DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING
Rotterdam Deltastad
2
DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING
Rotterdam droog en veilig; nu en in de toekomst Rotterdam kun je niet los zien van het water. Zelfs in liedjes komen keer op keer de Maas en de haven voorbij. Het water is onze beste vriend. Maar om dat zo te houden, moeten we waakzaam blijven. Vanwege het veranderende klimaat dreigt meer wateroverlast. Door innovatieve oplossingen, die inspelen op klimaatverandering, houden we de stad ook in de toekomst veilig, bereikbaar en aantrekkelijk.
Rotterdam is de laagstgelegen metropool van Europa. Omgeven door water, met de grootste haven van Europa. Al bij het ontstaan van de stad in de middeleeuwen speelt water een belangrijke rol. Omstreeks 1260 vestigden de eerste bewoners zich aan de visrijke rivier de Rotte. Dezelfde rivier waaraan Rotterdam zijn naam ontleent.
Kwetsbaar Rotterdam dankt zijn bestaan en zijn welvaart aan de haven. Maar water maakt de stad ook kwetsbaar. Rotterdam ligt in een delta van de rivieren de Rijn en de Maas. Op sommige plekken ligt de stad bijna 7 meter onder zeeniveau. Op 1 februari 1953 werd die kwetsbare
ligging duidelijker dan ooit. Het zuidwesten van Nederland en ook Rotterdam wordt getroffen door een hevige watersnoodramp. Springtij en een noordwester storm stuwen het water in de rivier op tot recordhoogte. Veel dijken blijken te laag en te zwak; ze breken. Twintig dagen later, op 21 februari 1953, kwam in opdracht van de overheid een club knappe koppen bij elkaar om met plannen op tafel te komen die een dergelijke ramp in de toekomst zou moeten voorkomen. Die plannen mondden uit in de Deltawerken. Een ingenieus verdedigingssysteem dat grote delen van Nederland, waaronder Rotterdam, beschermt tegen hoogwater van de zee. Geavanceerde water-
04
Hoog en droog, binnen- en buitendijks
07
Deze jeugdwaterschap bestuurders zorgen dat jij droge voeten houdt!
09
keringen, waaronder de beroemde Maeslantkering, houden het water nu buiten de deur. Anno nu is Rotterdam één van de veiligste havensteden ter wereld. Maar het klimaat verandert. Het regent nu al harder en vaker, waardoor meer wateroverlast in de stad ontstaat. Op termijn zal Rotterdam te maken krijgen met een stijgende zeespiegel en rivierstanden die of heel hoog of heel laag liggen. Grote delen van Rotterdam liggen buitendijks, zoals de Kop van Zuid en het Noordereiland. In totaal wonen daar 40.000 mensen.
andere, stedelijke ontwikkelingen is de roeibaan in de Eendragtspolder. Drie functies op één plek: waterberging, recreatie en topsport. Met hogere dijken, kadeverzwaringen en door adaptief en drijvend te bouwen kan Rotterdam op een veilige manier hoogwaardige woonen werkmilieus creëren. Deze en vele andere innovatieve oplossingen ontstaan door nauwe samenwerking met lokale, regionale en nationale overheden, drie waterschappen, kennisinstellingen en het bedrijfsleven. Kortom, water is een kans.
Water is een kans
Internationaal boegbeeld
Om de klimaatverandering niet als een bedreiging maar een kans te zien, heeft Rotterdam het programma Rotterdam Climate Proof ontwikkeld. Rotterdam bedenkt steeds innovatieve oplossingen voor en met het water, zoals de aanleg van een waterplein. Oplossingen die tegelijk bijdragen aan de kwaliteit van de leefomgeving. Zo is al jaren geleden de Westersingel verbreed, om meer hemelwater op te vangen als dat nodig is. Bij laag water is het een wandelboulevard. Onder parkeergarage Museumpark is een bassin aangelegd waar overtollig regenwater tijdelijk wordt opgevangen. Het is de grootste ondergrondse waterberging in Nederland. Ook waterpleinen worden tijdens hevige regenval ingezet als waterberging. Bij droog weer kan er weer worden gesport. Een ander voorbeeld waarbij de waterhuishouding wordt gecombineerd met
Rotterdam is als duurzame stad een voorbeeld voor andere deltasteden
10
Deze Rotterdamse helden verminderen zélf wateroverlast
12
Drijvend wonen dichterbij dan je zou denken
12
Slimme oplossingen voor als het regent dat het giet
die verenigd zijn in de Connecting Delta Cities. Dit netwerk, waartoe ook steden als Londen, Hong Kong en New York behoren, heeft als doel het uitwisselen van kennis op gebied van watermanagement en klimaatadaptatie. Rotterdam ziet kansen op de internationale groeimarkt van water en klimaat. En de stad blijft investeren in het welzijn en veiligheid van de bewoners. De boodschap is duidelijk: droge voeten en een veilige, aantrekkelijke en economisch sterke stad. Nu en in de toekomst.
Ontdek duurzaam R otterdam met de Duurzaam A pp Navigeer door duurza am Rotterdam met de Rotterdam Duurzaam App. De App biedt een geweldige manier om de stad te verkennen en te ontdekken welke duur zame, innovatieve oplo ssingen de stad waar he eft ingevoerd. De app geeft een overz icht van locaties en bouwwerke n waarmee de stad zich onde r andere voorbereidt op steeds extremere weerssituaties met he vige regenval en zich besch ermt tegen het water. Van nie uwe energiebronnen in de haven tot energiezuinige wonin gen en het voorkomen van wateroverlast na aanhoude nde hoosbuien. Deze uniek e hotspots, onderverdeeld in de thema’s groen, water en duurzame gebouwen en gebieden, tonen het bre de netwerk van innovatiev e toepassingen die de sta d en haven groener, gezo nder en economisch sterker ma ken. Download de Rotterda m Duurzaam App gratis via de App Store of Google Pla y en ga mee op ontde kkingstocht langs waterpleinen, mu ltifunctionele dijken en drijvende gebouwen.
08
Colofon
Project Manager: Jurgen Kasim, Sven Kok
Voor meer informatie over de themakranten van Metro Custom
‘Rotterdam Deltastad’ is een publicatie van
Editorial Manager: Jessica van Leeuwen
Publishing of als u zelf een idee heeft voor een uitgave kunt u
Metro Custom Publishing.
Redactie: Ilja Post Vormgeving: Lydia de Vries
contact opnemen met Sales Manager Dennis Lanson, 088 824 2898
3
DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING
Een schip als Dik Vuik heeft de Watersnoodramp zelf niet meegemaakt, hij is immers pas 55. Maar zijn familie heeft wel een grote rol gespeeld in het redden van een groot deel van Zuid-Holland op de bewuste nacht in 1953.
Rotterdam en water door de eeuwen heen NAP
12e eeuw
Aanleg eerste dijken, zoals de Oudedijk, Blommersdijk (Bergweg) en Bokelsdijk (Beukelsdijk)
1180-1260
Aanleg eerste polders
1270 15e eeuw 1421
Dam in de Rotte (Hoogstraat)
16e eeuw 1665
Uitgraving veenplassen
18e eeuw
Bemaling via windwatermolens St. Elisabethsvloed: dijkdoorbraken en overstromingen in Zeeland en Holland
Schielandshuis, hoofdkantoor van het Hoogheemraadschap Schieland Droogmaling veenplassen, zoals in de Alexanderpolder
1854 Singelplan Rose 1866 Aanleg Nieuwe Waterweg 1889 Aanleg eerste grootschalige riolering Watersnoodramp 1953 Stormvloedkering Hollandse IJssel 1958 (1e project Deltaplan) Opening afvalwaterzuiveringsinstallatie 1987 Dokhaven Opening Maeslantkering 1996 2000 Waterplan 1 Rotterdam : hoe kan Rotterdam omgaan met water 2006 Renovatie en aanleg extra water in Zuiderpark “Dit verhaal is er één die in mijn familie wel duizenden keren verteld is. Het verhaal begint steevast bij mijn vader Gerrit Vuik, destijds agent bij de Rotterdamse politie. Op de nacht van de ramp liep hij wacht in de stad. Eenmaal bij de Maas aangekomen, zag hij hoe het water kolkte en steeds verder omhoog kwam. Hij zag het waterpeil van de Maas rap stijgen en maakte zich zorgen over familie die maar net binnen de dijken woonden. Terecht, want later die nacht sloeg er een groot gat in de IJsseldijk.
Opa en oma in gevaar Een unheimisch gevoel maakte zich van hem meester. Bang voor
het welzijn van zijn ouders, mijn grootouders, die een paar kilometer verderop vlak bij de dijk woonden. Want als het waterpeil nog verder zou stijgen, en de dijken zouden breken, zouden zij één van de eerste slachtoffers kunnen zijn. Opa en oma woonden slechts honderd meter van de dijk in Kralingse Veer.
Kolossale ramp Later die nacht gebeurde exact wat mijn vader vreesde. Er ontstond een gat van 14 meter om de IJsseldijk bij Nieuwerkerk aan den IJssel. Een kolossale ramp in wording. Want als de dijk het zou begeven, was het tot aan
Leiden ondergelopen.
