Καπέλα Σιξτίνα
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΌ ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ 2016-17: « ΤΕΧΝΟΥΡΓΏΝΤΑΣ ΤΟ ΚΆΛΛΟΣ »
http://www.vatican.va/various/ cappelle/sistina_vr/index.html
Ιστορική περιήγηση…
Η Καπέλα Σιξτίνα ή Καπέλα Σιστίνα (Cappella Sistina) χτίστηκε κατ΄ εντολή του Πάπα Σίξτου Δ’ ανάμεσα στο 1473-1477
Καπέλα (cappella) σημαίνει παρεκκλήσι. Άρα, το παρεκκλήσι του Σίξτου. Τα εγκαίνιά της τελέστηκαν με μεγάλους πανηγυρισμούς στις 15 Αυγούστου 1483.
Είναι ζωγραφισμένη εξ ολοκλήρου με τοιχογραφίες μεγάλων καλλιτεχνών της Αναγέννησης, μεταξύ των οποίων ο Μιχαήλ Άγγελος, ο οποίος φιλοτέχνησε την θρυλική οροφή του (1508-1512), ο Μποτιτσέλι, ο Περουτζίνο, ο Σιντορέλλι, των οποίων τα έργα κοσμούν τους πλάγιους τοίχους.
Η Καπέλα Σιξτίνα ζωγραφίστηκε με την τεχνική της νωπογραφίας. Μια από τις χρήσεις της είναι να φιλοξενεί το Κονκλάβιο των Καρδιναλίων για την εκλογή του νέου Πάπα.
Σήμερα, αυτό το δείγμα ανεπανάληπτου κάλλους λειτουργεί ως μουσείο.
Επιρροές….
Ο Μιχαήλ Άγγελος επηρεάστηκε από τρεις τεχνοτροπίες:
την Αναγέννηση,
το Μανιερισμό και
το Μπαρόκ
H αναγεννησιακή ζωγραφική
Μέριμνα για απόδοση του όγκου, της λεπτομέρειας, της προοπτικής και του φωτός.
Θέματα από τη Βίβλο, αλλά και από την ελληνική και ρωμαϊκή Ιστορία και Μυθολογία
Αποθέωση του ανθρώπινου σώματος και του γυμνού.
Ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας (λόγω της προόδου των επιστημών και της πίστης στις δυνατότητες του ανθρώπου)
Αναζήτηση της ιδεώδους ομορφιάς.
Μανιερισμός
Ο Μιχαήλ Άγγελος θεωρείται ιδρυτής μιας νέας τεχνοτροπίας που χαρακτηρίστηκε ως μανιερισμός. Σε πολλά έργα του διακρίνονται στοιχεία που έρχονται σε αντίθεση με τη γαλήνη, την ηρεμία, το μέτρο και την ευγένεια της μορφής, γνωρίσματα της τέχνης της Αναγέννησης.
Σε αντίθεση με το αναγεννησιακό ύφος που βασίστηκε κυρίως στη λογική, το ύφος του μπαρόκ απευθύνεται περισσότερο στο συναίσθημα. Παράλληλα χαρακτηρίζεται από ένα αίσθημα δέους και μεγαλείου καθώς και μια υπερβολή στη διακόσμηση και την πολυτέλεια που αναδεικνύουν ένα επιβλητικό και πομπώδες ύφος. Τα κυριότερα μέσα που χρησιμοποίησε στις εικαστικές τέχνες είναι οι καμπύλες γραμμές, οι πολύπλοκοι διαπλεκόμενοι όγκοι, η απόδοση της κίνησης, η εκμετάλλευση του φωτός και η δημιουργία έντονων αντιθέσεων είτε με τη μορφή εσοχών στην αρχιτεκτονική, είτε μέσω έντονων φωτοσκιάσεων στη ζωγραφική.
ο Μ.Άγγελος υπήρξε εκφραστής της τεχνικής του μπαρόκ, αφού σε όλες τις ζωγραφιές του οι μορφές χαρακτηρίζονταν από ποικιλία και κίνηση.
Στοιχεία του νέου στυλ που εισάγει ο Μιχαήλ Άγγελος είναι:
πολύπλοκη σύνθεση και ανήσυχη,
τονισμένοι μύες στα ανδρικά γυμνά,
Ο Μ. Άγγελος ζωγραφίζει ογκομετρικά τα πρόσωπα δίνοντας την ψευδαίσθηση στους παρατηρητές ότι πρόκειται για επιζωγραφισμένο γλυπτό.
Ο καλλιτέχνης ζωγράφιζε τις φιγούρες δίνοντας έμφαση στους μύες και την τρισδιάστατη απεικόνισή τους.
δεν συνήθιζε ποτέ να ζωγραφίζει ήρεμες ,γαλήνιες και νηφάλιες εκφράσεις στα απεικονιζόμενα πρόσωπα ενώ τα σώματά τους κινούνταν βίαια με απότομες κινήσεις..
