Ir-Rabat 4

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

IR-RABTA

Magaÿin tal-Kunsill Lokali Rabat - Nr. 04

www.rabatlocalcouncil.com

Diçembru 2012 - 1

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

Werrej

Merœba gœal edizzjoni oœra tal-magazin ir-Rabta.

Festival ædid fir-Rabat bl-isem

AGAPE: AGAPE FESTIVAL b’kunçert nhar id-9 ta` Frar bis-sehem ta` Mons Marco Frisina Huwa l-œsieb tal-Orkestra u l-kor Paulus li wara s-suççess tal-ewwel kunçert annwali ta` muÿika sagra fil-Knisja Kolleææjata u Proto Parrokjli ta` San Pawl fir-Rabat, lejliet il-festa tan-Nawfraæju ta` San Pawl, jibda jiæi organizzat festival kulturali. Dan ser isir din is-sena permezz ta` tlett lectures li ser jirriflettu ukoll t-tlett anniversarji storiçi: l-anniversarju lokali tal-50 sena mill-elevazzjoni gœad-dinjita` ta` “Kolleææjata” lil Parroçça ta` San Pawl ir-Rabat, l-kommemorazzjoni nazzjonali fl-okkazjoni tal-400 sena mit-twelid talpittur Mattia Preti (li fir-Rabat jinsabu bosta pitturi imprezzabli tiegœu) u l-okkaÿjoni internazzjonali tal-Knisja Kattolika tas-”Sena tal-Fidi”. Gœal dan l-avveniment, il-kumitat tal-Orkestra u l-Kor Paulus, stieden lil Mons Frisina, kompoÿitur rinomat taljan u direttur tal-kor tad-Djoçesi ta` Ruma, sabiex jiæi Malta.

Huwa aççetta l-istedina.

Il-Qofol tal-Festival jintlaœaq bil-kunçert nazzjonali annwali mill-Orkestra u l-Kor Paulus nhar id-9 ta` Frar, 2013 fis-7.45pm fil-Kolleææjata Proto Parrokjali tar-Rabat ta` Malta, fejn il-Kapitlu tal-Kolleæjata u l-Orkestra u l-Kor Paulus bis-sehem ta` diversi tenuri u soprani u l-Coro Bel Canto, jesegwixxu kunçert ta` muÿika sagra li ser ikun jikkonsisti f’ÿewæ siltiet muÿikali ta` kompoÿituri Maltin, ÿewæ kanti lituræiçi kompoÿizzjoni ta` Mons Marco Frisina, diretti minnu nnifsu, u l-Oratorju fuq San Pawl “Apostolo delle genti” li Mons Frisina kkompona fl-2009 fl-okkaÿjoni tas-Sena Pawlina.

Kulœadd mistieden.

2 - Diçembru 2012

Julian Tabone M.Ed (Gloucestershire); B.Ed (Hons) Editur

www.rabatlocalcouncil.com

www.rabatlocalcouncil.com

12 14

Œidmietna

04

Il-Æudizzju fuq ir-Rabat tan-nies li jmissu mal-æustizzja

06

Messaææi mill-Kunsilliera

08

Il-Proæett ta’ Tieni faÿi tal-pjazza

12

Ritratti mis-Sur Paul Cilia Bijografiji Rabtin L-Gœajn t’Gœeriexem X’nimmissja l-aktar mir-Rabat....

Widien fir-Rabat

26 30

13 14 16 18 19

Intervista lir-rabti Joseph Scerrri

20 Œidmet il-Kunsill 22 Jum ir-Rabat 24 Æojjell ieœor fir-Rabat 26 Knisja ta’ Æieÿu 28 L-esperjenza tiegœi fix-xelter

30

8, Triq l-Isptar, Rabat Malta Tel: 2145 5000 - 2145 1510 Fax: 2145 1945

Editorjal

Is-Sindku flimkien mall-Kunsilliera, s-Segretarju Eÿekutiv u l-iStaff tal-Kunsill Lokali jixtiequ jawguraw lir-Rabtin kollha il-Milied u s-Sena tajba lilkom u l-familji tagœkom.

F’din l-edizzjoni ser noœdukom ftit lura fis-snin.

In-nostalæija, gœalkemm taf tnessik l-ikrah u t-tbatijiet tal-imgœoddi, tista’ wkoll iææedded il-memorji ta’ dawk iÿ-ÿminijiet li ma jerægœu jiæu qatt. Gœalhekk œejjejna gœalikom ÿewæ artikli bilœsieb li jagœmlu appuntu hekk, speçjalment magœkom il-qarrejja li tappartjenu lil æenerazzjonijiet kbar fl-eta’.

Apparti hekk, ser tkunu tistgœu ssibu wkoll intervista malbravu skultur Rabti Joseph Scerri kif ukoll tifkiriet tal-qatt minsi Kilin mill-pinna ta’ bintu stess. Ser inkomplu nagœtu œarsa lejn il-widien fil-limiti tar-Rabat kif ukoll ma tonqosx informazzjoni dwar il-Knejjes u l-arti fir-Rabat. Interessanti wkoll taqraw x’jaœsbu fuq dan il-lokal tagœna, il-æudikatura.

Sensiela oœra li ser nagœtu bidu gœaliha hija ‘X’nimmisja mir-Rabat?’ proprju mmirata lejn dawk œutna li qegœdin jgœixu barra minn Malta. Dan kollu flimkien mas-solitu œarsa inæenerali ta’ œidmet il-Kunsill Lokali tagœna li xogœlu huwa li jtejjeb œajjet ir-Rabti u kull min jiæi jÿurna.

Sal-œaræa li jmiss, tislijiet, waqt li minn qalbna nawguraw lil familji kollha Rabtin paçi u sliem gœal ÿmien il-Milied li jinsab qribna kif ukoll sena ædida mimlija dak kollu li tixtieq qalbkom. Issliem.

Ir-Rabta Editur: Julian Tabone rabta.magazine@gmail.com

email: rabat.malta.lc@gov.mt web: rabatlocalcouncil.com MAGAŸIN TAL-KUNSILL

IR-RABTA Magaÿin tal-Kunsill Lokali Rabat Nr. 04

Deputat Segretarju Eÿekuttiv: Orietta Masini Cardona

Ritratti meœudin mis-Sur Stefan Lia

Proof Reader: Jacqueline D’Amato B.Ed Malti

Faççata tal-Magaÿin: Wied il-Qlejgœa u partijiet mir-Rabat

www.rabatlocalcouncil.com

Diçembru 2012 - 1

Diçembru 2012 - 3

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

Œidmietna Tkompli D

in il-leæislatura riesqa fi tmiemha.

Ma kinux erba’ snin façli però jekk wieœed irid ikun oææettiv u jgœid ilverità, jien flimkien ma’ sœabi, wettaqna diversi xogœlijiet li bbenefikaw minnhom numru kbir ta’ residenti Rabtin.

Jien u sœabi l-kunsilliera ltqajna diversi drabi f’laqgœat twal biex flimkien niddiskutu diversi materji ta’ æid gœal-lokalità tagœna. Minn hawn nieœu l-opportunità biex nirringrazzja lill-kunsilliera kollha li lkoll kemm huma tefgœu lir-Rabat u lir-Rabtin qabel kull œaæa oœra.

F’dan is-sajf œidmietna ffukat fuq parti oœra tar-Rabat li qatt ma sar ebda xogœol fiha. Qed nirreferi gœaÿ-ÿona ta’ Gœeriexem. Ÿona li ma stajniex inœalluha kif inhi peress li r-residenti kienu qed jesperjenzaw problemi fil-œajja tagœhom ta’ kuljum. Kien hemm pressa baxxa tal-ilma, problema fis-sistema tad-dranaææ u kellhom it-toroq tagœhom qishom ta’ ÿmien il-gwerra.

Hawn gœamilna toroq li jikkumplimentaw dawk li gœamilna fi Triq San Martin u Triq Indrì Borg. It-toroq fiÿ-ÿona ta’ Gœeriexem illum gœandhom servizzi æodda u wiçç ædid. Bdilna l-mains tal-ilma kullimkien u rranæajna l-inspection boxes ta’ kull residenza. F’xi kaÿi rranæajna wkoll issistema tad-dranaææ peress li kellhom diversi œsarat. Fi triq it-Torri l-Aœmar biddilna main kbir tal-ilma fejn dan il-main jissuplixxi l-ilma liÿ-

4 - Diçembru 2012

ÿona kollha. Ix-xogœol fiÿÿona ta’ Gœeriexem hu stmat li æej jiswa madwar ¢80,000.

F’din il-leæislatura tajna œafna importanza l-aspett infrastrutturali u f’dawn ix-xhur œidmietna ffukat fuq triq oœra fil-kampanja jiæifieri t-Triq tas-Salib li gœamilna parti sostanzjali minnha.

F’Tas-Salib tajna t-tarmak sa quddiem ir-residenti, gœamilna s-sinjali tat-traffiku u qtajna l-œaxix millknisja ta’ Bin Æemma sal-Fiddien, spiÿa ta’ ’l fuq minn ¢70,000.

Flimkien mal-Kumitat Amministrattiv tal-Baœrija, gœamilna it-Triq tas-Santi u l-Pjazza tal-Baœrija filwaqt li flimkien mal-Kumitat Amministrattiv tal-Virtù lestejna ÿewæ bankini twal fi Triq Francesco Azzopardi.

Hawn nieœu l-opportunità biex nirringrazzja lillmembri tal-kumitati Amministrattivi li gœalkemm kienet l-ewwel esperjenza tagœhom xorta rnexxilhom iwettqu œidma li wkoll qed tœalli æid.

F’dan is-sajf gœamilna diversi manutenzjoni lil toroq fil-kampanja u œdimna id f’id mal-bdiewa fejn tajna l-konkos f’trejqat li kienu spiççaw minœabba l-maltemp. Hawn wieœed irid isemmi x-xogœol li sar fil-Wied tal-Isqof, f’Wied ilQlejgœa, fl-Imtaœleb u ÿoni oœra fejn il-bdiewa tagœna jgœaddu ta’ kuljum. Mill-1 ta’ Jannar sal-lum il-kunsill nefaq madwar ¢25,000 flgœoti ta’ konkos lill-bdiewa

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

MOTOR SPORTS FESTIVAL

Tisbieœ tar-Roundabout ta’ quddiem Roman Villa

tagœna. Fil-parti rurali tagœna naddafna diversi toroq mill-œaxix œaÿin u mill-buÿbieÿ li jitla’ biex b’hekk ir-residenti ta’ dawn l-inœawi ma jkollhomx tfixkil. Spiÿa li laœqet issomma ta’ madwar ¢20,000.

Bdejna wkoll nirrestawraw l-Gœajn t’Gœeriexem.

Hawn is-sitwazzjoni ma kinetx waœda façli peress li ridna diversi permessi millMepa biex ikun jista’ jibda x-xogœol. Il-permessi jinsabu f’idejna u x-xogœol beda.

Dan hu xogœol li jieœu ftit taÿ-ÿmien sakemm jaqbad çerta ritmu. Li gœamilna hu li neœœejna l-œaxix kollu li kien fuq is-saqaf u n-naœa ta’ wara tal-Gœajn. Wara li dan tneœœa skoprejna li l-Gœajn kellha aktar œsarat strutturali. Gœalhekk tlabna lir-rappreÿentanti tal-Heritage u tal-Mepa biex jiæu jispezzjonaw dak li sibna u jagœtuna parir kif œa jitkompla x-xogœol.

Gœamilna minor amendments f’applikazzjoni separata mal-Mepa u jekk Alla jrid kif jinœaræu l-permessi l-oœra x-xogœol jitkompla. Œidmietna fil-jiem li æejjin œa tkompli fuq toroq oœra fil-Baœrija u fiç-çentru tar-Rabat.

Sindku Sandro Craus

Œriæna t-tender tal-bandli talBaœrija. Hawn œa nagœmlu prattikament bandli ædid, b’fencing mad-dawra kollha, œa nagœmlu wkoll arbli taddawl, œa nagœmlu apparat ædid u tapiti tal-lakstu taœt kull bandla, œa nagœmlu zona bil-œaxix artifiçjali u œa ndaœœlu sistema ta’ WIFI maÿ-ÿona kollha. Ix-xogœol mistenni jibda fil-jiem li æejjin.

Attivita’ annwali mtella’ mill-Kunsill Lokali Rabat li din is-sena saret nhar id-9 u 23 ta’ Settembru fiç-çentru tar-Rabat

Proæett ÿgœir li jinsab fil-pjanijiet tal-Kunsill huwa l-embellishment tar-Roundabout li hemm quddiem ir-Roman Villa fejn hemm il-monument ta’ San Æuÿepp, statwa artistika b’valur kbir mill-artist mibki Anton Agius. Il-Kunsill œa deçiÿjoni li din irroundabout gœandha tinbidel u ssir aktar ta’ attrazzjoni. Dan qed nagœmluh minœabba l-importanza strateæika fejn tinsab din ir-roundabout.

L-EWWEL ŸWIÆIJIET BIÇ-ÇIVIL FIL-KUNSILL LOKALI TAR-RABAT

Nikkonkludi din il-parti billi niskuÿa ruœi ma’ min ma leœœaqniex naqduh. Dan m’gœamilniehx b’kapriçç jew gœax inqasna minn dmirijietna imma gœax ma leœœaqniehx. Sal-lum gœamilna dsatax–il triq fiç-çentru tar-Rabat u seba’ toroq fil-kampanja. Perswaÿ li sakemm noœoræu r-rivista li jmiss dawn ikomplu jiÿdiedu!

Aleander Balzan u Charmaine nee’ Calleja 6-7-2012

Jeffery Pullicino Orlando u Carmen nee’ Ciantar 11-8-2012

Triq tas-Salib

www.rabatlocalcouncil.com

www.rabatlocalcouncil.com

Diçembru 2012 - 5

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

minn Marika Vassallo

fdalijiet ta’ kull ÿmien tal-istorja ta’ pajjiÿna. Ir-Rabat minn dejjem kien il-benniena talkultura ta’ pajjiÿna, b’nies tassengœa, artisti u professjonisti li dejjem gœexu spalla ma’ spalla ma’ bdiewa u œaddiema tal-id.

Franko GALEA

Mark FENECH VELLA

Michael SCIRIHA

Il-æudizzju fuq ir-Rabat tan-nies li jmissu mal-æustizzja L

-ewwel kellna lill-kittieba, imbagœad lill-kantanti u warajhom issa jmiss lil persuni qrib il-æustizzja – erba’ avukati u maæistrat – jesprimu ruœhom fuq gœaliex ir-Rabat hu gœaÿiÿ gœalihom. Il-kelma tagœhom fuq din il-lokalità u n-nies li jgœixu fiha, hi soda u forsi ta’ min joqgœod fuqha aktar. Ilœila ta’ analiÿi kritika titwieÿen mal-esperjenzi personali. Dawn il-persuni jafu lir-Rabtin minn æewwa gœax gœexu tfulithom fit-toroq sbieœ Rabtin u f’kuntatt man-nies Rabtin. Barra minn hekk, iÿda, jafu jinqatgœu mill-personali u jagœtu æudizzju oææettiv fuq fejn aœna u fejn nistgœu mmorru jekk biss noqogœdu attenti u nippreservaw dak li hu tagœna u nagœrfu ngœadduh lil ta’ warajna bl-istess gœoÿÿa li l-æenituri tagœna gœaddewh lilna.

L-Avukat Dr Mark Fenech Vella Gœalija r-Rabat ifisser post sabiœ ferm, maœbub minn œafna nies li joqogœdu fih. Huwa post fejn l-aktar inœossni at home.

L-ewwel nett, ir-Rabat qiegœed fuq gœolja. B’hekk igawdi arja friska u veduti mill-isbaœ ta’ kwaÿi tliet kwarti ta’ Malta.

Huwa lokalità maqtugœa kompletament minn postijiet oœra, œlief forsi gœall-Belt tal-Imdina, li tmiss miegœu.

