Sınırdaki Gümrük Konrtrol ve İşlemlerinin Dünya Uygulamaları ve Türkiye Karşılaştırması by Mustafa GEZER

T.C. BAġBAKANLIK GÜMRÜK MÜSTEġARLIĞI AB ve DıĢ ĠliĢkiler Genel Müdürlüğü

SINIRLARDAKĠ GÜMRÜK KONTROL VE ĠġLEMLERĠNĠN DÜNYA UYGULAMALARI VE TÜRKĠYE KARġILAġTIRMASI

UZMANLIK TEZĠ

Mehmet Ali ORAN AB Uzman Yardımcısı

EKĠM 2007, ANKARA

ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa ÖZET………………………………………………………………………………...3 ABSTRACT…………………………………………………………………………4 TABLO LĠSTESĠ…………………………………………………………………....5 ġEKĠL LĠSTESĠ………………………………………………………………..........6 RESĠM LĠSTESĠ…………………………………………………………………….7 KISALTMALAR………………………………………………………………........8

GĠRĠġ……………………………………………………………………………….10 1. SINIR KAPILARINDA GÜMRÜK KONTROL VE ĠġLEMLERĠ: DĠĞER ÜLKE UYGULAMALARI ………………………………………..15 1.1. Finlandiya ………………………………………………………………….15 1.2. Litvanya ……………………………………………………………………35 1.3. Polonya ……………………………………………………….…………….47

SINIR

KAPILARINDA

GÜMRÜK

KONTROL

ĠġLEMLERĠ:

TÜRKĠYE UYGULAMALARI …………………………………………….58 2.1. Genel Olarak Sınır Kapılarımız ………………………………………….58 2.2. Gümrük Kapıları Güvenlik Sistemleri Projesi…………...........................68 2.3. Türkiye’de Sınırlarda Gümrük Kontrol ve ĠĢlemleri.................................75 2.4.Türkiye’de

Sınırlarda

Gümrük

Kontrol

ĠĢlemlerinin

KolaylaĢtırılmasına Yönelik Ulusal Düzenlemeler………………………93 3. SINIR KAPILARINDAKĠ GÜMRÜK KONTROL VE ĠġLEMLERĠNĠN BASĠTLEġTĠRĠLMESĠNĠN

EKONOMĠK

ETKĠSĠ

…………………………………………………………...………………………98 1

4. YEġĠL KORĠDOR UYGULAMASI …………………………………………105 4.1. Sağladığı Avantajlar……………………………………………………...107 4.2. ġartları ve Sorumlulukları……………………………………………….108 4.3.YeĢil Koridor Yetkisi Verme Süreci……………………………………...109 4.4. Rusya ve Finlandiya Arasında YeĢil Koridorun Uygulamasının AĢamaları…………………………………………………………….……109

5. ENTEGRE SINIR YÖNETĠMĠ KAVRAMI ……………………………...…118 5.1. Genel Olarak Entegre Sınır Yönetimi …………………………………...118 5.2. AB’nin Entegre Sınır Yönetimi’ne YaklaĢımı……………………...……126 5.3. Türkiye’de Yürütülen ÇalıĢmalar ve Eylem Planı…………………..….136 SONUÇ VE DEĞERLENDĠRME …………………………..……………..….148 KAYNAKÇA ………………………………………………………………..….154

ÖZET Sınır kapıları, yerine getirdikleri fonksiyonlar itibariyle bir ülkenin ekonomisi ve güvenliği açısından stratejik bir öneme sahiptirler. Sınır kapılarında en donanımlı idareler olan gümrük idarelerinin geleneksel olarak devlet hazinesine gelir toplama görevleri

ön

planda

iken,

günümüzde

gümrük

idareleri

yasal

ticaretin

kolaylaştırılması ve yasa dışı ticaretin önlenmesi ilkesini etkin bir şekilde uygulamaya çalışmaktadırlar. Gümrük idareleri bu görevlerini ifa ederken bir taraftan otomasyona yönelik çalışmalar yürütmekte bir yandan da en nitelikli insan gücünü kullanmaya çalışmaktadırlar. Sınırlardaki gümrük kontrollerinde teknolojik cihazların artan bir şekilde kullanımı ve buna paralel yürütülen risk analizi çalışmaları, toplum güvenliğini büyük ölçüde artırırken, araçların bekleme sürelerini azaltarak ticareti de kolaylaştırmaktadır.

Bu çalışmada, sınırlarda yürütülen gümrük işlem ve kontrolleri ile idari yapılanmalar hakkında Finlandiya, Litvanya ve Polonya gibi AB Ülkeleri ayrıntılı olarak anlatılırken, Türkiye‟deki sınır kapılarına da genel olarak değinilmiş ve gümrük işlem ve kontrolleri ile idari yapılanmalar ve otomasyon çalışmalarına ilişkin ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Çalışmada ele alınan diğer konular ise genel olarak sınırdaki gümrük işlem ve kontrollerinin basitleştirilmesinin ekonomik etkisi, İsveç, Finlandiya ve Rusya gümrük idareleri arasında yürütülen „Yeşil Koridor‟ ve gerek sınır kapılarında gerekse de yeşil ve mavi sınırlarda yeni bir yapılanmaya gidilmesini öngören „Entegre Sınır Yönetimi‟ kavramlarıdır.

ABSTRACT

Border Crossing Points have a strategic importance for the economy and security of a country in terms of their functions. While the prior traditional role of the Customs administrations which are the most completely equipped authorities at the Border Crossing Points was collecting income for the state, in the current situation customs administrations work to effectively implement the principle of facilitating the legal trade and preventing illicit trade. To carry out these tasks and responsibilities, Customs administrations maintain studies towards automation and prefer to benefit from the most qualified human resources. The increasing usage of technological equipment for the customs controls at the borders in parallel with risk analysis studies, enhances the security of society to a large extent and facilitates trade for reducing the waiting times of the vehicles.

In this study, customs transactions, controls, administrative structures and infrastructure in Finland, Lithuania and Poland which are all EU Member States were explained in detail. Besides, some general information was given on the Border Crossing Points of Turkey, while the customs transactions, controls, administrative structure and studies for automation were explained in detail. The other topics covered by this study are the economic impact of the simplification of the customs transactions and controls, the „Green Corridor‟ concept which is among Finland Sweden and Russian Federation and the concept of „Integrated Border Management‟ that envisages new restructuring in terms of Border Crossing Points, land and maritime borders.

TABLO LĠSTESĠ Sayfa Tablo 1: Türkiye’nin KomĢularına Göre Kara Sınırı Uzunlukları

Tablo 2: Türkiye’nin Kara Hudut Kapıları

Tablo 3: Türkiye’nin Hava Hudut Kapıları

Tablo 4: Türkiye’nin Deniz Hudut Kapıları

Tablo 5: Türkiye’nin Demiryolu Hudut Kapıları

Tablo 6: YeĢil Koridoru Kullanan Araç Sayısının Toplam Araç Sayısına Oranı

115

ġEKĠL LĠSTESĠ Sayfa

ġekil 1: Finlandiya Gümrük Ġdaresi ile Mükelleflerin ĠĢbirliği

ġekil 2: Mükellef Stratejisinin Risk ve Hizmet Ġhtiyaçlarına Göre Ġfadesi

ġekil 3: Finlandiya ve Rusya Federasyonu Arasında YeĢil Koridor Uygulamasının ġematik Anlatımı

116

RESĠM LĠSTESĠ

Sayfa Resim 1: Mobil Ġmza Töreni

Resim 2: YeĢil Koridor Projesi AçılıĢ Töreni

105

Resim 3: YeĢil Koridor Uygulamasına Tahsis Edilen Hatlar

112

Resim 4: YeĢil Koridor Uygulamasına Tahsis Edilen ĠĢlem GiĢeleri

113

Resim 5: Barkod Okuyucular

114

KISALTMALAR

: Avrupa Birliği

ABD

: Amerika BirleĢik Devletleri

ATA

: Temporary Admission (Geçici Kabul)

ATS

: Araç Takip Sistemi

BĠLGE

: Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri

CCTV

: Closed Circuit Television (Kapalı Devre Televizyon)

CEN

: Customs Enforcement Network (Gümrük Muhafaza Ağı)

CIS

: Customs Information System (Gümrük Bilgi Sistemi)

CITES

: Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (VahĢi bitki ve hayvanlardan nesli tehlikede olan türlerin uluslararası ticareti üzerine anlaĢma)

CMR

: Convention Merchandise Routier ( Karayolu Mal DolaĢım AnlaĢması kapsamında hazırlanan belge)

DGÖ

: Dünya Gümrük Örgütü

DTÖ

: Dünya Ticaret Örgütü

EDI

: Electronic Data Interchange (Elektronik Veri DeğiĢimi)

ESY

: Entegre Sınır Yönetimi

GCS

: Guarantee Control System (Teminat Kontrol Sistemi)

GSM

: Global System for Mobile Communications (Mobil ĠletiĢim için Küresel Sistem)

GSYĠH

: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla

GTĠP

: Gümrük Tarife Ġstatistik Pozisyonu

GÜMSĠS

: Gümrük Kapıları Güvenlik Sistemleri

KOBĠ

: Küçük ve Orta Boy ĠĢletmeler

LIPRE

: Licence Plate Recognition System (Plaka Okuma Sistemi)

MOR

: Measurement of Results (Sonuçların Değerlendirilmesi)

MoU

: Memorandum of Understanding (Mutabakat Zaptı)

NCTS

: New Computerized Transit System (Yeni BilgisayarlaĢtırılmıĢ Transit Sistemi)

OECD

: Organization for Economic Cooperation and Development (Ekonomik ĠĢbirliği ve Kalkınma TeĢkilatı)

POS

: Plaka Okuma Sistemi

RILO

: Regional Intelligence Liaison Office (Bölgesel Ġstihbarat Ġrtibat Ofisi)

SECI

: Southeast European Cooperative Initiative (Güneydoğu Avrupa ĠĢbirliği GiriĢimi)

SIS

: Schengen Information System (Schengen Bilgi Sistemi)

TARIC

: Tariff Integré de la Communauté (Topluluk Entegre Tarifesi)

TCS

: Traffic Control System (Trafik Kontrol Sistemi)

TIR

: Transit International Routier (Uluslararası Transit Yol)

TĠB

: Tek Ġdari Belge

TÜBĠTAK : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu UND

: Uluslararası Nakliyeciler Derneği

GĠRĠġ

Sınır kapıları bir ülke için stratejik öneme sahip olan noktalardır. KiĢilerin ve eĢyanın giriĢ çıkıĢ yaptıkları yerler olmaları sebebiyle de ait oldukları ülke için filtre görevi görmelerinin yanı sıra ülke hakkında ilk izlenimin de edinileceği yerlerdir. Sınır kapılarında bulunan otorite/kuruluĢ sayısı ülkeden ülkeye değiĢse de gümrük idareleri en donanımlı ve en iyi konuĢlanmıĢ otorite olarak ön plana çıkmaktadırlar.

Gümrük idareleri geniĢ bir yelpazede yer alabilen devlet politikalarını ve yasal düzenlemeleri uygulamakla yükümlüdürler. Bu politikalar, gelir toplanması, ticaret düzenlemelerine uygunluğun kontrolü ve ticaretin kolaylaĢtırılması, yasak eĢyaya geçit verilmemesi, kültürel mirasın korunması ve fikri ve sınai mülkiyet haklarının korunması Ģeklinde ortaya çıkabilmektedir. GeliĢmekte olan ve az geliĢmiĢ ülkelerde ithalat üzerinden alınan vergilerin bütçede önemli bir yer tutması nedeniyle gümrüklerin esas görevi gelir toplanması üzerine odaklanırken, geliĢmiĢ ülkelerde sınırın ve dolayısıyla toplumun güvenliğinin sağlanması üzerine odaklanmaktadır.1

Geleneksel rollerinin yanında gümrük idareleri kuĢ gribi, deli dana ve diğer benzeri bulaĢıcı hastalıklar gibi vakalar ve terörizme karĢı verilen mücadelelerde de ifa

ettikleri

görev

gereği

etkin

olmak

zorunda

oldukları

bir

konumda

bulunmaktadırlar. Her geçen gün artan dıĢ ticaret hacminin yanında güvenli bir

Widdowson, David. “The Changing Role of Customs: Evolution or Revolution”, World Customs Journal, 2007. s.1.

tedarik zincirinin sağlanması gereği de gümrük idarelerini dinamik bir yapıya sahip olmaya zorlamaktadır.

Bütün dünyada gümrük idarelerinin bugün en fazla üzerinde durdukları konu her geçen gün artan dıĢ ticaret hacmi kapsamında, yasal uluslararası ticaretin kolaylaĢtırılmasını sağlarken, buna paralel olarak toplumun güvenliğini zedeleyecek bir zaafa da meydan verilmemesi konusudur. Diğer bir deyiĢle ticaretin kolaylaĢtırılması ve güvenlik konularının birbiriyle bağdaĢtırılması çabaları söz konusudur.

21. asrın hemen baĢında, 11 Eylül 2001 tarihinde ABD‟de ikiz kulelere gerçekleĢtirilen saldırıların bütün dünyada yarattığı dehĢetle, terör olaylarının ne boyutlara varabileceği net bir biçimde ortaya konulmuĢtur. Uluslararası camiada teröristlerin küçük ölçekli nükleer silahlarla yapabileceği saldırılar gibi daha kötü senaryolar gündeme gelebilmiĢtir.

Bu saldırılar ve daha kötü senaryo beklentileri gümrük dünyasında da güvenlik boyutunu daha fazla ön plana çıkarmıĢtır. Örneğin, 11 Eylül saldırılarının hemen sonrasında ABD‟de gümrükler „1. Derece Dikkat (Level 1 Alert)‟ konumuna geçmiĢlerdir. „1. Derece Dikkat‟; sürekli, yoğun anti-terörist sorgulama, yolcu ve eĢyanın bütün giriĢ noktalarında artan bir Ģekilde kontrol ve muayenesini içermektedir. ABD‟de gümrükler hala „1. Derece Dikkat‟ konumunda görevlerini sürdürmektedirler.2

Ibid. s.5.

Gelinen noktada, Gümrük Ġdareleri halen bütçenin önemli bir kısmının gelirinin toplanmasını

sağlamalarına

karĢın,

dürüst

mükellefler

açısından

ticaretin

kolaylaĢtırılması ve bu bağlamda, toplumun sağlık ve güvenliğinin risklere karĢı korunması konusunda bu idarelerin rolleri daha önemli hale gelmiĢtir.

Gümrük idareleri, yukarıda değinilen ticaretin kolaylaĢtırılması ve güvenliğin sağlanması konusundaki ikilem algılaması ile baĢ edebilmek için çeĢitli olanaklara sahiptirler. Bu olanaklardan belli baĢlılarını; ülkelerin gümrük idareleri arasında kurulan etkin iĢbirliği3, risk analizleri ve sonradan kontrol, teknolojinin azami ölçüde kullanılabilmesi (EDI, X-Ray ve Gama Ray Tarama Cihazları, Radyasyon Ölçüm Cihazları, Plaka Okuma ve Araç Takip Sistemleri vb.), uyuĢturucu, sigara ve patlayıcı gibi çeĢitli alanlarda yetiĢtirilmiĢ detektör köpekleri ve elbette çok iyi bir Ģekilde eğitilmiĢ insan kaynakları Ģeklinde sıralamak mümkündür

Gümrük MüsteĢarlığı da artan dıĢ ticaret hacmimiz ve ülkemizin coğrafi açıdan hassas bir noktada bulunması nedeniyle gerekli etkin hizmeti verebilmek amacıyla yoğun çalıĢmalarda bulunmaktadır. Bu doğrultuda, bir yandan sınır kapılarımız „yapiĢlet-devret‟ sistemiyle özel sektörle iĢbirliği içinde yenilenip modernize edilirken, diğer yanda gerek ulusal kaynaklarla gerekse de Avrupa Birliği tam üyelik hazırlıkları kapsamında geliĢtirilen AB Katılım Öncesi Mali Yardım projeleriyle güçlendirilmeye çalıĢılmaktadır.

Bu iĢbirliği, KarĢılıklı Ġdari Yardım AnlaĢmaları, çeĢitli toplantılarda imzalanan mutabakat zabıtları ve protokoller vb. mekanizmalar çerçevesinde Ģekillenebilmektedir.

Gümrük Birliği Faslı‟na iliĢkin Tarama Sonu Raporu‟nda katılımın sağlandığı ilk günden itibaren Türk Gümrük Ġdaresi‟nin o zaman AB‟nin de dıĢ sınırları olacak olan Türkiye sınırlarını bütün AB nüfusu ve ekonomik operatörlerinin çıkarlarına göre yöneteceği ve kontrol edeceği ifadesine yer verilmiĢ ve gümrüğe iliĢkin AB mevzuatının Birliğin sınırlarının her bir noktasında homojen ve uyumlu bir Ģekilde uygulanması gerektiğine vurgu yapılmıĢtır.4 Bu ifadeler de sınır gümrüklerimizin önümüzdeki dönemlerde de ne kadar büyük bir öneme sahip olacaklarını açık bir Ģekilde ortaya koymaktadır.

Bir ülkenin sınır kapılarından söz ederken dört çeĢit sınır kapısından söz etmek mümkündür: kara, hava, deniz ve demiryolu sınır kapıları. Bununla birlikte, sınır kapısı dendiğinde insanların aklına genellikle sadece kara sınır kapıları gelmektedir. Bu çalıĢmada da sınır kapılarındaki gümrük kontrol ve iĢlemleri kara sınır kapıları çerçevesinde incelenmeye çalıĢılmıĢtır.

ÇalıĢma boyunca, birinci bölümde, AB üyesi ülkelerden Finlandiya, Litvanya ve Polonya‟nın genel olarak gümrük iĢlem ve kontrolleri, sınır kapılarındaki idari yapılanma, mevcut otoriteler, risk analizi, gümrük muhafaza kapsamındaki faaliyetler ve komĢu ülke ile olan iĢbirliği açısından incelenmeye çalıĢılmıĢtır. Ġkinci bölümde, genel olarak sınır kapılarımız, ülkemizdeki sınır gümrük iĢlem ve kontrol uygulamaları, idari yapılanma, mevcut olan diğer otoriteler, modernizasyon çalıĢmaları ve ticaretin kolaylaĢtırılmasına yönelik gerçekleĢtirilen çalıĢmalar 4

Türkiye Tarama Raporu, Fasıl 29: Gümrük Birliği, 9 Mart 2007, s. 10.

iĢlenmiĢtir. Üçüncü bölümde, ticaretin kolaylaĢtırılması ve gümrük iĢlemlerinin basitleĢtirilmesinin ekonomik etkisinin değerlendirilmesi yapılmaya çalıĢılmıĢtır. Dördüncü bölümde, Ġsveç Finlandiya ve Rusya Federasyonu arasında yürütülmekte olan ve yeni denilebilecek bir konsept olan „YeĢil Koridor‟ uygulamasının dayanağı ve amaçları, sağladığı avantajlar, Ģartları ve sorumlulukları ve fiili uygulaması ayrıntılı olarak açıklanmaktadır. BeĢinci bölümde, gümrük idarelerini de yakından ilgilendiren Entegre Sınır Yönetimi kavramı ve ülkemizde bu yönde yürütülen proje ile hazırlanan eylem planı incelenmeye çalıĢılmıĢtır. Sonuç kısmında ise, sınır kapılarımızdaki uygulamaların geliĢtirilmesine yönelik bir takım öneri ve değerlendirmelere yer verilmiĢtir.

1. SINIRLARDA GÜMRÜK KONTROL VE ĠġLEMLERĠ: DĠĞER ÜLKE UYGULAMALARINDAN ÖRNEKLER

Bu bölümde, Türkiye‟deki durum ve uygulamalardan söz etmeden önce, karĢılaĢtırma yapılmasına imkan sağlanması ve farklı ülkelerden örnekler verebilmek amacıyla biri eski denilebilecek ikisi de 5. geniĢleme dalgasıyla Avrupa Birliği‟ne katılmıĢ olan Finlandiya, Litvanya ve Polonya Gümrük Ġdarelerinin sınır kapılarındaki uygulamaları açıklanmaya çalıĢılacaktır.

1.1. Finlandiya

Customs

2007

Programı5

çerçevesinde

Polonya

Gümrük

Ġdaresi‟nin

koordinatörlüğünde yürütülen Avrupa Birliği’nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu Benchmarking Projesi kapsamında Helsinki – St Petersburg yolu üzerinde yer alan Vaalimaa Sınır Kapısı‟nda Finlandiya Gümrük

Topluluk programlarından olan ve Türkiye‟de esas olarak Gümrük MüsteĢarlığı‟nın yararlanıcısı olduğu Customs 2007 Programı mevzuatta uyum sağlanmıĢ alanlarda uygulamalardaki farklılıkların giderilmesini amaçlamaktadır. Program, AB Konseyi ve Parlamentosu‟nun 11 ġubat 2002 tarih ve 253/2003/EC sayılı kararı ile onaylanmıĢtır. Türkiye‟nin Topluluk Programlarına Katılımına Dair Çerçeve AnlaĢması 1 Eylül 2002 tarih ve 24863 sayılı Resmi Gazete‟de; Topluluk Programlarından Customs 2007 Programına katılım sağlandığına dair Mutabakat Zaptı ise 4 Temmuz 2003 tarih ve 25158 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir. Anılan program kapsamında Gümrük MüsteĢarlığı da 2003 yılından itibaren program bünyesindeki faaliyetlere katılım sağlamıĢtır. Söz konusu program, Avrupa Parlamentosu ve Konsey‟in 23.05.2007 tarih ve 624/2007/EC sayılı kararları doğrultusunda 2008 yılından itibaren Customs 2013 adı altında devam edecektir. Komisyon yetkilileri ve DıĢiĢleri Bakanlığı ile yapılan yazıĢmalarda, Türkiye‟nin daha önce imzalanan Mutabakat Zaptı ile Customs 2013 Programına katılımının devam edebileceği ifade edilmiĢtir.

Ġdaresi‟nin sınırlardaki gümrük iĢlemleri, kontrolü ve altyapısını inceleme imkanı bulunmuĢtur.

Mükellef tarafından gerekli olduğu Ģekilde sınır kapısındaki kurumlar 7 gün 24 saat faaliyet göstermektedirler. Vaalimaa Sınır Kapısında gümrükten baĢka sürekli olarak sadece Sınır Muhafızları görev yapmakta iken; Veterinerlik ve Bitki Sağlığı Servisleri, gerekmesi halinde hizmet vermektedirler ve daimi olarak Sınır Kapısında çalıĢmamaktadırlar. Finlandiya‟da Sınır Muhafızları sadece 4 ana görevi ifa etmekle yükümlü bulunmaktadırlar. Bu görevler; pasaport kontrolü, çalıntı araç kontrolü, sürücülerin alkol kontrolü ve yasadıĢı göçle mücadele olarak sıralanabilmektedir.

Söz konusu sınır kapısında Gümrük Müdürü‟nün hiyerarĢisi altında dört birim vardır: Gümrükleme Merkezi, Kontrol Birimi, X-Ray Ünitesi ve Ġdari Birim. Bunların yanında, danıĢma organı niteliğinde bir de Kurul adı verilen bir birim görev yapmaktadır. Bu birimlerin ana fonksiyonları aĢağıda özetlenmeye çalıĢılmıĢtır;

Kurul: DanıĢma görevini üstlenen ve Birim BaĢkanlarından oluĢan bir gruptur. Ana fonksiyonu, Vaalimaa Gümrük Müdürünün karar almasını sağlayacak desteği vermektir. Kurul, iki haftada bir toplanır.

Gümrükleme Merkezi: Bu birim uygulanan gümrük rejimleri çerçevesinde gümrükleme iĢlemleri ve ayrıca yolcuların beraberinde taĢıdığı eĢyaların iĢlemleriyle ilgilenir.

Kontrol Birimi: Bu birim esas olarak kontrol (eĢya ve yolcu kontrolü), istihbarat ve soruĢturma ile ilgili faaliyetleri yürütür. Birim, Vaalimaa Gümrüğünün muhafaza kısmıdır. SoruĢturma Birimi ve Gümrükler Suç Önleme Birimi personelinin silah taĢıma izni vardır. Kaçakçılık olaylarının araĢtırılması ve dosyaların savcılığa intikal ettirilmesinden de sorumludur.

X-Ray Birimi: Bu birimde araçların X-Ray sisteminde taranması ve buna iliĢkin iĢlemlerin yürütülmesi sağlanır.

Ġdare Birimi: Bu birim; vezne, telefon santrali/ yazıĢma, halkla iliĢkiler gibi görevlerden sorumlu olarak çalıĢmaktadır.

Bundan baĢka, Vaalimaa Sınır Kapısı‟nda “Ortak Ġstihbarat Merkezi (Joint Intelligence Center)” bulunmaktadır. Bu merkezin bünyesinde Ulusal SoruĢturma Bürosuna bağlı 2 Polis Memuru, 2 Gümrük Memuru ve bir de Sınır Muhafızı yer alır. Bu merkezde farklı kurumlara mensup personel kendi veritabanlarını kullanmakla birlikte, gerekli bilgi paylaĢımını da gerçekleĢtirmektedir.

Gümrükleme Merkezi‟nin ve Kontrol Biriminin personeli günde 3 vardiya olarak çalıĢmaktadır. X-Ray personeli günde ortalama 8‟er saatten 2 vardiya halinde çalıĢmaktadır. Bunun nedeni bazı teknik ve personel yetersizlikleri olarak ifade edilmiĢtir. X-Ray ünitesinin vardiyalarının baĢlama ve bitiĢ süreleri caydırıcılık amacıyla sürekli değiĢtirilmektedir.

Vaalimaa Sınır kapısında X-Ray ünitesi ayrı bir birim olarak yapılanmıĢ olup, sabit (stationary) X-Ray cihazı kullanılmaktadır ve sistem, çift yönlü (dikey ve yatay) tarama yapmaktadır.

Sınır Kapısında ÇalıĢma Yöntemi (ĠĢ AkıĢı):

EĢya Trafiği (Ġhracat tarafı):

Sınır GeçiĢ Noktasına gelen kamyon ve TIR‟lar ilk önce park/ bekleme alanına alınırlar. Park alanının giriĢinde, her araç, üzerinde sıra numarası olan bilet almak zorundadır. Biletler dört kategoriye ayrılır: Normal araçlar, boĢ araçlar, yeĢil koridoru kullanan araçlar ve tehlikeli eĢya taĢıyan araçlar. Genel olarak, Gümrük sahasına bir defada 10 araç giriĢ yapar. Araçlar Gümrük sahasına vardığında, öncelikle ağırlıkları ölçülür ve daha sonra 10 araçlık bekleme alanına girerler. Bir sonraki aĢamada, sürücüler pasaport kontrollerini ve malların gümrükten geçiĢiyle ilgili iĢlemleri tamamlamak için ana binaya geçerler. Herhangi bir usulsüzlük tespit edilirse, araçlar detaylı bir aramadan geçmek üzere Araç Muayene Birimi, X-Ray Birimi ya da Veterinerlik Kontrol Binasına gönderilirler. Eğer kontrolde herhangi bir problemle karĢılaĢılmazsa, Gümrük memurları ve/veya sınır muhafızları tarafından onay verilir ve araçlar Rusya tarafına geçmek için Gümrük alanından ayrılırlar.

EĢya Trafiği (Ġthalat):

Aynı prosedürler giriĢ için de uygulanır. Aradaki tek fark sınır kapısının diğer tarafında herhangi bir park alanının bulunmamasıdır.

Sınır kapısında uygulanan gümrük rejimleri olarak, Serbest Dolaşıma Giriş, Transit, Geçici Kabul, İhracat ve Antrepo Rejimleri ile nadiren Dahilde ve Hariçte İşleme Rejimleri sayılabilir. Vaalimaa Sınır Kapısında vergi iadesi ve basitleĢtirilmiĢ usuller de uygulanmaktadır.

Sınır kapısında bekleme süreleri pasaport iĢlemleri de dahil olmak üzere aĢağıdaki Ģekilde belirtilebilir:

Yolcular için: Hem giriĢ hem çıkıĢta 0‟dan 5 dakikaya kadar. EĢya için : Genel bekleme süresi 0‟dan 5 dakikaya kadar Veterinerlik ve bitki sağlığı kontrolü gerekiyorsa 30 dakikadan 2 saate kadar (uzmanların mevcudiyetine göre açık uçlu olabilir)

X-Ray‟e tabi tutulacak araçlarda Kırmızı hat için: fiziki muayene haricinde en fazla 8 saat YeĢil hat için: en fazla 2 saat Sarı hat için: en fazla 5 saat‟lik bir bekleme süresi söz konusu olmaktadır.

Beyanname iĢlemlerinin elektronik ortamda yürütülmesine iliĢkin kullanılan sistemler:

ITU olarak adlandırılan ve ithalatta kullanılan bir gümrükleme sistemi vardır. Bu sistemin amacı tek bir ITU sistemi ile tüm bilgileri bir araya getirmek ve gümrüğün geliĢmesi için modern bilgi teknolojisi ve sistemlerin bir araya getirilmesi ile sağlanan tüm imkanların kullanımını mümkün kılmaktır. Uygulanan Gümrük Ġhracat Sistemi ve Gümrük Transit Sistemi kısmen aynı kayıtları kullanan destekleyici sistemlerdir. Ġthalat beyannamesi olarak, sadece Tek Ġdari Belge ve EDI beyannameleri kabul edilmektedir. Vaalimaa gümrük iĢlemleri servisinde Tek Ġdari Belge‟den edinilen bilgiler sisteme manuel olarak girilmek zorundadır. EDI aracılığı ile gönderilen beyannamelerin yakın gelecekte artacağı söylenebilir. Beyannameler mükellef tarafından EDI aracılığı ile tamamlanırsa, mesaj doğrudan network operatörleri olan Elma, Elisa, IBM ve Sonera aracılığıyla gönderilir. Doğu Bölge Gümrüğü‟nde (Lapperanta) sadece bir tane EDI merkezi bulunmaktadır.

ITU Sisteminde beyannameler verilir verilmez, ITU sisteminin risk göstergeleri aracılığı ile kontrol edilir. Sistem otomatik olarak üç hattın birine yönlendirir. Kırmızı hatta, eĢya fiziksel muayeneye konu olur ve örnekler alınır. Sarı hatta eĢya belge kontrolüne tabi tutulur. YeĢil hatta eĢya bir iĢlem veya vergilendirme için serbest bırakılır. Finlandiya‟da EDI aracılığı ile alınan beyannamelerin % 70‟i yeĢil hatta gönderilir. Vaalimaa‟da bu oran yaklaĢık % 50‟dir.

EDI sisteminde ithalat beyannameleri dökümanlarının EDI mesajları ile aynı zamanlı olması gerekli değildir. Mükellef doldurulmuş belgeleri sonradan arşivlendikleri yer olan gümrüğe gönderir. Gümrük tarafından izin verilirse, şirketlerin kendi binalarında dökümanları arşivlemeleri mümkündür.

Ayrıca, ITU; vergi, resim, harç vb. ödemelerin miktarını güvenlik sistemine bildirir.

Finlandiya gümrükleri kendi NCTS programlarını kullanıyorlar ve AB programına bağlıdırlar. Bu uygulamanın amacı, Finlandiya gümrüklerinde ithalat, ihracat ve transit beyananmeleri ile ilişkili tüm bilgileri içeren tek bir sistem yaratmaktır.

Sürdürülen bir baĢka proje Yeni Gümrük Ġhracat Sistemi projesidir. Bu projenin amacı bilgisayarlı ihracat iĢlemleri sistemi uygulamasını geliĢtirmektir. Bu projenin kullanıma hazır hale geleceği tarih 2008 olarak öngörülmektedir.

İthalatta gümrük beyannamelerinin % 85‟i elektronik sistem aracılığıyla işlem görmektedir. Beyannamelerin kalan % 15‟i yolcular tarafından yapılıyor. Vaalimaaa sınır kapısında beyannamelerin % 50‟si EDI aracılığı ile işlem görürken % 50‟si manuel olarak işlem görüyor. İhracatta, gümrük beyannamelerinin % 1‟den daha azı elektronik sistem aracılığıyla işlem görmektedir.

Transitte, TIR Karneleri ve ATA Karneleri hariç beyannamelerin % 95‟i elektronik sistem aracılığı ile işlenmektedir.

Yolcu Trafiği:

Her iki tarafta da, hem yolcu araçları hem de otobüsler için trafik ıĢıkları yer almaktadır. Araçlar bu ıĢıklara göre hareket ederler. Rusya‟dan giriĢte, yolcu trafik Ģeridi vizeye ihtiyaç duyulup duyulmamasına göre ikiye ayrılır. Trafik akıĢının ani artıĢlarına cevap vermek üzere vardiyalar esnek olarak düzenlenmektedir. Örneğin, eĢya bölümünde yoğun bir trafik akıĢı olması durumunda, Yolcu Kontrolü ve X-Ray Birimlerinde çalıĢan personel Gümrükleme Birimine transfer edilebilir. Tabi ki bu transferler esnasında, personelin yetenek ve tecrübeleri göz önüne alınır.

Sınır kapısında ödemeler, nakit ya da banka kartı ile yapılabiliyor. Kredi kartı kabul edilmiyor.

BasitleĢtirilmiĢ usuller olarak Finlandiya Gümrük idaresi‟nde Ġthalat tarafında; tamamlayıcı beyanın periyodik gümrükleme kapsamında gümrük tarafından kabul edilmesi ve yolcu trafiğinde * vizeli ve vizesiz yolcular için ayrılmıĢ hatlar *Kırmızı ve yeşil hat uygulaması sayılabilir.

