o
W 2010
•ibane landbouuj > are sbad > arming in Detroit > izenummer > Tijs uan den Boomen > litaliteit VUUouter uan Uanstiphout > aamse ste^nbouuj > interuieuu iïiarcel Smets > biBdl^HUüilckeling na de crisis >
Uitgave van
n nirov
f«ffi D a
20 Metropolitane landbouw
HET VELD
RECENSIES
Peter Smeets, Madeleine 3
Hoofdredactioneel Jaap Modder
van Mansfeld, Arjen
De S van Stedenbouw^
frank van Oort
Simons en Steef Buijs 52 Gouden tijd voorde
4 Nabeeld KismanVerhaak 6 Column Wederopbouwmentaliteit Wouter Vanstiphout 8 Q+A Maarten van Poelgeest,
24 Hoe moeten we de
stedenbouw in
OPEN
Erik Opdam
Vlaanderen
Visie op structuurvisies
Agrofood-netwerken en de
Interview met professor
San Verschuuren
regionalisering van Europa
Marcel Smets, voormalig
DASH Het woonerf leeft
Ina Horlings en
Vlaams Bouwmeester
Like Bijlsma
Terry Marsden
Anne Luijten en
Strategische Ruimtelijke
Jaap Modder
Projecten
steden voeden?
Stan Majoor
32 Park Supermarkt Jago van Bergen en Evert Kolpa
wethouder RO Amsterdam
66 The Netherlands o f ;
56 Volwaardige rollen Participatie in
Al Manakh Gulf Contlnued Stan Majoor
besluitvormingsprocessen 36 De eetbare stad
Naarde kleine schaaj
Interview Wietske Maas en
Anne Luijten
Matteo Pasquinelli FioorTinga
Victor Coenen en Geert Hendrickx
74 Bovenste Plank Lianne van Duinen
OVERIGE ARTIKELEN
10 Dwars Kijken Kunst als pauzenummer Ty's van den Boomen
40 Productief stedelijk landschap
60 Ideale wereld
78 Nirov Nieuws
Minke Mulder en Claire THEMA: VOEDSEL
Oude Aarninkhof
62 Gebiedsontwikkeling na de crisis
12 Voedsel Joksjanssen
44 Urban Farming: het
zijn de motor
Roy van Dalm
Cuus van de Hoef en Peter Paul Witsen
met de paradox tussen VERNIEUWING! NIEUWE IDEALEN!
stad en land Carolyn Steel
48 Proeftuin Amsterdam
Concept regeerakkoord Ctiristine Oude Veldhuis
Investeringsprogramma's
dilemma van Detroit
14 Sitopia-een confrontatie
76 Nirov Agenda
Rudy Stroink
80 Het Netwerk Adviseurs in ruimtelijke ontwikkeling en omgevingskwaliteit
GeertJlmmermans en Pim Vermeulen
FOR DECLINE HOE MOET DAT? ; GEBIEDSONTWIKKELING MAAR NIEUWE WERKELIJKHEID, < BELEID KRACHT EN POSITIE, MARKT TIJD VOOR ÉOHTE OPLOSSINGEN ORDE HELE DAG: ICLUSIEF DINER PROGRAMMA EN AANMELDEN: 'ANDERUIMTE.NL ! Ruimte wordt mede mogelijk gemaakt door: ment consultants, ARCADIS Nederland BV, BMC-Groep, Boekei De Nerée twikkeling, DHV B.V,, Gemeente Alkmaar, Gemeente Dordrecht, Grontmij , Hoogheemraadsohap DSR, KAW arctiitecten en adviseurs, Ministerie BZK NV, Ministerie van V&W, Ministerie van VROM, Proper Stok Groep BV, i-Brabant, Provincie Zeeiand, ProvinoieZuid-Holland, Tvvynstra Gudde, ;hap Groot Salland, Waterschap Hollandse Delta, Ymere