Arie een held Wat mijn vader toen nog niet wist, was dat schipper Arie Evegroen, een aangetrouwde oom, op dat moment verwoede pogingen deed om de dijk te redden. Deze probeerde uit man en macht zijn schip in de dijk te varen om daarmee het gat te dichten. Het lukte hem om in één keer het schip als een sluisdeur tegen de kant te klappen, waar het zich – door de enorme stroming – vastzoog in het gat. De polder was gered en Arie een held. Ter herinnering aan zijn heldendaad werd aan de dijk een monument opgericht.”
2007
Waterplan 2 Rotterdam: hoe gaat Rotterdam om met wateroverlast en waterveiligheid
2010 Rotterdams waterpaviljoen World Expo Shanghai 2010 Opening drijvend paviljoen Rijnhaven 2011 Opening ondergrondse waterberging Museumparkgarage 2012 100.000 m2 groen dak in Rotterdam 2013
Rotterdamse klimaatadaptatiestrategie: hoe blijft Rotterdam de komende decennia waterproof
2013 Opening waterplein Benthemplein 2014
Dakpark gereed
“In regenjas en pyjama, kniehoog door het water wadend” Dolgelukkig was Martin van Eekeren (68) toen hij in 1983 eindelijk een woning vond op het Noordereiland. Hij ging er wonen voor het uitzicht; de bootjes die voorbij kabbelen op de Maas. Maar dat het op slechte dagen ook flink kan spoken aan de kade, en je er zelfs natte voeten kunt krijgen; daar had hij nooit aan gedacht. “Misschien had ik beter moeten weten. Oude woningen op het eiland waren ooit allemaal uitgerust met ingemetselde U binten, bedoeld om bij hoog water schotten tegenaan te bevestigen. Het Noordereiland ligt gekanteld. Zo ligt de Maaskade hoger als de Prins Hendrikkade, zodat aan die laatste kade bij hoog water meer overlast is. Maar ja, wie denkt er tegenwoordig nog aan overstromingen. Ik niet tenminste. Bovendien woon ik op de derde etage. Wil het water zo hoog komen, moet het wel heel erg zijn.
Wat niet wil zeggen dat we hier geen last hebben van het wassende water. Bij springvloed en storm, die het water van de rivier landinwaarts stuwt, komt het water in de Maas extreem hoog te staan. Extra veiligheid biedt dan de Maeslantkering. Om verdere stijging van het water in het Rijnmondgebied tegen te gaan, wordt deze dan gesloten. Maar dat is alleen bij een stijging van 3 meter. Bij minder blijft-ie open en dan hebben we er weinig aan. Dit zogenoemde bebouwde buitendijkse gebied loopt dan bij
hoog water alsnog onder. Gelukkig is dit niet jaarlijks.
Waarschuwing De eerste keer dat dit gebeurde, werd ik rond tien uur ’s avonds gebeld door de politie. Of ik mijn auto preventief ergens anders wilde parkeren. Toen ik ging kijken, stond het water nog een halve meter onder de kade. Dat leek me veilig genoeg, dus ging ik zorgeloos naar bed. Tot ik om vier uur ’s nachts alsnog werd gewekt door een radiowagen die over de
Maaskade reed: ‘Bewoners van het Noordereiland, pas op: hoog water’. Toen was het dus bijna te laat. Op dat moment stond mijn auto al flink onder water. In regenjas en pyjama, kniehoog door het water wadend, moest ik hem toen alsnog verplaatsten. Mezelf vervloekend dat ik zo eigenwijs was geweest. Een fout die ik niet meer maak. Als er nu wordt gewaarschuwd voor hoog water luister ik. Het Noordereiland blijft een prachtige plek. Maar de Maas laat zich niet temmen.”
4
DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING
maar waakzaamheid blijft geboden Een overstroming in Rotterdam? De meeste inwoners kunnen zich het nauwelijks voorstellen. Het vertrouwen in onze dijken is zo groot dat we ze voor lief zijn gaan nemen. Maar waterveiligheid is lang niet zo vanzelfsprekend als het lijkt. Wij geven antwoord op een aantal vragen die ongetwijfeld bij je zijn komen opborrelen.
Net als in de rest van Nederland zorgen dijken ook in Rotterdam voor bescherming tegen de zee en de rivier. Sommige van die dijken liggen er al zo lang dat haast niemand meer weet dát ze er liggen. Weinig automobilisten die over de Westzeedijk en Brielselaan rijden, beseffen dat ze eigenlijk over oude, primaire dijklichamen snellen, die in Rotterdam al jaren het water tegen houden. Dijken die het ook bij de watersnoodramp in 1953 hebben gehouden. Van die ramp, een combinatie van storm en springtij, heeft Rotterdam echter veel geleerd. Direct daarna zijn de Deltawerken versneld ingevoerd. Dat beleid heeft geleid tot de toevoeging van drie belangrijke, flexibele waterkeringen: de Maeslantkering (opgewassen tegen een zeespiegelstijging van 50 centimeter), de Hartelkering en de Hollandse IJsselkering, die bij hoog water sluiten, waardoor ze de dijken in het stedelijke gebied erachter aanzienlijk ontlasten
Zijn de dijken en waterkeringen genoeg om Rotterdam te beschermen tegen een overstroming?
De dijken op beide rivieroevers van de stad zijn, mede door de aanwezigheid van de flexibele waterkeringen, op dit moment aan de hoge kant. De dijken hebben een overschrijdingskans van 1:4000 tot 1:10.000; dat zijn één van de hoogste veiligheidsnormen van de wereld. Toch is het niet raadzaam om achterover te zitten en niets meer te doen. De afgelopen eeuw is de zeespiegel met ruim 17 centimeter gestegen. Door deze stijging en de veranderende rivierafvoer zullen ook de waterstanden in de rivier stijgen. Over de hoogte van de zeespiegel in het jaar 2100 lopen de meningen uiteen. Over het algemeen gaat men uit van een
stijging tussen de 35 en 85 centimeter. Als dit werkelijkheid wordt, dan voldoen de dijken niet meer aan de nieuwe, wettelijk voorgeschreven normen en zal deze op enkele plaatsen in Rotterdam overschreden worden. Daarmee neemt - zonder maatregelen - het overstromingsrisico toe.
Moeten de dijken nog verder worden opgehoogd of versterkt?
Op veel plekken wel. Nieuwe kennis over faalmechanismen van dijken leidt nu al tot veel dijkversterkingen. Ook op plekken waar de dijk ‘hoog’ genoeg, maar niet sterk genoeg is. Daarnaast gaan we over van een ‘preventie-’ naar een ‘risicobenadering. Dat betekent dat we niet meer alleen naar de kans kijken dat er een bepaalde waterstand optreedt. Maar ook naar de gevolgen voor het gebied achter de dijk. Daar waar de overstromingsgevolgen het grootst zijn zullen de normen strenger worden. Omdat er, hoe klein dan ook, in Rotterdam achter de dijk altijd een kans op een overstroming blijft, worden de calamiteitenorganisatie en evacuatiescenario’s aangepast. Zo zal de nadruk meer komen te liggen op ‘verticaal evacueren’. Op deze manier blijft Rotterdam goed beschermd, ook in de toekomst.
Nederland ligt relatief veilig achter de dijken. Onze waterlinie is inmiddels sterk genoeg om een superstorm zoals die van 1953 te doorstaan. Blind vertrouwen op de goede afloop is echter niet slim. Want je weet maar nooit. En wat doen we dan? Waar gaan we heen? Rampenplannen zetten vooral in op preventief evacueren: mensen tijdig uit het overstromende gebied halen. Maar horizontale evacuatie in een dichtbevolkte en laaggelegen regio als West-Nederland is bijna een onmogelijke opgave. Zeker als het de Randstad betreft. Zelfs zonder dreigende overstroming lopen de wegen al dagelijks vast. Laat staan wanneer iedereen
tegelijk op de vlucht slaat voor het wassende water. Verticaal evacueren, naar hoge gebouwen in het risicogebied, is een andere optie. En volgens Minister Schultz van Infrastructuur en Milieu wellicht een veiligere dan preventief evacueren. Daarom is dit opgenomen in de zogenaamde deltabeslissingen. Denk daarbij aan noodopvang in kantoortorens, flat- of schoolgebouwen of mogelijk zelfs de eigen zolder. Vandaar zou evacuatie naar een veiliger achterland kunnen geschieden. Vooral als er weinig tijd is, kan dat volgens experts veel slachtoffers schelen. Het is ook goedkoper en de kans op mislukkingen is kleiner.
De Maeslantkering, één van de zeven nieuwe wereldwonderen De Maeslantkering is de grootste beweegbare stormvloedkering ter wereld. Een uniek stukje technologie dat door de American Society of Civil Engineers niet voor niets is uitgeroepen tot één van de zeven nieuwe wereldwonderen.
Westzeedijk
De Maasboulevard is een dijk
het hogerop zoeken is vaak beter dan vertrekken
De Maeslantkering bij Hoek van Holland ligt in de Nieuwe Waterweg. Dit spectaculaire bouwwerk is onderdeel van de Deltawerken en vormt samen met de Hartelkering en dijkverbreding Rozenburg de Europoortkering. Samen met duinen en dijken beschermt deze kering een belangrijk gebied waar miljoenen mensen wonen en werken. De kering, opgeleverd in 1997, bestaat uit twee enorme ‘deuren’. Wanneer de kering sluit, draaien de deuren (cirkelsegmenten van 22 meter hoog en 210 meter groot, die op het water drijven, omdat ze hol zijn van binnen) langzaam naar elkaar toe. Op het moment dat ze elkaar (bijna) raken, stromen ze vol met water, zodat ze afzinken naar de bodem en de Nieuwe Waterweg vrijwel volledig wordt afgesloten. Een computersysteem beslist automatisch wanneer de kering gesloten moet worden. Dit gebeurt als de
Beeld: Rijkswaterstaat
Hoe hoog en veilig zijn de Rotterdamse dijken? Hoe worden we nu beschermd?
Verticaal evacueren:
waterstand in Rotterdam boven de 3 meter NAP dreigt te komen.
Zelf bekijken
Zien hoe dit in zijn werk gaan? Op zondag 28 september sluiten de Maeslantkering en de Hartelkering hun deuren tijdens de jaarlijkse functioneringssluiting. Deze jaarlijkse testsluiting voert Rijkswaterstaat uit als voorbereiding op het stormseizoen, dat loopt van 1 oktober tot 15 april. Ook het Keringhuis, hét informatiecentrum voor hoogwaterbescherming in Zuid-Holland, is deze dag geopend. Sinds de opening in 1996 hebben al bijna 1,2 miljoen bezoekers hier geleerd over water en het Nederlandse waterbeleid.
Voor meer informatie: www.keringhuis.nl.
5
DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING
Be prepared… Weet jij of je binnenof buitendijks woont? In Rotterdam wonen zo’n 40.000 mensen buiten de dijken, zoals in Heijplaat, Katendrecht, het Noordereiland, de Kop van Zuid en het Scheepvaartkwartier. Klimaatverandering vergroot het overstromingsrisico voor al deze mensen en gebieden. Een aantal vragen beantwoord... Hoe groot is de kans dat je buitendijks natte voeten krijgt? Gelukkig is de kans dat bewoners daadwerkelijk natte voeten krijgen nog altijd bijzonder klein. Ook lang niet al het buitendijkse gebied van Rotterdam loopt onmiddellijk gevaar bij een zeespiegelstijging en een toename van het water in de Nieuwe Maas. Rotterdam behoort tot de veiligste havens van de wereld. Dat komt vooral doordat de kades en het buitendijkse gebied relatief hoog liggen. Verstedelijkte en havengebieden zijn bovendien eerst opgehoogd, voordat ze zijn bebouwd. Soms wel tot 5 meter boven NAP, zoals de Maasvlakte op zee.
Is buitendijks wonen net zo veilig als binnen de dijken? Buitendijkse veiligheid is anders dan binnendijks. Op het Noordereiland lopen de kades bij hoog water regelma-
tig onder. Andere kwetsbare punten zijn het Scheepvaartkwartier op de noordelijke Maasoever, en de kop van Feijenoord bij de Nassauhaven en Heijplaat in Rotterdam-Zuid. De kans op slachtoffers is tijdens een buitendijkse overstroming zeer gering. Door de verhoogde gronden en de lage stroomsnelheden beperkt de schade zich hooguit tot interieurs van de benedenverdiepingen. In binnendijkse gebieden kan het water daarentegen op sommige plekken meters diep worden na een dijkdoorbraak.
Wat doet de overheid om deze wijken te beschermen? Voor Feijenoord en het Noordereiland heeft de overheid precies uitgezocht waar zich de grootste kwetsbaarheden bevinden, welke panden het meest te lijden zullen
Katendrecht en Wilhelminapier liggen buitendijks
hebben van overstromingen en wat er met de elektrische voorzieningen gebeurt, wanneer het water over de oevers klotst. Ook is precies geïnventariseerd welke maatregelen genomen kunnen worden. Grofweg komt het neer op twee verschillende strategieën. De ene is om het water zoveel mogelijk buiten te houden door muren te bouwen, zodat het buitendijkse gebied toch droog blijft. De andere is om waterbestendig te bouwen door bijvoorbeeld woningen aan te passen en transformatorhuisjes waterdicht te maken. Feijenoord en Noordereiland krijgen specifieke aandacht in de Rotterdamse Adaptatiestrategie en in het nationale deltaprogramma van Minister Schulz.
Wat kan ik zelf doen als ik in een
risicogebied woon? Bewoners in risicogebieden doen er goed aan hun huis zo waterbestendig mogelijk te maken. Dus geen tapijt, maar tegels in het souterrain of de benedenverdieping. En door bij voorkeur alle elektrische voorzieningen anderhalve meter boven de plint te plaatsen. Ook helpt het om kieren, waardoor water eventueel naar binnen zou kunnen sijpelen, zo veel mogelijk dicht te kitten. Op het Noordereiland gaat de gemeente dit jaar bekijken wat bewoners verder nog zelf kunnen doen. Eén van de ideeën daarbij is om een excursie te organiseren, bijvoorbeeld naar Dordrecht dat daarin al erg ver is. Maar ook door te zorgen dat de bewoners de zandzakken klaar hebben liggen voor als het nodig is.
Blijven investeren in bescherming van “We moeten nu aan de slag om in de toekomst rampen te voorkomen, door de regio te beschermen tegen overstromingen en te zorgen voor voldoende zoet water”, aldus burgemeester Aboutaleb van Rotterdam. Onlangs overhandigde hij het advies van het Deltaprogramma RijnmondDrechtsteden aan Deltacommissaris Wim Kuijken, ‘baas’ van de Nederlandse waterveiligheid.
Nederland is sinds de bouw van de Deltawerken de best beveiligde delta ter wereld. Desondanks liggen een aantal gevaren op de loer. Zo is de afgelopen eeuw de zeespiegel gestegen en de bodem gedaald, en die ontwikkelingen zetten door. Daarbij worden regenbuien heviger, waardoor rivieren in korte tijd veel extra water moeten afvoeren. De zomer wordt volgens de deskundigen juist droger, waardoor de beschikbaarheid van voldoende zoetwater in het geding komt door verdroging en verzilting. Landelijk gezien is de regio RijnmondDrechtsteden extra kwetsbaar, omdat het
Wateroverlast Noordereiland in de nacht van 5 op 6 december 2013
zowel wordt bedreigd door wateroverlast vanuit de zee en de rivieren. Er wonen 1,6 miljoen mensen en de economische waarde is hoog. De schade bij een overstroming zou enorm zijn; vele malen groter dan tijdens de watersnoodramp van 1953. Bescherming is dus een absolute noodzaak.
Lange termijn advies De Stuurgroep Rijnmond-Drechtsteden onderzocht daarom de afgelopen vijf jaar hoe Rotterdam voor de lange termijn beschermd blijft tegen overstromingen. Hun advies: blijven investeren in dijkversterkingen en -verhogingen, stormvloedkeringen en rivierverruiming; te beginnen op de plekken die op korte termijn al aandacht vragen - de Alblasserwaard, de Krimpenerwaard en het Eiland van Dordrecht. Om de beschikbaarheid van zoet water (van belang voor mens, landbouw, scheepvaart en industrie) te garanderen, zal het bestaande stelsel van rivieren en kanalen, dat in tijden van watertekort
zoet water aanvoert, moeten worden verbeterd en eventueel uitgebreid. Op termijn is een permanente oostelijke aanvoer van zoetwater een optie voor de gebruikers in West-Nederland. Daarnaast is het advies om het systeem van de Bernisse en het Brielse meer, leverancier van zoetwater voor de industrie, robuuster te maken. Innovatie en efficiënter omgaan met water door burgers en bedrijven moeten leiden tot waterbesparing.
6
DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING
Hoeders van het water Dat het klimaat verandert, hoef je de waterschappen niet te vertellen. Ze worden in hun dagelijks werk geconfronteerd met de gevolgen van klimaatverandering. Dijken moeten worden verhoogd en watersystemen aangepast om de veiligheid in onze delta te waarborgen.
