
/ FOTO’S: MARLOES VAN DOORN
Magische Marbles van Almere Design. Een meesterlijk staaltje techno-poëzie van Daan Roosegaarde: zijn befaamde Marbles, non-stop te zien, aan te raken èn te beluisteren in Almere. Zaterdagmiddag 16.55 uur, het van Eesterenplein in Almere. Lewis (8) wrijft met een geheimzinnig lachje over één van de zes wereldberoemde Marbles uit de collectie Roosegaarde: al anderhalf jaar de trots van de stad, maar vooral het paradepaardje van de 2.000 bewoners van de Bouwmeesterbuurt. Wijk 5 om precies te zijn. “Studio Roosegaarde heeft meer interactieve keien ontworpen. ‘t Liefst zouden we die erbij hebben; er is in de wijk veel vraag naar”, zegt Thomas Faulhaber (42), de vader van Lewis. Zoonlief grijnst en laat als een volleerd goochelaar zijn ponyhoge toversteen plotsklaps van flets blauw in tomaatrood veranderen. Een paar tellen later beginnen alle Marbles te trillen, verschieten van kleur en wisselen vreemde zoemgeluiden met elkaar uit. Lewis: “Het zijn net sterren. Fonkelende sterren op het land.” “Laatst belde een ex-huurder die voor het eerst weer op bezoek was in zijn oude wijk in paniek bij mijn kantoor aan: ‘Kom snel kijken, er is een ruimteschip op het plein geland!’” Faulhaber is in het dagelijks leven
projectleider van buurtbeheerbedrijf Zone 3. Dat is een sociale onderneming in de regio Groot-Amsterdam die behalve over de gezondheid en het welzijn van de bewoners waakt, ook de scepter zwaait over leerwerkprojecten en onderhoud van openbare ruimten. “Daar vallen klussen aan huurwoningen, straatmeubilair en vanzelfsprekend ook dit supergave kunstwerk onder.” “Het leuke om hier een winkel te runnen is dat veel toeristen en kunstliefhebbers op het plein afkomen”, zegt bloemist Robert van Twiller (31). “Zou het geen idee zijn als de gemeente eens een mooie folder over de Marbles ging maken. Dan konden we die hier uitdelen.” Dat laatste is niet alleen een stil gekoesterde wens van de bloemenman, maar ook van bewoners en andere ondernemers uit de omgeving. “Helemaal mee eens”, zegt Faulhaber.”De Marbles zijn een belangrijke eye-catcher. Persoonlijk ken ik geen mooier kunstwerk in de stad. Elke dag is het voor kinderen een feest om tikkertje rond de Marbles te spelen, ze aan te raken, er op te klauteren of naar ze te luisteren. Kijk, daar in die flat woont een Afrikaans gezin dat zomers tussen de gloeiende stenen zit te picknicken.” En dat is ook precies wat ontwerper Daan Roosegaarde met zijn speelse designs voor ogen staat: “De mix van poëzie en techniek die ruimte doet leven en voor iedereen voelbaar, hoorbaar en zichtbaar maakt.” PETER VIERING
Reacties
Bewoners over hún plein met allure De Marbles zijn een cadeautje van de gemeente Almere en woningbouwcorporatie Ymere aan de bewoners van de Bouwmeesterbuurt. In 2012 werd het plein grondig gerevitaliseerd, met nieuwbouw uitgebreid en installeerde Daan Roosegaarde hier zes unieke Marbles. De reactie van de bewoners op hun ‘knuffelstenen’. Buurvrouw Kessy (27): “Ik woon hier al bijna m’n hele leven. Het was echt een verloederde asobuurt aan het worden. De Marbles vormen de finishing touch van de renovatie. Ze zijn de lipstick en de nagellak van de wijk.” Busschauffeur Steve (39): “Een paar jaar geleden nog - voor de renovatie en komst van de Marbles - was dit de saaiste, grauwste en lelijkste plek van de stad. Het plein vormt nu weer het kloppend hart van de wijk.” Robert van Twiller, eigenaar van bloem- en plantenzaak Bloembinder: “Studio Roosegaarde bracht ons internationale allure.” Straatmaker Wally (42): “Vette klinkers. Beetje Stonehenge ook.” De 19-jarige studente journalistiek Studente Kira Bals: “Fel. Hip. Neon. Dat had Almere echt nodig.”
DE WERELD VAN DAAN
www.metronieuws.nl woensdag 4 december 2013
04
Van Gogh & Liquid Space Het eerste innovatieve fietspad van Nederland: het Van Gogh fietspad, ontworpen door Daan Roosegaarde. Het fietspad van zo’n 600 meter lang ligt op de plek waar Vincent van Gogh van 1883 tot 1885 leefde. Het unieke design bestaat uit duizenden glinsterende steentjes en is geïnspireerd op Van Gogh’s Sterrennacht. Liquid Space 6.0 is een interactieve ruimte die groter of kleiner wordt en opkleurt als je onder het kunstwerk staat.
Uit het dagboek van Daan Roosegaarde Donderdag, 07.00 uur Ik word wakker gebeld door een net iets te ijverige bevriende journalist uit Shanghai. Of er al meer nieuws is over ons SMOG project in Beijing? Vriendelijk doch dringend citeer ik het mobiele nummer van onze PRdame. Goedemorgen! E-mails en koffie in Amsterdam, dat is een mooi ontbijt. Vanochtend lees ik als jurylid de inzendingen door voor een innovatie award. Gelukkig zitten er twee pareltjes tussen. We pakken de auto naar het congres Stichting Innovatie Alliantie, waar ik samen met minister Bussemaker en voormalig Kamervoorzitter Verbeet spreek over de toekomst van onderwijs en innovatie in NL. De zaal heeft er zin in, en ik ook. Projecten zoals Lotus Dome en Smart Highway schuiven voorbij op het projectiescherm. Goede interactie en vragen vanuit het publiek. Hierdoor blijf ik net iets te lang hangen, waardoor we gehaast naar CS Amsterdam rijden. We zijn daar bezig met een kunstwerk, en ik werk het liefst op locatie. De laptop en een witte papegaai zijn mijn compagnons voor de rest van de dag.