L-iskyline tiegœu hija dik tipika Maltija. Fuq in-naœa ta’ wara, ir-Rabat imdawwar bl-aœjar u bl-isbaœ kampanja li gœandna

6 - Diçembru 2012

f’Malta, li twasslek sa œdejn il-baœar ta’ taœt Fomm ir-Riœ u Miæra l-Ferœa.

Ir-Rabat gœandu l-aktar masæar antik f’Malta, dak talBuskett, bil-Kastell tal-Verdala jiddominah, u naœseb l-unika kaskati f’Malta, jiæifieri dawk ta’ Wied il-Qlejgœa, magœruf aœjar bœala Chadwick Lakes.

Meta kelli aktar çans, gawdejt il-kampanja Rabtija billi kont immur jogging, speçjalment sal-Wied tal-Lunzjata.

It-tieni nett, ir-Rabat gœandu post çentrali fl-istorja ta’ Malta.

Iç-çentru storiku tar-Rabat mimli arkittettura, fosthom

kunventi bi knejjes mimlijin teÿori tal-arti, palazzini u djar antiki œelwin fi triqat medjevali.

B’hekk, ir-Rabat jista’ jitqies çentru ewlieni mfittex œafna mit-turisti, daqskemm millMaltin ukoll. Gœalija r-Rabat ifisser ukoll tradizzjoni bandistika twila ta’ livell gœoli, b’festi u bi tradizzjonijiet sbieœ, inkluÿ dik tal-Imnarja. Œasra li inæenerali fost ir-Rabtin teÿisti çerta passività.

Fi ftit kliem nikkonkludi li gœalija r-Rabat ifisser parti kbira mill-identità personali tiegœi u l-œajja ta’ tfuliti. Gœalkemm illum jiena fil-professjoni ta’ avukat u ftit baqagœli œin

liberu, lir-Rabat ser nipprova nikkontribwixxi lejh billi nikkomplimentah bl-Orkestra PAULUS li gœandha s-sede tagœha fir-Rabat. Inœeææeæ lir-Rabtin japprezzaw lir-Rabat fit-totalità tiegœu u jinteressaw ruœhom u jipparteçipaw kemm jistgœu fih.

L-Avukat Dr Franco Galea Ir-Rabat huwa dari u gœamilni dak li jien. Dejjem gœixt irRabat u l-istil ta’ œajja Rabtija diffiçli ssibu f’xi lokalità oœra.

Fuq kollox, ir-Rabat gœandu wirt kulturali u naturali imprezzabbli. Fil-lokalità tagœna u fil-madwar issib

www.rabatlocalcouncil.com

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

Ix-xewqa tiegœi hija li tikber l-gœaqda fost ir-Rabtin u mhux nintilfu nfittxu d-differenzi ta’ bejnietna jew addirittura noœolquhom. Hemm bÿonn li r-Rabtin, speçjalment ittfal, jiæu mgœallma u esposti gœall-istorja ta’ din il-lokalità tagœna œalli jkunu verament kburin b’dal-post. Mhuwiex aççettabbli li dejjem narmu dak li gœandna u ngœidu li œaddieœor gœandu aœjar minna jew li œaddieœor aœjar biex jiddeçiedi x’inhu l-aœjar gœallokalità tagœna. Magœqudin u kburin, inkunu f’poÿizzjoni li nwasslu l-vuçi tagœna aœjar sabiex il-lokalità tagœna tgawdi l-importanza li jixirqilha.

Il-Maæistrat Ian Farrugia* Gœalkemm twelidt l-isptar æewwa Œ’Attard, il-familja tiegœi hija kollha kemm hi Rabtija u jien, ma jistax jonqos, trabbejt u gœext ir-Rabat.

Hu lokalità li kibret maÿÿmien u attraenti gœan-nies.

Naœseb dan hu minnu gœax ir-Rabat: huwa lokalità kwieta; fortunatament ma tantx tisma’ bi problemi, gœalkemm dawn jeÿistu kullimkien; u mogœni, almenu fi tfuliti hekk œassejt, b’sens ta’ gœaqda u ta’ solidarjetà fil-komunità.

Fatt romantiku wkoll hu li r-Rabtin jafu lil xulxin billaqam, u dan fih innifsu jæib

www.rabatlocalcouncil.com

sens ta’ gœaqda, apparti wkoll li qisu kulœadd jaf lil kulœadd.

Tajjeb jingœad ukoll illi sa fejn tagœtini l-memorja, fejn jidœlu l-festi tar-raœal, dejjem kien hemm attitudni çivili bejn l-gœaqdiet rispettivi, u qatt ma jidher li kien hemm problemi ta’ akkanitiÿmu ÿejjed, li ma jæib xejn œlief firda.

Fuq livell u fl-isfera politika, minkejja d-differenzi flopinjonijiet, ir-Rabtin jibqgœu nies relattivament kwieti u jirrispettaw lil xulxin. Grupp ta’ nies miÿ-ÿewæ naœat differenti tal-isfera politika, tarahom jitœaddtu u jixorbu flimkien. Hekk hu sewwa u hekk gœandu jkun!

Fuq livell sportiv, partikolarment fil-qasam kalçistiku, ma nistax ma nsemmix is-snin glorjuÿi bejn, sa fejn niftakar, l-1982 u l-1985. Kien ÿmien sabiœ li bis-saœœa tal-futbol u tattim tajjeb œafna li kellhom ir-Rabat Ajax FC, il-komunità Rabtija kompliet tingœaqad u tissaœœaœ.

Ir-Rabtin gœandhom jgœoÿÿu u jœarsu sew il-wirt kulturali tagœhom u gœandhom ikunu kburin bih. * L-awtriçi u l-editur ta’ Ir-Rabta jixtiequ jawguraw lill-Magistrat Dr. Ian Farrugia gœall-kariga ædida tiegœu li ngœata f’dawn l-aœœar xhur.

L-Avukat Dr. Michael Sciriha L-interess tiegœi lejn ir-Rabat kien minn dejjem u dan minœabba l-æmiel tal-lokal kif ukoll il-pajsaææ ta’ madwaru.

Niftakar fi tfuliti l-œaræiet li konna dejjem nagœmlu firRabat u l-irœula ta’ madwaru.

Aktar ’il quddiem, meta bdejt nistudja fuq pajjiÿna, bdejt napprezza l-wirt storiku li jeÿisti r-Rabat.

Barra minn hekk, forsi gœax id-demm jiæbed, l-antenat Michele Sciriha, fis-seklu 17, kien diæà œalla xi propjetà lillParroçça ta’ San Pawl sabiex isiru l-festi tal-istess parroçça.

Però mbagœad, meta bdejt nipprattika bœala avukat, iddestin ried li niltaqa’ ma’ Dr. Daniel Micallef li kompla jurini s-sabiœ ta’ din il-lokalità. Blammont kbir ta’ klijenti Rabtin li kelli, bil-mod il-mod bdejt aktar ninæibed lejn ir-Rabat.

Fl-2007 æejt mistoqsi biex nidœol fil-Kumitat tal-futbol tar-Rabat Ajax, aççettajt, u sirt President tal-istess klabb, li llum qiegœed fost l-elite tal-futbol lokali. U din kienet id-daqqa fatali biex imbagœad, barra li nœobb din il-lokalità, niæi u ngœix fiha. Illum nikkonsidra ruœi bœala Rabti f’kull sens.

L-Avukat Dr Joseph Zammit Ir-Rabat huwa l-lokalità fejn trabbejt, œadt l-edukazzjoni primarja tiegœi fl-iskola (fejn kienu jgœallmu z-zijiet tiegœi, u anke xi ÿmien aktar tard, ommi), u gœadni noqgœod hawn sal-lum. Insemmi hawnhekk ukoll il-formazzjoni li œadt mill-qasam talMUSEUM tar-Rabat, bis-soçi, dak iÿ-ÿmien œafna minnhom Rabtin, li wara l-æurnata taxxogœol tagœhom kienu jiæu jgœallmuna d-duttrina.

Ir-Rabat gœalija huwa æabra ta’ kultura, arti u storja; hu mÿejjen b’monumenti artistiçi, knejjes u kunventi mibnija minn arkitetti magœrufa.

Ir-Rabtin offrew kenn gœal tlett xhur lil San Pawl fil-grotta fejn twaqqfet il-Knisja f’Malta – santwarju li sa ÿaruh il-Papiet (wieœed minnhom illum hu Beatu).

qalbi œafna l-festi. Sa minn meta kont gœadni ÿgœir kont imrawwem hekk – f’dan il-kuntest irrid ngœid ukoll, irRabat m’gœandniex inœarsu lejh biss bœala post turistiku, iÿda wieœed gœandu wkoll japprezza bi sœiœ il-volontarjat kbir li hawn fil-lokalità li jwieÿen il-knejjes u lill-kunventi, kif ukoll gœaqdiet reliæjuÿi u dawk sekulari. Darba xi œadd qalli illi l-kunventi li hemm il-Belt Valletta ssibhom kollha kemm huma r-Rabat, u hekk hu.

Ma nistax nagœlaq dawn il-ftit kummenti tiegœi mingœajr ma nsemmi l-pajsaææ u l-ambjent rurali tar-Rabat li jattira tant u tant nies minn Malta kollha kull nhar ta’ Œadd sabiex jagœmlu l-passiææata tagœhom filkampanja tagœna.

Nittama li aœna r-Rabtin inkunu dejjem aktar konxji, u aktar minn hekk, kburin bil-lokalità æawhra tagœna u ta’ dak kollu li jsawwarha, u li jixraq li nÿommuha tleqq.

B’hekk rajna kif jarawna n-nies li jmissu ta’ kuljum mal-æustizzja.

Il-personaææi jenfasizzaw l-irkejjen li jagœmluna uniçi daqskemm is-sens ta’ gœaqda li gœandna fil-lokalità tagœna.

B’attenzjoni akbar, speçjalment bi proçess edukattiv sensittiv gœall-karatteristiçi storiçi, reliæjuÿi, sportivi u l-bqija tagœna, il-æenerazzjonijiet ilæodda gœandhom irawmu fihom sens ta’ gœaqda u jiÿviluppaw kburija b’dak kollu li jagœmilna min aœna. Fl-gœarfien talimgœoddi Rabti hemm garanzija gœall-futur gœar-Rabtin li ma jinæarrux mill-kurrent. Il-valuri u l-esperjenzi li jagœtuna identità jistgœu jkunu s-sisien gœall-futur ta’ din il-komunità li malmixja tas-snin gœarfet tikber u tissaœœaœ dejjem aktar.

Personalment gœandi gœal

Diçembru 2012 - 7

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

Kunsilliera I

ppermettuli nibda l-messaææ tiegœi billi niskuÿa ruœi li fl-aœœar œaræa tar-Rabta ma ktibtx. Dan ma kienx possibbli minœabba li kont gœaddejja minn ÿmien pjuttost impenjattiv, ÿmien leÿamijiet finali tiegœi tal-Università, kif ukoll il-preÿentazzjoni tatteÿi b’konnessjoni malistess kors li temmejt b’suççess.

Madankollu, l-œidma tiegœi fil-Kunsill baqgœet gœaddejja u dan is-sajf kont impenjata f’diversi laqgœat li qegœdin nagœmlu bi preparazzjoni qabel il-proæett il-kbir ta’ Triq Santa Rita jibda jitwettaq. Forsi xi wœud ma jafux li qabel proæett jibda, jsiru diversi laqgœat konsultattivi ma’ diversi entitajiet, dan jinkludi wkoll permessi neçessarji.

Dawn il-laqgœat huma ta’ importanza vitali, sabiex dawk id-diffikultajiet li aœna ma nkunux qegœdin nipprevedu, flimkien ma’ nies esperti b’esperjenza li kisbu minn diversi proæetti f’lokalitajiet oœra, jiæu analizzati u evalwati

sabiex meta jibda xxogœol, inkunu nistgœu nibqgœu gœaddejjin mingœajr ma nieqfu jew neœlu minœabba xi ntoppi li jkunu skappawlna.

U jekk naœsbu li gœandha ssir laqgœa waœda ma’ kull entita nkunu qegœdin niÿbaljaw.

Kultant laqgœa waœda ma tkunx biÿÿejjed u jkollna nerægœu niltaqgœu.

It-taœdidiet jittieœdu blakbar serjetà fl-interess taç-çittadini, kemm dawk residenti fl-akkwati, kif ukoll dawk li jgœaddu minn hemm, kemm tassidien tal-œwienet, kif ukoll tax-xerrejja, kemm tar-Rabtin, kif ukoll talMaltin jew turisti li jiæu jÿuru r-Rabat. L-interess ta’ kulœadd jittieœed bl-akbar reqqa u b’responsabbiltà kbira, responsabbiltà li intom fdajtulna meta æejna eletti minnkom.

L-ANZJANI Is-sajf wasal fi tmiemu u gœaldaqstant id-Day Centre gœall-anzjani jeræa’ jibda jiffunzjona regolari kull nhar t’Erbgœa u kull nhar ta’ Æimgœa mitTnejn l-1 t’Ottubru, fejn

Kunsilliera jiæi ççelebrat Jum l-Anzjan b’festin gœall-anzjani kollha. Attività li ilha tiæi ççelebrata mill-2003, minn meta bdejt fil-kariga tiegœi bœala kunsilliera responsabbli mill-anzjani.

Dawk kollha li jixtiequ jattendu huma mœeææa jagœmlu dan billi jmorru fil-æranet imsemmija, jew jekk jixtiequ aktar informazzjoni jikkuntatjawni fuq innumru – 99436230. Nixtieq ninfurmakom li hemm servizz ta’ minibus b’xejn lejn id-Day Centre u lura fil-jumejn imsemmija.

JUM IR-RABAT Minn qalbi nixtieq nifraœ lil Joseph Muscat li æie ppreÿentat mill-Kunsill Lokali Rabat, b’æieœ irRabat gœal din s-sena, kif ukoll lil dawk li rçevew rikonoxximent – Silvio Vella, Pauline Dingli u Lara Tonna. Nifraœ ukoll liÿ-ÿewæ Rabtin li gœamlulna unur æewwa l-Ingilterra – Michaela Farrugia u Myron Josè Aguis u li wrew it-talent tagœhom waqt is-serata ta’ Jum ir-Rabat. L-aœœar u mhux l-anqas, nifraœ lil

Qatt mhu tard wisq

I

Clarion Ensemble, Nisæa u s-Sopran Charlene Aquilina, li tawna eÿekuzzjoni tajba ferm.

GŒELUQ Il-œolma ta’ kull kunsillier hi li jagœti ssehem tiegœu fil-œidma tal-kunsill sabiex itejjeb u jsebbaœ il-lokalità tiegœu.

Fi kliem ieœor li nœallu r-Rabat ftit aœjar milli sibnieh. Jien inœoss li nista’ nagœmel dan billi noffri l-œin tiegœi u dak li naf fl-interess tar-Rabat u tarRabtin. Bœal dejjem nibqa’ qrib tagœkom u nselli gœalikom ilkoll.

Doris Coleiro B.A. (Hons.)

Viçi Sindku

Ir-Rabat tagœna lkoll

X

’aktarx din ser tkun l-aœœar darba gœal din illegislatura li qegœdin niktbu fuq dan il-magazine li sar tant popolari mar-rabtin kollha li kif tafu f’din il-legislatura iddeçidejna li minn fuljett noœoræu b’magazine li hawn œafna rabtin qegœdin iÿommuh bœala kollezjoni. Dan kien ta’ kuraææ li gœalkemm il-kunsill gœandu fondi limitati nibqgœu nippublikaw dan il-magazine.

Nirringrazzja lil kull min œadem biex dan il-magazine ikun ta’ suççess.