De Blauwe Verbinding:
kanoën over wateraanvoerroute De Blauwe Verbinding is een recreatieve bevaarbare route, die zorgt voor schoon water in het gebied en het Zuiderpark, functioneert als waterberging én een ecologische verbinding legt tussen de verschillende groengebieden. De Blauwe Verbinding loopt via de Zuidpolder in Barendrecht en Koedoodseplas in Albrandswaard richting het Rotterdamse Zuiderpark. Bewoners die in langs dit water wonen varen zomers vaak al met een roeibootje. Over een aantal jaren kunnen zij op meer plaatsen op de route varen. Naar verwachting zal de hele route in 2020 klaar zijn. Voor waterschap Hollandse Delta is de verbinding belangrijk, omdat hierdoor vers water vanuit de Oude Maas naar het Zuiderpark kan stromen. De waterkwaliteit in
het Zuiderpark zal hierdoor verbeteren, waardoor er bijvoorbeeld minder vaak blauwalg zal voor komen. Bijkomend voordeel is dat de verbinding in zijn geheel functioneert als waterberging. In de Zuidpolder is een klimaatbuffer aangelegd. Deze klimaatbuffer werkt eigenlijk als een ‘natuurlijke spons’ die water opvangt water als het regent en weer levert als het nodig is. De Blauwe Verbinding, geschikt voor kano’s, kleine roei- en fluisterbootjes, is meer dan alleen een wateraanvoerroute. De route
water te graven. Het is ook slim omgaan met waterbeheer. Onder andere door inzet van automatisch bedienbare stuwen en waterpleinen. Ook het tijdig onderhoud van sloten, singels en riolering is belangrijk. In de Randstad zijn de waterschappen dan ook voortvarend aan de slag gegaan om de regio klimaatbestendig te maken. Binnen Rotterdam zijn dat Delfland, Hollandse Delta en Schieland en de Krimpenerwaard. Ondertussen worden ook allerlei klimaatbestendige projecten geïnitieerd. De waterschappen zullen ervoor zorgen dat we de strijd tegen het water niet verliezen.
Wist je dat... ...winkelcentrum Zuidplein 1,3 meter en het Centraal Station 0,3 meter onder de zeespiegel ligt? ...het rioolwater van de Rotterdammers door drie verschillende rioolwaterzuiveringen wordt schoongemaakt? ...Rotterdam beschermd wordt door meer dan honderd kilometer aan dijken en kades? ...het zoute water van de zee in droge perioden tot aan de Van Brienenoordbrug doordringt? ...in Rotterdam 40.000 mensen langs de oevers van de Nieuwe Maas (dus buitendijks) wonen? ...het Benthemplein voor het Hofpleintheater een waterplein voor de opvang van regenwater is? ...midden in het culturele hart van Rotterdam, onder het Museumpark, zich een bijzondere parkeergarage bevindt die niet alleen plaats biedt aan 1.150 auto’s, maar ook aan een waterberging met een capaciteit van 10.000 m³? ...Speerpunt voor de waterschappen is ook lokale duurzame energieproductie. Zo willen de waterschappen in Nederland in 2020 minstens 40 procent van het eigen energieverbruik zelf duurzaam produceren.
zorgt ook voor een verbetering van de leefomgeving, omdat de oevers zoveel mogelijk natuurlijk worden ingericht. Er is plaats voor voorzieningen zoals kanosteigers en zitjes. Dit maakt dat de Blauwe Verbinding ook aantrekkelijk is voor fietsers en wandelaars. Zo neemt de 37 kilometer lange fietsroute je straks mee langs het water van de Blauwe Verbinding, maar ook langs weilanden, over eeuwenoude dijken en door stadsparken.
Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard
Als roeibaan gemaskeerde Niets doen is geen optie, weten de experts. Terwijl de zeespiegel langzaam stijgt, daalt tegelijk het land. Dat alleen is al slecht nieuws voor ons koninkrijk achter de dijken. En dan regent het ook nog steeds vaker en steeds harder. Kortom, Nederland krijgt meer water voor zijn kiezen dan ooit. Om droge voeten te houden, moeten overheid en waterschappen dus een nieuw beleid uitstippelen om de gevolgen van klimaatverandering te beperken. Het creëren van meer waterbergingen is één van de afspraken die zijn vastgelegd in het Nationaal Bestuursakkoord Water en het Klimaatakkoord. Maar water opvangen doe je niet alleen door ruimte voor
Waterschap Hollandse Delta
waterberging
Hollands glorie in optima forma. De Eendragtspolder is een uniek waterproject dat drie functies combineert: waterberging, recreatie en een internationale roeibaan. De Eendragtspolder, gelegen tussen Rotterdam, Zevenhuizen en de Rottemeren, is getransformeerd tot een gebied waar waterberging, natuur, recreatie en sport duurzaam zijn gecombineerd. Een paar jaar geleden lag hier nog akkerbouwland; nu kun je er roeien op Olympisch niveau. De Willem-Alexander roeibaan (ruim 2 kilometer lang en 160 meter breed) is niet alleen een
sportfaciliteit van internationale allure. Het maakt ook deel uit van een slim ingericht gebied om overtollig water vanuit de Rotte tijdelijk te kunnen bergen. Er is voor gekozen de waterberging Eendragtspolder zo in te richten dat deze in tijden van extreme neerslag ruim 4 miljoen kubieke meter water kan bergen. Dat maakt het tegelijk de grootste calamiteiten waterberging voor
Terug naar de oudhollandse polder met Oranjebonnen
Rotterdam en omstreken. De Eendragtspolder bestaat uit twee deelgebieden, gescheiden door de slingerende Slingerkade. In het waterrijke plasgebied ligt de roeibaan. Op de kades daarom heen kun je fijn hardlopen en fietsen. Ook staat er een uitkijktoren, vanwaar je een prachtig zicht hebt op de skyline van Rotterdam en op de polder.
Hoogheemraadschap van Delfland
Tussen de woonwijken van Hoek van Holland en gemeente Maassluis liggen twee polders: de Oranjebuitenpolder en de Bonnenpolder. Om de ‘groene’ ontwikkeling van deze polders te versnellen, zijn de plannen voor de twee polders samengevoegd in het project Oranjebonnen. De Oranjebonnen wordt een toegankelijk agrarisch en recreatief gebied. Hierbij komen wonen, werken en recreëren meer in balans. Dus de boer moet zijn brood kunnen blijven verdienen, recreanten mogen genieten van het bijzondere landschap en bewoners blijven prettig wonen. En dit terwijl aan de horizon de kassen van het Westland, de cruise- en containerschepen op de Nieuwe Waterweg, de hoogspanningsmasten in de Bonnenpolder en straks windmolens langs de Oranjebuitenpolder te zien zijn. Voor deze ontwikkeling gaat het volgende gebeuren. Recreatieve voorzieningen worden verbeterd door een aantrekkelijk netwerk van fiets-, wandel- en ruiterpaden aan te leggen. Ook zal stadslandbouw en agrarisch natuurbeheer worden gestimuleerd. Verder wordt het typische polderlandschap verstrekt door een dieren- en plantenrijke verbinding aan te leggen tussen de Oranjeplassen en het Staelduinse Bos. Hiervoor worden enkele watergangen verbreed
en natuurlijk vriendelijke oevers en moeraszones aangelegd. Tot slot krijgt het gebied een groenere uitstraling door het herstel van een historische dijk en nieuwe bomen. En om de natuur nog een extra handje te helpen, legt de gemeente Rotterdam samen met het Hoogheemraadschap van Delfland een zogenoemde ‘paaiplaats’ aan voor roofvissen naast het Oranjekanaal. Met de aanleg van deze kraamkamers voor vissen (vispaaiplaatsen) zorgt Delfland voor meer variatie in vis. Vispaaiplaatsen zijn ondiepe plekken in het water waar jonge vissen ongestoord op kunnen groeien. Er zijn veel water- en oeverplanten en ze liggen in de luwte, zodat het water in het voorjaar snel opwarmt. Dit zijn ideale omstandigheden voor verschillende soorten vissen.
7
DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING
V.l.n.r.: Jeugdwaterschapsbestuurders Martine Slob (16) , Doris van den Heuvel (17) en Thijs Weidenaar (16)
De Unie van Waterschappen heeft het Nationaal Jeugdwaterschapsbestuur opgericht, want: jongeren hebben de toekomst. Deze groep jongeren tussen de 14 en 17 jaar adviseert de waterschappen over allerlei zaken die juist jongeren van belang vinden. Maar andersom informeren ze ook leeftijdgenoten over het belang van veilige dijken en goed waterbeheer. “Weet jij wat een waterschap doet?” Thijs Weidenaar (16), sinds januari 2014 actief als nieuwe jeugdbestuurder van waterschap Hollandse Delta, heeft de vraag al zo vaak gesteld, en meestal tevergeefs, dat hij al bijna geen antwoord meer verwacht. Dat de interviewer na een paar seconden bedenktijd alsnog met een reactie komt, verrast hem dan ook. Zeker wanneer blijkt dat het antwoord, in ieder geval gedeeltelijk, juist blijkt. “Uhm, die zorgt ervoor dat we geen natte voeten krijgen. En deden ze ook niet iets met waterzuivering...” “Bijna goed”, veert hij op. “Waterschappen bieden inderdaad bescherming tegen overstromingen en zorgen voor veilige dijken. Maar daarnaast zorgen ze ook voor voldoende en schoon water. Ze vangen afvalwater op in rioolwaterzuiveringen en maken het weer schoon. Zo kan gebruikt water weer zuiver terug naar rivieren en kanalen.”
