Chapar 160

‫اقتصاد قربانی‌پذیر‪ :‬زندگی‌های پرمخاطره و دورانداختنی ‪ /‬پیام حسن‌زاده‬

‫با آشکار شدن چیزها این امر روشن‌تر می‌شود که هر‬ ‫گونه تضاد و تقابل میان اقدامات قرنطینه‌ای و حبسی‬ ‫و استراتژی‌های ایمنی گله بخشی از ترفندهای‬ ‫پرفورماتیوی است که سرمایه را به زندگی اولویت‬ ‫می‌دهند‪ .‬عالم‌گیری به این ترتیب نشان داده است‬ ‫که چگونه همواره پرفورمانس_ به مثابه مونتاژی‬ ‫از عواملی چون جنبه‌های نمایشی و تئاترگونه‪،‬‬ ‫تماشاگری‪ ،‬توهمات شکل دهنده‌ی واقعیت‪ ،‬تحمیل‬ ‫نقش‌ها و بازی‌های از پیش تعیین‌شده_ نقشی‬ ‫اساسی در (باز)ساختن فرآیندهایی بازی می‌کند‬ ‫قربانی سرمایه می‌شود‪ .‬در‬ ‫که توسط آن‌ها زندگی‬ ‫ِ‬ ‫جریان کار‪ ،‬پرفورمانس به عنوان ابرازی کارآمد که‬ ‫مکانیسم‌های زیست‌سیاستی را ستایش می‌کند مورد‬ ‫استفاده قرار می‌گیرد‪ .‬در اینجا‪ ،‬پرفورمانس نباید به‬ ‫عنوان ابزاری متناقض با واقعیت پنداشته شود‪ ،‬بلکه‬ ‫به عنوان توهمات‪ ،‬نموداری‌ها و تظاهراتی که واقعیت‬ ‫را ایفا می‌کنند‪ .‬یعنی آن‌ها موجب رقم خوردن‬ ‫چیزها می‌شوند و بدین ترتیب شکل‌ دهنده به جهان‬ ‫و برسازنده‌ی واقعیت هستند‪.‬‬ ‫بگذارید یک لحظه مکث کنیم و به اجرای نمایش‌های‬ ‫«تشویق و کف زدن» بپردازیم که در آن کارگران‬ ‫خدمات اساسی در «خط مقدم»‪ ،‬به ویژه کارکنان‬ ‫مراقبت‌های بهداشتی و سالمت‪ ،‬به طور علنی‬ ‫و سیاسی به عنوان قهرمانان زمانه‌ی ما ستایش‬ ‫می‌شوند‪ .‬قربانی شدن برای سرمایه به صحنه و‬ ‫منظره‌ای ظالمانه برای تماشا و ایستاده کف زدن‬ ‫تبدیل می‌شود‪ .‬از نقش بستن واژه‌ی «مرسی» در‬ ‫چراغانی برج ایفل تا پرفورمانس‌های عمومی کف‬ ‫زدن‌های ممت ِد دو دقیقه‌ای از بالکن‌های مجتمع‌های‬ ‫شهرک‌های طبقات متوسط از نیویورک تا اسپانیا و‬ ‫استانبول و اکباتان تا کمپین‌ها و دورهمی‌های دولتی‬ ‫سلبریتی محو ِر خوش رنگ و لعاب برای گرامی‬ ‫داشتن افرادی که جان‌های خود را در «خطوط‬ ‫مقدم» به خطر می‌اندازند‪ ،‬در همه و همه مردمی‬ ‫که بدون امنیت شغلی با «مخاطره»‪ -‬حتی زیر اجبار‬ ‫برای حفظ قراردادهای خود‪ ،‬خواه قانونی و خواه فاقد‬ ‫حداقل‌های قانون کار‪ -‬دست و پنجه نرم می‌کنند‪،‬‬ ‫بر مبنای قابلیت قربانی شدن یا قربانی‌پذیری‌‌شان‬ ‫به وسیله‌ی تکنیک‌ها و سازوکارهای بزرگداشتی ارج‬ ‫نهاده می‌شوند‪ .‬متأسفانه در جوامع زیست‌سیاست‬

