Jaarverslag Mondriaan Fonds 2015

Jaarverslag 2015

Werkbijdrage Jong Talent

‘Sinds de academie heb ik altijd bijbaantjes gehad. Door de werkbijdrage van het Mondriaan Fonds kon ik me voor het eerst volledig richten op mijn kunstpraktijk. Het is een intens jaar geweest. Ik heb een boek gemaakt, performances gedaan met mijn band, tentoonstellingen gemaakt met mijn kunstinitiatief, en solo’s gehad in Californië, Amsterdam en Turijn. Gelukkig had ik daarnaast ook nog tijd om aan te klooien, dingen uit te proberen. Ik heb zo kunnen ontdekken wat er allemaal is in de kunstwereld en hoe ik er in wil staan.’

Susan Kooi (beeldend kunstenaar)

Meer toekenningen Werkbijdrage Jong Talent op mondriaanfonds.nl

Susan Kooi, Nothing thicker than a knife’s blade seperates happiness from melancholy, 2014. Foto: Kyle Tryhorn

Susan Kooi – volledig richten op kunstpraktijk

Werkbijdrage Jong Talent

De Werkbijdrage Jong Talent (WJT) is bestemd voor veelbelovende beeldend kunstenaars met een startende beroepspraktijk en bedraagt 18.000 euro voor een periode van twaalf maanden. Dit bedrag kan worden ingezet voor productie van nieuw werk, onderzoek, materiaalkosten, reizen en presentaties in binnen- of buitenland. Doel is artistieke ontwikkeling en cultureel ondernemerschap te stimuleren zodat werk tot stand komt dat een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de hedendaagse beeldende kunst in Nederland.

De werkbijdrage geeft kunstenaars vrijheid om nieuw werk te produceren, samenwerkingen aan te gaan, te experimenteren en te investeren in materiaalkosten. In hun presentatieplannen geven kunstenaars aan hun werk te verspreiden via websites, Facebook­pagina’s en nieuwsbrieven. Daarnaast doen ze mee aan tentoonstellingen, festivals en performances. Hoewel het niet altijd makkelijk is een jaar van te voren een indicatie te geven, blijkt dat gedurende de werkperiode kunstenaars vaak meer kansen grijpen dan voorspeld. De flexibel inzetbare werkbijdrage blijkt daarin een onmisbare katalysator.

De werkbijdrage blijkt cruciaal voor de ontwikkeling van jonge makers en geeft hun de mogelijkheden de eigen artistieke persoonlijkheid en stem versneld verder te ontplooien. Dimitar Genchev bijvoorbeeld nam zijn eigen werkproces onder de loep om complexer werk te gaan maken. In de werkperiode maakte hij gedetailleerde realistische schilderijen, waarbij hij experimenteerde met andere materialen. Deze waren te zien in

drie verschillende tentoonstellingen in Nederland.

Het Mondriaan Fonds kende in 2015 bijna vijftig procent van de WJT-aanvragen toe. Sinds 2013 moeten kunstenaars een jaar professioneel werkzaam zijn na het verlaten van de academie voordat ze een aanvraag indienen. De ontvangen aanvragen zijn mede daardoor van hoog niveau, wat resulteert in percentueel meer toekenningen dan voor 2013.

Eind 2014 stelde minister Bussemaker extra middelen beschikbaar voor talent­ ontwikkeling. Het Mondriaan Fonds kon met deze middelen in 2015 onder meer een extra investering doen in de WJT; van de 66 gehonoreerde bijdragen, werden veertien met dit extra geld mogelijk gemaakt. Zonder deze extra middelen zouden talentvol beginnend kunstenaars verstoken zijn gebleven van een stimuleringsbijdrage.

