MATTER_OF_THE_MATTER MATTER_OF_ THE_MATTER MATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERTHE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_MATTER_OF_THE_MATTERMATTER_OF_
[<MATTER_OF_THE_MATTER>] Πτυχιακή εργασία της Γεωργία Μανταλιά Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 21, 22&23_ΙΟΥΝΙΟΥ_2022 [<-- .- - - . .-./--- ..-./- .... ./-- .- - - . .-.>]
[<MATTER_OF_THE_MATTER>]
Η πρόταση, πραγματεύεται σε πρώτο στάδιο την φαινομενική σχέση των μορφών με το χώρο. Ως προέκταση μελετάται η σύσταση τους. Όλα τα στοιχεία γύρω μας αποτελούνται από ύλη. Μέσω διάφορων μεταβολών της ύλης, η υπόσταση των μορφών αλλάζει ακολουθώντας μία επαναλαμβανόμενη διαδικασία. Η επανάληψη γίνεται αντιληπτή μέσω του εσωτερικού της ρυθμού ως σύνθεση, αποσύνθεση, επανασύνθεση και αντίστροφα. Σχηματίζονται έτσι διαφοροποιημένες εκδοχές μορφών με κοινή αφετηρία. Αυτές συγκροτούνται μέσω μίας εγκατάστασης η οποία περιλαμβάνει μια γλυπτική σύνθεση και μία βιντεοπροβολή. Με αφετηρία την υλικότητα, του εδώ και τώρα, του χώρου και των κατασκευών που συνδιαλέγονται με αυτόν και στη συνέχεια, με την βιντεοπροβολή, προσεγγίζεται ένα αποϋλοποιημένο ομοιωματικό περιβάλλον. Στόχος είναι να παρατηρηθεί ο μετασχηματισμός της υλικότητας του χώρου σε διάφορα στάδια μέχρι την πλήρη μεταβολή της. Σε τελικό στάδιο, με την ψηφιακότητα, οδηγούμαστε στην αποϋλοποίηση όπου εκεί παρατηρείται η μεταβαλλόμενη σχέση αναλογικού-ψηφιακού ως μετατροπή (κατάργηση) της ύλης του χώρου. ΣΥΝΟΨΗ00_ [<MATTER_OF_THE_MATTER>] Καταγραφικό Video έκθεσης διπλωματικής εργασίας
[<MATTER_OF_THE_MATTER>] ΦΑΙΝΟΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ01_ Τα πράγματα τα αναλύεις με όρους που προκύπτουν από την αμεσότητα του φαινομένου και όρους υποκείμενης μορφής η οποία ανήκει στο φαινόμενο. Μπορούμε να ορίσουμε ως φαινόμενο την παρουσία των μορφών ως παρευρισκόμενων αντικειμένων στο χώρο, των οποίων το πρώτο οπτικό ερέθισμα ενυπάρχει και αποκαλύπτεται στην επιφάνειά τους. Ο Σοκολόφσκι, μας καλεί να αναλογιστούμε πως αντιλαμβανόμαστε τα υλικά αντικείμενα φέρνοντας ως παράδειγμα έναν κύβο. Ξεκινώντας από ότι τον συγκροτεί ως μορφή, αναφέρει πως ο κύβος παρουσιάζεται από μία συγκεκριμένη γωνία και προοπτική. Δεν μπορούμε να αντιληφθούμε τον κύβο ως όλον διότι κάθε χρονική στιγμή γίνεται άμεσα αντιληπτό ένα μέρος του αφού δεν μπορούν να ιδωθούν ταυτόχρονα όλες οι πλευρές. Αυτό που δεχόμαστε ως ερέθισμα από τον κύβο, είναι μία μίξη ορατών και μη ορατών πλευρών τις οποίες συν-αποβλέπουμε. Αυτό που συν-αποβλέπεται παίρνει την θέση της υποκείμενης (νοητής) μορφής. Άρα, υποκειμενικά αντιλαμβανόμαστε τα άλλα μέρη που δεν γίνονται άμεσα αντιληπτά από την όραση αλλά νοητά, τα οποία αποβλέπουν αυτό που είναι απών, τις “άλλες πλευρές” του κύβου οι οποίες μένουν αόρατες. (Sokolowski, 2003, σ. 12)
[<MATTER_OF_THE_MATTER>]
ΘΕΩΡΙΑΣΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ02_ Αναγάγοντας τα στοιχεία αυτά σε ένα πλαίσιο πέραν της επιφάνειας ενός πλασματικού κύβου, αρχίζουμε και εμβαθύνουμε με σκοπό τη φανέρωση μη ορατών στοιχείων στο περιεχόμενο της εγκατάστασης. Εισδύοντας νοητά στην πηγή και την σύσταση κάθε αντικειμένου, αντιλαμβανόμαστε έναν κρυμμένο κόσμο. Ενώνοντας στοιχεία φαινομενικά αταίριαστα, ξετυλίγουμε ένα κουβάρι σχέσεων, εμφανίζοντας την “ουσία” και την “εσωτερική” λειτουργία των μορφών που αποτελούνται από ύλη. «Σκοπός της υποκείμενης μορφής δεν είναι να εμπνεύσει συναισθηματικά, αλλά να αντλήσει τάξη μέσα από το χάος και να κάνει το άγνωστο γνωστό». (Pirsig, 1978, σ. 106). Ξεκινώντας από την απτή παρουσία των κατασκευών, θέλοντας να ιδωθούν ως μονάδες που η μία αποτελεί συνέχεια της άλλης, αυτές δεν φέρουν χρωματικές προσθήκες. Σύμφωνα με την αντίληψη του Μόρις, το χρώμα είναι μια προσθήκη. «Οι πιο ουδέτερες αποχρώσεις, αυτές που δεν επισύρουν την προσοχή, επιτρέπουν τη μέγιστη επικέντρωση σ ’αυτές τις ουσιώδεις υλικές αποφάσεις που διαμορφώνουν τα έργα της γλυπτικής» (κλίμακα, αναλογίες, σχήματα, όγκοι)(Morris, 1966-1969, σ. 105). [<MATTER_OF_THE_MATTER>]
[<MATTER_OF_THE_MATTER>] Οι κατασκευές που συναντάμε έχουν δημιουργηθεί από δομικά υλικά τα οποία αξιοποιούνται κατά κύριο λόγο στην αρχιτεκτονική (άμμος, σίδερο, ξύλο). Τα συγκεκριμένα υλικά επιλέχθηκαν έχοντας κοινό προορισμό, αποσκοπώντας στη συνομιλία ανάμεσα στα αντικείμενα, αλλά και με τον αρχιτεκτονικό χώρο στον οποίο Αξιοποιώνταςσυνυπάρχουν.τιςκατασκευές και το βίντεο ως παραδείγματα για τη διερεύνηση της υποκείμενης μορφής, προκύπτουν ερωτήματα σε σχέση με την επανάληψη, την παραλλαγή και τη συνέχεια του φυσικού αντικειμένου -σε μία διαδικασία μεταβολής της ύλης- στον ψηφιακό χώρο. Το παραλληλόγραμμο αξιοποιείται σε κάθε στοιχείο της εγκατάστασης δημιουργώντας συνομιλίες με τον παραλληλόγραμμο χώρο στον οποίο εμπεριέχονται οι κατασκευές. Εμβαθύνοντας με έναν τρόπο μεγέθυνσης (ως σχέση μικρόκοσμου-μακρόκοσμου), θέτοντας ως αφετηρία το χώρο, συμπεραίνουμε πως το συγκεκριμένο σχήμα επαναλαμβάνεται σε μικρότερα μέρη με ποικίλες αναλογίες, από το στήσιμο τον κατασκευών, μέχρι την τελική μορφή τους. Εμβαθύνοντας με υποκειμενικό τρόπο σε κάθε μία από αυτές, αντιλαμβανόμαστε πως όλα καταλήγουν σε σημεία ως ύλη. Άρα, το παραλληλόγραμμο ή το κάθε σχήμα μπορεί να ιδωθεί ως συμπυκνωμένα, επαναλαμβανόμενα σημεία τα οποία σχηματίζουν την μορφή. Κατά συνέπεια, η κάθε μορφή συνηγορεί στο να δημιουργήσει και να επηρεάσει χωρικά και οπτικά την άλλη. Οπτικά η επανάληψη δεν μπορεί να είναι ποτέ αυτούσια στον υλικό χώρο, πάντα νέοι παράγοντες θα παρεμβάλλονται και θα διαφοροποιούν τα ορατά στοιχεία. Γίνεται χρήση αυτής απλά ως μία διαδικασία για την δόμηση των μορφών η οποία δεν είναι απαραίτητα άμεσα αντιληπτή αισθητηριακά.