‫زده‌ی ما نام قهرمان زمانی توسط قدرت احضار و‬ ‫حمایت می‌شود که الزم باشد که اشکال موجود‬ ‫استثمار‪ ،‬با ستایش بعضی از کارگران و به فراموشی‬ ‫سپردن سیستماتیک دیگران‪ ،‬مخدوش و پنهان شود‪.‬‬ ‫نولیبرالی مبتنی بر رقابت که ساختار‬ ‫در جامعه‌ی‬ ‫ِ‬ ‫زندگی‌های فردی و شغلی ما را بنا می‌کند‪ ،‬ستایش‬ ‫کارگران خدمات سالمت و بهداشت به عنوان قهرمان‪-‬‬ ‫و به تبع آن شکوهمندسازی و تقدیس قربانی شدن‬ ‫آن‌ها در مقابله با عالم‌گیری ویروس کرونا‪ -‬نحوه‌ی‬ ‫عمل و سازوکارهای دستگاه زیست‌سیاستی حاکم‬ ‫را پنهان می‌کند‪ .‬هیچ چیز قهرمانانه‌ای در این که‬ ‫شخصی باالجبار زندگی‌ش را در مخاطره بیابد وجود‬ ‫ندارد تا از وخامت وضعیتی بکاهد که توسط رژیم‌های‬ ‫نولیبرالی خلق شده است که از جان‌های دورانداختنی‬ ‫رونق می‌گیرند‪.‬‬ ‫در قربانی بودن زندگی فرد به سرمایه چیز‬ ‫قهرمانانه‌ای نهفته نیست‪ .‬از آنجا که عالم‌گیری‬ ‫کرونا به مثابه انقطاعی در امنیت سرمایه مدیریت‬ ‫می‌شود که با حفاظت از زندگی غیر قابل تفکیک‬ ‫شناسانده می‌شود‪« ،‬قربانی دادن تبدیل به‬ ‫«پادزهری» می‌گردد که از طریق مرگ سرمایه را‬ ‫زنده نگه می‌دارد» (کوردال ‪ .)59‬بنابراین‪ ،‬به جای‬ ‫استفاده از زبان حماسی و شرکت در فرآیندهای‬ ‫پرفورماتیو مشروعیت‌ساز آن‪ -‬که در نامرئی ساختن‬ ‫ذاتی سرمایه مؤثر‬ ‫اشکال موجود قدرت و استثمار‬ ‫ِ‬ ‫هستند‪ -‬نیازمند آن هستیم که به روابط عمیق‌تری‬ ‫بیاندیشیم که رژیم‌های زیست‌سیاستی قدرت از برابر‬ ‫چشمان‌مان مخفی می‌کنند‪.‬‬ ‫خطر پذیرش این زبان حماسی و ایفای نقش‌های‬ ‫نسخه‌ها و سناریوهای نولیبرال از سیاست‬ ‫قربانی‌پذیری در این است که به قدرت کمک می‌کند‬ ‫تا تمام نقدهای سیاسی و فرهنگی که می‌تواند نوری‬ ‫بر نیروها‪ ،‬عذرها و پیش‌‌فرض‌های بنیادین سازنده‌ی‬ ‫این منطق زیست‌سیاستی باشند در خود مستحیل‬ ‫کرده و به روال عادی مسدود سازد‪ .‬برای فوکو نقد‬ ‫یعنی «خواست بدین گونه حکومت نشدن» ‪ .‬با این‬ ‫حال این اراده همیشه در مقاومت و پیکار با رژیم‌های‬ ‫حکومت‌مندی موجود شکل می‌گیرد‪ .‬این خواست‬

