1
1080
1080
AmĂŠlie Jageneau Miep Linssen Emmanuel Van Oost Lukas Versteele
2012-2013 Katholieke Universiteit Leuven Stedelijk ontwerp Site weststation
Inhoud
inhoud 1 situering 2 analyse 4 visie 6 concept 10 markt 14 functies 18 verstedelijkt landschap 20 horizontale snedes 22 verticale snedes 36 semi-collectief plein 48 woningtypologie 50 duurzaam bouwen 54
1
2
Situering
SINT-JANS MOLENBEEK Molenbeek is een gemeente met een bewogen geschiedenis. Het evolueerde van een landbouwdorp naar een dicht verstedelijkt samenvoegsel van woningen en restanten van een uitgedoofde industrie.
Situering
GESCHIEDENIS Gedurende de 12e eeuw was Molenbeek een landbouwgemeente vlakbij Brussel die omgeven was door weilanden en bossen. Het was gelegen langs een belangrijke invalsweg, de Genstesteenweg, en kende 400 inwoners. Het begin van de industriĂŤle revolutie zorgde voor enkele grote omwentelingen in en rond Brussel. Zo werd er in de 19e eeuw in Molenbeek het kanaal van Charleroi aangelegd en werd er een station gebouwd, het Weststation, dat voornamelijk voorzag in goederentransport tussen Vlaanderen en WalloniĂŤ.
Er vond een enorme bevolkingsgroei plaats die resulteerde in 40 000 inwoners in 1880. Als gevolg hiervan zwol Brussel aan. De stad breidde zich uit naar de buurtgemeenten in het westen. Dit mondde uit in een tweedeling van Molenbeek in enerzijds historisch Molenbeek en anderzijds hoog Molenbeek, gekenmerkt door residentiĂŤle woonblokken en parken. De industrie die zich ondertussen in Molenbeek had gesetteld, verplaatste zich buiten de gemeente naar de industriezones. Momenteel is Molenbeek een sterk groeiende gemeente. Tussen 2000 en 2010 groeide de bevolking van 75 000 tot 100 000 inwoners. Het is een verouderde industrie-en woongemeente met een grote allochtone bevolking.
3
Molenbeek heeft op dit moment te kampen met een hoge criminaliteit, verkrotting en verstoringen van de openbare orde.
OPGAVE Op een interessant gelegen site aan de grens tussen oud en nieuw Molenbeek worden 109 woningen met verschillende statuten gevraagd. De driehoekige site heeft een beperkte oppervlakte (0,65 hectare) en er wordt een V/T index verlangd van 3.
Analyse
4
DRUKKE VERKEERSDOORSTROOM Een belangrijk kenmerk van de site is het drukke verkeersknooppunt rond het Weststation. Hier komen metro, tram, bus, auto en fiets samen. Dit vormt uiteraard een grote hindernis voor de zwakke weggebruiker.
AS TUSSEN HOOG EN LAAG MOLENBEEK Bovendien is de site gelegen op de grens tussen oud en nieuw Molenbeek, tussen laag en hoog Molenbeek, met vlak achter het Weststation het Marie-JosĂŠpark, dat een rustpunt vormt in alle drukte. De verbinding met het Weststation is dus heel belangrijk en de site heeft potentieel om een ankerpunt te worden.
Analyse
VERBINDING Daarom werd een verbinding in de vorm van een tunnel voorzien die een connectie maakt tussen het te ontwerpen terrein en het station. Aan de kop van de site wordt ruimte gelaten die de dynamiek, kenmerkend voor het Weststation, doortrekt. Wandelaars worden zo naar de site toegetrokken en de tunnel vormt een veilige doorgang voor pendelaars en schoolgaande kinderen van oud Molenbeek naar het station. Ten noorden van het Weststation is er een nieuwe handel- en groenzone gepland. De route onder het verkeersknooppunt door zal in de nabije toekomst dus nog belangrijker worden.
5
Visie
6
MOLENBEEK ALS METROPOOL “Op zoek naar een andere invulling voor stedelijk wonen...”
