Sarawak, BraziliĂŤ, Kameroen herfst 2017
‘Rabbi, rabbi, waarom zijn de mensen allemaal verschillend?’ vraagt het kind. ‘Omdat ze allemaal beeld van God zijn’. 2
IN DIT NUMMER 4
7
9
13
Wat is er met jou gebeurd? In jaren 60/70 van de vorige eeuw was Ben Engelbertink mhm pionierend werkzaam in Sarawak (Maleisië). Bij een recent bezoek ter gelegenheid van zijn 50-jarig jubileum werd hem gevraagd een boek te schrijven over zijn ervaringen van toen. Maar daar bleef het niet bij. Nu staat er ook een documentaire op stapel. Neef René heeft daarvan de regie in handen: een bijzonder project! Terug naar Brazilië Toen Dick Marcus mhm een jaar geleden de senioren gemeenschap van St. Jozefhuis in Oosterbeek kwam versterken, dacht hij, na een verblijf van 27 jaar, Brazilië voor goed vaarwel gezegd te hebben. Maar zo’n ‘definitief’ afscheid is als een veenbrand – ondergronds smeult het verlangen. En zo is hij onlangs nog eens vijf weken teruggeweest in Seropédica. Een kort verslag van een blij weerzien. Geloven in de ander. Samenwerken aan een betere wereld Dit jaar was Nol Verhoeven mhm een van de bevlogen sprekers op de jaarlijkse inspiratiedag van de Week van de Nederlandse Missionaris (WNM). Het verhaal van zijn levenslange missionaire betrokkenheid bij de dynamische kerk van Engelssprekend Kameroen sloeg aan. Hieronder een ingekorte versie van zijn betoog. God dank bij het 65-jarig jubileum van Jaap Nielen mhm in Heemskerk Jaap Nielen mhm is een van de talrijke jubilarissen van dit jaar in de Nederlandse Regio van Mill Hill. Zijn jubileumviering in Heemskerk, waar hij de afgelopen veertien jaar actief was, na een verblijf van meer dan veertig jaar in Kameroen, werd opgeluisterd door de aanwezigheid van Mgr. Jan Hendriks, hulpbisschop van Haarlem/Amsterdam. Bovendien kreeg hij nog een lintje opgespeld ook! Hieronder een ingekorte versie van de homilie van bisschop Hendriks.
VERDER NOG Als het een jongetje is, wijd het dan toe aan God..........................................................…….16 Nieuws uit de Regio.........................................................................................…………………19 In memoriam Zr. Christina Bruinsma............................................................…………………22 Omslag: Mill Hill studenten Kameroen - foto Fons Eppink
3
SARAWAK – WAT IS ER MET JOU GEBEURD? ‘Wat is de bijdrage van het missie- en ontwikkelingswerk in Tatau aan de algemene ontwikkeling in Tatau over de afgelopen 50 jaar?’. Dat is de vraag waarmee Ben Engelbertink mhm onlangs naar Sarawak, Maleisië, trok samen met neef René. Hieronder het verhaal van een bewogen jubileum bezoek. Vorig jaar bezocht ik Sarawak, denkend dat het de laatste keer zou zijn, want ik word een dagje ouder en eenmaal moet je definitief afscheid nemen. De mensen van St. Peter’s Kerk Tatau, de parochie die ik daar samen met de catecheten heb opgericht, vroegen mij om dit jaar terug te komen om mijn 50-jarig jubileum te vieren, want, zo zeiden ze, “wij kunnen niet allemaal naar Nederland komen”.
moest worden, vooral met betrekking tot de rijstcultuur en het welzijn van de mensen in een langhuis. De geest zou wel aangeven wat gedaan moest worden. Al gauw bleek dat een documentaire een bijzondere en welkome aanvulling zou zijn op dit boek, niet alleen voor Tatau, maar ook voor de Mill Hillers in Sarawak en Mill Hill in Nederland en de MOV groepen in Twente.
Eucharistie op de veranda.
Het was een logica waar ik geen weerwoord op had, natuurlijk niet! Het belangrijkste echter was dat men mij ook vroeg om een boek te schrijven over mijn tien jaar in het bisdom Miri, Sarawak, waarvan 9 jaar in Tatau. De reden was dat men de jongeren wilde laten zien hoe de parochie ontstaan was in alle eenvoud en armoede. Het boek was gauw geschreven en kreeg als titel: Spirit Seeking, het zoeken naar de geest, een allusie naar de eeuwenoude gewoonte om een berg te beklimmen wanneer een groot besluit genomen 4
En zo kwam het dat op 23 mei mijn neef René, psycholoog en documentaire maker en ikzelf afreisden naar Tatau. Om een goede film te maken had hij zelfs een drone meegenomen. We wilden beiden werken aan het thema: wat is de bijdrage van het missie- en ontwikkelingswerk in Tatau aan de algemene ontwikkeling in Tatau over de afgelopen 50 jaar? Enkele feiten van 1968: De weg Bintulu-Miri werd geopend, slecht begaanbaar bij regenval.