[<MATTER_OF_THE_MATTER>] ΕΡΓΩΝΑΝΑΛΥΣΗΣΥΝΤΟΜΗ03_ Όλες οι κατασκευές στο χώρο σχηματίστηκαν έχοντας κοινή αφετηρία μία συγκεκριμένη μακέτα κατασκευής. Με αυτή ως πρότυπο, αρχικά εκτελείται η δημιουργία του PIN_WALL_01. Αυτό, καταλήγει να αποτελεί ένα μεγεθυμένο ομοίωμα της. Στη συνέχεια η μακέτα περιστασιακά άλλαξε ρόλο και απέκτησε αυτόν του καλουπιού. Από εκεί δομήθηκαν 9 πανομοιότυπα γλυπτά ονόματι MASS_09. Μέσω του σχηματισμού των τσιμεντένιων όγκων, σε αυτή την εκδοχή, ο εσωτερικός χώρος της μακέτας καταγράφεται και μεταφράζεται σε στέρεες φόρμες οι οποίες παρατίθενται συμμετρικά στο χώρο παρουσίασης.Αναλύοντας την υλική σύσταση των MASS_09, αντιλαμβανόμαστε πως το τσιμεντοκονίαμα από το οποίο παρήχθησαν αποτελείται από άμμο. Ως τελευταία πράξη συναντάμε την βιντεοπροβολή η οποία δημιουργήθηκε από δεδομένα του αναλογικού χώρου της εγκατάστασης. Ακολούθως, αυτή αποτελεί ένα ακόμα ομοίωμα το οποίο αποσυνθέτει και ανασυστήνει τον υλικό χώρο σε ψηφιακό χώρο.
[<MATTER_OF_THE_MATTER>] ΧΩΡΟΣ MAKETA KATAΣΚΕΥΗΣ i_PINWALL_01 ii_MASS_09 iii_ΑΜΜΟΣ/ΑΠΟΔΟΜΗΜΕΝΗ ΥΛΗ iv_ΨΗΦΙΑΚΟΤΗΤΑ_ΑΠOΫΛΟΠΟΙΗΣΗ
ΣΤΟΕΙΣΑΓΩΓΗ000_ΧΩΡΟ [<MATTER_OF_THE_MATTER>]
[<MATTER_OF_THE_MATTER>]
[<MATTER_OF_THE_MATTER>] i_PINWALL_01 Αναλύοντας μεμονωμένα την κάθε κατασκευή, ξεκινάμε από την όψη του PIN_WALL_01 το οποίο δομείται με μοναδικά υλικά ξύλινες επιφάνειες και ατσάλινες βέργες. Τα ξύλα αυτά πάρθηκαν από οικοδομές, όπου προηγουμένως αξιοποιούνταν για τον σχηματισμό καλουπιών ώστε να χυτευτεί τσιμέντο. Ο ρόλος τους ήταν να δημιουργήσουν μια μορφή, οριοθετώντας το χώρο όπου αυτή θα εξελίσσονταν αγκαλιάζοντας τα όρια της επιφάνειας τους. Στην νέα κατάσταση πλέον το ξύλο από ενεργητικό γίνεται παθητικό, καθώς διαπερνάται από τις βέργες βίαια. Τώρα, αντί να δομεί μόνο το χώρο, ο αρχικός του ρόλος αντιστρέφεται και ενισχύεται, εμφανίζοντας την δομή σε σχέση με αυτόν. Αξιοποιώντας τα σημεία επαφής, προσδίδεται ισορροπία παρουσιάζοντας αντιθετικές, παλίνδρομες σχέσεις δύναμης-εκτόνωσης λόγω της βαρύτητας.