Bunların dıĢında, YeĢil Koridor Uygulaması bulunmaktadır ve konu önemine binaen ayrı bir bölüm içinde ayrıntılı olarak incelenecektir.

Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟nde Gümrük iĢlemlerine iliĢkin yasal düzenleme yelpazesi oldukça geniĢtir ve gümrük iĢlemlerini ilgilendiren yaklaĢık 150 farklı yasal düzenleme bulunmaktadır. Kanunların yanı sıra ulusal ve bölgesel düzeyde düzenlemeler de mevcuttur. Bu bölgesel düzenlemeler Sınır Kapıları için de geçerlidir. Ayrıca, sınır kapısı amiri de gümrük iĢlemlerine iliĢkin talimatlar verebilme yetkisine sahiptir. Bunun yanında, Gümrük ve Sınır Muhafızları TeĢkilatı arasında imzalanan protokolle, genel kurallar altında Sınır kapısının iĢleyiĢi düzenlenmiĢtir.

Risk Analizi ve Gümrük Muhafaza:

Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟nde risk analizi; ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde olmak üzere üç ayrı seviyede yapılmaktadır. Lapperanta‟da ve merkezde inceleme grupları bulunmaktadır. Risk belirleniyor ve veriler ITU ve NCTS programına aktarılıyor. ITU Programı mali olan (menĢe, tarife, kıymet) ve olmayan risk kriterlerini birlikte içerir. Risk modeli, yol, malların yüksek riskli olması (örn. kereste), taĢıma Ģirketleri gibi geniĢ bir çeĢitliliğe sahiptir.

Bunun yanında, gümrük kontrolünü ve gümrük işlemlerini yapan memurlar davranışsal göstergeleri gözlemlerler ve anormal davranışlar olması durumunda gerekli önlemleri alırlar. Bu memurlar, Lapperanta‟daki yeni riskler hakkında çalışan

ve bu riskleri genellikle ITU programına giren

inceleme gurubunu da

bilgilendirmektedir.

Gümrük memurlarının eşyayı detaylı fiziksel kontrol için kırmızı ve yeşil hatta yönlendirme yetkisi vardır. Fiziksel kontrol ithalat ve ihracatta tüm araçlar için % 510 oranındadır. Tüm araçların % 1‟i X-Ray taramasından geçirilmektedir. (Yıllık olarak yaklaĢık 12.000 araç X-Ray‟den geçirilmektedir) (TaĢıt araçlarının % 3‟ü)

Ġstihbarat çalıĢmaları Gümrük Kontrol Birimi ile Ortak Ġstihbarat Merkezi tarafından yürütülmektedir. Kullanılan istihbarat metotları;

- Farklı veritabanları - Teknik ve manuel gözetim - Muhbir kullanımı - Ġmzasız ihbarlar (delil ve tanık kullanılmadan) - Gümrük telefon hattından ihbarlar Ġstihbarat Gurubu/NBC - Gözlemleme - SoruĢturma - Diğer idarelerle bilgi değiĢimi - Mükelleflerle anlaĢma (iĢbirliği) - Casus Kullanımı şeklinde sıralanabilmektedir.

Finlandiya‟nın sınır kapısında farklı kaçakçılık türleriyle karşılaşıldığı anlatılmıştır. Genellikle karşılaşılan kaçakçılık türleri:

- Farklı türlerde vergi kaçakcılığı (ithalat tarafında) - Sigara kaçakçılığı (ithalat tarafında) - Fikri ve sınai mülkiyet haklarının ihlali (ihracat tarafında) - Alkollü içecekler (Daha çok geçmiĢ yıllarda rastlanmaktaydı) - Narkotik (nadiren var ve genellikle kiĢilerin küçük miktardaki kullanımları için olduğunda para cezası uygulanmaktadır)

Finlandiya sınır gümrük idaresinde bu kaçakçılık faaliyetlerini önlemede kullandığı karĢı önlemler de çeĢitlilik göstermektedir. Bunların belli baĢlıları;

- Risk değerlendirmesi - X-Ray kullanımı - Yolcuları gözlemleme ve konuĢma - Fiziksel kontrol - ġirketler ve idarenin iĢbirliği - Diğer kurumlarla iĢbirliği olarak sayılabilir.

Finlandiya Gümrük Ġdaresi tarafından kullanılan kaçakçılıkla mücadele veritabanlarına da aĢağıda yer verilmiĢtir:

- LIPRE-(Plaka Okuma ve Tanıma Sistemi): LIPRE sistemi, “Plaka Tanıma Sistemi”dir. Valimaa Sınır GeçiĢ Noktasına giren ve buradan çıkan tüm araçların fotoğrafları Kapalı Devre Televizyon Sistemi ile üç ayrı yönden çekilmektedir. Sistem; aracın plakasına, giriĢ-çıkıĢ tarihine, giriĢ-çıkıĢ saatine vb. (Ģoförlere iliĢkin bilgi

bulunmamakta,

sadece

fotoğrafları

bulunmaktadır)

iliĢkin

bilgileri

kaydedebilmektedir. Sistem otomatik olarak çalıĢmakta ve herhangi bir insan gücüne ihtiyaç duyulmamaktadır. Sistemde, sadece cari yılın ve bir önceki yılın verileri (1+1)

tutulmaktadır.

Sistem,

Gümrük

Ġdaresi

tarafından

yönetilmekte

kullanılmaktadır. - LIPRE-alarm: Sınırda görev yapan üç ayrı sınır biriminin kullanımına yönelik (ihbar ve operasyon gerektiren durumlar vb.) bir kontrol sistemidir. Ġlgili Ġdareler tarafından oluĢturulan istihbarat, bu sisteme girilmekte, hakkında istihbarat bulunan araç Sınır GeçiĢ Noktasına geldiğinde sistem bilgisayar üzerinden uyarı vermekte ve hatta yetkilendirilmiĢ personelin cep telefonlarına uyarı mesajı göndermektedir. Sistem Gümrük Ġdaresi tarafından yönetilmekte ve kullanılmaktadır.

- TIEDIS (Gümrük Muhafaza Sistemi): Program Kaçakçılık Bilgi Bankası gibi çalıĢmaktadır. Sistem, merkezde kurulmuĢ olup, merkezden idare edilmekte; ancak yerel olarak kullanılmaktadır. Kaçakçılık bilgileri, yakalama bilgileri, araç ve kiĢiler hakkında bilgiler, arama sonuçları gibi çok çeĢitli bilgiler sisteme girilebilmektedir. Polis veya Sınır Muhafızlarının sisteme eriĢim yetkisi bulunmamaktadır.

PATJA

(Polis

Bilgi

Sistemi):

Sistem,

Finlandiya

Polisi

tarafından

yönetilmektedir. Polis ile yapılan anlaĢmaya istinaden, Finlandiya Gümrük Ġdaresi de PATJA Sistemini kullanmaktadır. Sistemde, ülke içerisinde gerçekleĢtirilmiĢ suç olayları hakkında bilgiler yer almaktadır. Sisteme sadece kriminal olaylar hakkında bilgi girilmektedir.

- RIKI-trip: PATJA‟nın sorgulama sistemidir. Bu sistem, kullanıcılara PATJA üzerinden çoklu/çapraz sorgulama yapma imkanı vermektedir.

- ARK (Ulusal Trafik Tescil Sistemi): Sistem, araçların sahibine ve teknik özelliklerine iliĢkin bilgiler içermektedir. Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟nin sisteme eriĢim izni bulunmakta ve bu sistem üzerinden sorgulama yapabilmektedirler.

- VRK (Nüfus/VatandaĢlık Kayıt Sistemi): Sistem, Finlandiya vatandaĢlarının kiĢisel bilgilerini içermektedir. Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟nin sisteme eriĢim izni bulunmakta ve bu sistem üzerinden sorgulama yapabilmektedirler.

- POLI-tark: Vize almak zorunda olan kiĢilere iliĢkin sınır kontrol kayıt sisteminin bir parçasıdır. Sınır Muhafızları tarafından yönetilmektedir. Vize almak için müracaat eden kiĢilerin bilgileri tutulmaktadır.

- KUVA-minttu (Polisin KiĢisel Tanımlama Sistemi): Finlandiya Polisinin, suç Ģüphesi bulunan veya suçtan hüküm giymiĢ kiĢilerin saç ve göz rengi, parmak izini

vb. eĢgalini kayıt altına aldığı bir sistemdir. Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟nin sisteme eriĢim izni bulunmaktadır.

- VANKI: Finlandiya Polisinin tutuklu Ģahıs veritabanıdır. TutuklanmıĢ ve hapis cezası almıĢ kiĢilere iliĢkin bilgilerin girildiği bir sistemdir. Finlandiya Gümrük Ġdaresinin sisteme eriĢim izni bulunmaktadır. Sistem, Finlandiya Kriminal Yaptırımlar Birimi (Criminal Sanctions Agency) tarafından yönetilmektedir.

- SIS (Schengen Bilgi Sistemi): Finlandiya Gümrük Ġdaresinin sisteme eriĢim izni bulunmaktadır.

- CIS: Gümrük Bilgi Sistemi

Bu veritabanlarının yanı sıra, Avrupa Birliği Yolsuzlukla Mücadele Bilgi Sistemi (AFIS) ve Dünya Gümrük Örgütü Gümrük Muhafaza Ağı Sistemi genellikle yerel idareler tarafından kullanılmaktadır.

Gümrük Memurlarının Sahip Olduğu Yetkiler:

Gümrük

çalıĢanlarının

yetki

sorumlulukları,

Finlandiya

Gümrük

Kanunu‟nun 14. maddesinde açıkça belirtilmiĢtir. Özetle, Gümrük Ġdaresi aĢağıdaki yetkilere sahiptir:

Taşıtları durdurmak ve kontrol etmek

Kişileri durdurmak ve aramak Usulüne uygun olarak beyan edilmemiş olan malları durdurmak ve el koymak Malların üretildiği, depolandığı ve satışa sunulduğu antrepolara/geçici depolama yerlerine, bina ve işyerlerine girmek Malları, üretimlerini ve maddelerini incelemek Olası kara para aklama olaylarını ortaya çıkarmak için, herhangi bir kişi tarafından yürütülen fonları kontrol etmek Gerekli belgeleri ve bilgileri almak, temin ettirmek Gümrük mührü, gümrük kilidi veya diğer tanıtıcı damgaları vurmak Mevzuata ve uluslararası anlaşmaların yükümlülüklerine uygun olarak, Finlandiya‟nın gümrük bölgesinin dışarısına çıkarılacak olan malların ihracını engellemek.

Ġlgili kamu kurumları tarafından Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟ne mevzuat marifetiyle bu görevlerin devrinin yapılmıĢ olması sebebiyle, Gümrük Ġdaresi tarımsal ve veterinerlik mallarına iliĢkin denetimler ile aynı zamanda radyasyon güvenliğine iliĢkin kontrolleri de yürütmektedir.6

Rus Sınır Kapısı (Torfjanovka) ile olan iĢbirliği oldukça iyi düzeyde bulunmaktadır. Haftada 1 gün Vaalima Sınır Kapısına gelen bir Rus görevli evraklarında tutarsızlığa rastladığı veya Ģüphelendiği araçları X-Ray ünitesine sevk edebilmektedir. Ayrıca, her iki sınır kapısı görevlileri arasında her düzeyde iletiĢim 6

J.ARSLAN, E.CAN, M. A. ORAN, AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu Benchmarking Projesi kapsamında 22-24 Mayıs 2006‟da Finlandiya‟ya yapılan alan ziyareti raporu, Ankara, 2006.

kurulabilmekte ve düzenli toplantılar yapılmaktadır. Toplantılara katılacak personelin listeleri her iki tarafça da önceden belirlenmiĢtir. Ayrıca, her iki sınır kapısından sınırı pasaportsuz ve vizesiz geçebilecek personelin de listeleri onaylı bir Ģekilde önceden hazırlanmıĢtır.

Mükellef Stratejisi (Customer Strategy):

Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟nin, tüm gümrük personelinin katılımı ile hazırlanan ve broĢür olarak basılmıĢ olan bir “Mükellef Stratejisi” belgesi bulunmaktadır. Bu stratejiye göre, Finlandiya Gümrük Ġdaresi, riskleri ve mükelleflerin ihtiyaç duydukları hizmetleri göz önüne alarak üç ayrı mükellef kategorisi tespit etmiĢtir. Bu kategorilerin tespitini müteakip, Finlandiya Gümrük Ġdaresi, bu kategorilerdeki mükelleflere ne tür hizmetin sunulabileceğine karar vermiĢtir.

Mükellef

stratejisi,

gümrüklerde

müĢteri

odaklı

bir

iĢletimin

nasıl

geliĢtirilebileceğini tanımlamaktadır.

Hareket Noktaları:

Mükellef Ģirketlerin Gümrükten ihtiyacı olan hizmetler iĢ çevrelerindeki geliĢmelere göre değiĢmektedir. Ulusal ve uluslararası ölçekte iĢ yapan Ģirketler

Finlandiya Gümrük Ġdaresi tarafından bastırılan Gümrük Stratejileri kitapçığı.2005. s. 10-12.

rekabetçi konumlarını korumayı göz önünde bulundurarak hizmetlerini geliĢtirip ve uzmanlaĢmaktadırlar.

Mükellef odaklı eylem ve talep odaklı üretim, dağıtım zincirinde tüm taraflar için yeni gereksinimler yaratmaktadır. Bunun yanında, Finlandiya ve Rusya arasındaki ticaretin güçlü bir Ģekilde büyümesi, lojistik ve gümrük güvenliğine yeni zorluklar getirmektedir.

AB‟nin ve Dünya Gümrük Örgütü‟nde değiĢtirilen kurallar gibi Gümrüklerin iĢletimindeki değiĢikliklerle birlikte, ulusal gümrük iĢlemlerinin geliĢtirilmesi yönünde talep doğuruyor. AB‟nin e-Gümrük diye isimlendirilen geliĢim projesi, üye devletler arasında gümrük hizmetlerinin kullanılabilirliğini geniĢletmekte ve gümrüklerin hizmet sistemlerinde gümrükler ile mükellefler arası entegrasyonu sağlamaktadır.

Hedefler :

Gümrükler, elektronik hizmeti sağlayarak, tüm çeĢitli kategorilerdeki mükelleflerine gümrüklerle ilgili beyanlar ve iĢlemlerin her ikisini de en uygun ve en verimli bir Ģekilde sunmayı amaçlamaktadır.

Mükellefler ile iĢbirliğinin amacı, mükellefleri, gümrük faaliyetleri ve hizmetlerinin interaktif geliĢimine dâhil etmektir.

Ġç iĢleyiĢ açısından, amaç; gümrüklerin doğruluğunu, uyumluluğunu, fiyat etkinliğini ve risk yönetimini geliĢtirmek ve mükellef memnuniyetini artırmaktır.

Usuller :

Mükellef stratejisi, mükelleflerin hizmet talepleri ve riskleri gerektirdiği Ģekilde, gümrük ile olan iĢlerinin pürüzsüzlüğü ve doğruluğunun yönetimi için uygulanan mükellef yönetimi önlemleri ve metotlarının geliĢtirilmesiyle uygulamaya konulur.

Gümrüklerin mükellef yönetimi mükelleflerin kategorilere ayrılmasını, hizmetleri ve hizmet süreçlerini ve bunun yanında da mükellef verilerinin ve kalitesinin yönetimini içermektedir.

Gümrük mükelleflerinin farklı hizmet gereksinimleri ve beklentileri en iyi onları

partner,

ana

küçük

boyutlu

mükellefler

olarak

sınıflandırarak

karĢılanabilmektedir. Sınıflandırma gümrükçe tanımlandığı gibi mesela mükelleflerin gümrüklerle ilgilenme ihtiyaçlarını ve bunun yanında mükelleflerin güvenilirliklerini ve risklerini yansıtır.

Gümrük hizmetlerinin sunumu, gümrüklerin temel hizmetlerini kapsayan hizmet paketleri tanımlanarak mükellef kategorisine göre geliĢtirilecektir. Bunlar, her mükellef sınıfına hangi hizmetlerin sağlanabileceğini ve bu hizmetlerin nasıl uygulanabileceğini ifade eder.

Mükellef iĢbirliği Ģekilleri mesela ülke çapında ve yerel mükellef iĢbirliği gruplarını, mükellef geri bildirim sistemini (feed-back), eğitim ve mükellefler için düzenlenmiĢ diğer faaliyetleri içerir.

ġekil 1: Finlandiya Gümrük Ġdaresi ile Mükelleflerin ĠĢbirliği.

Mükellef sınıflandırılması

Mükellef veri yönetimi

Mükellef iĢbirliği

Kalite yönetimi

Hizmetler ve hizmet süreçleri süreösüreçleri

Mükellef kategorileri ve iĢletim biçimleri:

Partner mükellefler, çoklu müĢteri hizmetlerine ihtiyacı olan ve gümrüklerle düzenli iliĢkileri olan Ģirketlerdir. Bu Ģirketlerin gümrük iĢlerine bir bütün olarak bakılır. Hizmet süreçleri ve her bir mükellefin ihtiyaçlarını yerine getiren gümrük hizmetlerinin tamamının çerçevesi önceden çizilmiĢ ve belirlenmiĢtir. Her partnerin iliĢkileriyle ilgilenmek için bir kiĢi görevlendirilir.

Ana mükellefler, istikrarlı hizmetlere ihtiyacı olan ve gümrüklerle düzenli iĢleri olan Ģirketlerdir. Bu Ģirketlere lisansa ve basitleĢtirilmiĢ gümrük iĢlemlerine tabi kapsamlı gümrükleme ve vergilendirme iĢlemleri sunulur. Ayrıca, bu mükellef türü için sorunları halletmek adına elektronik olanaklar geliĢtirilmektedir.

Küçük çaplı mükellefler, gümrük hizmetlerine ara sıra ihtiyacı olan Ģirketler veya bireysel mükelleflerdir. Bu tür hizmet ihtiyaçları için temel elektronik hizmetler geliĢtirilmesi planlanmaktadır.

AĢağıdaki Ģekilde mükellef tiplerinin risklere göre ve hizmet ihtiyaçlarına göre durumu anlatılmaya çalıĢılmıĢtır.

ġekil 2: Mükellef Stratejisinin Risk ve Hizmet Ġhtiyaçlarına Göre Ġfadesi.

DüĢük

Küçük mükellefler

Ana mükellefler

Partnerler

Riskler Yüksek Küçük

Hizmet Ġhtiyaçları

Büyük 34

1.2. Litvanya

Yine, Avrupa Birliği‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu Benchmarking Projesi kapsamında 1 Mayıs 2004 tarihi itibariyle AB tam üyesi olan Litvanya‟nın da Beyaz Rusya ile olan Medininkai Sınır Kapısı incelenmiĢ ve uygulanan gümrük kontrol ve iĢlemlerini genel olarak inceleme imkanı bulunmuĢtur.

Medininkai Sınır Kapısı, Vilnius – Minsk yolu üzerinde konumlanmıĢ olup, Vilnius‟a 33 km mesafede yer almaktadır. Ayrıca, Medininkai Sınır Kapısı Litvanya‟nın en önemli karayolu sınır kapısı olma özelliğini taĢımaktadır. Mükellef tarafından gerekli olduğu Ģekilde, sınır kapısındaki bütün kamu kurumları 7 gün 24 saat esasına göre faaliyet göstermektedirler. ĠĢlemler 4 vardiya Ģeklinde yerine getirilmektedir. Vardiya değiĢimi sırasında iĢe ara verilmemektedir. Vardiyalardan bir tanesi 24 saat çalıĢmaktadır.

Medininkai Sınır Kapısında, Gümrükten baĢka Sınır Muhafızları, Veterinerlik, Bitki Sağlığı Servisleri olmak üzere 3 otorite görev yapmakta, sınır kapısında görev yapan dört ayrı birim arasında her üç ayda bir zorunlu toplantılar düzenlenmekte, bunun yanı sıra, bazı sorunlar gündeme geldiğinde, özel durumlarda nadiren (haftada 1-2 kez) görüĢmeler yapılmaktadır.

Sınır kapısında, ihracat ve ithalat tarafında TIR ve yolcu arabaları akıĢı yol iĢaretleriyle ayrılmıĢtır. Bütün ülkelerin vatandaĢları ve bütün ulaĢım araçları Medininkai sınır kapısını sınırlamalar olmaksızın geçebilmektedirler. Yasal olarak

taĢınan bütün eĢya, tüketim vergisine tabi eĢya, canlı hayvanlar ve ticari kullanıma tahsisli eĢya Medininkai sınır kapısından geçiĢ yapabilmektedir. Uygulanabilir genel ağırlık ve TIR trafiğinde dingil ağırlığına iliĢkin sınırlama diğer AB ülkelerindeki gibidir. AĢırı yükleme durumunda gümrük memuru aĢırı yükleme için vergi almaya yetkilidir. Beyaz Rusya Cumhuriyeti‟nde uygulanan ağırlık 2 tondan azdır. Bu ülkede Mart ayından Mayıs ayına kadar, yolların kötü durumlarına bağlı olarak genel ağırlık ve dingil ağırlığı sınırı %10 civarında azaltılır. Genel ve dingil ağırlığı limitlerinin her iki ülkede farklı olması ciddi zorluklar yaratmaktadır, çünkü Beyaz Rusya tarafında dingil ağırlığı %10‟a kadar yüksekse yüksek ek ücretler alınmaktadır. UlaĢım araçlarının dingil ağırlığının % 10‟dan fazla olması halinde ulaĢım araçları AB‟ye geri gönderiliyorlar. Mart ayından Mayıs ayına kadar olan dönemde yük sınırının azaltılması nedeniyle günde onlarca araç Medininkai sınır kapısından geri gönderiliyor. Çok sayıda aracın bu Ģekilde yön değiĢtirmesi Medininkai sınır kapısında uygunsuzluklara sebep olmaktadır (sürücülerin; veterinerlik, bitki sağlığı, seyahat ruhsatı ve vizeleri olmamıĢ oluyor) ve TIR‟lar için ithalat tarafında sadece 7 park yeri mevcuttur.

Medininkai Sınır Kapısı‟nda gümrükten baĢka bulunan 3 otoritenin fonksiyonları aĢağıda özetlenmiĢtir:

1. Sınır Muhafız Servisi: Bu servisin temel görev ve amaçları, sınır geçiĢlerinde kiĢilerin ve araçların kontrolünü yapmak, göç kontrolünü ve sınır geçiĢ noktasının düzenini sağlamaktır.

2. Veterinerlik Servisi: Bu servisin temel görev ve amaçları, hayvanların bulaĢıcı hastalıklarının kaynağı olabilen yem ve hayvansal olmayan yiyeceklerin, hayvansal ürünlerin, hayvanların, güvenli olmayan bitkisel ürünlerin, insan sağlığı için zararlı ithalattan Avrupa Birliği topraklarının korunmasını sağlamaktır.

3. Bitki Sağlığı Servisi: Bu servisin temel görev ve amaçları, Litvanya Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği‟ne giren ve motorlu araçlarla taĢınan bitkileri ve sebze mamullerinin bitki yetiĢtirme yerlerini etkileyebilen veya bitki ve sebze mamullerine zarar verebilen, zararlı organizmaların (hayvan, mantar, bakteri, virüs vb.) yayılmalarını önleyecek bitki sağlığı kontrolünü sağlamaktır.

Litvanya Gümrük Ġdaresinin Sınır Kapısındaki Gümrüğünün temel iĢlevleri aĢağıda sıralanmıĢtır:

Buna göre sınır kapısında gümrük idaresi; 1. Gümrüğün uygulanmasından sorumlu olduğu kanun ve yönetmelikleri uygulamak. 2. Ġthalat, ihracat ve transit kısıtlamaları ve yasaklamalarının uygulanmasını kontrol etmek. 3. Kaçakçılığı ve gümrüğün uygulanmasından sorumlu olduğu kanunların ihlalini önlemek.

4. Tüzel ve gerçek kiĢiler tarafından motorlu vasıta ile taĢınan eĢyanın kontrolünü yapmak, gümrükleme iĢlemlerini yerine getirmek için Gümrük makamlarınca sınır kapısında gerekli gözetimi sağlamak. 5. Sınır Gümrüğünün yetkisinde olan ithalat ve ihracat vergilerinin ödenmesini kontrol etmek ve bunları hesaplamak. 6. Veri tabanlarını belirli bir düzende kullanmak. 7. Gerçek ve tüzel kiĢilere AB ve Litvanya Cumhuriyeti‟nin kanunları hakkında bilgi vermek ve Gümrük iĢlemlerini düzenlemek. 8. Sınır Gümrüğünün iĢleyiĢi ile ilgili kiĢilerden öneri ve Ģikayetler almak ve bunları Gümrük yönetimine aktararak bu kusurların giderilmesi için önlemler almak. 9. Gümrük faaliyetiyle ilgili kanun projelerinin hazırlanması ve koordine edilmesine katılmak ve öneri ve yorumlar getirmek. 10. Sınır Kapısında görev yapan kanun, düzen ve kontrol servisleriyle (Sınır Muhafızları, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı Servisleri) gerekli iletiĢimi sağlamak ile yükümlüdür.

Sınır kapısında genel olarak kullanılan gümrük rejimleri, serbest dolaĢıma giriĢ, ihracat ve transit rejimleridir.

Medininkai Sınır Kapısı gerektiğinde bazı yardımcı grupların desteğini de sağlayabilmektedir. Medininkai Sınır Kapısı‟nın bağlı olduğu Vilnius Gümrük Bölge Müdürlüğü‟nde 6 tane özel ekipmanlarla donatılmıĢ arabalı mobil grup vardır. Bu gruplarda 12 gümrük memuru görev yapar. Kılavuz köpekler ve X-Ray kontrol sisteminde çalıĢan gümrük memurları da mobil gruplardandır. Vilnius Gümrük Bölge

Müdürlüğü‟nde mobil gruplarda 27 gümrük memuru çalıĢır. Bu grupların yardımı ne zaman gerekirse Sınır Kapısı bunu elde edebilmektedir. Mobil gruplar aylık programlara göre çalıĢırlar. Bu program gerektiğinde değiĢtirilebilmektedir.

Gümrük idaresinde beyannamelere iliĢkin iĢlemlerin elektronik ortamda yürütülmesine iliĢkin kullanılan sistemler: - NCTS sistemi transit rejimi için kullanılır. Bu sistemi kullanırken mükellef çıkıĢ gümrüğüne bir elektronik mesaj gönderir. Gümrük kontrol noktasına eĢyanın varmasından sonra, memur iĢlemler için sunulan eĢya dokümanlarının mesajda belirtilen dokümanlarla aynı olup olmadığını kontrol eder. Dokümanlar aynıysa ve hatalı değillerse, gümrük memuru bir kabul mesajı gönderir ve gümrük kontrolü ve formaliteleri yerine getirilir.

- ASYCUDA (1.18 a versiyonu) sistemi serbest dolaĢıma giriĢ (ithalat) ve ihracat rejimleri için kullanılır. ĠĢleyiĢ prensipleri NCTS Sistemi ile benzerdir. Sadece, sınır kapısına yapılan veri beyanının sadece elektronik mesaj yoluyla değil, (disket, USB bellek yoluyla sunma gibi) diğer yollarla da sunulmasını sağlayan bir ek olanak daha vardır. - Teminat Kontrol Sistemi (GCS). Bu sistemin yardımıyla sınır gümrüğü bir seferlik teminatları kaydeder. - EĢyanın gümrük değerine iliĢkin veritabanı (PREMĠ). Bu sistemin yardımıyla bir gümrük çalıĢanı, eĢyanın koduna göre beyan edilen eĢyanın gümrük tarafından

kabul edilen değerinin iĢlemleri hakkında bilgi alabilir. Veri tabanı gümrük kıymetinin ve teminat miktarının hesaplanmasının kontrolü için kullanılır. Esas olarak sonradan kontrol için kullanılır.

- TIR iĢlemlerinin prensipleri hakkında bilgi içeren internet bilgi sistemi. Bu sistem, TIR iĢlemleri için izin belgesinin geçerliliği veya askıya alınması ve Ģüpheli olması hakkında bilgi verir.

- Ġnternet Bilgi Sistemi “Çalıntı TIR Karnesi Veri Tabanı” Bu sistem çalıntı ve geçersiz TIR Karneleri hakkında bilgi içermektedir. - TARIC- Avrupa Birliği Entegre Tarifesi - LITAR- Litvanya Entegre Tarifesi- Avrupa Birliği ve Ulusal gümrük vergi ve resimleri, yasakları ve kısıtlamalarında bilginin veri tabanlı toplanması esasına dayanır. TARIC‟in tamamlayıcı versiyonudur. Temel gümrük rejimlerinde, bilgisayar sistemi aracılığıyla iĢlem gören gümrük beyannameleri yüzdelik oranları aĢağıda belirtilmektedir:

NCTS‟te transit beyannameleri % 100

TIR Karnesi anlamında transit beyannameleri % 100

Ġhracat, ithalat beyannameleri % 100 oranında

bilgisayar sisteminde iĢlem görmektedir.

EĢya ve yolcu trafiğinde kullanılan basitleĢtirilmiĢ usuller:

Vilnius Gümrük Bölge Müdürlüğü Medininkai Sınır Kapısından eĢya taĢıyan 2 Ģirketin eĢyanın serbest dolaĢımına giriĢ rejimini kullanmasında basitleĢtirilmiĢ usulü kullanması için izin vermiĢtir. Anılan Ģirketler Topluluk dıĢı statüye sahip eĢya taĢınmasında eĢyanın serbest dolaĢımına giriĢi için özet beyan ve gümrükleme için gereken diğer belgeler gibi basitleĢtirilmiĢ usul beyannamesi kullanabilmektedir. Gümrüklemeden sonra Medininkai gümrüğündeki memurlar özet beyanın kontrol nüshasını basitleĢtirilmiĢ usulü kontrol edecek gümrüğe teslim eder.

Haftada bir defa, fakat basitleĢtirilmiĢ iĢlemden sonra 10 günü geçmemek kaydıyla Ģirket basitleĢtirilmiĢ usulleri kontrol eden gümrüğe Tek Ġdari Belgeleri vermek zorundadır. Buradaki memur özet beyanların kontrol nüshalarını sunulan belgelerle karĢılaĢtırır ve eĢyanın serbest dolaĢımına giriĢ rejimini tamamlar.

2454/93 sayılı Topluluk Gümrük Yönetmeliğinin 225-229‟uncu maddelerine uygun olarak kiĢiler tarafından Medininkai Sınır kapısında sözlü beyanname de verilebilmektedir. Yolcu iĢlemlerinde beyan gerektirmeyen yeĢil hat uygulaması bulunmaktadır.

Sınır geçiĢ noktasında, tüm vergiler yolcular tarafından bankaya ödenmektedir. Mükellefler vergileri bankaya nakit yatırabilecekleri gibi para transferi ya da ödenmesi gereken miktarın teminat altına alınması ve ödemenin talimatla ertelenmesi yoluyla da ödeme yapılabilmektedir.

Risk Analizi ve Gümrük Muhafaza :

Litvanya

Cumhuriyeti

gerçekleĢtirilmektedir;

Gümrük

merkezi,

Ġdaresinde,

bölgesel

risk yerel.

üç

seviyede

Riskin

boyutları

analizi

değerlendirildikten sonra, risk profilleri oluĢturulmaktadır. Gümrük Ġdaresinin “Ġhlal Önleme Birimi” altındaki “Risk Kontrolü Alt Birimi” merkezi risk profillerini oluĢturmaktadır. BaĢmüdürlüklerdeki “Ġhlal Önleme Birimi”ne bağlı risk analizi grupları bölgesel risk profilleri üzerinde çalıĢmaktadırlar ve gümrük sınır kapıları ise kendi yerel risk profillerini oluĢturmaktadırlar. OluĢturulan risk profilleri, bilgi sistemlerine aktarılmaktadır.

Seçicilik modülleri ASYCUDA sisteminde oluĢturulmuĢtur. Sistem; ithalat, ihracat ve transit beyannamelerinde yer alan bilgilerin, oluĢturulan risk profillerine uyup uymadığını değerlendirmektedir. Eğer uyuyor ise, ASYCUDA sistemi, beyannameyi inceleyen memura beyan edilen eĢya ve sunulan belgeler ile ilgili olarak yapılması gereken iĢleme iliĢkin bilgilerin yer aldığı bir mesaj göstermektedir. NCTS sistemindeki transit iĢlemlerine iliĢkin risk seviyesi yüzde olarak tahmin edilmektedir.

Yerel düzeyde, örneğin gümrük kapılarında, yüksek riskli malları çok sıkı bir Ģekilde kontrol etmek amacıyla tartım iĢlemi yürütülmektedir.

Farklı taĢımacılık türlerinin gümrük kontrolü farklı olarak yapılmaktadır:

EĢya taĢıyan Kamyon/TIR‟lar: Ġncelenen sınır kapısında eĢya taĢımacılığında çoğunlukla transit iĢlemleri yapılmakta ve bu eĢya kontrol edilmektedir. Buna paralel olarak, taĢıtlar kantarda tartılmakta ve taĢıtlar açılmaksızın kontrol edilmektedir (yaklaĢık % 70‟i görsel olarak kontrol edilmekte, yaklaĢık % 25‟i de X-Ray taramasından geçirilmektedir).

BoĢ Kamyon/TIR‟lar, beyan dıĢı eĢya taĢıyıp taĢımadıklarını görmek amacıyla kontrol edilmektedir (yaklaĢık % 35‟i görsel olarak kontrol edilmekte, yaklaĢık % 15‟i X-Ray taramasından geçirilmektedir). Kırmızı hatta gelen araçlar ve yolcu bagajları % 100 kontrol edilmektedir. YeĢil hatta gelen araçlar ve yolcu bagajlarının % 10‟u kontrol edilmektedir. Turist ve yolcu otobüsleri ve minibüsler ve içinde bulunan bagajlar da aynı zamanda kontrol edilmektedir. Otobüslerin ve yolcuların bagajlarının % 100‟ü, turist otobüslerinin % 15‟i, minibüslerdeki bagajların % 5‟i kontrole tabi tutulmaktadır. Tüm yolcu bagajları özel bir X-Ray ile taranmaktadır.