Persoonlijk betrokken
Thijs brengt de boodschap met passie. “Als actieve zeiler ben ik veel op het water te vinden. Daarom voel ik mij ook persoonlijk betrokken bij het beheer van het water, en alles wat hier verder bij komt kijken. Het jeugdwaterschap is in mijn ogen een heel goed middel om de afstand tussen jongeren en de waterschappen te verkleinen en de bekendheid van de waterschappen onder de Nederlandse bevolking te vergroten.” Zo denken Martine Slob (16) en Doris van den Heuvel (17), afgevaardigden van respectievelijk het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard en het Hoogheemraadschap van Delfland, er ook over. Net als Thijs en jongerenbestuurders van andere waterschappen trekken ze er regelmatig op uit om leeftijdgenoten meer te betrekken bij waterbeheer in eigen land. Doris: “De watersnoodramp in 1953, toen onze ouders nog niet eens waren geboren, toonde het grote belang aan
van veilige dijken en goed waterbeheer. Wij hoeven ons nu gelukkig geen zorgen te maken over onze veiligheid, maar als je ziet wat er in de landen om ons heen gebeurt, is dit niet zo vanzelfsprekend.”
Kies voor een carrière in water
“Maar ook in eigen land blijft de vraag actueel hoe we droge voeten houden, neemt Thijs het van haar over. “Nederland neemt wereldwijd nu nog een koppositie in op gebied van watermanagement. Maar de komende jaren verlaat een groot deel van de huidige waterprofessionals de watersector als gevolg van vergrijzing. Door onbekendheid met de sector kiezen te weinig jongeren voor een carrière in water. Terwijl we de jeugd hard nodig hebben om ook in de toekomst in binnen en buitenland een wereldspeler te blijven op watergebied.” Thijs’ eerste optreden als jeugdbestuurder betrof dan ook een afspraak met staatssecretaris van Onderwijs Sander Dekker. “Ons doel was om het belang van watereducatie aan te geven en dat dit als vak wellicht verplicht moet worden op Nederlandse scholen. Feit is namelijk dat veel jongeren en ook volwassenen niet weten dat de waterschappen bestaan. Zij weten dus ook niet hoe belangrijk de waterschappen eigenlijk zijn.”
‘Droge voeten’ houden
Die kennis heeft Martine uit Berkenwoude wel paraat. Haar opa was vroeger machinist op een watergemaal, en haar vader werkt ook regelmatig aan dijkverzwaringen. Ze heeft dus van huis uit al meegekregen dat er heel wat moet gebeuren om ‘droge voeten’ te houden. Bovendien woont ze pal naast een vliet die momenteel wordt verbreed en uitgediept. “In de Krimpenerwaard is heel veel water, ingesloten tussen de Lek en de IJssel, waarlangs dijken lopen die veel aandacht van het Hoogheemraadschap vragen. Als de
dijken niet goed onderhouden worden, kan het gebeuren dat het water in de Krimpenerwaard zo’n twee meter hoog komt te staan. Het is dus ook in mijn belang dat de waterstanden scherp in de gaten worden gehouden en waar nodig bijgesteld.” Toen Martine de advertentie voor jongerenbestuurder in de krant las, was haar interesse dan ook meteen gewekt. Sinds ze in april 2013 haar contract ondertekende is zij al veel bijzondere plekken geweest. “Hoogtepunt was de opening van de Eendragtspolder, waar ik letterlijk naast Prins Willem-Alexander stond. Een zogenoemde ‘calamiteitenwaterberging’ waar bij dreigende wateroverlast tijdelijk 4 miljoen kubieke meter water kan worden opgevangen. Maar het is tegelijk ook een recreatiegebied en roeibaan. Supertof!”
Ook jeugdbestuurder worden? Dit is je kans! Eind september start het Hoogheemraadschap van Delfland een wervingscampagne voor hun nieuwe jeugdbestuurder. Na twee jaar actieve dienst geeft Doris het stokje door aan een nieuwe, enthousiaste scholier. Ben jij tussen de 14 en 17 jaar? En woon je ook nog eens in het werkgebied van Delfland? Kijk dan snel op www.hhdelfland.nl. Solliciteren kan via educatie@hhdelfland.nl.
8
DIT IS EEN UITGAVE VAN ME
Ontlasting voor het Rotterdamse riool Zorgen dat we droge voeten houden, is nog steeds de nummer 1 prioriteit. Maar investeren in innovaties en het creëren van een aantrekkelijke stad zijn eveneens onderdeel van gezond en duurzaam watermanagement, aldus de mensen van Programma Rotterdam Climate Proof en Afdeling Water bij de gemeente Rotterdam.
Als het regent dat het giet, zijn er Rotterdammers die steevast naar beneden kijken, om te zien hoe het water wegstroomt. Wanneer zij zien dat het riool overloopt, willen deze ‘rioolexperts’ meteen weten hoe dat komt. Want dat zou kunnen betekenen dat de waterhuishouding op die plek niet optimaal is. En laat dat nou net de taak zijn van deze Adviseurs Watermanagement bij de gemeente Rotterdam: zorgen voor een goede doorstroom van regenwater naar het riool. Ook bij extreem slecht weer.
Meer en meer water
Het Rotterdamse rioolstelsel functioneert overigens prima. Het doet precies waartoe het ooit ontworpen is: het op een veilige en gezonde manier afvoeren van afval- en hemelwater. Maar omdat het steeds harder en vaker regent, stroomt er ook steeds meer water door het riool. Soms zelfs zoveel dat het riool het niet meer aankan, en dus overloopt. Om dit op te lossen, zijn er in het riool ‘overstorten’, een soort nooduitlaten aangebracht, die het rioolwater ongezuiverd kunnen lozen op het oppervlaktewater. Hiermee voorkom je dat gebouwen of wegen onderlopen. Maar erg hygiënisch is het niet om dat sterk verdunde afvalwater de singel in te lozen. Bovendien is ook deze ruimte beperkt. Vanwege verwachte klimaatveranderingen is in Rotterdam de komende jaren extra waterberging nodig. In de stad zouden eigenlijk extra
Zachtjes Steeds harder tikt de regen tegen het zolderraam…
sloten en singels moeten worden gegraven. Maar in het dichtbebouwde Rotterdam is daar geen plek voor. Vandaar dat er de afgelopen jaren is geïnvesteerd in alternatieve manieren om het riool te ontlasten. Bijvoorbeeld door wateropvang onder de grond te creëren, zoals de ondergrondse waterberging onder de Museumparkgarage. Of door het stimuleren van de aanleg van geveltuinen en groene daken.
Gescheiden riool
Het riool zelf wordt ook aangepakt. Bijvoorbeeld door, waar mogelijk, traditionele gemengde rioolstelsels te vervangen door gescheiden rioolstelsels. In de gemengde variant worden zowel het afval- als het regenwater via hetzelfde systeem afgevoerd naar een zuiveringsinstallatie, waardoor deze meer wordt belast dan noodzakelijk. Bij een gescheiden riool wordt het afval- en regenwater door twee aparte stelsels afgevoerd. Hierdoor voorkom je dat veel relatief schoon hemelwater naar de zuivering wordt gebracht. Dat laatste sluit tevens mooi aan bij gemeentelijke ambities om de toekomst grondstoffen en energie te winnen uit het afvalwater dat we dagelijks wegspoelen door douche en toilet. Ons riool is namelijk een ware goudmijn, aldus experts. Cellulose uit wc-papier kan bijvoorbeeld worden hergebruikt in papier, isolatiemateriaal of plastic bekertjes. Ook kun je uit afvalwater fosfaat terugwinnen. Nuttig, omdat je daarvan bijvoorbeeld weer kunstmest kunt maken.
Aanleg waterberging Kruisplein boven de parkeergarage
In hartje centrum heeft Rotterdam ondergrondse bassins aangelegd waar bij aanhoudende hoosbuien water wordt opgeslagen dat niet meer door riolen kan worden weggewerkt. Overlopende riolen, singels en kelders behoren hiermee grotendeels tot het verleden.
Op het eerste gezicht oogt Parkeergarage Museumpark als een doodgewone garage. Maar diep onder de grond verborgen schuilt een ongewone aanpak die wateroverlast vanwege hevige en aanhoudende hoosbuien moet tegengaan. Er zijn geen bordjes die je de weg wijzen. De entree ligt verscholen achter een verder nietszeggende deur. Binnen is het donker, koud en stil. Alsof je een duister bunkercomplex binnen stapt. Geen fijne plek om te vertoeven, maar wel een unieke. Met een omvang van 10 miljoen liter is het de grootste ondergrondse waterberging van het land.