Tatau was bereikbaar via de zee, wanneer er geen storm was. Dikwijls aten we rijst met zoutkorrels. Kindersterfte was zeer hoog. Een kliniek werd in Tatau geopend eind 1968, vijf bedden in één ruimte, geen dokter. In de hele streek, drie dagen varen, woonden een paar katholieken. Er waren weinig mensen die konden lezen en schrijven. Er was weinig politiek, economisch, religieus inzicht. Er was geen elektriciteit, geen watervoorziening. De langhuizen waren donker, ook onhygiënisch.
Langhuis uitziend op straat.
Vijftig jaar later: De Bintulu-Miri weg is dubbelbaans bij de steden. Tatau is in een half uur bereikbaar per auto; er is een geasfalteerde weg. Er wordt goed en lekker gekookt. Er zijn veel zware mensen. Er zijn hartinfarcten, herseninfarcten. Kindersterfte is drastisch gedaald; wel zijn er veel ongelukken op de weg. Er is een ziekenhuis met een dokter. De kerk is al drie keer uitgebreid; de langhuizen zijn per auto bereikbaar. Veel jongeren gaan naar de universiteit. Men weet wat er gaande is in het land en in de wereld. Er is water- en elektriciteitvoorziening, tv, wasmachines, mobieltjes. Nieuwe langhuizen zijn gebouwd, sommige van steen, luxueus ingericht. Wat is er gebeurd? Het regenwoud is bijna overal ver-
Langhuis.
dwenen en heeft plaatsgemaakt voor grote palmolieplantages, grotendeels in het bezit van de overheid, van enkele maatschappijen en her en der in privébezit van de lokale bevolking. De temperatuur is ongeveer twee graden gestegen. De rivieren zijn geel van kleur vanwege de grote erosie. De voorkant van de langhuizen is niet meer gericht op de rivier, waar altijd veel boten lagen, maar is nu gericht op de weg, met veel auto’s met vierwielaandrijving en motoren. Veel jongeren hebben een job gekregen in de stad; de langhuizen worden bewoond door enkele oudere mensen en kinderen. Met kerstmis en
nieuwjaar (1 juni) zijn de langhuizen overvol. De kerkgemeenschap bevindt zich in de stad, goed georganiseerd, zelfstandig, levendig, jong. 5
Concentratie: hier wordt gefilmd!
René heeft veel gefilmd: het feest van de geesten (het definitieve afscheid een jaar na het overlijden), nieuwjaarsavond, een langhuis waar nog gesnelde koppen op de veranda hangen, de zegeningen van langhuizen, kinderen, zieken, ouderen, gebedsbijenkomsten, de gezamenlijke maaltijden en drinkpartijen op de veranda, de interviews met ouderen en met jongeren. De drone deed zijn werk: vanuit de hoge hemel prachtige foto’s en films van een langhuis gelegen tussen rivier en weg, Gods oog neerkijkend op het paradijs, waaruit echter al die mooie bomen zijn verdwenen, terwijl de rivier bezoedeld is met allerlei troep. Het maken van de film was ook aanleiding om vragen te stellen over de ecologie, over de toekomst van de langhuizen.
6
Er kon over gediscussieerd worden, er was een ontvankelijkheid, Mill Hill ziet er weer missionair werk. De jonge Mill Hillers uit Afrika en Azië zijn in dialoog met de mensen van deze tijd. Nu in deze tijd worden missionarissen weer ontvangen met open armen door de mensen van een zelfstandige kerkgemeenschap, samen zittend rond een potje rijst, en in alle blijheid met een glas rijstwijn er naast! Ben Engelbertink mhm Het boek Spirit Seeking, a Journey in Sarawak, is bij mij verkrijgbaar, 10 euro, beperkte oplage.
Terug in Brazilië Na een jaartje emeritaat in Oosterbeek gaat Dick Marcus mhm nog eens terug naar zijn geliefde Brazilië. Als een herder die, om het met Paus Franciscus te zeggen, de geur van de stal en de schapen nog eens wil opsnuiven. Hieronder heel beknopt zijn verhaal. Toen ik in april van 2016 vertrok uit Brazilië, had ik geen plannen om nog een keer terug te gaan. Ik was er 27 jaar geweest en wel tien jaar in het plaatsje Seropédica en de laatste zeventien jaar aan de kust in het vissersplaatsje Angra dos Reis. Dit laatste is een historisch stadje: op het feest van Driekoningen – 3 reis – gingen de Portugezen daar voor anker – âncora – anker. Ik was dus niet van plan geweest om nog een keer terug te gaan, maar een jaar na mijn vertrek was ik weer daar voor een verblijf van vijf weken. Het waren vijf mooie weken, en met voldoening constateerde ik dat het werk goed was doorgegaan. Zeventien jaar geleden had de bisschop me gevraagd om in de buitenwijken van het stadje Angra dos Reis een nieuwe parochie te starten, de parochie van Balneário. Ik had me in die periode
Lekker gezellig!