Aantal aanvragen: 145 Totaal gevraagd bedrag: € 2.592.000 Gehonoreerd: 66 Toegekend bedrag: € 1.188.000

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

3

Inhoud De oogst van 2015 5

Behandeling aanvragen 19 Pilotprojecten 21 Gezamenlijke activiteiten 25 Partners 31 Activiteiten voor zichtbaarheid en transparantie 35

Fonds achter de schermen 47 Kwaliteitszorg 55 FinanciĂŤn 63 ContinuĂŻteit van het beleid 65

Meester-Gezelregeling

‘Het werk van Marijke van Warmerdam is gelaagd en precies uitgewerkt, maar niet plat geredeneerd. Ze heeft mij in zes maanden tijd geleerd meer op m’n intuïtie te vertrouwen.

Dat is bevrijdend. Het werk dat ik nu heb gemaakt is niet plotseling heel anders, maar er zit meer lucht in. Het is niet meer zo dichtgetimmerd. Daarnaast heb ik geleerd dat je beter kritisch en nauwkeurig kunt zijn dan pragmatisch. Als voor een video een bepaalde monitor nodig is, moet je geen genoegen nemen met minder.’

Mentee Susan van Hengstum (beeldend kunstenaar) ‘Het feit dat je ervaringen uitwisselt, is waar het om draait.

Het delen van ervaringen is leerzaam. Susan van Hengstum had mij gevraagd haar te begeleiden en omdat ik dat als een compliment aan mijn werk beschouw heb ik meegedaan.

Als buitenstaander kun je sommige dingen soms makkelijker zien dan de maker zelf. Ik heb geprobeerd naast haar te staan en mee te denken over wat zij wil maken. Haar enthousiasme en frisse kijk op kunst werkten voor mij ook stimulerend.’

Mentor Marijke van Warmerdam (beeldend kunstenaar)

Een overzicht van mentoren en mentees op mondriaanfonds.nl

Susan van Hengstum, Yes, but even when I go, it is unclear where it will lead me, 2016, video still uit tweedelig werk

Susan van Hengstum en mentor Marijke van Warmerdam

Meester-Gezelregeling

Om tegemoet te komen aan de groeiende vraag van beginnende kunstenaars naar begeleiding door ervaren vakgenoten en om de overdracht en uitwisseling van kennis en ervaring te stimuleren, biedt het Mondriaan Fonds een Meester-Gezelregeling aan. Deze bestaat uit projecten en samenwerkingen die startende kunstenaars koppelen aan meer ervaren collega’s voor inhoudelijke begeleiding, zowel artistiek als praktisch en zakelijk.

Het gaat om projecten die in het verlengde liggen van de verschillende bijdragen en activiteiten van het Mondriaan Fonds.

Zo biedt het fonds in samenwerking met Cultuur-Ondernemen de mogelijkheid van mentoring voor kunstenaars met een Werkbijdrage Jong Talent. Het traject bestaat uit een aantal ontmoetingen om de ontwikkeling en de voortgang van het werk te bespreken en te komen tot een uitwisseling van ideeën, inspiratiebronnen en ervaringen. Ook draagt het fonds bij aan het project Leerling/Meester van Kunstpodium T, dat afstuderende kunstenaars van verschillende academies koppelt aan meer ervaren vakgenoten.

Dit resulteert in een serie tentoonstellingen bij verschillende presentatie-instellingen, waarbij studenten met elkaar en de meester-kunstenaar exposeren en in de jaarlijkse ‘Dag van de Jonge Kunstenaar’ bij De Pont museum in Tilburg. Via een extra bijdrage van het ministerie van OCW voor talentontwikkeling wordt onder meer bijgedragen aan de projecten Kansplaatsen voor erfgoedtalent en de masterclassserie ‘The Drive of…’ van de Jan & Hubert van Eyck Academie in Maastricht.

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

De oogst van 2015 Voor het Mondriaan Fonds was 2015 een jaar van reflectie en vooruitkijken. Halverwege de lopende cultuurplanperiode blikte het fonds terug op de resultaten van de afgelopen twee jaren en mede op basis daarvan werd het huidige beleid hier en daar aangescherpt en werden de plannen gevormd voor de jaren 2017 tot en met 2020.