εξεζητημένες στάσεις σε βαθμό θεατρινισμού και φιγούρες που εκφράζουν έντονα πάθη∙ οι φιγούρες πολλές φορές παρουσιάζουν μια επιμήκυνση.
κινήσεις και χειρονομίες πολύπλοκες που κάποιες φορές είναι σα να οδηγούν προς τα έξω της εικόνας
δεν συνήθιζε ποτέ να ζωγραφίζει ήρεμες ,γαλήνιες και νηφάλιες εκφράσεις στα απεικονιζόμενα πρόσωπα ενώ τα σώματά τους κινούνταν βίαια με απότομες κινήσεις..
Η οροφή… Η οροφή της Καπέλα Σιξτίνα φιλοτεχνήθηκε από τον Μιχαήλ Άγγελο. Πριν ήταν διακοσμημένη με το συνηθισμένο θέμα για την εποχή, δηλαδή την απεικόνιση του έναστρου ουρανού.
Ο Μικελάντζελο βάζει μπροστά μόνος του τον σχεδιασμό της Καπέλα Σιξτίνα, κάτι που ήταν απίστευτό για τα δεδομένα της εποχής του. Μοίρασε το χώρο σε γεωμετρικά σχήματα. Ο Μιχαήλ Άγγελος πρωτοτυπεί παρουσιάζοντας τολμηρότατα γυμνά σώματα (ανδρικά, γυναικεία), γεμάτα δυναμισμό, ζωντάνια, κίνηση και τέλειες αναλογίες. Το χρώμα με τις φωτεινές αποχρώσεις και τις χτυπητές αντιθέσεις συμβάλλει στη ζωντάνια του συνόλου. Έτσι, έβαλε τη σφραγίδα του σε αυτές τις αλλαγές, όχι μόνο με την απόδοση των γυμνών μορφών μέσα στο παρεκκλήσι αλλά και με τα κρυμμένα νοήματα και ερμηνείες που τελικά ήταν ένα πάντρεμα του παγανισμού και νεοπλατωνισμού μαζί με τον χριστιανισμό.
Πάντως να θυμόμαστε ότι όλα έχουν το νόημα τους: Τα πρόσωπα, η χρονολογική σειρά τους, η απόδοση των μορφών, το γυμνό, οι εκφράσεις, η τοποθέτηση τους στο ναό αλλά και δίπλα στις άλλες μορφές. Τίποτα από ότι έκανε ο Μιχαήλ Άγγελος δεν είναι τυχαίο.
Προφήτες Ζαχαρίας: τοποθετημένος πάνω από την είσοδο στο παρεκκλήσι. Είναι προφήτης καταστροφών. Επίσης είναι και ο προφήτης του Θείου Πάθους.
Ιωήλ: προφήτης καταστροφής είχε επίσης προφητέψει τη μετάδοση του Αγ. Πνεύματος .
Ο Ιεζεκιήλ: προφήτης της Βαβυλώνας, εξόρκιζε τους συμπατριώτες του να φύγουν από την αμαρτία Απεικονίζεται οργισμένος αλλά και αποφασισμένος.
Ησαϊας: Προφήτης της λύτρωσης. Ιερεμίας: Ιερεμίας: Συγκλονίζει με τους θρήνους του οι οποίοι προβλέπουν την καταστροφή της Ιερουσαλήμ. Αποδίδεται βυθισμένος σε βαθειά σκέψη. μοιάζει ιδιαίτερα με τον Μιχαήλ Άγγελο. Δανιήλ: Ενάρετος, σοφός τον κατεδίωκαν για την βαθιά του πίστη στον Θεό που θα τον ευσπλαχνιστεί. Ιωνάς: Ο μόνος που ήθελε να αποφύγει την αποστολή του από τον Θεό. Η τριήμερη παραμονή του στη κοιλιά του κήτους και η έξοδος του από αυτό προαναγγέλλει την Ταφή και την Ανάσταση του Χριστού. Τοποθετείται πάνω από την Αγ. Τράπεζα και αποδείδεται με αγωνία.
Μια μελέτη του Edgar Wind υποστηρίζει ότι οι 7 Προφήτες είναι οι Προσωποποιήσεις των 7 Αρετών του Αγ. Πνεύματος. Αυτές οι αρετές είναι:
Σοφία,
Κατανόηση,
Περίσκεψη,
Δύναμη,
Γνώση,
Ευσπλαχνία, Φόβος Θεού.
Σίβυλλες
Η Κυμαία Σίβυλλα είναι αυτή που θα προφητέψει τη γέννηση του Λυτρωτή από μια Παρθένο. Αποδίδεται εικαστικά από τον Μικελάντζελο ηλικιωμένη και πολύ αυστηρή.
Η
Ερυθραία Σίβυλλα, προβλέπει τη Δευτέρα Παρουσία. Αποδίδεται πολύ ήρεμη και να έχει συγκεντρωθεί στο βιβλίο της.
