ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ
• Ψηφιδωτό ή μωσαϊκό ονομάζεται η τέχνη της διακόσμησης επιφανειών με σχέδια ή εικόνες που φιλοτεχνούνται με μικρές πολύχρωμες, συνήθως τετράγωνες, ψηφίδες από φυσικά πετρώματα ή γυαλί, οι οποίες επικολλώνται σε κατάλληλα διαμορφωμένο υπόστρωμα από κονίαμα. • Ο λατινικός όρος «μωσαϊκό» ετυμολογείται από τις Μούσες και μια ιερή σπηλιά τους με ψηφιδωτά.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Το ψηφιδωτό εµφανίστηκε την πρωιστορική εποχή στη Μεσοποταµία (τέλη της 4ης χιλιετίας) σε ναό της Ουρούκ µε µορφή ηµικιόνων, διακοσµηµένων µε πήλινα καρφιά που έφεραν έγχρωµη κεφαλή σχηµατίζοντας γεωµετρικά σχέδια, κόκκινα, µαύρα και άσπρα. Στη Δυτική Μικρά Ασία σώζονται τα παλαιότερα δείγµατα ψηφιδωτών µε χονδροειδή χαλίκια, ένθετα σε πρωτόγονου τύπου κονίαµα (Γόρδιο, 8ος π.Χ αιώνας). Οι Έλληνες πρώτοι, πριν από την Αλεξανδρινή εποχή ανέπτυξαν το ψηφιδωτό σε ουσιώδη τέχνη, γι αυτό µπορούµε να πούµε ότι το ψηφιδωτό είναι µια ελληνική τέχνη. Τα σπουδαιότερα ψηφιδωτά σώθηκαν στην Όλυνθο στην Πέλλα και στο ∆ίον. Στα Ελληνιστικά χρόνια αυξάνονται τα κτήρια που στολίζονται με ψηφιδωτά. Η οικονομική ανάπτυξη, αλλά και η προσπάθεια να υιοθετηθεί ο ελληνικός τρόπος ζωής, βοηθούν ώστε πολλές πολυτελείς κατοικίες να κοσμούνται με ψηφιδωτές διακοσμήσεις. Σπουδαία ψηφιδωτά αυτής της περιόδου δημιουργήθηκαν στην Πέργαμο και άλλες ελληνιστικές πόλεις της Ανατολής.
Στη ρωµαϊκή εποχή η τέχνη του ψηφιδωτού εξαπλώνεται σε όλες τις επαρχίες της αυτοκρατορίας. για πρώτη φορά διαπιστώνεται η χρήση ψηφίδων στην κατασκευή των οποίων χρησιµοποιούνται φύλλα χρυσού. Οι Ρωµαίοι χρησιµοποίησαν το ψηφιδωτό σε µεγάλη κλίµακα τόσο στην αρχιτεκτονική της κατοικίας όσο και στους τόπους λατρείας τους, ενώ είναι και οι πρώτοι που κατασκεύασαν εντοίχεια ψηφιδωτά. Πολύ νωρίς, ο θεµατογραφικός θησαυρός και το πνεύµα της εικονογραφίας των ψηφιδωτών δαπέδων της τέχνης των εθνικών µεταφέρεται στην χριστιανική τέχνη. Xιλιάδες δάπεδα των πρώιµων χριστιανικών ναών διακοσµούνται µε έναν αφάνταστο πλούτο συνδυασµών και επινοήσεων. Γεωµετρικά σχέδια και φυτικές έλικες, ρόδακες, πλέγµατα, ο κόσµος της θάλασσας, κυνήγια άγριων ζώων, µυθολογικές και αλληγορικές σκηνές, µεταφέρονται στα δάπεδα των παλαιοχριστιανικών εκκλησιών. Γρήγορα όµως αρχίζει η διατύπωση θρησκευτικών ιδεών και λατρευτικών παραστάσεων. Στο Βυζάντιο το ψηφιδωτό γνωρίζει τη µεγαλύτερη ανάπτυξή του και έγινε το επίσηµο µέσο εικαστικής έκφρασης του Χριστιανισµού. Οι τεχνίτες ταξιδεύουν και κοσμούν πολλές πόλεις. Μεταφέρουν την τέχνη στη Δύση η οποία ανθίζει μέχρι την αναγέννηση.