stedenbouw + Ruimterijke Ordening, gi^jaargang, nummer 5, oktober 2010, S+RO is een onafhankelijk tijdschrift voor iedereen die actiefis in het veld van de stedenbouw en ruimtelijke ordening Het blad verschijnt zes keer per jaar. Redactie: Lianne van Duinen, recensieredacteur iianne vanduinen(g)i'li.ni Arjan HarbersQr/on@topotrofl(C.n/,joksjanssenjyonssen(®brabont,n/ Tineke Lupi tinekeiupi@gmaii com, Anne Luliten onne tuijten@studio-ro.ni Jaap Modder, hoofdredacteur modder@destadsregio nl Denise Vrolijk, eindredacteur vroiijk@nirov.nl Tim zwanikken t.zwanikken(g)royaihaskoning.com Heien van Kan-kokshoorn, redactiesecretariaat kan(a>nirov.ni Ontwerp en art direction: KismanVerhaak, Amsterdam R/cht/ynen voor auteurs: De redactie ontvangt graag kopij, zie voor richtlijnen: www.s-ro.nl Uitgever: Nederlands Instituut voor Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting (Nirov)
Redactieadres: Postbus 30833, 2500 GV Den Haag, T +31 (0)70 302 84 48, E sro@nirov nl, WWW s-ro,nl Abonnement: Kosten € 75,— per jaar, studenten betalen € 37,50 per jaar Losse nummers zijn via www.s-ro.nl te bestellen voor € 21,50 (€ 14,25 voor Nirov-leden). Alle prijzen zijn excl. 6% BTW. Abonnementen worden automatisch verlengd, opzegging schriftelijk tot uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaar Abonnementenadministratie: Annemiek Nieuwenhuis, T 4.31 (0)70 302 8418, E mfo(S)nirov,nl Advertenties: Nirov, Martin de Heer, T 4.31 (0)70 302 84 49, E heer(5)nirov.nl Drukwerkpraductie: Platform p Rotterdam Auteurs- en beeidrechten: Aan deze uitgave is de uiterste zorg besteed; voor onvoiiedige/ onjuiste informatie aanvaarden auteur(s), redactie en uitgever geen aansprakelijkheid Overname van artikelen is toegestaan, mits voorzien van bronvermeiding. ISSN-1384-6531
40 2Olo/o5 S+RO
Minke Mulder MTD Landschapsarchitecten, mulder(g)tntdhndschapsarchitecten.nl
Thema Voedsel Croproad Park
Claire Oude Aarninkhof
Een maaltijd legt gemiddeld 33 000 kilometer af Kaart' Minke Mulder en Claire Oude Aarninkhof
Karres en Brands landschapsarchitecten, claire(g)karresenbrands ni
Toductief ^edelijk mdschap
S+RO 2010/05 41 Thema Voedsel Croproad Park
gemiddelde familiemaaltijd totale afstand 33.000 km
Veel consumenten weten niet dat een maaltijd gemiddeld 33.000 kilometer heeft afgelegd voordat die op hun bord ligt. Ook voedselproductie, de verschillende transportmiddelen die gebruikt zijn, energie- en milieukwesties en natuurlijke processen zijn vaak onbekend. Voedselproductie staat ver van de consument af, zo blijkt. Croproad Park in Amsterdam Zuidoost laat zien dat het anders kan: hier krijgt productie de ruimte in een nieuw stadspark.
