ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ
ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ Οι μαθητές συνομιλούν με τους τρεις Ιεράρχες
Φεβρουάριος 2019
Η επιστημονικότητα της «Εξαημέρου» του Μ. Βασιλείου
Πουλαστίδη Μελιάννα Σπυροπούλου Ελένη Τιμπιλή Βασιλική Χάχαλης Νικόλαος Χριστόπουλος Γρηγόριος
Επιβλέπων: Κυριακουλόπουλος Ευάγγελος
Στόχοι •
Μελέτη της εξαημέρου του Μ. Βασιλείου
•
Ανίχνευση του επιστημονικού χαρακτήρα του συγγράμματος.
•
Συσχέτιση των ευρημάτων με τα σημερινά επιστημονικά δεδομένα
• Η Εξαήμερος δεν είναι σύγγραμμα κοσμολογίας. • Είναι καρπός επίπονης έρευνας και βαθιάς μελέτης. • Χρησιμοποιεί φιλοσοφικό στοχασμό και επιστημονικά στοιχεία • Επιδεικνύει βούληση για έρευνα
• Διακρίνει δύο κατηγορίες όντων: το Άκτιστο και το Κτιστό
• Κάνει διάκριση ανάμεσα στο : Ποιος δημιούργησε τον κόσμο και Πως δημιουργήθηκε ο κόσμος
• Δημιουργεί τον κόσμο “εκ του μη όντος” από αγάπη και ελεύθερη βούληση • Εναποθέτει στο σύμπαν τη δύναμη για την περαιτέρω εξέλιξή του μέσω των φυσικών νόμων. • Η πρόνοια και η φροντίδα του Θεού για τον κόσμο είναι πάντοτε παρούσα.
Με το θεϊκό κέλευσμα το σύμπαν γεννάται και εξελίσσεται από τα ανόργανα προς τα οργανικά συστατικά και από τις ατελέστερες προς τις συνθετότερες και τελειότερες μορφές ζωής.
Κάνει λόγο για “σπερματικές καταβολές” των ειδών και για τη “εναποτεθείσα εν αυτοίς” δύναμη, ώστε να μπορέσουν να εξελιχθούν και να αναπτυχθούν σε πλήρεις οργανισμούς.
Το σκοτάδι είναι η στέρηση του φωτός, η παρεμπόδιση της πρόσπτωσης των ακτίνων του ήλιου σε κάποιο χώρο (Εξαήμερος Β΄ 16-24)
Το κακό δεν είναι “ουσία ζώσα και έμψυχος”, δεν βρίσκεται δηλαδή στη φύση των πραγμάτων, αλλά είναι “διάθεσις εν ψυχή εναντίον έχουσα προς αρετήν”, εμφανίζεται μόνο στην βούληση των λογικών κτιστών όντων, ως αντίθεση στο αγαθό
Ο Μ. Βασίλειος δεν αρνείται σε κανέναν το δικαίωμα να είναι άπιστος. Αρνείται όμως στους άπιστους ερευνητές το δικαίωμα να προβάλλουν την απιστία τους σαν επιστημονικό πόρισμα.
«Εάν δε νομίζεις ότι κάποιο εξ αυτών, που λέγουν οι φυσικοί, είναι πιθανόν, μετάθεσε τον θαυμασμόν σου προς την σοφίαν του θεού, η οποία τοιουτοτρόπως τα εκανόνισε. Διότι δεν ελαττούται η έκπληξις δια τα μέγιστα, όταν ανακαλυφθεί ο τρόπος καθ’ ον γίνεται τι εκ των παραδόξων».
Μέμφεται όσους δέχονται την αυθυπαρξία των ατόμων και την από τυχαία συνένωσή τους, δημιουργία του κόσμου. Η άποψη αυτή στηρίζεται σε υποθέσεις και όχι σε αποδεδειγμένες αρχές. Δεν αναφέρεται στην Επιστήμη και στους κανόνες που την διέπουν, αλλά εκφράζεται δογματικά σε φιλοσοφικό επίπεδο. (Εξαήμερος Α΄, 7-9).
Ο Αριστοτέλης απέδιδε τη θερμότητα του ήλιου στη γρήγορη περιστροφή του, κι όχι στις αντιδράσεις που συμβαίνουν στη μάζα του. Ο Βασίλειος απορρίπτει την εξήγηση αυτή, χωρίς βέβαια να’ ναι γνώστης των αντιδράσεων στον ήλιο. Δηλώνει ότι μπορεί να δεχτεί κάθε εξήγηση και ισχυρίζεται ότι ο ήλιος μπορεί να’ ναι «εκ φύσεως» θερμός (Εξαήμερος Γ΄, 35).
• Δέχεται ότι ο ήλιος έχει το φως «εγκεκραμένον εαυτώ», ανάμικτο δηλ. με τη μάζα του (Εξαήμερος Στ΄, 17). • Δέχεται τη φύση του ουρανού λεπτή και αέρινη, (Εξαήμερος Α΄, 31).
Κάνει λόγο για την «συνερειστικήν δύναμιν», που συγκρατεί τη Γη, παρά το τεράστιο βάρος της. Και το ότι μένει μετέωρη στο χάος μόνη, οφείλεται στη δύναμη του δημιουργού της. (Εξαήμερος Α΄, 35-36).
• Δεν προσπαθεί να χρονολογήσει την ηλικία της Γης. • Αναφέρει ότι «καν ημέραν είπης καν αιώνα την αυτήν ερείς έννοια» . • Ισχυρίζεται ότι οι έξι μέρες της δημιουργίας ισοδυναμούν με έξι μεγάλα χρονικά διαστήματα.