Vrijdag, 04.00 ‘s nachts Kort telefonisch overleg met de Shanghai studio. Ik val weer in slaap dromend over wat mensen in een smogvrij park zullen gaan doen. Met de trein reis ik naar de studio in Waddinxveen. Ik vergeet te ontbijten. Nul-moment dag; telefoon en e-mail uit; de assistent moet bufferen. Ze rent achter me aan met een broodje kaas. Ik kijk naar een prototype. Het is nog niet goed genoeg. Shit. De rest van de dag bestaat uit het jagen, bellen, testen. Ik ben niet op mijn best voor mijn team vandaag, maar ze doen geduldig mee. Dankje.
Maandag, 09.00 uur De klant kijkt naar het prototype. Ik kijk naar haar. Ze glimlacht voor 3 seconden, voordat haar praktische kant er weer inschiet. Ik denk dat dit wel goed gaat komen. Rest van de dag heerlijk aan nieuwe technieken en designs werken. ‘s Avonds de Accenture Innovation Awards. Pitchen voor een jury met expres kritische vragen. Ik vertel mijn ding. Des te groter de verrassing als we winnen!
Dinsdag, 08.30 uur Zijn plant Heather stuurt Daan sms-berichten als ze water nodig heeft. /ELS ZWEERINK
De stagiaire pakt de auto voor mij. Onderweg spit ik m’n inbox door. Vandaag is bouwdag. We rijden naar het lab waar nieuwe prototypes van
het Van Gogh fietspad net af zijn. Ze zijn super. Overdag is het normaal asfalt, ‘s avonds sprankelende steentjes in de patronen van een Van Gogh schilderij. Het team stelt voor om het Roosegaarde-Van Gogh pad te noemen. Ik bloos en sputter een beetje tegen voordat ik accepteer. We besluiten een grotere pilot te maken, klaar over vier weken. Ik hou van bouwen.
Donderdag, 08.00 uur Lidi en ik pakken het vliegtuig naar Shanghai voor een tentoonstelling in een museum met het kunstwerk FLOW. Die middag installeren we het kunstwerk samen met het technisch team. Er onstaat een discussie of er een bordje ‘Do not touch’ bij moet komen te hangen. Ik dacht het niet, je móet het juist aanraken. Na wat heen en weer geduw om alle details strak te krijgen komt het goed. Ik pak mijn avond, en slenter door de straten. Ik realiseer me dat ik Shanghai heb gemist; de geuren van de metropool, het bijna obscene verlangen naar de toekomst. Delirious Shanghai. Ik val in een taxi in slaap.
Realiteit
“Je bent altijd op zoek naar dat ene idee en daarna is het uren maken om het realiteit te laten worden.” Daan Roosegaarde
Zaterdag, 08.45 uur
Onderweg naar Hong Kong voor de Business Design Conference. Wim Pijbes van Rijksmuseum is er ook als spreker, eindelijk hebben we tijd om wat langer met elkaar te praten. Hij is waarschijnlijk net zo vakgestoord als ik, en de serveersters kijken ons geamuseerd aan. Later ontmoet ik een stel geniale licht sociaal gestoorde techneuten voor een nieuw idee dat ik heb, en heb nog net de tijd om langs de universiteit te gaan om hun werk te bekijken.
Maandag, 10.20 uur Terug in NL. Vandaag is ontmoetingsdag. De leveranciers komen langs met nieuwe testen. Dat is altijd spannend voor ons allebei. Veel contact met journalisten en partners. Je bent altijd op zoek naar dat ene idee en daarna is het uren maken om het realiteit te laten worden. In de middag hang ik wat in de studio met de whizzkids, een sigaartje rokend. De wolken zijn gigantisch buiten, en de zon knalt erdoorheen. Ik snap weer waar die oer-Hollandse schilders zo blij van werden.
Dinsdag, 09.10 uur Terug in de studio. Een ING medewerker belt op. Ze denken dat mijn creditkaart is gestolen. Ik schrik. Er zijn namelijk op maandag transacties gedaan in Amsterdam, op donderdag in Shanghai en zaterdag in Hong Kong. Ik schiet in de lach en leg haar uit dat dit ook daadwerkelijk mijn schema is. Niks aan de hand. Kennelijk val ik buiten het protocol. Prima: home is where the laptop is.
DE WERELD VAN DAAN
05
Intimacy & Lotus Intimacy bestaat uit high-tech kledingstukken gemaakt met draadloze, interactieve technologieën, LEDs, koper en slimme e-folies. Lotus is een levende wand, gemaakt van honderden ultralichte aluminium bloemen die open vouwen in reactie op het menselijk gedrag. Wanneer je de wand benadert, licht deze op en opent zijn bloemen. Er ontstaat een interactief spel van licht en schaduw.
Aan het werk in Studio Roosegaarde.