Nixtieq nuri wkoll l-apprezzament

8 - Diçembru 2012

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

tiegœi lil dawk in-nies li meta nkun gœamilt xi œaæa ta’ gid iwaqfuni biex jgœiduli grazzi. Gœadkhom ma tafux kemm tiswa gœalina dik id-daqxejn ta’ kelma grazzi. Nisimgœu œafna mingœand in-nies gœamlu hekk, gœamlu dan, aœjar ma tagœmlux hemm iÿda tagœmlu hawn. Bœal œafna affarijiet impossibli tagœmel kollox anzi mill-fondi li kellna gœamilna œafna u hekk ser nibqgœu nagœmlu. Gœamilna pressjoni anki fuq ministeri biex jgœinuna u kultant semgœuna wkoll. Tista tgœid li f’din il-leæislatura konna grupp ta’ kunsilliera magœqudin. Ftit li xejn rajna min kiteb f’dan il-magazine jew f’postijiet oœra li ma qabilx ma dak

li qed jitwettaq æewwa r-Rabat tagœna u dan inthom rajtuh b’gœajnejkhom.

Fl-aœœar u mhux l-inqas nixtieq nirringrazzja lirrabtin kollha li bil-vot tagœhom kelli din l-esperjenza f’œajti li servejthom bœala kunsillier f’din il-leæislatura u nispera li nkun nista nibqa nservihom fil-leæislaturi li jmiss ukoll.

Grazzi tas-sapport tagœkhom Peter P Azzopardi

www.rabatlocalcouncil.com

ssa li bdiet toqrob l-elezzjoni tas-seba’ Kunsill Lokali tarRabat, tajjeb li wieœed jirrifletti ftit x’inhuma l-prijoritajiet li wieœed jixtieq gœal pajjiÿu.

L-ewwel nett, x’inhu pajjiÿ? X’inhu raœal?

Ir-raœal, il-pajjiÿ huwa in-nies li jgœixu fih, il-mod ta’ gœixien tagœhom (kultura) u l-kwalità tal-œajja tagœhom.

Dawn huma xi œsibijiet tiegœi fuq dak li nemmen f’dan ir-rigward: • Nemmen li l-anzjani gœandu jingœatalhom aktar leœen u gœandhom jingœataw aktar opportunitajiet sabiex ikunu attivi fis-soçjetà gœax l-esperjenza tagœhom hija wisq prezzjuÿa u gœandha tkun apprezzata u utilizzata.

• Nemmen li t-tfal, iÿ-ÿgœaÿagœ u saœansitra l-adulti gœandu jkollhom opportunitajiet indaqs gœal edukazzjoni xierqa fejn jiæu ÿviluppati l-œiliet kollha tagœhom u fejn jiæu stmati u mfaœœra l-kapaçitajiet tagœhom, sew jekk dawn huma akkademiçi u sew jekk mhumiex.

• Nemmen li ççittadini u r-residenti kollha gœandhom jgœixu f’ambjent nadif, sabiœ, u kif jixraq lil soçjetà moderna fejn il-Kunsill Lokali gœandu jservi sabiex ma jkun qatt li partijiet mil-lokal jiæu traskurati jew saœansitra abbandunati (fil-œaræiet l-oœrajn ta’ din ir-rivista dejjem tajt eÿempji prattiçi u reali kif dan seta’ jsir

www.rabatlocalcouncil.com

- miÿuri li sfortunatament ftit li xejn ittieœdu).

• Nemmen li lœaddiema kollha (inkluÿ dawk l-ommijiet u missirijiet li jibqgœu id-dar biex jieœdu œsieb uliedhom) gœandhom jingœataw opportunità li jgœixu kwalità ta’ œajja diçenti, mhux biss flintrojtu tagœhom iÿda wkoll fil-mod kif jirrikrejaw irwieœhom u jipprattikaw id-delizzju tagœhom.

Fuq dan l-aœœar punt, tad-delizzju, nixtieq li neræa’ nsostni xi œaæa li diæà ktibt dwarha filgazzetti lokali. Kulœadd jaf li d-delizzju popolari ta’ œafna Rabtin huwa dak tal-kaçça u linsib. Kulœadd jaf li qabel l-elezzjoni tal2003 kienu saru œafna dikjarazzjonijiet li ttradizzjoni tal-kaçça u l-insib f’Malta kienet se titkompla. Saœansitra kien intqal li l-insib gœallgœasafar tal-gœana kien se jitœalla wkoll fi Frar.

Issa li ninsabu fl-Unjoni Ewropea gœandu jsir sforz æenwin biex effettivament dak li konna mwegœdin iseœœ tassew. Inœoss li l-kawÿa prinçipali lgœala ma kellniex ftehim sodisfaçenti mal-UE hija dik li l-Federazzjoni Kaççaturi Nassaba u Konservazzjonisti (FKNK) ma kinitx imsejœa biex tinnegozja d-deroga fuq il-kaçça u l-insib flimkien mal-gvern. Inœoss li œadd daqs l-FKNK ma jista’ jæib argument favur il-kaçça u l-insib f’Malta, speçjalment bir-raæunament li passa fuq gÿira ÿgœira bœal tagœna m’gœandha x’taqsam xejn ma’ passa

li tgœaddi minn fuq pajjiÿi kbar tal-kontinent Ewropew. Gœaldaqstant, l-appell tiegœi huwa li kull meta l-gvern jibgœat delegazzjoni biex tinnegozja dwar il-kaçça u l-insib, il-preÿenza talFKNK hija kruçjali sabiex ikunu garantiti l-aœjar negozjati possibli.

Nemmen li jista’ jsir kompromess feliçi bejn ir-regolamenti tal-UE u dak li jixtiequ jiksbu lura l-kaççaturi u n-nassaba Maltin. Inœoss, li peress li din mhijiex il-problema tar-Rabat biss iÿda talirœula kollha Maltin, l-Assoçjazzjoni tal-Kunsilli Lokali gœandha tgœaqqad l-isforzi tal-persuni u l-gœaqdiet kompetenti sabiex dan iseœœ. Wara kollox, dak li jixtiequ lkaççaturi u n-nassaba hija li t-tradizzjoni tal-kaçça u l-insib Malti ma tisfaxxax fix-xejn.

Dan l-aœœar kien hemm ÿvilupp poÿittiv f’din id-direzzjoni fejn in-nassaba jistgœu jibdew jonsbu gœall-pluviera u l-malvizz. Madanakollu xorta baqa’ eluf ta’ nassaba diÿappuntati li ma jistgœux jipprattikaw il-passatemp tagœhom gœall-ebda mis-seba’ speçi t’gœasafar tal-gœana li kienu jonsbu gœalihom tradizzjonalment.

Nemmen li qatt mhu tard wisq biex ninnegozjaw pakkett sodisfaçenti malUE dwar il-kaçça u l-insib f’Malta. Bœalma nemmen li qatt mhu tard wisq sabiex nirranæaw affarijiet fis-sistema edukattiva tagœna li gœalkemm saret riforma kbira xorta gœad hemm min qiegœed jaqa’

lura u min qiegœed iœoss li l-kapaçitajiet tiegœu mhumiex premjati. Qatt mhu tard wisq sabiex l-anzjani jibdew ikunu aktar proattivi fis-soçjetà.

Nemmen li qatt mhu tard wisq sabiex ir-raœal gœaÿiÿ tagœna jieœu nifs ædid flambjent tiegœu, kemm dak rurali, kif ukoll dak urban.

Qatt mhu tard wisq. Wara kollox aœjar tard milli qatt.

It’s never too late (a summary for our foreign residents) In this article, I argued that it’s never too late for the government, both local and central, to take measures to ensure a decent quality of life for all the residents of the Maltese Islands. I expressed my beliefs in favour of a more active elderly community, a more just system of education, a cleaner, safer, and more beautiful environment, and an opportunity for all workers (including wives or husbands who stay at home to raise a family) to live a satisfactory life, have a suitable income, and have the opportunity to exercise their hobbies. It’s never too late to improve the quality of life of people.

And it’s better late than never.

Nazju Falzon

Diçembru 2012 - 9

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

Ir-Rabta tiegœi mar-Rabat u tant tifkiriet.... – Ilenia Curmi Nistgœu nagœmlu bœal œaddieœor u nippubblikaw ritratti antiki biss. Minflok, nippreferu nippubblikaw esperjenzi li kapaçi jqanqlu memorji sbieœ fost ilæenerazzjonijiet ta’ qabilna u apprezzament mill-æenerazzjonijiet tal-lum.

Fil-œaræiet preçedenti konna tlabna mingœandkom it-tifkiriet tagœkom ta’ meta kontu ÿgœar.

Is-Sinjorina Ilenia Curmi – residenti æewwa Villa Messina - laqgœet it-talba tagœna u permezz ta’ dan l-artiklu xtaqet taqsam magœkom il-qarrejja tar-Rabta l-esperjenza tagœha f’dan il-lokal: 10 - Diçembru 2012

Il-æenituri tiegœi Dr. Giovanni Curmi LL.D. u Lucy (nee’ Savona) kienu t-tnejn mill-Belt Valletta imma meta dawn iÿÿewæu fl-1932 huma marru joqogœdu tas-Sliema.

Hemmhekk twelidt jiena, fl-1933, iÿda barra dawn iÿ-ÿewæ lokalitajiet, l-iÿjed post li huwa gœal qalbi u li fih gœaddejt sa issa 13-il sena, huwa r-Rabat.

Il-mamà minn dejjem niftakarha ssemmi lir-Rabat u lin-nies tiegœu gœax meta hija kienet ÿgœira hija wkoll kienet tgœaddi œafna œin hawnhekk gœand in-nanna tagœha, s-sinjura Marietta Ganado.

Minn meta kont ÿgœira kienu jæibuni r-Rabat biex nÿuru liz-zija tal-mamà, is-sinjura Marija Ganado (mwielda Messina) u lit-tfal tagœha Mary u l-avukat Godwin (li dwaru ktibna fit-tieni œaræa tar-Rabta).

Malli faqqgœet it-tieni gwerra dinjija fl-1940, æejna noqogœdu magœhom fid-dar numru: 24, St. Dominic’s Square – id-dar il-kbira fil-faççata tal-pjazza, maæenb il-knisja

tad-Dumnikani. Konna 3 mill-eluf ta’ evakwati minn kull naœa ta’ Malta li kienu æew gœall-kenn fir-Rabat.

Kemm memorji gœandi tar-Rabat ta’ dak iÿ-ÿmien tal-gwerra. U mhux biss ta’ sparar u bombi iÿda wkoll ta’ ljieli noqogœdu fix-xelter fil-ænien li meta œaffruhom sabu fihom œafna arzell fil-blat, simili gœal dak misjub fil-Katakombi ta’ San Pawl.

Il-knisja ta’ San Duminku jew aœjar tal-Madonna tal-Gœar kienet taffaxxinani, speçjalment dik il-grada tonda tar-ramm malli tidœol, minn fejn jekk tœares ’l isfel kont tara l-Gœar tal-Madonna. Dik il-œabta kien hemm kwantità ta’ patrijiet u novizzi u l-veru kont nieœu gost nismagœhom jirreçtaw l-Uffizzju Divin fil-kor waranofsinharijiet. Gœalija dawk ilvuçijiet kienu l-isbaœ muÿika. Mument speçjali gœalija kien meta rçevejt l-ewwel tqarbina f’dik il-knisja nhar Santa Marija tal-1941.

Man-naœa l-oœra tal-pjazza, bejn it-triq li tagœti gœall-Buskett u dik li tieœu gœal Œad-Dingli kien hemm Villa

www.rabatlocalcouncil.com

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL Messina. Peress li l-aœœar eredi kienu Taljani, din il-villa kienet æiet meœuda mill-gvern bœala enemy property u uÿata bœala çentru gœall-evakwati, l-aktar dawk æejjin mit-tlett ibliet. Gœal xi ÿmien il-papà kien uffiçjal inkarigat mit-tmexxija tagœha.

Fiha wkoll kien hemm il-Victory Kitchen, minn fejn gœall-ewwel darba niftakar kont doqt illaœam tal-mogœoÿ bil-baked beans u l-balbuljata magœmula mit-trab tal-bajd.

Ftit iÿjed ’l fuq fit-triq li tmur lejn il-Buskett kien hemm ir-razzett ta’ Palalija minn fejn konna nixtru l-bajd u xi kapuççell. Ir-raxin konna næibuh mingœand Saverina tal-grocer li kienet tbigœ ukoll il-qubbajt tal-æunælien. Din kienet Via Boschetto, illum magœrufa bœala Triq Æoræ Boræ Olivier, kantuniera mat-triq li tagœti gœal Tal-Virtù. Kwaÿi faççata tagœha kien hemm Æannikol talpastizzi. Fl-eqqel tal-gwerra ma setgœux isiru jew aœjar jinbiegœu pastizzi, imma mbagœad meta ngœata l-permess, dawn kienu jinbiegœu tliet soldi ’l wieœed, erba’ xelin. Proprju bœallkanzunetta!

Niftakar ukoll kif fl-1942 ir-Re Æoræ VI kien onorana bil-George Cross. Kemm kont fraœt meta smajt! Œsibt li kien se jkollna wieœed kull wieœed u kont nsaqsi lili nnifsi “issa l-patrijiet u s-sorijiet ikunu jistgœu jilbsuh ukoll?” Meta fl-aœœar wasal Malta u æabuh ir-Rabat u l-papà œadni narah fuq is-Saqqajja, indunajt li kien wieœed biss gœal kulœadd! Sena wara r-Re nnifsu æie Malta u mbilli l-gvernatur stiednu gœall-pranzu fil-palazz Verdala, gœadda minn œdejna u rajnieh, xejjirnielu minn œdejn il-bieb tal-æenb tad-dar.

Niftakar li kull meta kien jiæi xi film ta’ Walt Disney fit-talkies tar-Rabat – l-Adelphi – ilpapà u l-mamà kienu joœduni narah. Konna rajna ‘Fantasia’, ‘Pinocchio’ u ‘Dumbo’.

Kultant ukoll konna mmorru l-istitut Ta’ Saura biex inÿuru lill-œabiba tal-familja, is-sinjorina Giannina Gerada Naudi.

Kemm kienu jimpressjonawni dawk is-swali twal qishom ma jispiççaw qatt u l-bjuda tal-loÿor

www.rabatlocalcouncil.com

u tal-kutri.

Fl-1944 tlaqna mir-Rabat u morna lura Tas-Sliema, ferœanin li l-gwerra spiççat u konna sejrin lura f’darna imma fl-istess œin iddispjaçuti li ser ninfirdu minn Aunty Mary, Godwin u Mary li tant kellhom karattru œelu u tant konna mmorru tajjeb magœhom.

Fl-1961 sirt gwida tatturisti u kont niæi spiss ir-Rabat magœhom. Min jaf kemm-il darba niÿÿilthom fil-grotta ta’ San Pawl jew œaddthom ir-Roman Villa u l-Katakombi ta’ San Pawl. Dawn ta’ l-aœœar gœandhom sinifikat speçjali gœalija gœax it-tnejn li huma studja fihom u fetaœhom gœal pubbliku buÿnannu tiegœi,

gazzetta li Kevin biex ifakkar il-memorja tagœha, kien waœœal bank li kulœadd jista’ joqgœod fuqu u jistrieœ ftit proprju faççata tad-dar tagœha, œdejn ilkatakombi ta’ San Pawl. Dan ilbank gœadu hemm sal-æurnata tal-lum.

Dan l-aœœar kont qed naqra it-tielet numru tar-Rabta u kelli sorpriÿa meta qrajt l-artiklu ta’ Dr. A. Gatt fuq l-Osservatorju Astonomiku f’Tal Virtu u rajt ir-ritratt tal-Professur Harold Von Kluber. Jien kont waœda minn tal-ewwel li ltqajt miegœu hawn Malta. Il-Malta Government Tourist Board kienu qabbdu lili biex indawwru Malta sabiex isib post addattat gœall-Osservatorju. Fil-gœodu

Il-Bank li jinsab viçin il-Katakombi ta’ San Pawl. Min jaf kemm-il darba gœaddejna minn œdejh (jew poææejna fuqu) u ma tajniex kaÿ l-iskop gœaliex twaœœal hemm.

Dottor Antonio Annetto Caruana. Kemm kont nieœu gost nuri l-plakka b’ismu litturisti aœna u niÿlin it-taraæ tal-Katakombi.