• Δέχεται τη γνώμη της εποχής του ότι η γη ήταν ακίνητη ενώ ο ήλιος εκινείτο, μελετά την περιοδικότητα των εποχών, την αυξομείωση των ωρών της ημέρας και της νύκτας. • Ξέρει τις εκλείψεις ήλιου και σελήνης και τις ερμηνεύει σωστά.
• Τα ουράνια σώματα κινούνται συνεχώς, εκτελούν δε κυκλική τροχιά αλλά δεν είναι άναρχα.
• Και στο επίπεδο σχήμα του κύκλου δεν διακρίνεται αρχή και τέλος, αλλ’ αυτό δεν σημαίνει πως είναι άναρχο και αδημιούργητο. Από κάποιο σημείο ξεκίνησε αυτός που τον χάραξε με τον διαβήτη. Το ίδιο κι ο Θεός∙ έδωσε αρχή και στα σώματα και στις κινήσεις τους, και κάποτε θα τους δώσει και το τέλος (Εξαήμερος Α΄, 11).
Ο χρόνος συνδέεται οργανικά με τον χώρο και δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς αυτόν. Η δημιουργία τους υπήρξε ταυτόχρονη και ακαριαία. Τόσο δηλ. ο χρόνος όσο και ο χώρος δημιουργήθηκαν αχρόνως.
• Αποδέχεται τη χρήση των φαρμάκων στην ιατρική και γνωρίζει τη φυτική προέλευση πολλών απ’ αυτά, καθώς και την ειδική χρήση τους. • Υποστηρίζει πως τίποτα δεν δημιούργησε χωρίς λόγο ο Θεός.
Αποδεικνύεται επίσης βαθύτατος γνώστης στοιχείων φυτολογίας και ζωολογίας.
• Παροτρύνοντας τον άνθρωπο να διδαχθεί και να παραδειγματισθεί από τα φυτά και τα ζώα, δείχνει ότι τον αντιλαμβάνεται όχι αποκλειστικά ως άρχοντα, αλλά ως οργανικό μέλος της φύσης.
Ο Μ.Βασίλειος αξιολογεί κάθε πλάσμα με βάση δύο αρχές: •
•
ότι ο Θεός έπλασε τα πάντα “καλά λίαν”, ως πολύ καλά – τέλεια για τα ανθρώπινα μέτρα, και ότι “…ουδέν περιττόν ουδέ ελλείπον εν τοις κτισθείσι δυνατόν ευρεθήναι”,
Μη νομίσεις άνθρωπε ότι, επειδή στη φύση υπάρχουν ζώα ή φυτά, τα οποία μπορεί να βλάπτουν εσένα, αυτά είναι άχρηστα ή δημιουργήθηκαν από λάθος του δημιουργού. Αυτά τα οποία μπορεί να φαίνονται βλαπτικά σ’ εσένα είναι ωφέλιμα για άλλες ζωντανές υπάρξεις.
• Ο Μέγας Βασίλειος θεωρεί τη φύση και το σύμπαν ολόκληρο εσχατολογικά. • Η υλική δημιουργία υπόκειται στο χρόνο. Ό,τι έχει χρονική αρχή, έχει και ένα τέλος. • Το τέλος αυτό για τον Μ. Βασίλειο δεν σηματοδοτεί το τέλος της κτίσης, αλλά το τέλος της φθοράς της.
• Ο Μ. Βασίλειος αξιολογεί όλα τα εγκόσμια, δηλ. γνώσεις, επιστήμη, τεχνολογία, με βάση την αιωνιότητα. • Ημείς, (οι Χριστιανοί), επί μακρότερον πρόϊμεν ταις ελπίσι και προς ετέρου βίου παρασκευήν άπαντα πράττομεν»
• Γνωρίζει τις επιστημονικές ανακαλύψεις τού καιρού του και τις αποδέχεται, χωρίς να φοβάται ότι αυτές είναι δυνατόν να συγκρουσθούν προς τις αρχές του Χριστιανισμού. •
Ερευνά και ο ίδιος, χρησιμοποιώντας την παρατήρηση και το πείραμα, τη μεθοδολογία της Επιστήμης, προσπαθώντας να διεισδύσει στα μυστικά της φύσης.
•
Κι επί πλέον παρουσιάζεται έτοιμος να χρησιμοποιήσει όλες τις ανακαλύψεις της Επιστήμης που διευκολύνουν τη ζωή των ανθρώπων.
Βιβλιογραφία •
Μ. Βασιλείου, Ομιλίες εις την Εξαήμερον (Α-Θ), τόμ 4, Πατερικές εκδόσεις « Γρηγόριος Παλαμάς» Θεσ/νίκη
•
Παπουτσόπουλος Χρ., Η Εξαήμερος δημιουργία κατά τον Μέγα Βασίλειο, εκδ. «Σωτήρ», Αθήνα, 2008
•
Χρ. Τερέζης, Ένα σχόλιο στην κοσμολογία του Μ. Βασιλείου, Πάτρα, 2013
• • • • •
http://www.orthodoxfathers.com/Omilia-exaimeron/Omilia-exaimeron http://www.oodegr.com/oode/epistimi/xrist_epist1.htm http://www.oodegr.com/oode/epistimi/genika/epist_thrisk1.htm http://www.orp.gr/?p=329 https://poimin.gr/anthropos-ke-perivallon-kata-ton-mega-vasilio/