De droomfabriek van Daan In een wereld die steeds meer van analoog naar digitaal gaat, beweegt Studio Roosegaarde zich als een architect tussen design en techniek. De studio heeft twee vestigingen: in Waddinxveen en Shanghai, met een toegewijd team van ontwerpers en engineers. Peter de Man (hoofd Techniek) en Christiaan Jansen (hoofd Design) houden er een goed oogje in het zeil. In de studio worden interactieve ontwerpen gemaakt die de dynamische relatie tussen mensen, technologie en ruimte verkennen. Het team van Roosegaarde ontwikkelt zijn eigen technologie en is internationaal bekend dankzij projecten als Dune, Intimacy, Crystal en Smart Highway. Studio Roosegaarde heeft geëxposeerd in Tate Modern, National Museum in Tokio en ‘t Victoria en Albert Museum en is winnaar van vele awards. Nieuwe manier
Schrijf hier jouw boodschap, fotografeer hem en zet ‘m op Twitter of Facebook!
“Als je merkt: het werkt niet meer, als mensen er niet meer in geloven. Dan moet je niet angstvallig proberen ze daar toch van te overtuigen, dan moet je een nieuwe manier vinden.” Daan Roosegaarde in een interview met het tijdschrift Management Team
#delenishetnieuwehebben
DE WERELD VAN DAAN
www.metronieuws.nl woensdag 4 december 2013
1
We bevinden ons op een kantelpunt in de geschieden zoals we die nu kennen gaat volledig op de schop.´´ D wereld is echt aan het verdwijnen, we moeten al onze c nieuwe wereld vorm te geven.´´ Metro sprak met vijf k
“Van iedereen langs dezelfde lat naar iedereen in bloei”
Claire Boonstra (38), oprichter van Operation Education, heeft een droom: het verbeteren van het onderwijs. “Weg met de gestandaardiseerde toetsen en leerdoelen. We moeten juist meer aan talentontwikkeling doen.”
RENS OV
5
“Onze maatschappij heeft eigenlijk maar een smalle definitie van succes. Je moet omhoog. Dat begint al op school, met de cito-toets. Kinderen met de hoogste score gaan naar het vwo. Haal je ook daar netjes alle leerdoelen, dan wacht de universiteit. En dáárna een mooie baan in het bedrijfsleven, waar we ons volgens dezelfde hiërarchie omhoog werken. Een stapje hoger betekent dat je de juiste mentaliteit en capaciteiten hebt, de anderen niet. Maar is dat wel zo? Want ‘goed kunnen leren’, betekent in het huidige onderwijssysteem vooral dat je braaf de regels volgt. Wat een kind in zich heeft, welke passies en talenten, is daarin ondergeschikt aan het halen van gestandaardiseerde leerdoelen. Datgene wat een kind echt goed kan en leuk vindt, wordt vaak helemaal niet getoetst. Jammer, want zo creëer je eenheidsworst. Terwijl er juist nu behoefte is aan andersdenkenden. Kijk naar de overbevolking, financiële crisis en energieproblematiek. Daar moeten oplossingen voor komen. Natuurlijk heb je kennis nodig. Iedereen moet kunnen lezen en schrijven. Maar op welk niveau staat wat mij betreft open voor discussie. Sommige mensen zijn geboren leiders. Maar vraag ze niet om ellenlange rapporten te schrijven. Is dat erg, wanneer je die taken ook kunt uitbesteden aan anderen die dat vermogen weer wel hebben? Ondernemerschap, dingen aanvoelen, ‘outside the box’-denken. Juist die skills worden in de toekomst extreem belangrijk. We moeten daarom naar een onderwijssysteem dat ieders afzonderlijke talenten prikkelt. Van iedereen langs dezelfde lat naar iedereen in bloei. Dus geen gestandaardiseerde leerdoelen meer. Die scholen bestaan, maar slechts mondjesmaat. Operation Education wil deze alternatieven verbinden, versterken en zichtbaar maken. Maar mensen moeten ook zelf massaal in beweging komen. Pas dan worden deze alternatieven levensvatbaar.”
kante / LIA ZAAL
3 / MARLOES VAN DOORN
06
”Nu gaat de krant veel langer mee” Ontwerpster Mieke Meijer (31) maakt van oude kranten boomstammetjes en zaagt die vervolgens weer tot plankjes. ”Een van de weinige echt geslaagde voorbeelden van upcycling.” “Het begon eigenlijk als een schoolopdracht, die luidde simpelweg ’hout’ en je was volledig vrij om daar iets mee te doen. Ik dacht toen: waarom draai ik het niet om en probeer ik van oude kranten een boomstam te maken. Ik ben toen met kranten en lijm in de weer gegaan, en plakte er elke dag een paar kranten op. Dat heb ik drie weken volgehouden en toen heb ik het ´stammetje´ doorgezaagd. Wat ik toen zag verraste me volkomen. De verschillende lagen krantenpapier leken wel jaarringen geworden. Je hoopt van tevoren dat het mooi wordt, maar dat het er zo´n mooi patroon tevoorschijn zou komen had ik echt niet verwacht. In mijn werk gaat het om een manier van denken. Het liefst draai ik dingen om, of maak iets heel nieuws, zoals KrantHout. Het lijkt ook wel alsof er steeds meer behoefte bestaat aan zulke nieuwe duurzame materialen. Het is ook een van de weinige echt geslaagde voorbeelden van upcycling. Van zo goed als waardeloos afval, iets maken wat veel meer waard is. Na die eerste ontdekking heeft het project bijna vier jaar in de kast gelegen. Toen raakte ik pas in gesprek met andere ontwerpers die het wilden gebruiken voor meubels. Groot probleem was alleen dat het handmatige proces gemechaniseerd moest worden. We hebben toen een machine laten bouwen waarmee we KrantHout op kleine schaal kunnen produceren. Deze Metro zou een prachtig nieuwe designstoel kunnen worden. Het lijkt wel op hout maar zal nooit een serieuze vervanger worden. Het is moeilijk te bewerken en vergeelt na verloop van tijd. Daarnaast zijn de plankjes voorlopig relatief klein omdat ze niet langer kunnen worden dan de krant hoog is. Maar we zijn wel bezig met nieuwe mogelijkheden. Ik zie het echt als een mooie toevoeging. Naast eiken-, beuken-, en kersen-, is er nu ook KrantHout.”