ΚΥΡΙΕΣ ΦΑΣΕΙΣ Το ιστορικό περίγραμμα της τέχνης του ψηφιδωτού διαιρείται σε τρεις κύριες φάσεις, με τις επιμέρους αναλυτικές περιόδους τους: ●
Την αποκαλούμενη «κλασική» από τις απαρχές της τέχνης στην Εγγύς Ανατολή έως τα θολωτά ψηφιδωτά της πρωτοχριστιανικής τέχνης (Sta. Costanza). ● Τη μεγάλη «Μεσαιωνική-Βυζαντινή» φάση με τα εντοιχισμένα και θολωτά ψηφιδωτά ● Τη «σύγχρονη» φάση, η οποία ξεκινά με την αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος κατά την περίοδο της Αναγέννησης. Η παρούσα ταξινόμηση δε λαμβάνει υπ' όψιν της την εξέλιξη της τέχνης του ψηφιδωτού στις αμερικανικές ηπείρους κατά την προκολομβιανή περίοδο. Η εισαγωγή αυτού του ιδιαίτερου πλαισίου για τη συγκεκριμένη τέχνη ταξινομείται χρονολογικά στο τέλος της Μεσαιωνικής- Βυζαντινής φάσης του αποκαλούμενου δυτικού κόσμου.
ΓΟΡΔΙΟΝ Το Γόρδιον, η πρωτεύουσα της Φρυγίας, ήταν πλούσια κοσμημένη με επιδαπέδια (βοτσαλωτά) ψηφιδωτά ήδη από τον 8ο π.Χ. αι. Τρία από αυτά τα ψηφιδωτά αποκαλύφθηκαν σε μεγαρόσχημα κτήρια που καταστράφηκαν από τους Κιμμέριους στα τέλη του 8ου αρχές του 7ου π.Χ. αι. Χρονολογούνται ως σύγχρονα των μωσαϊκών της Ασσυρίας, αλλά έχουν διαφορετική χρήση στο χώρο. Χρησιμοποιούνται στα σημαντικότερα δώματα και όχι στους εξωτερικούς χώρους, η δε τεχνική τους θεωρείται εξαιρετική.
ΠΕΡΓΑΜΟΣ Για τα ψηφιδωτά της Περγάμου αντλούμε πληροφορίες και από αρχαίες γραπτές πηγές. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος αναφέρει την Πέργαμο ως τόπο δράσης του Σώσου ενός από τους λίγους γνωστούς ψηφιδογράφους της κλασικής Αρχαιότητας. Η περίοδος δράσης του χρονολογείται πριν το 133 π.Χ. Στην Πέργαμο φιλοτέχνησε τα πιο φημισμένα έργα του ‘Τον ασάρωτο οίκο’ ,‘Το κύπελλο του Νέστορα’ από την Ιλιάδα και ‘Περιστέρια που πίνουν νερό’(φωτ.2). Σύμφωνα με τον Πλίνιο, ο Σώσος κατασκεύασε στο Πέργαμον έναν «ασάρωτο οίκο», δηλαδή την ψηφιδωτή απεικόνιση ενός ασκούπιστου δαπέδου έπειτα από ένα γεύμα, η οποία αποδίδει τη συνήθεια των καλεσμένων να πετούν στο πάτωμα τα υπολείμματα των φαγητών που κατανάλωναν. Το αυθεντικό έργο του Σώσου, που ήταν πολύχρωμο, κατά την περιγραφή του Πλίνιου, έχει χαθεί, ωστόσο διατηρούνται ρωμαϊκά αντίγραφά του· το καλύτερο από αυτά, που έχει κατασκευαστεί με την τεχνική του opus tessellatum, βρίσκεται στο Museo Gregoriano Profano του Βατικανού. Αυτό φέρει την υπογραφή του δημιουργού του: «ΗΡΑΚΛΙΤΟΣ ΗΡΓΑΣΑΤΟ». Σε αυτό το αντίγραφο αποδίδονται, διάσπαρτα στην επιφάνεια, κόκαλα από κοτόπουλο, θαλάσσια όστρακα, σκελετοί ψαριών, δαγκάνες αστακών, αχινοί, καρποί κ.ά. Ο ρεαλισμός ως προς την απόδοση της μορφής των αντικειμένων (αν και όχι ως προς τις μεταξύ τους αναλογίες), η συνεπής απόδοση της φωτοσκίασης, αλλά και η ίδια η ταύτιση θέματος (δηλ. ενός λερωμένου πατώματος) και αρχιτεκτονικής τοποθέτησης του ψηφιδωτού συντελούν στη δημιουργία μιας παράστασης στην οποία προκαλείται οφθαλμαπάτη (trompe l’œil). Επιπλέον, η απεικόνιση της μορφής ενός ποντικιού εμπλουτίζει την παράσταση με ένα αφηγηματικό στοιχείο, συμβάλλει στο φυσιοκρατικό χαρακτήρα της εικόνας.
