DE STANDAARD
L4 LETTEREN
VRIJDAG 27 JULI 2012
CYRIL PEDROSA OVER ZIJN MEESTERLIJKE STRIPROMAN ‘PORTUGAL’
‘Portugal bestaat niet. Net zo min als Frankrijk’ ‘Migranten en hun familie zijn met mekaar verbonden door iets wat er niet meer is. Ze zijn verzameld rond een leegte.’ Een gesprek met de Franse stripmaker Cyril Pedrosa over zijn meesterlijke striproman Portugal. TOON HORSTEN
Een paar jaar geleden kreeg de Franse stripmaker Cyril Pedrosa (1972) een uitnodiging voor het festival van Sobreda, in de buurt van Lissabon. ‘Een beetje vreemd, want er was nog geen enkel boek van mij in het Portugees vertaald’, vertelt Pedrosa op het dakterras van de Antwerpse stripwinkel Mekanik. Hij is tevreden. Zijn met de Prix Fnac voor de beste strip van 2011 bekroonde album Portugal werd recent in het Nederlands vertaald, en nog deze zomer volgt een Duitse vertaling. ‘Mijn grootouders waren Portugezen, maar ik was er al in jaren niet meer geweest. Portugal speelde geen enkele rol in mijn leven. Ik had niets verwacht van dat weekend in Portugal, maar ik werd meteen ontroerd door wat ik zag en hoorde. Alles klonk, rook en voelde heel vertrouwd. Ik voelde me op een heel warme manier verbonden met de mensen en het land. Het bleek veel belangrijker dan ik dacht, en ik vroeg me af waarom ik mijn Portugese roots ooit terzijde geschoven had.’ Ook in Portugal, een lijvige graphic novel van 260 bladzijden, trekt een stripmaker met Portugese roots naar het land van zijn grootouders voor een stripfesti-
Cyril Pedrosa. © C. Lebedinsky
val. Ook hij wordt ontroerd door de wereld waarin hij plots rondwandelt. ‘Dat is meteen ook het enige autobiografische element in het hele boek. Iedereen ziet Simon, het hoofdpersonage van het boek, als mijn alter ego. Dat heb ik wellicht een beetje over mezelf afgeroepen, misschien had ik er geen striptekenaar van moeten maken. Hij moest wel een creatief beroep uitoefenen, en in een impasse zitten. Maar hij had net zo goed een beeldhouwer of een schilder kunnen zijn.’ Al tijdens zijn verblijf in Portugal begon Pedrosa te schrijven en te schetsen. ‘Ik wist meteen dat ik heel dicht wilde blijven bij wat ik
op dat moment voelde. Over de verbondenheid die ik voelde met een gemeenschap waarmee ik tot dan toe weinig te maken had gehad, over de dilemma’s van een dubbele identiteit, en de moeilijke keuzes die dat met zich meebrengt. Vandaaruit heeft het verhaal vorm gekregen. Een van de redenen dat ik géén autobiografische strip wilde maken, was dat ik de vrijheid wilde om met het verhaal te doen wat ik maar wilde. Zonder belemmering.’ Pedrosa begon zijn carrière als tekenaar voor animatiefilms. Hij werkte mee aan de Disney-producties De klokkenluider van de Notre-Dame en Hercules voor hij zich vijftien jaar geleden aan een strip waagde. Sindsdien doet hij niets anders meer. Zijn doorbraak in het Nederlandse taalgebied kwam er met Drie schimmen, een aangrijpende striproman over de dood van een kind. Ook Auto-Bio, een humoristische strip over een man die heel bewust als groene jongen door het leven wil gaan, verscheen in vertaling. ‘Drie schimmen is heel belangrijk geweest. Dat boek heeft me bevrijd van vastgeroeste gewoontes, en heeft ertoe geleid dat ik ben afgestapt van formats en reeksen.