7
Nog even een kiekje!
er vooral op toegelegd om leken te trainen in de negen gemeenschappen die samen deze parochie vormden. We organiseerden cursussen voor leiders, begonnen bijbelstudiegroepen in de verschillende gemeenschappen, probeerden nieuw leven te blazen in de liturgische vieringen. Al in het tweede jaar daar vormde zich een groep van echtparen, die elk jaar bijeenkomsten organiseerde voor andere echtparen van de parochie. De groei zat er in en het waren mooie jaren. Na een jaar in Nederland kwam ik dus weer terug voor een goede maand. Het was alsof ik niet was weg geweest, en
8
het mooie was dat het vooral de leken waren die het werk hadden voortgezet. De nieuwe pastor, Adenilde, een Braziliaan van in de veertig, ontving me hartelijk. Hij is geen organisator, maar kent de mensen en is goed in contacten. En de leken zetten het werk voort; de bijbelstudiegroepen gaan door, leken gaan voor in de diensten op zondag, de parochie draait goed. Ik kan terug kijken op vijf mooie weken, een heerlijk zonnetje, veel ontmoetingen, veel vrienden. Ik heb genoten en het was de moeite waard. Dick Marcus mhm
‘Geloven in de ander. Samenwerken aan een betere wereld’. De jaarlijkse inspiratiedag van de Week van de Nederlandse Missionaris (WNM) werd dit jaar gehouden op 13 mei in de Geertekerk in Utrecht. Nol Verhoeven mhm was een van de ‘inspiratoren’. Hieronder een verkorte weergave van zijn bewogen betoog.
Een opgewekt betoog.
Missie heeft in anglofoon Kameroen een lokale kerk opgezet. Het is duidelijk geen westerse kerk. Hiervoor ben ik naar Kameroen gekomen. Vroeger liep ik waar geen wegen waren, te voet, regelmatig een volle maand aan een stuk van dorp naar dorp in het oerwoud, bergen over,
En je leert. In Ojong Arrey dagen lopen van de weg af, werd ik gefascineerd door een traditioneel ziekenhuis. ’s Morgens wachten de patiënten netjes onder de bomen op hun beurt en komen met gekleurd besmeerde gezichten als schoonheids- of gezondheidsmaskers, weer naar buiten. Gezond? Hoe kom je in zo’n omgeving met een boodschap? Toch sprak het evangelie hun aan. Hoe was dat mogelijk? Door de scholen en colleges? Of door palmolie plantages en coörporaties of de palmolie industrie? Zij deden dat zelf, hun missie. De Jesus die zij uit de missie puurden en zich eigen maakten, ging van vriend tot vriend. Zo is missie, op hun manier, heel anders geworden, en bracht veel taakuitbreiding.
De kerk gaat uit!
rivieren door: met een boodschap, iedere dag een ander dorp, dezelfde boodschap. Je moet een begin maken.
Een ‘veel-te-veel-poot’. Jaren later in 2001 werd ik pastoor van de kathedrale parochie van Mamfe, een 9
nieuw opgezet bisdom. Er waren ‘geen priesters’. We deden wat we konden. De bisschoppen produceerden een provinciale katechismus. Als vicevoorzitter van het voorbereidend comité had ik dertien jaar lang veel werk. Er kwam een provinciaal Radio Netwerk en een nieuw provinciaal pastoraal programma, dat het nieuwe bisdom Mamfe natuurlijk meteen oppikte. En er
Kiemkracht. In 2017, 16 jaar na datum, is die ene Mamfe Parochie vandaag 15 parochies geworden, ieder met eigen priester(s), kerk, pastorie en transport. De kerk puilt uit aan alle kanten, groeit zichzelf over het hoofd. Iedere zondag is ‘t feest. De kerk is een thuis om van te genieten. Het begint in het gezin, de kleine basisgemeenschappen (SCCs). In het
Onze gaven, neem ze aan, Heer!
kwam een jaarlijkse Pastorale Week, dat het bisdom Mamfe van los zand tot een gemeenschap maakte. Maar, helaas, in 2010 zonken al die programmas in Mamfe volledig in, en ik moest me wel terugtrekken. Heel Mill Hill trok zich terug. De nieuwe bisschop blameert de veel te jeugdige clerus voor die inzinking, nog geen drie jaar gewijd maar zij bepaalden wel het beleid! Gelukkig zijn ál die programmas weer terug op hun plaats! En ook Mill Hill is terug en heeft weer een missieuitdaging ver in het oerwoud van het Bisdom Mamfe. 10
drie-jarig initiatie programma dat ik aan het produceren ben, is dat overduidelijk het hart van het kerkleven. Kerk is kleine gemeenschap zijn en vriendschap. In Kameroen gebruiken ze alles wat ze hebben om kerkgemeenschap te bouwen met gezichten, namen en aktiviteiten. Het werkt onmiddellijk, voor nu. Aan priester- en religieuze roepingen is er geen gebrek. Kerkleven gaat van vriend tot vriend. De muziek gaat met sprongen vooruit, studenten, jeugd en kinderkoren, alles amateur maar brilliant. De mensen kennen hun geloof.