Molenbeek is een veelbesproken gemeente in België. Het staat bekend als een moeilijke buurt met grote sociale problemen en een groot aantal allochtone inwoners. Er is veel criminaliteit, een groot aantal verkrotte woningen, een lage woonkwaliteit en veel straatvuilnis, ondanks het potentieel aan mooi aangelegde wegen. Ondanks de negatieve kanten van Molenbeek heeft deze gemeente ook troeven. Aangezien Brussel zich blijft uitbreiden, behoort Molenbeek meer en meer tot het centrum van Brussel. Dankzij deze ligging is het de ideale uitvalsbasis voor talloze pendelaars. De site die wij toegewezen gekregen hebben, speelt nog meer in op dit voordeel gezien de korte afstand tot het Weststation. Deze buurt verdient dus duidelijk een herwaardering en de site die ons toegekend is vormt daar dankzij de ligging de ideale aanzet voor. Het nabij gelegen Weststation vormt een van de meest levendige plekken in Molenbeek. Die dynamiek zouden we dan ook graag doortrekken in het project. Het straatniveau van de site wordt een grote open ruimte om zo lucht en licht binnen te laten en een grote transparantie te creëren. We zien deze ruimte als een verstedelijkt landschap: aangelegd maar met geïntegreerd groen. Op die manier wordt een deel van de ingenomen ruimte terug gegeven aan de buurtbewoners, die momenteel de site actief in gebruik nemen met volkstuintjes en als speelweide. Ook het hoofdgebouw van de oorspronkelijke brouwerij Vandenheuvel is een interessant monument dat in de aandacht mag staan. Door de brouwerij te verbinden met de site via het historische brugje en aansluitend een lift, zien we een dynamische woon- en werkrelatie ontstaan waarin zowel de brouwerij als de site betrokken zijn. De brouwerij wordt voorzien van een drieledige opdeling; op het gelijkvloers bevinden zich commerciële functies, niveau 1 is voorzien van kantoren en de woningen zijn bovenaan gelegen.
Naaststaande gegevens dateren van 2002.
Visie
7
Oververtegenwoordiging zonder klein comfort Oververtegenwoordiging van klein comfort Gemengd met vooral middelmatig comfort Gemiddeld Sterke oververtegenwoordiging van middelmatig comfort Oververtegenwoordiging van groot comfort Overwegend groot comfort
Comfortzones
Visie
8 0 - 17 18 - 34 35 - 65 65 +
Leeftijdsgroepen
231 100 - 39 900 20 100 - 23 000 17 600 - 20 000 15 100 - 17 500 0 - 15 000
Jaarsalarissen
Visie
9
sociaal in moeilijkheden sociaal in grote moeilijkheden in gentrificatie migranten in grote moeilijkehden migranten in lichte moeilijkheden
Typologie
37 - 56 % 27-36 % 19-26 % 13 - 18 % 4 - 12 %
Werkloosheidspercentage
10
Concept
CONCEPT Het begrip buren tot een hoger niveau tillen.
Concept
BOUWBLOKTYPOLOGIE De bebouwing in de omgeving bestaat voornamelijk uit standaard stedelijke bouwblokken. Vanuit deze typologie werd vertrokken bij het ontwerp. De problematiek bij deze bouwvolumes bevindt zich in de binnenruimtes, die meestal spontaan opgevuld worden met allerhande “koterij� en zo leiden tot talrijke donkere hoeken.
11
Concept
12
OMHOOG HEFFEN VOLUME Door het volume omhoog te heffen, wordt er een interessante oplossing geformuleerd voor deze moeilijkheden. Er ontstaat een open en luchtige structuur, met een hoge transparantiegraad. Bovendien wordt de volledige oppervlakte terug gegeven aan de omgeving. Hierdoor ontstaan nieuwe circulatiemogelijkheden, met vooral aandacht voor de zwakke weggebruikers. Door het opheffen van de woningen ontstaat er een dubbele gelaagdheid tussen publiek en privaat, met enerzijds het verstedelijkt landschap op straatniveau en anderzijds de volumes in de lucht. Deze extra gelaagdheid laat toe de site dubbel te gebruiken.