Η Περσική Σίβυλλα, μιλά για τον θρίαμβο της Παναγίας (Παρθένου) έναντι του Τέρατος στην Αποκάλυψη. Αποδίδεται σκελετωμένη, όπου κοιτά το βιβλίο της σαν να μη πιστεύει ότι διαβάζει σε αυτό.
Η Λιβυκή Σίβυλλα προφητεύει την ημέρα όπου λίγοι άνθρωποι θα είναι κρυμμένοι κάτω από τη γη (μετά από γεγονότα), θα έρθει η βασίλισσα που θα κρατά τον βασιλιά στα γόνατα της. Αποδίδεται γεμάτη ενέργεια και αποφασιστικότητα.
Και τέλος, η Δελφική Σίβυλλα κάνει λόγο για έναν Προφήτη που θα γεννηθεί από μια Παρθένο. Αποδίδεται σαν να μην έχει την αίσθηση των λόγων της. Κυριαρχεί η ομορφιά της, η τρυφεράδα της νιότης της.
Και εδώ η παρουσία αυτών των πέντε μορφών δεν είναι τυχαία. Είναι οι 5 εκπρόσωποι κάποιων από τους πιο σημαντικούς αρχαίους πολιτισμούς.
Ένα κοινό Προφητών και Σίβυλλων στην αναπαράσταση τους στο παρεκκλήσι είναι η παρουσία δύο μικρών μορφών που συνοδεύουν και τις δύο ομάδες δίπλα σε κάθε μορφή
Με αυτόν τον τρόπο γίνεται η σύνδεση του χριστιανισμού και του νεοπλατωνισμού.
«Αυτές λοιπόν οι δυο μικρές μορφές είναι πνεύματα σύμφωνα με τον νεοπλατωνιστή Πίκο ντέλα Μιραντόλα. Κάθε άνθρωπος ακολουθείται σε όλη του τη ζωή από 2 πνεύματα ή αγγέλους που αντικατοπτρίζουν τον χαρακτήρα του. Από αυτές τις 2 μορφές, η μια συνδέεται με την ψυχική και η άλλη με τη σωματική υπόσταση του εικονιζόμενου».
Κύρια θέματα οροφής
Τα αρχιτεκτονικά περιγράμματα, ανάμεσα στα θέματα της κύριας οροφής εξυπηρετούν πολλές ανάγκες.
Πρώτον, λειτουργούν σαν συνδετικό στοιχείο μεταξύ των θεμάτων.
Δεύτερον, βοηθάνε έτσι ώστε να τονιστεί η κεντρική οριζόντια ζώνη.
Εκτός από τα περιγράμματα υπάρχουν και 20 γυμνοί νέοι, οι Ingudi. Ανάμεσα τους υπάρχουν στεφάνια και ασπίδες όπου πάνω τους είναι ζωγραφισμένες 9 σκηνές από την Π. Διαθήκη. Ζωγραφισμένοι σαν ζωντανά αγάλματα, απίστευτης ομορφιάς, μοιάζουν να παλεύουν με τα γήινα πάθη. Ανεξάρτητα με το τι μπορεί να συμβολίζουν, η ύπαρξη τους εξυπηρετεί στο να συγκαλύψει ο Μιχαήλ Άγγελος την διαφορά κλίμακας ανάμεσα σε όλα τα θέματα και τις μορφές. Επίσης, βοηθάνε στην αφηγηματική ροή και την συνέχεια των σκηνών.
Τέλος, οι 4 γωνίες της οροφής της Καπέλα Σιξτίνα, αφηγούνται τη δύσκολη μοίρα του λαού του Ισραήλ: «Δαυίδ και Γολιάθ», «Η τιμωρία του Αμάν», «Το μπρόυντζινο φίδι», « Ιουδήθ και Ολοφέρνης». Όλες οι σκηνές έχουν πολύ βία, συμβάλλοντας στο δέος που προκαλεί ο ναός στον επισκέπτη.