11
En als je er toch erbuiten valt? Jammer, dat het zo lang duurt voordat ze doorhebben dat er toch ook mensen zijn die buiten hun boot vallen of zelfs afhaken en die toch ook bij het feest moeten horen. We hebben: “Radio Evangelium”. Iedere dag wel twaalf keren horen we hun herkennings woord: “Radio Evangelium, bearer of Good News, Good News that brings joy”. Maar
vormen, Filippinos, Indiërs, Congolezen, Oegandezen, Kenianen, Kameroenezen. Jonge Mill Hillers zijn geharde doorzetters, werkend in de moeilijkste omstandigheden: Zuid-Soedan, in de platina mijnen in Rustenburg, Z.A., onder de Karimajong in Oeganda, aan de oostkust van Kenia onder dreiging van Al Shabaab. Ze blijven heerlijk positief en enthousiast met groot
Gezellig nakletsen.
de climax, het ‘missie-stukje’ van die tekst in het Lukas evangelie laten ze weg! “A joy: to be shared by all the people”. Een boodschap van vreugde, missie, is niet af zolang die de laatste mens niet bereikt heeft. Missie moet door. Vreugde die niet iedereen insluit steekt zichzelf een dolk in de rug. Het wordt geen betere wereld door deuren te sluiten voor mensen van buiten, in wie we niet kunnen of willen geloven; dan voel je die dolk al gewoon binnendringen, ‘a kill joy’. Dat is mijn missionaire boodschap hier, daar en overal. Alles en allen: Derde Generatie Vreugde is missie; bruisen van vreugde is bruisen van missie. Ik ben missie, zegt Frans, onze paus. Ik help nu mee om missionarissen van de Jongste Kerk te 12
aanpassingsvermogen en initiatief. Bij vergelijking waren mijn treks door het oerwoud pure luxe en genot. Missie: ‘totaal voetbal’ 50 jaar was ik welkom in Kameroen. Zullen deze jonge missionarissen dat zijn in Nederland vandaag? ‘Nederlandmissieland’ wordt een prachtland zo gauw dat land opgaat in één glorieuze missie-onderneming: internationaal, multi-culti, globaal, feest, kerk. De wereld is ons werk- en feestterrein. Hun enthousiasme moet van ons worden door direkte infectie, door globaal samen doen. Iedere Nederlander die mee wil doen, verdient een steuntje. Samen Missie. Onze Missie. En een betere wereld, hier en overal. Arnold Verhoeven mhm
God dank bij het 65-jarig jubileum van Jaap Nielen mhm in Heemskerk. Jaap Nielen mhm vierde onlangs zijn 65-jarig jubileum met de gemeenschap van de Apostelkerk in Heemskerk waar hij veertien jaar lief en leed deelde met alle betrokkenen. En dat na vele jaren intense inzet voor mensen in Kameroen. Bisschop Jan Hendriks ging voor in de feestelijke eucharistieviering en sprak de homilie (hier ingekort). Op deze dag wil ik toch niet helemaal voorbijgaan aan de enorme ramp waarvan U als een van de eersten getuige was: bij de ontsnapping van een gaswolk van giftige CO2 dampen uit het Nyosmeer in het noord-westen van Kameroen (1986) vonden zo’n 1700 mensen de dood naast vele duizenden dieren; voor u waren er veel goede bekenden bij, dierbare mensen, de parochie was zo goed als uitgestorven. U heeft veel gedaan voor deze mensen en voor dit gebied om dit onuitsprekelijke lijden te verlichten. Jaap Nielen mhm.
De woorden die Jezus vandaag in het evangelie spreekt, passen precies in de mond van een priester, zeker in die van een priester die de Heer dank brengt voor 65 priester-jaren, waarvan veertien jaren doorgebracht hier in deze Apostelkerk en 43 jaar als missionaris in Afrika, vooral in Kameroen: “Ik prijs U, Vader, Heer van hemel en aarde”, Ja, dat is toch het eerste wat op deze dag in ons hart opkomt; we danken God voor alles wat u, Father Nielen, in Zijn dienst voor mensen hebt mogen betekenen, in de directe zielzorg en ook in de priesteropleiding als docent filosofie. Daar zijn veel mooie herinneringen bij. Uw inzet voor de armen, voor de levensscholen waar meisjes een opleiding kregen en zoveel meer, zullen velen in Kameroen zich met dankbaarheid herinneren.