Aanvankelijk wilde ik Portugal nog spreiden over drie albums, met in elk boek telkens het verhaal van een van de hoofdpersonages, Simon, zijn vader en zijn grootvader. Maar in overleg met de uitgever hebben we beslist om dat uiteindelijk niet te doen. Het boek is niet dramatisch opgebouwd, het draait niet om suspense of om cliffhangers. Het zou niet gewerkt hebben. Je moet het in één keer lezen, dan zie je pas dat heel kleine dingen van bij het begin aan het eind van het boek terugkomen. Voor een uitgever is dat natuurlijk niet vanzelfsprekend, want hij neemt een gigantisch risico. Daarom zijn we zo blij dat het boek alle verwachtingen ver overtroffen heeft.’ Simon, met al zijn twijfels, is geen vanzelfsprekend hoofdpersonage. ‘Nee, zeker niet. Vrijwel al zijn problemen ontstaan door de dingen die hij niet zegt. Hij zwijgt. Alles is te wijten aan stilte. Het is moeilijk daar een verhaal op te bouwen. Er zit wel beweging in, maar snel gaat het niet. Ik hoop dat de lezer blij is wanneer Simon een beetje vooruitgang boekt en hij vrede vindt – hoe weinig ook – zonder dat hij meteen alles moet oplossen.’ ‘Moeilijk is ook dat de band die Simon met andere mensen heeft vooral gebaseerd is op dingen die er niet meer zijn, die geen deel meer uitmaken van zijn leven. Zijn grootouders, Portugal, de taal… Dat is typisch voor migrantenfamilies. Ze zijn met mekaar verbonden door iets wat er niet meer is. Je ziet ook vaak dat er in zulke families mythes ontstaan, verhalen die verteld worden om de dingen te plaatsen. Omdat er anders niets is. Simon gaat op zoek naar de puzzelstukjes waarmee hij zijn eigen verhaal rond kan maken. Maar uiteindelijk moet hij leren dat zijn verhaal nooit af zal zijn. Er zullen altijd ontbrekende puzzelstukken zijn.’ Mag ik zeggen dat ‘ik ben wie ik ben’ de bottomline van het boek is? ‘Zeker. Dat zegt het helemaal. Op het moment dat ik aan het boek werkte, was er in Frankrijk veel te doen over identiteit, over immigratie, over de Franse natie die in gevaar zou zijn… Terwijl het heel simpel is. De grootvader van Simon heeft zich duidelijk uitgesproken: “Ik ben geen immigrant uit Portugal, zoals ik geen zwarte, Jood of nog iets anders ben. Ik ben wie ik ben, die ene mens”.’ Niemand behoort in de eerste plaats tot een groep, maar is altijd eerst een individu. Is het dat? ‘Ook. Ik probeer zoveel mogelijk empathie met mijn personages te hebben, en me niet boven hen te stellen. Ik hou niet van boeken waarin de personages gebruikt worden om een punt te maken. Niemand is reduceerbaar tot één aspect van zijn persoonlijkheid, tot één gevoel. Iedereen is ingewikkeld en heeft zijn eigenaardigheden, iedereen is ambigu. Ik wil echte personages, van vlees en
bloed, met hun grote en kleine kanten, en geen personages die er alleen maar zijn omdat ze in het discours van de auteur passen.’ In uw boek worden veel verhalen uit een familiegeschiedenis verteld. Een van de personages zegt ‘het zijn oude verhalen, maar het zijn de onze’. Wat zoekt Simon in die verhalen? ‘Hij weet niet wat ze hem brengen, maar hij beseft wel dat hij er niet aan kan ontsnappen. Of je nu van je familie en haar verhalen houdt of niet, of ze nu mooi zijn of niet, je familie is er nu eenmaal en ze heeft invloed op je leven. Familieverhalen vormen mee het fundament van ons leven. Mensen hebben verhalen nodig, wij willen onze geschiedenis kennen. Konijnen hebben daar bijvoorbeeld geen last van. (lacht) Simon voelt dat er een leegte is, en hij wil die vullen. Omdat hij dan makkelijker zal kunnen leven. Dat is de onuitgesproken reden van zijn terugkeer naar Portugal.’ Portugal lijkt me in uw boek meer een imaginair land. Een land dat uiteindelijk alleen in de fantasie van Simon bestaat. ‘Dat klopt, en dat klopt niet. Portugalis voor Simon een deel van zichzelf, waarnaar hij op zoek gaat. Dus is het voor een groot deel imaginair. Anderzijds is elk land imaginair. Als je mij vraagt Frankrijk te beschrijven, kan ik daar probleemloos drie maanden aan één stuk over praten. Maar zelfs dan zal ik nog altijd niet gezegd hebben wat Frankrijk uiteindelijk is, wat het wezen van het land uitmaakt. Met Portugal is het net zo, al kan ik natuurlijk niet zo lang over Portugal praten als over Frankrijk, omdat ik ten gronde niet weet wat het betekent om Portugees te zijn. Ik ben er niet opgegroeid, ik ben niet in die taal groot geworden.’ Simon ontmoet veel Portugezen. Wat ze hem zeggen, wordt niet vertaald. Het staat in het Portugees in uw boek. ‘Ik wilde dat de lezer in dezelfde situatie verkeert als Simon. Hij ontmoet veel mensen, maar verstaat niet wat ze zeggen. Toch komt de boodschap vrijwel altijd over. De lezer begrijpt wel dat het iets teders is, of iets vriendelijks of welwillends. Iedereen maakt dat wel eens mee. Je begrijpt niet wat er gezegd wordt, maar het gevoel komt over.’ Wanneer hij door de straten van Lissabon wandelt, hangt er een wolk van gesprekken en muziek in de stad. Ook die dialogen zijn niet vertaald. Om dezelfde reden? ‘Ik probeerde de sfeer te vatten van geluiden die in de achtergrond hangen als je door een stad wandelt. Gesprekken die je niet begrijpt, de stem van een kind, muziek die uit een flat naar buiten komt… Sommige lezers vonden dat heel vervelend, hebben ze me gezegd. Natuurlijk is dat heel frustrerend. Ook voor Simon. Maar dat is natuurlijk net de reden dat ik het in het boek heb gestopt.’
‘Mensen hebben verhalen nodig,
DE STANDAARD VRIJDAG 27 JULI 2012
LETTEREN L5
De schoonheid van het individu Een striptekenaar die emotioneel en professioneel in een doodlopend straatje zit: er zijn spannender hoofdpersonages dan Simon, de protagonist van Cyril Pedrosa’s striproman Portugal. Simons drama is bovendien dat veel dingen in zijn leven foutlopen omdat hij zwijgt. Hij praat met zijn vriendin noch met zijn vader. Toch slaagt Cyril Pedrosa erin om met een zwijgend, twijfelend en vastgelopen hoofdpersonage een prachtig en warm boek te maken. Dat is voor een groot deel te danken aan zijn grafische virtuositeit. Elk van de drie hoofdstukken die samen dit 260 bladzijden dikke boek vormen, heeft een totaal andere vormgeving. Het centrale deel is het meest klassieke en doet zelfs wat aan een Franse praatfilm over een bruiloft denken. Ook narratief verbluft Pedrosa: de aanvankelijk achteloze manier waarop Simon in Portugal op zoek gaat naar zijn identiteit en die van zijn familie wordt op een heel geloofwaardige manier verteld. Hij wordt ondergedompeld in een liefdevol bad van indrukken en gebabbel (dat hij vaak zelfs niet verstaat), en vindt daar uiteindelijk betekenis en genegenheid. Een boek over afkomst, migratie en familie ontpopt zich tot een lofzang op de kracht en de schoonheid van het individu. (tho)
CYRIL PEDROSA Portugal. Silvester, 264 blz., 39,90 €. ★★★★★
we willen onze geschiedenis kennen’