EĢyanın ağırlığında bir farklılık tespit edildiği takdirde fiziki kontrol yapılmaktadır. Söz konusu sınır kapısı üzerinden geçiĢ yapan eĢya taĢımacılığının yaklaĢık % 2‟sinde ağırlık farklılığı olmaktadır. Ağırlıkta bir farklılık söz konusu olduğunda, bu yüklerin % 100‟ü fiziki kontrole tabi tutulmaktadır. Buna ek olarak, bu tür yüklerin % 13‟ü X-Ray taramasından geçirilmektedir. Ortalama olarak, giriĢ ve çıkıĢ yönünden geçen tüm eĢyanın % 5‟i fiziksel kontrole tabi tutulmaktadır.

Fiziki kontroller, esas olarak Vilnius BaĢmüdürlüğü‟ne bağlı olarak çalıĢan “Ġhlal Önleme Birimi”nde çalıĢan memurlar tarafından yerine getirilmektedir.

Vilnius

BaĢmüdürlüğü,

operasyonel

faaliyetlerin

kovuĢturmasını

yapmamaktadır. KovuĢturma iĢi, Gümrük Kriminal Biriminin görevidir. Sınır kapılarında, genellikle sigara, alkollü içkiler, akaryakıt, ilaç ve uyuĢturucu kaçakçılığı tespit edilmektedir (bu kaçakçılığın bir kısmı usulüne göre beyan etmemek, bazılarında ise kaçak eĢyaların zulada saklanması Ģekillerinde cereyan etmektedir).

Risk profilleri oluĢturulmaktadır. Beyan dıĢı yük taĢıma ihtimali olan taĢıtlar ve kiĢiler hakkında toplanan bilgiler, Sınır Muhafızları Birimi ile paylaĢılmaktadır. Bu bilgiler, Sınır Muhafızları Birimi‟nin bilgi sistemine aktarılmaktadır. Bu durum, belge kontrolü ve taĢıt türünün teĢhisine yardımcı olmakta: sistem o Ģahsın ya da aracın aranması konusunda bilgilendirmektedir.

Sınır Kapısında muhafaza ile ilgili kullanılan veri sistemleri: Sınır kapısında veri sistemleri olarak, Merkezi Risk Profili, Bölgesel Risk Profili, Çalıntı TIR Karneleri Kayıt Programı, Ġdari Olaylar Sistemi, Kaçakçılık Bilgileri, Ġrtibat Noktaları tarafından bildirilen Risk Bilgi Formları kullanılmaktadır.

EĢya taĢımacılığının kontrolü amacıyla, “Ġhlal Önleme Birimi” çalıĢanları “Heimann Systems SilhScan M 300” marka mobil X-Ray kullanmaktadırlar.

Yolcuların bagajlarının kontrolü amacıyla “VAN 101” sistemi kullanılmaktadır. Yolcu bagajlarının denetimi için Medininkai sınır kapısında “LINESCAN 215-V” sistemi kullanılmaktadır. Hava Ģartları ve radyasyon alanından ötürü, bu sistemin kullanımı görece daha karmaĢıktır. Sınır kapısında bulunan kontrol birimleri arasında iĢbirliği açısından esas anlaĢma, Medininkai sınır kapısının iĢ yönetmeliğidir. Gümrük Ġdaresi ile Devlet Bitki ve Hayvan Sağlığı Birimleri ile, gümrük denetimlerinde bu Birimlerin altyapısının Gümrük Ġdareleri tarafından kullanılması amacıyla ayrı anlaĢmalar yapılmaktadır.

Gümrük çalıĢanlarının yetki ve sorumlulukları, görev tanımları ile aĢağıda açıklanmaktadır: Ana yetkileri Ģunlardır: Litvanya Cumhuriyeti topraklarına gelen-giden araçların ve kiĢilerin belgelerini sormak ve bunları incelemek ve gümrük iĢlemlerini yürütmektir. Gümrükleme iĢlemi esnasında: -

Kontrol önlemlerini yerine getirmek,

EĢyayı kontrol etmek ve diğer soruĢturmaları yapmak,

EĢya taĢıyan araçları mühürlemek,

EĢyanın depolandığı yerleri mühürlemek,

Malları, tanımlarına göre sınıflandırmak,

Numune almak,

Mühürleri kırmak,

Uygulanmasından Gümrüğün sorumlu olduğu kanunların ihlaline sebep olacak durumların ortadan kaldırılmasını kiĢilerden talep etmek yetkilerine sahiptirler. Ana sorumlulukları Ģunlardır: Gümrükleme iĢlemlerini gerçekleĢtirmek ve sınır kapısından geçen veya sınır

kapısında beyan edilen eĢyayı, araçları, kiĢileri ve bagajlarını kontrol etmek. Ġhlalin tespiti halinde- “Ġdari Mevzuatın Ġhlali Tutanağı” ve “Kaçak EĢya Müsadere Tutanağı” tutarak kiĢileri gözaltına almak, eĢyaya ve taĢıtlara el koymak Ģeklinde ifade edilebilir. Sınır Kapısında mükelleflerle (ekonomik operatörler) olan iĢbirliği:

Gümrük Ġdaresi, gümrük müĢavirleri ile iĢbirliği yapmaktadır (sınır kapısında 10 adet gümrük müĢavirliği Ģirketi görev yapmaktadır). ĠĢbirliği, toplantılar ile sağlanmaktadır. Kanunda değiĢiklik yapıldığında ve trafik akıĢında değiĢiklikler olduğunda genel çalıĢma prensipleri koordine edilmektedir. Merkezi düzeyde, iĢ çevreleriyle iĢbirliğinden sorumlu özel bir birim bulunmaktadır.8

J.ARSLAN, E.CAN, M. A. ORAN, AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu Benchmarking Projesi kapsamında 31 Ocak-2 ġubat 2006‟da Litvanya‟ya yapılan alan ziyareti raporu, Ankara, 2006.

1.3. Polonya

Avrupa Birliği‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu Benchmarking Projesi kapsamında incelenen sınır kapılarından biri de Polonya‟nın Beyaz Rusya ile olan sınırında yer alan Kuznica Sınır Kapısı‟dır.

Kuznica Sınır Kapısı‟nda çalışmalar, gümrük müdürünün emrinde 4 ayrı vardiya şeklinde yürütülmekte olup, vardiyalar ihracat ve ithalat olarak ayrılmıştır. Her bir vardiyanın ayrı ayrı lideri bulunur. Sorumlu bir genel birim, gümrük girişleri birimi ve ödemelerin yapılacağı bir yer (cash-desk) bulunmaktadır. Genel birim daha çok idari işlerden sorumludur.

Sınır kapısında, 12 saatlik vardiyalar halinde 24 saat boyunca hizmet verilmektedir.

Sınır kaspısında gümrük idaresinden başka, Sınır Muhafızları, Veterinerlik, Sağlık, Bitki Sağlığı, Mülki İdare Amirliği Ofisi (Voyvoda) ve Standart Denetçileri (Fiili olarak mevcut bulunmamaktadırlar) bulunmaktadır.

Sınır Muhafızları, pasaportları kontrol edip güvenliği temin ederler. Mülki İdare Amirliği Ofisi sınır kapsının bakımını yürütür. Diğer Servisler de kendi faaliyet alanı ile ilgili çalışmalar yürütmektedir.

Trafik artışına bağlı olarak, vardiya içerisinde, ihtiyaca göre, ithalat ve ihracat bölümleri ile eşya trafiği ile yolcu trafiği bölümleri arasında personel kaydırmaları yapılabilmektedir.

Mobil gruplar mevcut olup, sadece kontrol görevinde yardımcı olmaktadırlar. Gümrükleme işlemlerinde herhangi bir etkileri sözkonusu değildir.

Sınır kapısında kullanılan gümrük rejimleri, İthalat, Transit, İhracat (Gıda, Ortak Tarım Politikası Ürünleri, Hayvancılık, taze sebze ve meyve ve yolcu üzeri ihraç edilen eşya) ve Geçici İthalat‟tır.

Sınır kapısında geçirilen bekleme süreleri;

Yolcular için; girişte 10 dakika. çıkışta 10 dakika.

Eşya için;

girişte 1 saat. çıkışta 30 dakika.

Bununla birlikte, bu süreler gümrük ve sınır muhafızları ile ilgilidir. Bitki sağlığı ve veterinerlik gibi servislerin kontrolünün gerekmesi durumunda süre uzayabilmektedir.

Gümrük İşlemlerinde Bilgi Teknolojilerinin Kullanılması: Gümrük idarelerinde beyannamelere ilişkin işlemlerin elektronik ortamda yürütülmesi amacıyla kullanılan sistemler aşağıda sıralanmıştır;

-Gümrük beyannamelerinin işlenmesi için CELİNA sistemi kullanılıyor. Ayrıca, ALINA, ZEFIR, NCTS, SEED, TCS (Traffic Control System) ve Tax Free sistemleri mevcuttur.

CELİNA: (Gümrük Beyannamelerini İşleme Sistemi) Merkezi bir sistemdir. İşlemler yerel „server‟ler üzerinden yapılmaktadır. Gümrük Beyannameleri internet üzerinden, e-posta ile veya bir disketle gümrüğe iletilmektedir. Elektronik imza kullanımı olmadığından Tek İdari Belge‟nin kağıt ortamında da sunulması gerekmektedir. Varış öncesi beyanname kullanılmamaktadır. Sistem; yeşil, sarı ve kırmızı hatlar, rastgele kontroller, tarife direktifleri ve Risk Analizleri içermektedir. ZEFIR: (Mali Muhasebe Sistemi) Merkezi Krakow‟dadır. NCTS: Merkezi Sistemdir. Bütün gümrük müdürlükleri bağlıdır. Tax Refund System:(Vergi geri ödeme sistemi) Vergiden muaf eşya için kullanılmaktadır.

TCS: (Trafik Kontrol Sistemi) Sınır geçiş noktasında eşya trafiği kontrol sistemidir. Sistem, önemine binaen aşağıda ayrıntılı olarak irdelenmektedir.

Çip Kart: Sınır kapısında taşıt araçlarının hareketlerini takip etmek için bir çip kart kullanılmaktadır. Araç, sürücü, park ve kontrollerle ilgili bilgi çip karta ve sisteme yüklenmektedir. Çıkışta gerekli kontrol yapılıp çip kart geri alınmaktadır. Gümrük memurlarında cep bilgisayarları bulunup, bu, onların sınır kapısının her yerinden müdahalede bulunabilmelerini sağlamaktadır. Bütün beyannameler elektronik olarak işlenmektedir. (% 100)

Sınır kapısında, vergi, harç ödeme işlemlerine ilişkin olarak, küçük miktarlar gümrük memurları tarafından tahsil edilirken (Cash-desk), yüksek miktarlar bankaya ödenmektedir.

Trafik Kontrol Sistemi (TCS):

Amaçlar: TCS, eĢya trafiğinde gümrükleme iĢlemlerinin ve sınır geçiĢlerinde trafik kontrolünün etkililiğini artırmak ve verilerin toplanması ve analiz edilmesi amacıyla tasarlanmıĢ bir IT sistemidir.

Sistem, kamyonun plaka numarasına dayalı verilerin ve sürücülerin pasaport verisine dayalı verilerinin kaydını temin etmektedir. Ayrıca, girilen verinin arĢivlenmiĢ veri ile bağlantılı olarak kontrolüne de olanak sağlamaktadır. Sistem, kendisi dıĢındaki araçlarla (Pasaport okuyucuları, yakınlık kartları, dinamik kantar vb.) da iĢbirliği yapar ve otomasyonlu kontrol cihazlarıyla (kapalı devre televizyon

(CCTV) kameraları, bariyerler, trafik ıĢıkları vb.) da iĢbirliği yapar veya onları kontrol eder.

ÇalıĢma Dayanağı:

TCS sistemi, birkaç kurala dayalıdır;

Sınır geçiĢinde her kamyonun, sürücünün verileri ve kamyonun bir resmi sisteme kaydedilir. Sistem, sınır geçiĢlerinde kamyonların plaka numaralarını tanımakta kullanılan OCR modülüyle iĢbirliği yapar. Her sürücüye her gümrükleme istasyonunda kolay ve hızlı tanınmasını sağlayan bir yakınlık kartı (Proximity Card) verilir. Kamyonlar tartılır ve tartı sonuçlarının konulmuĢ olan standartlarla uyumlu olup olmadığını anlamak için bu sonuçlar değerlendirilebiliyor. Gümrükleme esnasında kullanıcıların taĢıt aracının ve sürücünün tabi olduğu prosedürleri (muayene, ikinci tartı, çıkma izni, bitki sağlığı kontrolü vs.) düzenlenir. Bütün iĢlemler baĢarılı bir Ģekilde tamamlanmadan taĢıt aracının sınırı terk etmesine izin verilmemektedir.

Avantajları:

Sistem, bütün sınır geçiĢleri ihtiyaçlarına göre gerekli düzeltmelerin yapılmasına izin verecek esnekliğe sahiptir. Sistemin yazılımı, pek çok faydanın gerçekleĢtirilmesine olanak tanımaktadır:

Gümrükleme süresi azaltılabilmektedir. Mobil ve sabit platformlara sahiptir. Mobil platform (Cep Bilgisayarı), gümrük

memuruna

sınır

kapısının

herhangi

bir

yerinden

gerekli

müdahalelerde bulunmaya fırsat tanımaktadır. Basit ve rahat bir kullanıma sahiptir. Dolayısıyla iĢlemlerin hızlı ve kolay bir Ģekilde yürütülmesini sağlar. Verilerin manuel olarak girilmesinden kaynaklanan hataları ortadan kaldırmaktadır.

Teknoloji:

TCS sistemi, mobil uygulamalar oluĢturabilen ileri teknolojiler ve iliĢkisel veri tabanları kullanan uygulamaları meydana getiren üst düzey 4GI dilleri ileri teknolojilerde uygulamaları kullanan iliĢkisel veri esaslarını yaratmak ve hareketli uygulamalar ve yüksek düzey 4Gl lisanlarını yaratmak için temel alınır. Kullanıcılar tarafından girilen bilgi, kararlarla ilgili bilgiler ve buna ek olarak otomatik sistemle ilgili olayları merkezi veri tabanında depolanır.

Mevcut IT Sistemiyle ĠĢbirliği:

TCS sistemi, uluslararası sınır geçiĢlerinde kullanılan bazı IT sistemleri ile veri değiĢiminde bulunabilen ara yüzlerle donanımlıdır.

Risk Analizi ve Gümrük Muhafaza:

Polonya Gümrük İdaresinde risk değerlendirmesi iki düzeyde kullanılır; Birincisi, risk alanlarını tanımlama ve tahmin etmede kullanılan “Risk Kaydı”, ikincisi ise Risk Yönetimi birimindeki bilgi akışının analizi ve işlenerek dağıtılmasıdır.

-Yolcu trafiğinde girişte araçların %100‟ü genel gümrük kontrolünden geçmekle birlikte, %34‟u fiziki muayeneye tabi tutulmaktadır. Çıkışta ise % 60‟lık bir fiziki muayene söz konusudur. (Vergi iadelerinden dolayı)

Eşya trafiğinde ise araçların %100‟ü X-Ray‟e tabi tutulmakla birlikte, ithalatta % 30‟u, ihracatta ise Ortak Tarım Politikası ürünleri de dahil %10‟u fiziki muayeneden geçirilmektedir.

Sınır Kapısında kullanılan istihbarat yöntemleri;

-Teşhis -Gizli teşhis-İki yolu var (sabit gözlem ve dinamik gözlem)

-Pusu ve ani müdahale -Kayıt cihazlarının kullanılması -Deney -Olay incelemesi yapmak -Toplanan bilginin analizi -Gümrükte çalışmayan kişilerin yardımını sağlamak -Şüpheli eşyanın depolanması ve transferini gizlice izlemek -İstihbarat faaliyeti için özel yapılar kullanmak

Kuznica Sınır kapısından genel olarak sigara, CD, DVD cihazları, dizel yakıt, elbise, kozmetik, saat gibi taklit eĢya kaçakçılıkları yapılmaktadır. Kuznica Sınır Kapısı‟nın modernizasyonundan önce insan kaçakçılığı da yapılmaktaydı. Alkol, uyuĢturucu ve CITES ürünleri kaçakçılıklarına ve kara para aklanma vakalarına rastlanmamıĢtır.

Kaçakçılıkla mücadelede ve kaçakçılığı önlemede kullanılan karĢı önlemler; -Ayrıntılı kontrol -Risk analizi veri tabanı -Fiberoskop -X-ray cihazları -Termovizyon Kameralar -Suç aletleri mahkeme kararıyla müsadere edilebilmektedir. -Kaçakçılığın ortaya çıkarılması durumunda vizenin iptal ettirilmesi mümkün olmaktadır.

Sınır kapısında muhafaza ile ilgili kullanılan veri sistemleri;

-Risk analizi veri tabanıyla benzer veri tabanı kullanılmaktadır. -Risk analizi sistemi ve çip kart -RILO, CIS

Kuznica

Sınır

Kapısı‟nda

çalıĢan

gümrük

personelinin

yetki

sorumluluklarını da aĢağıda yer aldığı Ģekilde sıralamak mümkündür:

-Araç ve yolcuların kontrolü -Parafiskal konularla ilgilenmek -Çeşitli ceza uygulamaları -Araç kapasitesini aşmadan kaynaklanan cezaları uygulamak -Kurala uygun olmayan araçlara ayrı lisans verilmesini sağlamak -Uluslararası düzenlemelere uymamaktan dolayı ceza uygulamak -Yol vergisi uygulamak -Numuneler almak -Gümrük mühürleri koymak, kaldırmak ve kontrol etmek (tutuklama yetkileri yoktur.)

Ġthalat ve Ġhracat kısmında taĢıt araçlarının taranması için yarı sabit X-Ray cihazları kullanılmaktadır. Yolcu trafiğinde de X- Ray var ve girişte % 72, çıkışta % 52 kullanım oranı vardır.

Yolcu trafiğinde el bagajı için 2 X-Ray cihazı vardır. Girişteki sabit olup 2005‟te 1048 kontrol gerçekleştirilmiştir. 10 pozitif sonuç vardır. Daha çok sigara ve taklit spor giyim tespit edilmiştir. Çıkıştaki sabittir. 2005‟te 62 kontrol gerçekleştirilmiştir. Sonuçlar negatiftir.

X-Ray cihazları haricinde, kaçakçılık dedektörleri, metal dedektörler, endoskoplar, kameralar, laserli cihazlar (laser rangefinder), çatallı kaldırıcılar (forklift), tekerlekleri sökmek için cihazlar, tanklardaki yakıtın miktarını ölçmek için araç, kargo trafiğinde sabit ve dinamik tartılar ve yakıt kontrol istasyonu, ayrıca sigara kaçakçılığına karşı 4 köpek, uyuşturucu kaçakçılığına karşı da 1 köpek bulunmaktadır.

KomĢu ülke sınır kapısı ile iĢbirliği açısından ise, sınır kapısında ortak kontroller için Beyaz Rusyalı gümrük memurları için Polonya tarafında yer ayrılmıĢ olmasına rağmen, bu yerler kullanılmamakta, dolayısıyla ortak kontroller yapılmamaktadır. Bilgi paylaĢımı vardır. Her iki tarafın vardiya liderleri arasında da doğrudan iĢbirliği yapılmaktadır. Ayrıca, her iki tarafça da karĢı tarafın memurlarına eğitim verilmesi ile ilgili düzenlemeler planlanmıĢtır.

Sınır kapısında Sınır Muhafızları ve diğer otoriteler arasında iĢbirliğini amaçlayan düzenlemeler bulunmaktadır; Gümrük Ġdaresi ile Sınır Muhafızları arasında merkezi düzeyde bir anlaĢma bulunmaktadır. Yerel düzeyde de sınır muhafızlarının komutanları ile Gümrük

Müdürü arasında bir anlaĢma var ve yine sınır muhafızlarının komutanları ile Gümrük Müdürü arasında 3 ayda bir toplantı yapılmaktadır.

Vardiya liderleri arasında bilgi alıĢveriĢi yapılmaktadır. Gümrük mevzuatı üzerine ortak eğitim verilmektedir. Ayrıca, Gümrük Ġdaresi ihtiyaç duyulduğunda kendi kontrol ekipmanlarını da kullandırabilmektedir.

Aynı türde iĢbirliği, Sağlık Servisi, Bitki Sağlığı Servisi ve Veterinerlik Servisi ile de söz konusudur. Ayrıca, binaların ve ekipmanların bakımının sağlanması amacıyla Mülki Ġdare Amirliği Bürosu (Office of Local Governor) ile de iĢbirliği yapılmaktadır.

Sınır kapısında çalıĢmalarını kolaylaĢtırabilmek için mükelleflerle de yeterli iĢbirliğinin

bulunduğunu

söylemek

mümkündür.

Mükelleflerin

ödemelerini

yapabilmeleri için bir banka veznesi mevcuttur. 4 gümrük müĢavirlik Ģirketi vardır. Gümrük müĢavirlikleriyle toplantılar düzenlenebilmektedir. Ve genel olarak da mükelleflere eğitim sağlanmaktadır. Ayrıca, mükellefler için bir el kitabı da hazırlanmıĢtır. Bundan baĢka, fikri mülkiyet haklarının korunması ile ilgili de Ģirketlere bilgi verilmektedir.9

J.ARSLAN, M. A. ORAN, AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu Benchmarking Projesi kapsamında 13-15 Aralık 2005‟te Polonya‟ya yapılan alan ziyareti raporu, Ankara, 2006.

2. SINIR KAPILARINDA GÜMRÜK KONTROL VE ĠġLEMLERĠ: TÜRKĠYE UYGULAMALARI

2.1. Genel Olarak Sınır Kapılarımız

GiriĢ bölümünde de ifade edildiği gibi, sınır kapıları denildiğinde dört çeĢit sınır kapısı anlaĢılmaktadır: Kara, Deniz, Demiryolu ve Hava Sınır Kapıları. Türkiye‟nin 20 Kara, 49 Deniz, 7 Demiryolu ve 43 Hava Sınır Kapısı bulunmaktadır. Bununla birlikte, daha önceki bölümlerde olduğu gibi bu bölümde de kara sınır kapılarındaki gümrük iĢlem ve kontrolleri ile idari yapılanma incelenecektir.

Türkiye‟nin toplam 2.949 km. kara sınırı bulunmaktadır. Bu sınır uzunluğunun komĢularına göre dağılımı aĢağıdaki tabloda sunulmuĢtur.

Tablo

TÜRKĠYE’NĠN

KOMġULARINA

GÖRE

KARA

SINIRI

UZUNLUKLARI10 Komşu Ülke

Sınır Uzunluğu

Bulgaristan

269 km.

Yunanistan

203 km.

Suriye

911 km.

Irak

384 km.

İran

560 km.

Türkiye‟nin Entegre Sınır Yönetimi Stratejisine Yönelik Ulusal Eylem Planı, s.11

Nahçivan (Azerbaycan)

18 km.

Ermenistan

328 km.

Gürcistan

276 km.

Toplam Kara Sınırı Uzunluğu

2, 949 km.

Türkiye engebeli bir arazi yapısına sahiptir. 2.949 km.lik kara sınırının % 65‟i dağlık bölgelerde bulunmaktadır. Doğu ve güneydoğudaki sınırları dağlardan geçmektedir.11 Türkiye‟nin toplam deniz sınırı uzunluğu ise 6530 km‟dir

AĢağıdaki tablolarda Türkiye‟nin kara ve deniz sınırları boyunca ve ülke sathına yayılmıĢ kara, hava, deniz ve demiryolu hudut kapıları ayrıntılarıyla birlikte verilmektedir.12

Tablo 2: TÜRKĠYE’NĠN KARA HUDUT KAPILARI

SI R A N O

HUDUT KAPISI

1 2

GÜRBULAK SARP

KAPIKULE

11 12

DAĠM Ġ/GEÇ ĠCĠ

GÜMRÜK ĠDARESĠ GÜRBULAK GÜM. DAĠMĠ MÜD. DAĠMĠ SARP GÜM.MÜD. KAPIKULE TIR GÜM. MÜD. KAPIKULE YOL. SAL. DAĠMĠ G. MÜD.

GÜMR ÜK ĠDARE SĠNĠN FAAL OLUP OLMA DIĞI

BAġMÜDÜR LÜK

FAAL FAAL

GÜRBULAK HOPA

FAAL

EDĠRNE

Ibid., s. 11. http://www.gumruk.gov.tr, Gümrük MüsteĢarlığı Resmi Ġnternet Sitesi, Eylül 2007.

4 5

PAZARKULE ĠPSALA

HAMZABEYLĠ

KARKAMIġ

ESENDERE

CĠLVEGÖZÜ

10 YAYLADAĞI 11 DEREKÖY 12 NUSAYBĠN 13 AKÇAKALE 14 HABUR 15 TÜRKGÖZÜ 16 DĠLUCU 17 ÖNCÜPINAR 18 AKTAġ CEYLANPINA 19 R 20 ġENYURT

PAZARKULE GÜM. DAĠMĠ MÜD. DAĠMĠ ĠPSALA GÜM. MÜD. HAMZABEYLĠ GÜM. DAĠMĠ MÜD. KARKAMIġ GÜM. DAĠMĠ MÜD. ESENDERE GÜM. DAĠMĠ MÜD. CĠLVEGÖZÜ GÜM. DAĠMĠ MÜD. YAYLADAĞI GÜM. DAĠMĠ MÜD. DEREKÖY GÜM. DAĠMĠ MÜD. NUSAYBĠN GÜM. DAĠMĠ MÜD. AKÇAKALE GÜM. DAĠMĠ MÜD. DAĠMĠ HABUR GÜM. MÜD. TÜRKGÖZÜ GÜM. DAĠMĠ MÜD. DAĠMĠ DĠLUCU GÜM. MÜD. ÖNCÜPINAR GÜM. DAĠMĠ MÜD. ÇILDIR-AKTAġ GÜM. DAĠMĠ MÜD. GEÇĠC CEYLANPINAR GÜM. Ġ MÜD. DAĠMĠ YOK

FAAL FAAL

EDĠRNE EDĠRNE

FAAL

EDĠRNE

FAAL

GAZĠANTEP

FAAL

HAKKARĠ ĠSKENDERU N ĠSKENDERU N

FAAL

EDĠRNE

FAAL

HABUR

FAAL FAAL

GAZĠANTEP HABUR

FAAL FAAL

HOPA GÜRBULAK

FAAL FAAL DEĞĠL FAAL DEĞĠL ……….

GAZĠANTEP

FAAL

GÜRBULAK GAZĠANTEP ……………..

Tablo 3: TÜRKĠYE’NĠN HAVA HUDUT KAPILARI

SI R A N O

DAĠMĠ/ GEÇĠC Ġ

HUDUT KAPISI ADANA ġAKĠR PAġA

ĠNCĠRLĠK

DAĠMĠ

3 4

ESENBOĞA ETĠMESGUT

DAĠMĠ DAĠMĠ

5 6 7

ANTALYA BALIKESĠR BANDIRMA EDREMĠT KÖRFEZ BURSA YENĠġEHĠR ÇANAKKALE ÇARDAK DĠYARBAKIR ERZURUM ESKĠġEHĠR

DAĠMĠ GEÇĠCĠ GEÇĠCĠ

16 GAZĠANTEP 17 S. DEMĠREL

DAĠMĠ DAĠMĠ

18 ATATÜRK

DAĠMĠ

19 S. GÖKÇEN

DAĠMĠ

8 9 10 11 12 13 14 15

DAĠMĠ

GEÇĠCĠ DAĠMĠ DAĠMĠ GEÇĠCĠ DAĠMĠ GEÇĠCĠ DAĠMĠ GEÇĠCĠ

GÜMRÜK ĠDARESĠ YOK ĠNCĠRLĠK GÜM. MÜD. ESENBOĞA GÜM. MÜD. YOK ANTALYA HAVALĠMANI G. MD. YOK YOK YOK YOK YOK YOK YOK YOK YOK YOK GAZĠANTEP HAVALĠMANI GÜMRÜK MÜDÜRLÜĞÜ YOK ATATÜRK HAVALĠMANI YOL. SAL. GÜM. MÜD. ATATÜRK HAVALĠMANI G. M. S. GÖKÇEN HAVALĠMANI G. MD.

GÜMRÜ K ĠDARESĠ NĠN FAAL OLUP OLMADI BAġMÜDÜRL ĞI ÜK ………… ……. …………….. FAAL

MERSĠN

FAAL …………

ANKARA ……………..

FAAL ………… …………

ANTALYA …………….. ……………..

………… ………… ………… ………… ………… ………… ………… …………

…………….. …………….. …………….. …………….. …………….. …………….. …………….. ……………..

FAAL …………

GAZĠANTEP ……………..

FAAL

ĠSTANBUL

FAAL

ĠSTANBUL

20 21 22 23

A. MENDERES ÇĠĞLĠ GAZĠEMĠR KARS

DAĠMĠ DAĠMĠ DAĠMĠ DAĠMĠ

24 ERKĠLET 25 KONYA 26 ERHAÇ

DAĠMĠ DAĠMĠ GEÇĠCĠ

27 28 29 30

DAĠMĠ DAĠMĠ DAĠMĠ DAĠMĠ

DALAMAN BODRUM KAPADOKYA ÇARġAMBA

A. MENDERES GÜM. MÜD. YOK YOK YOK YOK YOK YOK DALAMAN HAVALĠMANI G. MD. YOK YOK YOK

31 SĠNOP 32 SĠVAS

DAĠMĠ GEÇĠCĠ

33 ÇORLU

GEÇĠCĠ

YOK YOK ÇORLU HAVALĠMANI GÜM. MÜD.

34 TRABZON ÇAYCUMA 35 HAVAALANI

DAĠMĠ

YOK

DAĠMĠ

GEÇĠCĠ

YOK UġAK HAVALĠMANI GÜMRÜK MÜDÜRLÜĞÜ

GEÇĠCĠ DAĠMĠ GEÇĠCĠ GEÇĠCĠ GEÇĠCĠ GEÇĠCĠ

YOK YOK YOK YOK YOK YOK

UġAK 36 HAVAALANI SĠVAS 37 HAVAALANI 38 FERĠT MELEN 39 BATMAN 40 AFYON 41 AKHĠSAR 42 MERZĠFON

FAAL ………… ………… ………… ………… ……. ………… …………

ĠZMĠR …………….. …………….. ……………..

FAAL ………… ………… ………… ………… ……. …………

ANTALYA …………….. …………….. ……………..

FAAL ………… ……. ………… …….

EDĠRNE

FAAL ………… ……. ………… ………… ………… …………. …………

ĠZMĠR

…………….. …………….. ……………..

…………….. ……………..

…………….. …………….. …………….. ……………… ……………… ………………

Tablo 4: TÜRKĠYE’NĠN DENĠZ HUDUT KAPILARI

SI R A N O

HUDUT KAPISI

DAĠMĠ/ GEÇĠCĠ

BOTAġ

GEÇĠCĠ

ANTALYA

DAĠMĠ

3 4

ALANYA KAġ

DAĠMĠ DAĠMĠ

FĠNĠKE

DAĠMĠ

6 7

KEMER HOPA

DAĠMĠ DAĠMĠ

KUġADASI

DAĠMĠ

GÜMRÜK ĠDARESĠ BOTAġ GÜM. MÜD. ANTALYA GÜM. MÜD. ALANYA GÜM. MÜD. KAġ GÜM. MÜD. FĠNĠKE GÜM. MÜD. KEMER GÜM. ĠDARE MÜD. HOPA GÜM. MÜD. KUġADASI GÜM. MÜD.

SÖKE

GEÇĠCĠ

YOK

10 AKÇAY

DAĠMĠ

11 AYVALIK

DAĠMĠ

12 BANDIRMA

DAĠMĠ

13 MUDANYA

DAĠMĠ

14 GEMLĠK

DAĠMĠ

15 ÇANAKKALE

DAĠMĠ

16 GĠRESUN ĠSKENDERU 17 N

DAĠMĠ

18 MERSĠN

DAĠMĠ

YOK AYVALIK GÜM. MÜD. BANDIRMA GÜM. MÜD. MUDANYA GÜM. MÜD. GEMLĠK GÜM. MÜD. ÇANAKKALE GÜM. MÜD. GĠRESUN GÜM. MÜD. ĠSKENDERUN GÜM. MÜD. YOLCU SALONU GÜM. MÜD.

DAĠMĠ

GÜMRÜ K ĠDARESĠ NĠN FAAL OLUP OLMADI BAġMÜDÜRL ĞI ÜK FAAL DEĞĠL ĠSKENDERUN FAAL

ANTALYA

FAAL FAAL

ANTALYA ANTALYA

FAAL

ANTALYA

FAAL FAAL

ANTALYA HOPA

FAAL ………… ………… …. ………… ………… ….

ĠZMĠR

FAAL

ĠZMĠR

FAAL

BURSA

FAAL

BURSA

FAAL

BURSA

FAAL

BURSA

FAAL

TRABZON

FAAL

ĠSKEDERUN

FAAL

MERSĠN

……………… … ……………… …

19 TAġUCU TAġUCU20 SEKA

DAĠMĠ

TAġUCU GÜM. MÜD.