4
DE WERELD VAN DAAN
“Oude meesters voor mensen van nu”
nis, zegt hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans. ´´De wereld Daan Roosegaarde is het daar volstrekt mee eens. ´´De oude creativiteit en kennis inzetten om op een radicale manier een kantelaars: mensen die het oude omvormen tot iets nieuws.
VING & ILJA POST
5
Wim Pijbes (52) is hoofddirecteur van het na een lange verbouwing dit jaar weer geopende Rijksmuseum Amsterdam. Door duizenden beelden van kustwerken online vrij te geven, hoopt hij de creativiteit van de mens te prikkelen. “De tijd dat musea stoffige ruimtes waren waar je zwijgend langs meesterwerken sjokte, is lang voorbij. De trend van passief kijken naar actief doen, is al eerder ingezet. Maar het Rijksmuseum, dat we begin dit jaar met een ‘big bang’ aan de wereld hebben teruggeven, doet daar nog een extra schepje bovenop. De vernieuwingen schieten momenteel met middelpuntvliedende kracht de deur uit. Met helemaal vooraan het Medialab en de Rijksstudio. Rijksstudio is ruim een jaar geleden gelanceerd. Een innovatieve website, waarmee we aan de lopende band prijzen winnen. Daarmee geven we een unieke kijk in onze schatkist. Inmiddels zijn 150.000 foto’s van allerlei beroemde werken vrijgegeven. Gratis en zonder enige beperking. Beelden waarmee je zelf aan de slag kunt. Droog Design en Alexander van Slobbe lieten zich als eersten inspire-
2
ren door de collectie en maakten een eigen creatie. Maar ook amateurs kunnen er prima mee uit de voeten. We hebben nu zelfs een prijs: de Rijksstudio Award. Sinds september is het Medialab open, ondergebracht in de historische Teekenschool. Onder het motto ‘leren kijken door te doen’ vind je er allerlei workshops waar je zelf aan de slag kunt. Van modeltekenen en zelf verf maken tot je eigen ontwerp produceren in 3D. En erg spectaculair is natuurlijk ‘Jij & de Gouden Eeuw’, waar je de geschiedenis beleeft door zelf de kou op Nova Zembla te voelen of te vluchten als Hugo de Groot in de beroemde boekenkist. Inspiratie voor dit alles is de collectie van het Rijks. Een museum is een doorgeefluik. Zij kan alleen functioneren, bloeien en levend blijven door bezoekers te prikkelen en te inspireren. Hoe breder de groep die je bereikt, des te beter. Door een groot deel van de Rijksmuseumcollectie vrij te geven, hopen we de creativiteit te bevorderen. Concreet, doordat er wellicht nieuwe kunstwerken uit voortkomen. Maar ook abstract. Door een bepaald idee in iemands hoofd te prenten. Kunst is niet statisch, maar altijd in beweging. Vandaar onze slogan: oude meesters voor mensen van nu.”
/ MARLOES VAN DOORN
elaars / MARLOES VAN DOORN
07
”We leven op een kantelpunt in de geschiedenis” Jan Rotmans (52), professor transitiekunde aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit ziet de wereld om ons heen ingrijpend veranderen. ”We kunnen nu tien jaar voorsprong nemen.” “De wereld zoals we die nu kennen gaat volledig op de schop. Er is een samenleving aan het ontstaan waarin steeds meer door burgers zelf wordt gedaan. Bijna alles is op dit moment in beweging, steeds meer vaste structuren worden vloeiend. We leven op een kantelpunt in de geschiedenis en als je goed kijkt zie je dat de nieuwe wereld overal om ons heen aan het ontstaan is. Kijk naar de economische crisis, die maakt ons duidelijk dat het huidige systeem niet meer werkt. In de bouw bijvoorbeeld is op de oude manier geen geld meer te verdienen. Om te overleven zullen die bedrijven iets heel anders moeten gaan doen. Ik heb wel eens gezegd geef me vijf mensen die het helemaal anders willen doen en binnen vijf jaar kunnen we dit land veranderen. Maar de mensen die dat kunnen zijn heel erg zeldzaam in de positieve zin van het woord. Het zijn mensen die haaks denken op wat normaal is, dat daarnaast ook in de praktijk kunnen brengen, maar ook nog het organisatorisch vermogen hebben om een hele sector, branche, of regio te laten kantelen. Kortom, ze hebben virale verspreidingskracht. Ze zijn heel erg moeilijk te vinden, maar ze zijn er wel. In de gezondheidszorg is er bijvoorbeeld het project buurtzorg. Opgestart door één man die zei, ’zoals het nu gaat is de verkeerde weg, ik ga het helemaal anders doen’. Nu heeft hij meer dan 6.500 mensen die meedoen aan dat project. Die andere samenleving die gaat er echt wel komen. Maar door het daadwerkelijk in de praktijk te brengen kun je de ogen openen van anderen. Dat kan zo tien jaar schelen. Een enorme voorsprong waar we allemaal bij gebaat zijn. ”