Toch ondanks deze afschuwelijke gebeurtenissen, blijven we zeggen: “Ik prijs U, Heer, van hemel en aarde”. Zo’n ramp zullen weinigen van ons hebben meegemaakt, maar op ieders levensweg, zijn moeilijke tijden en mooie momenten. Dan gaat het erom toch de mooie dingen te blijven zien die God ons heeft gegeven, kracht te vragen om de kruisen te dragen en het vertrouwen te bewaren dat God uiteindelijk alles ten goede leidt. De roeping van een priester is het om als Jezus te zijn die in het evangelie zegt: “Komt allen tot mij, die onder lasten gebukt gaat, ik zal u rust en verlichting geven”. Je kunt alleen maar priester zijn als je ook hart voor de mensen hebt; maar eigenlijk geldt dat voor ons allemaal: we kunnen alleen maar christen zijn als we hart hebben voor elkaar.
13
Het Nyos Meer.
Gasontluchtinginstallatie.
14
en trouwens, het meest belangrijkste is - ook dat geldt eigenlijk voor ons allemaal - de bron van waaruit je leeft en werkt, de geest waarmee dat werk bezield is.
Bisschop Hendriks, Jaap Nielen, Kameroenees priester.
Een priester is vaak voor van alles inzetbaar, zeker als hij missionaris is (maar dat is een priester in Nederland ook!). Wat een priester kan doen, hangt samen met zijn talenten en mogelijkheden en met de zending die de Kerk hem geeft. Priesters bouwen hospitaals, kerken en gemeenschapshuizen, zijn leraren, verzorgen zieken en zetten agrarische projecten op. Zo heeft u zich bijvoorbeeld ingezet voor levensscholen en een “resettlement� van de overlevenden van de ramp, bij het Nyos meer. We zouden kunnen denken: dat kan een ander toch ook? Maar in veel landen is er gewoon niemand die dingen kan doen
Tenslotte zegt Jezus in het evangelie dat de Vader Hem alles in handen heeft gegeven. Ook dat kan een priester Jezus nazeggen: God de Vader heeft mij alles in handen gelegd: de verlossing, de vergeving van de zonden, het eeuwig leven. Het doopsel en de biecht heeft u bediend om die redding door te geven. Het centrum was en is de heilige Eucharistie, die viering van het paasmysterie, geheim van onze verlossing. Dat is het hart van het leven van een priester, daar ligt het hart van ons geloof: Jezus die zich voor ons geeft, liefde tot het uiterste. Dat is de bron, de kern, de grootste gave en onze inspiratie, die bijzondere werking van de Eucharistie. In die bijna veertien jaren In de Apostelkerk heeft u dagelijks de Mis gevierd, vele mensen bij die bron gebracht, ook door uw woord en voorbeeld. Daar wil ik u voor danken. Van harte wens ik u nog gezegende jaren en bid dat het zaad dat u heeft uitgestrooid in uw lange werkzame leven, heel veel vrucht mag dragen! Mgr Jan Hendriks, hulpbisschop van Haarlem
15
‘Als het een jongetje is, wijd het dan toe aan God!’ Het kerkelijk leven in Engelssprekend West-Kameroen bruist van vitaliteit. Tijdens een recent bezoek maakte ik kennis met een beweging die al vele jaren een eigen bijdrage levert aan de diversiteit van gemeenschapsontwikkeling daar. Vandaar deze kennismaking met de Focolarebeweging in Kameroen. Fons Eppink mhm In 1963 kwamen de eerste leden van de door de bekende Chiara Lubich gestichte Focolare beweging naar Engels sprekend West-Kameroen. Dat was op uitdrukkelijk verzoek en uitnodiging van bisschop Jules Peeters mhm. Hij had Chiara Lubich leren kennen tijdens de eerste sessie van het Tweede Vaticaans Concilie en was diep onder de indruk van haar charismatische persoonlijkheid en van de frisse nieuwe missionaire aanpak van de beweging die zij had gesticht. Het eerste team van Focolarini (naam van leden van de beweging) ging aan de slag in het ziekenhuis van Shisong.
Een en al glimlach: Fred Nzekem.