‫اکنون مستلزم نقد زیست‌سیاست نولیبرال است‪.‬‬ ‫بنابراین به جای تنها تحسین کردن و کف زدن‬ ‫برای کارگرانی که در پای منافع طبقه‌ی سیاسی‪،‬‬ ‫بورژوازیِ رانتی قربانی می‌شوند نیازمند شرکت در‬ ‫تالش مبتکرانه و انتقادی درازمدتی هستیم که به‬ ‫قبضه‌ی سرمایه در نمی‌آید‪ .‬ما باید بیاندیشیم به این‬ ‫که چگونه این آیین‌ها و پرفورمانس‌ها در خدمت‬ ‫منافع نخبگان سیاسی و دسته‌بندی‌ها و اختالفاتِ‬ ‫مخلوق آن‌ها هستند‪.‬‬ ‫از این گذشته‪ ،‬قدرت نمی‌خواهد ما همدیگر را‬ ‫تحت استثمار یک زیست‌سیاست همگانی و واحد‬ ‫بازشناسیم‪ .‬قدرت نمی‌خواهد که ما ناهمگونی‌ها و‬ ‫نامتقارنی‌های سیاسی و اقتصادی قدرت را که طی‬ ‫قرن‌ها توسط طبقه و نژاد شکل یافته‌اند دگرگون‬ ‫ت کننده در‬ ‫سازیم‪ .‬با این حال‪ ،‬پارادوکسی بی‌ثبا ‌‬ ‫ذات زیست‌قدرت حضور دارد‪ .‬همان ساختارها و‬ ‫نیروهایی که پایه‌های حاکم بر حکومت‌مندی را‬ ‫تضمین می‌کنند موجبات تضعیف و سرنگونی آن‬ ‫را فراهم می‌سازند‪ .‬به تأکید هارت و نگری ‪« ،‬دقیقاً‬ ‫کثرت و تمامیت این شبکه‌ی سیستماتیک و درهم‬ ‫تنیده است که موجب شکنندگی و آسیب‌پذیری‬ ‫زیست‌قدرت می‌شود و در عین حال امکان به منصه‌ی‬ ‫ظهور در آمدن شبکه‌های اجتماعی جدیدی را میسر‬ ‫می‌سازد که از خالل آن‌ها کنش جمعی ممکن است‬ ‫گسترش یابد» ‪.‬‬ ‫بنابراین زیست‌قدرت چهارچوبی پربازده را برای‬ ‫خلق مسیرهای سیاسی و اجتماعی جایگزین به‬ ‫دست می‌دهد که اشکال موجود قدرت و استثمار در‬ ‫زمانه‌ی فاجعه‌بار کنونی را افشا می‌کنند‪ .‬پرداختن به‬ ‫این امر مهم است چرا که آنچه ما نیازمند آن هستیم‪،‬‬ ‫اصالح شیوه‌ی زیست‌سیاستی تولید نیست بلکه باید‬ ‫به تمامی از آن خروج کرد‪ .‬در شرایط تفوق ارزش‌های‬ ‫ی جدید و روابط‬ ‫نولیبرالی نیاز به اندیشیدن به زندگ ‌‬ ‫اجتماعی جدید به طرزی رادیکال از همیشه بهنگام‌تر‬ ‫است‪.‬‬