Ασάρωτος οίκος. (Αντίγραφο από έργο που ο Σώσος είχε φιλοτεχνήσει στην Πέργαμο)
Αμέσως μετά την αναφορά στον «ασάρωτο οίκο», ο Πλίνιος περιγράφει την ψηφιδωτή απεικόνιση περιστεριών που στέκονται επάνω στο χείλος ενός κυπέλλου. Και αυτό το ψηφιδωτό έχει εμπνεύσει πολυπληθείς αντιγραφές, η γνωστότερη των οποίων προέρχεται από τη βίλα του Αδριανού στο Τίβολι και εκτίθεται στα Musei Capitolini της Ρώμης. Οι ψηφίδες του με τα έντονα χρώματα αποδίδουν φυσιοκρατικά τα μορφολογικά και χρωματικά χαρακτηριστικά των πτηνών, τις αντανακλάσεις επάνω στη στιλπνή επιφάνεια του μεταλλικού αγγείου και τους κυματισμούς στην επιφάνεια του νερού, όπου πίνουν νερό τα περιστέρια. Αν και το κείμενο του Πλίνιου δε διευκρινίζει εάν το ψηφιδωτό με τα περιστέρια αποτελούσε τμήμα του «ασάρωτου οίκου», το βέβαιο είναι ότι και αυτό βρισκόταν στο Πέργαμον.
Περιστέρια που πίνουν νερό από μια λεκάνη. Αντίγραφο εργο του Σώσου 2ος π.Χ. αι.
Τα σημαντικότερα ελληνιστικά ψηφιδωτά του Περγάμου που έχουν βρεθεί in situ κοσμούσαν το συγκρότημα των Ανακτόρων των Ατταλιδών στη ΒΑ πλευρά της ακρόπολης και, συγκεκριμένα, το Ανάκτορο IV και το Ανάκτορο V. Τα γνωστότερα από αυτά, εκείνα του Ανακτόρου V, χρονολογημένα στο α΄ μισό του 2ου αι. π.Χ., κοσμούσαν τη λεγόμενη «Αίθουσα του βωμού» και το «Βορειοδυτικό δωμάτιο». Σχετικά με τη σύνθεση του πρώτου δαπέδου αντλούμε πολύτιμα στοιχεία από τα σχέδια των ανασκαφέων που το αποκάλυψαν, εφόσον λίγο μετά την εύρεσή του υπέστη σημαντικές φθορές.Το δάπεδο έφερε πέντε εμβλήματα σε ορθογώνια πλαίσια, εκ των οποίων μόλις τα τρία διασώθηκαν σε αποσπασματική κατάσταση: δύο θεατρικές μάσκες –μία τραγική και μία κωμική– και η μορφή ενός παπαγάλου. Το δάπεδο του «Βορειοδυτικού δωματίου» είναι κατεστραμμένο στο κέντρο και φέρει γύρω του διαδοχικές διακοσμητικές ταινίες. Μεταξύ αυτών απεικονίζεται μία μικρή περγαμηνή να φέρει την υπογραφή του ψηφιδογράφου («ΗΦΑΙΣΤΙΩΝ ΕΠΟΙΕΙ») και να συγκρατείται στις γωνίες της από κομμάτια κόκκινου κεριού. Μία από τις γωνίες της περγαμηνής έχει ξεκολλήσει αφήνοντας σκιά επάνω στην υποτιθέμενη επιφάνεια επικόλλησής της. Η συγκεκριμένη απόδοση της περγαμηνής είναι ενδεικτική της φυσιοκρατικής τάσης και της τεχνικής ποιότητας των ψηφιδωτών του Περγάμου.