distributie centrurn Croproad Park, een productief stedelijk landschap, is ontstaan uit het onderzoek 'Productive Urban Landscapes' voor Wageningen Universiteit en de Dienst Ruimtelijke Ordening van de gemeente Amsterdam. Door middel van ontwerpend onderzoek is een visie ontwikkeld op het toevoegen van urban agriculture in het postindustriële stedelijke landschap. Gekeken is hoe productief groen een aanwinst voorde stedelijke leefomgeving kan zijn, en daarbij hoe dit daadwerkelijk gemaakt kan worden. De term urban agriculture is bewust gekozen in plaats van het Nederlandse 'stadslandbouw', omdat het hier gaat om groente- en fruitteelt binnen de stad, gebruikmakend van stedelijke hulpbronnen en afzetmarkt, in directe synergie dan wel concurrentie met stedelijk groen en activiteiten. Het betreft dus geen boeren in de stadsrand met een verbrede bedrijfsvoering en een directe relatie met de stad. Zij maken immers al onderdeel uit van het stedelijke productieve landschap. Wat is het verschil tussen een productief stedelijk landschap, en een 'gewoon' landschap"? Het landschap is een allesomvattend begrip, wat zowel stad, buitengebied. Vinexwijk als natuurgebied behelst. Het landschap is een
^i\
' '
T\
t h u i ^ \ •'•
Amsfetjjinji ''Msupermarkt'f
r^
5^-" haven
SV'
aardappelen
sugar snaps
42 2O1o/o5 S+RO
Masterplan Croproad Park Ontwerp en beelden Mmke Mulder en Cloire Oude Aarninkhof
Thema Voedsel Croproad Park
momentopname van het samenspel tussen natuurlijke en stedelijke processen, binnen een continue veranderingsproces Natuurlijke processen hebben een ritme waar mensen mee moeten leren leven of zodanig leren te benutten om verschillende landgebruiksvormen mogelijk te maken In het landschap zijn verschillende gradiënten van stedelijk heid te onderscheiden, waarbij in de stad zelfde stedelijke processen leidend zijn Natuurlijke processen krijgen hier geen ruimte Omdat dit in de toekomst tot grote problemen kan leiden is een herwaardering van de natuurlijke processen van cruciaal belang Onder andere bij het omgaan met verwachte klimaatsveranderingen In Nederland krijgen steden te maken met heftige regenval en langere perioden van droogte Dit zijn beide omstandigheden waarin een toename van groen m de stad een oplossing is voor het behoud van een prettig leefklimaat Aangezien de helft van
\\
T h e m a Voedsel Croproad Park
\V ~^
de wereldbevolking tegenwoordig m steden woont, is hier sprake van een wereldwijd probleem Binnen een stad als Amsterdam is absoluut potentie voor urban agnculture al is met elk groengebied geschikt Bestaand groen met een hoge cultuurhistorische, recreatieve of ecologische waarde heeft meer beperkte mogelijkheden De meeste winst valt te behalen op buurtniveau, braakliggende terreinen en bij nieuwe ontwikkelingen
eO i X
^-^l
\N
Croproad Park is een parkontwerp voor het dak van de toekomstige tunnel over de A9 m Amsterdam Zuidoost De geplande tunnel vergroot de verkeerscapaciteit, creëert nieuwe groene ruimte op het dak en biedt mogelijkheden voor nieuwe stedelijke ontwikkelingen Het is opgebouwd uit een raamwerk van (fruit)bomen langs verschillende routes m en door het park met daarbinnen een gesloten
S+RO 2oio/ü5 43
\i .,f^
\ i \
^fira.
K\
y
\\
o-
i^^^Z^ >J^^ <^X <^^
/ \ '
<^ \^'
\
Qr •
%
"9
^'-^"^
^
^ ^ ^
•"^Q
\
^Q
c^
^ ^ V
/5?<
ö
t N
%
,^
Jr
\£r ~^^
\f '/
-^
q^
\ .\^ c^ < / Y-JS
^^C-
Örv-L
ift'
m\
V
^Pc
»f
7^^ \}
^
& %
W^^
Sb
•o^
.c<f - 1 '
S^
7*^
V
.X;
<^K -y
--i^
'i%'
^
"j
kringloop voor biologische urhan agnculture Om productie te waarborgen, zijn routes gescheiden van de plots door te ontwerpen met taluds en hagen Binnen het raamwerk liggen langwerpige plots, die de richting en lengte van het park benadrukken Een kringloop m het park ontstaat doordat sedumdaken van aangrenzende nieuwbouw voorzien in wateropvang voor irrigatie Volgroeide gewassen worden verkocht m kiosken op routeknooppunten Groenafval wordt gebruikt voor compostermg, geïnitieerd vanuit de centrale boerderij
^
en kwekerij Deze boerderij organiseert het dagelijks onderhoud en deelname hieraan door scholen en buurtbewoners Door gewasrotatie toe te passen is de biologische productie optimaal en ontstaat een afwisselend beeld in het park Alle buurten hebben profijt van het nieuwe park waarin dynamiek en natuurlijk ritme een belangrijke rol spelen De landschappelijke processen fungeren als tegenwicht voor de snelle stedelijke processen en dragen in sterke mate bij aan de totstandkoming van een hoogwaardige leefomgeving