ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ
ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΗΜΕΡΙΔΑ οι μαθητές συνομιλούν με τους τρεις Ιεράρχες ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2019
PROJECT:
«Σταδιακή συνάντηση Ελληνισμού – Χριστιανισμού» ΤΜΗΜΑ Β2
Επιβλέπων: Κυριακουλόπουλος Ευάγγελος
Στόχοι •
Μελέτη της ιστορικής μετάβασης από τον παραδοσιακό ελληνισμό στο χριστιανικό κόσμο.
•
Ανάδειξη της συμβολής των εκφραστών του «Σπερματικού λόγου» στη μετάβαση αυτή.
•
Ανάδειξη της στάσης των Πατέρων της Εκκλησίας απέναντι στα Ελληνικά Γράμματα και κατά συνέπεια στη συμπόρευση ελληνισμού και χριστιανισμού.
Ο Ηράκλειτος θεωρεί το «λόγο» ως αρχή του σύμπαντος «Έν τα πάντα είναι» , ο οποίος δημιουργεί και διέπει όλα τα όντα. Ειδικότερα στον άνθρωπο διαπερνά το σώμα του, ταυτίζεται με την ίδια την ψυχή Σε ότι αφορά τα χαρακτηριστικά του ισχυρίζεται ότι: 1. Ποιος είναι ο ορισμός και τα χαρακτηριστικά που προσδίδει ο Ηράκλειτος και στη συνέχεια οι Στωϊκοί στην έννοια του «λόγου».
•
είναι αιώνιος
•
διέπει τη λειτουργία του σύμπαντος
•
Οδηγεί στην «αρχή των πάντων» η οποία ταυτίζεται με την Αλήθεια
• και τέλος ταυτίζεται με την ψυχή του ανθρώπου
•
•
2. Ποιο είναι το περιεχόμενο του «λόγου» και οι ιδιότητές του σύμφωνα με τον Ιωάννη.
Ο Ιωάννης ταυτίζει το «λόγο» με τον Υιό του Θεού. Οι ιδιότητες του Λόγου είναι αντίστοιχες με εκείνες του λόγου του Ηράκλειτου. Δηλαδή: είναι αιώνιος « Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος»,
•
από αυτόν προέρχονται τα πάντα «πάντα δι᾿ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἓν ὃ γέγονεν»,
•
φωτίζει στην αλήθεια τον άνθρωπο « Ἦν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον».
3. Προσπαθήστε να βρείτε πως σχετίζονται οι δύο παραπάνω ερμηνείες.
Από τους δύο προηγούμενους ορισμούς συνάγεται το συμπέρασμα ότι ο Ιωάννης χρησιμοποίησε ένα φιλοσοφικό όρο και μέσω αυτού περιέγραψε το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας, τον Υιό. Έτσι ο αφηρημένος και απροσδιόριστος «λόγος» του Ηράκλειτου συγκεκριμενοποιείται στο πρόσωπο του Υιού.
4. Προσπαθήστε να εντοπίσετε τη σημασία της σχέσης που διαπιστώσατε για τη «συνάντηση» Ελληνισμού και Χριστιανισμού
Από την εξέταση των παραπάνω θέσεων συμπεραίνουμε ότι στον Ιωάννη ξεκίνησε μια ιδεολογική ζύμωση η οποία αποτελεί παράδειγμα ερμηνείας του πως έγινε η μετάβαση από την αρχαιοελληνική φιλοσοφική σκέψη στη χριστιανική θεώρηση της Αλήθειας.
1. Πως ορίζει ο Ιουστίνος την έννοια του «σπερματικού λόγου»;
Σύμφωνα με τον Ιουστίνο ο «σπερματικός λόγος» είναι η έμφυτη δύναμη του Λόγου του Θεού η οποία ενυπάρχει και ενεργεί σε όλους τους ανθρώπους και με την οποία ο Λόγος φωτίζει και καθοδηγεί τον άνθρωπο στην αναζήτηση και ανεύρεση της αλήθειας.
2. Πως σχετίζεται ο σπερματικός λόγος με τον «Λόγο» του ευαγγελιστή Ιωάννη;
Ο σπερματικός λόγος όπως διατυπώθηκε από τον Ιουστίνο έχει άμεση συνάφεια με τον Λόγο του ευαγγελιστή Ιωάννη. Ο σπερματικός λόγος οδηγεί εν μέρει στην αλήθεια , η πλήρης φανέρωσή της γίνεται από το Λόγο του Θεού ο οποίος οδηγεί ή αποκαλύπτει τον Πατέρα, που είναι η Αλήθεια
Αν ανάμεσα στο «λόγο» του Ηράκλειτου και το Λόγο του Ιωάννη διαπιστώσαμε συνάφεια, αυτή γίνεται σαφέστερη μεταξύ του «σπερματικού λόγου» που διατύπωσε ο Ιουστίνος και του Λόγου που περιέγραψε ο ευαγγελιστής Ιωάννης.