In dat kader verzorgde het fonds in de eerste helft van 2015 een aantal bijeenkomsten. Tijdens een reeks interne evaluaties werden bestaande praktijk van het fonds en nieuwe ideeën voor het voetlicht gebracht. Tijdens deze zogenoemde koffietafels hadden open gedachtenuitwisselingen plaats rond relevante thema’s met deskundigen uit het erfgoed- en kunstenveld, zoals vertegenwoordigers uit het kunstvakonderwijs, medewerkers van erfgoedinstellingen en ervaren kunstenaars. De onderwerpen varieerden van talentontwikkeling tot een vitale Collectie Nederland.

Jong talent bracht verse ideeën tijdens een bomvolle bijeenkomst halverwege 2015 in Paradiso Amsterdam.

Gemeente-ambtenaren uit heel Nederland vertelden over hun ervaringen met en ideeën voor het fonds tijdens een bijeenkomst georganiseerd met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten in mei. Met deze inbreng, naast uiteraard die van de talloze nationale en internationale aanvragers van het fonds, heeft het Mondriaan Fonds vorm gegeven aan een nieuw beleidsplan 2017-2020.

Bovendien deed het fonds in 2015 datgene waarvoor het bestaat: het stimuleren van relevante initiatieven op het gebied van beeldende kunst en cultureel erfgoed.

Aantallen aanvragen Het aantal aanvragen steeg in 2015 ten opzichte van het voorafgaande jaar. Het totaal aantal aanvragen was 2.092 en daarvan werden 860 aanvragen gehonoreerd – een stijging ten opzichte van 2014 van ruim twaalf procent. De gehonoreerde aanvragen variëren van fossiel tot video.

Een deel van de stijging wordt verklaard door de belangstelling voor een aantal eenmalige open oproepen voor specifieke aanvragen op het gebied van crossovers tussen beeldende kunst en vormgeving en op het gebied van zogeheten kunstinitiatieven.

Ook waren er twee aanvraagrondes binnen het programma The Art Of Impact, waarvan het Mondriaan Fonds penvoerder is. Meer dan zevenhonderd voorstellen kwamen bij het bureau binnen, waarvan in 2015 en begin 2016 in totaal 86 projecten zijn gehonoreerd. >pagina 25 Bij de beoordeling van aanvragen gebruikt het fonds de kennis van deskundigen op verschillende terreinen. Op basis van hun beoordeling besluit het bestuur al dan niet een bijdrage toe te kennen. Soms zijn adviseurs vakgenoten van de aanvragers, maar lang niet altijd. Dergelijke expertbeoordeling – die dus iets anders is dan peerreview: de beoordeling door louter collega’s – is nodig om plannen waarlijk op hun waarde te kunnen schatten.

Na een strenge selectie en 41 sollicitatiegesprekken eind 2015 werden 21 nieuwe adviseurs aangesteld. Daarbij werd onder meer gelet op interculturele sensitiviteit van deze

5

adviseurs, waarmee het vermogen wordt bedoeld interesse te hebben voor verschillende achtergronden, behoeften en perspectieven. Veertien adviseurs zwaaiden per 1 januari 2016 af omdat hun termijn eindigde. >pagina 51 Nieuw in 2015 Het Mondriaan Fonds introduceerde in 2015 een aantal nieuwe mogelijkheden. Zo schreef het fonds een open oproep uit voor kleinere kunstruimtes en kunstenaars­ initiatieven. Aanleiding was een onderzoek van Maaike Lauwaert in opdracht van het Mondriaan Fonds in 2014, naar de rol en de positie van de kleinere kunstruimtes en kunstenaarsinitiatieven in Nederland. Deze initiatieven zijn al dan niet tijdelijk of nomadisch, klein in termen van mankracht en fysieke en organisatorische structuren.

Kunstinitiatieven konden eenmalig een bijdrage van 10.000 euro aanvragen, flexibel te besteden aan activiteiten in 2015-2016. Het aantal aanvragen was boven verwachting.