Kwaÿi faççata tal-katakombi kien hemm weaving factory, b’œafna tfajliet Rabtin jinÿæu drapp tal-qoton ta’ œafna lwien sbieœ. Lit-turisti kont ngœidilhom li t-tfajliet Rabtin kienu ilhom minn ÿmien irRumani jinÿæu d-drapp. Œdejn dik l-istess factory kienet toqgœod Mari, gœawdxija li ÿÿewæet Malta u baqgœet toqgœod hawn. Kienet tinqala œafna biex taœdem il-bizzilla u kont immur gœalija biex iææib it-trajbu u tkompli l-bizzilla biex jarawha t-turisti. Mari kienet qed trabbi t-tlett itfal ta binha misiefer. Iÿ-ÿgœir, Kevin, kien il-veru œelu u t-turisti kienu joœdulu œafna ritratti. Illum, Mari ma tant ilha li œallietna.

Tassew fraœt meta qrajt fil-

ma konna rajna xejn, imma malli qbadna t-triq tar-Rabat u ra l-gœolja tal-Virtu’ pponta isejh u gœajjat “That’s the place I want.” Dak il-œin ma kelli l-ebda idea ta’ min seta kien il-kastell imma meta imbagœad morna f’restorant biex nieklu, kien hemm sinjur li kont naf, saqsejtu u qalli li fil-fatt dak il-kastell kien ta’ sinjura minn tas-Sliema li jien inzertajt kont naf ukoll. Malajr çempiltilha u hi u l-professur fthemu fuq il-kirja. Mal-prfessur Von Kluber u s-sinjura tiegœu bqajt œabiba sa ma mietu.

Kull meta kont nieœu litturisti lejnil-Buskett dejjem kont nurihom No: 24 u nieqfu œdejn il-kançell tal-ænien biex nurihom fejn kont nilgœab u anki l-bokka tax-xelter fejn konna norqdu.

Maÿ-ÿmien, Auntie Mary, Godwin u Mary mietu u d-dar nbiegœet biex saret lukanda. Æieli kien ikolli okkaÿjoni nieœu

lit-turisti fiha. Kemm kien jiddispjaçini kif gœarrquha; dik l-pittura kollha fjuri mal-œitan, r-restorant li issa kien sar aktar stil rustiku, bil-biççiet tal-blat mwaœœlin mal-œajt; l-veru ma jmurx f’town house hekk sabiœa.

Imma ftit snin wara No: 24 reægœet inbiegœat; din id-darba lis-Sur Nazzareno Vassallo biex jagœmilha dar gœax-xjuœ.

Sadattant jien ma kontx gœadni gwida u kont bdejt nikteb œafna artikli fis-Sunday Times, anki fuq id-djar tax-xjuœ. Malli stajt, æejt narha. Fraœt li din id-dar issa kien jisimha Villa Messina, gœax Aunty Mary kienet it-tifla tal-Konti Giovanni Messina u l-very Villa Messina kienet saret ‘St. Joseph’s Convent’.

Ftit xhur wara kelli nagœmel operazzjoni biex inneœœi l-marrara. Inqalgœu œafna komplikazzjonijiet u t–tobba qaluli li billi kont ngœix waœdi kien ikun aœjar kieku immur x’imkien gœal konvolexxenza.

Issuææeruli Villa Messina. Œadt gost neræa nirritorna.

Tant œassejtni tajba æewwa Villa Messina li ddeçidejt li meta nixjieœ, niæi hawn.

Wara ftit tas-snin tfaççaw komplikazzjonijiet oœra u kelli mmur Londra gœal aktar operazzjonijiet. Meta æejt lura ddeçidejt li niæi Villa Messina gœal kollox. U gœalhekk jiena issa Rabtija!

Qabel ma nagœlaq nixtieq insellem il-memorja ta tlett Rabtin li ma nista’ ninsa qatt.

Kristinu: fil-gwerra il-mama u jien konna mmorru gœandu l-Imdina biex nixtru l-magazines gœaliha u l-comics gœalija li tant kont nieœu gost naqra. Darba tani ktieb bœala rigal. Feliç: meta kont gwida u kont nieœu t-turisti l-Imdina dejjem kien idur madwarna; raæel dœuli, æenwin u uman; raæel millaœjar, dejjem jitkellem bis-sens, mimli bil-gœerf tax-xjuœija. Ittielet persuna li nixtieq insellem hija Kilin: Kilin u jien konna naqraw il-kitbiet ta’ xulxin u nitkellmu fit-tul fuq it-telefon.

Kien jiæi jarani l-isptar meta kont marida u anki llum, gœandi pittura li kien gœamel gœalija mdendla ma’ wieœed mill-œitan tal-kamra tiegœi.

Diçembru 2012 - 11

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

Mill-kollezzjoni ta’ ritratti tas-sur Paul Cilia...

1

Il-Proæett

1. Il-Vapur tal-art! Ir-ritratt juri l-estensjoni tal-‘Museum Railway Station’ bejn l-Imdina u l-Imtarfa. Dan beda jopera mit-28 ta’ Frar 1883 sa ma waqaf fil-31 ta’ Marzu 1931. Id-distanza mill-Belt Valletta sar-Rabat kienet ta’ 25 minuta.

Fil-bidu kien jopera sa ‘Notabile Station’ li jinsab fit-triq tat-tiærija taœt is-Saqqajja.

Fl-1896 bdiet titœaffer mina oœra li tinsab taœt l-Imdina u li tlestiet fl-1900. Flistess perjodu æie mibni ukoll l-istazzjon imsejjaœ ‘Museum Station’ kif ukoll pont mibni fuq arkata waœda gœolja 15-il metru li jaqsam il-wied ta’ gœeriexem. Fl-istess ÿmien ukoll, kienu qed jinbnew il-Barracks Militari estensivi tas-suldati fuq l-gœolja tal-Imtarfa.

tat-Tieni Faÿi tal-Pjazza

I

l-Proæett tat-Tieni Faÿi tal-Pjazza ser ikun qed jikkumplimenta dak li gœamilna fl-ewwel faÿi tal-Proæett. Huwa proæett li ser ikun kompletament iffinanzjat millUnjoni Ewropea. Dan ilna naœdmu gœalih erba’ snin sœaœ biex inæibu investiment ta’ dan il-kobor lejn il-lokalita’ tagœna.

Flimkien mal-perit li kellna l-Perit Faye Caruana œejjejna pjanti ferm sbieœ li ÿgur ser jintlaqgœu tajjeb mir-residenti tagœna.

L-intenzjoni tagœna hi li nkomplu nagœtu l-œajja liç-çentru turistiku tagœna u dan œa nkomplu nagœmluh billi nkomplu ninvestu f’waœda millisbaœ pjazez li hawn f’Malta. Il-Pjazza tagœna hi pjazza bi storja kbira u gœalhekk hu ferm importanti li nkomplu fejn konna bdejna bil-Proæett ta’ quddiem il-Knisja Parrokjali.

L-Investiment tagœna œa jiffoka fuq Triq Santa Rita u Pjazza San Katald b’investiment totali ta ¢475,000. Œa jsir pavement ædid gœal bankini bl-istess materjal li ntuÿa meta gœamilna l-pjazza, œa jiÿdied id-dawl billi jiæu installati fanali bœal ma’ waœœalna fil-pjazza, œa jiÿdied il-parkeææ, œa nwessgœu l-bankini ta’ quddiem il-œwienet ta’ Triq Santa Rita u œa nÿidu bankina oœra faççata tal-œwienet fl-istess triq. Œa nagœmlu sinjali ta’ direzzjoni gœal muÿewijiet u postijiet storiçi æodda biex iservu ta’ gwida gœat-turisti. Dawn huma 3D posters li œa jintuÿaw fil-billboard li ser jiæi mqiegœed fil-pjazza œalli l-pubbliku inæenerali jkunu jistgœu jifhmu eÿatt x’ser ikun jitratta l-proæett. Naturalment œa jkun hemm laqgœat ta’ nformazzjoni dwar il-proæett gœal kull min ikun interessat.

12 - Diçembru 2012

2

2. Ir-ritratt juri t-triq tar-Rabat u flisfond is-swar u l-Katidral tal-Imdina. Din it-triq illum ta’ sikwit tissemma gœal xi inçident tat-traffiku. Ir-ritratt juri li inæenji tat-traffiku dak iÿ-ÿmien ma kinux jeÿistu f’Malta. L-istess nistgœu ngœidu gœassiæar sbieœ li llum qegœdin iÿejnu it-tul ta’ din it-triq. Din it-triq sa mill-qedem kienet dik imsej]a bœala t-triq prinçipali ta’ Malta gœaliex din kienet twasslek propju mill-Belt tal-Imdina jew mir-Rabat sax-xatt

3

www.rabatlocalcouncil.com

tal-Marsa - l-unika triq eÿistenti f’Malta dik il-œabta! Fil-fatt f’pajjiÿna dak iÿÿmien, bejn raœal u ieœor kienu jeÿistu biss passaææi u xi mogœdija bejn l-gœelieqi tant li l-familji kienu jippossjiedu bhejjem varji bœal ÿwiemel, jew xi œmar sabiex jivvjaææaw meta meœtieæ. Min ma kellux bhejjem kien isib jikri. Dan kien l-istat tattoroq f’Malta sas-seklu 19.

3. Ir-ritratt juri t-triq u l-misraœ tasSaqqajja æewwa r-Rabat. Il-poplu Rabti qiegœed jilqa’ delegazzjoni ta’ prelati li kienu œadu sehem waqt il-Kungress Ewkaristiku Internazzjonali f’April 1913 qabel ma jagœmlu viÿta uffiçjali lill-grotta ta’ San Pawl. Wieœed jista’ jinnota li n-nisa kollha huma lebsin l-gœonnella waqt li l-iræiel kollha bil-kappell jew bil-brieret.

Jista’ jiæi nnutat ukoll li kif, sa madwar 40 sena ilu fit-tarf tal-istess misraœ, kien hemm gœajn bil-vit tal-ilma, dak iÿ-ÿmien kien gœad hemm pedestall u vaska ornamentali. Interessanti wkoll kif mal-kantuniera ta’ Triq il-Kbira jidher fanal bil-lampa tal-pitrolju.

4. Dan ir-ritratt juri l-inœawi tasSaqqajja fir-Rabat fejn fis-sena 1923 æie

4

www.rabatlocalcouncil.com

ÿviluppat il-ænien imsemmi gœall-ewwel Prim Ministru ta’ Malta Joseph Howard.

Fuq il-lemin jidhru l-loæoæ u l-belvedere tal-isptar Connought fejn pazjenti kienu jistrieœu matul il-konvalaxxenza tagœhom.

Dawn inbnew fis-sena 1908 fuq is-sur tal-Imdina. Fil-fatt dawn il-loæoæ tneœœew gœal kollox riçentament, fis-sena 2010.

Fuq il-bieb tal-Imdina tidher ukoll gallerija li wara xi ÿmien kienet tneœœiet ukoll gœal kollox. Ÿmien wara, fl-inœawi æie installat tennis court fuq ix-xellug tal-pont (daœla) tal-Imdina waqt li fuq il-lemin fl-1970 æie installat tagœmir mill-Malta Playing Fields Association. Dan il-playing field æie msemmi gœall-ewwel Island Commissioner tal-MPFA, il-kulunnell J.V. Abela.

5. Dehra mill-ajru tal-Knisja talMadonna tal-Gœar kif ukoll tal-kunvent tal-patrijiet Dumnikani (c. 1961). Wieœed jista’ jinnota l-kobor tal-kunvent kif ukoll il-kjostru ta’ sbuœija partikulari li jdawwar il-ænien intern. Nistgœu ninnutaw ukoll li l-villa ta’ Ganado gœadha fi stat oriæinali qabel ma saritilha l-estensjoni vasta biex saret residenza tal-anzjani. Jidher ukoll TalVirtu’ Estate li gœadu fi stadju bikri ferm fl-iÿvilupp tiegœu.

5

Diçembru 2012 - 13

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

minn Cecilia Testa

Bijografiji

Waœda mill-œaræiet tal-familja

Rabtin...

Missieri Kilin

Kilin waqt passiææata fil-kampanja jiddiskuti ma’ Wenzu

M

issieri, Mikiel Spiteri twieled ir-Rabat fl20 ta’ Awwissu, 1917.

Minn meta kien ÿgœir in-nanna Anni kienet issejjaœlu Kilin u snin wara meta beda jikteb addotta dan l-isem gœal kitbietu.

Ta’ œdax-il sena hu u l-familja tiegœu kellhom jinÿlu joqogœdu l-Imsida minœabba li n-nannu Diegu li kien pulizija æie stazzjonat hemm.

14 - Diçembru 2012

Kilin studja l-liçeo u gœalkemm xtaq ikompli listudji tiegœu fl-Università, bœala l-ewwel wild fost sebat aœwa kellu jsib xogœol biex jgœin il-familja tiegœu. Ta’ tmintax-il sena daœal fiç-çivil u gœal erbgœin sena dar diversi dipartimenti tal-Gvern. Gœadni niftakru jibki bœal tarbija gœax gœal darb’oœra ‘reægœu qabÿuh’. Stinka kemm felaœ gœall-familja tant li xi drabi kien jagœmel tliet xogœlijiet f’daqqa bœal pereÿempju fotografu ta’ tiæijiet, jgœin nies jimlew id-dokument tattaxxa u fil-lotterija nazzjonali li tfakkarni meta konna nkunu kollha miæburin madwar il-mejda tal-ikel min jehmeÿ il-karti, min jitwi, min idaœœalhom fl-envelops u min jagœlaqhom eçç Aneddotu œelu huwa kif iltaqa’ mal-mamà Æuÿa.

Kien ra dit-tfajla œelwa waqt quddiesa fil-knisja ta’ San Æuÿepp l-Imsida u kif spiççat ilquddiesa ddeçieda li jkellimha.

Beda miexi warajha u kif ilmamà indunat li hemm xi

œadd qed isegwiha, œaffet ilpass sakemm bdiet tiæri. Meta laœaqha ma setax jitkellem gœax kien bla nifs. Kont nisimgœu jgœid li dik kienet it-tieni darba li raha gœax l-ewwel darba kienet serqitlu qalbu d-daœka tagœha waqt opra fit-Teatru Rjal.

Fil-ktieb tiegœu ‘Iÿ-Ÿmien issajjar il-bajtar’ jiddiskrivi ÿ-ÿwieæ tagœhom fil-gwerra u meta marru Gœawdex gœall-qamar il-gœasel u lmamà riedet tmur lura gœand ommha.

Ir-Rabat baqa’ jœobbu wisq u meta jiena kelli madwar tmien snin kienet drawwa li mmorru kull nhar ta’ Œadd gœand iz-ziju Pawl li kien joqgœod hemm. Minbarra dawn iÿ-ÿjarat, kellna passiææati oœra l-aktar lejn Ta’ Xbiex, purçissjoni ta’ tfal tnejn tnejn. Konna wkoll inqattgœu œafna œin fuq il-bejt tad-dar tagœna f’Rue D’Argens1. Konna ntellgœu kutri u mœaded u nintefgœu wiççna ‘l fuq ngœidu r-Ruÿarju. Kien jgœidilna ‘Qed

1 Sfortunatament din id-dar illum tinsab traskurata u ÿdingata meta suppost tkun meqjusa bœala wirt kulturali u li tista’ tkun librerija ta’ kotba Maltin

www.rabatlocalcouncil.com

Fid-dar tax-Xjuœ l-Imsida jiffirma ktieb gœall-œabib tiegœu li jgœix il-Æermanja

tarawhom il-kwiekeb?

Dawk huma toqob fl-art tal-æenna. Araw kemm hemm dawl sabiœ filæenna.’

Niftakar lil missieri mitluf jikteb fl-istudju tiegœu. Il-œin twil li qattajna niddiskutu kull tip ta’ suææett sewwa jekk fuq etika kif ukoll diversi suææetti oœra. Ittislibiet diffiçli li konna nagœmlu flimkien u meta jirnexxilna flimkien naqtgœu xi waœda tqila, idur lejja u bi tbissima jgœidli ‘Af li m’aœniex miç-çwieç’.