3. Με δεδομένη την αρχική ρήξη ελληνισμού και χριστιανισμού, η έννοια του σπερματικού λόγου ποια προοπτική διανοίγει για τη «συνάντηση» των δύο μεγεθών; Για την στοιχειοθέτηση της απάντησής σας να λάβετε υπόψη σας και το παρακάτω κείμενο.
Ο σπερματικός λόγος ως αναγνωρισμένη αρχή και κατηγορία στους Αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους και συγγραφείς , προετοιμάζει και οδηγεί προς τον Υιό και Λόγο του Θεού. Έτσι καθίσταται ο ενδιάμεσος κρίκος σύνδεσης μεταξύ του αρχαιοελληνικού «λόγου» και του χριστιανικού Λόγου.
Παράδειγμα: Στο κείμενο του Πλάτωνα παρουσιάζεται πλήρης ο θεολογικός λόγος που αφορά τον Θεό - Πατέρα και τη σχέση του με τον Υιό
1. Να βρείτε μέσα στα παραπάνω κείμενα των αρχαίων συγγραφέων και φιλοσόφων τον «σπερματικό λόγο»
«Ο παλαιός νέος και ο νέος αρχαίος. Ο πατήρ μόνος και ο μόνος πατήρ. Το Έν τρία και τα τρία Έν. Άσαρκον, σαρκικόν. Γη τέτοκε τον ουράνιο βασιλέα».
•
2. Η Φιλοσοφία χαρακτηρίστηκε ως «παιδαγωγός εις Χριστόν». Να βρείτε στα παραπάνω κείμενα τα σημεία που αποδεικνύουν τον χαρακτηρισμό αυτό.
•
Η Φιλοσοφία ονομάστηκε παιδαγωγός εις Χριστόν. Με αυτό το χαρακτηρισμό προσδιορίζεται ο ρόλος που έπαιξε στην προετοιμασία των ανθρώπων για τον Χριστό.
Για παράδειγμα: Ο Σόλωνας αναφέρεται στον απεσταλμένο του Θεού και τον αντιλαμβάνεται κατερχόμενο από τον ουρανό ( άυλος και μεταφυσικός) καθώς επίσης φέρεται να έχει κοινή φύση με τον Πατέρα (ομοούσιος) «Αυτός είναι ο οποίος ήλθε από τους ουρανούς …… τρισμακάριος ο ίδιος ο Πατέρας».
4. Προσπαθήστε να δώσετε μια λογική ερμηνεία για την εικονογράφηση των Αρχαίων , λαμβάνοντας υπόψη σας ότι προέρχονται από ειδωλολατρικό περιβάλλον και δεν είναι άγιοι της Εκκλησίας
Είναι σαφές ότι όλοι οι φιλόσοφοι και αρχαίοι συγγραφείς ως φορείς του σπερματικού θείου λόγου μπόρεσαν να προσεγγίσουν την αλήθεια περί του Θεού και του Λόγου Του. Έτσι εντάσσονται στο σύνολο των ανθρώπων που εργάστηκαν, προετοιμάζοντας την ανθρωπότητα για τον ερχομό του Υιού και Λόγου του Θεού. Η Εκκλησία αναγνωρίζοντάς τους ως όργανα του Θεού εκδηλώνει αυτή την αναγνώριση με την απεικόνισή τους στους νάρθηκες κάποιων ιερών μονών.
1. Ποια γνώμη διατυπώνει ο Θεόφιλος Αντιοχείας στο παραπάνω απόσπασμα και ποια σχέση υπαγορεύει η θέση του ανάμεσα στον ελληνισμό και τον χριστιανισμό.
Ο Θεόφιλος Αντιοχείας διατείνεται ότι ο λόγος όλων των Αρχαίων Ελλήνων είναι κενός, ανόητος και χωρίς ίχνος αλήθειας. Η στάση του είναι απολύτως απορριπτική για την αρχαιοελληνική γραμματεία και ως εκ τούτου σηματοδοτεί μια αντιθετική και αλληλοσυγκρουόμενη σχέση μεταξύ του ελληνισμού και του χριστιανισμού.
2. Πως αντιλαμβάνεται τη Φιλοσοφία ο Κλήμης Αλεξανδρείας στο παραπάνω απόσπασμα;
Ο Κλήμης Αλεξανδρείας ορίζει τη φιλοσοφία ως παιδαγωγό εις Χριστό. Όπως ο Νόμος του Μωϋσή παιδαγωγούσε τους Εβραίους για τον ερχομό του Μεσσία, έτσι και η φιλοσοφία παιδαγωγούσε το γένος των Ελλήνων. Προπαρασκευάζει λοιπόν η φιλοσοφία και προλειαίνει αυτόν που πρόκειται να τελειωθεί με τον Χριστό».