[<MATTER_OF_THE_MATTER>] [ PIN_WALL_01 ΜεταβλητέςΣίδερο,Ξύλο,, 2021]διαστάσεις,
ii_MASS_09 [<MATTER_OF_THE_MATTER>] Η γλυπτική, ήδη από την δεκαετία του 60’, εισήχθη σε μία κατάσταση αντίστροφης λογικής και παρουσίασε το χώρο ως το αρνητικό του γλυπτού αποκαλύπτοντάς τον. (Krauss R. , 1979, p. 36). Ως ένα πιο σύγχρονο παράδειγμα, μέσω του έργου της Rachel Whiteread, μας παρουσιάζεται πως το αρνητικό και το πλαστικό εκτίθεται σε στέρεα φόρμα, καθώς o εσωτερικός χώρος αποκτά σχεσιακή αίσθηση[this interior space induces relational feelings] (Bru no, 2014 σ. 205). Με τις δυνάμεις που ασκούνται κατά την χύτευση, κάθε φόρμα συγκροτείται καταγράφοντας το χώρο σε συγκεκριμένοΑντλώνταςχρόνο.από αυτή την πρακτική, παράγονται τα 9 πανομοιότυπα γλυπτά επονομαζόμενα ως σύνολο MASS_09. Αυτά αξιοποιούν την μακέτα της προηγούμενης κατασκευής ως καλούπι καταγράφοντας τον αρνητικό χώρο του εσωτερικού της. Προσεγγίζονται με τρόπο όμοιο με αυτόν που εκτελούνται κατά την διαδικασία του χτισίματος όγκων στην οικοδομή, καταλήγοντας σε μια επαναλαμβανόμενη ορθογώνια μονάδα που ως στόχους θέτει την ομοιογένεια και την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ομοιομορφία. Η σύνθεση στοιχίζεται ως μια ακόμη επανάληψη του ορθογωνίου. Τα κενά τα οποία φανερώνουν το γύρω χώρο υπολογίζονται ακριβώς στο πλάτος μίας μονάδας όγκου.
[<MATTER_OF_THE_MATTER>] Η μαζική παραγωγή διαβεβαιώνει ότι το κάθε αντικείμενο έχει απαράλλαχτο μέγεθος και σχήμα, μη επιτρέποντας ιεραρχικές σχέσεις μεταξύ τους (Krauss R. E., 1981, σ. 250). H κάθε λεπτομέρεια του ξύλου που αντλεί το τσιμέντο τυποποιείται, επαναλαμβάνεται σχεδόν απαράλλακτη, προτείνοντας τις φόρμες ως μαζικά αναπαραγώγιμες. Εκ πρώτης όψης όλα τα στοιχεία είναι όμοια μεταξύ τους αλλά εμβαθύνοντας αντιλαμβανόμαστε πως ακόμα και ένα μαζικά αναπαραγώγιμο στοιχείο δημιουργεί νέες, ξεχωριστές σχέσεις, είτε λόγο θέσης-θέασης στο χώρο, είτε λόγω διαφοροποιήσεων της πρώτης ύλης η οποία παραλλάσει τις λεπτομέρειες της υφής. Πέραν της αντικειμενικής εμφάνισης της επανάληψης την οποία αξιοποιούν τα γλυπτά, την συναντάμε και με ουσιαστικό τρόπο σε μία διαδικασία διηνεκούς λειτουργίας της ύλης.Αυτή ακολουθεί μία μόνιμη πορεία δόμησης , μετασχηματισμού, αποδόμησης (ξανά δόμησης κ.ο.κ.). Σε μία συνέχεια η ύλη είναι αυτή που διαφοροποιεί τις μορφές εισάγοντας την έννοια της παραλλαγής, καθώς κατά την φάση της αναδόμησης αυτή συγκροτείται με διαφορετικό τρόπο από τον προηγούμενο.