DAĠMĠ

YOK

21 ANAMUR

DAĠMĠ

YOK

22 BOZYAZI

DAĠMĠ

23 KARAKÖY ĠSTANBUL ( 24 Em-5 )

DAĠMĠ

25 PENDĠK

GEÇĠCĠ

ĠZMĠR ( Em-5 26 ) 27 DĠKĠLĠ

DAĠMĠ DAĠMĠ

28 ÇEġME 29 FOÇA

DAĠMĠ GEÇĠCĠ

30 ĠNEBOLU

DAĠMĠ

31 DERĠNCE

DAĠMĠ

32 MARMARĠS

DAĠMĠ

33 BODRUM

DAĠMĠ

34 FETHĠYE

DAĠMĠ

35 GÜLLÜK

DAĠMĠ

36 DATÇA

DAĠMĠ

YOK DATÇA GÜM. MÜD.

37 YALIKAVAK 38 TURGUTREĠS 39 ORDU

DAĠMĠ DAĠMĠ DAĠMĠ

YOK YOK ORDU GÜM. MÜD.

40 ÜNYE 41 RĠZE

GEÇĠCĠ DAĠMĠ

42 SAMSUN 43 SĠNOP

DAĠMĠ DAĠMĠ

ÜNYE GÜM. MÜD. RĠZE GÜM. MÜD. SAMSUN GÜM. MÜD. SĠNOP GÜM. MÜD.

DAĠMĠ

YOK KARAKÖY YOLCU SALONU G.M. ĠSTANBUL ( Em-5 )GÜM. MÜD. YOK ĠZMĠR ( Em-5 ) GÜM. MÜD. ĠZMĠR YOLCU SALONU G. M. DĠKĠLĠ GÜM. MÜD. ÇEġME GÜM. MÜD. FOÇA GÜM. MÜD. YOK DERĠNCE GÜM. MÜD. MARMARĠS GÜM. MÜD. BODRUM GÜM. MÜD. FETHĠYE GÜM. MÜD.

FAAL ………… ………… ………… ………… ………… ………… ….

MERSĠN ……………… … ……………… …

FAAL

ĠSTANBUL

FAAL ………… …….

ĠSTANBUL

FAAL FAAL

ĠZMĠR ĠZMĠR

FAAL FAAL ………… …….

ĠZMĠR ĠZMĠR

FAAL

ĠZMĠT

FAAL

ĠZMĠR

FAAL

ĠZMĠR

FAAL ………… …….

ANTALYA

FAAL ………… ……. ………… FAAL FAAL DEĞĠL FAAL

ĠZMĠR

FAAL FAAL

SAMSUN SĠNOP

……………… …

……………..

…………….. …………….. SAMSUN SAMSUN TRABZON

44 TEKĠRDAĞ

DAĠMĠ

45 TRABZON

DAĠMĠ

46 ZONGULDAK

DAĠMĠ

EREĞLĠ 47 LĠMANI

DAĠMĠ

KEPEZ 48 LĠMANI

DAĠMĠ DAĠMĠ

49 BARTIN

TEKĠRDAĞ GÜM. MÜD. TRABZON GÜM. MÜD. ZONGULDAK GÜM. MÜD. KARADENĠZ EREĞLĠ GÜM. MÜD.

YOK BARTIN GÜM. MÜD.

FAAL

EDĠRNE

FAAL

TRABZON

FAAL

SĠNOP

FAAL ………… ………… ….

SĠNOP

FAAL

SĠNOP

……………… …

Tablo 5: TÜRKĠYE’NĠN DEMĠRYOLU HUDUT KAPILARI

SI R A N O

DAĠMĠ/G EÇĠCĠ

HUDUT KAPISI UZUNKÖPR Ü

KAPIKULE

DAĠMĠ

ĠSLAHĠYE

DAĠMĠ

ÇOBANBEY

DAĠMĠ

AKYAKA

DAĠMĠ

NUSAYBĠN

DAĠMĠ

KAPIKÖY

DAĠMĠ

GÜMRÜK ĠDARESĠ UZUNKÖPRÜ GÜM. MÜD. KAPIKULE GAR GÜM. MÜD. ĠSLAHĠYE GÜM. MÜD. ÇOBANBEY GÜM. MÜD. AKYAKA GÜM. BAġMEMURLUĞU NUSAYBĠN GÜM. MÜD. KAPIKÖY GÜM. MÜD.

GÜMRÜ K ĠDARESĠ NĠN FAAL OLUP OLMADI ĞI

BAġMÜDÜRL ÜK

FAAL

EDĠRNE

FAAL

EDĠRNE

FAAL FAAL DEĞĠL FAAL DEĞĠL

GAZĠANTEP

FAAL

HABUR

FAAL

HAKKARĠ

GAZĠANTEP GÜRBULAK

Kara Sınır Kapılarımızdan Gürbulak, Habur ve Ġpsala Sınır Kapıları geçtiğimiz yıllarda özel sektörle iĢbirliği içinde Yap-ĠĢlet-Devret modeli ile modernize edilmiĢlerdir. Aynı kapsamda, Cilvegözü, Dereköy, Hamzabeyli, KarkamıĢ, Kapıkule ve Sarp Sınır Kapılarımızın da modernize edilmesi çalıĢmalarına devam edilmektedir. Anılan sınır kapılarının Yap-ĠĢlet-Devret modeli çerçevesinde yeniden yapılandırılmaları hususunda Yüksek Planlama Kurulunca Gümrük MüsteĢarlığı yetkilendirilmiĢ bulunmaktadır.

Kara Sınır Kapılarımızdan Kapıkule Sınır Kapısı iĢlem hacmi ve gümrük alanının geniĢliği bakımından Türkiye‟nin en büyük kara sınır kapısı iken, Meksika ile Amerika BirleĢik Devletleri arasındaki Elpaso Sınır Kapısı‟ndan sonra da dünyanın 2‟nci büyük kara sınır kapısı konumuna ulaĢmıĢtır. Kapıkule Sınır Kapısı 600 dönümlük bir alanı kaplamaktadır. 2006 yılında anılan sınır kapısından giriĢçıkıĢ toplamı olmak üzere 468 bin otomobil, 54 bin otobüs, 22 bin kamyon ve 477 bin TIR giriĢ-çıkıĢ yapmıĢtır.13

Gümrük MüsteĢarlığı ile komĢu ülke gümrük idareleri arasında zaman zaman gerçekleĢtirilen toplantılarda sınır kapılarındaki iĢ akıĢının daha etkin bir Ģekilde gerçekleĢtirilmesi ve mevcut sorunların çözülmesi amacıyla çeĢitli konularda kararlar alınabilmektedir.

16 Aralık 2004 yılında Kapıkule‟de Türkiye ve Bulgaristan Gümrük Ġdareleri BaĢkanlarının

katıldığı

bir

toplantı

gerçekleĢtirilmiĢtir.

toplantıda

Türkiye Gazetesi, “Kapıkule Sınırları AĢtı” 19.08.2007, s.5.

kararlaĢtırılan hususlardan bir tanesi sınırlarda bekleme sürelerinin düĢürülmesi için Türk tarafının Kapıkule‟de bulunan X-Ray cihazı ile tarattığı araçlarla ilgili olarak tekrardan kaçınabilmek amacıyla bunların Bulgar Gümrük Ġdaresine bildirilmesi konusu olmuĢtur. Yine aynı toplantıda, Mart 2005 ortasında iki tarafın IT uzmanlarının Kapitan Andrevo ile Kapıkule ve Lesovo ile Hamzabeyli sınır kapıları arasındaki bilgi alıĢ veriĢini görüĢmek için bir araya gelmeleri kararlaĢtırılmıĢtır. 14

Gümrük MüsteĢarlığı ile Bulgaristan Gümrük Ġdaresi Bilgi ĠĢlem uzmanları arasında Kapıkule ile Kapitan Andrevo sınır kapıları arasında karĢılıklı veri değiĢimini yapmak için gerekli teknik alt yapının oluĢturulması için 17.11.2003 tarihinde bir toplantı yapılmıĢ ve bilgi değiĢiminin genel çerçevesi görüĢülmüĢtür. 16 Aralık 2004 yılında Kapıkule‟de gerçekleĢtirilen toplantı gereğince, 17 Mart 2005 tarihinde bilgi iĢlem uzmanları Kapitan Andrevo Sınır Kapısı‟nda bir araya gelmiĢ ve bilgi alıĢ veriĢi için iki sınır kapısı arasında bakır tel döĢenmesi veya Radyo Frekanslı iletiĢim kurulması konusunda görüĢ birliğine varılmıĢtır.15

Benzer görüĢmeler Türkiye ve Gürcistan Gümrük Ġdareleri BaĢkanları arasında da gerçekleĢtirilmiĢtir. 24-26 Ocak 2005 tarihlerinde Sarp ve Batum‟da gerçekleĢtirilen toplantılarda, iki sınır arasında karĢılıklı yolcu ve araç geçiĢi konusunda her iki tarafça da önemli bir sorun yaĢanmadığı vurgulanmıĢ ve zaman zaman yaĢanan sorunların yerel gümrük idareleri arasında en az ayda bir gerçekleĢtirilecek toplantılar yoluyla karĢılıklı iyi niyet ve iĢbirliği içerisinde çözümleneceği kararlaĢtırılmıĢtır. Bunun yanında, Türkgözü-Vale Sınır Kapısı‟nın 14

16 Aralık 2004 tarihinde Kapıkule‟de Türk ve Bulgar Gümrük Ġdareleri arasında gerçekleĢtirilen toplantının tutanağı. 15 17 Mart 2005 tarihinde Kapitan Andrevo Sınır Kapısı‟nda gerçekleĢtirilen toplantının raporu.

çalıĢma saatlerinin Türkiye saatiyle 08.00-20.00, Gürcistan saatiyle 09.00-21.00 olarak yeniden düzenlenmesi konusunda görüĢ birliğine varılmıĢtır. Bu toplantıda, ayrıca, her iki tarafça, gümrük muhafaza ve kaçakçılığın önlenmesi konularında karĢılıklı iĢbirliğinin geliĢtirilmesinin önemi vurgulanmıĢ ve özellikle istihbarat bilgilerinin iki ülke ulusal gümrük mevzuatları çerçevesinde gümrük idareleri arasında karĢılıklı değiĢimi konusunda görüĢ birliğine varılmıĢtır.16

Bu aĢamada, sınır kapılarımızın kaçakçılıkla mücadele kapasitesinin artırılmasını ve kontrollerin etkinleĢtirilmesini amaçlayan ve baĢarıyla yürütülmeye devam edilen Gümrük Kapıları Güvenlik Sistemleri Projesi (GÜMSĠS)‟nden söz etmek yerinde olacaktır.

2.2. Gümrük Kapıları Güvenlik Sistemleri Projesi (GÜMSĠS) Gümrük MüsteĢarlığı, Dünya Bankası‟nın da yardımıyla etkin gümrük kontrollerinin gerçekleĢtirilebilmesi amacıyla, gümrük kapılarının teknolojinin sağladığı modern imkanlarla donatılması ve her bakımdan sağlıklı bir altyapıya kavuĢturulması konusunda son yıllarda çalıĢmalarını hızlandırmıĢtır. Bu konu ulusal güvenliğimiz açısından önemli olduğu kadar ekonomik ve jeopolitik unsurlar açısından da büyük önem ve öncelik taĢımaktadır. Bu bilinçle, BaĢbakanlık Makamının 23.10.2000 tarihli Oluru kapsamında Gümrük MüsteĢarlığı‟nın baĢta uyuĢturucu olmak üzere yasadıĢı eĢya, araç ve insan trafiğiyle mücadelesinde etkinliği artırmak amacıyla özellikle tarama sistemleri, haberleĢme ve güvenlik 16

24-26 Ocak 2005 Tarihlerinde Sarp ve Batum‟da GerçekleĢtirilen Türkiye-Gürcistan Gümrük Ġdareleri Arasındaki Gümrük Ġdaresi BaĢkanları Toplantısı‟na ĠliĢkin Mutabakat Zaptı.

sistemleri olmak üzere gümrük kapılarındaki sistemlerin geliĢtirilmesi öngörülmüĢ ve bu görev Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu (TÜBĠTAK)‟na verilmiĢtir.

Söz konusu kurum yetkilileri ve MüsteĢarlık uzmanlarından oluĢan bir ekip, belirlenen sınır kapılarında inceleme yaparak, ihtiyaçları tespit eden bir rapor düzenlemiĢtir. Gümrük MüsteĢarlığı, gümrük kapılarının ulusal güvenliği ilgilendiren boyutlarını da göz önüne alarak satın alınacak tarama cihazlarının Türkiye‟de montajının yapılması ve üzerinde kullanılacak tüm yazılımların ulusal bir kuruluĢ tarafından üretilmesi ve kurulmasını tercih etmiĢtir.

Bu kapsamda, TÜBĠTAK‟tan Gümrük Güvenlik Sistemlerini hazırlaması talep edilmiĢ ve Gümrük MüsteĢarlığı ile TÜBĠTAK arasında bu konuda 13.11.2001 tarihinde bir protokol imzalanmıĢtır. Bu protokol kapsamında aĢağıda belirtilen iĢ paketleri yer almıĢtır.

Proje Alt ĠĢ Paketleri 1- Komuta Kontrol Merkezi 2- Kapalı Devre TV Sistemi (CCTV) 3- Kriptografik HaberleĢme Sistemi (WAN Güvenliği) 4- Araç ve Konteyner Tarama Sistemi 5- Araç Takip Sistemi (ATS) 6- Plaka Okuma Sistemi (POS) 7- TümleĢtirme

1- Komuta Kontrol Merkezi:

Gümrük kapılarında kurulan her türlü güvenlik sistemi, Ankara‟daki merkezi bir binadan kontrol ve komuta edilmektedir. Bu merkez, organizasyon ve iĢlev açısından detaylı olarak tasarlanmıĢ olup Ģu an kullanılan ve proje kapsamında geliĢtirilecek olan tüm sistemlerin kontrol ve komuta edildiği merkezdir. Merkez, MüsteĢarlığımız Ek Binası 14. katta kurulmuĢtur.

Kontrol Merkezi, proje kapsamında geliĢtirilen güvenlik sistemlerinin (Araç Takip Sistemi, CCTV Sistemi, WAN Güvenliği) ve Gümrük MüsteĢarlığı‟nın mevcut yazılımları (Kara Kapıları Araç Takip ve Ġhbar Takip Programı) ile tümleĢik olarak çalıĢtırılabildiği bir merkezdir.

2- Kapalı Devre Tv Sistemi (CCTV):

Gümrük sahasında belirlenen yerlere güvenlik ve kontrolü sağlamak amacıyla yerleĢtirilen hareketli ve sabit kameralar ile bir Kapalı Devre TV Sistemi kurulmuĢtur. Kamera görüntüleri saha içerisindeki bir merkezden izlenebilmekte ve kayıt edilebilmektedir. Bilgisayar kontrollü olup istenen sayıda kamera ve alarm giriĢine sahip bir sistemdir. Ġstenildiğinde seçilen bir kameradan alınan görüntüler video kayıt sistemiyle gerçek zamanlı olarak kayıt edilebilmektedir. Sistemin istenilen görüntüyü büyütme, iĢleme ve depolama kabiliyeti bulunmaktadır.

Kapıkule, Ġpsala, Gürbulak, Habur ve Sarp Sınır Kapılarına kurulumu tamamlanarak faaliyete geçmiĢtir. Söz konusu Gümrük kapılarında alınan görüntüler komuta kontrol merkezinden de izlenebilmektedir.

3- Kriptografik HaberleĢme Sistemi:

Merkez ile birimlerin her türlü ses, görüntü ve veri haberleĢmesi özel kriptografik bir sistemle sağlanmaktadır. Gümrük Güvenlik Sistemlerinin ve Gümrükler Muhafaza Otomasyonunun kurulu bulunduğu gümrük iĢlemlerinde network ağının her iki ucuna kurulan “IP-Kripto” adı verilen bu cihazlarla her türlü verinin güvenli iletiĢimi sağlanmaktadır.

IP Kripto cihazları Ankara (Merkez), Kapıkule, Dereköy, Ġpsala Kara Sınır Kapılarına ve HaydarpaĢa ile Ambarlı Limanlarına kurulmuĢ olup, Habur, Sarp, Gürbulak, Cilvegözü, Dilucu, Öncüpınar, Türkgözü Kara Sınır Kapıları ile Mersin Limanına yerleĢtirilmiĢtir.

4- Araç ve Konteyner Tarama Sistemi:

Sınır gümrük kapılarından ve limanlardan geçiĢ yapacak her türlü boyut ve biçimdeki motorlu taĢıtlar ile bu taĢıtların eklentilerinin ve konteynerlerin güvenlik amacı ile taranmasını ve geçiĢi yasak olan maddelerin bulunmasını sağlayacak sistemlerin kurulması planlanmıĢtır. Bu kapsamda, 28 Ocak 2002 tarihinde Dünya Bankası Kredisinden karĢılanmak üzere 2 adet yarı sabit ve 1 adet mobil tarama sisteminin ihalesi yapılmıĢtır. Kapıkule, Ġpsala ve Dereköy Gümrük Kapılarımıza yerleĢtirilmesi planlanmıĢ olan tarama sistemleri 13.10.2002 tarihinde ülkemize gelmiĢ olup, Dereköy Gümrük Kapısının o dönemde TIR trafiğine kapalı olması ve yalnız yolcu giriĢ -çıkıĢ iĢlemlerinin yapılması nedeniyle Mobil Tarama Sisteminin burada etkin kullanılamayacağı ve Ġstanbul Gümrük ve Muhafaza BaĢmüdürlüğü bağlantı idarelerinde daha etkin çalıĢtırılabileceği düĢünülmüĢ ve bu amaçla Mobil Tarama Sisteminin öncelikle iĢlem hacmi yoğun olan Ambarlı Gümrük Sahasında konuĢlandırılmıĢ, ancak daha sonra Habur Sınır Kapısının stratejik öneminden dolayı 09.07.2003 tarihinde sistem bu sınır kapısına nakledilmiĢtir.

5- Araç Takip Sistemi (ATS):

Ülkemiz üzerinden geçiĢ yapacak olan transit araçların ülkemiz sınırları içinde kaldıkları sürece izlenmelerini sağlayan bir sistem oluĢturulmuĢtur. ÇeĢitli risk unsurlarına göre Mobil ünite (GPS cihazı) takılmasına karar verilen transit araçların konum bilgisi ve güzergah boyunca izleyeceği yol komuta kontrol merkezinden takip edilebilmektedir. Kontrol merkezinden araçlara ait hız-

konum ve Ģoför gibi bilgiler sorgulanabilmektedir. Ayrıca, izleme esnasında firma, Ģoför ismi, güzergah, firma kodu, yük vb. bilgilere iliĢkin sorgulamalar yapılabilmektedir.

Mobil ünite takılarak takibi yapılan transit araçların belirlenen güzergahtan çıkması durumunda, mobil ünitenin yetkisiz kiĢiler tarafından çıkarılması durumunda, aracın belirli bir sürenin üzerinde beklemesi durumunda kontrol merkezinde alarm oluĢmaktadır.

Araç takip sistemi ilk aĢamada Ġskenderun ve Mersin‟den Irak‟a akaryakıt taĢıyan araçlarda daha sonra ise Kapıkule-Gürbulak Gümrük Kapıları arasında ticari eĢya taĢıyan TIR araçlarında kullanılmaya baĢlanılmıĢtır. Sistemin iyileĢtirilme çalıĢmaları devam etmektedir.

6- Plaka Okuma Sistemi (POS):

Herhangi bir kaçakçılık olayına karıĢması nedeniyle aranan ve yurda giriĢ veya çıkıĢında el konulması istenen araçların plakalarının tanınmasıyla otomatik olarak alarm verebilecek bir sistem kurulmuĢ ve bu sistem sayesinde bu tür araçların kontrolü sağlanmaktadır.

Kapıkule, Ġpsala, Gürbulak, Habur ve Sarp Sınır kapılarına kurulumu tamamlanarak faaliyete geçmiĢtir.

7- TümleĢtirme:

Halihazırda kullanılan programlar ile bu proje kapsamında geliĢtirilecek olan programların entegrasyonu yapılmıĢtır.

AB Projeleri GÜMSĠS Projesinin yaygınlaĢtırılmasında AB Katılım Öncesi Mali Yardım Projelerinden de yaralanılmıĢ ve halen de yararlanılmaya devam edilmektedir:

- AB Katılım Öncesi Mali Yardım 2003 Yılı Programlaması kapsamında, 8 Gümrük Kapısında CCTV ve Plaka Okuma Sistemi, 20 gümrük kapısında ise Kriptografik iletiĢim sistemlerinin kurulumu yapılmaktadır.

- AB Katılım Öncesi Mali Yardım 2004 Yılı Programlaması kapsamında, 2 sınır kapısında soğuk hava depolu arama hangarı (Alsancak ve Mersin) ve 5 sınır kapısında ise araç ve konteyner tarama sistemi kurulmaktadır (Alsancak, Ambarlı, Gürbulak, Mersin ve Samsun).

- AB Katılım Öncesi Mali Yardım 2006 Yılı Programlaması kapsamında, Ankara‟da Köpek Eğitim Merkezi ve AtıĢ Poligonu için ekipman alımı ve Araç Takip Sistemi kapsamında ekipman ve araç alımı projeleri halen yürütülmektedir.

2.3.Türkiye’de Sınırlarda Gümrük Kontrol ve ĠĢlemleri

Yukarıda değinilen Avrupa Birliği‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu Benchmarking Projesi kapsamında Türkiye‟nin Ġran ile olan Gürbulak Sınır Kapısı incelenerek Türkiye‟nin sınırdaki gümrük iĢlemleri, kontrolleri ve idari yapılanması hakkında bilgi alınabilmiĢ ve gözlemlerde bulunulabilmiĢtir.

Gürbulak Gümrük Sahasındaki binalar ve eklentilerinin inĢaatı Uluslararası Nakliyeciler Derneği-UND tarafından Yap-ĠĢlet-Devret Modeli ile yapılmıĢ ve sınır kapısı 30.05.2003 tarihinde modernize edilmiĢ haliyle hizmete açılmıĢtır. Sınır Kapısında gümrük haricinde bulunan diğer otoriteler ve görev ve sorumlulukları:

1-Sınır Mülki Ġdare Amirliği, Gümrük sahasında görev yapan birimler arasında koordinasyonu sağlamaktadır.

2-Hudut Emniyet Amirliği, giriĢ-çıkıĢ yapan yolcuların pasaport kontrol iĢlemlerini yapmaktadır. Ayrıca, gümrüklü sahada asayiĢ ve emniyet hizmeti görmektedir.

3-UlaĢtırma ġube Müdürlüğü, Karayolları TaĢıma Yönetmeliği hükümleri uyarınca yük taĢıyan araçların izin, onay belgelerinin düzenlemesi ve kontrolünü yapmaktadır.

4-Hudut Sağlık-Sıhhiye KuruluĢu; Türkiye‟ye giren yolcuların bulaĢıcı hastalıklarının

olup

olmadığının

kontrolü,

gerekli

hallerde

aĢılanmasını

sağlamaktadır.

5-Tarım Ġlçe Müdürlüğü personeli, Türkiye‟ye giren bitkisel ve hayvansal ürünlerin kontrolünü yapmaktadır.

6- UND ĠĢletmesi; sahanın temizliği, aydınlatılması, alt yapı tesislerinin iĢletilmesi, bakımı gibi hizmetleri sunmaktadır.

7-Turizm Müdürlüğü; Turizm DanıĢma Müdürlüğü Gümrük GiriĢ Kapılarında Turistik Enformasyon hizmeti vermek ve Turistlerin karĢılaĢtığı zorluklara yardımcı olmaktadır. Her ay ülkemize giriĢ çıkıĢ yapan yerli ve yabancı turistlerin istatistik bilgilerini ilgili Bakanlığa bildirmektedir.

8-Gürbulak Saymanlık Müdürlüğü; Kapsama dair Kamu Ġdarelerine ait (Gümrük ve Muhafaza BaĢmüdürlüğü, Hudut Emniyet Amirliği v.s..) gelirlerin ve alacakların tahsili, giderlerin ve borçların hak sahiplerine ödenmesi, para ve para ile ifade edilebilen değerler ile emanetlerin alınması, saklanması, ilgililere verilmesi, gönderilmesi ve diğer tüm mali iĢlemlerin kayıtlarının yapılması ve raporlanmasına iliĢkin muhasebe hizmetlerini yürütmektedir.

9-Turing ve Otomobil Kurumu; Sınır kapılarında Türkiye‟den geçici olarak çıkarılıp ve geri getirilmesi, Türkiye‟de kayıtlı taĢıtların Türk ve Yabancı Gümrüklerden geçirilmesi için gerekli Gümrük GeçiĢ Karnesi (Triptik) kurumları tarafından verilmektedir. Uluslararası TaĢıt Belgesi ve Uluslararası ġoför Ehliyetnamesi kurumları tarafından verilmektedir. Yerli ve yabancı araçlara Trafik Sigorta iĢlemleri de kurumları tarafından yapılmaktadır.

10-Ġhracatçılar Birliği; Ġhracat beyannamelerine kripto numarası vermek ve ihracatçıları yönlendirmek gibi fonksiyonları bulunmaktadır.

Sınır kapısında görev yapan gümrük birimleri ve görevleri ise aĢağıda sıralanmıĢtır:

1-Gürbulak Gümrük ve Muhafaza BaĢmüdürlüğü; Gümrük sahası ve bağlantılarındaki iĢ akıĢı ve yönetim organizasyonu ve diğer kamu ve özel kuruluĢlarla iliĢkileri yürütmek.

2- Gürbulak Gümrük Müdürlüğü; Her türlü ithalat, ihracat, transit, yolcu iĢlemlerini baĢlatmak ve sonlandırmak, kendi bünyesindeki idari organizasyonun düzgün olarak iĢleyiĢini sağlamak.17

3-Gürbulak Gümrük Muhafaza Müdürlüğü; Gümrük sahasına giriĢ-çıkıĢ yapan araçları ve araç sürücülerini bilgisayara kaydetmek, sahanın güvenliğini sağlamak ve kaçakçılıkla mücadele etmek.

4-Kaçak Ġstihbarat Narkotik Gümrük Muhafaza Müdürlüğü; Sahaya giriĢ-çıkıĢ yapan araçların risk kriterlerine göre araçlarda arama yapmak, kaçakçılıkla mücadele etmek ve saha içerisinde kolluk görevini icra etmek.

Sınır kapısındaki otorite ve birimler arasında belli bir iĢbirliğinin mevcut olduğu söylenebilir. Bilgisayar üzerinden Kara Kapıları TaĢıt programı, ulaĢtırma, gümrük ve muhafaza birimleri arasında ortak kullanımlı, saha içi dahili telefon tüm birimler arasında ortak kullanımlı, kamera sistemi Kaçak Ġstihbarat Narkotik Gümrük ve Muhafaza tarafından kullanılmakta olup, hizmet amaçlı olarak tüm birimler ile paylaĢılmaktadır.

Buna ek olarak, UlaĢtırma Bakanlığı ile UlaĢ-Net adında bir proje geliĢtirilmiĢ olup, UlaĢtırma Bakanlığı‟nın bir program ile Kara Kapıları TaĢıt Takip Programı arasında bir entegrasyon sağlanmıĢtır. Gümrüklü sahaya giriĢte Kara Kapıları TaĢıt Takip Programına kaydedilen verilerden bazıları, UlaĢtırma Bakanlığı‟nın söz 17

BaĢbakanlığın ilerleyen bölümlerde incelenecek olan genelgesinden sonra sadece transit ve yolcu iĢlemleri yapılmaktadır.

konusu programına aktarılmakta, UlaĢtırma Bakanlığı temsilcisinin iĢleminin bittiğine dair bilgi ise çıkıĢ noktasındaki program ekranına gelmektedir.

Sınır Kapısındaki çalıĢma yöntemleri (iĢ akıĢı):

Gümrüklü eĢya taĢıyan bir araç gümrük muhafaza memuru tarafından plaka ve diğer bilgiler bilgisayara iĢlendikten sonra sahaya alınır. Araç sürücüsünün pasaportuna polis tarafından iĢlem yapıldıktan sonra araç kantarda tartılır. Tartım iĢleminden sonra eĢyaya iliĢkin belge Gümrük Müdürlüğünün tescil-onay servisinde tescil edilir. Muayene memuruna giden evrakta kayıtlı eĢyanın çeĢitli Ģekillerde (fiziki ve/veya belge muayenesi) muayenesi yapılır ve eğer eĢya evrakına uygun bulunursa gözetim memuruna tevdi edilir. Gözetim memuru araca kurĢun mühür tatbik etmek suretiyle ilgili gümrüğüne sevk eder. Araç, mazot ölçümü yapıldıktan sonra yurt dıĢı edilmek ya da yurda giriĢ yapmak üzere giriĢ veya çıkıĢ muhafaza birimine gider. ġüpheli araç ve yolcu olduğunda gerekli araĢtırma yapılmak üzere Gürbulak Kaçak Ġstihbarat Narkotik Gümrük Muhafaza Müdürlüğüne sevk edilir.

Sınır Kapısında kullanılan gümrük rejimleri:

Serbest DolaĢıma GiriĢ Rejimi, Transit Rejimi, Antrepo Rejimi, Geçici Ġthalat Rejimi, Ġhracat Rejimi, Dahilde ĠĢleme Rejimi kullanılmaktadır.18

Daha önce de değinildiği gibi bu rejimler BaĢbakanlığın 2006/11 sayılı Genelgesinden önce uygulanmaktaydı ve Genelgeden sonra sadece transit ve yolcu iĢlemleri uygulanmaktadır.

EĢya trafiğinde ithalat iĢlemlerinde MüsteĢarlığımızca 10.07.2002 tarihli, 24812 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 16 Seri Nolu Gümrük Genel Tebliği (Gümrük ĠĢlemleri) kapsamında Tam Beyanlı YaygınlaĢtırılmıĢ BasitleĢtirilmiĢ Usullere göre iĢlemler yapılmaktadır.

Gümrükte beyannamelere iliĢkin iĢlemlerin elektronik ortamda yürütülmesi amacıyla kullanılan sistemler:

Gümrük İdaresinin Modernizasyonu Projesi kapsamında Dünya Bankası Kredisi ile gerçekleştirilen BİLGE (Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri) Sistemi kullanılmaktadır. BİLGE Client/Server mimaride çalışan bir uygulama olup her gümrük idaresinde bir sunucu bulunmaktadır. Türkiye‟nin İthalat, İhracat ve Transit işlemlerinin % 99.5‟i bu sistem ile yapılmaktadır. Yakın gelecekte işlemlerin %100‟ü elektronik olarak yapılır hale gelecektir. Sistem; Özet beyan, Detaylı Beyan (Gümrük Beyannamesi) ve Muhasebe işlemlerini gerçekleştirmektedir. Ayrıca, TIR Takip, Taşıt Takip gibi ilave modülleri bulunmaktadır.

Bu sistemde, mükellefler gümrük idaresinden aldıkları kullanıcı kodu ile veri giriĢi yapmak suretiyle beyanda bulunmaktadırlar. Onay Memuru, belgelerin uygunluğunu karĢılaĢtırır ve uygunluğu halinde sistem üzerinden onaylar. Onaydan sonra sistem tarafından atanan muayene memuru iĢlemi sonlandırır. TIR Transit

servisinde TIR Takip Programı, Yolcu iĢlemlerinde ise TaĢıt Takip Programı kullanılmaktadır.19

Gümrük Ġdarelerinde oluĢturulan veri giriĢ salonlarından BĠLGE sistemini kullanmak yerine beyanname bilgilerini kendi bürosundan aktarmak isteyen Gümrük MüĢavirleri, ithalat-ihracat Ģirketleri ve taĢıyıcı firmalar farklı bilgisayar sistemleri arasında yapısal veri transferi sağlayan EDI (Elektronik Veri DeğiĢimi) sistemini kullanabilmektedir. 2007 yılının ilk altı aylık dönemi itibariyle EDI yoluyla beyanname tescil oranı yaklaĢık % 85‟tir.20 Gümrük MüsteĢarlığı‟nda „elektronik imza‟ ve „mobil imza‟ kullanımına yönelik çalıĢmalar da yürütülmüĢ ve belli bir sonuca ulaĢılmıĢtır. Ġnternet üzerinden muayene iĢlemlerinin yapılabildiği „Muayene Onay ve TIR Onay Programında‟ iĢlemler 1 Ağustos 2007 tarihinden itibaren elektronik imza ile yapılmaya baĢlanmıĢtır. Muayene Onay Programı, Muhabere ve Elektronik Dairesi BaĢkanlığı tarafından geliĢtirilmiĢ ve elektronik imza sertifikaları ve kart okuyucularının temini için TÜBĠTAK ile iĢbirliği yapılmıĢtır.21 Ayrıca, bir GSM Operatörü ile yapılan anlaĢma ile mobil-imza uygulaması baĢlatılmıĢtır. "Mobil Ġmza" Projesi kapsamında, internet üzerinden ıslak imza yerine geçen mobil imza ile Gümrük Beyannameleri imzalanabilecek ve Gümrük idaresine elektronik olarak gönderilebilecektir.

J.ARSLAN, E.CAN, M. A. ORAN, AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu Benchmarking Projesi kapsamında 27-29 Mart 2006‟da Gürbulak Sınır Kapımıza yapılan alan ziyareti raporu, Ankara, 2006. 20 Gümrükler Genel Müdürlüğü‟nün 24.08.2007 tarih ve 24832 sayılı yazısı. 21 Gümrük MüsteĢarlığı Ġntranet Sayfası http://medbim.gumruk.gov.tr Duyurular kısmı.

Resim 1: Mobil İmza Töreni. Yukarıdaki resimde o dönemde Gümrüklerden Sorumlu Devlet Bakanımız Sayın Kürşad TÜZMEN konu ile ilgili açıklamalarda bulunurken görülmektedir.