“De mens is gemaakt om groenten te eten” Rob Baan (57) is CEO van Koppert Cress, één van ’s werelds grootste innovators voor de gastronomie op gebied van zeldzame kiemgroenten (‘cress’) en eetbare bloesems. Puur natuurlijke plantjes in de meest wonderlijke vormen en smaken, van frisse citrus tot de ziltige tonen van de oester. “De mens is gemaakt om groenten te eten. In de 170.000 jaar dat homo sapiens nu bestaat, is ons lichaam amper veranderd. Feitelijk zijn we nog precies dezelfde wezens als de jagerverzamelaars op de vlaktes in Afrika. Obesitas, kanker, diabetes en hart- en vaatziekten bestonden toch nog niet. Het zijn typisch westerse welvaartziekten, veroorzaakt door slechte voeding. Verse groenten, die zouden we moeten eten. Maar de consumptie daarvan loopt juist terug. Ongelooflijk eigenlijk, want er groeit juist zoveel moois in de natuur. Alleen al in Noordwest Europa zijn er iets van 6000 planten eetbaar; wereldwijd zo’n 20.000. En we eten: tomaten, paprika’s, komkommer, sla, boontjes, broccoli. Maar het is toch gaaf om veel meer dingen te gaan proeven. Daarom bedenken wij de mooiste smaken door te speuren in de natuur en cultuur van diverse landen. Onze micro-groenten kweken we in duurzame kassen, waar zelfs de lichaamswarmte van het personeel als energie terugvloeit in het bedrijf. Daarbij gebruiken we uitsluitend natuurlijke bestrijdingsmiddelen als melk, zeep en bier. En uiteraard insecten die andere plaaginsecten eten. In de biobestrijding gaat Nederland aan kop in de wereld. Innoveren is spannend. Echter vaak gaat de regelgeving niet zo snel als de ontwikkeling. Om dezelfde reden mag ik bijvoorbeeld geen reclame maken voor broccoli, dat volgens de wetenschap beschermt tegen kanker. Ook al zijn er honderden wetenschappelijke onderzoeken die dit stellen. Bijna 90 procent van Diabetes2 is geneesbaar door gezonde voeding. De natuur, dat zijn wij. Maar om in balans te blijven, moet je dan natuurlijk gaan eten.”
5 / MARLOES VAN DOORN
DE WERELD VAN DAAN
www.metronieuws.nl woensdag 4 december 2013
08
Lotus Dome in Lille
Als mensen de Lotus Dome in de Sainte Marie Madeleine kerk in Lille benaderen, openen door de lichaamswarmte honderden bloemen van folie. “We staan aan de dageraad van een nieuwe natuur”, aldus Roosegaarde. Het doel van het kunstwerk was om de mooie maar verlaten kerk uit de Renaissance nieuw leven in te blazen.
Bob en Daan schieten ee China. In 2014 schieten ze een schoon rond gat in de zwarte smoglaag boven Beijing. De theorie is van TUtechneut Bob Ursem, het idee van Daan Roosegaarde.
principe van positieve ionisatie. Als je fijnstof in smogwolken gericht bombardeert met een positieve lading elektronen, dan worden alle deeltjes fijnstof positief geladen en kun je die smeerboel tot op grote hoogte afvangen en laten hechten. De lucht is daarna schoon en stijgt op zonder een wolk te vormen. Je houdt dus alleen heldere lucht over.
“Het klikte meteen tussen ons.” We hebben het over de ontmoeting tussen de Delftse wetenschapper Bob Ursem (57) en technopoëet Daan Roosegaarde (34), afgelopen lente in Eindhoven. “Daan en ik gaven daar alle twee een lezing. Mijn verhaal ging over een door mij ontwikkeld reductiesysteem waarmee je schadelijke fijnstof uit vervuilde lucht kunt afvangen.”
Hoe reageerde Roosegaarde hierop? ‘Wow’, zei Daan. ‘Dan moet jij ook een gat in een vieze wolk kunnen schieten.’ ‘Hmmm…, tsja, dat gaat wel lukken’, antwoordde ik.
Leg dat eens uit. Fijnstofreductie is gebaseerd op het
En sindsdien loopt het als een trein tussen jullie? Ja. We wisten al langer van elkaars bestaan. Ik bewonderde Daan om zijn revolutionaire ontwerpen, zijn technolandschappen en de interactie tussen design, wetenschap en techniek. Ik vond zijn idee meteen geweldig.
Poëzie
“Kijk, dat is nou poëtisch design pur sang.” Bob Ursem over zijn project met Daan Roosegaarde
Daar kom je als techneut niet op. Nou? Zelf heb je 17 patenten op je naam staan, loopt er een megaproject van jou in Vietnam om daar de kusten te beschermen, heb je unieke led-technologie ontwikkeld voor kassenteelt, sleutel je aan een supersnelle computer in Delft en ontvang je de ene award na de andere voor je baanbrekende werk. Dat is zo. Maar de grote kracht van Daan is dat hij als geen ander weet hoe je harde technologie met kunst en creativiteit verbindt. Een schoon
gat in de smoglaag boven een park in Beijing schieten, dat is toch fantastisch. Het moest ook nog eens een kogelrond gat zijn. Kijk, dat is nou poëtisch design pur sang, de landschapskunst, waar Daan Roosegaarde zo uniek om is. Kies je voor het kunstzinnige ontwerp of de slimme toepassing? Voor beide natuurlijk. Wat Daan heeft bedacht is toegepaste kunst op het hoogste level. Het is spectaculair om te zien en tegelijk kun je er wereldwijd het smogprobleem mee aanpakken. Want als je één gat kunt maken, kun je via hetzelfde principe boven elke stad de hemel schoonvegen.