Missieri gœallimni nisma’ l-œsejjes tannatura, gœallimni napprezza l-æmiel tan-natura u l-kuluri li l-œajja hija mimlija bihom. Fuq kollox missieri kien raæel mimli bil-valuri nsara, ma kienx jittollera stupidaæni u kburija.

Iffissat fil-lingwa gœaÿiÿa tagœna, kien joqmos meta jismagœha tintuÿa œaÿin. Kellu sens ta’ umoriÿmu u kien joœroæ b’kull

www.rabatlocalcouncil.com

waœda iœalli lil min jisimgœu mistagœæeb blispontanjetà sempliçi tiegœu.

Niftaœar b’missieri gœallintelliæenza tiegœu, li kien jaf seba’ lingwi eçç.

Sakemm kien œaj ma waqaf qatt saœansitra sa jumejn qabel ma miet kien gœadu jaœdem fuq it-traduzzjoni gœallIngliÿ tal-aœœar ktieb tiegœu ‘Tinsiex Publius Tinsiex’ . Il-qari kien ilpassatemp l-aktar gœal qalbu barra t-tpinæija.

Kien qed ipinæi ilkappelli u knejjes ÿgœar bil-watercolours. Laœaq gœamel 17 minn 40 u kumbinazzjoni jew le, kellu 17-il neputi li œadu pittura kull wieœed skont ix-xewqa tagœna l-aœwa.

L-ewwel xogœlijiet letterarji tiegœu kienu Burdati (1970) u Burdati 71 (1971) segwiti minn kollezzjoni ta’ essejs fi Tlikki Tlikki ma’ Wenzu (1972) u Hawn aœna Wenz (1991) imma

l-aktar xogœol magœruf ta’ Kilin jibqa’ Fuq l-Gœajn ta’ San Bastjan (1973), Wara l-Gœajn ta’ San Bastjan (1994) u Iÿ-Ÿmien Isajjar il-Bajtar (1996). Fl-1973 rebaœ ilPremju Rothmans gœallLetteratura bid-dramm Bl-Iræulija u l-Onestà.

Missieri kiteb ukoll erba’ rumanzi: L-Gœafrid (1975), Tmint Ijiem fi Dragunara (1984), ItTapit Imsaœœar (1995) u Tinsiex Publius Tinsiex (2003).

Rebaœ il-Midalja gœallQadi tar-Repubblika fit-13 ta’ Diçembru 2000 u fl-2002 rebaœ il-Premio Vicente Azzopardi li jingœata lill-Maltin li jiddistingwu lilhom infushom fil-kultura Maltija-Spanjola. Kien ukoll wieœed millfundaturi taç-Çentru

Hispano-Maltes fl-1984.

Kilin ingœata l-ewwel Premju Nazzjonali talKtieb mniedi mill-Kunsill Nazzjonali tal-Ktieb fl2007 gœall-œidma tul œajtu.

Missieri baqa’ jœobb lir-Rabat sad-9 ta’ Lulju 2008 meta l-Mulej gœoæbu jsejjaœlu u nispiçça b’din is-silta li kiteb hu stess f’Wara l-Gœajn ta’ San Bastjan, meta kellu jitlaq lir-Rabat: ‘Saœœa Rabat! Immur fejn immur, u ndum kemm indum imbiegœed minnek, qalbi hawn tibqa’. Gœax bœal tajra li tœalli l-bejta fin-Norveæja u tittajjar sakemm mifluæa tasa l-Eæittu, iÿda sitt xhur wara tœossha mbuttata biex tmur lura minn mnejn æiet, hawn, fejn trabbejt u kbirt nixtieq li fl-aœœar ta’ œajti neræa’ niæi.’

Diçembru 2012 - 15

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL L-Applikazzjoni gœall-Kamra tan-Nar mill-GŒAQDA MUŸIKALI SANTA MARIJA ta’ Œad-Dingli Kien hawn œafna gœidut dwar din il-kwistjoni. Bœala Kunsill pruvajna nÿommuha kwieta kemm jista’ jkun biex ma jinœoloq l-ebda diÿgwid bejn œadd. Din l-applikazzjoni PA368/07 kienet tirrigwardja biex l-Gœaqda Muÿikali Santa Marija ta’ Œad-Dingli jibnu karma tan-nar æewwa z-zona tax- Xagœri tal-Isqof. Gœalina r-Rabtin magœrufa aktar bœala z-zona ta’ Wied l-Isqof eÿatt taœt tal-Virtù jew taœt il-palazz tal-President.

Ma kontx œa nikteb fuq dan il-kaÿ imma wara li l-President ta’ din l-Gœaqda fetaœ attakk fuqi personali fil-festa ta’ Santa Marija ta’ ŒadDingli fil-pjazza ta’ quddiem il-kaÿin u wara li qed jinxterdu verÿjonijiet li huma intenzjonati li jagœmlu œsara lill-kunsill u lili personali kelli bilfors nuÿa dan il-mezz biex ngœaddi l-verÿjoni li tirrifletti l-fatti u l-verità.

Jien m’gœandi xejn kontra l-piroteknika jew kontra min jaœdem u jaœraq in-nar.

Però jien inzertajt is-Sindku tar-Rabat u r-Rabtin tellgœuni sindku biex f’kaÿijiet fejn ikollhom bÿonn l-gœajnuna tiegœi u ta’ sœabi jsibuna warajhom! Jien æejt ippreÿentat b’petizzjoni ffirmata minn numru sostanzjali ta’ bdiewa u raœœala. Meta ddiskutejna din l-applikazzjoni fil-Kunsill (qabel din il-leæislatura) kienet ittieœdet id-deçiÿjoni biex noææezzjonaw kontra din l-applikazzjoni u kif fil-fatt gœamilna.

Illum din l-applikazzjoni æiet irrifjutata u anki l-appell li sar (228/10) æie rrifjutat minœabba l-fatt li l-art f’din iz-zona hi kkunsidrata bœala Rural Conservation Area jiæifieri art protetta minn ÿvilupp ta’ dan it-tip. Din hi art agrikola ta’ importanza kbira u tinsab f’zona mill-isbaœ.

L-Gœajn t’Gœeriexem kif kienet fl-antik - Ritratt ipprovdut minn Dr. Abela Medici

K

ien ilu jinœass ilbÿonn li l-Gœajn t’Gœeriexem tiæi restawrata. Kien gœalhekk li l-Kunsill Lokali tar-Rabat gœamel applikazzjoni malMEPA biex din l-Gœajn tiæi restawrata. Din l-Gœajn tmur lura sew fiÿ-ÿmien u gœandha sinifikat storiku kbir. Infatti mir-riçerka li gœamilna sibna li din gœandha æebel tal-epoka Rumana li probabbilment kien ittieœed mill-Villa Rumana ftit passi ’l bogœod. Fl-antik œafna kienu juÿawha biex jisqu l-annimali, kienet tintuÿa wkoll gœall-œasil talœwejjeæ u kienet l-gœajn prinçipali gœall-komunità tal-bdiewa ta’ din iz-zona.

Infatti din l-gœajn gœadha sal-lum isservi biex ilbdiewa jsaqqu l-gœelieqi tagœhom mill-ilma æieri li jgœaddi minn din l-Gœajn.

Iÿ-ÿmien gœadda sew minn fuq din l-gœajn u bœal kull œaæa oœra l-Gœajn t’Gœeriexem

16 - Diçembru 2012

gœandha bÿonn intervent immedjat biex dan ilwirt storiku jiæi protett

œalli b’hekk inkomplu ngawduh aœna u anki nœalluh wirt gœal uliedna.

Il-perit Daniel Micallef gœamel riçerka dettaljata fuq l-interventi li rridu

nagœmlu biex din l-Gœajn tiæi restawrata u biex din l-istruttura tiæi salvata.

Gœalhekk wara li nœareæ il-permess, œadna d-deçiÿjoni biex il-œaxix kollu li kien hemm fuq issaqaf tagœha jitneœœa œalli b’hekk inkunu nistgœu naraw sew x’hemm bÿonn

isir. Malli neœœejna l-œaxix kollu skoprejna li s-saqaf ta’ din l-Gœajn kellu œafna œsarat strutturali u xi xorok kienu mkissra tant li kienu fi stat imminenti li setgœu jiææarrfu. L-Gœajn kellha partijiet millistruttura tagœha mwaqqa’ wkoll.

Gœalhekk œadna ddeçiÿjoni biex ngœarrfu b’dan kollu lill-Mepa u lill-Heritage Monitoring Unit biex jiæu jispezzjonaw huma wkoll u flimkien insibu soluzzjoni dwar kif ser jitkompla x-xogœol.

F’kaÿijiet bœal dawn, il-progress fix-xogœol ikun b’ritmu mhux daqstant mgœaææel minœabba l-fatt li x-xogœol ikun ta’ natura sensittiva. Bœalissa qed nistennew li jiæu approvati l-minor amendments minn naœa tal-Mepa.

Dan ix-xogœol qed isir bl-gœajnuna finanzjarja mill-bank Awstrijak, ilVolksBank, li qed jgœinuna f’dan il-proæett.

www.rabatlocalcouncil.com

Ma konniex biss aœna bœala kunsill li oææezzjonajna imma kien hemm il-Mepa bœala l-awtorità, kien hemmThe Environment Protection Department, Azzopardi Brothers li gœandhom razzett tal-majjali, l-Assoçjazzjoni tal-Bdiewa, l-Enemalta, il-Water Services Corporation u aœna f’isem ir-residenti Rabtin. Konna nkunu irresponsabbli (jien l-aktar wieœed) li kieku œallejna dan l-iÿvilupp iseœœ f’wieœed mill-isbaœ zoni tar-Rabat.

Konna nkunu qed nonqsu lir-residenti, lill-bdiewa u lir-raœœala li kieku ma oææezzjonajniex. Kien gœalhekk irresponsabbli min prova jÿelleæ il-verità, min prova jkeskes, min prova ma jurix il-verità u min ukoll ta pariri li mhumiex æusti! Dan kollu juri nuqqas ta’ professjonalità u nuqqas ta’ etika u ma jawgurax tajjeb lejn l-integrità tal-individwu.

Safrattant kulœadd qomoÿ u pprotesta meta l-Gvern ried jaœÿen in-nar fl-inœawi ta’ Œad-Dingli. Anki l-Kunsill Lokali ta’ Œad-Dingli (naqbel miegœu mija fil-mija) ipprotesta dakinhar (8 ta’ Marzu 2012) u œa nikkwota t-Times of Malta: Mepa said this evening that its Planning Directorate is recommending refusal of a development permit for a fireworks depot at Tal-Qaws on Dingli Cliffs. Earlier in the afternoon, Dingli council protested over the reactivation of the application for the depot at the former Pulvich Explosives Industries site. The Dingli Local Council main objections were that: The site in question forms part of an area of coastal cliffs which is specifically designated as a Special Area of Conservation of International Importance for its ecological/scientific value.

“Various specific legislation and regulations that have been formulated with the scope of protecting the status of such areas, specify clearly that no such development is to be permitted within the boundaries of these sites. This application would detract the ecological and scientific values of the site in question and be detrimental to its status as a Special Area of Conservation.

Hawn iÿ-ÿewæ kunsilli qed naqblu li ÿ-ÿewæ ÿoni huma Conservation Areas u gœandhom il-bÿonn li jiæu protetti.

M’gœandix gœalfejn inkompli nÿid. L-argument jibqa’ li bœala kunsill gœandna l-obbligu li nipproteæu l-art Rabtija minn kull ÿvilupp li ma jikkumplimentax l-istorja u l-ambjent Rabti. Hekk gœamilna u hekk œa nkomplu nagœmlu.

Sandro Craus Sindku

www.rabatlocalcouncil.com

Kumitat Amministrattiv tal-Virtu’ Aææornamenti: Ilbankina fi Triq Carlo Fiamigo u Francesco Azopardi issa tlestiet. Nisperaw li kif ikollna fondi disponibbli nkomplu gœaddejjin bix-xogœol filbankini tat-toroq li fadal.

Bœala Kumitat aœna nkwetati œafna meta naraw bankini li jkunu nqalgœu minœabba l-gœeruq tas-siæar.

Irridu niftakru li l-bankini qegœdin gœall-uÿu ta’ kulœadd, inkluÿ anzjani li jridu jgœaddu minn fuqhom. M’gœandna assolutament xejn kontra s-siæar, imma aœna wkoll gœandna r-responsabbiltajiet tagœna lejn ir-residenti.

Huwa l-œsieb tagœna wkoll li bœala parti mill-pjan ta’ æestjoni gœat-traffiku fir-Rabat, il-bankina fi Triq il-Buskett, biswit Villa Messina tiæi alineata mill-ædid. Dan fost miÿuri oœra, minœabba li din il-bankina hija dejqa wisq biex takkomoda l-kwantità ta’ persuni li jiffrekwentawha, speçjalment wara li tintemm il-quddiesa. Saru wkoll diskussjonijiet mal-Enemalta sabiex jitneœœew it-tliet arbli tad-dawl li qegœdin ikunu ta’ ostaklu fuq din il-bankina, dan jinkludi wkoll kemm il-wires tad-dawl kif ukoll ta’ servizzi oœrajn jiæu mgœoddijin minn taœt din l-istess bankina.

Skart: Niæbdu l-attenzjoni lir-residenti li l-iskart riçiklabbli jinæabar nhar ta’ Tlieta. Barra minn hekk hemm ÿewæ siti f’Tal-Virtù fejn jintrema skart ta’ plastik, metall, karta u œæieæ. Gœal skart goff çemplu l-Kunsill Lokali fuq 21455000.

Marbut ma’ dan nixtiequ niæbdu l-attenzjoni dwar œmieæ li jkun hemm fil-kantunieri.

Min jinqabad bil-kelb tiegœu iœammeæ, ser jeœel multi ibsin.

Diçembru 2012 - 17

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

X’nimmissja l-aktar mir-Rabat... minn Alistair Bugeja u l-katidral tal-Imdina fil-bogœod, sakemm naslu sa fejn l-Gœajn tasSaqqajja fejn kont inæebbed il-œabel tal-qanpiena.

H

emm min jiÿÿewweæ u jmur joqgœod ‘l isfel!

Hemm min huwa x-xogœol tiegœu li jbiegœdu minn raœal twelidu. Kulmin jaqa’ f’waœda minn dawn iÿ-ÿewæ kategoriji, jgœidlek li r-Rabat jimmissjah œafna, l-aktar meta jkun ‘il bogœod.

Il-œajja hekk hi. Tixtieq xi œaæa l-aktar meta mhux possibli li jkollok. Œadd aktar minn min œalla lirRabat ma jista’ jgœidilna x’jimmisja l-aktar minn raœal twelidu.

Illum ser niltaqgœu ma’ persuna li qed tgœix barra minn Malta gœal raæunijiet ta’ xogœol.

Alistair Bugeja. Jgœix ‘il bogœod iÿda r-Rabat jibqa’ f’qalbu....

18 - Diçembru 2012

Kull kampnar gœandu qanpiena, kull serratura gœandha çavetta, kull Rabti gœandu mœabba. L-imœabba lejn ir-Rabat hija msawra minn aspeti differenti tal-œajja Rabtija, mill-œsejjes tal-qniepen tal-knisja ta’ San Pawl, sat-toroq dojoq kultant imgeÿwrin b’satra ta’ misteru. IrRabat huwa ÿ-ÿwieæ bejn raœal rurali u çentru turistiku u dan hu r-Rabat, tiÿwiqa œelwa ta’ ambjent tipiku ta’ raœal Mediterranju Malti, però distint mill-oœrajn kollha. U dan hu dak li nimisja mir-Rabat mili ‘il boghod fejn noqgœod.

Nimmisja œafna affarijiet mirRabat, xi wœud aktar minn oœrajn.