ONTSTAAN STRAAT Door het omhoog duwen van het bouwblok wordt een straat bekomen langs de huizenrij, die de mogelijkheid biedt om met de fiets tot aan je eigen voordeur te komen. De straat is publiek, althans niet afgesloten door een poortje, maar er is wel een mentale barrière, door het verschil met het straatniveau. Het geeft gelegenheid tot ontmoeting en fungeert daarenboven als een buffer voor de geluidshinder van de Ninoofsesteenweg. Het geheel ontplooit zich als een wijk voor de bewoners. De gemeenschap wordt tot op een ander niveau getild en zo ook de woonkwaliteit. Hierdoor wordt een totaal andere invulling gegeven aan het stedelijk wonen.
Concept
13
AANGEPASTE HOOGTES
INSPRINGEN
Aangezien de site gelegen is op de as tussen oud en nieuw Molenbeek en juist naast het Weststation, vraagt deze bijna om een landmark. Niet alleen is dit een herkenningspunt voor het Weststation, het leidt ook de mensen door naar de open ruimte die erachter ligt en het geeft de bewoners panoramische zichten over Molenbeek. Aan de andere zijde, bij het intiemere straatje, vragen de kleine rijhuisjes om een lager volume. Hier wordt het volume naar beneden geduwd voor een semi-collectieve ruimte; een plaats voor ontmoeting.
Door verschillen in hoogtes en door inspringende gevels wordt er een interessant gevelbeeld gecreĂŤerd dat de korrel van het geheel verkleint. Het oogt als aparte entiteiten in een groter geheel, alhoewel de woningen niet gevelgebonden zijn. De inspringingen geven rustplekken op de tocht naar boven en dankzij het verschil in hoogtes van de volumes is er de mogelijkheid voor dakterrassen.
14
Markt
MARKT De ge誰ntegreerde markt is een boeiend gegeven en vormt een bruisend onderdeel van de site. Het natuurlijke hoogteverschil laat toe de markt gedeeltelijk onder de grond te plaatsen met als gevolg dat het verstedelijkt landschap over twee niveaus loopt: men kan vanaf de kop van het project lopen over de markt en vervolgens zakken tot het lager gelegen deel waar zich de ingang van de markt bevindt. Een grote raampartij nodigt uit de markthal binnen te treden en laat zichten toe vanuit de straat naar de bezigheden in de markt. Deze raampartij kan bij goed weer volledig geopend worden en zo kunnen de stalletjes zich naar buiten uitbreiden. De tunnel die de verbinding voorziet tussen oud en nieuw Molenbeek mondt uit in de markt. Deze vormt dus een rechtstreekse toegang vanuit het Weststation.
Markt
15
Markt
17
Zicht vanuit de markt naar buiten.
18
Functies
HERKENNINGSPUNT De volumes met zadeldaken zijn op het gelijkvloers voorzien voor werkfuncties. Deze vormentaal voorziet een duidelijk beeld in welke volumes winkels, ateliers, kantoorruimtes, horecazaken, ‌ zich bevinden. Bovendien breekt dit het straatbeeld en zorgt het voor een maximale ruimtebeleving in de dakruimtes. De volumes met horizontaal dak bevatten enkel woonfuncties.
Functies
19
20
Verstedelijkt landschap
VERSTEDELIJKT LANDSCHAP Op het niveau van de straat zijn er drie zones. Als eerste de kop van de site, die de dynamiek voelt van het weststation. Als tweede is er de colonnade, een statisch deel dat contrasteert met het glooiende plein dat zich als derde zone ertussen vormt. KOPSTUK Aan de kop van de site zorgt de kleine korrel van de huizen in contrast met de hoge landmark en de brouwerij aan de andere kant, voor een bijzondere spanning. Enerzijds wordt er een geborgenheid gevormd door de huizenrij die ietwat uitsteekt en anderzijds is de dynamiek net op deze plek het meest voelbaar. Onder de landmark door kan men zich een weg banen naar het verstedelijkt landschap, waar plein en park elkaar ontmoeten. De structuur onder de landmark fungeert als poortgebouw, men kan de keuze maken: ofwel neemt men de straat die langs de woningen naar boven vloeit, ofwel volgt men de weg van het plein dat naar de markt leidt.