Κεντρικό τμήμα Στο κεντρικό τμήμα της οροφής, ο Μιχαήλ Άγγελος ζωγραφίζει τον πυρήνα της θεμελιώδης ιδέας του που είναι: «Η σχέση του Θεού με τον Άνθρωπο». Ζωγραφίζει 9 σκηνές από την Παλαιά Διαθήκη. Αξιοσημείωτο είναι ότι η χρονολογική σειρά που παρατηρείται στο ναό, δηλαδή η σειρά που είναι τοποθετημένες οι εικόνες, στα θέματα της οροφής αλλάζει. Οι 9 σκηνές χωρίζονται σε τρεις τριάδες, ανάλογα την θεματική τους. • Οι πρώτες 3 σκηνές παρουσιάζουν την δημιουργία του κόσμου («Διαχωρισμός φωτός-σκότους», «Δημιουργία αστέρων», «Διαχωρισμός της γης από τα ύδατα»). • Οι 3 μεσαίες σκηνές παρουσιάζουν την δημιουργία του Ανθρώπου («Η δημιουργία του Αδάμ», «Η δημιουργία της Εύας», «Το προπατορικό αμάρτημα και η έξωση») • Και οι άλλες 3 σκηνές από την ιστορία του Νώε («Η θυσία του Νώε», «Ο κατακλυσμός», «Η μέθη του Νώε»)
1) «Κατακλυσμός» : Βρίσκεται στο κέντρο του τριπτύχου του Νώε. Πολυπρόσωπη σκηνή, με περίπου 60 μορφές σε αντίθεση με όλες τις άλλες σκηνές στην οροφή. Σχεδόν όλες γυμνές και μικροσκοπικές. Χωρίζονται σε ομάδες με διαγώνιες κατευθύνσεις αν και φαίνονται διάσπαρτες. Σε αυτή τη φάση της διακόσμησης του ναού φαίνεται καθαρά και η προοπτική. Στο βάθος βλέπουμε τον Νώε πάνω στην Κιβωτό να επικαλείται τη βοήθεια του Θεού, ενώ οι άλλες μορφές αναζητούν καταφύγιο είτε στη ξηρά, είτε στην βάρκα ή τη Κιβωτό. Άλλοι προσπαθούν να σωθούν, άλλοι να σώσουν τα αντικείμενα τους ή τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Άλλοι, χωρίς ελπίδα, κοιτάνε με απάθεια.
Η ιστορία του Νώε
2) «Η θυσία του Νώε» : Η θυσία που έκανε ο Νώε μετά τον κατακλυσμό. Εδώ οι μορφές γίνονται μεγαλύτερες. Θεμελιώδης σκηνή για τη σωτηρία του ανθρώπου, γιατί ο Νώε και οι διάδοχοι του είναι αυτοί που θα οδηγήσουν τον λαό του Ισραήλ από την σκλαβιά στην ελευθερία και στον Σωτήρα. Στο κέντρο, πίσω από τον βωμό βλέπουμε τον Νώε και δεξιά τη γυναίκα του.
3) «Η μέθη του Νώε» : Η Π. Διαθήκη λέει, ότι ο Νώε ήταν γεωργός και μάλιστα ο πρώτος που φύτεψε αμπέλι! Μια μέρα μέθυσε και ξεγυμνώθηκε. Ο γιός του ο Χαν, βλέποντας τη γύμνια του πατέρα του φωνάζει τους αδελφούς του. Όταν ο Νώε συνήλθε έμαθε το γεγονός και καταράστηκε τον Χαν που είδε την γύμνια του. Στους Εβραίους η γύμνια είναι απαγορευμένη. Αριστερά της σκηνής βλέπουμε ξανά τον Νώε που ασχολείται με το αμπέλι του.
«Δημιουργία του κόσμου» 1)
«Ο διαχωρισμός φωτός-σκότους»:
2)
Απεικονίζει τον Θεό από κάτω προς τα πάνω. Το σώμα του Θεού μοιάζει με φίδι όπου φαίνονται όλες οι πλευρές του, μία ακόμη καινοτομία της τέχνης του. Το γεγονός του διαχωρισμού είναι μια από τις βασικές ιδιότητες της δημιουργίας του κόσμου, η οποία τονίζεται πιο πολύ στον Ιουδαϊσμό. Οι Εβραίοι βλέπουν τον κόσμο σαν ένα συνεχές αποτέλεσμα διαιρέσεων. Και εδώ, η ιδέα αυτής της διαίρεσης του κόσμου γίνεται από την πρώτη κιόλας μέρα! (φώς / σκοτάδι , καλό/ κακό κτλ). Σε αυτή τη σκηνή η μόνη μορφή που βλέπουμε είναι του Θεού. Έτσι ο Μικελάντζελο τονίζει την μοναδικότητα Του. Μία παρατήρηση για την εικαστική απόδοση εδώ του Θεού, είναι ότι το σώμα Του έχει στοιχεία και αρσενικά και θηλυκά (πχ γυναικείο στήθος). Αυτό έχει ως σκοπό να μας δείξει τη πίστη του καλλιτέχνη σε έναν Θεό που δεν έχει ξεχωριστό φύλο αλλά είναι μια πλήρης οντότητα, ένα ανδρόγυνο μαζί. Έτσι δεν ξεχωρίζει ή υποβιβάζει την γυναίκα από τον άντρα.
Μέσω της προσεκτικής μελέτης στην απεικόνιση του Θεού, εκεί που χωρίζει το φως από το σκοτάδι με τα χέρια του παρατηρούμε ότι υπάρχουν ανατομικές ανωμαλίες που δεν τις βρίσκουμε σε κανένα άλλο μέρος του πίνακα. Παρόλο που έμοιαζαν με ''αδεξιότητα'' του Μ. Άγγελου, δεν ήταν, καθώς ο ίδιος ο καλλιτέχνης τα ζωγράφιζε εσκεμμένα. Έτσι αποδεικνύεται η ιδιοφυία του και ο τρόπος σκέψης του. Πολλοί πιστεύουν πως είναι η σύγκρουση μεταξύ επιστήμης και θρησκείας. Η συγκεκριμένη ,όμως, ζωγραφιά αποτελεί γρίφο καθώς κανείς δεν έχει λύσει το μυστήριο του ''κρυμμένου σκίτσου''.