3. Ποια από τις δύο απόψεις θεωρείτε πρωτοποριακή για την εποχή της; Ποια προοπτική ανοίγει για τη σχέση ελληνισμού και χριστιανισμού;
Ανάμεσα στις δύο θέσεις που διατυπώθηκαν από το Θεόφιλο Αντιοχείας και τον Κλήμη Αλεξανδρείας εκείνη που φαίνεται πρωτοποριακή για την εποχή της είναι η δεύτερη. Η οπτική του Κλήμη ανοίγει μια προοπτική συνάντησης των δύο μεγεθών, αφού αναγνωρίζει μέσα στο ελληνικό πνευματικό περιβάλλον ίχνη αλήθειας για το Θεό και την προσφορά του στην προετοιμασία για τον ερχομό του Χριστού.
1. Πως αντιλαμβάνεται την επαφή με τους αρχαίους συγγραφείς και φιλοσόφους ο Μέγας Βασίλειος;
Ο Βασίλειος παρατηρούμε ότι παίρνει μια καθαρά θετική στάση απέναντι στην αρχαιοελληνική γραμματεία και εξαίροντας τα ωφέλιμα διδάγματά της την θεωρεί αναγκαία και απαραίτητη για την πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου
2. Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στις απόψεις του Κλήμη Αλεξανδρείας και του Μεγάλου Βασιλείου;
Ο Βασίλειος ο οποίος ζει μετέπειτα από τον Κλήμη επιχειρεί ένα μεγαλύτερο ή ορθότερα ολικό άνοιγμα προς τον ελληνισμό, απόπειρα η οποία θα οδηγήσει στη σύζευξη ελληνισμού και χριστιανισμού και θα γίνει αιτία ανάδειξής του ως προστάτη των ελληνικών γραμμάτων
3. Ο Μέγας Βασίλειος εκφράζει δύο τρόπους ωφέλειας που μπορεί να έχει ο νέος διαβάζοντας Έλληνες συγγραφείς. Ποιοι είναι αυτοί;
Ο Βασίλειος με σαφήνεια εντοπίζει στην ελληνική γραμματεία την δυνατότητα της ψυχικής βελτίωσης και ωφέλειας . Η επιμονή του να ασχολείται με τους συγγραφείς, τους ρήτορες και τους ποιητές δεν εξαντλείται μόνο στην αποκόμιση διδαγμάτων αλλά και στην ωφέλεια που αποκομίζει κανείς από τα χρησιμοποιούμενα λεκτικά σχήματα, τις εικόνες, το ύφος, την επιχειρηματολογία και γενικότερα όλα εκείνα τα στοιχεία που συναποτελούν την αισθητική αξία ενός κειμένου.
4. Ποια η σημασία της μεταφοράς των φύλλων του δέντρου;
Η μεταφορά των φύλλων του δέντρου τα οποία προφυλάσσουν και ομορφαίνουν τον καρπό αναφέρεται προφανώς στη γενική καλλιέργεια που μπορούν να παράσχουν στον άνθρωπο τα κλασσικά γράμματα. Από μια βαθύτερη εξέταση του θέματος καταλαβαίνουμε ότι από τα ελληνικά κείμενα αντλεί κάποιος τρόπους επιχειρηματολογίας και έτσι μπορεί να προστατεύσει την πίστη του, αλλά και παρουσιάζει τους λόγους του με τρόπο πειστικό και όμορφο κατά το πρότυπο των ρητόρων.
Συμπεράσματα
•
Η συνάντηση Ελληνισμού και Χριστιανισμού πραγματοποιήθηκε σταδιακά και με εμπόδια.
•
Η Εκκλησία αναγνωρίζει τους εκφραστές του «σπερματικού λόγου» ως όργανα του Θεού.
•
Οι Πατέρες της Εκκλησίας αναγνώρισαν την ωφέλεια της μελέτης των Ελληνικών Γραμμάτων και εργάστηκαν για τη σύζευξη Ελληνισμού και Χριστιανισμού
Βιβλιογραφία - Δικτυογραφία Βασιλείου, Μ., Προς τους νέους όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων, 2 PG 31, 252 Γιαννικοπούλου, Α., Ο ρόλος του Μ. Βασιλείου στη συμφιλίωση Ελληνισμού Χριστιανισμού, εκδ. Γρηγόρη,Αθήνα 1991 Θεοδωρακοπούλου, Ιω., ο Ηράκλειτος και η έννοια του λόγου, Αθήνα 1997 Κλήμεντος Αλεξανδρείας, Στρωματείς, 1,2,PG8, 708 ΑΒ Μπρατσιώτου, Π. Χριστιανισμός και Ελληνισμός, εν αντιθέσει και συνθέσει, ΠΑΑ1957 Παπαδοπούλου, Στ., Θεόφιλος Αλεξανδρείας, Αθήνα 1997 Τζιράκη, Ν., Μ. Βασίλειος και Ελληνισμός, Αθήνα 2004 http://www.ierapostoli.gr/ https://kyriakoulopoulos.files.wordpress.com/2013 http://users.sch.gr/aiasgr/Agiologia/Patrologia/Apologhtes.htm