Verstedelijkt landschap
GLOOIEND LANDSCHAP De ruimte op het straatniveau is ontworpen als een glooiend landschap, uitgevoerd in treden. In dit aangelegde plein steken kliffen van hoge grassen en bomen door, die de doorstroom van bezoekers naar de markt bepalen. Er wordt een verstedelijkt landschap gecreëerd met twee verschillende entiteiten. Enerzijds de statige constructie waarop de volumes gevormd zijn en anderzijds het meer organische gevoel van de open plek eronder. Het spel van deze structuur, de krullende tredes en de begroeide kliffen laden de omgeving op en de omliggende huizen kijken niet op grote volumes maar op een luchtig plein. Het is dan ook volledig publiek. Op deze manier creëren we een maximaal gevoel van ruimte onder de constructie, ondanks de grote aanwezigheid van ‘de stad’ op die plek. Door de inkleding van de ruimte onder de constructie worden zowel rustige als levendige zones gecreëerd.
GAANDERIJ De constructie biedt het hele jaar door een aangename beschutting voor zowel regen als voor felle zon. Het vormt een aangename gaanderij en fungeert als doorstroom.
21
22
Horizontale snedes
Inplanting Schaal 1/2000
24
Horizontale snedes
Dakenplan Schaal 1/500
+0.00
-2.10
+3.00
+38.30
26
Horizontale snedes
Verstedelijkt landschap Schaal 1/500
-2.10
+0.00 +3.00
28
Horizontale snedes
Markt Schaal 1/500
KT
MAR
ER-
N
VERGAD RUIMTE TTE
EELS-
TOIL E
PERSON RUIMTE
-2.10
EEK NAAR
DOORST
ATION WEST-ST
BERGING
EN TOILETT
RATIE
ADMINIST
30
Horizontale snedes
Parking -1 Schaal 1/500
-5.35
32
Horizontale snedes
Parking -2 Schaal 1/500
-8.85
34
Horizontale snedes
Parking -3 Schaal 1/500
-12.35
36
Verticale snedes
Langse snede noord Schaal 1/500
38
Verticale snedes
Dwarse snede west Schaal 1/500
40
Verticale snedes
Langse snede zuid Schaal 1/500
42
Verticale snedes
Dwarse snede oost Schaal 1/500
44
Verticale snedes
Dwarse snede west Schaal 1/500
46
Verticale snedes
Langse snede noord Schaal 1/500
48
Semi-collectief plein
GEMEENSCHAPSRUIMTE Op het platform is er een semi-collectieve ontmoetingsplek ontworpen, die het gemeenschapsgevoel van het project moet versterken. De relaties tussen de verschillende woonvolumes worden zo gegarandeerd. Het semi-collectief gedeelte is publiek toegankelijk, alhoewel er ook hier sprake is van een mentale barrière. Op het platform wordt een volume voorzien dat enkel en alleen voor de bewoners gebruikt en afgehuurd kan worden, een gemeenschapsruimte die als verlenging dient van de private appartementen. Hier kunnen dans- en kooklessen gegeven worden, tentoonstellingen gehouden worden door jonge kunstenaars, communiefeesten doorgaan, en nog zoveel meer. Een lange trap verbindt het platform met het verstedelijkt landschap. Er ontstaan circulatiestromen die het geheel in drie zones verdeelt. Het platform zelf heeft eveneens als doel in dienst te staan van het collectief gebruik. De uitvoering in grote trappen biedt vele mogelijkheden. Zo kunnen deze bijvoorbeeld dienen als zitplaatsen wanneer er een film geprojecteerd wordt op de muur en de horizontale stukken kunnen dienen als verlenging van de gemeenschapsruimte of bijvoorbeeld als plaats waar recepties kunnen doorgaan.