2) «Δημιουργία αστέρων»: Εδώ ο Θεός απεικονίζεται 2 φορές. Στα αριστερά με γυρισμένη την πίσω πλευρά Του δημιουργεί τα φυτά και στα δεξιά την τους αστέρες. Η θέση στην οποία είναι γυρισμένος ο αριστερός Θεός είναι απίστευτη για έναν Ιερό χώρο. Η σκηνή βρίσκεται ακριβώς πάνω από τον Πάπα όταν τελούσε τη λειτουργία και ο Μιχαήλ Άγγελος ήθελε να δηλώσει μέσω της θέσης του Θεού τα δικά του αισθήματα προς τον Πάπα που δεν ήταν άλλα από μια τεράστια συσσωρευμένη οργή για αυτόν.
Ο Θεός στα δεξιά, έχει κοντά τους 4 αγγέλους που ίσως να συμβολίζουν τα 4 στοιχεία της ύλης (αέρας, νερό, γη, φωτιά). Ένας εικονικός δυνατός άνεμος μοιάζει να διαπερνά την σκηνή, συμβολίζοντας έτσι την θεϊκή του δύναμη. Και σε αυτή την σκηνή βλέπουμε τον Θεό από όλες τις μεριές, όπως ακριβώς θα μπορούσαμε να βλέπαμε αν ήταν η μορφή του φτιαγμένη σε άγαλμα. Η πολλαπλή οπτική είναι στοιχείο της γλυπτικής που ο Μικελάντζελο λάτρευε. Η έκφραση του Θεού είναι άγρια και υπερδραστήρια. Έτσι τονίζεται η θέληση Του, που είναι η πηγή από όπου προέρχονται τα πάντα.
3) «Διαχωρισμός της γης από τα ύδατα» : Στην ουσία είναι ο διαχωρισμός των υδάτων. Εδώ η μορφή του Θεού μοιάζει σχεδόν σαν να μην έχει ύλη. Προβάλει από τα σύννεφα σαν μια οπτασία. Η κίνηση του είναι ανοιχτή, εξωστρεφής. Τα χέρια του ορθάνοιχτα, το βλέμμα του συγκεντρωμένο σε ότι κάνει. Χαρακτηριστικό της σκηνής είναι η έντονη βράχυνση με το σώμα του Θεού να μικραίνει προς τα πίσω.
«Η δημιουργία του Αδάμ» : 1)
Κεντρικές μορφές ο Θεός και ο Αδάμ. Ο Αδάμ ξαπλωμένος, μόλις που έχει δημιουργηθεί, μοιάζει σαν μια αδρανή μορφή, χωρίς καμιά δυνατότητα δύναμης στην κίνηση του. To άγγιγμα του θεϊκού χεριού αποτελεί κέντρο και οπτική εστία της εικόνας. Κατανοούμε την έννοια της παντοδυναμίας μ ε την άνεση και τη δύναμη της χειρονομίας της δημιουργίας. Ο Θεός δίνει πνοή ζωής στον Αδάμ. Δεν αγγίζουν ο ένας τον άλλον∙ έτσι παραμένει η απόσταση μεταξύ Θεού και ανθρώπου
«Η δημιουργία του ανθρώπου»
Στην διάσημη λεπτομέρεια της οροφής της Καπέλα Σιστίνας ο Μιχαήλ Άγγελος αναπαριστά με μεγάλη δεξιοτεχνία την στιγμή που ο Δημιουργός είναι έτοιμος να δώσει ανάσα ζωής στο δημιούργημα Του Το απλωμένο χέρι του Θεού με τον προτεταμένο δείκτη να απέχει μόνο λίγα εκατοστά από τα δάκτυλα του Αδάμ είναι μια πράξη συμβολική και γεμάτη μεταφυσικό μυστήριο . Ο θεατής μπροστά σε αυτή την ισχυρή εικόνα μπορεί να αισθανθεί την μεγάλη ένταση της συγκεκριμένης χρονικής στιγμής μέσα στην αιωνιότητα , όπου ο χρόνος εξισώνεται με την κίνηση και η ανώτερη δύναμη δίνει ψυχή στο ανθρώπινο σώμα. Αξιοσημείωτη είναι η διάχυτη αίσθηση της μελαγχολίας και ειδικά το λυπημένο βλέμμα του Αδάμ, σαν να διαισθάνεται την μοίρα της απώλειάς του έως την ημέρα της κρίσεως. Ακόμη και ο ίδιος ο Θεός φαίνεται δύσπιστος , σαν να περιμένει ότι ο Αδάμ θα παρακούσει τους νόμους του.