Verdediging tegen wateroverlast
Singelplan Rose: een revolutionair idee voor de verbetering van waterhuishouding In de negentiende eeuw was de hygiënische situatie in Rotterdam zeer slecht. Open water zoals grachten en singels werden gebruikt voor het winnen van drinkwater, maar ook als open riool. Hierdoor heersten cholera-epidemieën, die vele levens eisten. En de stank moet ook ondraaglijk zijn geweest. Om deze situatie te verbeteren, kwam de Rotterdamse architect Willem Nicolaas Rose in 1854 met een revolutionair plan voor de verbetering van de waterhuishouding in en rond Rotterdam. In dit plan zorgde een systeem van gemalen, sluizen, duikers en een der-
tig kilometer lang singeltracé om de oude stad voor regelmatige verversing van het oppervlaktewater. Om de bebouwde gedeelten van de stad goed te kunnen ‘spoelen’, maakte Rose onder andere gebruik van de bestaande hoogteverschillen tussen Rotterdam en de omliggende polders. Eigenlijk was Rose’s zogenoemde Singelplan het eerste plan waarin water, ruimtelijke ordening en verbetering van de leefbaarheid van de stad hand in hand gingen. Deze aspecten zijn nog steeds ook onderdeel van het Rotterdamse klimaatadaptatieprogramma.
Deze waterberging is voor Rotterdam een cruciale verdediging tegen het extremer wordende weer, en de daarmee gepaard gaande wateroverlast. Als het zo hard regent dat de riolen het regenwater niet meer aankunnen en dreigen over te lopen, werd tot nu toe al het rioolwater in de singels geloosd. Nadeel daarvan was dat deze daardoor sterk vervuild raakten. En dat bij aanhoudende hoosbuien ook omliggende kelders onderliepen. Om al dat extra water een plek te geven, zouden in het centrum eigenlijk twee nieuwe Westersingels nodig zijn. Maar
9
ETRO CUSTOM PUBLISHING
Het regent steeds meer en steeds vaker, en daarin speelt klimaatverandering een rol. Deltasteden als Rotterdam passen zich aan het probleem aan. Omdat de stad niet overal voldoende ruimte heeft om regenwater op te vangen en vast te houden, zijn slimme oplossingen nodig om de stad te beschermen tegen teveel water. Een drietal spraakmakende voorbeelden.
Bij droog weer een plein;
Rotterdam heeft het eerste grote waterplein van de wereld. Een mooi plein midden in de stad, dat helpt om droge voeten te houden. Volgens De Urbanisten, die het ontwerp verzorgden, dé manier om in de dichtbebouwde stad voor tijdelijke wateropvang te zorgen bij extreme regenbuien.
Benthemplein “Rotterdam is een badkuip. Als het regent, loopt het hier vol. Daar verander je niets aan. Dat hoort er nu eenmaal bij wanneer je als stad 4 tot 5 meter onder NAP ligt. Wat je wel kunt doen, is dat water zo goed mogelijk proberen af te voeren. In Rotterdam gebeurt dat vaak via de riolering. Maar wat als het zo hard regent dat de riolen overlopen? En wat als je weet dat het vanwege klimaatveranderingen alleen nog maar harder en vaker gaat regenen? Hoe zorg je dan dat de straten of kelders niet overstromen? Of het vuile rioolwater in de singels terechtkomt?” Dirk van Peijpe, directeur van De Urbanisten, windt er geen doekjes om. We hebben een probleem in Rotterdam. En dat probleem moet worden opgelost. Sinds 2009 breekt hij daarom zijn hoofd over de vraag hoe je een laag gelegen Deltastad als Rotterdam klimaatbestendig maakt. Het plan waarmee hij uiteindelijk naar buiten toe trad, is even simpel als geniaal. “Maak van de stad een spons. Creëer plekken waar je water tijdelijk op kunt slaan. Liefst op een manier dat de buurt er ook nog wat aan heeft. Door meer groen of het vasthouden van regen op het dak. Of in daar is, vanwege alle bebouwing, geen plek voor. Dus moest de stad op zoek naar een andere plaats. Deze werd gevonden ónder de parkeergarage in het Museumpark, waar in totaal 10 miljoen liter water kan worden opgeslagen. Alleen in heel uitzonderlijke gevallen komt het water nu nog in de sloot. Gemiddeld eens per twee jaar, waarbij dat normaal gesproken tien keer per jaar zou gebeuren. Als de wateroverlast is afgenomen, kan de berging weer worden leeggepompt.
Ook bij het Kruisplein
Overigens is de waterberging onder het Museumpark niet de enige in Rotterdam. Onder de grond bij het Kruisplein is eveneens een parkeergarage opgenomen met een extra functie: 2.400 m3 waterberging voor water van de Westersingel. Deze waterberging zit opgesloten in het plafond van de parkeergarage en is van buitenaf niet zichtbaar. Toch levert ook deze berging een belangrijke bijdrage aan het voorkomen van wateroverlast in de stad. Deze ruimte komt overeen met zo’n 500 meter extra singels van tien meter breed, en voorkomt dat 2,4 miljoen liter water voor overlast zorgt in de omringende wijken.
straten en waterpleinen, zoals het door ons ontworpen Benthemplein in RotterdamNoord.”
Een soort badkuip
“Rotterdam-Noord heeft veel verharding (zoals bebouwing en wegen) en - op de singels na - geen open water en weinig groen waarmee het regenwater kan worden vastgehouden. Alles stroomt dus direct naar het riool”, legt hij uit. “Een waterplein ontlast het riool, en voorkomt eventuele wateroverlast door hevige regen, door het regenwater tijdelijk op te vangen. Ook een soort badkuip dus. Maar dan één met een stop, waardoor je het water later gecontroleerd kunt laten wegvloeien naar bijvoorbeeld de singels.” Het waterplein staat echter het grootste deel van het jaar droog en is dan een bijzondere plek om elkaar te ontmoeten. Mensen kunnen er basketballen, skaten, luieren; noem maar op. Alleen wanneer er sprake is van zeer fikse regenbuien zal het waterplein geheel gevuld zijn met water. Na hooguit een dag wordt het water daarna weer afgevoerd naar de nabijgelegen Noordsingel of de bodem in.”
Wat gebeurt er nog meer? Ondergrondse waterbergingen, waterpleinen en een state-of-the-art riolering. Het zijn slechts een paar plannen die de gemeente Rotterdam samen met de waterschappen oppakt om wateroverlast te verminderen. Waar je nog meer aan kunt denken? Een kleine selectie. Regenradar. Op het dak van het Nationale Nederlanden gebouw staat sinds enige tijd een regenradar om lokale neerslag beter in beeld te brengen. Door neerslagpatronen nauwkeurig te meten, kan het stedelijke waterbeheer beter en efficiënter worden ingericht. Denk aan toepassingen als de slimme sturing van gemalen, het inzetten van waterberging (de waterpleinen in Rotterdam) en een lokaal weerbericht. Wadi’s als groene ‘regenton’.
Oorspronkelijk verwijst de naam ‘wadi’ naar een vaak droogstaand rivierdal, meestal in woestijnachtige gebieden. Maar in Rotterdam zijn wadi’s beplante greppels met een doorlatende bodem, dat regenwater opvangt van straten en daken van huizen die zijn afgekoppeld van de riolering. Op deze manier wordt voorkomen dat schoon water naar de
rioolwaterzuiveringsinstallatie gaat en wordt tevens bereikt dat het grondwater wordt aangevuld.
Blauwe en witte daken. Groene daken zorgen ervoor dat het water beter wordt vastgehouden. Rotterdam heeft inmiddels al 185.000 vierkante meter groen dak. In de toekomst zijn ook blauwe daken denkbaar, voor wateropvang, en witte daken voor warmtereflectie waardoor het binnen koeler blijft. Zelf aan de slag. Rotterdammers kun-
nen zelf ook veel doen. Geveltuintjes aanleggen bijvoorbeeld. Haal een tegel uit de stoep bij de gevel en zet er groen in. Een vierkante meter tegels in je tuin vervangen door beplanting, betekent tien liter water opgevangen tijdens een gewone regenbui. Als je dat met de hele buurt doet, scheelt dat echt in de regenoverlast.
10
DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING
Hansje Brinker? Dit zijn de nieuwe Rotterdamse helden!
“Alleen in Rotterdam al hebben wij 100.000 m2 dakgroen aangelegd” Thod Binder (47) van Binder Groenprojecten is gespecialiseerd in groene daken. Alleen al in Rotterdam legde hij de afgelopen jaren meer dan 100.000 m2 dakgroen aan. In totaal hebben deze daken een waterbuffercapaciteit van 5 miljoen liter, zo’n 250 vrachtwagens vol. Groene daken. Ze zijn inmiddels niet meer weg te denken uit de stad. Waar komt die populariteit toch vandaan? “Dat ligt ‘m vooral in het feit dat een dakgroen, zowel sedumdaken als daktuinen, louter voordelen kennen. Omwonenden en huurders van het Alexandrium Shopping Center, met Europa’s grootste groene renovatiedak, zullen dat deze
zomer zeker gemerkt hebben. Een groen dak blijft zomers 30 tot 35 graden koeler dan een traditioneel dak, maar ’s winters houdt zo’n dak juist warmte vast. Dat scheelt in de stookkosten, waardoor de keuze voor dakgroen ook financieel aantrekkelijk is. Bovendien gaat de levensduur erop vooruit. Omdat er minder UV-beschadiging optreedt, gaat een groen dak in de regel twee keer zo lang mee als een dak van grind.”