Semi-collectief plein
49
50
Woningtypologie
WOONTYPOLOGIEĂ‹N
De vorm van de bouwblokken laat een grote diversiteit aan woningen toe. Doordat de volumes maximaal 12 meter breed zijn, is een optimale invulling van de oppervlakte mogelijk. Bovendien zijn de vloerniveaus van de aaneengrenzende volumes op elkaar afgestemd om zo circulatie binnenin mogelijk te maken. In de volgende schema’s worden van enkele typerende en bijzondere bouwvolumes van het project voorbeeldindelingen gegeven. Lichte vloeren representeren de dagzones terwijl de donkere vloeren de nachtzones voorstellen. Appartementen nemen soms meerdere verdiepingen in. Dit wordt weergegeven door de kleuren van de wanden.
Woningtypologie
51
52
Woningtypologie
Woningtypologie
53
54
Duurzaam bouwen
DUURZAAM BOUWEN Meer dan enkel een lange levensduur.
Duurzaam bouwen
PUBLIEK - COLLECTIEF - PRIVAAT Door een grote verscheidenheid aan functies was een grondige analyse van de problematiek publiek-privaat vereist. De markt, een drukke en openbare plaats, moest op een bepaalde manier afgescheiden worden van de private woningen, zonder ontkenning van de sterk aanwezige stedelijke context. Dit werd opgelost door de toepassing van een dubbele gelaagdheid. Op het straatniveau bevindt er zich een volledig publiek verstedelijkt landschap, waar ook de markt op uitkomt. De woningen echter worden op een helling geplaatst langsheen een hellende fiets- en voetgangersweg. Hierdoor wordt er een mentale barrière gecreëerd tussen het publieke gelijkvloers en de semi-publieke weg met de woningen. Langs deze weg, aan de zijde van de brouwerij, bevindt er zich een semi-collectief plein voor de bewoners van het project. Dit plein heeft, via een publieke trap, een rechtstreekse verbinding met het onderliggende verstedelijkte landschap, maar ook hier is er echter een duidelijke mentale barrière. De private buitenruimtes beperken zich tot terrassen aan de gevels en op enkele daken. Dit omwille van de hoge densiteit aan woningen. Op bovenstaand schema duidt de kleur zwart de private delen aan. Hoe lichter de delen gekleurd zijn, hoe meer publiek waarbij de de straat het meest openbaar is.
55
56
Duurzaam bouwen
DUURZAME STRUCTUUR Een opvallend aspect in ons project is de flexibele structuur. Deze bestaat immers uit een regelmatig grid. In principe kan de structuur dus helemaal gestript worden en plaats bieden voor een nieuw project dat voldoet aan de eisen en noden van de eigen tijd. Ook de statische structuur onderaan kan eventueel opgevuld worden, waardoor er bijvoorbeeld een typisch Vlaams bouwblok ontstaat, bebouwd aan de rand en open in het midden. Een andere mogelijkheid is dat de structuur volledig bekleed wordt met een glazen gordijngevel, waarin zich een publieke functie, zoals een museum of kunstcentrum, kan vestigen.
Duurzaam bouwen
57
58
Duurzaam bouwen
LUCHTPOLLUTIE Luchtpollutie is een veel voorkomend probleem in een stedelijke omgeving. Groen plaatsen in de stad maakt het leven aangenaam maar men denkt vaak niet aan de nadelen die hieraan verbonden zijn. Door het plaatsen van bomen langs de wegen wordt de uitstoot van de auto’s onder de kruinen vastgehouden. Wij kiezen er echter voor om ons groen niet langs de weg te plaatsen maar op ons plein. Hierdoor worden de uitlaatgassen niet meer vastgehouden. Doordat het project op grote hoogte staat is er voldoende luchtcirculatie zodat ook boven het plein geen vervuilde gassen blijven hangen.
GELUIDSOVERLAST Het geluid, afkomstig van voorbijrijdende auto’s en wandelaars op de Ninoofsesteenweg, wordt gedeeltelijk tegengehouden door het hellende vlak langsheen onze woningen. Aan de binnenzijde, bij de publieke markt, zorgen bomen voor een geluidsbarrière naar de bovenliggende woningen. Daarbuiten voorzien we verschillende mogelijkheden om het geluid dat toch doordringt van de straat tot het plein te dempen. Hiervoor zorgen zowel de bomen op het verstedelijkt landschap als het gebruik van een minder vlakke onderkant van de constructie.