ΕΦΕΣΟΣ Πλούσια ψηφιδωτή διακόσμηση διασώζουν οι δύο μεγάλες οικιστικές νησίδες (“insulae”) που αποκαλύφθηκαν νότια της οδού των Κουρητών στην Έφεσο. Τοποθετημένες στο κέντρο της ελληνιστικής και ρωμαϊκής πόλης, αναπτύσσονται σε τρία διαδοχικά άνδηρα. Η οικιστική νησίδα 1 περιλαμβάνει έξι οικίες, από τις οποίες μόνο η μία διασώζει ψηφιδωτή διακόσμηση (e 1-6), ενώ η οικιστική νησίδα 2 αποτελείται από επτά οικίες (I-VII), από τις οποίες οι πέντε διακοσμούνται με ψηφιδωτά.
ΤΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΠΟΛΗΣ ΖΕΥΓΜΑ Η αρχαία πόλη Ζεύγμα βρισκόταν στη νοτιοανατολική Τουρκία, 180 χιλιόμετρα ανατολικά των Αδάνων. Η περιοχή ανήκε στο βασίλειο των Σελευκιδών και για ένα διάστημα στο βασίλειο της Κομμαγηνής. Κατά τη διάρκεια της Ελληνιστικής περιόδου, ο στρατηγός Σέλευκος Α! ο Νικάτωρ (358 π.Χ. – 281 π.Χ.), ένας από τους διαδόχους του Αλέξανδρου του Μέγα και ιδρυτής της δυναστείας των Σελευκιδών, ίδρυσε την πόλη Σελεύκεια στις όχθες του Εφράτη ποταμού.
Το 64 π.Χ., οι Ρωμαίοι κατέκτησαν την Σελεύκεια, μετονομάζοντας την πόλη σε Ζεύγμα, που σημαίνει γέφυρα ή διέλευση στα αρχαία Ελληνικά. Κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορικής περιόδου το Ζεύγμα έγινε η μεγαλύτερη και πιο σημαντική -οικονομικά και στρατηγικάανατολική πόλη της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η Ζεύγμα πέρασε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και διατηρήθηκε έως το 637 μ.Χ. όταν καταλήφθηκε και λεηλατήθηκε από τους Άραβες, οπότε η πόλη σταδιακά εγκαταλείφθηκε.
Σήμερα, το 80% του αρχαιολογικού χώρου βρίσκεται βυθισμένο, στη τεχνητή λίμνη που σχηματίστηκε από το φράγμα Μπιρετσίκ. Oi πρώτες ανασκαφικές έρευνες στη Ζεύγμα πραγματοποιήθηκαν από τον Τόμας Έντουαρντ Λόρενς το 1917 και συνεχίστηκαν το 1970 από τον Τζον Βάγκνερ. Από το 1990 οι έρευνες συνεχίστηκαν με εντατικούς ρυθμούς λόγω της ανόδου του νερού. Αγνοώντας την ιστορική και αρχαιολογική σημασία, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να αξιοποιήσει την πόλη, η τουρκική κυβέρνηση αποφάσισε να κατασκευάσει σε εκείνο το σημείο φράγμα για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, εξαφανίζοντας από προσώπου γης αυτό το μοναδικό μνημείο. Σήμερα όσα ευρήματα διέσωσαν οι αρχαιολόγοι, κοσμούν το μεγαλύτερο μουσείο μωσαϊκών στον κόσμο, το «Zevgma Mosaic Museum», στην πόλη Γκαζιαντέπ. Στα εκθέματα περιλαμβάνονται αριστουργήματα σε ψηφιδωτά και τοιχογραφίες, με θέματα αναπαραστάσεις από τα Ομηρικά έπη και σκηνές της Ελληνικής μυθολογίας, όπως ο γάμος Διονύσου και Αριάδνης, η αρπαγή της Ευρώπης, οι Μούσες, η γέννηση της Αφροδίτης, η ιστορία της Αντιόπης και του Σάτυρου, η νύμφη Γαλάτεια, οι Ωκεανός και Τήθυς, οι Παρσιφάη, Δαίδαλος και Ίκαρος, ο Αχιλλέας στην αυλή του βασιλιά Λυκομήδη.