Bu durumda, Gümrüklerde iĢlem yapan Ticaret Erbabının Internet üzerinden elektronik veya mobil imzalı olarak Gümrük Beyannamesi doldurabilmesi için 2 yöntem bulunmaktadır: 1- Elektronik Ġmza:

Sistemden yararlanmak isteyenler, Telekomünikasyon

Kurumu‟nun yetkilendirdiği Elektronik Ġmza Sertifikası sağlayıcılarına baĢvuru yaparak elektronik sertifikalarını ve kart okuyucularını temin edebilmektedirler. 2- Mobil Ġmza: Sistem Ģu an sadece Turkcell‟in Mobil Ġmza alt yapısını desteklediğinden sistemden yararlanmak isteyenler Mobil Ġmza baĢvurularını bu kuruma yapabilmektedirler.

Mükellefler, Elektronik Ġmza veya Mobil Ġmza sertifikaları alındıktan sonra Beyanname sistemini kullanabileceklerdir.22

Sınır Kapısında vergi, harç ödeme iĢlemleri:

Tahakkuk ettirilen vergiler 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu hükümleri uyarınca gümrük sahasındaki gümrük saymanlık müdürlüğü veznesine yatırılmaktadır. Vergilerin bankalar aracılığı ile yatırılıp, dekontların gümrük idaresine ibrazı da söz konusu olabilmektedir.

Yakın zamanda revize edilen banka tahsilat sistemi ile gümrük vergilerinin bankalarca „on-line‟ olarak tahsil edilebilmesi de mümkün olmuĢtur.23

Sınır Kapısında gümrük iĢlemlerinin yapılmasında karĢılaĢılan problemler: Sınır kapısında rastlanan problemler ve sebeplerine iliĢkin olarak; yeterli teçhizat bulunmaması, sahanın fiziki Ģartlarının iĢlemlerin daha seri bir Ģekilde yürütülmesi için elveriĢli olmaması, kaçak olarak yakalanan akaryakıtın (mazot, benzin, vb.) muhafaza edilebileceği ayrı bir antrepo veya geçici depolama yeri ile akaryakıt ölçüm cihazına ihtiyaç bulunduğu, soğuk hava deposunun olmadığı, günübirlik olarak yurt dıĢına çıkıĢ ve giriĢ yapan yolcular ile ilgili problemler yaĢandığı, sahanın ıĢıklandırılması ve çalıĢma yerlerinin ısıtmasının yetersizliği, iĢ

22 23

Gümrük MüsteĢarlığı Ġntranet Sayfası http://medbim.gumruk.gov.tr Haberler kısmı. Gümrükler Genel Müdürlüğü‟nün 24.08.2007 tarih ve 24832 sayılı yazısı.

hacmine göre personel sayısının yetersizliği ve personel sayısının azlığından çalıĢma saatlerinin arttığı gibi hususlar sayılabilir.

Ayrıca, Sınır Kapısına bağlı olarak çalıĢan Sarısu Sınır Ticaret Merkezi altyapı ve üstyapı açısından gümrük iĢlemlerinin yapılmasına elveriĢli olmadığı ifade edilebilir.

Risk Analizi ve Gümrük Muhafaza:

Öncelikle, kaydedilmekte

daha ve

gereken

yakalamalar hallerde

“Kaçakçılık Banka

Bilgi

Bankası”na

üzerinden

sorgulamalar

yapılabilmektedir. Buna ek olarak, Kaçakçılık Bilgi Bankasına kaydedilmeyen asayiĢle ilgili bilgilerin tutulduğu bir defter de bulunmaktadır. Gürbulak Sınır GeçiĢ Noktasında gerçekleĢtirilen yakalamalar, aylık olarak hazırlanan bültenlerde de yer almaktadır. Ayrıca, gerçekleĢtirilen bazı yakalamaların görüntüleri de alınmaktadır.

Risk analizi çalıĢmalarına bir katkı da Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü tarafından kullanılan uluslararası veritabanları ve projelerdir. Gümrük MüsteĢarlığı olarak, ZKA tarafından yürütülen Balkan ve Cargo Info Sistemine, Dünya Gümrük Örgütü Bölgesel Ġstihbarat Ġrtibat Ofisleri Projesine (RILO) ve Gümrük Muhafaza Ağı (CEN) sistemine ve Güneydoğu Avrupa ĠĢbirliği GiriĢimi (SECI) Sınır AĢan Suçlarla Mücadele Merkezi Projelerine üye olunmuĢtur. Bu projeler kapsamında çeĢitli istihbari bilgiler Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü‟ne ulaĢmakta ve bu bilgiler de sınır kapısına iletilmektedir. Sınır kapısı tarafından gerekli çalıĢmalar ya

da hazırlıklar yapılmaktadır. Bu bilgiler spesifik bir bilgi (ihbar) olabileceği gibi, ilginç rotaları ve saklama yöntemlerini gösteren uyarı mesajları Ģeklinde de olabilmektedir. ġu an itibariyle, kaçakçılıkla mücadele açısından arzu edilen sistematik risk analizi sürecine geçiĢ yapılmaktadır. Bu kapsamda, 2004 yılında Avrupa Birliği‟ne sunulan “Türk Gümrük Ġdaresinin Modernizasyonu Projesi II kapsamında” merkezi ve yerel bazda sistematik risk analizi sürecine geçilmek üzere bir teknik yardım projesi alınmıĢtır. Proje kapsamında merkez ve taĢra teĢkilatında çeĢitli eğitimler gerçekleĢtirilmiĢ ve Risk Yönetimi Politika Belgesi ve Eylem Planı hazırlanmıĢtır. Bu eylem planının uygulanmasıyla Gümrük MüsteĢarlığı‟nda risk analizinin çok daha sistematik bir Ģekilde yürütülebileceği öngörülmektedir.

Bunlara ek olarak, gümrüğe beyan edilen belgelerde, yolcu ve Ģoförlerin vücut göstergelerinde Ģüphelenilen hususlar olduğunda da gerekli araĢtırma/arama yapılmakta, Ģüpheli durumlarda Gümrük Müdürlüğü bilgilendirilmekte, bir suç unsuruna rastlanılırsa dosya hazırlanarak adli makamlara iletilmektedir.

Gümrük kapısında Fiziki kontrole tabi tutulan araçların ortalama yüzdesi % 3‟tür.

MOR (Measurement of Results) Projesi24 verilerine göre Türkiye‟de ortalama fiziksel muayeneye tabi tutulan beyanname sayısı ise ihracatta % 10, ithalatta % 30‟dur.

Sınır Kapısında kullanılan haber alma yöntemleri:

Yerel bazda yürütülen istihbarat çalıĢmaları, muhbir kullanımı, Genel Müdürlükten alınan yabancı ülke yakalama bilgileri, uyarı mesajları, ikili iĢbirliği anlaĢması bulunan ülkelerden talep edilen bilgiler vb.‟dir. Ayrıca, Sınır Kapısı tarafından elde edilen ihbarlar, Ġhbar ve Kara Kapıları TaĢıt Takip Programına kaydedilerek takip edilmektedir.

Sınır Kapısında genel olarak karĢılaĢılan kaçakçılık türleri; ÇıkıĢ kaçakçılığı olarak: uyuĢturucu, altın, tıbbi ilaç, döviz, kimyevi madde, oto parçası, çay v.s. GiriĢ kaçakçılığı: Akaryakıt, sigara, uyuĢturucu (baz, morfin, esrar afyon sakızı), çay, kilim, tütün, uyarıcı ilaçlar, kozmetik, veteriner ilaçları, insan kaçakçılığı v.s. yapılmaktadır.

Topluluk programlarından olan ve Türkiye‟de Gümrük MüsteĢarlığı‟nca yürütülen Customs 2007 Programı çerçevesinde yürütülen Sonuçların Değerlendirilmesi (Measurement of Results) Projesi ile gümrüklerin uygulama performanslarının ölçülerek, AB genel ortalamasının bulunması, her bir ülkenin bu yapı içerisinde hangi aĢamada ve hangi performansta olduğu belirlenmektedir. Söz konusu projeye 1 Temmuz 2002 tarihinden itibaren aday ülkelerin de dahil edilmesine karar verilmiĢ ve Türk Gümrük Ġdaresi de 29.06.2002 tarihli 4357 sayılı MüsteĢarlığımız Makam Onayı ile dahil olmuĢtur. Projeye iliĢkin olarak ilgili birimlerden sağlanan üç aylık ve yıllık veriler Gümrük Beyannameleri, Kontroller, Koruma (CITES), Ekonomik Operatörler, Ġzinler, Personel ve Eğitim Konuları ile MüĢteri Tatmini baĢlıkları altında Avrupa Komisyonuna iletilmektedir. Komisyon tarafından bu veriler konsolide bir tablo haline getirilmektedir.

Kaçakçılıkla mücadelede ve kaçakçılığı önlemede kullanılan karĢı önlemler:

Zamanlı-zamansız yapılan arama ve kontroller, yapılan yakalamaların adliyeye intikali ile medyaya duyurulması, narkotik detektör köpeklerin faaliyet gösteriyor olması, belli zamanlarda saha içerisinde lüzumsuz dolaĢan insanların takip edilmesi, bilgisayar sistemi üzerinden taĢıt ve Ģahısların giriĢ-çıkıĢlarına yönelik risk analizleri yapılması, yapılan analiz neticesinde araçların yerel takibat bazında ihbar kaydına alınması ile bu tür araçların hangarda detaylı kontrolünün yapılması gibi iĢlemlerden ibarettir.

Sınır Kapısında muhafaza ile ilgili kullanılan veri tabanı sistemleri:

1- Ġhbar ve Kara Kapıları TaĢıt Takip Programı kullanılmaktadır. Program iki modülden oluĢmaktadır: a- İhbar Modülü: Ġhbarlar, Merkez ve TaĢra TeĢkilatlarında kurulmuĢ olan Ġhbar Değerlendirme Komisyonu tarafından kaynak, güvenilirlik ve doğruluk açısından değerlendirilir. Ġhbarın iĢleme konulmasına karar verilirse, KiĢi, TaĢıt, Firmalara iliĢkin ihbarlar Ġhbar Modülüne kaydedilir.

b- Kara Kapıları Taşıt Takip Modülü: Gümrüklü sahaya giriĢ ve çıkıĢta taĢıtlar, sürücüler ve taĢımacılık Ģirketlerine iliĢkin bilgiler programa girilmekte ve herhangi bir zamanda takip edilebilmektedir. Veri giriĢi, gümrüklü sahanın hem giriĢinde

hem

çıkıĢında

yapılmaktadır;

böylece,

taĢıtlar

kolaylıkla

izlenebilmektedir. Veri giriĢi sonucunda program operatöre ikaz verirse, araç ihbar doğrultusunda aranmaktadır.

Kara kapıları taĢıt takip programında geçmiĢe yönelik giriĢ ve çıkıĢlar sorgulanabildiği gibi, yakalamalarla ilgili istatistiki bilgiler de mevcuttur. 2- Kaçakçılık Bilgi Bankası bulunmaktadır. Program 1994 yılında uygulamaya baĢlamıĢtır. Ġhtiyaçlar ve KiĢisel Verileri Koruma Kanun Tasarısı kapsamında 2004 yılında gözden geçirilmiĢtir. Bu veritabanına gümrük ve diğer kolluk kuvvetleri (jandarma, polis, sahil güvenlik, vb.) tarafından gerçekleĢtirilen uyuĢturucu madde, silah ve mühimmat ve ticari eĢya yakalamalarına iliĢkin bilgiler girilmektedir. Risk analizi için kullanılmaktadır. Uluslararası Örgütlerden alınan yakalama bilgileri de dahil edilmektedir. Ġntranet üzerinden çalıĢmaktadır (sınırlı eriĢim). Kaçakçılık Bilgi Formları elektronik ortamda doldurulmakta ve onaylanmak üzere

internet

üzerinden

Genel

Müdürlüğe

gönderilmektedir.

Sürekli

güncellenmektedir.

Kara Kapıları TaĢıt Takip Programında geçmiĢe yönelik giriĢ ve çıkıĢlar sorgulanabildiği gibi, yakalamalarla ilgili istatistiki bilgiler de mevcuttur.

Sınır Kapısında çalıĢan gümrük personelinin yetki ve sorumlulukları:

Gümrük çalıĢanları yetki ve sorumluluğunu kanun ve yönetmeliklerden almaktadır. Her mevki ve birim yapmıĢ olduğu iĢlemlerden dolayı bir üste ve kanunlara karĢı sorumludur.

1-Kaçak Ġstihbarat Narkotik Gümrük Muhafaza Müdürlüğü’nde görevli tüm personel kaçakçılığı izleme ve önleme konusunda, idarecilerle koordinasyonlu bir Ģekilde her türlü istihbari bilgi toplama, risk analizi yapma, riskli görülen kiĢi, eĢya ve taĢıtları arama, takip baĢlatma, bir kısım personel kendi uzmanlık alanına giren konu ve hususlarda daha detaylı çalıĢma yapma, suç Ģüphesiyle adli makamlara intikal ettirilecek dosyaları hazırlama, bu dosyalar kapsamında araĢtırma yapmak, bilgi ve belge toplama yönlerinde hizmet akıĢı sağlamakla görevlidir. Yaptığı istihbarat çalıĢmalarını bilgisayarda ihbar kayıtlarına alarak takibini yapmak, kaçakçılığın ortaya çıkarılmasında ilgili kuruluĢlarla iĢ birliği yapmak da fonksiyonları arasındadır.

2-Gürbulak Gümrük ve Muhafaza BaĢmüdürlüğü; Gümrük sahası ve bağlantılarındaki iĢ akıĢı ve yönetim organizasyonu ve diğer kamu ve özel kuruluĢlarla iliĢkileri yürütmektedir.

3-Gürbulak Gümrük Müdürlüğü; Her türlü ithalat, Ġhracat transit, yolcu iĢlemlerini baĢlatmak ve sonlandırmak, kendi bünyesindeki idari organizasyonun düzgün olarak iĢleyiĢini sağlamak.

4-Gürbulak Gümrük Muhafaza Müdürlüğü; Gümrük sahasına giriĢ-çıkıĢ yapan araçları ve araç sürücülerini bilgisayara kaydetmek, Sahanın güvenliğini sağlamak ve kaçakçılıkla mücadele etmekle görevlidir.

Gümrük Birimleri Ġle Ġlgili Olarak;

1-Gümrük Müdürü; Gümrük iĢlemlerinin kanun, yönetmelik ve sair mevzuata uygun olarak yürütülmesini sağlaması için personelin sevk, idare ve yönlendirilmesini sağlamakla yükümlüdür.

2-Gümrük Müdür Yardımcısı; Gümrük iĢlemleri ile bu iĢlemlerin aksamadan yürütülmesinde Gümrük Müdürüne yardımcı olmaktadır.

3-Onay Servisleri; Ġhracat, Ġthalat, Transit, TIR karneli giriĢ-çıkıĢ iĢlemleri ile ilgili belgelerin birbirine uyumlu olması ve BĠLGE ve TIR takip Programına veri giriĢ iĢlemlerinin yapıldığı birimdir.

4-Muayene Memurları; 4458 sayılı Gümrük Kanununa bağlı Gümrük Yönetmeliğinin 184. maddesi gereği gümrük vergileri ile gümrük idaresince tahakkuku gereken diğer vergileri tahakkuk ettirmek veya muafiyet hükümlerini uygulamak, gümrük, dıĢ ticaret, Türk Parasının Kıymetini Koruma Mevzuatı ile 5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu ile diğer mevzuat hükümleri bakımından iĢlemleri yürütmek, eĢyayı muayene ve kontrol etmek, GTĠP belirlemek, ithalat, ihracat, kıymet, tarife, menĢe ile ilgili mevzuatlara göre araĢtırma yapmak ve uygulamak, tüm gümrük iĢlemlerinde sözlü ya da yazılı olarak beyanların doğruluğunu denetlemek, sınır ticareti kapsamında ithalat, ihracat iĢlemlerini sınır kapımızdan yapmakla sorumludurlar.

5-Gözetim Memurları;

Muayene Memurlarının kendilerine tevdi ettiği

iĢlemleri yapmakla görevlidirler.

6-Servis Memurları: Gümrük Ġdaresi tarafından kendilerine verilen iĢlemler ile servisleri ile ilgili yazıĢmaları yapmakla sorumludurlar.

Gümrük Muhafaza birimleri ile ilgili olarak:

1. Gümrük Muhafaza Müdürü; Gümrük sahası ve bağlantılarındaki görev ve sorumluluğuna giren konularda gereği gibi, tüm yetkilerini kullanmak, takip ve kontrolden sorumludur.

2- Gümrük Muhafaza Müdür Yardımcısı; Gümrük Muhafaza Müdürünün görev ve sorumluluğuna giren bütün konularda Müdür'e yardımcı olur.

3-Gümrük Muhafaza Bölge Amiri: Bölge Amirliğine bağlı Kısım Amirliğinin, Amiri sıfatı ile görevin düzenli ve verimli bir biçimde yürütülmesini sağlar. Sorumluluğundaki birimleri ve personeli sevk ve idare eder, denetler, aksaklıkları giderir, operasyonların planlanması ve icraattan sorumludur.

4-Gümrük Muhafaza Kısım Amiri: Kısım Amirliklerinde görevli personeli sevk ve idare etmek, denetleme, çalıĢma iliĢkilerini ve düzenini sağlamakla görevlidir.

5-Gümrük Muhafaza Memuru: Gümrük sahasına giriĢ yapan, kiĢi eĢya taĢıtların kontrolünü yapmak, gümrük sahasına giriĢ ve çıkıĢ yapan araçların bilgisayar kayıtlarını yapmak, gümrük sahasından çıkıĢ yapan kiĢi, eĢya ve taĢıtların gümrük ve polis iĢlemlerinin bitirilmeden gümrüklü sahadan çıkıĢlarını önlemek, gümrüklü sahanın takip ve muhafazasını sağlamak, kaçakçılığı men ve takip etmekten sorumludurlar.

Mevcut Ekipman:

Gürbulak sınır kapısında kullanılan teknik cihazları; Ionscan Cihazı, Arama Çantası (matkap, anahtar, vb.), Videoscope Cihazı, Yoğunluk Ölçüm Cihazı, Radyasyon El Detektörü, Co2 Ölçüm Cihazı (Gaz Data), Fork-lift, Arama Hangarı, Araç Takip Sistemi, Plaka Okuma Sistemi ve Kapalı Devre TV Sistemi (CCTV) olarak sıralamak mümkündür. ġu an itibariyle Gürbulak sınır kapısında X-Ray cihazı bulunmamaktadır. Ancak, MüsteĢarlığımız tarafından hazırlanarak “Avrupa Birliği Katılım Öncesi Mali ĠĢbirliği Programı” kapsamında sunulan ve 2004 yılında kabul edilen “Türk Gümrük Ġdaresinin Modernizasyonu II” konulu Proje kapsamında, Gürbulak sınır kapısı için yarı-sabit bir X-Ray cihazının alımı yapılmıĢ olup kurulum aĢamasında bulunmaktadır. Söz konusu X-Ray sisteminin Kasım 2007 sonunda kullanıma hazır hale getirilmesi planlanmaktadır.25

2.4.

Türkiye’de

Sınırlarda

Gümrük

Kontrol

ĠĢlemlerinin

KolaylaĢtırılmasına Yönelik Ulusal Düzenlemeler

BaĢbakanlığın 2006/11 sayılı Genelgesi ile ülkemiz ile sınır komĢularımız arasında kara sınır kapılarından yapılan giriĢ ve çıkıĢ iĢlemlerindeki bürokrasi ve kırtasiyeciliğin azaltılması; giriĢ ve çıkıĢların güvenli, hızlı ve kolay bir Ģekilde gerçekleĢtirilmesi amacıyla birtakım yeni tedbirler getirilmiĢtir.

Bu tedbirlerin bir kısmı “Özel Kullanıma Mahsus Kara TaĢıtları”na yöneliktir. Buna göre; Türkiye gümrük bölgesi dıĢında yerleĢik kiĢilerin, geçici ithalat rejimi kapsamında turistik kolaylıklardan faydalanmak ve gümrük vergilerinden tam muafiyet uygulanmak suretiyle Türkiye‟ye getirdikleri özel kullanıma mahsus kara taĢıtlarının

geçici

ithaline

iliĢkin

iĢlemlerde

aĢağıda

belirtilen

hükümler

uygulanmaktadır:

1 - Gümrük muhafaza görevlileri, kara sınır kapısından giriĢ yapan taĢıtların harici kontrolünü yaparak ve yolcuları herhangi bir kayıt yapmaksızın pasaport polisine yönlendirmektedir. 2 - Pasaport polisi, yurda giriĢ yapan kiĢilere ait kimlik bilgilerini kaydettikten sonra taĢıtı gümrük iĢlemi yapılmak üzere gümrük memuruna sevk edecektir. 3 - Gümrük memuru, pasaport polisi tarafından bilgisayar ortamında yapılan kayıtlardan kendisine ulaĢan kısma ilave olarak taĢıta iliĢkin bilgileri taĢıt takip programına kaydettikten sonra pasaporta taĢıtın yurtta kalma süresini de iĢleyerek kayıt iĢlemini tamamlayacaktır.

4 - Yurda geçici olarak getirilen özel kullanıma mahsus kara taĢıtlarının geçici ithaline iliĢkin bilgiler, taĢıt takip programı üzerinden izlenecek ve taĢıt giriĢ-çıkıĢ formu uygulamasına son verilecektir.

Bu kapsamda, Genelge ile ilgili idareler arasında taĢıt takip programının kurulmasına iliĢkin koordinasyonun BaĢbakanlık Ġdareyi GeliĢtirme BaĢkanlığı tarafından sağlanacağı belirtilmiĢtir. Uygulamaya 1.6.2006 tarihi itibariyle geçilmiĢ bulunmaktadır.

Genelge ile getirilen kolaylıklar arasında en çarpıcı olanları ithalat ve ihracat iĢlemlerine yönelik olanlarıdır. Bu hükümlerle sınır kapılarında trafiğin oluĢması büyük ölçüde engellenmiĢ ve ithalat ile ihracat iĢlemlerinin daha uygun koĢullarda gerçekleĢtirilmesine iliĢkin bir düzenleme getirilmiĢtir.

Bu düzenleme, Ġhracat ve Ġthalat ĠĢlemlerinin Ġç Gümrüklerde Yapılmaya baĢlanmasına dayanmaktadır. Bu doğrultuda, ihracat ve ithalata iliĢkin gümrük iĢlemlerini kolaylaĢtırmak ve kara sınır kapılarında yaĢanan yoğunluk ve gecikmeleri önlemek amacıyla aĢağıda belirtilen tedbirlerin alınması gerektiği belirtilmiĢtir. Buna göre; 1- 1.5.2006 tarihinden itibaren kara sınır kapılarında sadece transit iĢlemlerinin yapılması, ithalat ve ihracata iliĢkin gümrük iĢlemlerinin ise iç gümrüklerde gerçekleĢtirilmesi,

2 - En yakın iç gümrüğe uzaklığı 100 kilometreden fazla olan sınır kapılarında, ihracat ve ithalata iliĢkin gümrük iĢlemlerinin 31.12.2006 tarihine kadar yapılmaya devam edilmesi, ve 3 - Gümrük MüsteĢarlığı‟nın, Türkiye genelinde ithalat ve ihracat iĢlemlerinin iç gümrüklerde yapılmasını sağlayacak düzenlemeleri 31.12.2006 tarihine kadar tamamlaması karara bağlanmıĢtır.

Genelge ile getirilen bir baĢka düzenleme Kara Sınır Kapılarındaki Dezenfeksiyon iĢlemlerine iliĢkindir. Buna göre; Gümrük iĢ ve iĢlemlerinin basitleĢtirilmesi, giriĢ ve çıkıĢların kolaylaĢtırılması amacıyla dezenfeksiyon uygulamasına iliĢkin olarak aĢağıdaki tedbirlerin alınması istenmiĢtir. Bu düzenlemeye göre;

1 - Dezenfeksiyon, sadece salgın ve bulaĢıcı hastalık riski bulunan ülkelerden, bitki ve bitkisel ürünler ile canlı hayvan ve hayvansal ürün taĢıyan ticari kara taĢıtlarına uygulanacağı, insan taĢımaya mahsus kara taĢıtları ile diğer taĢıtlara uygulanmayacağı, 2 - Salgın ve bulaĢıcı hastalık bulunan ülkelere açılan sınır kapılarında, salgın süresiyle sınırlı olmak üzere sınırın kapatılacağı ve karantina dahil her türlü tedbirin alınacağı, 3 - Dezenfeksiyonun gümrük sahasında iĢ ve iĢlem süreçlerini uzatmayacak ve yığılmalara yol açmayacak Ģekilde uygulanması konusunda sınır mülki idare amirlerinin gerekli tedbirleri alacağı vurgulanmıĢtır.

Söz konusu Genelge kapsamında getirilen bir baĢka düzenleme Transit Geçen Araçlardaki Muafiyetlere iliĢkindir.

Bu düzenleme ile, üçüncü bir ülkeden bir baĢka ülkeye eĢya taĢımak amacıyla ülkemiz üzerinden transit geçiĢ yapan Türk ve yabancı plakalı TIR araçlarının standart depolarında bulunan akaryakıta uygulanacak muafiyet miktarında, Türk ve yabancı plakalı araçlar arasında ayrım yapılmayacağı belirtilmiĢtir. Söz konusu araçların depoları, giriĢ kapısında mühürlenecek ve çıkıĢ kapısında kontrol edilerek çıkıĢlarına izin verilecektir.26

Genelge Çerçevesinde Gümrük MüsteĢarlığı‟nca Yapılan Bazı ÇalıĢmalar:

Bu Genelge çerçevesinde Gümrük MüsteĢarlığı‟nca yapılan çalıĢmalar neticesinde Habur ve Gürbulak Sınır Kapılarımız dıĢındaki diğer sınır kapılarımızda iç gümrük kurulmasına gerek olmadığı hususu 31.07.2006 tarihli, 51 sayılı Gümrük MüsteĢarlığı yazısı ile BaĢbakanlığa bildirilmiĢtir. BaĢbakanlık Ekonomik ve Mali ĠĢler Dairesi BaĢkanlığı‟ndan alınan 10.08.2006 tarihli, 10898 sayılı yazıda Gürbulak ve Habur Kara Sınır Kapıları için iç gümrük kurulması uygun bulunmuĢtur.

Gürbulak Kara Sınır Kapısı için 07.01.2007 tarihli, 26396 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan 2006/11515 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Doğubeyazıt Gümrük Müdürlüğü27; Habur Sınır Kapısı için 02.03.2007 tarihli, 26450 sayılı Resmi

26 27

24.03.2006 tarih ve 26118 sayılı Resmi Gazete. 07.01.2007 tarih ve 26396 sayılı Resmi Gazete.

Gazete‟de yayımlanan 2007/11733 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Ġpek Yolu Gümrük Müdürlüğü28 kurulmuĢtur.

Bu noktada değinmeye değer bir baĢka husus, Gümrük MüsteĢarlığı‟nın, gümrük iĢlemlerinin basitleĢtirilmesi ve harmonizasyonuna yönelik 1982 BM EĢyanın Sınır Kontrollerinin UyumlaĢtırılması Uluslararası SözleĢmesi ve Gümrük ĠĢlemlerinin BasitleĢtirilmesine ĠliĢkin Revize Kyoto SözleĢmesi gibi önemli uluslararası anlaĢmalara da bu anlaĢmaların onaylanmasıyla taraf olmasıdır.

Gümrük MüsteĢarlığı‟nın yoğun bir Ģekilde yürüttüğü çalıĢmalar neticesinde, gümrük beyannamelerinin elektronik ortamda iĢlenme oranı da neredeyse % 100‟ü bulmuĢtur. Bu çerçevede, daha önce de değinildiği gibi „Elektronik Ġmza‟ ve „Mobil Ġmza‟nın uygulanmasına yönelik somut adımlar da atılmıĢ durumdadır.

Gümrük MüsteĢarlığı, mükellefler tarafından bilgi ve belgelerin sadece bir kez verilmesini ve bu otoriteler arasında paylaĢılmasını sağlayan „Tek Pencere‟ kavramının

ülkemizde

uygulanmasına

yönelik

bir

pilot

projenin

koordinatörlüğünü yürütmektedir.

Bu anlattıklarımızdan da anlaĢılacağı üzere Gümrük MüsteĢarlığı iç düzenlemeler yoluyla ticaretin kolaylaĢtırılmasına yönelik adımlar atarken, dünyadaki geliĢmelere de kayıtsız kalmayarak bunları uygulama yönünde gerekli adımları atmaktadır.

02.03.2007 tarih ve 26450 sayılı Resmi Gazete.

SINIRDAKĠ

GÜMRÜK

KONTROL

ĠġLEMLERĠNĠN

BASĠTLEġTĠRĠLMESĠNĠN EKONOMĠK ETKĠSĠ

Gümrük idarelerinin geleneksel fonksiyonu, devlet idaresine gelir temin etmek, yerli sanayileri korumak ve ülkenin yabancı ürünlerin kolayca girebildiği bir pazar durumuna gelmesini önlemek iken, günümüzde ise, bu geleneksel fonksiyon da büyük ölçüde devam ederken, daha çok „yasal ticaretin kolaylaĢtırılması ve yasadıĢı ticaretin engellenmesi‟ prensibinin etkin uygulanması Ģeklinde ortaya çıkmaktadır. Bu prensiple hedeflenen iki ana unsur; toplumun refahını artırmak ve aynı zamanda topluma maksimum düzeyde bir koruma sağlamaktır.

Güvenliğin sağlanması ve ticaretin kolaylaĢtırılması birbiri ile çeliĢen amaçlar değildir. Bilakis, modern ve etkin sınır kontrolleri sadece ticareti kolaylaĢtırmakla kalmamakta aynı zamanda güvenliği de artırabilmektedir.

Ticaretin kolaylaĢtırılması, ticaret iĢlemleri bütününde etkinliği artırma ve maliyetleri düĢürme üzerine odaklanmaktadır.

Ticaretin kolaylaĢtırılması, 1996‟da Singapur‟daki ilk Dünya Ticaret Örgütü Bakanlar Konferansı‟ndan beri DTÖ‟nün gündemindedir. DTÖ‟nün internet sitesinde, ticaretin kolaylaĢtırılması; uluslararası ticarette eĢyanın dolaĢımı için gereken verilerin, toplanması, sunulması, iletilmesi ve iĢlenmesi için uluslararası ticaret prosedürlerinin basitleĢtirilmesi ve harmonizasyonu olarak açıklanmaktadır. Doha Bildirisinde ise biraz farklı bir yaklaĢımla transitteki eĢya da dahil olmak üzere,

eĢyanın serbest dolaĢıma giriĢi ve gümrüklemesinin hızlandırılmasına vurgu yapılmaktadır.29

Ticaretin kolaylaĢtırılması; - Formalitelerin basitleĢtirilmesi (ve mümkünse kaldırılması), - Kanun ve diğer düzenlemelerin uyumlaĢtırılması, - Fiziki altyapı ve tesislerin, ulaĢım ve gümrük iĢlemlerini de kapsayacak Ģekilde iyileĢtirilmesi ve standartlaĢtırılması gibi hususları kapsamaktadır.30

Bu kapsamda, Sınırlardaki gümrük kontrol ve iĢlemlerinin basitleĢtirilmesi ve harmonizasyonu, ticaretin kolaylaĢtırılması çabalarının en önemli unsurlarından birini oluĢturmaktadır.

Gümrük iĢlemlerinin etkinliğinin ve verimliliğinin artırılmasının, ülkelerin ekonomik rekabet edebilirliği, uluslararası ticaretin büyümesi ve küresel pazarın geliĢmesi üzerinde büyük etkisi vardır. Yüksek rekabet içindeki dünya pazarlarında, uluslararası ticaret ve yatırımın, verimli, destekleyici ve kolaylaĢtırıcı bölgelere akması kaçınılmazdır.31 Buna paralel olarak, fazla kırtasiyeciliğin, hantallığın hüküm sürdüğü yüksek maliyetli yerlerden de iĢ çevrelerinin kaçıĢının yaĢanması beklenmelidir.

Kleitz, Anthony, “Costs and Benefits of Trade Facilitation”, Trade Facilitation, 2003, s.165. Butterly, Tom, “Trade Facilitation in a Global Trade Environment”, Trade Facilitation, 2003, s.43. 31 http://www.wcoomd.org “Trade Facilitation Initiatives and Simplification of Customs Procedures” 30

Ticaretin KolaylaĢtırılmasının dünya ekonomisi açısından önemi birkaç maddede ele alınabilmektedir:

1- Birkaç ülkede gerçekleĢen üretimin bir baĢka ülkede birleĢtirilip nihai ürüne dönüĢebilmesi sonucu, yavaĢ ve verimsiz sınır iĢlemleriyle uğranılan gecikme ve maliyetler katlanabilmektedir. 2- „Tam zamanında (just-in-time) üretim‟ ve „tam zamanında teslimat‟a artan güven, „tam zamanında gümrük iĢlemleri‟ni de iĢ çevreleri ve mükellefler için en önemli faktörlerden biri haline getirmiĢtir. 3- Kaynak ve personel sıkıntısı yaĢayan küçük ve orta boy iĢletmelerin maliyeti artıran sınır iĢlemlerinden dolayı, pek çok iĢ fırsatlarından yararlanamayacağı da açık bir husustur. 4- Ticaretin serbestleĢtirilmesi çabalarının sonucu olarak tarifelerdeki azalma veya sıfırlanmalar sonrasında, tarife dıĢı engellerin kaldırılması ve özellikle gümrük iĢlemlerinin etkin hale getirilmesi çabaları daha bir ön plana çıkmıĢtır.32 5- Yine, yatırım kararlarının alınmasında üretim merkezine ham madde ve diğer üretim unsurlarının rahat bir Ģekilde girip çıkabilmesi de ülkeye olan „doğrudan yabancı yatırımları‟ etkileyebilmektedir.