Fijnstof is sluipmoordenaar ENS Europe werkt nauw samen met de TU Delft, in het bijzonder met Bob Ursem. •
Directeur Lia van Vorle: “We hebben samen meer producten ontwikkeld tegen (ultra) fijnstof. Stuk voor stuk gebaseerd op het principe van positieve ionisatie. Zo lossen we binnenkort in de gemeente Cuijk voorgoed het probleem rond hoge concentraties fijnstof op in parkeergarage Maasburg. Die garage ligt onder een winkelcentrum en de auto’s daar braken hoge concentraties fijnstof uit.”
•
Fijnstof komt onder meer uit fabrieksschoorstenen en uitlaatpijpen en veroorzaakt een gevaarlijke smog. “Het is een sluipmoordenaar die elk jaar honderden slachtoffers maakt. De allerkleinste stofjes zijn het gevaarlijkst en kunnen kanker veroorzaken”, aldus Van Vorle.
•
In 2014 lanceert ENS als eerste The Embrace, een fijnstofreiniger voor in woningen. “Ook ziekenhuizen gaan we benaderen voor het reinigen van o.k.’s en virusvrije ruimtes”, aldus bedenker Bob Ursem.
PETER VIERING
nieuwsredactie@metronieuws.nl
Tuinman en technoloog
‘De natuur is mijn grootste inspiratiebron’
Bob Ursem won met zijn vinding om superzuinig roze LED-licht in kassenteelt toe te passen deWorld Economic Innovation Award. Daarnaast kreeg hij de Intraffic Innovation Award (voor fijnstofreductie) en de Sensor Technologie Jaarprijs (voor biologische UV-filter. / MARLOES VAN DOORN
Naast wetenschapper is Bob Ursem ook directeur van de Botanische Tuin van TU Delft. Als fervent natuurliefhebber en wandelaar ontdekte hij bij toeval hoe hij het kankerverwekkende fijnstof in hoge luchtlagen, gesloten ruimtes en in varkens- en kippenstallen onschadelijk kan maken. Ursem: “De natuur is mijn grootste inspiratiebron. Het idee voor de reductie van fijnstof deed ik op tijdens een duinwandeling met mijn hond. Daar vielen mij de fijne zand- en zoutdeeltjes van het strand op, die schitterden in de zon. Net boven een duindoorn zag ik die zand- en zoutdeeltjes omhoog liften. Dit kon niet anders dan elektrisch statische afstoting zijn. Geen ander mechanisme gaat zo tegen de zwaartekracht in. Met dat idee ben ik gaan spelen. Dat wat ik in de duinen had gezien, kun je ook omdraaien en zo is het idee voor een nieuwe technologische toepassing ontstaan: een soort magneet om zelfs ultrafijnstofdeeltjes - kleiner nog dan een virus of bacterie - heel precies gestuurd af te vangen. De apparatuur hiervoor is ontwikkeld door het team van Lia van Vorle van ENS Europe. De onmisbare schakel in dit megaproject.” PETER VIERING
DE WERELD VAN DAAN
09
Lunar & Marbles
Lunar bestaat uit een groep uitnodigende oplichtende pilaren in diverse afmetingen die reageren op hun omgeving. Het interactieve kunstwerk staat voor het gebouw van het Centrum Jeugd van GGz Breburg in Breda. Marbles is te vinden in Almere. Het kunstwerk geeft geen warmte af, maar met licht, beweging en geluid weet het wel de mensen naar zich toe te trekken.
Schrijf hier jouw boodschap, fotografeer hem en zet ‘m op Twitter of Facebook!
#delenishetnieuwehebben
n blauw gat in smogwolk
Een minuutje
Meebouwenaan wereldprimeur “Daan is de kunstenaar, Bob de theoreticus en wij zijn de uitvoerder”, zegt Lia van de Vorle, directeur van R & D-bedrijf ENS Europe in Gassel, een innovatieve organisatie gespecialiseerd in de reductie van fijnstof. Metro spreekt met de vrouw die in haar lab vuile wolken nabootst en er daarna gatenkaas van maakt. Zoals volgend jaar in een park in Beijing. Was je verrast toen je gevraagd
werd een soort van super stofzuiger te ontwikkelen voor het smogproject in Beijing? Ik vond het hartstikke leuk. Wel dacht ik meteen: zo, daar heb je veel energie voor nodig. Hoe bundel je vanaf de grond zo’n krachtige straal waarmee je tegen de wind en temperatuurverschillen in de hoge smoglaag boven die stad kunt bereiken? Plus dat Daan Roosegaarde perse wilde dat er een rond gat in die wolk werd gemaakt. Wel, ik kan je verzekeren dat dat perfect gelukt is op laboratoriumschaal. De volgende stap is het bouwen van een maquette. In 2014 gaan we in China
een “bubbel” van schone lucht met een diameter van 30 meter in een park realiseren. Daarna zal de focus liggen op de smog hoog in de lucht. Een wereldprimeur? Absoluut. Dit is nog nergens vertoond. Heeft Daan jou geïnspireerd? Daan brengt mensen op een kunstzinnige manier onder de aandacht dat ze bewuster met hun omgeving om kunnen gaan. Dat is een erg inspirerende visie die bruggen doet ontstaan tussen kunst, wetenschap, architectuur en techniek. P. VIERING
Lia van Vorle. / MARLOES VAN DOORN
DE WERELD VAN DAAN
www.metronieuws.nl woensdag 4 december 2013
10
Sensor Valley & SDF
Sensor Valley in Assen is een interactieve rode loper van vijftien lichtpilaren. Deze pilaren zijn digitale installaties, die door middel van bewegings- en aanrakingssensoren, wireless technologie en verschillende kleuren LED-licht reageren op de aanraking en beweging van bezoekers. SDF staat voor sustainable dance floor, een vloer die energie opwekt door erop te dansen.