[<MATTER_OF_THE_MATTER>]
[ MASS_09| Τσιμέντο,30cm,X20cmX40cm 2021] [<MATTER_OF_THE_MATTER>]
[<MATTER_OF_THE_MATTER>] ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣΜΑΚΕΤΑiii_ΑΜΜΟΣ_ Σε μία συνέντευξη του ο Antony Gormley λέει πως οι πληροφορίες έρχονται σε θραύσματα [bits] και στη συνέχεια εμείς κατασκευάζουμε εικόνες μέσα από μία κωδικοποίηση που δημιουργεί νέες σχέσεις ανάμεσα σε αυτά τα θραύσματα. (2019). Εκτός από τις κατασκευές στο χώρο συναντάμε άμμο, μία πρώτη ύλη η οποία σε συνεργασία με το τσιμέντο συντάσσει τα MASS_09. Μέσω αυτής παρουσιάζεται ο τεμαχισμός. Η φύση για να φτάσει στην κατάσταση της άμμου μετατρέπει το συμπαγές σώμα της πέτρας σε μικρά θραύσματα. Μέσω των MASS_09 τα θραύσματα της άμμου σε συνεργασία με το τσιμέντο ανασυγκροτούνται και συντάσσουν νέες συμπαγείς φόρμες. Στο χώρο όπου παρουσιάζονται οι κατασκευές έχει τοποθετηθεί άμμος. Υπάρχει ανάμεσα τους ως συνδετικός κρίκος και αναφέρεται στην διηνεκή διαδικασία ανασύστασης της ύλης. Πάνω της, τοποθετείται η μακέτα κατασκευής. Έτσι φανερώνεται πως όλα τα στοιχεία έχουν κοινή προέλευση (ουσία) και πως αυτό που μένει είναι η φανέρωση της. Αντιλαμβανόμαστε το πριν και το μετά, δηλαδή το πως από ένα όλο οδηγούμαστε σε αυτόνομα σημεία όπου όπου από εκεί προκύπτουν νέες ολότητες πλαισιώνοντας την έννοια της επανάληψης ως δομική διαδικασία.
[<MATTER_OF_THE_MATTER>] [ ΜΑΚΕΤΑ_ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ μέταλο,ξύλο,διαστάσεις,|μεταβλητές 2021]
[<MATTER_OF_THE_MATTER>] iv_ ΑΠOΫΛΟΠΟΙΗΣΗΨΗΦΙΑΚΟΤΗΤΑ_ Καταλήγοντας στο τελικό στάδιο της εγκατάστασης, συναντάμε μια βιντεοπροβολή. Για τη δημιουργία του βίντεο, μία φωτογραφία του εκθεσιακού χώρου εισάγεται στο ψηφιακό περιβάλλον του Processing. Εκεί, τα pixels από τα οποία αποτελείται η εικόνα (διασπόνται- θρυμματίζονταιτεμαχίζονται), όπως συνέβη και με την πέτρα η οποία κατέληξε σε μικρά σωματίδια άμμου. Τα pixels αυτά μετατρέπονται σε σημεία και ανακατανέμονται μονόχρωμα δομώντας το προβαλλόμενο, άυλο περιβάλλον. Η ποσότητα φωτός των στοιχείων της φωτογραφίας ορίζεται ως πληροφορία όπου από αυτή αντλούνται τα δεδομένα για τη διάταξη των σημείων. Η θέση τους ορίζεται σε σχέση με την ποσότητα του φωτός των pixels της εικόνας του χώρου και ορίζεται στους άξονες ύψους (x), πλάτους (y) και εικονικού “βάθους” (z), δημιουργώντας ένα νέο, ψευδοτρισδιάστατο περιβάλλον προσαρμοσμένο στα δεδομένα που του δόθηκαν. Τα σημεία που μεταφράζουν τους υπαρκτούς όγκους, καταλήγουν να είναι η διαστρεβλωμένη προβολή της προβολής του υπαρκτού χώρου.1 Ό,τι υπαρκτό σε αυτόν χάνει την υλικότητα του και συναντάμε μια μεταστατική προβολή του. Αντιστρέφοντας τα λόγια του Gormley, ο κώδικας από τον οποίο δημιουργείται το βίντεο, τώρα αποδομεί την εικόνα αντί να την συγκροτεί, την μετατρέπει σε προβαλλόμενα θραύσματα.