Maar liefst 150 kunstinitiatieven dienden een aanvraag in; een heterogene groep aan organisaties, samenwerkingsverbanden en collectieven die zijn ontstaan vanuit een bevlogenheid en de motivatie kunst op een andere manier te presenteren. Uiteindelijk kon het fonds aan 22 initiatieven een werkbijdrage toekennen. Zo ontving Code Rood een Arnhems kunstinitiatief voor eendaagse evenementen een bijdrage. Een ander voorbeeld is het kunstinitiatief VHDG (Voorheen de Gemeente), dat op wisselende locaties in en rond Leeuwarden opereert. >pagina 21 Een ander initiatief genomen in 2015 is de open oproep in samenwerking met het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, gericht op crossovers tussen hedendaagse beeldende kunst en vormgeving, architectuur en e-cultuur. De oproep leverde veel reacties op: 138 partijen voelden zich aangesproken en hebben een voorstel ingediend, waarvan 62 aanvragen bij het Mondriaan Fonds. Een voorbeeld is kunstenaarscollectief Suze May Sho, dat een bijdrage ontving voor Project Probe, een digitaal platform dat kunstenaars uit allerlei disciplines uitnodigt een installatie te maken voor een ruimte van 6.6 m3, en waarvan het resultaat louter online wordt gepubliceerd.

Omdat bleek dat de twee fondsen nu voldoende mogelijk­ heid bieden om dergelijke aanvragen in behandeling te nemen, is besloten dat er geen nieuwe crossover regeling noodzakelijk is. >pagina 25 Wel werd in 2015 de publicatieregeling geherintroduceerd, voor bijdragen aan de productie van publicaties van en over levende beeldend kunstenaars. Fotograaf Martin Roemers ontving bijvoorbeeld een bijdrage voor het boek ‘Metropolis’, waarin zijn gelijknamige fotoserie is opgenomen, die de gevolgen laat zien van de wereldwijde trek naar de stad. De fotoserie verbeeldt en documenteert hoe mensen (over-) leven in megasteden met meer dan tien miljoen inwoners zoals Beijing, Mexico City en Lagos. De fotograaf wil met het boek en een aantal tentoonstellingen, onder andere in Huis Marseille in Amsterdam en Galerie Eastwing in Dubai, een bijdrage leveren aan de wereldwijde discussie over verstedelijking. >pagina 42

Bijdrage Meerjarenprogramma’s Presentatie-instellingen

Kunstvereniging Diepenheim – mogelijkheden voor beginnend en gevestigde kunstenaars

Just Schimmelpenninck (voorzitter Kunstvereniging Diepenheim)

Meer toekenningen Meerjarenprogramma’s Presentatie-instellingen op mondriaanfonds.nl

Roland Spitzer, Exoskeleton, Kunstvereniging Diepenheim

‘Het programma van Kunstvereniging Diepenheim draait om drie pijlers: ruimtelijke kunst, tekenkunst en ‘buitenkunst’ – landschapskunst, community art en kunst in de openbare ruimte. Daarin behoren we tot de belangrijkste podia van Nederland. Op tekengebied zijn we zelfs voorloper; steeds meer galeries besteden er nu aandacht aan en er is zelfs een gespecialiseerde beurs gekomen, Amsterdam Drawing.

Bij ons krijgen beginnend kunstenaars de mogelijkheid een eerste solo te maken, terwijl gevestigde kunstenaars een nieuwe richting kunnen inslaan. Met tentoonstellingen, een artist-in-residence programma en andere activiteiten tonen wij een breed veld.’

Bijdrage Meerjarenprogramma’s Presentatie-instellingen De Bijdrage Meerjarenprogramma’s Presentatie-instellingen is voor presentatie-instellingen met programma’s die bijdragen aan de ontwikkeling van of discussie over hedendaagse beeldende kunst. De bijdrage is bedoeld voor een serie inhoudelijk samenhangende activiteiten gericht op presentatie, experiment, opinie en debat met een maximale looptijd van twee jaar.