Zakenvrouwen Heijmans weg v Toppers. Metro praat met de female factor van wegenbouwer Heijmans: twee vrouwelijke directeuren die vaart maken met Roosegaarde’s Smart Highway. “‘De intelligente weg van morgen’ die Heijmans samen met Roosegaarde ontwikkelt staat symbool voor een andere manier van kijken en samenwerken binnen de bouwsector”, zeggen Heleen Herbert en Kristel van Haaren, directieleden bij Heijmans. Is die andere manier van kijken het gevolg van vrouwelijke invloed? Daar moeten ze even over nadenken. Het concern waar ze werken bleek ooit een mannenbolwerk te zijn, maar dat was toen èn zo te horen definitief verleden tijd. Hun antwoord: “De female factor is niet de oorzaak maar een bewijs van het feit dat we het anders doen.” Een dubbel interview met twee bevlogen vakvrouwen die hun hart hebben verpand aan ‘de fiets, wandel- en autoweg van morgen’. Jullie zijn verantwoordelijk voor de ontwikkeling en naamsbekendheid van Smart Highway. Wat betekent die weg voor jullie? Heleen (Civiel): Als ik een paar steekwoorden mag noemen, dan zeg ik
glow in the dark, licht van windmolens, energie uit rijwind, oplaadpunten voor elektrische auto’s. Kortom: een interactieve, duurzame en veilige snelweg die jou begeleidt op je weg, waar je contact mee kunt voelen en die een aanwinst is voor het landschap. In het ontwikkelen van interactiviteit is Daan Roosegaarde heel sterk. En daarom werken we graag met hem samen aan dit project. Kristel (Commercie en Marktontwikkeling): Er doemen op de verkeerswegen steeds meer bordjes op. O, een bocht. Nu 70 rijden. Nu langzaam. Informatiedragers die niet altijd even functioneel zijn. Dat kan ook anders. Informatie moet gegeven worden op het moment dat het relevant is en niet afleiden. Zodat je meer rust krijgt op je reis en het onderweg zijn een beleving wordt. Wat moet een bouwbedrijf met beleving? Heleen: Ik zeg het wat banaal, maar vroeger bouwde je een brug en als die solide genoeg was en de opdrachtgever tevreden, dan was je klus geklaard. Je werd puur aangesproken op je vakmanschap. Nu moet een brug ook plezier opleveren om naar te kijken en overheen te rijden. Kristel: We ontwikkelen ons van aannemer naar onderaannemer en kijken verder dan het bouwwerk en de techniek die we opleveren. Als we nu bijvoorbeeld een museum bouwen, kijken we ook naar warmte en uitstraling. Behalve dat het technisch
Innovatie
“Smart Highway staat voor innovatief vermogen. De kracht om iets samen te realiseren moet groter zijn dan het sprookje waarin je alleen gelooft.” Heleen Herbert over de slimme snelweg
allemaal werkt, moet je ook kunnen genieten van kunst en bitterballen of een biertje kunnen kopen. Heleen: Kunst en techniek zijn geen twee gescheiden werelden die clashen, maar in verbinding met elkaar staan. Hierin loopt Heijmans voorop en Daan is heel belangrijk voor deze beweging. Zijn kracht ligt in de verbinding. Hij denkt niet in kuubs en meters maar hoe je ergens betekenis aan kunt geven. Dat maakt het verschil. Naaldhak naast veiligheidshelm en overall. Zoiets? Kristel: Er is veel lef voor nodig om een project als Smart Highway aan te gaan. Je moet voor de troepen uit durven lopen. Ook al is die weg nog in ontwikkeling, je moet er wel pal achter staan. Iedereen mag en kan er commentaar op leveren en er over meedenken. Ook andere marktpartijen. Denk aan toerisme, planologie, architectuur. Bange mensen kunnen dit niet doen. Heleen: Smart Highway staat voor innovatief vermogen. De kracht om iets samen te realiseren moet groter zijn dan het sprookje waarin je alleen gelooft. Als ik aan Daan Roosegaarde denk, denk ik aan champagne die bruist en prikkelt, soms op het scherpe af. Over een paar jaar gaan we proosten, want dan liggen de Smart Highways er.
PETER VIERING
De Smart Highway van Daan Roosegaarde.
nieuwsredactie@metronieuws.nl
Heleen Herbert en Kristel van Haaren, directieleden bij Heijmans. / MARLOES VAN DOORN
Glinsterend fietspad in geest Van Gogh De regio Eindhoven krijgt het eerste innovatieve fietspad van Nederland. Het 600 meter lange fietspad loopt waar Vincent van Gogh van 1883 tot 1885 heeft geleefd en krijgt een uniek design bestaand uit duizenden glinsterende steentjes, ontworpen door kunstenaar Daan Roosegaarde. Het fietspad is door Studio Roosegaarde en Heijmans ontwikkeld en maakt onderdeel uit van een samenwerking tussen de gemeente Eindhoven, Van Gogh Brabant, Vrijetijdshuis Brabant, Eindhoven 365 en Routebureau Brabant. Met de lichtsteentjes zijn patronen in het pad gemaakt die zich overdag opladen en ‘s avonds licht geven.
