Ψηφιακό λεύκωμα
Αισθητικός υπομνηματισμός ψηφιδωτών συνόλων
ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2011-12
Επιμέλεια: Κυριακουλόπουλος Ευάγγελος
Τμήμα από τη Βάπτιση, Μονή Δαφνίου,11ος αι.
Κλασσική ευγένεια και χάρη χαρακτηρίζει τη σκηνή της Βάπτισης. Ο Χριστός στέκει όρθιος μέσα στα νερά του ποταμού, που τον σκεπάζουν ως το στήθος, χωρίς να βηματίζει. Με σωστές αναλογίες και ανεπαίσθητη στροφή του σώματος, έχει τη λανθάνουσα κίνηση των κλασσικών αγαλμάτων, ενώ το δεξί Του χέρι ευλογεί. Επάνω αριστερά διακρίνεται το χέρι του Iωάννη που βαπτίζει το Χριστό. Το γυμνό σώμα πλάθεται με εξαίρετη αβρότητα από μικρές ψηφίδες σε αποχρώσεις του λευκού και του ρόδινου.
.
Η Βάπτιση, Παμμακάριστος Κων/λης, 13 ος αι. Ο Χριστός στο κέντρο του ποταμού στέκει γυμνός με ελαφρά στροφή του σώματος προς τα αριστερά.Ο Ιωάννης με έντονη κάμψη του σώματος και ζωηρή χειρονομία σκύβει να τον βαπτίσει. Στα δεξιά, τρεις άγγελοι σκύβουν με τα χέρια σκεπασμένα από τα λέντια προς τον Χριστό, ενώ ο τέταρτος στο βάθος κοιτάζει προς τα επάνω όπου από το τμήμα του ουρανού κατέρχεται η περιστερά. Στην ισορροπημένη
σύνθεση
ανοικτορόδινα
και
ελληνιστικές
καταβολές
κυριαρχούν
γκριζογάλανα
τα χρώματα.
επισημαίνονται
ήπια Οι στις
προσωποποιήσεις του Ιορδάνη και της θάλασσας που προβάλλουν μέσα στα νερά του ποταμού σε μονοχρωμία.
Τμήμα από τη βάπτιση. Μονή Δαφνίου, 11ος αι.
Η Βάπτιση, Μονή Οσίου Λουκά, 11ος αι.
Ο Χριστός μέσα στα νερά του Ιορδάνη βαδίζει προς τα δεξιά, όπου ο Πρόδρομος, μεγαλόσωμος, απλώνει το χέρι του για να βαπτίσει το Χριστό. Στην απέναντι όχθη δύο άγγελοι, γυρισμένοι κατά τα τρία τέταρτα, μορφές ραδινές με χρυσοκέντητα λέντια στα χέρια, ετοιμάζονται να Τον δεχτούν. Η διακριτική πολυχρωμία στα λέντια προσδίδει χαρμόσυνο τόνο στη σκηνή. Οι μορφές προβάλλουν μπροστά σε ενιαίο χρυσό κάμπο και παριστάνονται παρατακτικά με συμμετρία, καθώς η ογκώδης μορφή του Προδρόμου εξισορροπεί τις δύο μορφές των αγγέλων. Τη σκηνή χαρακτηρίζει η απουσία του συνηθισμένου βραχώδους τοπίου και τα νερά αποδίδονται με στενές οριζόντιες ταινίες και με σειρές από μικρούς κύκλους. Στο χαμηλότερο τμήμα προβάλλει σε μικρότερη κλίμακα η προσωποποίηση του Ιορδάνη, ενώ στο κέντρο υψώνεται σταυρός πάνω σε μαραμάρινο κίονα.
Η προσκύνηση των μάγων, Μονή Δαφνίου, 11ος αι. Η Παναγία σε θρόνο με υποπόδιο κρατεί το Χριστό που στρέφεται στα δεξιά, όπου προσέρχονται οι μάγοι με τα δώρα. Το Βρέφος απευθύνει ευλογία προς τους μάγους και η Παναγία Το συγκρατεί με το δεξί της χέρι από το αριστερό του πόδι, ενώ Εκείνο της κρατεί το άλλο χέρι. Οι μάγοι εμφανίζονται με ζωηρότατες κινήσεις. Οι πολύχρωμες ανατολίτικες και χρυσοκέντητες φορεσιές τους προσδίδουν στο επεισόδιο πολυτέλεια που παραπέμπει σε σκηνή παλατιού. Ο πρώτος μάγος, ηλικιωμένος, σκύβει προς το Χριστό με μεγάλο διασκελισμό. Ο δεύτερος, νεότερος, σε όρθια στάση, υψώνει το χέρι σε χειρονομία ομιλίας προς τον άγγελο. Ο τρίτος, ώριμος άντρας, στέκει σκύβοντας και αυτός σε προσκύνηση. Αντίθετα ο άγγελος στέκει ακίνητος, μετωπικός, δείχνοντας το Βρέφος και γυρίζοντας στους μάγους. Εξασφαλίζει ισορροπία και αρμονία στην παράσταση, καθώς η φτερούγα του απλώνεται και σκεπάζει τις μορφές των μάγων.