Nimmisja r-riœa tal-fenek itektek fuq in-nar meta nkun qed nagœmel passejn fit-toroq Rabtin nhar ta’ Œadd. Nimmisja t-tokki tal-arloææ tal-knisja ta’ San Pawl li minjaf kemm ÿammewli wens fl-iljieli twal li kont nagœmel imqajjem nistudja.

Tiæini nostalæija gœas-sensazzjoni li kien ikolli kull darba li kont nitla’ t-triq tar-Rabat riekeb f’ xi karozza tal-linja antika çeklem çeklem, nosserva s-siæar taÿ-ÿnuber waœda aktar imœattba mill-oœra, bis-swar

Nimmisja l-ambjent tal-monti nhar ta’ Œadd fi triq Santa Rita. Kull suq gœandu l-faxxinu tiegœu, huwa fih innifsu studju antropoloæiku tannies tal-lokal: il-œwejjeg, il-œxejjex, il-frott u l-affarijiet li wieœed isib filmonti gœall-bejgœ jgœidu œafna fuq is-soçjetà. Gœandi nostalæija gœallmixjiet fil-kampanja ta’ madwar irRabat: Wied l-Isqof, Wied il-Qlejgœa u l-Buskett, li fiç-çokon u l-umiltà tagœhom joffru wens u serenità.

M’gœandniex xi ngœidu bœala Rabti ma nistax ma nimmisjax il-pastizzi u l-isfineæ tal-incova u l-fran antiki tal-œobÿ.

Widien fir-Rabat

minn Edward Mifsud

Ma nistax ngœid li nimmisja l-festi tar-Rabat, b’mod partikolari ta’ San Pawl u l-Æimgœa l-Kbira gœaliex dejjem sibt mezz kif niæi Malta gœalihom. F’San Pawl sabiex niççelebra l-festa mar-Rabtin, filwaqt li fil-Æimgœa l-Kbira sabiex nipparteçipa fil-purçissjoni.

Il-widien ta’ Malta gœandhom siwi ekoloæiku ewlieni u dan minœabba li huma wieœed mill-ambjenti naturali fuq skala nazzjonali l-aktar sinjuri fl-ispeçi. Il-flora (pjanti) u fawna (annimali) tal-widien jinqasmu f’ÿewæ gruppi: dawk li jgœixu mal-ænub tal-wied u dawk li jgœixu tul il-kanali u n-nixxigœat. Normalment il-parti l-kbira tal-ispeçi lokali li jiddependu mill-ilma matul xi parti miç-çiklu talœajja tagœhom jinstabu finnixxigœat tal-widien. Diversi pjanti annwali u perenni jikkolonizzaw il-qigœan talwied, uœud minnhom huma rari fuq skala nazzjonali minœabba li nsibuhom biss fi ftit inœawi, pereÿempju, il-pjanta perenni rari œafna ‘Persikarja tal-Baœrija’. L-ilma œelu li jinæabar f’qiegœ il-widien hu l-abitat naturali ta’ speçi important œafna bœall-uniku amfibju ta’ Malta ‘Iÿ-ŸrinæMalti’ (Discoglossuspictus), il-granç endemiku protett bil-liæi u filperiklu ta’ estinzjoni ‘Il-Qabru’ (Potamonfluviatilelanfrancoi) u varjetà kbira ta’ invertebrati u insetti bœall-mazzarell u d-damiæelli, u ankè insetti talilma bœall-‘Wirdiena tal-Ilma’.

Forsi ftit jafu li fil-konfini tarRabat hawn bosta widien, fil-fatt l-ikbar numru fil-gÿejjer Maltin.

Dawn jinkludu Wied il-Gerÿuma, Wied il-Fiddien, Wied Rini, Wied Liemu, il-Wied tal-Marça u ilfamuÿ Wied il-Qlejgœa jew Qlejja (Chadwick Lakes). Meta jkunu miÿmuma tajjeb, dawn il-widien huma fost l-isbaœ siti naturali li nsibu fil-gÿejjer Maltin. Apparti li joffru l-ambjent li fih jgœixu diversi annimali u pjanti indigeni, mill-widien jgœaddi œafna ilma tax-xita, li jekk jinœaÿen fi kwantità gœolja, hu sors imprezzabbli biex jissaqqew l-uçuœ tar-raba’. Madanakollu, wied mitluq jitlef is-sbuœija naturali tiegœu u malajr isir post ÿdingat u perikoluÿ. Meta wieœed imur dawra fl-inœawi tar-Rabat u l-Baœrija malajr jinduna f’liema stat jinsabu wœud mill-widien. Hi veru œasra li widien bœall-Wied tal-Marça, il-Wied ta’ Fomm ir-Riœ u l-Wied tal-Kolun jitœallew fi stat ta’ telqa u abbandun b’detriment

Però dak li r-Rabat jagœtih il-œajja huma r-Rabtin li jimlew il-pjazez u l-œwienet, li bl-gœerf tat-triq tagœhom u bis-semplicità tagœhom jagœmlu r-Rabat pajjiÿ speçjali b’identità.

Karattri ikkuluriti li ssibhom filpjazza mal-gœasafar tal-gœana tagœhom, fil-œwienet tat-te, gœand il-barbier u f’kull rokna jgœidu kelma.

Gœandhom xi œaæa xi jgœidu fuq kull œaæa taœt il-kappa tax-xemx, mill-politika barranija tal-Amerikani sal-aœœar passa ta’ gamiem li tkun gœadha kif gœaddiet fl-istaæun tagœha. Kulma hemm bejni u bejn ir-Rabat huwa l-baœar, meded ta’ art, xmajjar u muntanji, imma r- Rabat dejjem jibqa’ jkollu post speçjali f’qalbi.

www.rabatlocalcouncil.com

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

www.rabatlocalcouncil.com

gœall-œlejjaq li jgœixu hemm u l-bdiewa li b’tant dedikazzjoni jaœdmu r-raba’.

Il-Wied tal-Marça jinstab fi stat tal-biki, l-aktar wara lmaltempata qawwija li kellna fil-bidu ta’ Settembru. Mogœdijiet imkissra, œitan tas-sejjieœ imwaqqgœin, ilma æieri gœaddej f’nofs il-mogœdijiet u zkuk, œaxix œaÿin u debri jimblokka l-kanali minn fejn suppost jgœaddi l-ilma. Æibjun kbir li fiÿ-ÿmien kien jintuÿa biex jinœaÿen lilma tax-xita li minnu l-bdiewa kienu jsaqqu r-raba’ tagœhom, illum flok ilma frisk jaœÿen ilma qiegœed, æebel, zkuk nixfin u kull tip ta’ materjal ieœor. Dan il-æibjun gœandu œsarat kbar u gœalhekk l-ilma li jaqa’ fih jibqa’ œiereæ æol-mogœdijiet u jintilef kwaÿi kollu. Evidenti wkoll it-telqa li hemm fiÿ-ÿewæ widien l-oœra.

Is-Sindku tar-Rabat, is-Sur Craus, informani li l-kunsill ilu jilmenta u jiæbed l-attenzjoni tal-awtoritajiet biex il-widien jitnaddfu u jieœdu œsiebhom però jidher li sal-lum b’xorti œaÿina dawn l-ilmenti dejjem waqgœu fuq widnejn torox. Reçentement, manutenzjoni qatt jew ftit li xejn saret u bosta widien ilhom ma jitnaddfu aktar minn 15-il sena. Regolament tal-Mepa ma jippermettix lill-bdiewa jaqtgœu l-qasab u flimkien mal-iskart u t-terrapien mitfugœ illegalment fil-widien jagœmluha impossibli biex l-ilma tax-xita jgœaddi millwidien bla ma ssir œsara.

Dan qed jiswa lill-Kunsill eluf ta’ ewro fi œsarat fit-trejqiet u l-œitan tas-sejjieœ wara li l-widien ifuru bl-ilma tax-xita tal-maltemp qawwi li minn ÿmien gœal ÿmien jaœkem pajjiÿna. Il-widien jibqgœu aspett fondamentali fl-ambjent naturali tagœna u gœalhekk jeœtieæ li jitnaddfu u jkunu indokrati professjonalment. Tant ieœor hu meœtieæ li l-æwiebi jitnaddfu u jissewwew œalli aktar ilma taxxita jinœaÿen minflok jinœala u jitnaqqas l-ammont ta’ ilma li jittella’ mill-boreholes. Dan ma mhux impossibli però jeœtieæ rieda tajba, qalb u impenn lejn il-œarsien naturali ta’pajjiÿna u local tagœna r-Rabat.

Diçembru 2012 - 19

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

Intervista

lir-Rabti Joseph Scerri, minn Mark Fenech Vella

F’din il-œaræa, Mark Fenech Vella iltaqa’ mal-iskultur Rabti Joseph Scerri u flimkien tkellmu dwar it-talent li gœandu s-sur Scerri u dwar il-œafna xogœlijiet tiegœu.

Joe, xi tfisser gœalik l-iskultura?

L-iskultura hija forma ta’ arti.

Naturalment gœalija hija l-aktar forma ta’ arti li nsibha façli biex nesprimi ruœi fiha. Il-fatt li tœoss bis-swaba’ ta’ jdejk u tifforma u timmudella biçça tafal fil-forom li tixtieq, hija sensazzjoni li mhux façli tispjegaha. Il-gost li toœloq karattri u forom b’espressjoni jew b’messaææ li tixtieq jagœtik issodisfazzjon ta’ kreatur.

Fejn tixtieq tasal u xi proæetti gœandek bœalissa u pjanijiet ghall-futur?

Imkien partikulari. Nixtieq biss nasal li jkolli œin biÿÿejjed biex dawk l-istampi çari li gœandi f’moœœi ta’ ideat u karattri li nixtieq nittrasforma f’espressjonijiet artistiçi jkolli xi darba œin biÿÿejjed li nagœmilhom realtà. L-unika ambizzjoni li gœandi hu li xi darba nasal biex nagœmel wirja bi ftit xogœlijiet tiegœi. Jekk jirnexxieli, nispera wkoll li din tœalli effett poÿittiv fuq kull min jaraha.

Kif skoprejt it-talent tiegœek u kif ÿviluppajtu?

Sa minn età ÿgœira niftakar li ma kont qatt nixba’ nœares lejn pittura u skultura speçjalment filknejjes tagœna. Fir-Rabat imbagœad gœandna xorti kbira li dejjem kellna artisti u nies tas-sengœa, skulturi, pitturi, induraturi eçç. Ittrobbija tiegœi f’dan il-lokal naœseb San Æoræ Preca - resin - Rabat 2011 li gœenet biex introduçietni minn

20 - Diçembru 2012

www.rabatlocalcouncil.com

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL ÿgœir œafna ma’ dawn in-nies li œafna minnhom kont nafhom jew kelli x-xorti niltaqa’ magœhom.

Insemmi dawk fosthom li llum ma gœadhomx magœna bhall-iskulturi Frans Galea, Æuÿeppi Galea, Salvu Tonna u naturalment Anton Agius. Fid-dar tagœna ommi ukoll kienet tœobb tpinæi u dejjem niftakar imdendla mal-œajt tad-dar fejn twelidt ÿewæ kwadri kbar li kienet pinæiet ta’ età ÿgœira. Dan œajjarni naqbad jien ukoll il-lapes u nesperimenta. Niftakar li fl-iskola, l-arti kien wieœed mis-suææetti l-aktar preferiti. Kien ukoll suææett li œadt bis-serjetà fil-livell post sekondarju fejn kont ukoll irnexxieli ngœaddi mill-eÿami tal-GCE fillivell avvanzat. Aktar tard wara li ggradwajt fl-Università ta’ Malta f’suææetti oœra, eræajt lura gœall-esperimenti artistiçi billi bdejt naœdem biçça tafal. Iÿda hawn iltqajt ma’ diffikultajiet tekniçi u kelli bÿonn l-gœajnuna.

Iddeçidejt li mmur nistaqsi gœall-gœajnuna lill-iskultur Anton Agius, missier œabibi Chris.

Anton œeææiæni biex barra li niffrekwenta l-istudjo tiegœu, nibda wkoll nattendi l-iskola tal-Arti filBelt, fejn in-neputi tiegœu l-artist Rabti Anton Calleja kien jgœallem. Dan kollu wassalni biex minn hawn bdew snin ta’ tœejjija li swewli biex illum naf dak li naf.

Naf li fir-Rabat in partikolari gœandek il-Monument ta’ Anton Agius. X’hemm aktar?

Gœalkemm ixxogœol tiegœi s’issa ma ppermettilix ÿmien biÿÿejjed biex naœdem daqskemm nixtieq però nistqarr li kelli

www.rabatlocalcouncil.com

Il-monument fil-bronz ta’ Anton Agius fil-funderija del Chiaro fi Pietrasanta, 2010

l-opportunità li naœdem numru ta’ xogœlijiet. Filfatt minbarra l-monument fil-bronÿ li jfakkar lil Anton Agius fir-Rabat gœamilt xogœol ieœor li jinsab fil-Grotta ta’ San Pawl, l-istatwa ta’ San Mark filkartapesta gœall-festa ta’ San Pawl, statwa pjuttost kbira ta’ Santa Kjara li tinsab fil-Monasteru tal-Klarissi f’San Æiljan, ilmonument ta’ Dun Æuzepp Cauchi fir-raœal ta’ San Lawrenz f’Gœawdex, ÿewæ statwi monumentali ta’ San Æoræ Preca u Mons Depiro gœall-festa ta’ San Æuÿepp tar-Rabat u xogœlijiet oœra fi djar privati.

Liema hi dik l-iskultura li tagœtik sodisfazzjon u int kburi biha?

Kulma jirnexxielek toœloq hu tiegœek u allura kollha b’xi mod iqanqlu fik çertu sodisfazzjon.

Jiæri iÿda li meta jgœaddi ÿ-ÿmien tibda tara fihom ÿvilupp kemm fit-teknika kif ukoll fl-interpretazzjoni tas-suææetti varji. L-aktar xogœlijiet gœal qalbi huma dawk li l-aktar kont imœolli liberu fihom. Inœoss li meta l-artist jitœalla jesprimi ruœu fil-libertà, hemm

Waqt xogœol fuq il-monument ta’ Anton Agius - 2009

l-aktar li jista’ joœroæ b’xogœol frisk u b’saœœtu.

X’futur tara gœalliskultura f’pajjiÿna?

Inœoss li llum hawn opportunitajiet kbar gœal min irid jitgœallem u jaœdem. Id-dinja çkienet permezz tal-informatika.

Dak li nipproduçi llum nista’ permezz ta’ siti fuq l-internet bœal facebook u l-bqija, inwasslu malerbat irjieœ tad-dinja fi ftit minuti. L-aççessibiltà u l-opportunità li tesebixxi x-xogœlijiet tiegœek ÿdiedu.

Illum jekk inti tesebixxi fuq l-internet gœandek çans li x-xogœlijiet tiegœek jarawhom eluf ta’ nies u dawn jistgœu jikkummentaw ukoll. Tieœu feedback mingœandhom fi ftit œin.

L-opportunità li wieœed jitgœallem aktar, li jmur jistudja u japprofondixxi l-gœarfien tiegœu f’suææett inkluÿ fl-arti sar aktar komuni u façli. Jibqgœalna l-isfida l-kbira biex nimxu maÿ-ÿminijiet tal-lum. Jiæifieri naœseb li gœandna nagœmlu aktar kuraææ lit-tfal tagœna biex jesperimentaw forom u stili ta’ arti æodda.

Ninkuraææuhom biex

jisiltu minn qalbhom u moœœhom dawk l-ideat u l-espressjonijiet li gœandhom moœbija fihom billi nœalluhom jimirœu mingœajr xkiel.

Gœandek messaææ x’tagœti lir-Rabtin?

X’jidhirlek fuq irRabat? X’gœandek x’tikkummenta fuq din ir-rivista tar-Rabta?

Ir-Rabat, benniena ta’ kultura u arti. Naœseb li gœandna nibdew aœna r-Rabtin stess billi napprezzaw dawk ilœafna affarijiet li nieœdu kif jgœidu l-Ingliÿi for granted. Nixtieq nara firRabat aktar espressjonijiet liberi ta’ arti viÿiva jÿejnu dan il-post mimli storja.