Heel toevallig loop ik Fred Nzekem tegen het lijf op de weg langs het centrale Mill Hill huis in Bamenda, NW Provincie, Kameroen. Hij vertelt me dat hij lid is van de Focolare gemeenschap die een beetje verderop woont. Dat wekt mijn nieuwsgierigheid. Over die Focolare beweging en haar blijkbaar bijzondere betrokkenheid bij Engelssprekend Kameroen heb ik namelijk al vaker interessante verhalen gehoord. We maken een afspraak voor een gesprek. Een paar weken later klop ik bij hem aan. Mijn verwachtingen worden niet teleurgesteld. Fred begint met het vertellen van de lokale geschiedenis van de Focolare. 16
In 1966 kwam er een urgent verzoek van de Fon (traditioneel gezagsdrager) van Fontem aan bisschop Peeters om zijn noodlijdend volk te hulp te komen. Het hoge aantal gevallen van kindersterfte en andere gezondheidsproblemen in de Bangwa regio was de directe aanleiding. En zo kwam het dat de Focolarini werden gevraagd om hun betrekkelijk comfortabele plek in het ziekenhuis van Shisong in te wisselen voor een duik in het regenwoud van Fontem. Het was het begin van een betrokkenheid die een hoge vlucht zou nemen. Door de jaren heen zou Fontem een voorbeeldfunctie gaan vervullen voor initiatieven elders in Afrika. Het zou een centrum worden voor een breed scala overkoepelende
activiteiten van de Focolare met zelfs een permanente Mariapolis (een modelgemeenschap voor training en vorming van geïnteresseerden van elke leeftijd en achtergrond). Een van de pioniers van dat eerste begin, Lucio Dal Soglio, heeft over de geschiedenis en ontwikkelijking van Focolare in Fontem een boeiend boek geschreven met de titel: Taken by the Mystery – the beginning of the Focolare in Africa.
Zijn kennismaking met de Focolarini gaat terug naar zijn prille jeugd, vertelt hij me. Als kind kwam hij de Focolarini van Shisong tegen thuis bij zijn oom en bij zijn grootouders. Ze waren huisvrienden. “Ik was onder de indruk van hun ongedwongen manier van omgang met ons. Ze aten bij ons aan tafel en voelden zich helemaal op hun gemak”.
Kennismaking bij Focolare huis Bamenda.
Nu, meer dan een halve eeuw later, is er een wolk van Focolare vestigingen in tal van Afrikaanse landen: Nigeria, Ivoorkust, Kenia, Rwanda, Angola, DR Congo, en nog meer. De beweging focust speciaal op dialoog als basis voor het bevorderen van eenheid en verzoening. “En hoe kwam het nu dat je zelf zo bij de Focolare bent betrokken geraakt, dat je je als lid-onder-gelofte hebt verbonden?” , vraag ik Fred Nzekem.
Wanneer hij 18 is, besluit hij deel te nemen aan een ‘Mariapolis’ training en raakt hij helemaal in de ban van de eenvoud, het gevoel van saamhorigheid en dienstbaarheid van de deelnemers. “Er was daar zelfs een bisschop die gewoon samen met de anderen de afwas deed!” “Dat wil ik ook!” “Wat is hun geheim?”. De vragen rollen over elkaar heen. Deze ervaring heeft in hem een sterk verlangen 17
ik in verwachting was en de weeën begonnen, heb ik ons huis hier in Kikaikela’ki verlaten en ben op weg gegaan naar de kraamkliniek samen met mijn zus. Onderweg hadden we het geluk Fr Jaap Nielen mhm te ontmoeten in St Augustine’s College. Hij bood aan ons naar de kraamkliniek te brengen. Hij reed heel voorzichtig en zei zachtjes tegen me: “Neurie maar zachtjes ‘Heer, ontferm u’, en voegde eraan toe: “ Als het een jongetje is, moet je hem aan God opdragen”. Het was een jongetje. Jij was het!” Fontem in het groen.
naar dienstbaarheid en gunnende liefde wakker geroepen. Maar hoe, en waar? Hij wikt en weegt. Het blijkt niet gemakkelijk om tot een beslissing te komen. Hij werkt ondertussen als hulp van broeder Engelbert Sorá mhm die bezig is de verlichting te installeren in de nieuw gebouwde kathedraal van Bamenda. Hij leert het vak al doende van Engelbert en er groeit een sterke band tussen de twee. De karakteristieke glimlach van Engelbert en zijn warme persoonlijkheid trekken hem aan. Wanneer de Missionarissen van Mill Hill een opleidingsprogramma voor Kameroenese kandidaten starten voelt hij zich aangetrokken.