Παρατηρούμε: 1) αν και πρωτόπλαστος και όχι γεννημένος από μάνα- άνθρωπο, ο Αδάμ έχει ομφαλό στη κοιλιά του. 2) Ο Θεός από την άλλη, είναι μεγάλης ηλικίας αλλά πολύ δυνατός που όμως στηρίζεται στις μορφές των αγγέλων. 3) Το χέρι του Θεού συναντά εκείνο του Ανθρώπου μέσα από μια υπέροχη χειρονομία όπου του δίνει ζωή και ενέργεια χωρίς καν να χρειαστεί να τον ακουμπήσει.
Ο Θεός με το άλλο του χέρι αγγίζει ένα παιδί στην καρωτίδα του. Εδώ, βλέπουμε την έντονη αντίδραση του παιδιού. Αυτή μπορεί και να υποδηλώνει ότι σε αυτό βρίσκεται η ψυχή του Αδάμ. Κάτι που ενισχύει αυτή τη σκέψη είναι πως και το παιδί έχει την ίδια στάση με τον Αδάμ. Δίπλα στον Θεό, βλέπουμε μια γυναίκα η οποία κοιτά τον Αδάμ. Μπορεί να είναι η ψυχή της Εύας ή σύμφωνα με την νεοπλατωνική θεωρία να είναι η σοφία. Είτε έτσι είτε αλλιώς, σίγουρα, η θέση που την τοποθετεί ο Μικελάντζελο είναι μεγίστης σημασίας. Αυτή η γυναίκα είναι δίπλα στον Θεό που με έναν τρόπο την αγκαλιάζει. Όπως σημαντική είναι και η θέση και σύνδεση της με το παιδί δίπλα που θα μπορούσε να ήταν ο Χριστός. Σε αυτή την περίπτωση, η ύπαρξη του μας θυμίζει την αποστολή του που είναι η σωτηρία των ανθρώπων. Άρα και η γυναίκα δίπλα του θα μπορούσε εκτός από την ψυχή της Εύας να είναι και η Παναγία, η νέα Εύα.
2) «Η δημιουργία της Εύας» : Εδώ ο Αδάμ, ανυποψίαστος για ό,τι συμβαίνει, κοιμάται πάνω σε έναν ξερό κορμό. Η Εύα βγαίνει από το πλευρό του Αδάμ. Τα χέρια της Εύας είναι ενωμένα έτσι που δεν μπορούμε να καταλάβουμε αν παρακαλά τον Θεό για συγχώρεση για ότι θα κάνει ή αν τον ευχαριστεί που την δημιούργησε. Η στάση της είναι ίδια με του ξερού κορμού. Αυτό δίνει διπλή έννοια. Πρώτον, ο κορμός, αν τον δούμε σαν το δέντρο της ζωής, είναι μια αναφορά στο ότι όλοι οι άνθρωποι προέρχονται από την Εύα και από την άλλη, θυμίζει και το απαγορευμένο δέντρο της γνώσης. Ο Θεός είναι πολύ σοβαρός, συνοφρυωμένος και απόμακρος για πρώτη φορά. Τα ρούχα του και η κίνηση του δηλώνουν αυτή την «κλειστότητα» Του. Οι μορφές των ανθρώπων έχουν αποδοθεί σε μεγάλη κλίμακα και έτσι αναγκάζεται ο Θεός να σκύψει για να χωρέσει μέσα στην σύνθεση. Το χέρι του που είναι ψηλά δείχνει την εντολή Του για την δημιουργία της Εύας.
3) «Το προπατορικό αμάρτημα και η έξωση» Τα 2 διαδοχικά γεγονότα συμπυκνώνονται σε μία ενιαία σκηνή. Εδώ, ο Παράδεισος διαφέρει από αυτό που έχουμε στο νου μας, αφού ως «απαγορευμένος καρπός», απεικονίζεται το σύκο ( Ιουδαϊκή παράδοση). Εκτός αυτού, εδώ βλέπουμε τον Αδάμ να είναι ενεργητικός στην αμαρτία και όχι την Εύα. Ο πρώτος πάει να αρπάξει ένα σύκο, ενώ η Εύα απλά το δέχεται από τον δαίμονα. Όσο για την σκηνή με τον διωγμό, παρατηρούμε ότι ο άγγελος δεν έχει λαβή στο σπαθί του και ότι ο Αδάμ, μαζί με την Εύα έχουν σχήμα ανθρώπινης καρδιάς. Ο Αδάμ δίνει την εντύπωση ότι πέφτει πάνω στην Εύα, όπου η μορφή του την καλύπτει και έτσι είναι στη σκιερή μεριά. Παρατηρήστε τον πειρασμό: μορφή φιδιού που καταλήγει σε ... γυναίκαμά! Τα σώματα, ανδρικά και γυναικεία έχουν τέλειες αναλογίες και πλαστικότητα∙ τα γυναικεία όμως δεν έχουν τη λεπτότητα και τη χάρη που θα τα ξεχώριζε από τα ανδρικά, όπως συμβαίνει σε άλλους καλλιτέχνες
Συμπέρασμα…
Σαν τελικό συμπέρασμα των 9 θεμάτων- σκηνών που μας παρουσιάζει ο Μιχαήλ Άγγελος στην οροφή της Καπέλα Σιξτίνα είναι: •
Η μεγάλη, η απεριόριστη αγάπη του Θεού προς τον Άνθρωπο,
•
η γνώση του ότι το δημιούργημα του θα απομακρυνθεί από Αυτόν αλλά και
• η πρόνοια του Θεού, ήδη από την δημιουργία του ανθρώπου, που έχει για αυτόν ένα σχέδιο σωτηρίας.