51

‫زیبایی‬ ‫"زیبایی" می‌تواند تعاریف بسیار زیادی داشته باشد‬ ‫و برای هرچیز قابل تصوری بکار برده شود‪" .‬زیبایی‬ ‫شناسی" بحث‌های مختلف علمی و قابل پذیرش در‬ ‫میان صاحب‌نظران و دانشمندان درباره‌ی زیبایی‌ست‪.‬‬ ‫بحث‌هایی مثل زیبایی چیست‪ ،‬چرایی درک زیبایی‪،‬‬ ‫چگونه زیبایی را درک کنیم و تحلیل وجه‌های‬ ‫مختلف زیبایی یک موجود خاص مثل یک مخلوق‬ ‫از مخلوقات الهی (یک پرنده) یا یک اثر هنری یا‬ ‫یک ادراک زیبایی مانند عشق که در آن سنخ‬ ‫ادراکات زیبایی وجود دارد‪ ،‬همه و همه از مباحث‬ ‫زیبایی‌شناسی است‪.‬‬ ‫بستگی به نوع نگاه شما دارد که زیبایی را در چه‬ ‫فاکتورهایی ببینید و یا چه چیزهایی را زیبا بدانید‪.‬‬ ‫طبق تئوری آشوب که در هر بی نظمی نظمی وجود‬ ‫دارد‪ ،‬من نیز به آن معتقدم که در هر زشتی زیبایی‬ ‫وجود دارد که مختص خود اوست‪ .‬کافی‌ست زیبایی‌ها‬ ‫را بصورت دقیق‌تری ببینیم‪ ،‬در آن صورت متوجه‬ ‫خواهید شد که حتی در زشت ترین ساختار فیزیکی‬ ‫موجودات‪ ،‬زیبایی منحصر به فردی نهفته است‪.‬‬ ‫مبحث "زیبایی شناختی" بسط وسیعی دارد اما‬ ‫در این مقاله به بخش کوچکی از زیبایی شناختی‬ ‫می‌پردازیم که آن را میتوان بصورت محسوس‌تری‬ ‫مورد تحلیل و نقد قرار داد‪.‬‬ ‫"زیبایی " یکی از مهمترین مسائل روز است که بین‬ ‫دختران و زنان جوان و همینطور در مردان مطرح‬ ‫است‪‌.‬‬ ‫چگونه زیبا شدن‪ ،‬زیبا ماندن‪ ،‬آراستگی و آراسته‬ ‫بودن از مهمترین مشغله‌های این روزهای جامعه‌ست‬ ‫که برای حفظ و ایجاد آن نیز تالش زیادی می‌شود‪ .‬از‬ ‫جمله هزینه‌های هنگفت و زمان زیاد صرف جراحی‬ ‫پالستیک و سالن‌های زیبایی و ‪...‬‬ ‫اما نکته مهمی که همه‌ی ما گاهی فراموش می‌کنیم‬ ‫و یا اص ً‬ ‫ال به آن توجهی نداریم‪ ،‬شناخت زیبایی ست‪.‬‬ ‫زیبایی شناختی در این مقاله دو بُعد ساده‌تری دارد‬ ‫که نگاه شما را به آن معطوف می‌کنیم‪ :‬زیبایی صورت‬ ‫و زیبایی سیرت‪.‬‬ ‫برخی افراد در نظر زیبایی شناختی عمومی از‬ ‫فاکتورهای زیبایی برخوردار نیستند‪ ،‬اما چیزی که‬ ‫این روزها حائز اهمیت است کسانی هستند که اغلب‬ ‫فاکتورهای زیبایی را دارند‪.‬‬ ‫چشمان زیبا و نافذ‪ ،‬لبان خوش فرم و خوش رنگ‪،‬‬ ‫ابروهای کمان و خوش حالت‪ ،‬پوستی شفاف و بدون‬ ‫کک و یا لکه‌های آفتابی‪ ،‬بینی قلمی و خوش تراش و‬ ‫یا حتی فرم فک که ساختار صورت را تشکیل می‌دهد‪.‬‬ ‫همه‌ی این فاکتورها می‌توانند طبق سلیقه‌ی افراد‬ ‫در اولویت بندی قرار بگیرند و یا برخی از آنها حتی‬

‫‪42‬‬

‫نادیده گرفته شوند و اهمیت چندانی نداشته باشند‪.‬‬ ‫برای عده‌‌ی زیادی زیبایی به داشتن تمام موارد ذکر‬ ‫شده خالصه می‌شود و در مقابل بعضی‌ها به داشتن‬ ‫یکی دو مورد اکتفا می‌کنند‪.‬‬ ‫تعداد کمی از افراد که خود را در بازار آشفته‌ی زیبا‬ ‫شوندگان پیدا می‌کنند اما خود را در جمع افراد زیبا‬ ‫نمی‌دانند و هزینه‌ی زیبا شدن را هم ندارند‪ ،‬متاسفانه‬ ‫دچار افسردگی می‌شوند و تحت تاثیر موج منفی قرار‬ ‫می‌گیرند‪.‬‬