Hierdoor ontstaat een spel van licht en poëzie. Het ontwerp geeft hiermee een hedendaagse interpretatie aan Vincent van Gogh. Cultureel erfgoed en innovatie komen samen in dit nieuwe, openbare landschap. Het Roosegaarde - Van Gogh fietspad maakt gebruik van de lichtgevende technieken van het Smart Highway concept, een gezamenlijke ontwikkeling van Studio Roosegaarde en Heijmans voor de weg van morgen. De voorbereidingen voor de eerste pilot van het innovatieve fietspad zijn inmiddels gestart. Naar verwachting is het definitieve ontwerp in 2014 te ervaren. METRO
Controle
“Mensen willen het nieuwe wel, maar vinden het lastig om het bekende los te laten. Terwijl het daar toch om gaat bij dit project: de controle een beetje loslaten.” Detail van het Roosegaarde-Van Gogh-fietspad in Noord-Brabant.
Daan Roosegaarde over het Smart Highway project
DE WERELD VAN DAAN
11
SDF
Daan Roosegaarde zorgde in de nieuwe club WATT in Rotterdam voor het interface ontwerp van een dansvloer die beweging omzet in energie. Modules van 65 bij 65 centimeter worden maximaal een centimeter ingedrukt, waarbij het elektrisch effect het indrukken omzet in watts. Vooralsnog lever je per persoon zo’n 20 watt. De verlichting is tevens een energiemeter, die je aanmoedigt harder te dansen.
Hoe een elektrische tandenborstel, babyvoeding en een buitenlamp de snelweg van de toekomst vormgeven
KENGETALLEN NEDERLANDSE WEGENNET
31 miljoen ton CO2
125 miljard km
135.000 km
Het Nederlandse wegennet is een van de dichtst vertakte ter wereld. In totaal hebben we ruim 135.000 km openbare weg (ruim 3x de aarde rond) waarvan 5.000 km rijksweg en 8.000 km provinciale weg.
150 gr/ km
Samen rijden we jaarlijks zo’n 125 miljard km. In 2011 produceerden we zo 31 miljoen ton CO2. Dat is bijna 15% van de totale CO2 uitstoot in dat jaar. Of 150 gram per gereden km.
ANDERS KIJKEN
van Smart Highway
je el St
s voor, de snelw een eg
als :
Duurzaam landschapselement
Energiebron
Veilige thuisreis
Interactieve belevenis
DE SLIMME SNELWEG
Een totaalconcept voor de snelweg van de toekomst. Een collectief van innovatieve en duurzame ideeën die techniek koppelen aan vorm en beleving.
Smart Mobility Smart Energy Smart Materials
BEAUTY MEETS BULL
Schrijf hier jouw boodschap, fotografeer hem en zet ‘m op Twitter of Facebook!
#delenishetnieuwehebben
De slimme snelweg is het resultaat van de samenwerking tussen twee partners uit verschillende werelden:
Heijmans: technologie en realisatiekracht
Studio Roosegaarde: conceptueel vermogen en emotie
KERNELEMENTEN Duurzaamheid Veiligheid
Energie
krijgen vorm in technologie op het gebied van
Licht
Beleving
DRIE INSPIRERENDE TOEPASSINGEN INDUCTIE LADEN:
Een auto draadloos opladen, net als een elektrische tandenborstel. Het kan via inductieladen. Een stroomdraad of meerdere spoelen achter elkaar in de weg creëren een elektromagnetisch veld dat door een spoel onder de auto wordt opgevangen. Het systeem wordt alleen ingeschakeld wanneer een auto passeert. Een priority lane voor elektrisch vervoer is een van de mogelijke toepassingen.
TEMPERATUURGEVOELIGE MARKERING:
Voordelen: Geen wachttijd elektrisch opladen. Kleinere accu's verlagen gewicht en verbruik. Onafhankelijk van beschikbaarheid oplaadpunten.
20º
Een lepeltje dat via verkleuring aangeeft of de babyvoeding op temperatuur is: een mooie toepassing van temperatuurgevoeligheid. Hetzelfde idee kan ook worden toegepast op wegmarkering. Dankzij dynamische verf op het wegdek worden bij vorst ijskristallen zichtbaar.
0º
-5º
Voordelen: Waarschuwing voor gladheid vergroot veiligheid Automobilist ervaart interactie met wegdek
AAN DEZE SPECIAL WERKTEN MEE FOTO’S: LOTTE STEKELENBURG, PIM HENDRIKSEN, MANOAH BIESHEUVEL, ROELOF POT, DAAN ROOSEGAARDE (ALLEN STUDIO ROOSEGAARDE), MARLOES VAN DOORN, ELS ZWEERINK, LIA ZAAL TEKST: PETER VIERING, RENS OVING, ILJA POST VORMGEVING: MARIJE VAN ‘T HOOG
GRAPHIC: LOULOU & TUMMIE
INTERACTIEF LICHT:
Een buitenlamp die reageert op beweging. In de gemiddelde woonwijk een bekend verschijnsel. Interactief licht biedt ook veel kansen op de snelweg. De verlichting wordt aangestuurd door sensoren, bijvoorbeeld op aanwezigheid, type verkeer weersomstandigheden of tijd van de dag. Afhankelijk van de toepassing en het gewenste effect.
Voordelen: Snelweg als interactieve beleving Toekomstig duurzaam en kostenbesparend alternatief voor snelwegverlichting
DE TOEKOMST BEGINT VANDAAG
Met Metro ben je in één krant weer helemaal op de hoogte van het wereldnieuws. En van personal finance, carrière, reizen en nog veel meer. Als dat geen wereldkrant is?
Een wereldkrant. metronieuws.nl