[<MATTER_OF_THE_MATTER>] Ξεκινώντας από μία απτή κατάσταση του φυσικού χώρου και των αντικειμένων, καταλήγουμε στην αποπραγμάτωση. Αυτά, χάνουν τον τρισδιάστατο χαρακτήρα τους και προβάλλονται δυσδιάστατα σε ένα ψευδαισθητικό πλαίσιο τρισδιάστατης απεικόνισης. Με την εισαγωγή του ψηφιακού, ερχόμαστε αντιμέτωποι με την αντιπαράθεση αντικειμενικού/ υποκειμενικού (Jukes, 2018, σ. 163), όπου αντικειμενικός ορίζεται ο υπαρκτός χώρος και υποκειμενικό το πλαίσιο του πώς εξελίσσεται το βίντεο μέσω της συγκεκριμένης οπτικής του κώδικα που το παρήγαγε. Αυτός, αποτελεί μια μορφή ψηφιακής γλώσσας σε αντιστοιχία με την πλαστική την οποία έχουν οι μορφές, υλικές και μη. Οι πολλαπλές χωρικές σχέσεις που είχαν δημιουργηθεί ομογενοποιούνται. Tώρα βλέπουμε μία ρέουσα επανάληψη πληροφοριών του χώρου ως σημεία (ομοιώματα) εξαρτώμενα μόνο μεταξύ τους, παραλείποντας την χρονικότητα που προσφέρει ο αναλογικός χώρος. Η διαφοροποίηση της επανάληψης σε αυτό το περιβάλλον επέρχεται μόνο με την συνειδητή επέμβαση από εμάς. Από επιλογή το βίντεο βρίσκεται σε λούπα. Συναντάμε μία επαναλαμβανόμενη, τυποποιημένη κίνηση η οποία δεν επηρεάζεται περεταίρω χωρίς την εισαγωγή νέων δεδομένων (εικόνων). 1 video που προκύπτει από την φωτογραφία που εισήχθη στο πρόγραμμα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bruno, G. (2014). Surface : matters of aes thetics, materiality, and media. Chicago: The University of Chicago Press. Jukes, A. (2018). Emptiness Is Not ‘Noth ing’: Space and Experimental 3D CGI Animation, New Perspectives and Practices. Στο N. H. Vicky Smith, Experimental and Expanded Animation. Pal grave Macmillan, Cham. Krauss, R. (1979). Sculpture in the Expanded Field.Krauss, R. E. (1981). Passages in modern sculpture. Cambridge: Mass: MIT Press. Morris, R. (1966-1969). Σημηώσεις για την γλυπτική I-IV. Στο Δασκαλοθανάσης Νίκος, Απο την μινιμαλιστική στην εννοιολογική τέχνη (Ε. Πανάγου, Μεταφρ.). Αθήνα: ΑΝΩΤΑΤΗ ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ. Pirsig, R. M. (1978). Το Ζεν και η τέχνη συντήρησης της μοτοσικλέτας. (Α. Καλοφωλιάς, Μεταφρ.) Αθήνα: Public Βιβλιοθήκη. Sokolowski, R. (2003). Εισαγωγή στη φαινομενολογία. Πάτρα: Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών. [<MATTER_OF_THE_MATTER>]