Din ir-rivista tista’ tgœin ukoll billi tfakkar lil dawk l-artisti li æew qabilna u li œallew œafna xogœlijiet imxerrda mal-gÿejjer tagœna u barra minn xtutna wkoll. Inœoss ukoll li din ir-rivista gœandha jkollha aktar spazju biex tqajjem kuxjenza lejn ilpatrimonju li b’xorti kbira jinsab fir-Rabat billi b’mod sempliçi u viÿiv jitqanqal interess lejn dak kollu li jsawwar l-istorja ta’ din il-lokalità.

Diçembru 2012 - 21

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

IR-RABTA

Œidmet il-Kunsill Paving Gœajn Qajjet

Triq Gœeriexem

Triq tal-Fiddien

Tas-Salib

Triq Gœeriexem 22 - Diçembru Lulju 2011 2012

www.rabatlocalcouncil.com

www.rabatlocalcouncil.com

Triq it-Torri l-Aœmar

Diçembru 2012 - 23

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

JUM IR-RABAT

2012

ÆIEŒ IR-RABAT

Il-magœruf storiku, marittimu

LIS-SUR JOSEPH MUSCAT MQR

Unur ir-Rabat - Lara Tonna

24 - Diçembru 2012

Unur ir-Rabat - Pauline Dingli

Unur ir-Rabat - Silvio Vella

www.rabatlocalcouncil.com

www.rabatlocalcouncil.com

fejn tiæi ççelebrata din il-festa

u Rabti, is-Sur Joseph Muscat,

taç- Çintura. Fil-programm œadu

ingœata mill-Kunsill tar-Rabat

sehem il-Clarion Ensemble,

‘Æieœ ir-Rabat’...... l-akbar unur li

il-grupp Nisæa, il-kantanta

joffri ta’ kull sena l-kunsill tal-

Michaela Farrugia u t-tfajjel

lokal. Is-sur Muscat qal li din kienet

Myron Josè Agius. Fid-diskors

sorpriÿa sabiœa gœalih li æie mogœti

tiegœu tal-okkaÿjoni, is-sindku

dan l-unur u dan jimlieh bil-kuraææ

tal-lokal, is-Sur Alexander Craus,

u jœeææu biex ikompli jirriçerka

irringrazzja lil dawk kollha li

aktar . Huwa wiegœed lil dawk

œadu sehem, li fil-maææoranza

kollha preÿenti li ’l quddiem jixtieq

tagœhom huma Rabtin u lil

li jaœdem dwar suææett li jidher

dawk kollha li attendew gœal

li huwa fittizju iÿda realistiku.....

din il-lejla speçjali ddedikata

ir-Rabat u l-Baœar. Il-Kunsill tar-

lir-Rabat tagœna. Huwa qal

Rabat ta wkoll rikonoxximent lil

ukoll li din is-sena 2012 ittemm

Silvio Vella fil-qasam tal-isport, lil

erba’ snin ta’ œidma mill-

Pauline Dingli fil-qasam kulturali

Kunsill fejn kollox kien marbut

u storiku u lil Lara Tonna fil-qasam

ma’ ÿvilupp sostenibbli. Huwa

tal-volontarjat u tal-Edukazzjoni

elenka l-œidmiet li wettaq dan

informali. Din is-sena Jum ir-

il-kunsill f’dawn l-aœœar erba’

Rabat æie ççelebrat il-Æimgœa

snin u semma’ wkoll il-proposti li

31 ta’ Awwissu peress li t-2 ta’

hemm imœejjija gœall-kunsill il-

Settembru (il-æurnata propja)

ædid li jmiss u li jiæi elett f’Marzu

kienet taœbat il-festa tal-Madonna

li æej. Din il-lejla ta’ Jum ir-

taç-Çintura li ta’ kull sena tiæi

Rabat kienet ippreÿentata minn

ççelebrata fir-Rabat mill-Patrijiet

Victoria Privitera waqt li l-innu

Agostinjani. Fil-fatt l-attività saret

Rabat li tkanta mis-soprano

fil-Pjazza Santu Wistin quddiem

Charlene Aquilina temm din

il-knisja ddedikata lil San Mark

l-okkaÿjoni.

Diçembru Lulju 2012 2011 - 25

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

AKTAR DWAR L-ALTAR SPEÇJALI TASSAGRA FAMILJA FIL-KNISJA SAN PAWL FIR-RABAT Jikteb PETER PAUL CIANTAR

Il-Knisja San Mark tal-Agostinjani (Minjatura tal-Konkatidral San Æwann)

Æojjell ieœor fir-Rabat

minn Peter Paul Ciantar Dehra tal-knisja l-qadima f’waœda mill-armi li hemm fuq waœda mit-twieqi tal-kunvent tal-Agostinjani

u skultur Rabti Æuÿeppi Galea. Jiena kemm-il darba tkellimt ma’ Æuÿeppi Galea u dejjem tkellem b’entuÿjaÿmu kbir dwar dan ix-xogœol tiegœu. Is-Sur Galea baqa’ japprezza din il-œidma tiegœu sal-aœœar.

IL-KNISJA SAN MARK MINN ÆEWWA Din hija biss introduzzjoni gœal din il-knisja u l-kunvent tal-Agostinjani li nsibu fir-Rabat.

Naturalment hemm œafna aktar x’wieœed japprezza, speçjalment il-pittura li tiæbor fiha din il-knisja; l-istatwi; l-altar maææur; il-kor; u l-kunvent li huwa wieœed mill-isbaœ ta’ Malta, b’mod speçjali t-taraæ sabiœ tiegœu, it-taraæ irjali li jgœaqqad il-kjostru malparti ta’ fuq ta’ dan il-kunvent. Fil-fatt, ftit Rabtin jafu li t-taraæ ta’ Kastilja huwa kopja ta’ dan it-taraæ tal-Kunvent tal-Agostinjani fir-Rabat.

Il-Knisja ta’ San Mark minn æewwa

L

-istorja tar-Rabat isaœœrek.....u kull fejn tmiss tœoss l-istorja ta’ pajjiÿna. Id-diversi kunventi u knejjes li jsawruh huma xiehda qawwija talimportanza li dan il-lokal arjuÿ dejjem kellu fil-gÿejjer tagœna. Jiena nqis dawn il-knejjes u kunventi firRabat bœala æojjelli fil-qasam tal-arti u l-arkitettura. U æojjell imprezzabbli li wieœed gœandu jiskopri aktar huwa Il-Knisja San Mark jew kif inhi aktar magœrufa magœna, il-Knisja Santu Wistin li jieœdu œsiebha l-Patrijiet Agostinjani. L-Agostinjani æew Malta fis-sena 1383 u kellhom il-kunvent tagœhom barra s-swar tal-Imdina....aktarx fejn illum hemm is-Salib hekk imsejjaœ Normann.

Dan twaqqa’ f’Lulju fl-1551 minn Maltin stess waqt it-theddida ta’ assedju fuq Malta mit-Torok.

L-Agostinjani kellhom jistennew

26 - Diçembru 2012

sat-28 t’Awwissu tal-1555 biex kisbu mingœand il-Kapitlu Katidrali l-kappella ÿgœira ddedikata lil San Mark u ftit djar imæarrfin li kienu jmissu magœha.......l-istess post fejn l-Agostinjani jinsabu llum. Tajjeb li nsemmu li din id-data, (it-28 t’Awwissu, 1555), hi importanti fl-istorja tal-Agostinjani f’pajjiÿna gœaliex fiha bdiet il-preÿenza solida tagœhom f’Malta u Gœawdex.

Minn din l-introduzzjoni toœroæ irrisposta gœaliex il-Knisja tal-Patrijiet Agostinjani fir-Rabat hija msejœa l-Knisja San Mark. Risposta sempliçi: gœaliex il-knisja œadet il-post talkappella ÿgœira li kien hemm qabel, iddedikata lil San Mark. U xhieda ta’ dan insibu li l-arkata tal-bieb tal-kappella l-qadima gœadha tidher fuq il-bieb tal-æenb tal-Knisja, il-bieb li jagœti lejn is-Saqqajja. Mhux hekk biss, f’waœda mill-armi li hemm taœt waœda mit-twieqi tal-faççata tal-kunvent insibu minquxa din ilkappella. Gœalhekk ukoll il-kwadru titulari ta’ din il-knisja preÿenti huwa ta’ San Mark. Dan biex ifakkarna li fl-imgœoddi, f’dan il-post kien hemm knisja ddedikata lil dan il-qaddis evanæelista. Din il-pittura sabiœa hija xogœol ta’ barrani. Taœt dan

il-kwadru ta’ San Mark hemm ixxbieha ta’ Santu Wistin biex jagœtina l-messaææ li din il-knisja jieœdu œsiebha l-Patrijiet Agostinjani.

Il-Knisja San Mark gœandha valur kbir. Biÿÿejjed ngœidu li din ilknisja hija xogœol tal-famuÿ arkitett Ælormu Cassar.....l-istess arkitett li bena San Æwann fil-Belt. U aktar u aktar minn hekk, din il-knisja hija minjatura ta’ dan il-Konkatidral, gœalhekk kienet ta’ gœajnuna kbira gœal Ælormu Cassar fit-tfassil tiegœu tal-Konkatidral fil-Belt. U nsemmu wkoll li aktarx Ælormu Cassar jinsab midfun f’din il-knisja. U tassew xœin tidœol fil-knisja tibqa’ impressjonat bl-arkitettura li ssaltan fiha. Din il-knisja hija mibnija fuq numru ta’ pilastri bil-panewijiet li fuqhom idur gwarniçun mad-dawra tal-knisja kollha. U meta wieœed ikun fil-knisja gœandu wkoll japprezza n-navi tagœha li jibdew minn kolonna nofs tond magœquda ma’ dawn il-pilastri.

Il-knisja gœandha wkoll prospettiva sabiœa li verament tagœmel l-aqwa gieœ lid-dekoratur tagœha Giovanni Galdes. Anke l-knisja hija mdawla tajjeb b’numru ta’ twieqi kbar minn kull naœa. Is-saqaf nofs tond tagœha huwa meravilja.....xogœol l-induratur

www.rabatlocalcouncil.com

Il-post fejn aktarx huwa midfun Ælormu Cassar

www.rabatlocalcouncil.com

Fl-aœœar œaræa tar-rivista tal-Kunsill ‘Ir-Rabta’ kont ktibt artiklu çkejken dwar l-altar tas-Sagra Familja li, fil-fehma tiegœi, huwa altar speçjali, kemm minœabba l-pittura sabiœa tiegœu, kif ukoll minœabba œwejjeg oœra li ser nitkellmu fil-qosor dwarhom illum. Ktibt li din il-pittura ta’ Francesco Zahra tagœti importanza liç-çentru tagœha li huwa l-figura ta’ Kristu flimkien ma’ ommu Marija u ma’ San Æuÿepp. Jekk niflu sewwa l-kwadru naraw li fuq in-naœa ta’ San Æuÿepp hemm il-Qaddis San Sidor, il-qaddis patrun tal-bdiewa, u fuq in-naœa l-oœra, maæenb il-Madonna, is-Sur Aris Cefai, (li japprezza œafna x-xogœlijiet ta’ din il-Knisja Kolleææjata u proto-Parrokkjali), jgœidilna li l-qaddis huwa San Nikola minn Tolentino li fir-Rabat, b’mod speçjali f’din il-Knisja, kien hawn devozzjoni speçjali lejh. Taœt il-kwadru tas-Sagra Familja naraw ukoll pittura ovali ÿgœira iÿda interessanti li tirrappreÿenta l-Mewt ta’ San Æuÿepp ...... verament pittura li œarget minn id ta’ mgœallem kbir filqasam tal-arti ...... pittura tajba u dettaljata ...... xogœol ukoll ta’ Zahra. Din il-pittura ta’ Francesco Zahra fil-Knisja San Pawl gœandha mad-dawra tagœha skultura fil-æebla Maltija magœmula minn Pietro Paolo Zahra, missier il-pittur famuÿ Francesco. L-iskultura saret fis-sena 1743 u jekk wieœed jifliha sewwa jara fiha maestrija kbira, l-aktar fil-figuri tal-erba’ anæli, tnejn fuq kull naœa, li verament iÿejnu bosta partijiet ta’ din ilprospettiva mill-isbaœ. F’din l-iskultura ta’ missieru, ibnu, Francesco Zahra, tana wkoll ÿewæ xogœlijiet oœra ta’ pittura. Fuq naœa hemm San Injazju ta’ Loyola u fuq in-naœa l-oœra hemm San Franæisk ta’ Paola. Is-Sur Paul Cilia li wkoll jieœu interess kbir fix-xogœlijiet tal-arti li tœaddan din il-knisja ddedikata lil San Pawl, qalli li kien Pietro Paolo Zahra li xtaq li ibnu, il-pittur Francesco Zahra, jagœmel il-pittura ta’ dan l-altar. Mingœajr dubju ta’ xejn, dan l-altar huwa komplet artistikament u joffri ÿewæ kapulavuri ...... pittura u skultura.

Faççata ta’ dan l-altar hemm ieœor. L-inkwatru ta’ dan l-altar huwa tal-Qalb ta’ Æesù, u wkoll œareæ mill-istess ÿewæ artisti: pittura ta’ Francesco Zahra u ta’ missieru, Pietro Paolo, bl-iskultura mad-dawra tal-kwadru. Iÿda b’differenza. Fil-fehma tiegœi dan l-altar tal-Qalb ta’ Æesù huwa xi ftit inferjuri gœallaltar tal-faççata. Min jaf x’kienet ir-raæuni gœal dan? Jiena naœseb li minœabba l-finanzi. Iÿda biex inkun gœedt kollox dwar dan l-altar tal-Qalb ta’ Æesù, jista’ jkun (nirrepeti jista’ jkun) li l-Moviment tan-Nazzareni - li ried jagœti dehra ædida u oriæinali lill-arti fl-aœœar nofs tas-seklu 19 - il-baqqun fatali tagœhom laœaq tajjar biss anælu minn kull naœa tal-iskultura li kien iÿejjen aktar din il-prospettiva tal-altar tal-Qalb ta’ Æesù fil-korsija tal-Knisja San Pawl fir-Rabat.

Diçembru 2012 - 27

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL

Il-prospettiva

tal-altar maææur

fil-Knisja Ta’ Æieÿu tœaddan xogœol sabiœ tal-famuÿ Gagini ...

Imma!!!!

Il-Knisja Santa Marija ta’ Æesù, magœrufa aktar bœala l-Knisja Ta’ Æieÿu fil-lokal tagœna r-Rabat, tœaddan diversi xogœlijiet kbar tal-arti. Din il-knisja jieœdu œsiebha l-Patrijiet Franæiskani Minuri ... il-Patrijiet tal-Art Imqaddsa.

Mingœajr dubju ta’ xejn, din hija waœda mill-knejjes l-aktar iffrekwentati firRabat u l-popolarità tagœha tidher l-aktar fil-festa ta’ San Æuÿepp, li ssir fil-æurnata tiegœu (19 ta’ Marzu), u filÆimgœa Mqaddsa. Minn din il-knisja toœroæ il-Purçissjoni tal-Æimgœa l-Kbira li œafna jsostnu li hija l-Purçissjoni talÆimgœa l-Kbira l-aktar antika f’pajjiÿna.

Naturalment marbut ma’ din il-knisja nsibu s-Santwarju ta’ San Æuÿepp li tieœu œsiebu waœda mill-fratellanzi l-aktar antiki f’pajjiÿna ... il-Fratellanza ta’ San Æuÿepp. Meta wieœed jidœol f’din

L-istatwa ta’ Santa Marija Madalena

28 - Diçembru 2012

www.rabatlocalcouncil.com

MAGAŸIN TAL-KUNSILL il-Knisja Ta’ Æieÿu, l-ewwel gœall-istatwa tal-Madonna Jingœad li Gagini kien ta’ œaæa li tiæbed l-attenzjoni bil-Bambin magœmula gœajnuna fix-xogœol talhija l-prospettiva tal-altar mill-magœruf skultur famuÿ skultur mondjali maææur (ritratt xelug).