Ticaretin

kolaylaĢtırılması,

rekabet

edebilirlik

pazara

entegrasyon

konusunda dinamik bir etkiye sahiptir. Öte yandan, tam zamanında (just-in-time), hava taĢımacılığının artan kullanımı gibi modern taĢımacılık teknikleri ve küresel 32

Livanos Cattaui, Maria, “The Importance of Trade Facilitation to Business”, Trade Facilitation, 2003, s.185.

100

tedarik zincirlerinin ortaya çıkması ve e-ticaret gibi küresel ekonomide etkili bir Ģekilde rekabet edebilmek için uluslararası sınırlarda Ģeffaflık ve hızı gerekli kılmıĢtır. E-ticaretin uygulama alanının geliĢtiği bir durumda, eĢyanın sınırlarda günlerce beklemesi elbette ekonomik etkinliğe büyük bir engel oluĢturmaktadır.

Bundan dolayı, ticaretin kolaylaĢtırılması stratejisinin, ulusal ve bölgesel ticaret politikaları ile ekonomik kalkınma planlarına entegre edilmesini sağlamak gerekmektedir. Bunun uzun dönemli amacı, uluslararası düzeyde bütünleĢmiĢ ticaretin kolaylaĢtırılması yapısı ve destekleyici „network‟ün oluĢturulması olabilir ki bu da üzerinde anlaĢmaya varılmıĢ uluslararası standart ve araçlara dayanacaktır.33

Ticaretin kolaylaĢtırılması, Ģirketler için bürokrasi yükünün azalması, küçük ve orta boy iĢletmelerin uluslararası ticarete katılımının kolaylaĢması ve artması, yolsuzluğu azaltıp, bütün ülkelerin küresel ticaretten faydalanmasına yardımcı olur.34

ĠĢlemlerin basitleĢtirilmesinin KOBĠ‟lere daha büyük oranda faydası vardır. Çünkü, KOBĠ‟lerin genellikle formaliteleri karĢılamaya ayıracak derecede büyük bütçeleri yoktur. Bunun yanında, iĢlemlerin basitleĢtirilmesinin ilgili ülkeye yapılacak reel yatırımlara da etkisi olmaktadır. Bu yatırım, duruma göre milyonlarca veya milyarlarca YTL ile de ölçülebilecek kazançlara ulaĢabilmektedir.

Daha etkili prosedürler ve daha düĢük iĢlem maliyetleri, statik ve dinamik yoldan ekonomiye önemli faydalar sağlayabilmektedir. 33 34

Butterly, T., s.29. Ibid. s.31.

101

Bu faydalar; -

eĢya ve hizmet ticaretinin artırılması,

rekabetin artırılması ve bu sayede kaynakların etkin kullanımının sağlanması, teknoloji transferinin teĢviki ve üretkenlik kazançlarının gerçekleĢtirilmesi,

uluslararası yatırımları teĢvik edici unsur oluĢturulması, ekonomik büyüme ve daha yüksek yaĢam standartlarına katkıda bulunulması,35

ticaretin kolaylaĢtırılması ve artan rekabet ile fiyatların düĢmesi,

artan Doğrudan Yabancı Yatırımların iĢsizliği düĢürmesi,

gıda ürünlerinin tüketicilere daha taze bir Ģekilde ulaĢması Ģeklinde ortaya çıkmaktadır.

Ticaretin kolaylaĢtırılması çabaları çok çabuk sonuçlanamayabilmektedir. AB‟nin kendi içinde gümrük birliğini sağlaması (1968) ile Tek Ġdari Belge‟nin kullanılmaya baĢlanması (1988) arasında 20 yıl geçmiĢtir. Belge, kullanılan 50 kutucuğuyla yaklaĢık 150 farklı belgenin yerini almıĢtır.36

Ticaretin kolaylaĢtırılmasının sağladığı faydaları niceliksel olarak ortaya koymak güçse de bir takım veriler mevcuttur:

Singapur‟da ticaretin kolaylaĢtırılması „network‟ün uygulanmasıyla mükellefler elektronik ithalat ve ihracat beyannameleri verebilme imkanına kavuĢmuĢtur. Bu durum, Singapur‟un GSYĠH‟sının yaklaĢık %1‟i oranında bir tasarruf sağlamıĢtır. ġili‟de EDI (Electronic Data Interchange)‟nin kullanılmaya baĢlanmasıyla iĢ 35 36

Kleitz, A. s. 167. Komaz, Alfred, “New Instruments Simplifying Trade Procedures”, Trade Facilitation, 2003, s.250.

102

çevrelerinin ayda 1 milyon dolar tasarruf ettikleri tahmin edilmektedir.37 Slovakya Gümrük Ġdaresi‟nde modernleĢtirme çalıĢmaları ve bilgi iĢlem teknolojilerinin etkin bir Ģekilde kullanılmaya baĢlanmasıyla 1995‟ten beri ithalattaki gümrükleme zamanı yarı yarıya azalmıĢtır.38 OECD‟nin bir çalıĢmasında verimsiz sınır iĢlemlerinin, toplam iĢlem değerinin %2‟si ile %15‟i arasında bir miktar oluĢturduğu sonucuna varılmıĢtır.39

Purdue Üniversitesi‟nden David Hummels tarafından yapılan ve daha çok taĢımacılıkta geçen zamanın ticaret üzerindeki etkisinin anlatılmaya çalıĢıldığı „Bir Ticaret Engeli Olarak Zaman‟ baĢlıklı çalıĢmada, üretilen eĢya için nakliye sırasında geçen her bir günün eĢyanın % 0,8‟lik değerine eĢit olabildiğini ifade etmektedir.40 Yine aynı çalıĢmada, gümrük muayenesi için eĢyanın 4 günlük bir bekleme süresinin pek çok eĢyaya uygulanan tarifeye eĢdeğer bir rol oynadığının tahmin edildiği ifade edilmektedir.41

Ticaretin kolaylaĢtırılmasına iliĢkin yasal ve yapısal düzenlemelerin kendisi de kısa vadede maliyet unsuru olabilmesine karĢın, uzun vadede maliyetleri düĢürücü ve tasarruf sağlayıcı etkiye sahiptir.42

Ticaretin kolaylaĢtırılması, kamu sektörüne de katkılar sağlayabilmektedir. Bu konuda,

iĢlemlerin

basitleĢtirilmesi

otomasyonun

artmasıyla

gümrükte

Butterly, T., s..38. Bruno, Peter, “Trade Facilitation in the Accession to the European Union”, Trade Facilitation, 2003, s.308. 39 Cattaui, M.L., s.184. 40 Hummels, David, Time As A Trade Barrier, Purdue Üniversitesi, 2001, s. 4. 41 Ibid. s. 5. 42 Kleitz,A., s.166. 38

103

kırtasiyeciliğin azaltılması ve personel sayısından tasarruf edilebilmesi örnek olarak verilebilir.43

Sınırlarda gümrük kontrol ve iĢlemleri basitleĢtirildiği ölçüde sonradan kontrol mekanizması ön plana çıkarılmalıdır. Sonradan kontrolün mümkün olduğu durumlarda ve ölçüde sınırdaki kontrollerin yerini alabilmesi de önemli bir kolaylaĢtırma aracı olabilmektedir. Etkin bir sonradan kontrol sistemi, hem devlet gelirlerinin etkin bir Ģekilde toplanması hem de usulsüzlüklerin saptanması açısından etkin bir mekanizma iĢlevini görmektedir.

Yukarıda kolaylaĢtırılması

değinilen ve

hususlardan

özelde

yola

sınırlardaki

çıkarak iĢlemlerin

genel

olarak

ticaretin

basitleĢtirilmesi

harmonizasyonunun; ekonomik büyüme ve refahı artırmaya ve yoksulluğu ortadan kaldırmaya yardımcı olan etkili bir araç olduğu söylenebilir. Bununla birlikte, bu kolaylaĢtırma ve basitleĢtirmeler yapılırken dikkat edilmesi gereken husus toplum güvenliğini sağlarken herhangi bir zaafa meydan verilmemesidir.

Ibid.s.168.

104

4. YEġĠL KORĠDOR UYGULAMASI

YeĢil Koridor, Rusya, Ġsveç ve Finlandiya gümrük idareleri tarafından sağlanan ve Finlandiyalı ve Ġsveçli ihracatçıların Rusya‟ya yapılacak ihracat nakliyatı hakkında elektronik ortamda önceden bilgi iletmelerini gerektiren basitleĢtirilmiĢ bir sistemdir. YeĢil Koridor uygulaması; Finlandiya, Ġsveç ve Rusya Gümrük Ġdareleri arasında 3 Aralık 2002 tarihinde Göteburg‟da imzalanan bir anlaĢmaya dayanmaktadır.

Resim 2: Yeşil Koridor Projesi Açılış Töreni. Yukarıda soldan sağa Rusya, İsveç ve Finlandiya Gümrük İdareleri Başkanları Yeşil Koridor uygulamasının açılışını yaparken görülmektedir.

105

Taraflar arasında akdedilen Protokole göre Yeşil Koridor Projesi; Avrupa Birliği'nden Rusya Federasyonu’na doğru eşya nakliyatına yönelik bir uygulamadır. Protokolde de ifade edildiği gibi ticaret ve ulaşımın düzgün bir şekilde işlemesi hususunda ortak çıkarlarının korunmasını göz önünde bulundurarak tarafların gümrük idareleri arasında işbirliğini artırmayı amaçlamışlardır.

Protokolün 1'inci maddesinde Yeşil Koridor Projesi'nin amacı ortaya konmaktadır. Buna göre; Yeşil Koridor, yasal bir şekilde işleyen firmalarca ihracatı yapılacak eşyanın hem Rusya Federasyonu gümrük bölgesinin ithalat noktalarında hem de varış gümrük idaresinde gümrükleme işlemlerini hızlandırmak, AB üye ülkelerinden Rusya Federasyonu’na olan eşya nakliyatına ilişkin gümrük işlemlerini basitleştirmek ve etkinliğini artırmak olarak formüle edilmektedir.44

Protokolün 2'nci maddesinde 1'inci maddede ifade edilen genel amacın nasıl elde edilebileceğine yönelik ipuçları verilmeye çalışılmaktadır. Bu doğrultuda, Yeşil Koridor Projesi kapsamında yer alan ihracatçılara uygun koşullar yaratılması gerektiği, beyan edilen bilginin doğruluğunun teyit edilebilmesi, tarafların merkez gümrük idareleri arasında taşımacılığa ilişkin bilgi alış verişinde bulunulabilmesi ve taşımacılığın Finlandiya ile Rusya Federasyonu arasındaki sınırdan yapılmasına müsaade edilmesi gerektiği vurgulanmaktadır.

Protokolün 4'üncü maddesinde Yeşil Koridor’un tüketim vergisi damgalı eşyaya uygulanmayacağı belirtilmektedir.

Finlandiya, Ġsveç ve Rusya Federasyonu arasında imzalanan Protokol, Göteburg, 2002.

106

Protokolü imzalayan ülkeler haricindeki ülkelere proje kapatılmamış, diğer ülkelerin de projeye dahil olmak istemeleri halinde, bunu düzenleyen bir ek hazırlanarak bu anlaşmaya ek olarak konulacağı ifade edilmiştir.

Yeşil koridor uygulamasından ayrılmak isteyen taraf, en az altı ay öncesinden diğer taraflara yazılı bildirimde bulunarak ve varsa mevcut olan yükümlülüklerini yerine getirerek ayrılabilmektedir.45

Uygulama, Rusya‟ya ihracat yapan ve Rusya‟ya olan ihracat faaliyetleri ve o ülkedeki iĢ iliĢkileri köklü (well-established) Finlandiya ve Ġsveç Ģirketlerine hitap etmektedir. Rusya Federasyonu, YeĢil Koridor Projesi‟ne çifte faturalandırmaya engel olması nedeniyle büyük önem atfetmektedir. Bu kapsamdaki ilk nakliyatlar 2003 yılının sonlarında pilot uygulamalar olarak baĢlatılmıĢtır.

4.1. Sağladığı Avantajlar

Nakliyat belgesi olarak TIR Karnesi gerekmemektedir. Finlandiya tarafında daha pürüzsüz sınır geçiĢi sağlanmaktadır. Rusya tarafında daha hızlı sınır geçiĢi ve gümrük iĢlemlerini mümkün kılmaktadır. Rusya Gümrük Ġdaresi transit geçiĢ teminatı talep etmemektedir.

Ibid.

107

Finlandiya Gümrük Ġdaresi kanalıyla ön bilgi iletilmektedir ki bu da verilerin güvenilir olduğunu garanti etmektedir. Ġletilen bilgi sınır geçiĢ noktalarında ve Rusya‟daki varıĢ gümrük idaresinde hazır kılınmaktadır. Mesaj trafiği, pahalı olmayan ve ayrı lisanslar gerektirmeyen XML (Extensible Mark-up Language) teknolojisine dayanmaktadır. YeĢil koridor kullanıcılarının kendilerine ayrılmıĢ hizmet noktaları vardır. Ġç transitin baĢlatılması hızlıdır.

4.2. ġartları ve Sorumlulukları

YeĢil

Koridor

uygulaması

gümrük

tarafından

verilecek

bir

yetkiyi

gerektirmektedir. Yetki verilmesinin Ģartları ise (Finlandiya için) aĢağıda sıralandığı gibidir;

- baĢvuru sahibinin Finlandiya‟da aktif bir ihracatçı Ģirket olması - baĢvuru sahibinin ihracat faaliyeti köklü (well established) ve ihracat hacminin yeterli olması, - baĢvuru sahibinin gümrük mevzuatını ciddi bir Ģekilde veya tekrar edecek bir biçimde ihlal etmemiĢ olması, - baĢvuru sahibinin XML mesajları iletebiliyor olması.

Yetki; yerel ihracat gümrükleme yetkisi ve kullanıcının Rusya‟daki alıcı ile kurulmuĢ bağlantısı ile kolaylaĢtırılmaktadır.

108

4.3. YeĢil Koridor Yetkisi Verme Süreci

- Firma, Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟nde yer alan DıĢ Ticaret Dairesi‟ne yazılı baĢvurusunu yapmaktadır. - Ġlgili gümrük bölgesinin beyanına dayanarak Finlandiya Gümrük Ġdaresi, Rusya Gümrük Ġdaresi‟ne Ģirketin YeĢil Koridor kapsamında kabul edilmesi için öneride bulunur. - Rusya Gümrük makamları firmanın YeĢil Koridor kapsamında kabul edilip edilmemesi hususunda karar verir. - Rusya Gümrük Ġdaresi‟nin olumlu karar vermesi halinde, Finlandiya Gümrük Ġdaresi firmaya YeĢil Koridor lisansı verir. - Teknik açıdan denemenin yapılması aĢaması vardır. - Bir sonraki bildirime kadar yetki yürürlükte kalmaktadır. - Yetkinin verilmesi ücrete tabi değildir.

4.4. Rusya ve Finlandiya Arasında YeĢil Koridor Uygulamasının AĢamaları

1- Finlandiya ihracat Ģirketi, Finlandiya‟dan Rusya‟ya ihraç edilecek eĢya ile ilgili Helsinki‟de bulunan Finlandiya Gümrük Ġdaresi IT birimine bilgi gönderir. Bilgi, FTP (File Transfer Protocol) bağlantısı aracılığıyla XML formatında gönderilir.

2- Finlandiya Gümrük Ġdaresi, bilgi mesajına bir tanıtma numarası (identification number) verir ve Rusya Gümrük Ġdaresindeki Bilgisayar Merkezine (Main

109

Scientific Information Computer Center) gönderir. Bağlantı, güvenli VPN (Virtual Private Network) bağlantısıdır.

3- Moskova‟daki Rusya Gümrük Ġdaresi Bilgisayar Merkezi bilgi mesajını alır. Bilgi, otomatik olarak YeĢil Koridor veri tabanına kaydedilir ve FinlandiyaRusya sınırında yer alan gümrük müdürlüğüne gönderilir. Bilgisayar Merkezi, Finlandiya Gümrük Ġdaresi‟ne bilgi mesajının baĢarılı bir Ģekilde alındığına dair sonuç mesajı gönderir. Sonuç mesajı, aynı zamanda, mesajda mantık hataları bulunmadığını da teyit etmektedir. Finlandiya Gümrük Ġdaresi de sonuç mesajını ilgili ihracatı gerçekleĢtiren firmaya iletir.

4- Ġhracat firması olumlu sonuç mesajını alınca nakliyatı baĢlatmasına izin verilir. Eğer sonuç mesajı orijinal bilgi mesajında hatalar olduğunu ifade ederse, düzeltilerek yeniden gönderilmesi gerekir. EĢya, ihracatı yapan Ģirketten ayrılmadan önce araç sürücüsüne; - fatura, - bilgi mesajının tanıtma numarasını da gösteren barkodlu CMR belgesi, - gümrük ihracat belgelerinin teslim edilmesi gerekmektedir. - TIR karnesine gerek bulunmamaktadır. - YeĢil koridor uygulaması “home declaring” adı verilen bir basitleĢtirilmiĢ usulle de birleĢtirilebilmektedir. Buna göre, ihracatçı gümrük belgelerini gümrüğe gitmeden de teyit edebilmektedir.

110

5- Nakliye aracı sınırı geçer: Bu aĢamada YeĢil Koridor uygulamasını kullanan firmaların sınıra giderken kuyruğa girmelerine gerek olmamaktadır. Finlandiya tarafında gümrük iĢlemleri normal süreci takip etmektedir. Rusya tarafında ise, YeĢil Koridor uygulamasını kullanan firmalara ayrı iĢlem giĢelerinde hizmet verilmektedir. Gümrük memuru Rusya transit veri tabanından elektronik bilgiyi çeker. Bilgi CMR belgesine yazılan barkod numarası ile bulunur. Gümrük memuru transit belgesine gerekli bilgiyi ekler ve çıktısını alır. Rusya‟nın Finlandiya ile olan sınır kapısı Torfyanovka (Finlandiya tarafında Vaalimaa Sınır kapısı) gümrük müdürünün beyanatına göre normal nakliyatın iĢlemleri 25 dakika sürerken, yeĢil koridor uygulaması kapsamında bu süreç yaklaĢık 5 dakika sürmektedir. Sisteme yönelik program hükümet yardımı alınarak, katılımcılar tarafından hazırlanmıĢ, ayrıca uygulamaya yönelik olarak içerisinde Bilgi Teknolojileri (IT) bölümünde çalıĢan personelin de yer aldığı özel bir grup oluĢturulmuĢtur. Sistem, günde 24 saat aralıksız çalıĢmakta ve oluĢturulan grup tarafından sürekli kontrol edilmektedir.46

Verilerin güvenliği için IPSec protokolü kullanılıp, veriler internet bağlantısı üzerinden “VPN” veya “SSL” kullanılarak gönderilebilmekte, mesajlarda daha önce bahsettiğimiz

“XML”

standardı

kullanılmakta,

veriler

“Asenkron”

olarak

iletilmektedir. Yazılımlar IBM Websphere yazılımı ile geliĢtirilmiĢ, yazılım

S. B. TASOLUK, ve diğerleri, Rusya Federasyonu Gümrük Ġdaresi ile Gümrük Konuları ve “YeĢil Koridor” konusunda Rusya‟da gerçekleĢtirilen 27-31 Ağustos 2007 tarihli Toplantı Raporu, Ankara, 2007, s. 3.

111

dıĢarıdan

bir

firmaya

yaptırılmıĢ,

iĢletmesi

ise

Bilgi

ĠĢlem

Merkezince

yürütülmektedir.47

Resim 3: Yeşil Koridor Uygulamasına Tahsis Edilen Hatlar. Resimde görüldüğü üzere Torfyanovka (Rusya) Sınır Kapısında Yeşil Koridor‟dan yararlananlar için ayrı hatlar belirlenmiştir.

Ibid. s. 3.

112

Resim 4: Yeşil Koridor Uygulamasına Tahsis Edilen İşlem Gişeleri. Torfyanovka (Rusya) Sınır Kapısında Yeşil Koridor‟dan yararlananlar için ayrı işlem gişeleri de mevcuttur.

113

Resim 5: Barkod Okuyucular. Bu resimde ise daha önce bahsedilen barkod numaralarının okunmasında kullanılan barkod okuyucular görülmektedir.

6- YeĢil Koridor uygulamasını kullanan firmalar güvenilir olarak addedildiklerinden Rusya Gümrük Ġdaresi eĢya için herhangi bir teminat ödemesi talep etmemektedir. VarıĢ gümrük müdürlüğünde beyan sahibinin verdiği bilgiye göre eĢya beyan edilir. YeĢil Koridor yoluyla verilen bilgi karĢılaĢtırma kontrolleri amacıyla kullanılmaktadır.

114

Normal ticaret hacmi dikkate alındığında, sistemden faydalanan Ģirketlerin sayısı oldukça düĢük kalmaktadır. Bunun sebebi, Rus yetkililerin yeni Ģirketleri kabul etmeyiĢidir. ġu anda Finlandiya Ģirketlerinden henüz kabul edilmemiĢ 8 yeni baĢvuru bulunmaktadır. ġirketleri bilgilendirme bakımından yaklaĢık 60 Finlandiya Ģirketi 2004-2005 yılında YeĢil Koridor hakkındaki bilgilendirici faaliyetlere katılmıĢlardır.48

Finlandiya ile Rusya arasında YeĢil Koridor uygulamasını kullanan araçların yıllara göre dağılımı ve toplam araç sayısına oranı ise aĢağıdaki tablodan izlenebilmektedir.49 AĢağıdaki tabloda görüleceği üzere sistemden yararlanan araçların oranı oldukça düĢük kalmaktadır.

Tablo 6: YEġĠL KORĠDORU KULLANAN ARAÇ SAYISININ TOPLAM ARAÇ SAYISINA ORANI YeĢil Koridoru Kullanan Araç Sayısı

Tüm Araç Sayısı

2005

2468

162.186

1,52

2006

2962

203.181

1,46

200750

1815

130.985

1,39

2007 yılının ilk altı aylık verilerini kapsamaktadır.

115

ġekil 3: Finlandiya ve Rusya Arasında YeĢil Koridor Uygulamasının ġematik Anlatımı

Yeşil Koridor Finlandiya Gümrük İdaresi

İhracat Şirketi

Rusya Gümrük İdaresinde Bilgi Teknolojileri Merkezi

Finlandiya Sınırındaki Gümrük Müdürlüğü

Rusya Sınırındaki Gümrük Müdürlüğü

Varış Gümrük İdaresi

İthalat Şirketi Taşımacılık Şirketi 14.04.2005

Finlandiya ve Rusya Arasındaki Sınır The Green Channel

Halihazırda Gümrük MüsteĢarlığı ile Rusya Federasyonu ve Ukrayna Gümrük idareleri ile ayrı ayrı yeĢil koridor uygulanmasına iliĢkin görüĢmeler ve çalıĢmalar sürdürülmektedir. Bu bağlamda, Gümrük MüsteĢarlığı‟ndan bir heyet 27-31 Ağustos 2007 tarihlerinde Rusya Federasyonu Gümrük Ġdaresi‟ni ziyaret etmiĢtir.

Konu ile ilgili Rus Gümrük Yetkilileriyle yapılan görüĢmelerde uygulamada herhangi bir sorunun yaĢanmayacağının düĢünüldüğü ve bilgileri güvenli olarak değiĢtirme konusunda altyapımızın ve kullandığımız programların yeterli olacağı heyetimiz tarafından dile getirilmiĢtir. Ancak, kesin olarak belirli bir Ģey

116

söyleyebilmek

için

elektronik

mesajlarda

doldurulması

gereken

alanların

belirlenmesine ihtiyaç duyulduğu da vurgulanmıĢtır.

Aynı ziyarette heyetimiz tarafından sistemin uygulanmasındaki en büyük sorunun dil problemi

olacağı vurgulanmıĢtır. “Text” olarak gönderilecek

ihracatçının, ithalatçının, taĢıyıcının adı ve adresi gibi bilgilerin sağlanmasında Latin alfabesinin kullanılması ve ağırlık birimlerinde galon, pound gibi ifadelerin yerine kg, ton gibi ifadelerin kullanılması durumunda herhangi bir problem yaĢanmayacağı, ancak GTĠP‟in yazılması aĢamasında Ġngilizce probleminin olacağının düĢünüldüğü vurgulanmıĢtır. Finlandiya ile uygulanan sistemde HS kodunun ilk dört rakamının talep

edildiği,

Türkiye

ile

uygulanması

planlanan

sistemde

bunun

kullanılabileceği ancak sorunun dört rakamdan sonraki aĢamada ortaya çıkabileceği, eĢyanın dört rakamdan sonraki bölümünde ayrıntılı tanımının yapılmasının Ġngilizce açısından problem olabileceğinin düĢünüldüğü ifade edilmiĢtir.51

Ibid. s. 4.

117

5. ENTEGRE SINIR YÖNETĠMĠ KAVRAMI

5.1. Genel Olarak Entegre Sınır Yönetimi

Entegre Sınır Yönetimi (ESY), kiĢilerin ve eĢyanın sınır geçiĢlerindeki iĢlemlerini kolaylaĢtırırken, güvenli sınırlar ve ulusal hukuki gerekliliklerin de yerine getirilmesi gibi hususları bağdaĢtırabilmek için sınırdaki kuruluĢların organizasyonu ile sevk ve idaresini kapsamaktadır.

ESY iki ayrı anlamda düĢünülebilmektedir. Ġlk olarak, bir ülkede veya gümrük birliğinde kamu kuruluĢlarının ulusal entegrasyonu; ikincisi ise komĢu ülkeler arasında uluslararası entegrasyonun sağlanması durumlarıdır. Bununla birlikte, her iki durumda da sınır kuruluĢlarının genel olarak etkinliği için havalimanlarında, deniz limanlarında ve sınır geçiĢ noktalarında iĢbirliğine, paralel çalıĢmaya ve eĢgüdüme ihtiyaç göstermektedir. GiriĢ noktalarında eĢya ile ilgili iĢlemlerin yapılması için gümrük idareleri en iyi konumlanmıĢ durumdadır. Sınır polisi ise daha çok kiĢilerle ilgili iĢlemlere odaklanır ve kiĢilerin sınırı yasadıĢı yollardan geçmesini engellemeye çalıĢır. Bu nedenle, ESY‟de ağırlık gümrük idarelerinde olmaktadır.

Yukarıda değinilen her iki ESY biçiminde de eĢya ve kiĢiler ile ilgili sorumlulukların açık bir Ģekilde tarifinin yapılması gerekmektedir. Bu sorumluluklar farklı iĢlemler gerektirirken (örn. EĢyanın sınıflandırılması, araç ve eĢyanın muayenesi, gelir toplama ve gümrük açısından iĢlemin tesciline karĢılık vize tescili,

118

sağlık ve yasadıĢı göç konusundaki iĢlemler) eğitim ve teknoloji kullanımının geliĢimi sınırdaki entegrasyonu artırmıĢtır. 52

Hangi entegrasyon biçimi söz konusu olursa olsun, ilgili ülkenin komĢu ülke veya ticaret ortağı ile bir uyumlaĢtırma veya entegrasyona gitmeden önce kendi iĢ süreçlerini entegre edebilmelidir.

Siyasi Ġrade:

ESY geliĢtirmek için gerekli organizasyonel değiĢikliklere giriĢmeden önce konunun en üst düzeyde siyasi destek bulabilmesi gerekmektedir. Bu konudaki istek ve irade pek çok ülkede baĢbakan veya ilgili kuruluĢlar üzerinde otoriteye sahip bir yetkili tarafından ortaya konmaktadır.53 Bu konuda atılacak adım her iki tür ESY için de bir çalıĢma grubu veya görev gücü kurulmasını içermektedir. Bundan baĢka, ESY‟nin uygulanabilmesi için baĢka bir otorite belirlemenin gerekli olup olmadığına da yasalar ve diğer yasal düzenlemeler de incelendikten sonra karar verilmesi gerekmektedir. Daha sonra, sürece liderlik etmek için bir kuruluĢ belirlenmektedir. Etkili ve baĢarılı bir ESY, genellikle ulusal kuruluĢlar arası iĢbirliği ile baĢlamaktadır.54

http://www.gfptt.org “Integrated Border Management” (The Global Facilitation Partnership for Transportation and Trade (GFP)) 53

Ġlerleyen bölümlerde görüleceği üzere Türkiye‟nin Entegre Sınır Yönetimi Stratejisine Yönelik hazırlanan Ulusal Eylem Planı da Sayın BaĢbakanımızın onayına sunulmuĢ ve Plan onaylanmıĢtır. 54 http://www.gfptt.org “Integrated Border Management” (The Global Facilitation Partnership for Transportation and Trade (GFP))

119

ESY Programları aynı zamanda ulusal ve uluslararası ESY programları Ģeklinde de düzenlenip uygulanabilmektedir.

Ulusal ESY Programlarının Uygulanması:

Ulusal düzeyde, kuruluĢlar arası eĢgüdüm sadece devlet içerisindeki kuruluĢlar arası iĢbirliğine iĢaret etmektedir. Bu durumda, bütün düzenleyici sınır kuruluĢlarının görev ve sorumlulukları belirlenerek, sistemler, veri unsurları ve uygulanacak süreçler üzerine anlaĢmalara varılması söz konusu olmaktadır. En güncel ve etkili haliyle ulusal entegrasyon, bir „tek pencere (single window)‟ye varabilir. Bununla birlikte, etkili bir ESY, sadece iĢ akıĢlarının ve iĢlemlerin iyileĢtirilmesiyle de baĢlayabilmektedir.

Pek çok ulusal entegrasyon, önce, bir kuruluĢun kendi görevleri ile ilgili iĢleri tek düze (uniform) bir Ģekilde uygulanan bir iĢlemler, süreçler ve veri unsurlarına dönüĢtürmesi ile meydana gelmektedir. Daha sonra, kuruluĢlar, görevler ile ilgili iĢleri karĢılaĢtırarak gereksiz olanları belirlemek ve güvenlik açısından düĢük katma değere sahip olanları tespit etmek için birbirleriyle çalıĢmaktadırlar.55

KuruluĢlar; tek bir sınır kuruluĢu olarak örgütlenebilecekleri gibi birbiriyle çakıĢan ve gereksiz düzenlemeleri de daha küçük alt gruplara tevdi ederek azaltan ve Mutabakat Zaptı (MoU) olarak adlandırılan anlaĢmalara varabilmektedirler. Örn. 11 Eylül 2001 olaylarından sonra, ABD Ġç Güvenlik Bakanlığı (Department of

Ibıd.

120

Homeland Security) ABD Tarım Bakanlığı ile bir MoU imzalayarak daha önce Tarım Bakanlığı yetkisine giren bazı muayene ve kontrollerin kendilerine bırakılmasını sağlamıĢtır.

Sınır Yönetimi sorumluluklarının yakınlaĢtırılması geçtiğimiz birkaç yılda geliĢme göstermiĢtir. Bu geliĢimin baĢlıca iki örneği Tek Ġdari Belge (TĠB) ve Tek Pencere (Single Window) kavramlarıdır. TĠB halihazırda öncelikle AB‟de eĢyanın giriĢi için gümrük tarafından gerekli görülen verilerin toplanması amacıyla kullanılmaktadır. MenĢe ġahadetnamesi, ATA Karneleri ve diğer bazı gümrük verilerini kapsamasına rağmen henüz gümrükle ilgili olmayan giriĢ verilerini içermemektedir.

Bu konuda geliĢme gösterilen ikinci bir alan „Tek Pencere‟ kavramıdır.56 Tek Pencere, ithalatçının veya ihracatçının gerekli bütün bilgi ve belgeleri belirlenmiĢ bir giriĢ ülkesi kuruluĢuna sadece bir kez vermesidir. Bilgi ve belgeleri alan kuruluĢ, bunları diğer ilgili kuruluĢlara iletir. Bu kuruluĢlar, eĢyanın muayene için durdurulması veya geçiĢine izin verilmesi hususunda karar verebilmek için risk yönetimi faktörlerini uygulayabilmektedirler. Tek Pencere‟de, her ne kadar yüksek teknolojili bilgi ve iletiĢim sistemleri daha etkili olsalar da tek pencere uygulaması için bu sistemler bir zorunluluk değildir. 57 Tek pencere ile aynı çerçevede ele alınabilecek bir baĢka kavram, „Tek Durak Noktası (One Stop Shop)‟dır. Bu kavram, 56

Dünya Gümrük Örgütü tarafından „Tek Pencere‟ kavramı, ticaret ve taĢımacılık ile iĢtigal eden tarafların ithalat, ihracat ve transit ile ilgili düzenleyici gereklilikleri yerine getirebilmek için standartlaĢtırılmıĢ bilgi ve belgeleri tek bir giriĢ noktasından yükleyebilmesi Ģeklinde tanımlanmaktadır. Ayrıca, Tek Pencere kavramının ticareti kolaylaĢtırıcı bir unsur olduğu da vurgulanmaktadır. (http://www.wcoomd.org/ie/wto/Single%20Window%20Concept) 57 http://www.gfptt.org “Integrated Border Management” (The Global Facilitation Partnership for Transportation and Trade (GFP)) .

121

ilgili otoritelerce eĢyanın aynı zamanda ve aynı yerde kontrol edilmesinin sağlanmasını ifade etmektedir.

TĠB ve Tek Pencere gibi sistemlerin entegrasyonunu kuran mevzuat, kamu kuruluĢları tarafından gerek duyulacak minimum ve maksimum bilgi listesini de belirleyebilmektedir.