Τμήμα από τη Γέννηση, Όσιος Λουκάς, 11ος αι.
Το ταξίδι των μάγων. Κωνσταντινούπολη, Μονή Χώρας,1315.
Οι τρεις μάγοι προβάλλουν πάνω σε άλογα που καλπάζουν ο ένας πίσω από τον άλλο. Φορούν πολύχρωμες ανατολίτικες στολές, κοντό χιτώνα και μικρό σκούφο στο κεφάλι και μανδύα που ανεμίζει προς τα πίσω. Ο ηλικιωμένος μάγος προηγείται, στρέφεται προς τα πίσω και συνομιλεί με τους άλλους. Ο νεώτερος πάνω σε γκρίζο άλογο δείχνει το άστρο της Βηθλεέμ, ενώ ο μεσαίος γυρισμένος προς την ίδια κατεύθυνση αναχαιτίζει το άλογό του. Η παράσταση χαρακτηρίζεται από
ζωηρές κινήσεις και
ποικιλία των στάσεων, ενώ τα
χρώματα και οι έντονες αντιθέσεις συμβάλλουν στο δυναμισμό της σύνθεσης.
Ψηφιδωτό, Μονή οσίου Λουκά, πρώτο μισό 11ου αι.
Η πολυπρόσωπη σκηνή διαρθρώνεται μπροστά από τον κεντρικό βράχο με το σπήλαιο. Η Παναγία με το σώμα σε όρθια θέση, είναι γονατισμένη στο έδαφος με το ένα πόδι, όπως σε ημιγονυκλισία, πλάι στο σπαργανωμένο Βρέφος. Η θλιμμένη έκφρασή της συνδέεται με την προαίσθηση του μελλοντικού Πάθους, ενώ η χρυσή φάτνη, που θυμίζει αρχαίο βωμό, παραπέμπει στο νόημα της Θυσίας. Επάνω οι άγγελοι δείχνουν το νεογέννητο και ένας απ΄ αυτούς γυρίζει προς το βοσκό με τη φλογέρα και του αναγγέλλει τη Γέννηση. Κάτω η σκηνή του λουτρού σε μικρότερη κλίμακα και ο Ιωσήφ καθισμένος σε σαμάρι έχει έκφραση θλίψης στο πρόσωπο, η οποία κατάγεται από επιτύμβιες στήλες, καθώς το δεξί του χέρι κρατεί το αριστερό από τον καρπό. Οι μάγοι πλησιάζουν πεζοί με πολύχρωμες ανατολίτικες στολές, και τρεις βοσκοί παρακολουθούν από τα δεξιά. Τα έντονα περιγράμματα διαγράφουν φυσιογνωμίες ζωηρές και ανήσυχες, ενώ τα στοιχεία του τοπίου δηλώνονται σχηματικά με στενές παράλληλες ταινίες επάνω στον καστανόχρωμο κεντρικό βράχο και το πράσινο έδαφος.
Κωνσταντινούπολη ,Μονή της Χώρας, 1315-1320.
Η σκηνή εκτυλίσσεται μέσα σε τοπίο που απλώνεται σε μαλακά υψώματα γύρω από το βράχο με το σπήλαιο της Γέννησης. Μπροστά στο φασκιωμένο βρέφος είναι η Παναγία με γαλάζιο φόρεμα, ξαπλωμένη σε κοκκινωπό στρώμα και γυρισμένη στα αριστερά όπου παριστάνεται η σκηνή του λουτρού. Ο Ιωσήφ διαλογιζόμενος ατενίζει τη σκηνή καθισμένος σε διαφορετικό ύψωμα σε πρώτο επίπεδο. Πίσω από το βράχο δεξιά, οι βοσκοί δέχονται το μήνυμα από ένα μεγαλόσωμο άγγελο και απέναντι τέσσερις άγγελοι όρθιοι με ζωηρές στάσεις και δέος κοιτούν στο κέντρο. Σύνθεση με ισορροπία στη διάταξη των μορφών μέσα στο χώρο, ξεχωρίζει για τις κομψά συγκρατημένες στάσεις και χειρονομίες των προσώπων και τη σπάνια χρωματική αρμονία των χαμηλών τόνων.