Taljan Antonello Gagini.

Michelangelo meta dan Fiha dehra mill-isbaœ ta’ Il-fama ta’ dan l-artist kien qed jaœdem fuq ilskultura fil-æebla Maltija hija mondjali u b’xorti qabar ta’ Papa Æulju f’San li ddawwar il-kwadru tajba aœna nistgœu Pietro in Vincoli (Ruma) titulari tal-Viÿitazzjoni napprezzaw din il-biçça ... qabar li llum huwa tal-Madonna mpitter xogœol tiegœu li hija waœda magœruf bœala l-famuÿ minn Æuÿeppi Hyzler, mill-aœjar li gœandu.

Mosè ta’ Michelangelo. il-fundatur tal-Moviment Œarsu lejn l-istatwa ... ilImma ... Jiena fit-titlu tan-Nazzareni f’Malta. F’din panneææ (jiæifieri d-drapp) ta’ din il-kitba gœedt li il-faççata (fuq it-titular) tal-Madonna taœsbu li l-prospettiva tal-altar naraw ukoll pittura œafna huwa drapp veru u mhux maææur fil-Knisja Ta’ Æieÿu iÿgœar iÿda mill-isbaœ tasirœam, dak il-materjal tœaddan xogœol sabiœ talSantissima Trinità. Din hija kiesaœ u çass. Œarsu lejn ilfamuÿ Gagini ... Imma!!!!!! pittura tal-famuÿ Favray majjistrija tal-Bambin ... ilIl-pedestall ta’ din l-istatwa, u dan il-kwadru gœandu fisqija tal-Bambin imdawra (jew aœjar il-baÿi, sejœulha wkoll il-firma ta’ Favray u d-data 1759. Insemmu wkoll li f’din il-prospettiva, fil-post tat-tabernaklu tal-altar, hemm kwadru ÿgœir œafna li juri lil Æesù f’idejn is-Suldati Rumani... kwadru interessanti œafna li jgœidu li huwa xogœol ta’ Parmigianino.

Dan huwa xogœol fin œafna u huwa xogœol fil-minjatura. Mat-titular hemm ukoll ÿewæ kwadri laterali tal-famuÿ pittur Malti Francesco Zahra ... kollox magœqud b’sengœa u armonija kbira ta’ Il-Madonna bil-Bambin magœmula mill-magœruf skultur Taljan Antonello Gagini skultura dettaljata marbuta kif jixraq mal-arma ta’ ma’ qaddu taœsibha ta’ li tridu), qiegœed fil-Muÿew San Franæisk ... l-arma veru u mhux irœam. tal-Arti fil-Belt Valletta. U tal-Patrijiet Franæiskani Sider il-Bambin taœsbu tant hija prezzjuÿa din ilMinuri. Dan li semmejt laœam veru. Il-œarsa baÿi li minbarra li tagœmel jagœti xhieda tal-majjistrija sabiœa mimlija œniena din l-istatwa kompluta, artistika u kbira li tgawdi tal-Madonna tœaddan lil f’dan il-pedestall hemm din il-prospettiva f’din binha l-Bambin. Il-wiçç anki l-firma tal-artist il-knsija li ddur magœna tal-Madonna (qisu wiçç Antonello Gagini. Kif kien u forsi qatt ma waqafna naturali u mhux skulturat li dan il-pedestall sab ruœu biex nammiraw dawn ilfl-irœam) ... u tant u tant fil-Muÿew tal-Arti? Saru xi œwejjeæ kbar u sbieœ fl-arti œwejjeæ oœra, hekk li talbiet formali biex dan tal-pittura u tal-iskultura. l-aqwa kritiçi tal-arti jdumu il-pedestall jinæieb lura filIÿda nistqarr magœkom, œin twil jitkellmu dwar Knisja Ta’ Æieÿu r-Rabat? dan mhux kollox ... gœax is-sbuœija ta’ din l-istatwa Dawn il-mistoqsijiet, u din il-prospettiva tœaddan tal-irœam ta’ dan il-famuÿ aktar, isiru dejjem meta fiha kapulavur ieœor tal-arti skultur li twieled f’Palermo wieœed jitkellem dwar din ... din id-darba skultura fis-sena 1478 u miet fl-età l-istatwa u l-pedestall ta’ fl-irœam ... u ngœidha ta’ 58 sena.

Gagini. Jiena nista’ ngœid mingœajr tlaqliq ta’ xejn Hemm œafna x’tgœid li l-pedestall sab ruœu ... kapulavur kbir tal-arti dwar dan Gagini ... iÿda l-Muÿew tal-Arti wara li din f’pajjiÿna. Qed nirreferi ngœid biss œaæa waœda. l-istatwa kienet gœall-wiri

www.rabatlocalcouncil.com

IR-RABTA fis-snin 30 u l-pedestall qatt ma æie lura fil-knisja.

Naturalment jiena nista’ ngœid ukoll li l-Patrijiet Franæiskani Minuri kemmil darba gœamlu talbiet u ltaqgœu mal-ogœla uffiçjali.

Dan sabiex il-pedestall jiæi lura fil-Knisja Ta’ Æieÿu r-Rabat u jitpoææa f’postu, jiæifieri taœt l-istatwa, u b’hekk l-istatwa tkun tidher kompluta u titqiegœed f’postha mill-ædid, fl-altar fejn illum hemm l-istatwa kbira ta’ San Franæisk.

Insemmu wkoll li flistess knisja, fil-Kappella ddedikata lil Sant’Antnin u li oriæinalment kienet imsemmija l-Kappella talMadalena, hemm statwa oœra, din id-darba ta’ Santa Marija Madalena ... iÿda din hija attribwita lilliskultur Gagini... m’aœniex çerti dwar dan, jiæifieri jekk hijiex ta’ Gagini jew le ... iÿda anki hawn wieœed irid japprezza wkoll kapulavur ieœor tal-arti. Statwa œelwa œafna mimlija dettalji ... ir-ras tal-qaddisa, b’mod speçjali f’xagœarha.

L-ilbies imÿewwaq b’panneææi diversi. Naraw ukoll dettall sabiœ fil-vaÿett tal-alabastru u tant u tant dettalji oœra li fiha din l-istatwa ta’ Santa Marija Madalena (ritratt xellug).

Oriæinalment dawn iÿÿewæ statwi tal-irœam (il-Madonna bil-Bambin u Santa Marija Madalena) kienu miÿbugœa. Tajjeb li wieœed jinnota li dawn iÿ-ÿewæ statwi tal-irœam saru qabel æew il-Kavallieri f’Malta u gœalhekk dan huwa xhieda li juri li l-arti f’Malta bdiet qabel æew il-Kavallieri f’pajjiÿna.

Naturalment f’din il-knisja Franæiskana hemm œafna xogœlijiet oœra kbar tal-arti u ’l quddiem nitkellem dwarhom ukoll.

Diçembru 2012 - 29

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL - artiklu Dominic Micallef

L-esperjenza tiegœi

fix-xelter tal-Gœalqa ta’ Kola (ta’ Fuq il-Pitkali) Œafna mill-kunsilli Lokali f’Malta, qed jagœmlu minn kollox biex ifakkru t-tbatija u l-qagœda miÿera li konna ngœixu fiha matul l-aœœar gwerra dinjija. Gœal din ir-raæuni, f’œafna lokalitajiet madwar Malta qegœdin jinfetœu dawn ix-xelters millKunsilli Lokali li qegœdin iservu, mhux biss bœala Muÿew, imma qegœdin jagœtu dehra wkoll ta’ kif konna ngœixu, aœna li konna tfal u t-tbatija tal-æenituri tagœna.

30 - Diçembru 2012

Fir-Rabat hawn œafna xelters. Ser nagœti daqqa t’gœajn lejn ix-xelter li ommi u missieri, flimkien ma’ gœaxar uliedhom (fosthom jien) u li erbgœa minnhom mietu trabi, konna ngœixu fih matul issnin tal-gwerra. Dan ix-xelter qiegœed œdejn L-Gœalqa Ta’ Kola, jew aœjar Fuq il-Pitkali, fejn illum hemm ilparkeææ gœall-karozzi u l-monument taliskultur Anton Agius.

Spjegazzjoni TaÿŸewæ Ismijiet: Dan l-ispazju kien

imdawwar b’gœoli ta’ xi sular, b’œajt tas-sejjieœ u mimli œamrija œamra. Ma niftakar qatt li din l-gœalqa kien fiha xi siæar jew xi xtieli oœra. Li niftakar ÿgur hu li t-tfal subien ta’ dawk l-inœawi, konna nqattgœu s-sigœat nilagœbu f’din l-gœalqa kollha œamrija. Wara konna mmorru d-dar u mhux l-ewwel darba li qlajna xi daqqtejn mingœand ommi.

Dwar l-isem ta’ din l-gœalqa qatt ma sirt naf minn fejn æie, imma naœseb li xi

darba kienet proprjetà ta’ xi œadd jismu Kola.

Gœaliex konna nsibuh ix-Xelter ta’ Fuq IlPitkali? Gœal min ma jiftakarx, dawk il-œwienet u d-djar fittarf ta’ Triq San Pawl u l-parti t’isfel ta’ Triq il-Karrijet, kienu kollha parti mill-Pitkali.

Jien niftakar it-toroq imsemmija kienu jkunu miÿgœudin mezez waœda maæenb l-oœra, mimlijin b’kull xorta ta’ frott, patata u œaxix ta’ kull lewn. Ittriq kienet tkun qisha tapit b’œafna kuluri.

Mhux darba u tnejn

www.rabatlocalcouncil.com

IR-RABTA

MAGAŸIN TAL-KUNSILL konna ngœaddu niæru u teœel xi frotta jew tadama ma’ jdejna.

Gœal min ma jafx, mezza kienet bœal qoffa kbira li tesa’ œames wiÿniet.

Djar Minflok Xelter Ta’ min ikun jaf li fil-bidu tal-gwerra ma kienx hawn xelters, imma l-awtoritajiet kienu jsibu djar antiki, li kien ikun fihom l-arkati jew œnejjiet u kienu jiddikjaraw li dawn id-djar kienu tajbin biÿÿejjed u jifilœu gœall-attakki tal-ajru. Lill-æirien li kienu jgœixu f’dawk l-akkwati kienu jgœidulhom , biex meta jisimgœu s-sirena tingœi, imorru jistkennu f’waœda minn dawn id-djar.

Waœda minn dawn id-djar kienet id-dar tagœna f’72, Triq Doni.

Fil-Grotta Ta’ San Pawl Niftakar meta konna mmorru filGrotta Ta’ San Pawl.

Konna ninÿlu isfel nett, fejn hemm l-artal ta’ San Pawl u dak l-ieœor ta’ San Luqa. Kulœadd jitlob u jgœid ir-ruÿarju.

Niftakar tajjeb ukoll li xi wœud kienu jgœidu li kultant kienu jaraw saçerdot iqaddes, li kif kien jispiçça jqaddes, kien jisparixxi u œadd ma jarah iÿjed! Œadd ma kien jaf min kien dan is-saçerdot.

Il-Mina Tal-Griegi Fl-Imdina:

www.rabatlocalcouncil.com

F’okkaÿjoni oœra, gœal xis-siegœa ta’ billejl, gœamel air raid. Ommi qajmitna, qisna mæienen u b’æirja waœda tlaqna lejn l-Imdina biex nistkennu taœt il-mina t’isfel. Kif wasalna fuq il-pitkali (fit-tarf ta’ Triq San Pawl), rajt xena mill-isbaœ, li qatt ma kont rajt bœala f’œajti. Kien bnazzi u l-arja kienet çara.

Fuq in-naœa tal-lemin tagœna, int u tœares lejn is-Saqqajja, rajt il-qamar, kbir u tond qisu ballun kbir taddeheb. Kif wasalna fil-Mina Tal-Griegi fl-Imdina, jew aœjar il-Mina Ta’ Sant’Anna, li tiæi taœt It-Trunçieri (Howard Gardens), filFoss tal-Imdina (li sa ftit ilu kien il-grawnd tal-futbol), sibna li ÿ-ÿewæ bibien, kbar u œoxnin, kienu kwaÿi magœluqin. Kif dœalna qalb ir-rassa tal-œafna nies li kien hemm, waqgœet bomba eÿatt fuq din il-mina.

F’rokna, fis-saqaf ta’ din il-mina, kien hemm speçi ta’ toqba kwadra li kienet tagœti gœal æo xi gœalqa fuq il-mina. Mat-tifqigœa, kulœadd iwerÿaq. Tfal jibku, foga kbira ta’ œamrija u æebel, li niÿel minn din ittoqba. L-ommijiet jibku u jrossu lil uliedhom magœhom, fost il-biki u t-talb lil Sant’Anna. L-idea

tiegœi hija li dakinhar œadd ma weææa’ jew miet.

Ix-Xelter Ta’ Fuq Il-Pitkali: Dan ix-xelter kellu tliet entraturi u bokka gœall-arja. L-entratura prinçipali kienet quddiem dawk iÿ-ÿewæ œwienet tat-te fit-tarf ta’ Triq San Pawl, int u sejjer lejn l-Imdina.

Kont tinÿel b’taraæ wieqaf u xi ftit dejjaq.

Kif tispiçça dan it-taraæ kont issib fuq il-lemin bieb tal-œadid forma ta’ kançell u li kien jinfed mal-Knisja Ta’ Duna. F’din il-Knisja kien hemm tal-ARP. Fuq in-naœa l-oœra, jiæifieri fuq ix-xellug, kien hemm kurutur ftit wiesa’ imma mudlam, li kien jibqa’ sejjer sa taœt fejn illum hemm iÿ-zebra crossing li hemm quddiem ilmonument ta’ San Æuÿepp. Hemm kien hemm bokka magœluqa bi grada talœadid, naturalment, biex tagœti l-arja gœal æox-xelter. Dan il-kurutur, taœt din il-bokka, kien iservi gœall-uÿu naturali tannies. Niftakar œafna çaflis u ntiena. Mela, kif kont tinÿel it-taraæ, kont tista’ tara x’kien hemm fuq ix-xellug u fuq il-lemin. Il-faççata kien il-qofol tax-xelter.

Kien passaææ wiesa’ mhux œaÿin u gœoli xi ftit aktar minn sular.

Matul dan il-kurutur,

fuq il-lemin, kien hemm numru mhux œaÿin ta’ Kruççetti.

Dawn kienu qishom xkafef tal-injam, ipoææu fuq kanen tal-œadid, imdaœœlin fil-œajt. Kienu jkunu tnejn tnejn fuq xulxin u fuq kull kruççetta kienu jorqdu ÿewæ persuni. Mhux darba u tnejn, xi omm, li kien ikollha t-tfal, kienet tgeddishom magœha, qisha qroqqa bil-flieles.

Niftakar tajjeb ukoll, li kien hemm raæel li kien jibqa’ fix-xelter lejl u nhar. Ma kienx joœroæ minn hemm lanqas bejn air raid u ieœor, biex forsi jieœu ftit arja, kif kien jagœmel kulœadd.

Wara ftit tal-æimgœat, jew xhur, dan ix-xelter tniffed ma’ ieœor, li kien tœaffer fit-tarf ta’ Triq il-Karrijiet ma’ Triq Zondadari, jew kif inhi magœrufa mir-Rabtin, it-triq tassorijiet (Agostinjani).

Din l-entratura kienet eÿatt fuq il-bankina fejn illum hemm il-bus stop tal-Arriva. Dawn, mela kienu ftit mittifkiriet awtentiçi ta’ tfuliti, kif niftakarhom jien. Minn dawn ittifkiriet æejt imnebbaœ bl-idea tal-Monument Tal-Gwerra u li bl-inizjattiva talArçikonfraternità ta’ San Æuÿepp, twaqqaf ftit passi ‘l bogœod mix- xelter tal-Gœalqa ta’ Kola.

Diçembru 2012 - 31