Tek Pencere‟nin kullanımı dünya çapında yaygınlaĢmaktadır. Avustralya versiyonu (Tradegate), ihracat dokümantasyonunu ve gümrüklemeyi hızlandırmak için e-ticaret sistemine ulusal çıkarları entegre etmektedir.

Çin‟deki e-port (e-liman) ulusal entegrasyonun baĢka bir örneğini vermektedir. Bu sistem, beyanname vermeyi ve diğer ticaretin kolaylaĢtırılması iĢlemlerini çevrim içi (on-line) olarak mümkün kılmak için uzaktan dosyalama ve ihracat vergisi geri ödemelerini uygulamayı amaçlamaktadır.58

Türkiye‟de de Tek Pencere (Single Window)‟ye yönelik adımlar Gümrük MüsteĢarlığı‟nın koordinasyonunda atılmaya baĢlanmıĢtır. Ülkemizde yürütülen DıĢ Ticarette e-Belge Projesi ile dıĢ ticarette kullanılan belgelerin basitleĢtirilerek elektronik ortama taĢınması, elektronik ortamdaki çalıĢmanın hızlı, güvenilir ve etkin biçimde gerçekleĢtirilmesi hedeflenmektedir. Ġlgili kurumlarca dıĢ ticaret iĢlemleri sırasında düzenlenen belgeler birbirleri ile uyumlu hale getirilerek, elektronik ortama taĢınacak ve dıĢ ticarette taraf olan kurum ve kuruluĢların bu belgelere hızlı ve güvenilir bir biçimde eriĢimi sağlanacaktır. Bu projeyi tek pencereye giden bir yol olarak yorumlamak mümkündür. DıĢ ticarette kullanılan belge akıĢının elektronik ortama taĢınması amacıyla, proje daha dar kapsamda simülasyon uygulaması olarak Gemlik Serbest Bölge Gümrük Müdürlüğü‟nde 04.01.2006 tarihinde baĢlatılmıĢtır. Beyanname ekinde istenen belgeler ile ilgili bilgiler belgeyi veren kurumdan elektronik ortamda alınabilmektedir. DıĢ Ticarette e-Belge Projesi ÇalıĢmaları kapsamında yer alan, Gümrük Beyannamesi ekinde aranan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından verilen Garanti Belgesi bilgilerinin Bakanlıktan elektronik ortamda alınabilmesi, Gümrük MüsteĢarlığı‟ndan ekinde Garanti Belgesi aranmıĢ kapanmıĢ ithalat beyannameleri bilgilerinin Bakanlığa elektronik ortamda iletilebilmesi amacıyla Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile MüsteĢarlığımız arasında 29.05.2007 tarihinde bir Protokol imzalanmıĢtır.

122

EĢyanın gümrüklemesinin entegrasyonuna benzer bir yaklaĢım kiĢilerin giriĢini düzenlemek için de kullanılabilmektedir. Buna AB‟nin Schengen uygulaması örnek olarak verilebilir. Ulusal sınır entegrasyonuna uygun bir baĢka yaklaĢım bütün sınır sorumluluklarıyla donatılmıĢ bir sınır kuruluĢu oluĢturulmasıdır. ABD‟deki Ġç Güvenlik Bakanlığı (Department of Homeland Security) bunun bir örneğidir. Bu reorganizasyon daha önce 22 farklı kuruluĢ tarafından yapılan iĢlemleri bir tek kurumda toplamıĢtır. Ve bu düzenleme ile ABD‟nin sınırlarında bir “tek yüz” ile karĢılaĢılmaktadır.

Uluslararası ESY‟nin Yararları:

Uluslararası ESY, çok sayıda ülke arasında ortak sınır iĢlemlerini uyumlaĢtırmak ve entegre etmeyi kapsamaktadır. Önemli bir yönetim fonksiyonu, DGÖ

Revize

Kyoto

SözleĢmesi

UyumlaĢtırılması

Uluslararası

kolaylaĢtırılabilecek

katılımcı

SözleĢmesi ülkeler

EĢyanın

Sınır

gibi

anlaĢmaların

arasındaki

politikaların

Kontrollerinin kabulü

ile

eĢgüdümüdür.

Entegrasyonun bitiĢik komĢu ülkeler arasında olması daha olası iken ortak sınır iĢlemlerinin entegrasyonu daha uzak ikili ticaret ortakları arasında da olabilmektedir. Bunun gerçekleĢebilmesi için katılımcı ülkelerin kendi içerisinde (ulusal entegrasyon gibi) bazı hususların gerçekleĢmesi gerekmektedir. Bu durum, ayrıca, ortak standartlar,

muayene

yöntemleri

çalıĢma

saatleri

gibi

hususların

uyumlaĢtırılmasının kabulünü kapsamaktadır.59

http://www.gfptt.org “Integrated Border Management” (The Global Facilitation Partnership for Transportation and Trade (GFP))

123

Uluslararası ESY Programlarının Uygulanması:

Uluslararası ESY programlarının uygulanması için en iyi seçenek spesifik sınır yönetimi sorunları ve hedeflerine dayalı bölgesel ve ulusal stratejilerin müzakere edilmesidir. Bu stratejilerin uygulanabilmesi için eylem planları genellikle ayrı ayrı ülkelerce geliĢtirilir. Fakat, bunların komĢu ülke planlarıyla tutarlı olabilmesi gerekmektedir.

Uygulama için Ģöyle bir çerçeve önerilebilir: BaĢbakan veya bir diğer üst düzey otoritenin ricası veya talimatı üzerine; - Her bir sınır kuruluĢu görev amaçlarının bir envanterini çıkarır. - Her bir ilgili kuruluĢun görev amacını incelemek üzere bir görev gücü veya çalıĢma grubu oluĢturulur. - Grup, sınır gerekliliklerinin ortak bir tablosu ve bu tablonun mükelleflere en az maliyetle verimli bir Ģekilde yönetilebileceğine iliĢkin bir plan geliĢtirmekle görevlendirilir. -Gerekli

uygun

olduğu

ölçüde,

giriĢ

noktalarında

düzenleyici

sorumlulukların bir tek kuruluĢ tarafından yerine getirilmesini sağlayabilmek için, her bir kuruluĢun bir anlaĢma, sözleĢme veya bir mutabakat zaptına dahil olması teĢvik edilir.

Bu hususta hazırlanacak bir eylem planının ise aĢağıdaki unsurları içermesi beklenmelidir:

124

- Veri sunumu için tek nokta; her bir kuruluĢa verilerin ayrı ayrı sunulması, giriĢ noktalarında sınır geçiĢlerini yavaĢlatır ve trafiği arttırır. Bu nedenle, bir tek yerden, tek bir kuruluĢ tarafından bilgi toplanması ile daha fazla verimlilik sağlanır. Bu kuruluĢ ilgili kuruluĢlarla bu bilgileri paylaĢabilecektir. - Gümrükleme öncesi programlar; giriĢ noktalarında eĢyanın veya kiĢilerin daha önceden incelenebilmesi fazla trafiği veya kuyrukta beklemeyi azaltabilir. - Kapasitenin geliĢtirilmesi de eylem planlarında değinilebilecek bir baĢka unsurdur.60

Sonuç ve Verimliliğin Değerlendirilmesi ve Ölçülmesi:

Bir ESY programının önemli bir unsuru sevk ve idaresidir. Performans ve verimlilik; azalan maliyetler ve sınır geçiĢlerinde minimize edilmiĢ sürelerle belirlenebilmektedir. Bu faktörlerin ölçülmesi için, gerekli ölçümlerin yapılabilmesi ve bilgilerin toplanması gerekmektedir. Performansın ölçülebilmesi için bir baĢka yöntem çeĢitli paydaĢlarla diyaloğa girilmesidir. MüĢteri tatmini daima bir programın baĢarısının iyi bir ölçüm kriteridir.

ESY Stratejilerinin ve prosedürlerinin ulusal çapta uygulanması maliyetleri düĢürür, verimlilikleri yükseltir, güvenliği artırır ve ticareti kolaylaĢtırır. Sınır yönetiminin uluslararası düzeyde entegre edilmesiyle yine bilgi ve sınırdaki kaynaklar paylaĢılabilirken, maliyetler düĢürülerek performans artırılabilmektedir. Tek Pencere programı pek çok ESY projelerinin amacı iken, önemli giriĢ

Ibid.

125

noktalarında sınır yönetiminin entegrasyonuna yönelik daha basit iyileĢtirmeler yapılması da mükellefler için iĢ ortamını önemli ölçüde iyileĢtirebilmektedir. 61

5.2. AB’nin Entegre Sınır Yönetimine YaklaĢımı

Avrupa Birliği‟nde iç sınırların kalkmasıyla, dıĢ sınırlarda alınacak güvenlik ve kontrol önlemlerinde bir „tekdüzeliğe‟ gidilmesi ve bu tekdüzeliğin bütün AB toplumlarına eĢit ve üst düzeyde güvenlik sağlaması ve AB ülkeleri arasında sorumluluk ve görevlerin paylaĢımını gerektiren bir sisteme ihtiyaç duyulmuĢtur. Bu ihtiyacı karĢılayacak bir kavram olarak „Entegre Sınır Yönetimi‟ kavramı ortaya çıkmıĢtır.

AB müktesebatında Entegre Sınır Yönetimi kavramına özellikle 15-16 Ekim 1999 tarihli Tampere Zirvesi‟nin 25. maddesi, Laeken Avrupa Konseyi (14-15 Aralık 2001) kararları, Sevilla Avrupa Konseyi (21-22 Haziran 2002) kararları ve Schengen Müktesebatı temel teĢkil etmektedir. Bu geliĢmelerden ilki olan Tampere Zirvesi Kararlarının 25. maddesi, “Avrupa Birliği Sığınma ve Göç Ortak Politikası” baĢlığı altında yer almakta olup,

“Schengen Müktesebatının Birliğe entegrasyonunun bir sonucu olarak, aday ülkeler bu müktesebatı ve daha sonra bunun üzerine inşa edilecek önlemleri tamamıyla kabul etmek zorundadırlar. Avrupa Konseyi, Avrupa Birliği‟nin

Ibid.

126

gelecekteki dış sınırlarının uzmanlık eğitimi almış profesyoneller tarafından etkin denetiminin önemini vurgulamaktadır” ifadesiyle konunun önemi belirtilmiĢtir.

Tampere Zirvesi Kararlarının 25. maddesinin baĢlığından da anlaĢılacağı üzere, AB‟nin gelecekteki dıĢ sınırlarının askeri olmayan profesyonel birimlerce denetlenmesi yönündeki amacın gümrük kaçakçılığı ile ilgisi bulunmamakta olup, doğrudan sığınma ve göç politikası ile ilgilidir.

Ayrıca, Laeken Avrupa Konseyi (14-15 Aralık 2001) kararlarının 42. maddesinde Ģöyle denmektedir: “Birliğin dış sınır kontrollerinin daha iyi yönetilmesi terör, yasadışı göç ve insan ticaretine karşı mücadelede yardımcı olacaktır. Avrupa Konseyi, Konsey ve Komisyondan dış sınır kontrolünden sorumlu hizmetler arasında işbirliği düzenlemelerini oluşturmalarını ve dış sınırları kontrol edecek bir düzenek veya ortak hizmetlerin yaratılabileceği koşulları incelemelerini istemektedir.”

Sevilla Avrupa Konseyi (21-22 Haziran 2002) kararlarının 31. maddesinde, yasadıĢı göçle mücadele etmek için alınacak önlemlerin önemi, dıĢ sınırların eĢgüdümlü ve entegre yönetiminin aĢamalı olarak baĢlatılması ve Birliğin üçüncü ülkelerle iliĢkilerine göç politikasının entegrasyonun önemi özellikle vurgulanmıĢ, 33. maddesinde, yasadıĢı göçle mücadele için önlemlerin uygulanmasının AB‟nin daimi uzun süreli bir hedefi olduğu hatırlatılmaktadır.

127

Laeken‟deki Avrupa Konseyi‟nin çağrısına bir cevap olarak Komisyon, Mayıs 2002‟de konunun çok boyutlu doğasını yansıtan, dıĢ sınırlarının yönetimi için bir Entegre Avrupa Stratejisi hazırlamıĢtır.62 Bu stratejiyle esas amaç, dıĢ sınırlarda güvenliği ve diğer kontrolleri iyileĢtirmek ve yasal ticaret ile yolcuların hareketlerinin kolaylaĢtırılması olarak benimsenmiĢtir. Bununla birlikte, bu strateji daha çok kiĢilerin kontrolü üzerine odaklanmıĢtır.

Bu stratejiyi tamamlamak üzere, Komisyon 24.07.2003 tarihli bir Tebliğ (Communication) yayımlamıĢtır.63 “DıĢ Sınırların Entegre Yönetiminde Gümrüğün Rolü” konulu, Konsey, Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesine Yönelik Tebliğ‟in önsöz kısmında, kiĢilerin kontrolünü ana sorumluluk olarak bilen Sınır Muhafızları ve eĢyanın kontrolünden sorumlu olan Gümrük makamlarının; özgürlük, güvenlik ve adalet vadeden bir alanda vatandaĢların üst düzeyde korunmasını sağlamak konusunda ortak bir amaca sahip oldukları ifade edilmektedir. Ayrıca, görevlerinin tamamlayıcı niteliğinin, aralarındaki sinerjiyi artırmayı, birbirlerinin farklı güçlerinden yararlanmayı ve daha etkili iĢbirliğini garanti eden mekanizmalar oluĢturulmasını arzu edilir kıldığı ifade edilmektedir.

Tebliğde, daha çok eĢya trafiğine odaklanılmıĢ ve Gümrüğün eĢya trafiği için kullandığı mevcut yöntemlerin artan güvenlik endiĢesini gidermeye yetmediği belirtilmiĢtir. Bu nedenle, Tebliğ, yasal ticarete engeller çıkarmadan güvenliğe iliĢkin tehditlerle mücadele yöntemlerinin temelden değiĢmesi gerektiğini belirtmiĢtir.

62 63

COM(2002) 233 final, 7.5.2002. COM(2003) 452 final, 24.07.2003.

128

Bütün üye ülkelerin bu alanlarda aktif olduğu, fakat önlemler, öncelikler, ekipman ve diğer kaynaklar konusundaki yatırımların bir üye ülkeden diğerine değiĢtiği belirtilmiĢtir. Topluluk düzeyinde güvenlik kontrollerine iliĢkin bir tekdüzelik ve uyum bulunmadığı belirtilmiĢtir. Bu nedenle, eĢya üzerindeki mevcut güvenlik kontrollerinin Topluluğun dıĢ sınırları boyunca bütün noktalarda yüksek ve eĢit düzeyde bir koruma sağlaması için iyileĢtirmeler gerektiği ifade edilmektedir.

Tebliğde, Gümrüğün sınırda bazen kiĢilerin kontrolünden sorumlu birimlere yardım ettiği, bununla birlikte, eĢya üzerinde yeterli güvenlik kontrollerini yürütmek için yeterli uzmanlığa sadece Gümrüğün sahip olduğu bilgisine de yer verilmiĢtir.

Bunun yanında, Gümrük ve polis ile diğer otoritelerin kendi bilgi, kaynak ve sistemlerine sahip oldukları belirtilmiĢ ve bu bilginin daha büyük oranda paylaĢılmasıyla suçun tespitinde anahtar rol oynarken, her otoritenin de kendi yetkilerini korumaya devam edebileceği ifade edilmektedir. Bu tebliğe göre Gümrüğün iki ayrı rolü olacaktır:

Topluluk ve ulusal ekonomik ve mali çıkarları korumak için vergi ile ilgili ticari rol,

Avrupa toplumunu korumak için güvenlik ve emniyet rolü.

Bu rollerden birincisi kapsamında yer alacak kontrollerin büyük bir kısmı sınır kapısı haricindeki yerlerde de yapılabilecekken, ikincisi kapsamına girenler sadece sınır kapısında yapılabilmektedir.

129

Tebliğde bir husus özellikle vurgulanmıĢtır. Buna göre, Gümrük kontrollerinde Topluluk hukuku ile düzenlenen kısıtlamalar ve yasaklamalar da dahil olmak üzere Topluluk kurallarının tekdüze bir Ģekilde uygulanması gerekmektedir. Bu gereklilik, Topluluğun dıĢ sınırlarının herhangi bir noktasında oluĢacak zaafın sadece o zaafa yol

açacak

üye

ülkeyi

değil

bütün

Topluluğu

etkileyebilmesinden

kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, üye ülkelerin kontrolleri uyumlaĢtırılırken belli bir standardın altında olmamasına da dikkat edilmesi diğer bir önemli husus olarak ortaya çıkmaktadır. 64

Söz konusu Tebliğ‟de üye ülkelerin uyumlu bir Ģekilde hareket edebilmeleri için bazı unsurlara yer verilmiĢtir. Buna göre;

Ortak ve akılcı bir risk yönetimi stratejisi temel bir baĢlangıç noktası olabilecektir.

Yeterli düzeyde insan kaynağı ve ekipmanın mevcut olması da önemli bir husustur.

Üçüncü bir unsur ticaretin kolaylaĢtırılmasının güvenliğin zaafa uğratılmadan yapılmasıdır.

Diğer bir unsur olarak “sorumluluğun paylaĢılması” kavramına yer verilmiĢtir. Burada, ticaret ortakları arasındaki kontrollerde sorumluluk paylaĢımı söz konusudur. Amerika BirleĢik Devletleri‟nin konteyner güvenliği ile ilgili ve eĢya bir ülkeden diğerine hareket ederken verilerin

Ibid.s.8-9.

130

paylaĢılmasını öneren giriĢimi de yüksek riskli trafiğin daha etkin teĢhisi amacıyla ortaya atılmıĢtır. -

Son olarak Topluluk dıĢı ülkelerle yakın iĢbirliği ve eĢgüdümün önemine de vurgu yapılmaktadır. 65

Anılan Tebliğin “Sonuç ve Değerlendirme” bölümünde Gümrüğün, Topluluğun güvenliğini ve ekonomik geliĢimini korumak için eĢya kontrolünde baĢlıca sorumluluğu taĢıdığı belirtilmiĢ, bununla birlikte, gümrük kontrol ve çalıĢma yöntemlerinin de Topluluğu ve vatandaĢlarını suçlulara ve teröristlere karĢı korumak için yeniden yapılandırılması gerektiği vurgulanmıĢtır. Bunun da sadece yeni organizasyonel yapılar değil, otoriteler arasında yakın iĢbirliği ve eĢgüdüm için yeni mekanizmalar da gerektireceği ifade edilmiĢtir. Son olarak, bu stratejinin baĢarılı olabilmesi için Gümrüğün öncü ve dinamik koordinatör güç olması tavsiye edilmektedir. 66

Entegre Sınır Yönetimi kavramının bir baĢka boyutunu Schengen Müktesebatı oluĢturmaktadır. Schengen SözleĢmesinin amacı, kısaca, Schengen‟e üye ülkeler arasında iç sınırların kaldırılması, bunun yanında, Schengen bölgesinin dıĢ sınırlarını en üst düzeyde güvenlik önlemleri ile donatmak ve güvenliği temin etmektir. AB‟ye aday ülkeler, üyelik öncesinde Schengen SözleĢmesinin yükümlülüklerini yerine getirmekle yükümlüdürler. 1997 yılında Amsterdam‟da Schengen Mevzuatı AB mevzuatına dahil edilmiĢtir. Amsterdam AntlaĢmasına ek olarak hazırlanan Amsterdam Protokolü‟nün 8. maddesinde “Avrupa Birliği‟ne yeni üye ülke alımına 65 66

Ibid. s.11-15. Ibid.s.16.

131

iliĢkin müzakerelerde Schengen Mevzuatı‟nın tamamen kabul edilmesi gereken bir mevzuat olduğu” hüküm altına alınmaktadır.67

Schengen kurallarının daha iyi uygulanmasına yönelik olarak ġubat 2002‟de Schengen Değerlendirme Grubu tarafından aday ülkelere en iyi Schengen uygulamalarını tanıtmak, aynı zamanda üye ülkelerin de aynı standartlara ulaĢmasını tavsiye etmek amacıyla Schengen Kataloğu hazırlanmıĢtır. Kataloğun “Tavsiyeler ve En Ġyi Uygulamalar”ın tanıtıldığı B-Bölümü, 1 no‟lu “Strateji ve Organizasyonel Yapı” baĢlığı altında “Sınır yönetiminin genel stratejisi ve risk yönetiminin gerçekleştirilmesinde” en iyi uygulamanın “askeri güç olmayan-Yetkili Kamu Makamının

Profesyonel

Polis/Sınır

Muhafız

Gücü

olması

gerektiği”

vurgulanmaktadır.

Gerek Tampere Zirvesi Kararlarının 25. maddesinin yer aldığı “Avrupa Birliği Sığınma ve Göç Ortak Politikası” bölümünün ve ilgili diğer Avrupa Konseyi kararlarının gerekse Schengen Kataloğunun bir bütün olarak incelenmesinden de anlaĢılacağı üzere, bu profesyonel birimin, özellikle yolcu giriĢ-çıkıĢlarında seyahat belgelerinin kontrolü ile ilgili görev yapacağı açıktır. Zira, Kataloğun 6 no‟lu “Ulusal/Dahili ĠĢbirliği” baĢlıklı bölümünde ise, Gümrük, Polis ve Sınır Muhafızları arasında da sıkı bir iĢbirliği ve bilgi değiĢiminin olması gerektiği belirtilmektedir.68

http://ec.europa.eu, Avrupa Komisyonu, Abolition of internal borders and creation of a single EU external frontier, Belçika, 2005. 68 Betil BAYAR KOCACIKLI, „Entegre Sınır Yönetimi’ Uzmanlık Tezi, T.C. BaĢbakanlık Gümrük MüsteĢarlığı, 2005, Ankara. s.107.

132

5 Aralık 2006‟da Finlandiya ĠçiĢleri Bakanı Kari RAJAMAKI baĢkanlığında toplanan AB Adalet ve ĠçiĢleri Konseyi, “Entegre Sınır Yönetimi” ile ilgili “Entegre Sınır Yönetimi Stratejisi” olarak da adlandırılan bazı kararlar almıĢtır. Buna göre, bir üye devletteki sınır kontrolü düzeyi bütün Schengen bölgesini etkileyeceğinden, AB‟de “Entegre Sınır Yönetimi”nin devamlı olarak geliĢtirilmesi gerekliliğine yer verilmiĢtir.

Konsey; sınır kontrolünü, kiĢilerin sınır aĢırı hareketi ile ilgili Tüzükte (the Schengen Borders Code) de değinildiği gibi “Entegre Sınır Yönetimi”nin en temel parçası olarak nitelemiĢtir. Ayrıca, sınır yönetiminin üçüncü ülkeler, AB‟ye komĢu ülkeler ve üye devletlerin kendi topraklarındaki önlemlerden oluĢtuğu ifade edilmiĢtir. Kararlar kapsamında, aynı zamanda, Avrupa Sınırlar Ajansı (European Borders Agency) Frontex‟in69 alması gereken en acil geliĢtirme tedbirlerini de saymıĢ ve bu tedbirlerin; ortak operasyonların etkili uygulanması, bölgesel iĢbirliği düzenlemeleri ve özellikle operasyonel düzeyde daha ileri seviyede ortak risk analizi sisteminin geliĢtirilmesini kapsadığı belirtilmiĢtir. Kararlar, Akdeniz bölgesindeki özel duruma özellikle dikkat çekmiĢ ve en kısa zamanda ortak operasyonel tedbirlere çağrıda bulunmuĢtur.

Üye devletler, Finlandiya modeli doğrultusunda; polis, Gümrük ve sınır muhafızları kurumları arasındaki iĢbirliğinin güçlendirilmesini taahhüt etmiĢlerdir.

Üye ülkelerin dıĢ sınırlarında operasyonel iĢbirliğini yönetmek amacıyla kurulan Avrupa DıĢ Sınırlar Ajansı FRONTEX, geniĢleyen AB‟nin dıĢ sınırlarında görevli ulusal sınır muhafaza birimlerinin bütün faaliyetlerini koordine etmekle yükümlüdür. Kasım 2004‟te yapılan bir düzenlemeyle oluĢturulmuĢ ve uzun süren tartıĢmalardan sonra Nisan 2005‟te VarĢova‟da merkezlendirilmiĢtir. Schengen alanındaki sınır geçiĢlerinde kiĢilerin hareketlerini düzenleyen ve serbest geçiĢleri kolaylaĢtıran güncelleĢtirilmiĢ sınır yasalarını uygulayacaktır.

133

Öte yandan, bilgi değiĢimi ve sınır trafiğinin pürüzsüz bir Ģekilde iĢlemesinin önemine de vurgu yapılmıĢtır.

Konsey, Schengen değerlendirme sisteminin devam ettirilip geliĢtirilmesi gerekliliğini ifade etmiĢ, ihtiyaç duyulduğunda bütün üye devletlerden uzmanların söz konusu olacak üye ülkenin sınır yönetimi sistemini bu değerlendirme sistemine göre değerlendirmesi gerektiğini belirtmiĢtir. Bu kapsamda, Konsey, Komisyonu, değerlendirmelerin geliĢtirilmesi ve habersiz incelemelerin yapılması amacıyla bir öneri hazırlamaya davet etmiĢtir.70

14-15 Aralık 2006 tarihlerinde gerçekleĢtirilen AB Devlet ve Hükümet BaĢkanları Zirve toplantısı Sonuç Bildirgesinde, yine, 2006 yılında Konsey tarafından kabul edilen entegre sınır yönetimi stratejisi kapsamında, Avrupa Birliği‟nin dıĢ sınır yönetiminin iyileĢtirileceği vurgulanmıĢtır.71

Diğer Ülke Uygulamaları:

Avrupa Birliği üye ülkelerinin sınır denetimleri uygulamalarına bakıldığında;

Fransa‟da hudut kapılarında (ve mobil ekipler ile ülke sathında) kaçakçılıkla mücadele görevinin Fransız Gümrük Ġdaresi tarafından, pasaport ve seyahat belgelerinin kontrollerinin ise Fransız sınır polisi tarafından, hatta bazı sınır geçiĢ

70 71

http://www.eu2006.fi http://www.dtm.gov.tr (14-15 Aralık 2006 tarihli AB Zirve Toplantısına Dair Not)

134

noktalarında pasaport ve seyahat belgelerinin kontrollerinin de Fransız Gümrük Ġdaresi tarafından,

Ġngiltere‟de hudut kapılarında kaçakçılıkla mücadele görevinin Ġngiliz Gümrük Ġdaresi (Her Majesty‟s Revenue and Customs) tarafından, pasaport ve seyahat belgelerinin kontrollerinin ise BirleĢik Krallık Göç Servisi (UKIS & IND) tarafından,

Hollanda‟da hudut kapılarında kaçakçılıkla mücadele görevinin Hollanda Gümrük Ġdaresi, pasaport ve seyahat belgelerinin kontrollerinin ise Marrachaussé adındaki pasaport polisi tarafından,

Finlandiya‟da da daha önce ifade edildiği gibi, yolcu giriĢ ve çıkıĢlarında pasaport ve seyahat belgelerinin kontrolü ile yasadıĢı göç konularının Sınır Muhafızları

tarafından,

ancak

kaçakçılıkla

mücadeleye

yönelik

gümrük

kontrollerinin Finlandiya Gümrük Ġdaresi tarafından,

Polonya, Estonya, Litvanya, Letonya, Slovakya gibi yeni üye olan ülkelerde de sınır kapılarında eĢya (yolcu beraberi eĢya dahil) ve taĢıt kontrolleri ile dolayısıyla kaçakçılıkla mücadele görevlerinin Gümrük Ġdareleri tarafından, pasaport ve seyahat belgelerinin kontrolleri, iltica, göç gibi görevlerin AB‟ye uyum sürecinde tesis edilen Sınır Muhafız Birimleri tarafından yerine getirildiği görülmektedir.

Dolayısıyla, mevcut uygulamalardan da anlaĢılacağı üzere, Avrupa Birliği‟ne üye ülkelerde hudut kapılarında (kara kapıları, deniz limanları, demir yolu kapıları ve

135

havalimanları) kaçakçılıkla mücadele görev ve yetkisi ülkenin Gümrük Ġdaresi tarafından icra edilmektedir. Ancak, hudut kapılarında pasaport, seyahat belgeleri, iltica, göç gibi görevler “Pasaport Polisi (Marrachaussé), Sınır Muhafızları, Sınır Polisi, vb.” çeĢitli adlar altındaki sivil birimler tarafından yerine getirilmekte, bu birimler aynı zamanda yeĢil sınır ve mavi sınır olarak adlandırılan gümrük kapısı bulunmayan yerlerde de sınır gözetimi görevlerini yerine getirmektedirler.

5.3. Türkiye’de Yürütülen ÇalıĢmalar ve Eylem Planı

Sınır yönetimi alanında AB mevzuatı ve uygulamalarına uyum sağlamak amacıyla Genelkurmay BaĢkanlığı, ĠçiĢleri Bakanlığı (Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı), DıĢiĢleri Bakanlığı, Gümrük MüsteĢarlığı olmak üzere sınır yönetimi, iltica ve göçten sorumlu farklı kurumları bir araya getiren bir Görev Gücü kurulmuĢ ve bu alanlarda genel bir strateji geliĢtirmek için üç farklı çalıĢma grubu (sınırlar, iltica ve göç) oluĢturulmuĢtur. Bu Görev Gücünün gerçekleĢtirdiği etkinliklerin bir sonucu olarak aĢağıdaki raporlar üretilmiĢtir:

Nisan 2003 tarihli “Türkiye‟deki Dış Sınırların Korunması Hakkında Strateji Raporu”, Ekim 2003 tarihli “Türkiye‟nin Avrupa Birliğine Katılım Süreci içinde İltica Alanında Öngörülen Etkinlikler Hakkında Strateji Raporu”, Ekim 2003 tarihli “Türkiye‟de Göç Yönetimi Eylem Planına Katkı Sağlamak için Strateji Raporu”.

136

“DıĢ Sınırların Korunmasına Yönelik Strateji Belgesi”nde; AB müktesebatının esas itibariyle tüm sınır kontrollerinin askeri olmayan, uzmanlaĢmıĢ ve tek bir otoriteye bağlanmıĢ bir teĢkilat tarafından yürütülmesini öngördüğü; kara ve deniz sınırlarında önleyici ve caydırıcı amaçlı olarak kaçakçılık ve yasadıĢı geçiĢlerle mücadele faaliyetleri ile hudut kapılarının güvenliği, yolcu giriĢ-çıkıĢ, pasaport kontrolü ve sahteciliğin önlenmesi iĢlemleri, geri gönderme ve sınır dıĢı iĢlemleri, sınırın güvenliği ve fiziki tedbirlerin alınması gibi görevlerin profesyonel kolluk birimlerince yerine getirilmesinin büyük önem taĢıdığı vurgulanmakta; ülkemizde de, tüm sınır koruma hizmetlerinin, askeri olmayan özel eğitimli profesyonel kolluk güçlerince yerine getirilmek üzere, ĠçiĢleri Bakanlığı bünyesinde yeni bir teĢkilatlanmaya gidilmesi önerilmektedir.72

DıĢ sınırların korunması hususları, AB‟nin Türkiye‟ye iliĢkin hazırladığı belge ve raporlarda ve ülkemizin hazırladığı programlarda da yer almıĢtır.

2001 yılı Türkiye Ġlerleme Raporu‟nda “DıĢ sınırlarla ilgili olarak, Schengen SözleĢmesine uyum hazırlıkları ve sınır yönetiminin güçlendirilmesi çalıĢmalarının sürdürülmesi, sınır kontrolünden sorumlu olacak askeri olmayan bir profesyonel birimin kurulması konusunun not edilmesi gerektiği ve tüm Türkiye sınırlarının yönetimi ve etkin kontroller için bir strateji geliĢtirilmesinin önemli görüldüğü ifade edilmiĢtir.73

72 73

Türkiye‟de DıĢ Sınırların Korunmasına Yönelik Strateji Belgesi, s.2-3. 2001 Yılı Ġlerleme Raporu, Bölüm 24: Adalet ve ĠçiĢleri Alanında ĠĢbirliği, 2001, s.82.

137

AB‟nin ülkemiz için hazırladığı 2003 yılı Katılım Ortaklığı Belgesi‟nde ise “Schengen müktesebatının tam olarak uygulanabilmesine hazırlık amacıyla, sınır yönetimine iliĢkin AB müktesebatına ve iyi uygulamalara uyum sağlanmasına devam edilmesi” gerektiği belirtilmektedir.74

AB Müktesebatının UyumlaĢtırılmasına Yönelik Türkiye‟nin Bakanlar Kurulu‟nca revize edilen 24 Temmuz 2003 tarihli Ulusal Programda; sınır yönetimi ile ilgili AB mevzuatına uyum sağlanmasına devam edilmesi ve Schengen müktesebatının uygulanması için hazırlık yapılması, bu kapsamda kısa ve orta vadede, askeri olmayan ve profesyonel bir sınır muhafız teĢkilatının kurulmasına kadar, AB ülkelerindeki en iyi uygulamalar çerçevesinde, Jandarma Sınır Birlikleri ve Sahil Güvenlik Birimleri de dahil olmak üzere sınır yönetiminden sorumlu olan kurumların idari ve teknik yapılarının güçlendirilmesi ile personelinin eğitimi, orta vadede, askeri olmayan ve profesyonel bir sınır muhafız teĢkilatının kurulması için mevzuat, teĢkilatlanma, idari yapı ve alt yapı ihtiyaçlarının karĢılanması öngörülmektedir.75

Entegre Sınır Yönetimi Projesi:

Yukarıda değinilen Strateji Belgesinde yer alan hedeflerin hayata geçirilmesi amacıyla, Türkiye‟de ĠçiĢleri Bakanlığı, AB Entegre Sınır Yönetimi Stratejisi‟nin uygulanması için Eylem Planı hazırlanması projesi yürütmüĢtür.