Zijn training en zijn innerlijke beweging naar een levenslang engagement als leken Focolare-, onder-geloften brengt hem naar Loppiano (dichtbij Florence in Italië), Zwitserland en Malta. Daarna volgt een lange periode van dienst in Nairobi, Kenia. Sinds 2010 is hij terug in Kameroen, eerst in Fontem en nu in Bamenda. ‘Wij dragen geen speciale kledij’, vertelt hij me. “We staan midden tussen de mensen, elk lid heeft een baan. Ik werk als electricien. Ons habijt is onze blijheid!” ’t Is hem aan te zien! Fons Eppink mhm
Maar is de Focolare niet zijn eerste liefde? In 1993 neemt hij een beslissende stap en besluit naar Fontem te gaan. Een ‘Woord van Leven’ - een bijbelcitaat dat hij elke maand ontvangt van de Focolare geeft de doorslag: “Als je bij mij wilt horen, moet je alles opgeven, je vader en moeder......” (Lk 14: 26). Het was een hele worsteling. “Ik werkte en onderhield mijn familie met mijn salaris – ik heb vier broers en zussen. Mijn vader stierf in 1977”. Zijn moeder barst in tranen uit. Maar een tijdje later vertelt ze hem het verhaal van zijn geboorte: “Toen 18
Bisschop Jules Peeters mhm.
NIEUWS UIT DE REGIO Bezoek van Burgemeester Agnes Schaap (Renkum) aan de Missionarissen van Mill Hill 6 juni 2017 Mevrouw Schaap is geĂŻnstalleerd in de gemeente Renkum op 12 mei 2017 waar ik bij aanwezig was, samen met de locatiemanager, de heer Robert Jan Paas, van Missiehuis Vrijland. Ik vertegenwoordigde daarmee de missionarissen van Mill Hill en Robert Jan Paas het Missiehuis Vrijland. In haar speech gaf mw. Schaap te kennen dat zij het belangrijk vindt kennis te maken met de burgers van de gemeente en een emailadres ikkomopdekoffie@renkum. nl gereed heeft gemaakt voor mensen die daar gebruik van willen maken. Bij thuiskomst hebben wij dat meteen gedaan en de burgemeester uitgenodigd bij ons op de koffie te komen.
daarbij aanwezig te zijn. De overgrote meerderheid deed dat ook, gelukkig maar. Het werd een gezellig onderonsje, na een woord van welkom door mij, waarin ik schetste wie wij missionarissen zijn, waarvoor wij staan en wat wij zoal hebben gedaan in ons missionarissenleven, nam de burgemeester het woord en schetste in het kort haar levensloop. Zij vertelde dat zij heel goed bekend was met de zorg voor ouderen. Zo vertelde zij dat ze werkte in de ouderenzorg voordat zij wethouder van Wijchen werd. Na de korte introducties begaf zij zich
De burgemeester op de koffie.
Al vroeg in het begin van haar ambtstermijn gaf de burgemeester te kennen bij ons in Vrijland op de koffie te willen komen. Zo werd de afspraak gemaakt voor 6 juni in de middag. Alle bewoners van Vrijland en Sint Jozefhuis werden uitdrukkelijk door mij gevraagd
onder de bewoners en maakte kennis met letterlijk alle aanwezigen. Een korte woordje hier, een glimlach daar, een schouderklopje en bemoediging waar dat te pas kwam. En uiteraard ook echt kennis maken. Zij was duidelijk zeer geĂŻnteresseerd in de persoon 19
Is dit geen mooi portret?
20
Een woord op maat.
die zij ontmoette. Na deze gezellige bijeenkomst en het genot van koffie of thee met gebak (door de gemeente aangereikt) was er een rondleiding door Vrijland en Sint Jozefhuis o.l.v. de regionaal. Op uitdrukkelijk verzoek van de burgemeester werd ook een bezoek aan onze begraafplaats niet overgeslagen. Al in het gemeentehuis werd de burgemeester erop gewezen
vooral de begraafplaats van de missionarissen niet te vergeten. En zo kwam het goed te pas de burgemeester te vertellen dat hier ruim 550 ‘soldaten’ begraven liggen. Niet de soldaten van koning Willem, maar soldaten van Koning Christus. Martien van Leeuwen mhm Regionaal.