Duurzaam bouwen
59
60
Duurzaam bouwen
ZONNESTUDIE - ORIﾃ起TATIE Schaduw was een van de grootste problematieken bij het ontwerp. Door de hoge volumes werd er een grote slagschaduw gecreﾃｫerd op de nabijgelegen bebouwing. Dit is voornamelijk opgelost door de aanpassing van de hoogtes van de verschillende woningsblokken en het weglaten van een groot deel van bebouwing aan de zijde van de brouwerij voor een semi-collectief plein. Hierdoor is de schaduw op de achterliggende huizen tot een strikt minimum gedreven. Door het gebruik van een helling, waarlangs de woningen staan, is er een optimale situatie gecreﾃｫerd voor het vangen van zon tot in de woonruimtes. Een opvallende keuze is om de straat aan de zuidzijde te leggen. De weg in het noorden leggen zou deze immers degraderen tot louter een circulatieweg, terwijl juist de bedoeling is om een ontmoetings- en gemeenschapsruimte te creﾃｫren.
Duurzaam bouwen
61
21 juli, 08u.00
21 juli, 12u.00
21 juli, 16u.00
21 december, 08u.00
21 december, 12u.00
21 december, 16u.00
62
Duurzaam bouwen
CIRCULATIE Circulatie langs en doorheen het project komt voor in een verschillende gelaagdheid. De publieke doorstroom gebeurt over het verstedelijkt landschap tot in en over de markt. Via de markt is er een rechtstreekse verbinding met het weststation, door het gebruik van een tunnel. Hierdoor wordt er een veilige doorgang gegarandeerd voor de zwakke weggebruiker naar hoog Molenbeek en wordt het drukke kruispunt gedeeltelijk ontlast. De circulatie naar de verschillende woningen gebeurt echter op een totaal ander niveau. Langsheen de verschillende bouwblokken loopt de hellende fiets- en voetgangersweg. Door deze weg te beperken tot fietsers en wandelaars, wordt er een rustige speel- en ontmoetingsomgeving gecreĂŤerd. Deze wordt bovendien in verschillende hoeken ontsloten door trappen en liften tot aan het straatniveau, de markt en de ondergrondse parking. Op het verstedelijkt landschap sturen de begroeide kliffen de circulatiestroom. Ze leiden de bezoekers naar de markt die hieronder ligt en het vormt tegelijk een route tussen hoog en laag Molenbeek. Er is ook overal aandacht geweest voor rolstoelgebruikers. De ruimte is vanop de straat door diverse hellende vlakken overal bereikbaar. Het verstedelijkt landschap op het straatniveau is door diverse hellende vlakken overal bereikbaar en op de hellende straat zijn er verschillende rustpunten gecreĂŤerd.
Duurzaam bouwen
Kliffen begroeid met groen bepalen de route
Ook rolstoelgebruikers kunnen vanaf de straat alles bereiken, zelfs zonder lift.
63
64
Duurzaam bouwen
TERRASSEN Logischerwijs bevinden de meeste terrassen zich aan de zuidzijde van de woningblokken. Het is echter in veel gevallen ook interessant om aan de noordzijde, aan de slaapruimtes, terrassen te creĂŤren. Afhankelijk van de oriĂŤntatie bestaan er diverse mogelijkheden. Zo zijn modellen 1,2 en 3 vooral interessant aan de zuidkant, terwijl model 4 een grote meerwaarde zou kunnen betekenen aan de slaapkamers. De modellen 5 tot en met 8 kunnen gebruikt worden op het straatniveau. In veel gevallen kan er echter ook geopteerd worden om van de onderste woningen een duplex te maken met dan een terras op de 1ste verdieping. In de zadeldaken kunnen er insnijding aangebracht worden om ook daar een buitenruimte te maken.
GROENE DAKEN Op alle platte daken die niet voorzien zijn voor dakterrassen, is er gebruik gemaakt van groene daken. Dit heeft als belangrijkst voordeel dat het opgevangen regenwater langzamer afgegeven wordt aan de riolering, waardoor deze gedeeltelijk ontlast worden. Bovendien helpt een groendak om de temperatuur in de zomer beter te controleren en regelen.
Duurzaam bouwen