En het houdt ook nog eens water vast…
“Exact. Een groen dak zorgt voor een vertraagde afvoer van regenwater, waardoor op regenachtige dagen tegelijk het riool wordt ontlast. Dat komt doordat zo’n dak uit laagjes is opgebouwd. Bovenop heb je sedumplantjes die water opzuigen als een spons. Direct daaronder ligt een korrellaag van substraat. Deze korrels voorzien de planten niet alleen van alle benodigde voedingsstoffen, maar hebben tevens de eigenschap om water vast te houden. Weer daaronder liggen een soort Lego-plaatjes, waaronder uiteindelijk het regenwater wegvloeit en de regenpijp ingaat.”
Dirk: “De regentuin is een nieuwe, nog bescheiden stap in het klimaatbestendig maken van het Zomerhofkwartier. Verderop ligt al het waterplein Benthemplein, waar je bij droog kunt voetballen en lekker kunt luieren. Maar bij zware regenval vangen drie bassins het regenwater van de daken en de open ruimte van de buurt op. Dat water hoeft daardoor niet meer naar het riool, dat dus minder snel zal overstromen. De regentuin doet in wezen hetzelfde, maar dan op kleinere schaal. Deze tuin wordt bewaterd door regenwater van het dak van de Hofpleinlijn via een afgekoppelde regenpijp. Regenwater stroomt nu de regentuin in en zakt daar weg in de grond. Goed voor de planten en voor het stadsklimaat.”
Een groenere, minder ‘stenige’ straat. Dat was Miklós Redner’s enige opzet toen hij een paar jaren geleden begon met het vergroenen van de Bellevoystraat. Dat hij daarmee tegelijk het waterbergende vermogen van de straat opkrikte, was een mooie bonus. Geveltuintjes in de Bellevoystraat. Dat klinkt gezellig. Was het nodig?
“De Bellevoysstraat is een straat in de multiculturele wijk Middelland. Kenmerkend voor deze wijk is dat straten met een ‘achterstand’ worden afgewisseld met iets sjiekere straten; de zogenoemde ‘gouden randjes’. Onze straat hoorde niet bij deze randjes. Onze straat heeft een meerderheid aan huurwoningen en af en toe overlast.”
En door het waterbergende vermogen van de tuintjes hebben jullie ook nog eens minder wateroverlast in de straat?
Een ‘regentuin’? Een groene plek met een stenen goot langs de oude Hofpleinlijn; bewaterd door een van de riolering afgekoppelde regenpijp. Dirk van Peijpe en Eduardo Marin Salinas van ontwerpbureau De Urbanisten vertellen over het grotere plan waartoe deze ‘klimaat-adaptieve’ maatregel behoort: het 100% climate proof maken van het Zomerhofkwartier. Oké, first things first… wat is een regentuin?
“Tegels eruit, geveltuintje erin”
Meer groen dus om de leefbaarheid te vergroten… “Precies. Concrete ideeën om iets aan de straat bij te dragen, hadden we niet. Maar één van de ideeën was het vergroenen. We zijn begonnen met het ophangen van hanging baskets vol geraniums. Volgende stap was de aanleg van enkele geveltuintjes. Heel simpel eigenlijk: je steekt een schop in de grond, verwijdert een paar tegels en bent verder vrij om je tuin naar eigen inzicht in te richten. Uiteraard zijn daar wel wat regels verbonden. De geveltuin mag maximaal 45 centimeter diep zijn (anderhalve stoeptegel) en de verwijderde tegels blijven eigendom van de gemeente.”
“Hemelwater opvangen in regentuin om water te gebruiken waar het valt”
Maar wat als het nu heel veel regent?
“Dan stroomt er alsnog minder water naar het riool. Het gaat er om dat er voor regen opvang is op de plek waar het valt. Toegegeven, de regentuin is nu nog klein. Maar hoe groter de tuin, en hoe meer regenpijpen we afkoppelen, hoe groter het effect.”
Moet zo’n tuin niet onderhouden worden?
“Het was nooit onze opzet om bij te dragen aan het watermanagement in de stad. Maar de tuintjes nemen inderdaad een deel van het regenwater op, waardoor het riool minder wordt belast. Dit helpt om overstort van het riool te voorkomen.”
Eduardo: “Zeker. Daarvoor zijn we een samenwerking aangegaan met de Nico Adriaans Stichting, hier om de hoek. Deze organisatie richt zich vooral op activiteiten voor dak- en thuislozen en (ex-)verslaafden. Zij gaan voor ons de tuin verzorgen. Momenteel zijn we daarom bezig met het schrijven van een handleiding hoe zij de tuin het beste kunnen bijhouden.”
11
DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING
Rotterdamse waterinnovaties populair over de grenzen Als het gaat om innovatieve projecten rondom water is Rotterdam koploper. Heel de wereld klopt hier aan om de kunst van klimaatbestendig bouwen af te kijken. Of om die kennis en knowhow te importen. Zo werken Rotterdamse bedrijven al voor bijvoorbeeld Ho Chi Minh City, Jakarta, New Orleans en New York. Rotterdam staat al enige tijd in de internationale schijnwerpers als het gaat om innovatieve manieren om met klimaatveranderingen om te gaan. Zo bezochten cameraploegen van CNN, BBC, en CBS de havenstad, waar ze onder andere onze waterpleinen filmden en een kijkje namen in de ondergrondse waterberging onder de Museumparkgarage. Rotterdam deelt die innovaties dan ook graag. Bijvoorbeeld via het in 2008 opgerichte netwerk ‘Connecting Delta Cities’, waarbinnen Rotterdamse kennis over klimaatadaptatie wordt uitgewisseld met tal van andere deltasteden. Onder andere met New York, dat eind oktober 2012 de verwoestende orkaan Sandy over zich heen kreeg. ‘Dit nooit meer’ moet president Obama gedacht hebben toen hij kort daarop de ‘Hurricane Sandy Rebuilding Task Force’ in het leven riep. Onderdeel daarvan was de internationale ontwerpcompetitie ‘Rebuild By Design’. Daarin werden bedrijven gevraagd stedenbouwkundige oplossingen te bedenken voor de stijgende zeespiegel en orkanen die New York, maar ook New Jersey en New Orleans bedreigen. De Task-
force mocht vervolgens 920 miljoen dollar verdelen onder de winnaars, waaronder – logisch, zou je bijna zeggen - ook een aantal Rotterdamse bedrijven.
Rotterdamse koplopers
Zo werken de ontwerpbedrijven ZUS, 75B en De Urbanisten samen met het toonaangevende Massachusetts Institute of Technology (MIT) aan het New Meadowlands project voor New York en New Jersey. Er is 150 miljoen dollar vrijgemaakt voor hun innovatieve en veelomvattende plan voor overstromingsdistricten met voor ieder district een eigen infrastructuur en rampenplan. Voor OMA, het architectenbureau van Rem Koolhaas, is een bedrag van 230 miljoen dollar gereserveerd voor het prestigieuze project ‘Resist, Delay, Store, Discharge: A Comprehensive Strategy for Hoboken’ dat voorziet in een ingenieus systeem van waterpompen, wateropslag en ingrepen in het landschap dat Jersey City, Hoboken en Weehawken moet beschermen tegen de stijgende waterspiegel.
Manhattan wordt in de toekomst beschermd tegen overstromingen, courtesy of the BIG team
The Big Team
Ingenieursbureau ARCADIS, waarvan de waterdivisie in Rotterdam is gehuisvest, maakt ook deel uit van een van de winnende teams. Het ‘Big Team’ heeft groen licht gekregen voor een gigantisch project, ‘Big U’, dat Manhattan gaat beschermen tegen overstromingsgevaar. Met een zestien kilometer lange berm om het stadsdeel ontstaat een ring van parken en wandelroutes tussen het water en de stad. Voor dit project is 335 miljoen dollar uitgetrokken.
“Hollanders, Rotterdammers in het bijzonder, hebben het werken met water in het DNA” Pex Langenberg, wethouder Haven en Duurzaamheid, heeft een lange, internationale carrière achter de rug op gebied van watermanagement. Hij kent als geen ander de koploperspositie die Rotterdam wereldwijd inneemt op gebied van duurzaamheid en water.