Τα Κρυμμένα μυστικά της οροφής…
Ο Μικελάντζελο δείχνει τη διάνοια του Θεού στην παρακάτω νωπογραφία, δίνοντας στον μανδύα του Θεού το σχήμα του εγκεφάλου. Ξέρουμε πως είχε παρακολουθήσει ανατομία, και αυτή του τη γνώση την χρησιμοποιεί εδώ συμβολικά.
Στη σκηνή του διαχωρισμού του φωτός από το σκοτάδι έγινε μια άλλη ανακάλυψη από 2 ερευνητές το 2010. Ο κόσμος της κριτικής της τέχνης προβληματίζονταν για τις ανατομικές ανωμαλίες του λαιμού του Θεού και τον φωτισμό του στην περιοχή. Τελικά, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι ο λαιμός του δεν είναι λάθος σαν απόδοση αλλά ότι δείχνει τα μέρη του εγκεφάλου όπως θα τα έβλεπε κανείς αν έβλεπε έναν εγκέφαλο από κάτω.
Δευτέρα Παρουσία…
Το έργο αυτό παριστάνει την ημέρα της «μέλλουσας κρίσης». Πρόθεση του Μιχαήλ Αγγέλου ήταν να αναπαραστήσει τη Δευτέρα Παρουσία, όπως ακριβώς θα πρέπει να είναι και βασίστηκε στα κείμενα τού κατά Ματθαίον Ευαγγελίου.
ο Χριστός, σ’ αυτή τη δεύτερη παρουσία του, εμφανίζεται οργισμένος και τιμωρός στο πάνω και μεσαίο μέρος της τεράστιας νωπογραφίας. Το χέρι του, είναι υψωμένο με οργή και μοιάζει να εξακοντίζει, όπως ο Δίας, τον φοβερό κεραυνό της κατάρας του διαγώνια, από τα αριστερά προς τα δεξιά. Δίπλα στον Χριστό, στο αριστερό μέρος, βρίσκεται η Παρθένος Μαρία. Οι δύο τους περιστοιχίζονται από αγίες, αγίους και μάρτυρες με αγριωπά πρόσωπα και γουρλωμένα μάτια, που πολλοί από αυτούς κρατούν τα όργανα των βασανιστηρίων τους.
Στην άκρη αριστερά όπως βλέπουμε (δεξιά δηλ. του Χριστού και της Παναγίας) βρίσκονται οι αγίες με κυρίαρχη τη μορφή της Εύας. Λίγο μετά, ανάμεσα στους άλλους άγιους και μάρτυρες, ξεχωρίζει όρθιος ο άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής και γονατιστός ο άγιος Λαυρέντιος να κρατά την σχάρα του μαρτυρίου του. Πιο δεξιά (ακριβώς αριστερά δίπλα στο Χριστό) είναι άλλοι Άγιοι και μάρτυρες. Διακρίνεται ο Άγιος Πέτρος, που προσφέρει στο Χριστό δυο κλειδιά, σύμβολα της εξουσίας του να ελευθερώνει τους ανθρώπους από την αμαρτία, και κάτω ο άγιος Βαρθολομαίος να κρατά το δέρμα του, πάνω στο οποίο ο καλλιτέχνης είχε ζωγραφίσει το ίδιο του το πρόσωπο (τον Άγιο Βαρθολομαίο τον είχαν γδάρει ζωντανό). Τέλος, η γιγάντια μορφή στην άκρη δεξιά είναι ο Σίμωνας ο Κυρηναίος, ο οποίος κουβάλησε τον σταυρό του Χριστού. Στο επάνω αριστερό μέρος της νωπογραφίας οι άγγελοι υψώνουν το σταυρό, ενώ στο επάνω δεξιό μέρος άλλοι άγγελοι υψώνουν τον κίονα της μαστίγωσης Κατακόρυφα κάτω από τον Ιησού είναι ο Μιχαήλ Άγγελος που κρατάει το βιβλίο των εκλεκτών. Στο κάτω μέρος του έργου, οι νεκροί βγαίνουν από τους τάφους τους, ψυχές ανεβαίνουν και κατεβαίνουν, υποκινούμενες από άπτερους αγγέλους και από δαίμονες. Ειδικότερα, κάτω αριστερά διακρίνουμε την «ανάβαση» των ευλογημένων με τη βοήθεια των αγγέλων, ενώ στην άλλη πλευρά, όσοι καταδικάστηκαν, απελπισμένοι και κατατρομαγμένοι, κατακρημνίζονται στην κόλαση.
