قصيده ي «سمرقند» سروده ي «انوري ابيوردي» قصيده ي «سمرقند» سروده ي «انوري ابيوردي» از شاعران قرن دوازده ميالدي است. این قصیده ی عاطفى ،طلب كمكی فوري و از سر ناچارى از اهالی ایران و خصوصا خراسان از خاقان طمغاج؛ خان سمرقند است که در پی قتل عام هولناک ایرانیان بدست ترکان « ُغز» سروده شده است. واقعه یورش غزان به ایران در دوره ی سلجوقی و کشتن «سلطان سنجر» و قصد تخریب پایتخت ایران سلجوقی-اصفهان -با خون های بسیاری از ایرانیان همراه می شود که انوری ایشان را شهیدان میخوانند. قصيده انورى ،با خطاب به باد سحر و خواهش از او براي رساندن پيغام مظلوميت ايرانيان آغاز مى شود و در اوايل قصيده سعي مي كند اوضاع نابسامان و رقت بار اهالي خراسان را با تصاوير سوزناك به خاقان منتقل كند. سپس از پادشاه و توانايي او تعريف و تمجيد مي كند خالصه اي از قصيده بلند «سمرقند»: به سمرقند اگر بگذری ای باد سحر نامۀ اهل خراسان به بر خاقان بر نامه‌ای مطلع آن رنج تن و آفت جان نامه‌ای مقطع آن درد دل و سوز جگر نامه‌ای بر رقمش آ ِه عزیزان پیدا نامه‌ای در شکنش خون شهیدان مضمر نقش تحریرش از سینۀ مظلومان خشک سطر عنوانش از دیدۀ محرومان تر مم ِر صوت ازو گاه سماع ریش گردد َ خون شود مردمک دیده ازو وقت نظر تاکنون حال خراسان و رعایا بودست بر خداوند جهان خاقان پوشیده مگر؟ نی نبودست که پوشیده نباشد بر وی ذره‌ای نیک و بد نه فلک و هفت اختر کارها بسته ب َود بی‌شک در وقت و کنون وقت آنست که ران َد سوی ایران لشکر خسر ِو عادل ،خاقان معظم کز جد پادشاهست و جهاندار به هفتاد پدر دایمش فخر به آنست که در پیش ملوک پسرش خواندی سلطان سالطین سنجر چون شد از عدلش سرتاسر توران آباد کی روا دارد ایران را ویران یکسر؟
و به او يادآور مي شود كه پسرخوانده ي «سنجر» است و بايد انتقام پدر را از مهاجمان بگيرد. «انوري» دوباره در ميانه هاي چكامه اش ،به شرح بدبختي ايرانيان در هنگام اين هجوم قتل و غارت و ِ ميپردازد و با اين سطرها كه بعدها به مثَل هاي متداول زبان فارسي تبديل شد ،خاقان را به حمله به غزان تشويق ميكند: «شاد ّال به د ِر مرگ نبینی مردم» يا بر بزرگان زمانه شده خردان ساالر» بر کریمان جهان گشته لئیمان مهتر» انوري در ادامه اين قصيده از خاقان مى خواهد به اين حال پريشان رحم كند و به كمك مردم ايران بشتابد. در انتهاي قصيده انوري از پادشاه بابت ضعف هاي احتمالي شعر عذرخواهي ميكند ،چون او به گفته ي انوري ،شعرشناس است.
احتمال دارد عجله انوري و اضطرابي كه منجر به بعضي سهل انگاري هاي وزني شده است بابت اضطراري است كه در سرودنش داشته و اين ممكن است به اين دليل باشد كه قاصد يا مسافري در حال عزيمت به سمرقند بوده و انوري ميخواسته شعر را به سرعت به او برساند. به هر روی تصویری که انوری از حمله غزان میدهد بیش از حد تاسف بار و مشمئزکننده مي باشد و او با استادی از پس این کار برآمده است.
ای کیومرث‌بقا پادشه کسری عدل وی منوچهرلقا خسرو افریدون فر
رحم‌کن رحم بر آن قوم که نبود شب و روز در مصیبتشان جز نوحه‌گری کار دگر
قصۀ اهل خراسان بشنو از سر لطف چون شنیدی ز سر رحم به ایشان بنگر
رحم‌کن رحم برآن قوم که جویند جوین از پس آنکه نخوردندی از ناز شکر
این دل افکار جگر سوختگان می‌گویند کای دل و دولت و دین را به تو شادی و ظفر
رحم‌کن رحم بر آنها که نیابند نمد از پس آنکه ز اطلسشان بودی بستر
خبرت هست که از هرچه درو چیزی بود در همه ایران امروز نماندست اثر؟
رحم‌کن رحم بر آن قوم که رسوا گشتند از پس آنکه به مستوری بودند سمر
خبرت هست کزین زیر و زبر شوم غزان نیست یک پی ز خراسان که نشد زیر و زبر؟
گِر ِد آفاق چو اسکندر بر گرد ازآنک بدل اسکندر تویی امروز جهان را ِ
بر بزرگان زمانه شده خردان ساالر بر کریمان جهان گشته لئیمان مهتر
از تو رزم ای شه و از بخت موافق نصرت از تو عزم ای ملک و از ملک‌العرش ظفر
بر در دونان احرار حزین و حیران در کف رندان ابرار اسیر و مضطر
همه پوشند کفن گر تو بپوشی خفتان همه خواهند امان چون تو بخواهی مغفر ... بی‌گمان خلق جگرسوخته را دریابد چون ز درد دلشان یابد از این‌گونه خبر
شاد اال بدر مرگ نبینی مردم بکر جز در شکم مام نیابی دختر ... بر مسلمانان زان نوع کنند استخفاف که مسلمان نکند صد یک از آن باکافر هست در روم و خطا امن مسلمانان را نیست یک ذره سالمت به مسلمانی در خلق را زین غم فریادرس ای شاه‌نژاد ملک را زین ستم آزاد کن ای پاک سیر ...
تا جهان را بفروزد خور گیتی‌پیمای از جهان‌داری ای خسرو عادل بر خور
26
آگهی تدریس زبان انگلیسی تلفن:
015213212679
جلسات خانه ایران هامبورگ
دومین و چهارمین شنبه هر ماه از ساعت 6بعد از ظهر Dulsburg Süd 12
همکاران
فهرست مطالب