‫اما در واقع چیزی که بر روی افراد و زندگی آنان‬ ‫بطور مستقیم و غیر مستقیم تاثیر می‌گذارد‪ ،‬زیبایی‬ ‫درون است‪ .‬در ادامه به درک و لمس این موضوع‬ ‫خواهید رسید‪.‬‬ ‫زیبا رویان جهان دو دسته‌اند‪.‬‬ ‫دسته‌ی اول کسانی هستند که زیبایی قابل توجهی‬ ‫دارند و جزو زنان و مردان جذاب هستند اما صفات‬ ‫اخالقی منفی دارند‪.‬‬ ‫دسته دوم کسانی هستند که زیبایی نسبی و یا‬ ‫معمولی دارند و نسبت زیبا و حتی زشت به آنان‬ ‫نمیتوان داد‪ ،‬اما دارای صفات اخالقی مثبتی هستند‪.‬‬ ‫در دسته‌ی اول با اینکه این افراد زیبایی قابل توجهی‬ ‫دارند اما در ضمیر ناخودآگاه دیگران‪ ،‬چهره‌ی آنان‬ ‫چندان دلپذیر نیست‪.‬‬ ‫اما چرا؟‬ ‫اثبات شده است که سلولهای آب در مواقع عصبانیت‪،‬‬ ‫آرامش‪ ،‬استرس و یا هیجان دچار تغییرات زیادی‬ ‫می‌شود و نیز هفتاد درصد بدن انسان را آب تشکیل‬ ‫می‌دهد‪ .‬در نتیجه سلولهای بدن نیز با هر گونه‬ ‫تغییرات روحی و روانی دستخوش فعل و انفعاالت‬ ‫می‌شوند‪.‬‬

‫بنابراین جسم و صورت افراد نیز از درون آنها تاثیر‬ ‫پذیر است‪ .‬بقول سعدی بزرگ‪:‬‬ ‫رنگ رخسار خبر می‌دهد از سر ضمیر‬ ‫بنابراین خلق و خویی که در مقابل روح و روان پاک‬ ‫آدمی بایستد و خالف زیبایی را اثبات کند تاثیر منفی‬ ‫روی صورت می‌گذارد‪.‬‬ ‫به عنوان مثال گاهی شما با افرادی در طول روز‬ ‫برخورد می‌کنید‪ .‬با اینکه در نظر اول وی را فردی‬ ‫زیبا می‌یابید اما نمیتوانید با او ارتباط برقرار کنید‪ ،‬یا‬ ‫رفتاری را از او می‌بینید که شایسته‌ی زیبایی ظاهری‬ ‫او نیست‪.‬‬ ‫چنین فردی فاکتورهای زیبایی شناختی یا زیبایی‬ ‫صورت را داراست اما اثری از سیرت زیبا در او‬ ‫نخواهید یافت‪.‬‬ ‫مقابل این دسته از افراد‪ ،‬دسته دوم قرار می‌گیرند‪.‬‬ ‫در‬ ‫ِ‬ ‫کسانی که صورت زیبایی ندارند و ترکیب اجزای‬ ‫صورت آنها در کنار یکدیگر از چهره‌ی آنها فردی‬ ‫معمولی ساخته است‪ .‬گاهی فرد مورد نظر از نظر‬ ‫"زیبایی شناختی" در سطحی از انتظار عمو ِم امروزی‬ ‫قرار ندارد‪ ،‬اما چنان رفتار زیبا و خلق مهربانی دارد‬ ‫که انگار چشمان او با شما حرف می‌زند‪ .‬چهره‌ی گرم‬ ‫و گیرایی دارد و همیشه قلب شما و اطرافیانش را‬ ‫مالک است‪ .‬کالم او به زیبایی باز می‌شود و درون‬ ‫زیبایش را به نمایش می‌گذارد‪ .‬آری چنین فردی به‬ ‫راستی خوش کالم است‪ ،‬لبخند زیبایی دارد و آرامش‬ ‫عجیبی در وجود او موج می‌زند‪.‬‬ ‫چنین افرادی؛ چه زن و چه مرد با هر ساختاری‬ ‫از صورت زیباترین افراد هستند و از نظر خانواده‪،‬‬ ‫دوستان‪ ،‬همکار و جامعه بهترین هستند و وجود آنها‬ ‫همیشه باعث انرژی مثبت است‪.‬‬ ‫کاش به جای بازار داغ زیبا شدن و ساعت‌ها وقت‬ ‫گذاشتن در سالن‌های زیبایی و صرف هزینه‌های‬ ‫هنگفت‪ ،‬برای داشتن اخالقی مناسب و شایسته در‬ ‫خور انسانیت و شأن آدمیت نگاه تازه‌تری برگزینیم و‬ ‫برای ساختن درون‌مان به زیبایی و زیبا ماندن تالش‬ ‫کنیم‪.‬‬ ‫نویسنده‪ :‬رعنا محمدی‬