74 75

Türkiye için 2003 yılı Katılım Ortaklığı Belgesi, 2003, s.21. 2003 Yılı Türkiye Ulusal Programı “24: Adalet ve ĠçiĢleri” s. 660-661.

138

Genelkurmay BaĢkanlığı (KKK), Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı ve Gümrük MüsteĢarlığı proje ile ilgili kuruluĢlar olarak yer almıĢlardır.

Türkiye'de 'entegre sınır yönetimi' stratejisinin uygulanmasına yönelik bir Eylem Planı'nın geliĢtirilmesine katkıda bulunmayı amaçlayan Avrupa Birliği destekli proje, 19 Temmuz 2004 tarihinde resmen baĢlamıĢtır. Proje, Avrupa Komisyonu‟nun Aday Ülkelerin kapasitesini arttırmaya yönelik aracı olan ve kurumlar arası iĢbirliğini içeren “Twinning (EĢleĢtirme)” mekanizması yoluyla uygulanmıĢtır.

Adalet ve ĠçiĢleri alanındaki bu proje, AB tarafından verilen üyelik öncesi fonlar ile desteklenmiĢtir. Bu projeye iliĢkin eĢleĢtirme anlaĢması, üç ülke (Türkiye, Fransa, BirleĢik Krallık) kurumu arasında 19 Temmuz 2004 tarihinde imzalamıĢtır. Bu eĢleĢtirme projesi için Avrupa Topluluğu bütçesinden 800.000 € ayrılmıĢtır. Proje, ĠçiĢleri Bakanlığı koordinasyonunda yürütülmüĢtür.

Projenin amacı, Türkiye‟nin sınır yönetimi sistemini AB mevzuatına uyumlaĢtırmak, Türkiye‟nin entegre sınır yönetimi stratejisini, Schengen Mevzuatı ve sınır yönetiminden sorumlu kuruluĢların operasyonel kapasitesini (koordinasyon, insan kaynakları, ekipman) geliĢtirmek olarak belirlenmiĢtir.76

Türkiye‟nin Entegre Sınır Yönetimi Stratejisine Yönelik Ulusal Eylem Planı, s. 33.

139

Proje; genel olarak, entegre bir sınır yönetimi stratejisinin sağlanması amacıyla, Türkiye'deki sınır kontrolü mevzuatı ve uygulamalarını, ilgili AB mevzuatı ile uyumlu bir hale getirmeyi amaçlamıĢtır.

Proje kapsamında, Fransa ile Ġngiltere'nin yanı sıra, 2005 yılı boyunca Ġtalya, Finlandiya ve Polonya gibi ülkelerden gelen 30'dan fazla kısa dönemli uzman Ulusal Eylem Planı'nın hazırlanmasına katkıda bulunmuĢtur.

AB'ye üyelik sürecinde, ĠçiĢleri Bakanlığı'na bağlı olarak, sınır yönetimi ve korumasıyla ilgili tüm konularda çalıĢacak olan, yeni ve tek bir otoritenin oluĢturulması öngörülmektedir. Bu otoritenin personelinin asker menĢeli değil, profesyonel kolluk kuvveti unsurlarından meydana gelmesi istenilmektedir.

Proje neticesinde, ESY konusundaki stratejinin uygulanması amacıyla, Türkiye'nin bu alanda AB ile uyumlu hale gelmesini sağlayacak ve bir yol haritası iĢlevi görecek olan bir Eylem Planı geliĢtirilmesi öngörülmüĢtür.

Proje çerçevesinde 4 ülke örneği incelenmiĢtir:

1. Fransa 2. Ġspanya (mavi sınırlar için altyapı ve ekipman ihtiyaçları) 3. Ġngiltere (sınır otoritelerinin teĢkilatlanma ve personel sistemleri) 4. Finlandiya (sınır polisinin en iyi uygulamaları ve eğitimi )

140

Fransa incelemesine Gümrük MüsteĢarlığı‟ndan temsilci davet edilmemiĢtir. Bunun dıĢında, Ġspanya, Ġngiltere ve Finlandiya incelemelerine ise Gümrük MüsteĢarlığı‟nca da katılım sağlanmıĢtır.

Projenin ilk aĢamada sınır kapılarında ve Batıdan baĢlayarak uygulanması öngörülmektedir. Ġkinci aĢamada Kara Kuvvetleri Komutanlığı ve Jandarma sınır birliklerinin (Sahil Güvenlik önceleri bu kapsamda değerlendirilmesine rağmen sonradan çıkartılmıĢtır) kademeli olarak kurulacak yeni birime devredilmesi planlanmaktadır.

Eylem Planı, 27.03.2006 tarihinde BaĢbakan Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN tarafından onaylanmıĢtır.

Eylem Planı‟nın giriĢ bölümünde “AB, en iyi uygulama olarak, İçişleri Bakanlığı‟nın, askeri olmayan uzman bir kolluk/sınır muhafız gücü tarafından yürütülmekte olan sınır güvenliği ve kontrolü ile ilişkili tüm faaliyetlerin koordinasyonu ile sınır yönetimi konusunda farklı makamların yetkili olması halinde bile, etkin bir sınır yönetiminin sağlanması için ilgili kurumlar arasında yakın koordinasyon/işbirliğinin sağlanmasında başlıca sorumluluğu üstlenmesini tavsiye etmektedir.”77 ifadesine yer verilmektedir.

Eylem Planında sınır kapılarındaki mevcut durum anlatılırken “Türkiye‟ye giriş ve Türkiye‟den çıkış işlemlerinin hudut kapısı olarak belirlenmiş olan yerlerden 77

Türkiye‟nin Entegre Sınır Yönetimi Stratejisine Yönelik Ulusal Eylem Planı, s. 6.

141

yapıldığı ve gerek Türk vatandaşları, gerekse yabancıların bu kapılardaki giriş çıkış işlemlerinin polis tarafından yerine getirildiği”78 belirtilmekte olup, “Gümrük kontrolüne tabi kişi, eşya ve araçların muayene ve kontrolünü yapmak, bu işlemlerin etkin ve süratli yapılmasını sağlayacak tedbirleri almak, kara sınırlarındaki gümrük kapıları ile pasavan kapılarında, gümrük teşkilatı bulunan hava ve deniz limanlarında ve serbest bölge ve çeşitli antrepo ve iç gümrük sahalarında ve gümrük bölgelerinde gümrük muhafaza görevleri ile kaçakçılığın men, takip ve tahkik görevlerini yerine getirmek, diğer yer ve sahalarda da gerektiğinde ilgili kuruluşlarla işbirliği yaparak kaçakçılığı men, takip ve tahkik etmek görevlerinin Gümrük Müsteşarlığı‟nın yetki ve sorumluluğunda bulunduğu”79 ifade edilmektedir.

Planda, AB ile ilgili değinilen belgelerden hareketle bir takım önerilerde bulunulmaktadır. Bu öneriler aĢağıda sıralanmıĢtır: 1. ĠçiĢleri Bakanlığı bünyesinde, kara ve deniz sınırları ile hudut kapılarında; kaçakçılık ve yasadıĢı geçiĢlerle mücadele faaliyetleri ile hudut kapılarının güvenliği, yolcu giriĢ-çıkıĢ, pasaport kontrol ve sahteciliğin önlenmesi iĢlemleri, geri gönderme ve sınır dıĢı iĢlemleri, sınırın güvenliği ve fiziki tedbirlerin alınması gibi görevlerin yürütülmesi amacıyla AB müktesebatına uygun bir sistemin kurulması için gerekli değiĢiklikler yapılmalıdır, 2. Türkiye‟de sınır güvenliğine iliĢkin ĠçiĢleri Bakanlığı bünyesinde yapılacak teĢkilatlanma Ģeklinin nasıl olacağına siyasi otorite tarafından karar verilmelidir,

78 79

Ġbid. s. 17. Ġbid. s. 18.

142

3. Eylem planı; Türkiye‟nin Avrupa Birliğine katılım çalıĢmaları paralelinde, AB fon ve ulusal kaynaklarından sağlanan mali kaynaklara bağlı olarak aĢamalı olarak uygulanmalıdır,

4. Entegre sınır yönetimi çalıĢmalarında sorumlu kurumlar arasında, yetki çatıĢması ve yinelemelerinden kaçınılarak, ulusal kaynakların en verimli ve ekonomik kullanımının sağlanması amaçlanmalıdır,

5. Sınır denetim ve kontrolünde Avrupa Birliği müktesebatına uygun bir sistemin kurulmasından sonra hudut kapıları dıĢındaki yetki ve sorumluluk devri günün koĢullarına göre yeniden değerlendirilmeli ve gerektiğinde öncelik sıralamaları değiĢtirilmelidir.80

Planda, ayrıca, sınırlarda gözetim ve kontrollerin AB standartlarında yapılması için teknolojik yatırımlara öncelik verilmesi, bu sebeple, eylem planına ek olarak hazırlanan “Finansman Planı”nda yer alan yatırım projelerinin uygulanmasına baĢlanması gerektiği vurgulanmıĢtır.

Planda, gerekli yasal ve kurumsal altyapı çalıĢmalarının tamamlanmasından sonra siyasi iradenin vereceği karar doğrultusunda strateji belgesinde yer alan yapılanmaya gidilmesi gerektiği de belirtilmektedir. Kara sınırları ile ilgili olarak ilk önce 3497 sayılı “Kara Sınırlarının Korunması ve Güvenliği Hakkında Kanun”u görev ve yetki devri tamamlandığında yürürlükten 80

Ġbid. s. 37.

143

kaldıracak ve bu kanun yerine ikame olacak yeni bir kanun çıkarılması gerektiği ve bu kanun çıkarılırken dikkat edilmesi gereken hususlardan birinin Türkiye‟nin kara sınırları, tüm sahilleri ile kara, deniz ve hava hudut kapılarının korunması, kontrolü ve güvenliğinin sağlanması görevinin ĠçiĢleri Bakanlığı‟nca yerine getirilmesi olduğu belirtilmektedir.81

Eylem planında uzun vadede yeni oluĢturulacak sisteme uygun olarak, Kara Kuvvetleri Komutanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü‟nün sınır gözetim ve kontrolü ile hudut kapılarının güvenliği konularındaki görev, yetki ve sorumluluklarının belirlenmesi gerektiğine de yer verilmiĢtir.82

AB ülkelerinde olduğu gibi gümrük görevleri hudut kapılarında eĢyalar ile araçların denetim ve muayenelerinin kontrolünü kapsamalıdır. Ancak ortak alanlarda birlikte çalıĢma zorunluluğu nedeniyle Gümrük MüsteĢarlığı ile yeni kurulacak teĢkilat arasında iyi iĢleyen bir eĢgüdüm sağlanmalıdır.83

Eylem Planında, ayrıca, sınır güvenliğinde ana sorumluluğa sahip olacak yeni yapılanma ve Gümrük MüsteĢarlığı‟nın ortak hedefinin bulunduğu ve bunun Türkiye sınırları içindeki vatandaĢlar için yüksek koruma seviyesi sağlamak olduğu belirtilmiĢtir.

Ibid. s.39. Türkiye‟nin Entegre Sınır Yönetimi Stratejisine Yönelik Ulusal Eylem Planı s.41. 83 Ibid. s.42. 82

144

Bunun yanında, Gümrük MüsteĢarlığı‟nı yakından etkileyen aĢağıdaki önerilerde bulunulmaktadır. Buna göre;

- Sınır kapılarındaki eĢgüdüm, sınır kontrol iĢlemlerinde daha etkili bir örgütlenmeye sahip olunması açısından kesin olarak tanımlanmalıdır. - Sınırlarda kiĢiler üzerindeki kontrollerin yapılmasında iki idarenin izleyeceği yeni standartlar ve iĢlemler belirlenmelidir. - Sınırlarda çalıĢan idareler arasında veri, bilgi alıĢveriĢi ve iĢleme konusunda resmi bir süreç kabul edilmelidir. - Yeni yapılanma ile sınır güvenlik birimlerine verilecek yetkiler ile Gümrük MüsteĢarlığı‟na verilen yetkiler gözden geçirilerek yasal olarak uyumlaĢtırılmalıdır.84

Oluşturulması düşünülen yeni yapıya ise aşağıdaki görevlerin verilmesi öngörülmüştür: - Kaçakçılık ve yasadıĢı geçiĢlerle mücadele etmek, - Hudut kapılarının güvenliği, yolcu giriş-çıkış, pasaport kontrol ve sahteciliğin önlenmesi görevlerini yerine getirmek, - Geri gönderme ve sınır dıĢı iĢlemlerini yürütmek, - Sınırın güvenliği ve fiziki tedbirlerin alınması gibi görevleri yapmak, - Türk Hükümeti‟nin göç ve vatandaĢlık politikasını uygulamak ve yönetmek, - YasadıĢı göç ve insan ticaretine karĢı mücadele etmek, - Sınır güvenliği alanında uluslararası iĢbirliğini geliĢtirmek ve koordine etmek. -Genel suçluluğa karĢı mücadelede sorumlu kolluk birimine yardımcı olmak. 85 84 85

Ibid. s.42. Ibid. s.42.

145

Eylem Planında, oluĢturulması planlanan Sınır Yönetimi Yönetim Sisteminde, kurumlar arası veri değiĢimi, bilgi paylaĢımı, veri toplama ve bu verileri ilgili kurumlara dağıtma konusunda gerekli IT altyapısının hayati bir rol oynayacağı da vurgulanmıĢtır.

Eylem Planına ek Finansman Planında Gümrük MüsteĢarlığı‟nın eĢya ve araçları kapsayan gümrük kontrolü için ihtiyaç duyacağı teknik ekipman bedeli 128,81 Milyon Euro olarak belirlenmiĢtir.

ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından yine ESY faaliyetleri kapsamında, 8 Eylül 2006 tarihinde baĢlayan "Sınır Polisi Ġçin Yeni Bir Eğitim Sistemi GeliĢtirilmesi Projesi" yürütülmüĢtür.

Avrupa Komisyonunca hazırlanan 2005 yılı Katılım Ortaklığı Belgesi‟nde “Schengen müktesebatının tam uyumuna hazırlanmak amacıyla Sınır Yönetimine iliĢkin Ulusal Eylem Planı doğrultusunda müktesebat ve en iyi uygulamaya uyuma devam edilmesi”86 tavsiyesinde bulunulmaktadır.

Komisyon tarafından hazırlanan 2006 yılı Türkiye Düzenli İlerleme Raporunda Adalet, Özgürlük, Güvenlik Faslı altında Entegre Sınır yönetimine değinilmiştir. Buna göre; Schengen ve dış sınırlar konusunda bir miktar gelişme kaydedildiği, 2006 Mart ayında Türkiye‟nin Entegre Sınır Yönetim Stratejisinin uygulanmasına yönelik bir Ulusal Eylem Planı kabul edildiğine yer verilmektedir. Anılan Planın, AB standartlarına uyum konusunda olumlu bir adım teşkil etmekte olduğu, sınırların 86

2005 Yılı Katılım Ortaklığı Belgesi. „Adalet özgürlük Güvenlik”. s.24.

146

yönetimi bağlamında bütüncül bir yaklaşım geliştirilmesinin bu fasıl bakımından üyelik müzakerelerinde kilit bir unsur arzettiği belirtilmektedir.

Bununla birlikte, bu alanda halen ciddi eksiklikler mevcut olduğu, halihazırda, kara kuvvetleri, polis, jandarma ve sahil güvenlik makamlarının, ülke sınırlarının belirli bölümleri üzerinde sorumlulukları bulunduğu, Başbakanlığa bağlı Gümrük Müsteşarlığı‟nın ise, malların ve kişilerin denetimi ile görevlendirildiği ifade edilmektedir. Bunun yanında, kurumlar arası eşgüdümün erken bir safhada olduğu ve çeşitli makamlar arasında bilgi paylaşımı ve sorumlulukların sınırlandırılması hususunda önemli iyileştirilmeler yapılması gerektiğine değinilmiştir.

Bu çerçevede; Sınır güvenlik görevlilerinin eğitiminin ve profesyonelliğinin geliştirilmesine, özellikle askerlik hizmetini yerine getirenlerin görevlendirilmesi bağlamında ihtiyaç duyulduğu, risk analizi kapasitesinin daha fazla arttırılmasının öncelikli bir husus olarak telakki edildiği; araçların ve malların kontrolüne ilişkin uygulamaların gözden geçirilmesi gerektiği, bazı sınır geçiş noktalarında altyapının önemli ölçüde yenilenmesine ihtiyaç duyulduğu, ekipmanların eksik veya gelişmemiş olduğu, Sınır geçiş noktalarında ve kara sınır hatlarında bulunan izleme ekipmanlarının, Türkiye‟nin özel koşullarına uygun hale getirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. 87

2006 Yılı Türkiye Düzenli Ġlerleme Raporu (24. Fasıl: Adalet, Özgürlük, Güvenlik).

147

SONUÇ VE DEĞERLENDĠRME

Ülke sınırlarının korunmasında pek çok kamu kuruluĢu sorumluluk üstlenmesine rağmen, son yıllarda da kaydedilen geliĢmelerle birlikte gümrük idareleri, sınırları aĢan eĢya akıĢını kontrol etmeyi sağlamada önderlik edici ve yegane bir role sahip olmuĢtur.88 Türkiye‟de de bu rolün bilinciyle, Gümrüklerimiz 21. yüzyılda fiziki Ģartlardan baĢlayarak kendilerini yenileyip, değiĢtirme ve geliĢtirmenin gayreti içindedir. 89 Bütün dünyada ve AB‟de Gümrükler her geçen gün artan dıĢ ticaret hacminin gerektirdiği etkinliğe sahip olabilmek için sürekli modernleĢtirme ve dinamik bir yapıya sahip olma doğrultusunda çalıĢmalar yürütmektedir. Gümrük Ġdareleri arasında ve diğer ilgili otoritelerle bilgilerin elektronik değiĢimi, ticaret erbabı tarafından bilgilerin sadece bir kez verilmesini ve bu otoriteler arasında paylaĢılmasını sağlayacaktır ki bu „Tek Pencere (Single Window)‟ uygulamasıdır. Yine bu durum ilgili otoritelerce eĢyanın „aynı zamanda ve aynı yerde‟ kontrol edilmesini sağlayacaktır ki bu da bizi „Tek Durak Noktası (One Stop Shop)‟ uygulamasına götürmektedir.90 Bu ve benzeri uygulamaların gümrükler tarafından benimsenmesi ve gümrük idareleri ve diğer otoriteler arasında gerekli koordinasyon ve iĢbirliğinin sağlanmasıyla gümrük iĢlemleri daha hızlı bir Ģekilde yapılabilecekken toplumun ihtiyaç duyduğu güvenliği de arttırabilecektir.

Verrue, Robert, East West Institute Second Annual Worldwide Security Conefrence, http://ec.europa.eu, Belçika, 08.02.2005, s.1. 89 Ertem, Bülent, “Gümrükler ve DeğiĢim”, Dünya Gazetesi, 06.09.2007, s.6. 90 Ibid. s. 4.

148

Sınır kapısında trafik akışının rahatlatılması ve işlemlerin hızlandırılabilmesi açısından (yeşil-kırmızı, yolcu-eşya, dolu araç-boş araç, vizeli-vizesiz gibi) hatların ayrımının iyi yapılması ve bu ayrımın gümrüklü sahaya çok yakın olmayacak şekilde yapılması önemli bir faktördür.91 Yine sınır kapılarında muayenenin hatlar üzerinde değil de sınır kapısının tasarım ve inşası aşamasında dikkate alınacak şekilde platformlar/terminaller oluşturarak muayenenin bu platformlarda yapılmasına imkan tanınması sınır kapılarında kuyruk oluşmasını önleyebilecek bir faktördür. Ayrıca, bu konuda alınabilecek bir başka önlem de yine Finlandiya örneğinde değinildiği gibi ihracat kısmında gümrüklü sahaya girmeden büyük bir park alanının bulunması ve araçların elektronik sıra almak suretiyle sınır kapısına bölüm bölüm alınması yol üzerinde kuyruk oluşumunu önleyebilecek bir uygulama olabilir.

Diğer ülkelerin sınır kapıları ile Türkiye‟nin sınır kapıları karĢılaĢtırıldığında dikkat çeken baĢlıca hususlardan biri Türkiye‟nin sınır kapılarındaki otoritelerin sayıca fazlalığıdır. Otorite sayısının fazla olması, sevk ve idaredeki karmaĢa nedeniyle ciddi bir zaman kaybına neden olabilmektedir. AB‟ye üyelik gibi bir amacı bulunmayan Rusya Federasyonu‟nun sınır kapısında bile 7 olan otorite sayısının AB ülkeleri örnek alınarak azaltma çalıĢmaları devam ederken, Türkiye gibi AB‟ye tam üyelik hedefine odaklanmıĢ bir ülkenin sınırlarındaki otorite sayısı diğer AB ülkeleriyle açık bir farklılık ve uyumsuzluk teĢkil etmektedir.

AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu Benchmarking Projesi nihai raporu, 2006. 91

149

Gümrüklerimizde incelenen ülkelerden farklılık arz eden bir baĢka husus gümrük ve muhafazanın iki ayrı birim olarak yer almasıdır. ÇalıĢmamızda incelenen ülke gümrük idarelerinde ise bir tek birim/yapı olarak yer alıp iĢlev ve görevlendirme açısından bir ayrım söz konusudur. Gümrük MüsteĢarlığı‟nın taĢra yapılanmasında ve dolayısıyla sınır kapılarımızda da böyle bir yapılanmaya gidilmesi gerek görevlendirme esnekliği gerekse de koordinasyon açısından daha etkili ve verimli olunabileceği değerlendirmeye değer bir husustur. Bununla bağlantılı bir diğer durum, Gümrük MüsteĢarlığı‟nda sadece muhafaza memurlarının üniforma giymesi, muayene memurlarının ise sivil kıyafetle çalıĢmaları konusudur. Bu noktada ise en azından sınır kapılarındaki gümrük idarelerinde muayene memurlarının da üniformalı bir Ģekilde görev yapmalarının otoritelerini ve kendilerine olan güvenlerini artırmada olumlu bir rol oynayabileceği ileri sürülebilir.

Sınır kapılarında etkinliği artırabilecek en önemli unsurlardan bir tanesi komĢu ülke gümrük idaresi ile gerekli iĢbirliğinin sağlanması durumudur. Sınır gümrüklerindeki yetkililerin komĢu ülkenin gümrük yetkilileriyle periyodik aralıklarla bir araya gelip karĢılaĢtıkları sorunları birbirlerine aktarabilmeleri, elektronik ortamda yazıĢabilmeleri ve acil durumlarda birbirlerine telefonla doğrudan ulaĢabilmeleri, çalıĢma saatlerini uyumlaĢtırmaları, güvenlik amacıyla bir takım istihbari bilgileri paylaĢabilmeleri her iki taraf açısından da arzu edilir bir durum olarak ortaya çıkmaktadır. Daha önce bahsettiğimiz Bulgaristan ve Gürcistan Gümrük Ġdareleri ile yapılan görüĢmelerde olduğu gibi diğer komĢu ülkelerle de sınır kapılarında uyumlu ve iĢbirliği içerisinde çalıĢmanın gerekliliğinin vurgulanması ve

150

daha hızlı, etkin ve güvenli çözümlerin birlikte aranması her iki tarafın da menfaatine olabilecek hususlardır.

Sınır kapılarındaki gümrük iĢlem ve kontrollerinde etkinliği sağlamak için çalıĢanlar ve mükelleflere yönelik anketler yapılması ve karĢılaĢılan sorunların zamanında öğrenilerek çözüm önerileri geliĢtirilmesi için çalıĢmalar yürütülmesi önemli katkılar sağlayacaktır.

Sınırlardaki gümrük kontrol ve iĢlemlerinin basitleĢtirilmesi; gümrük iĢlemlerinin elektronik ortama taĢınması, otorite sayısının azaltılması ve mükellefin tek bir otorite ile muhatap olabilmesini sağlayan tek bir yapının kurulması, iç gümrüklerde yapılabilecek iĢlemlerin iç gümrüklere çekilmesi, fiziki altyapı ve tesislerin iyileĢtirilmesi ve standartlaĢtırılması, kanun ve diğer düzenlemelerin uluslararası

mevzuat

ile

uyumlaĢtırılması

vb.

çok

yönlü

bir

Ģekilde

yapılabilmektedir.

Bu Ģeklide uluslararası ticaretin kolaylaĢtırılması, ülke ekonomisinin geliĢmesi ve „doğrudan yabancı yatırımlar‟ için cazibe merkezi olunmasında önemli bir katkı sağlamaktadır. Ayrıca, KOBĠ‟lerin bürokrasi yükünün ve masraflarının azalması ile dıĢ ticarete daha kolay bir Ģekilde yönelebilmesi, rekabetin artıp kaynakların daha etkin kullanılması, fiyatların düĢmesi, doğrudan yabancı yatırımlarla iĢsizliğin azalması ve gıda ürünlerinin tüketicilere daha taze bir Ģekilde ulaĢmasını sağlama gibi önemli faydaları ortaya çıkarabilmektedir. ĠĢlemlerin basitleĢtirilmesi, kamu

151

sektörü açısından da kırtasiyeciliğin azaltılması ve personel sayısından tasarruf etme gibi faydalar doğurabilmektedir.

Türkiye‟de

Gümrük

MüsteĢarlığı,

EĢyanın

Sınır

Kontrollerinin

UyumlaĢtırılması Uluslararası SözleĢmesi, Gümrük ĠĢlemlerinin BasitleĢtirilmesine ĠliĢkin Revize Kyoto SözleĢmesi gibi önemli anlaĢmalara taraf olarak, gümrük beyannamelerinin elektronik ortamda iĢlenme oranını neredeyse % 100‟e taĢıyarak, „Tek Pencere‟ kavramını uygulamaya yönelik pilot projenin koordinatörlüğünü üstlenerek, dürüst mükellefler açısından önemli bir ticareti kolaylaĢtırma mekanizması olan „YeĢil Koridor‟ konseptini komĢu ülkelerle uygulamaya yönelik adımlar atarak ve bu kısımda da değinmeye değer bir yenilik olarak sınır kapılarında ithalat ve ihracat iĢlemlerinin yapılmasına son vererek, sadece transit ve yolcu iĢlemlerinin yapılmasını sağlayarak bu yönde önemli adımlar atmıĢtır ve halen de buna yönelik çalıĢmalarını yoğun bir Ģekilde sürdürmektedir.

Entegre Sınır Yönetimi Projesi neticesinde hazırlanan Eylem Planının uygulanmaya baĢlanmasıyla sınır kapılarında gümrük ve sınır muhafızlarının sahip olacağı yetkilerin açıkça tanımlanması ve yine Finlandiya Sınır Kapısı anlatılırken değinilen „Ortak Ġstihbarat Merkezi (Joint Intelligence Center)‟ benzeri iĢbirliği mekanizmalarının tesis edilmesi, mevcut yapıya göre daha etkili olabilecektir. Bu noktada, gümrüğün eĢya kontrolü ve kaçakçılıkla mücadele konularında halihazırda baĢarıyla ifa ettiği yetkilerinde bir gerileme yaĢanmaması da önemle vurgulanması gereken bir husustur.

152

Günümüzde her ne kadar gümrük idarelerinin ticareti kolaylaĢtırma ve güvenliği sağlama fonksiyonlarının bağdaĢtırılmasına yönelik yoğun bir çaba gözlenmekteyse de, uluslararası terörün her geçen gün daha da profesyonelleĢmesi ve eylemlerinin gittikçe daha dehĢet verici bir boyut kazanması toplum güvenliğinin sağlanmasına yönelik çabalara daha fazla ağırlık kazandırmaktadır. Özellikle, Türkiye‟nin; istikrarsızlığın istikrar halini aldığı Ortadoğu‟ya komĢu olması, Asya ve Avrupa arasında geçiĢ noktasında bulunması güvenlik faktörünün ağırlığını arttırmaktadır. Gümrük MüsteĢarlığı‟nın sınır kapılarını ileri teknoloji ile donatması ve insan gücünü de buna paralel bir Ģekilde kullanabilmesi bu sorumluluğu yerine getirmesindeki zorlukları azaltacaktır.

Türkiye‟nin AB‟ye tam üye olmasıyla birlikte üçüncü ülkelerle olan sınırları AB‟nin de dıĢ sınırları özelliğini taĢıyacak ve bu sınırların etkili bir Ģekilde korunması ve yönetimi doğrudan AB toplumunun güvenliğini de etkileyecektir. Bu nedenle, bu alanlarda gerek altyapı ve ekipman gerekse de insan gücü ile arzu edilen yeterliliğe sahip olunması, Türkiye‟nin tam üyelik müzakerelerindeki pozisyonunu güçlendiren önemli bir unsur olacaktır.

153

KAYNAKÇA

Kitap ve Makaleler: BAYAR KOCACIKLI, Betil, „Entegre Sınır Yönetimi’ Uzmanlık Tezi, T.C. BaĢbakanlık Gümrük MüsteĢarlığı, 2005, Ankara

BRUNO, Peter, “Trade Facilitation in the Accession to the European Union”, Trade Facilitation, Ed. Carol Cosgrove-Sacks and Mario Apostolov, New York and Geneva, 2003.

BUTTERLY, Tom, “Trade Facilitation in a Global Trade Environment”, Trade Facilitation, Ed. Carol Cosgrove-Sacks and Mario Apostolov, New York and Geneva, 2003.

ERTEM, Bülent, “Gümrükler ve DeğiĢim”, Dünya Gazetesi, 06.09.2007

HUMMELS, David, Time As A Trade Barrier, Purdue Üniversitesi, 2001.

KLEĠTZ, Anthony, “Costs and Benefits of Trade Facilitation”, Trade Facilitation, Ed. Carol Cosgrove-Sacks and Mario Apostolov, New York and Geneva, 2003.

154

KOMAZ, Alfred, “New Instruments Simplifying Trade Procedures”, Trade Facilitation, Ed. Carol Cosgrove-Sacks and Mario Apostolov, New York and Geneva, 2003.

LIVANOS CATTAUĠ, Maria, “The Importance of Trade Facilitation to Business”, Trade Facilitation, Ed. Carol Cosgrove-Sacks and Mario Apostolov, New York and Geneva, 2003.

VERRUE, Robert, East West Institute Second Annual Worldwide Security Conefrence, http://ec.europa.eu, Belçika, 2005.

WIDDOWSON, David. “The Changing Role of Customs: Evolution or Revolution”, World Customs Journal, 2007.

Toplantı Raporları:

155

16 Aralık 2004 tarihinde Kapıkule‟de Türk ve Bulgar Gümrük Ġdareleri arasında gerçekleĢtirilen toplantının Tutanağı.

17 Mart 2005 tarihinde Kapitan Andrevo Sınır Kapısı‟nda gerçekleĢtirilen toplantının raporu.

24-26 Ocak 2005 Tarihlerinde Sarp ve Batum‟da GerçekleĢtirilen Türkiye-Gürcistan Gümrük Ġdareleri Arasındaki Gümrük Ġdaresi BaĢkanları Toplantısı‟na ĠliĢkin Mutabakat Zaptı.

156

Komisyon Belgeleri:

COM(2002) 233 final, 7.5.2002. COM(2003) 452 final, 24.07.2003. Türkiye Tarama Raporu, Fasıl 29: Gümrük Birliği, 9 Mart 2007. 2001 Yılı Ġlerleme Raporu, Bölüm 24: Adalet ve ĠçiĢleri Alanında ĠĢbirliği, 2001. 2006 Yılı Türkiye Düzenli Ġlerleme Raporu (24. Fasıl: Adalet, Özgürlük, Güvenlik) Türkiye için 2003 yılı Katılım Ortaklığı Belgesi. Türkiye için 2005 Yılı Katılım Ortaklığı Belgesi.

T.C. Resmi Gazeteleri: 24.03.2006 tarih ve 26118 sayılı Resmi Gazete. 07.01.2007 tarih ve 26396 sayılı Resmi Gazete. 02.03.2007 tarih ve 26450 sayılı Resmi Gazete. Ġnternet Kaynakları:

Avrupa Komisyonu http://ec.europa.eu DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı http://www.dtm.gov.tr Dünya Gümrük Örgütü http://www.wcoomd.org Finlandiya AB Dönem BaĢkanlığı Sitesi http://www.eu2006.fi

157

Gümrük MüsteĢarlığı http://www.gumruk.gov.tr Gümrük MüsteĢarlığı Ġntranet Sayfası http://medbim.gumruk.gov.tr The Global Facilitation Partnership for Transportation and Trade (GFP) http://www.gfptt.org Diğer Belgeler: AB‟nin Doğu Sınırlarında Ulusal Gümrük Önlemleri konulu Benchmarking Projesi nihai raporu, 2006. Finlandiya Gümrük Ġdaresi tarafından bastırılan Gümrük Stratejileri kitapçığı.2005. Finlandiya, Ġsveç ve Rusya Federasyonu arasında imzalanan Protokol, Göteburg, 2002. Gümrükler Genel Müdürlüğü‟nün 24.08.2007 tarih ve 24832 sayılı yazısı. Türkiye Gazetesi, “Kapıkule Sınırları AĢtı” 19.08.2007. Türkiye‟de DıĢ Sınırların Korunmasına Yönelik Strateji Belgesi. Türkiye‟nin Entegre Sınır Yönetimi Stratejisine Yönelik Ulusal Eylem Planı. 2003 Yılı Türkiye Ulusal Programı “24: Adalet ve ĠçiĢleri”

158