Α ΖΩΝΗ: Οι Άγγελοι με τα σύμβολα του θείου πάθους Β ΖΩΝΗ: Ο Χριστός – Κριτής με την Παναγία και τους μακάριους που κέρδισαν την αιώνια ζωή Γ ΖΩΝΗ: Οι Άγγελοι με τις σάλπιγγες της Δευτέρας Παρουσίας ανάμεσα στους ενάρετους που ανεβαίνουν στον Παράδεισο και στους καταδικασμένους που τους περιμένει η Κόλαση Δ ΖΩΝΗ: Ανάσταση των νεκρών, κατακρήμνιση των αμαρτωλών στην Κόλαση
http://www.vatican.va/various/cappelle/sistina_ vr/index.html
Την ημέρα της κρίσης ο Δίκαιος Κριτής θα κατέλθει φοβερός για να αποδώσει δικαιοσύνη, ενώ η μητέρα - Παναγία, δίπλα και πίσω, συμβολίζει και ικετεύει το έλεος
οι άδικοι θα ντραπούν για τη γύμνια της ψυχής τους (στην παρακάτω λεπτομέρεια η ντροπή∙ διάβολοι τους τραβούν προς τα κάτω - στον κόσμο της κόλασης και άλλοι τρώνε τις σάρκες τους)
Οι νωπογραφίες της Capella Sixtina είναι ένα παράξενο έργο∙ συνιστούν ανατροπή κάθε ισχύουσας πραγματικότητας. Ο Τιμωρός Υιός του Θεού, με μια χειρονομία ύψιστης ιερής οργής μπροστά στις ανωριμότητες και τις μικρότητες των ανθρώπων, βάζει τέλος στον ιστορικό χρόνο εγκαινιάζοντας τη βασιλεία των ουρανών. Ο καλλιτέχνης Μιχαήλ Αγγελος, με το δικαίωμα που του δίνει το τεράστιο ταλέντο του, «αναποδογυρίζει τον κόσμο». Αυτός ο «αναποδογυρισμένος κόσμος» είναι το φρέσκο της Capella Sixtina, που συνιστά και την αποκορύφωσή της αναγεννησιακής τέχνης -ένα συνεπές ρίζωμα στην παράδοση- και ταυτόχρονα ένα από τα περισσότερο μοντέρνα έργα όλων των εποχών. Η «Δευτέρα Παρουσία» -κάτι που μάλλον δεν θα συμβεί ποτέ, με αυτόν τον τρόπο τουλάχιστον- γίνεται πραγματικότητα και επιβάλλεται στην πραγματικότητα της Αναγέννησης ως μία από τις αμιγέστερες μορφές αυτού που καλούμε «πνεύμα». Τώρα, η Τελική Κρίση, το «κρίναι ζώντας και νεκρούς», βρίσκεται στον ουρανό των ανθρώπων∙ από τη θέση που είχε μέσα στις ψυχές των αναγεννησιακών πολιτών, ο Μιχαήλ Αγγελος εγκαθιστά τούτη την πραγματικότητα εκεί όπου αυτή ανήκει: στο επέκεινα∙ οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν και να παλέψουν με τα προτάγματα του Λόγου για ένα καλύτερο όσο και δύσκολο αύριο.
Ο Μποτιτσέλι στην Καπέλα Σιξτίνα…
Όπως έχει προαναφερθεί, εκτός από τα έργα του Μιχαήλ Άγγελου, κοσμούν και έργα του Μποτιτσέλι τις πλάγιες ζώνες τις εκκλησίας. Το 1481 ο Μποτιτσέλι πήγε στη Ρώμη με κάλεσμα του Πάπα Σίξτου ΄Δ για να διακοσμήσει μαζί με άλλους διάσημους ζωγράφους το παρεκκλήσι της Καπέλα Σιξτίνα. Ο Μποτιτσέλι διαλέγει στα θέματα του να ζωγραφίσει σκηνές από την ζωή του Μωυσή και του Χριστού.
http://www.vatican.va/various/cappelle/sistina_vr/index.html
Ας θυμηθούμε τα λόγια του Γκαίτε (Goethe) όταν επισκέφτηκε το σίξτειο παρεκκλήσι:
«Δεν φανταζόμουν ότι ο άνθρωπος θα μπορούσε να φτάσει τόσο ψηλά». ……κι εμείς, από τα χαμηλά, ατενίζουμε το φρέσκο του Μιχαήλ Αγγέλου.