HERINNERING AAN TOEN Lijflied van Mill Hill studenten in Hoorn Mill Hill’s zonen, de kerels, de stoeren met een inborst vol vlam en vol vure, naar welk land hen de Meester ook sture. zij staan pal, zij staan vast als een muur. Ja, zij hebben de roepstem vernomen, Christus volgen waarheen hij ook gaat, om de armen het heil te verkonden, hun te tonen de liefde in daad. Hoorn 1943 - 45 Opgetekend door Ben Engelbertink uit de mond van Ben Rupperink (Oldenzaal) 21
RUSTIG EN ONOPGEMERKT Zuster Christina (Ytje) Bruinsma Geboren op 28 Februari 1926 te Hydaard (Hennaarderadeel) Ingetreden bij de Franciscaanse Missie Zusters van St. Jozef te Roosendaal 1958 Eeuwige Professie op 1 Mei 1963 Bewust koos ze, net als haar broer, missionaris te worden, maar haar wens om naar de missie te gaan is nooit vervuld. Haar werk voor missionarissen in opleiding zoals in Roosendaal, Mill Hill en Tilburg; en voor de rustende missionarissen in Vrijland, Blackburn en Brixen heeft haar wel een van de grootste thuis missionarissen gemaakt. Welke Mill Hiller is door de jaren heen niet door haar ergens gevoed, gekleed of kreeg de was gedaan? Wat haar gevraagd werd deed ze met liefde. Iemand iets weigeren kon ze niet en ook moest haar werk perfect zijn. Geen naampje werd scheef op overhemd of zakdoek gezet. Vooral het altaarlinnen kreeg haar speciale aandacht. En zo zorgde ze ook voor de bloemen en was altijd bereid de koster te helpen. Haar gebedsleven was heel persoonlijk, ook al miste ze het gemeenschappelijk gebed nooit. Rustig en onopgemerkt zijn was haar stijl. Ze was iemand die niet op de voorgrond te zien was, maar als een echte Friezin was ze een doorzetster die graag de regie in eigen handen hield en moeite had hulp te aanvaarden. Opmerkelijk was het toen ze haar taak in Brixen over moest dragen aan een andere congregatie. Dat heeft ze prachtig gedaan tot de tevredenheid van iedereen vooral van de Zusters die nu de verzorging doen in Brixen. 22
Speciale aandacht ging naar de zwakken in de gemeenschap, voor hen had ze altijd een vriendelijk woord en kwam voor hen op. Rusten heeft ze nooit gedaan en haar laatste jaren met ons in Vrijland was een periode van er te zijn voor anderen en ze bleef aktief. Ze was bescheiden over haar talenten in schilderen, muziek maken en zelfs timmeren. Graag speelde zij een spelletje met haar medezusters. Ze heeft nu haar werk en de regie uit handen gegeven en in de handen van haar schepper gelegd. Bedankt Christina van alle Mill Hillers. Je mag nu rusten bij de Heer. Zr Theodora Slot fmsj
ONZE OVERLEDEN VRIENDEN Haelen
Zr. Brigit van Erp, zus van Frs Harry, Jan en Jozef van Erp mhm†
Zutphen
Mw. Cornelia Afra Maria Breed, zus van Fr. Cees Breed mhm
Haarlem
Mw. Hendrika Versluys-Jansen, schoonzus van Fr. Louis Versluys mhm†
Bergen op Zoom Pastoor Willem van de Riet, broer van Fr. Dick van de Riet mhm† Herveld
Mw. Tilly de Bruin-Lozekoot, schoonmoeder van medewerker, Vrijland.
Mijdrecht
Mw. J.C.M. Oudshoorn, zus van Bro. Willem Oudshoorn mhm†
CONTACTBLAD NEDERLANDSE REGIO VAN DE MILL HILL MISSIONARISSEN Hoofdredacteur: Fons Eppink Redactieraad: Hans Boerakker, Huub de Bij, Frans Baartmans, Ger Mooij Correctie: Piet Korse. Administratie: Theo Geurtsen. Verzending: Harry Reusen, Otto Perfler 4 nummers per jaar Tel. 026 339 7552 Email: mhmcorrespondent@gmail.com
FOTOGRAFIE Fons Eppink, Huub de Bij, Ben Engelbertink, Dick Marcus, Jaap Nielen
UW TESTAMENT IS NOG BETER WANNEER DE MISSIE DAARIN BEDACHT IS Maak uw legaat voor Mill Hill aldus: “Ik legateer, vrij van rechten, aan De Nederlandse Regio van de Mill Hill Missionarissen Johannahoeve 4, 6861 WJ Oosterbeek”
WAARHEEN MET UW BIJDRAGEN? Persoonlijke giften voor missionarissen NL52 INGB 0001 0669 57 t.n.v. Missieprocuur van Mill Hill Oosterbeek. NL 39 ABNA 0400 2363 11 t.n.v. Nederlandse Regio van Mill Hill, Oosterbeek. Giften voor opleiding van Missionarissen in Afrika en Azië: NL 52 INGB 0001 0669 57 t.n.v. Missieprocuur Mill Hill Oosterbeek. De Nederlandse Regio van Mill Hill is een ANBI instelling vallend onder de groepsbeschikking van de Bisschoppenconferentie van de Rooms Katholieke Kerkprovincie te Utrecht. Uw giften zijn dus fiscaal aftrekbaar en over uw bedragen hoeft geen schenkings- of successierecht betaald te worden. Ons fiscaal RSIN nummer 006583489 Bij voorbaat hartelijk dank.
23
Retouradres: Johannahoeve 4 6861 WJ Oosterbeek.
Contactblad van Mill Hill. Administratie & redactie. Johannahoeve 4, 6861 WJ Oosterbeek. Telefoon : (026) 339 8084 E-mail : procuur@mhmobk.nl Internet : www.millhillmissionaries.co.uk
Herfst 2017 Jaargang 51 - nummer 3 Verschijnt 4 keer per jaar Verzorgd door: J.J. voor de Poorte - Oosterbeek