Pex Langenberg
“Ik leerde Rotterdam goed kennen van veraf. Letterlijk veraf. Zes jaar geleden vertrok ik naar Washington om de Nederlandse waterexpertise in Amerika onder de aandacht te brengen. Orkaan Katrina had het belang van een gedegen waterbeleid goed op de kaart gezet. Dat werd eens te meer bevestigd in 2012, toen New York werd getroffen door Sandy. Als de onderwerpen als klimaatverandering en waterveiligheid nog niet voldoende op de agenda stonden; na 2012 was dat verleden tijd. De Nederlandse kennis was van harte welkom. In Amerika maakte ik kennis met vertegenwoordigers van het Rotterdamse Havenbedrijf en veel Rotterdamse bedrijven met de broodnodige expertise en innovatieve oplossingen. Het is alom bekend dat de Hollanders ‘het werken met water’ in het DNA hebben. Onze polders, het stelsel van dijken en de grootse Deltawerken hebben ons land gevormd en een herkenbaar uiterlijk gegeven. Maar zulke oplossingen zijn niet overal mogelijk. Naast de
enorme kosten is het de vraag of deze veiligheidswerken niet een te grote aanslag op de leefbaarheid en aantrekkelijkheid van een gebied leveren. Ik adviseerde vaak ook eens in Rotterdam te gaan kijken. Deze stad combineert watermanagement handig met het aantrekkelijker en groener maken van de stad. Kortom, een winwin-expertise. Rotterdam heeft het afgelopen decennium geïnvesteerd in slimme stedelijke oplossingen, die inmiddels als een waar exportproduct gezien mogen worden. En het klopt. De ene na de andere internationale delegatie komt kijken naar de waterbergingen bovenop de nieuwe stedelijke parkeergarages. Of de waterpleinen die, als het niet regent, als speelpleinen gebruikt worden. Maar ook simpele oplossingen als groene daken leveren een bijdrage. Als wethouder nodig ik u uit mee te denken en te ontwikkelen. Zo werken we samen verder aan een groene, schone, gezonde en veerkrachtige stad en haven.”
Veel van de winnende teams bestaan uit samenwerkingen tussen verschillende internationale bureaus en bedrijven. Zo ook het Interboro Team, waarin onder meer het Rotterdamse Palmbout en de Rebel Group deelnemen. Het team werkte aan het voorstel ‘Living With the Bay’ in Nassau County, Long Island en zet daarmee in op veilige, schone en natuurlijke baaien aan de kust van Long Island, waar het goed wonen is. Voor de realisatie van hun voorstel is 125 miljoen dollar toegekend.
Wereld bijeen in Rotterdam
Overstromingen in Bangkok en New Orleans. Zoutindringingen in Egypte en Bangladesh. Het zijn slechts een paar voorbeelden van de toenemende risico’s voor delta’s en deltasteden ten gevolge van klimaatverandering. Wereldwijd groeit de urgentie om actie te ondernemen. Maar hoe? Om die vraag te beantwoorden, wordt in Rotterdam van 24 tot en met 26 september de tweede Internationale Conferentie ‘Deltas in Times of Climate Change’ gehouden. In 2010 vond de eerste conferentie plaats waar meer dan 1200 deelnemers drie dagen lang spraken over de urgentie van klimaatverandering voor delta’s in de wereld. Op 23 september hebben de 13 deltasteden van Connecting Delta Cities al een eerste bijeenkomst in Rotterdam. Een internationaal kennisnetwerk van samenwerkende deltasteden dat momenteel bestaat uit Tokyo, Jakarta, Ho Chi Minh City, Hong Kong, Londen, New York, New Orleans, Melbourne, Kopenhagen, Rotterdam en sinds kort Venetië, Changwon en Singapore.
12
DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING
Drijvend paviljoen voorbode voor Wie wel eens langs de Rijnhaven rijdt, moet ze hebben opgemerkt: de drie drijvende halve bollen die samen het drijvend paviljoen vormen. Naast expositie- en ontvangstruimte fungeert het bouwwerk, dat automatisch meestijgt met de waterspiegel, als inspirerend voorbeeld van hoe klimaatbestending bouwen in buitendijkse gebieden er in de toekomst uit kan zien. Een voorbode van de drijvende stad die Rotterdam op termijn wil realiseren in de Stadshavens met duizenden drijvende woningen. Rutger de Graaf is directeur van DeltaSync. Dit bedrijf was één van de architecten van het drijvende paviljoen. “Deze is een aantal jaar terug ontwikkeld als een demonstratieproject. Om te laten zien dat wonen op het water meer kan zijn dan een woonboot alleen”, aldus De Graaf. “Met dit drijvende gebouw vestigt de gemeente Rotterdam haar positie als hoofdrolspeler op het gebied van klimaatadaptatie in de wereld.”
Verscheidene opdrachtgevers
In de laatste drie jaar is DeltaSync uitgegroeid tot een ontwerp- en adviesbureau met een grote verscheidenheid aan opdrachtgevers. Deze opdrachtgevers zijn onder andere gemeentes, waterschappen, particulieren, bedrijven en stichtingen in zowel binnen- als buitenland. Naast ontwerp- en advieswerkzaamheden investeert DeltaSync ook in onderzoek en
De koepels zijn bekleed met ETFE-folie: dat is ongeveer 100 keer lichter dan glas. ontwikkeling. De Graaf: “Zo hebben we onlangs nog een haalbaarheidsstudie afgerond voor het Seasteading Institute in Californië, dat onderzoek doet naar de bouw van drijvende steden. Interessante materie. Want wat ooit werd gezien als verzinsel uit een Jules Verne boek is inmiddels rea-
liteit geworden. Drijvende steden kunnen nu al gebouwd worden. En door gebruik te maken van duurzame materialen, en gebouwen zo in te richten dat ze, net als het drijvende paviljoen, grotendeels in hun energiebehoefte voorzien, kan dat nu ook op een manier die kostentechnisch interessant is.”
“Met dit drijvende gebouw vestigt de gemeente Rotterdam haar positie als hoofdrolspeler op het gebied van klimaatadaptatie in de wereld”
Gebiedsontwikkeling op het water in de Rijnhaven
Dobberend testlab voor bouwen op het water In de Dokhaven van de RDM Campus werd afgelopen maart de kick-off gegeven van Aqua Dock. Een gloednieuw testlaboratorium, bedoeld voor het testen, demonstreren en produceren van innovaties op het water. Ondernemers en studenten kunnen er een waterkavel huren voor kleinschalige productie van drijvende objecten, innovatieve energiewinning en experimenten op het gebied van waterbouw. Het drijvende lab, kabbelend tussen de oude loodsen van de vroegere Rotterdamse Droogdok Maatschappij, ligt klaar om zich te ontwikkelen tot een enorme proeftuin voor wat er op water mogelijk is. Vooral het drijvend bouwen staat hoog op de prioriteitenlijst. Maar ook het ontwikkelen, demonstreren en uittesten van nieuwe, innovatieve producten en technieken speelt een belangrijke rol. Al deze verschillende elementen moeten bijdragen aan een passend antwoord op de vraag hoe in de nabije toekomst een drijvende stad is te maken.
Testplek en presenteerblaadje
Aqua Dock is onderdeel van de RDM Campus en opgericht door Havenbedrijf Rotterdam, Hogeschool Rotterdam, gemeente Rotterdam en Clean Tech Delta. Het is de plek in Rotterdam waar bedrijfsleven en kennisinstellingen samen werken aan duurzame technische innovaties. Gebruikers van Aqua Dock krijgen naast een werkplek op het water toegang tot de community of practice ‘Drijvend Bouwen’ en toegang tot studenten en onderzoekers van het Albeda College en de Hogeschool Rotterdam. Behalve als fysieke testplek fungeert Aqua Dock verder als etalage, waar innovaties ook daadwerkelijk aan het publiek worden gepresenteerd. De verhuur van de eerste kavels is een feit. Naast het dobberende bos zijn ontwikkelaars van een drijvende weg, een drijvende (water)kering en een drijvend hotel de pioniers van Aqua Dock.
De Rijnhaven is één van de oudste havens aan de Nieuwe Maas. Ooit lagen Rijnschepen hier mast aan mast om hun lading te lossen. Maar inmiddels is de haven in onbruik geraakt. Een ‘vergeten’ haven in hartje stad dat, in tegenstelling tot eerdere nieuwbouwprojecten op de nabijgelegen Wilhelminapier en Katendrecht, nog geen nieuwe functie heeft gekregen. Zonde, aldus de gemeente Rotterdam. Want juist die bijzondere ligging maakt de Rijnhaven bij uitstek geschikt voor een opzienbarend project: gebiedsontwikkeling op het water. Vandaar dat de gemeente in 2013 een aanbesteding uitschreef, waarin bedrijven werden uitgenodigd met plannen en ideeën te komen hoe deze haven de komende jaren bij de stad is te betrekken. Niet door deze te dempen, maar door innovatief gebruik te maken van het water en daarbij rekening te houden met factoren als zeespiegelstijging en toename van de hoeveelheid rivier- en regenwater. Ander belangrijk criterium: omdat de gemeente niet in staat is om zelf geld in het project te pompen, moeten ideeën van meet af aan levensvatbaar zijn.
Drie partijen in de race Uiteindelijk reageerden zeven consortia. Na beoordeling door een internationale ‘Rijnhaven assessment committee’
voldeden drie partijen aan de gestelde aanbestedingseisen. Zij hebben inmiddels een tussenbeoordeling gehad die ze kunnen gebruiken om hun plannen verder te verbeteren. Spannende tijden dus. Want eenmaal ‘af ’ moet de nieuwe Rijnhaven een wezenlijke bijdrage leveren aan het innovatief inspelen op klimaatverandering en daarvan liefst een internationaal voorbeeld zijn. Het project moet een stimulans zijn voor de verandering die in Rotterdam gaande is, waarbij de stad zich steeds meer op de rivier richt dan zich ervan af wendt.