Ζεύγμα – Αρχαιλογικός χώρος
Ζεύγμα – Μουσείο
Ζεύγμα – Ωκεανός και Τηθύς
Ζεύγμα – Ωκεανός και Τηθύς, λεπτομέρεια
Ζεύγμα – Ψηφιδωτό, η αρπαγή της Ευρώπης
Ζεύγμα – Ποσειδώνας, Ωκεανός και Τήθυς
Ζεύγμα – Λεπτομέρεια, σωζόμενο τμήμα από το ψηφιδωτό που αναπαριστά την γιορτή των γάμων του Διονύσου και της Αριάδνης
Ζεύγμα – Χάρις Ευφροσύνη
Ζεύγμα – ο Αχιλλέας στην αυλή του βασιλιά Λυκομήδη
Ζεύγμα – η γέννηση της Αφροδίτης
Ζεύγμα – Σάτυρος και Αντιόπη
Ζεύγμα – Αχελώος
Ζεύγμα – λεπτομέρεια από ψηφιδωτό
Ζεύγμα – Διόνυσος
Ζεύγμα – απεικόνιση των Μουσών – Κλειώ και Ευτέρπη
Το πρώτο απεικονίζει τις 9 μούσες αναγράφοντας τα ελληνικά ονόματα τους και ως τούτου η μεγάλη αίθουσα του σπιτιού που βρέθηκε ονομάστηκε " Ο οίκος των Μουσών" Κεντρικά υπάρχει η Καλλιόπη, προστάτιδα της επικής ποίησης και των τεχνών, η οποία σύμφωνα με τον Ησίοδο ήταν η μεγαλύτερη και η καλύτερη από τις εννέα Μούσες. Την εικόνα της περιβάλλουν οι υπόλοιπες αδελφές της.
Το δεύτερο ψηφιδωτό απεικονίζει την Τηθύν και τον Ωκεανό. Η Τηθύς ήταν μια από τις Τιτανίδες κόρη του Ουρανού και της Γαίαςη οποία έλαβε ως σύζυγο τον αδελφό της, Ωκεανό με τον οποίο και γέννησε τρεις χιλιάδες ποτάμιους θεούς, μεταξύ των οποίων ήταν ο Αχελώος ο Ασωπός κλπ. και ισάριθμες θεότητες, τις Ωκεανίδες.
Το τρίτο ψηφιδωτό είναι η απεικόνιση ενός νέου.
ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΣ
Τμήμα ψηφιδωτού δαπέδου του 4ου αι. μ.Χ. από την Αλικαρνασσό της Μικράς Ασίας(ανακαλύφθηκε το 1857 και σήμερα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο).
ΠΡΟΥΣΑ Στην Προύσα της Μικράς Ασίας οι συστηματικές ανασκαφές για την αποκάλυψη μιας βασιλικής 1500 ετών, έφεραν στο φως εκπληκτικά ψηφιδωτά. Η βασιλική είχε χρησιμοποηθεί κατά τα πρώτα χρόνια του Χριστιανισμού, προτού δηλαδή ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ευνοήσει τη νέα θρησκεία, οπότε πολλά κτίρια σε οικισμούς της περιοχής μετατράπηκαν σε χώρους λατρείας. Αργότερα εξάλλου, όταν η περιοχή καταλήφθηκε από τους μουσουλμάνους η βασιλική έγινε ένας από τους πιο σημαντικούς σταθμούς στον δρόμο για το προσκύνημα στη Μέκκα. Σήμερα ο Σαχαμπετίν Χαρπούτ, κυβερνήτης της πόλης, που πλέον ονομάζεται Μπούρσα λέει ότι θα ανεγερθεί μουσείο που θα φιλοξενήσει τα ευρήματα των ανασκαφών.
Ψηφιδωτά ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου Νίκαια Βιθηνίας Σημαντικό μνημείο της πρωτοβυζαντινής περιόδου σωζόταν ως το 1922. Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Νίκαια της Βιθυνίας ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς με τρούλο. Σήμερα ο ναός και πριν αρχίσουν οι έρευνες και οι ανασκαφές ήταν ένα ερείπιο. Χτισμένος στη νοτιοανατολική πλευρά της πόλης σωζόταν έως το Σεπτέμβριο του 1920 όταν λόγω των γεγονότων του Μικρασιατικού Πολέμου, συλήθηκε και κάηκε κατά τη διάρκεια τουρκικών βανδαλισμών.Το 1922 ο ναός καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά. Διασώθηκαν μόνο το δάπεδο και τα κατώτερα τμήματα των τοίχων και των μαρμάρινων πεσσών. Πριν όμως από αυτό το γεγονός ο ναός είχε την τύχη να μελετηθεί συστηματικά.
Το 1898 έγινε η αποτύπωση και η φωτογράφιση του βυζαντινού ναού της Κοιμήσεως για πρώτη φορά. Τότε το κτίσμα, που υπήρξε το καθολικό της μονής του Υακίνθου, διατηρούνταν πλήρως, ενώ διέσωζε και ψηφιδωτό διάκοσμο. Επίσης μελετήθηκε συστηματικά, αποτυπώθηκε και φωτογραφήθηκε λεπτομερώς από δύο ερευνητές, το Γερμανό Otto Wulff και το Ρώσο Theodor Schmit, οι οποίοι απέδωσαν το 1903 ο πρώτος και το 1927 ο δεύτερος, τα αποτελέσματα των ερευνών τους στην επιστημονική κοινότητα, (η έρευνα του Schmit είχε γίνει το 1912, με φωτογραφίες και σχέδια του N.K. Kluge). Ο Theodor Schmit μαζί με το φωτογράφο και ζωγράφο K.N. Kluge έβγαλαν φωτογραφίες, σχεδίασαν μάλιστα έγχρωμα, δυστυχώς ελάχιστα, τμήματα και προέβησαν μάλλον σε καθαρισμό κάποιων ψηφιδωτών. Σήμερα η εκκλησία είναι ερειπωμένη. Τα αφανισμένα πλέον ψηφιδωτά έχουν ανυπολόγιστη αξία για την ιστορία της τέχνης, καθώς θεωρούνται μοναδικά για την περίοδο προ και κατά την Εικονομαχία. Πολύ αργότερα, το 1955, διενεργήθηκε μια πρώτη μερική ανασκαφή στο χώρο, η οποία αποκάλυψε ορισμένα υπολείμματα όπως δάπεδο, τοιχοδομία και κάποια γλυπτά τμήματα. Εκ νέου σύχγρονες ανασκαφές αποκαλύπτουν το “Μαρτύριον” και το ιστορικό “Βαπτιστήριον”.
Παναγία η Επίσκεψις. Από τον Ιερό Ναό Παναγίας Παντοβασίλισσας Τρίγλιας, επαρχίας Προύσης 13ος αι. μ.χ.(σήμερα φυλάσσεται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθήνας).
ΚΕΛΕΝΔΕΡΙΣ
Σε πολύ καλή κατάσταση διατηρούνται
ορισμένα
ψηφιδωτά από την αρχαία ελληνική πόλη της Μικράς Ασίας, Κελένδερις.
Ο αρχαιολόγος Levent Zoroğlu από το Πανεπιστήμιο Σελτσούκ Selçuk Üniversitesi θεωρεί ότι το μωσαϊκό που δείχνει το λιμάνι της Κελενδέρεως είναι μοναδικό στον κόσμο που απεικονίζει την πόλη πριν από χιλιάδες χρόνια.
Τα ψηφιδωτά που ανακαλύφθηκαν είναι ενδεικτικά του πλούτου της αρχαίας πόλης και τα νομίσματα που βρέθηκαν στην περιοχή μας κάνουν γνωστό ότι η Καλένδερις έκοβε δικά της νομίσματα. Σήμερα στη θέση της αρχαίας ελληνικής πόλης βρίσκεται η τουρκική Aydıncık
ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ
Τα ψηφιδωτά της Αντιόχειας είναι μια ομάδα περισσοτέρων από 300 ψηφιδωτά δάπεδα που δημιουργήθηκαν γύρω στον 3ο αιώνα μ.Χ., και ανακαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια αρχαιολογικών ανασκαφών της Αντιόχειας μεταξύ 1932 και 1939 από μια κοινοπραξία πέντε μουσείων και ιδρυμάτων. Περίπου τα μισά από τα ψηφιδωτά που στεγάζονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χατάι, ενώ άλλα βρίσκονται στο Μουσείο Τέχνης του Worcester , Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης, στο Μουσείο Τέχνης Βαλτιμόρης, το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και το Μουσείο Τέχνης του Πανεπιστημίου του Princeton καθώς και στο Μουσείο του Λούβρου. Τα ψηφιδωτά χαρακτηρίζονται στο σχεδιασμό από ρεαλιστικές εικόνες και σκηνές, με καθαρά γεωμετρικά μοτίβα.
Ένα από τα ψηφιδωτά της Αντιόχειας που βρίσκεται στο Μουσείο Τέχνης Γούστερ
Η κρίση του Πάρη Μουσείο του Λούβρου
Γεωμετρικό μοτίβο Αντιόχεια Αρχαιολογικό Μουσείο