Het Mondriaan Fonds draagt bij aan programma’s van presentatie-instellingen wegens hun vitaal belang voor ontwikkeling en zichtbaarheid binnen de beeldende kunstsector. Ze onderscheiden zich door een actuele en flexibele programmering en intensieve betrokkenheid van kunstenaars. Publiek en gevestigde instellingen zijn wegens de doorstroming van interessante kunstenaars en concepten gebaat bij hun kwalitatief hoogstaande programma’s.

In 2015 vroegen 25 presentatie-instellingen voor bijna 3,5 miljoen euro aan. De programma’s die op de meest aansprekende manier vorm en inhoud geven aan relevante ontwikkelingen op het gebied van hedendaagse beeldende kunst zijn gehonoreerd met bijdragen variërend van 45.000 tot 200.000 euro per jaar.

Deze bijdragen komen bovenop twaalf toekenningen uit 2014 voor programma’s die doorlopen in 2016.

Het budget staat onder druk: het fonds zette de afgelopen jaren reserves in om aan het grote aantal kwalitatief goede aanvragen te kunnen bijdragen. Deze reserves zijn nu uitgeput en omdat ook gemeentes en provincies bezuinigen op kunst, worden de levendigheid en diversiteit van de sector op korte termijn bedreigd.

De aanvraagronde van 2015 werd gekenmerkt door een grote diversiteit aan instellingen. De plannen getuigden van professionaliteit, ook op het gebied van publieksbemiddeling en ondernemerschap. Zonder bijdrage van het fonds is het voor presentatie-instellingen dikwijls onmogelijk nieuwe producties te realiseren of internationale netwerken te onderhouden. Het valt op dat presentatie-instellingen geneigd zijn in hun plannen veel onderdelen te stapelen.

Deze instellingen, die doorgaans met weinig mankracht toch op (inter-)nationaal niveau opereren, hebben het door de bezuinigingen al zwaar.

De beste aanvragen kenden een duidelijke focus en vertrokken vanuit een heldere identiteit. Het non-conformistische programma van Extrapool bijvoorbeeld bestaat uit onverwachte combinaties waarbij performance-, geluids- en grafische kunst goed met elkaar verweven zijn. Extrapool blijft actueel met een onderzoekende houding en scherp zelfbewustzijn. Ook Casco zet een helder profiel neer, mede dankzij sterke samenwerkingen met internationale netwerken maar ook lokale samenwerkingen met boeren en ambachtslieden.

Het programma stelt actuele sociale en politieke kwesties aan de kaak en Casco experimenteert met de vraag hoe theorie in praktijk gebracht kan worden.

Aantal aanvragen: 25 Totaal gevraagd bedrag: € 3.469.427 Gehonoreerd: 13 Toegekend bedrag: € 2.020.000

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

Relatiemakelaar In 2015 versterkte het Mondriaan Fonds zijn rol als relatiemakelaar voor beeldende kunst- en erfgoedorganisaties.

Bijvoorbeeld door het faciliteren van Beeldende Kunst Nederland (BKNL), een informeel overleg van organisaties die opkomen voor het belang van beeldend kunstenaars, musea, presentatie-instellingen en galeries in Nederland.

Met BKNL initieerde het Mondriaan Fonds een vervolgonderzoek naar het honorarium voor kunstenaars. Nadat onderzoeksbureau APE in 2014 een eerste inventarisatie had uitgevoerd, volgden onderzoeksbureaus SiRM en PPMC in 2015 zeven voorbeelden van het contractproces tussen kunstenaars en kunstinstellingen voor tentoonstellingen. Dit rapport gaf een interessante inkijk in de praktijk van musea en presentatie-instellingen en op de vraag: welke soorten onderhandeling tussen instelling en kunstenaars vinden nu eigenlijk plaats? SiRM concludeerde dat kunstenaarshonoraria zowel voor kunstenaars als kunstinstellingen vaak een sluitpost op de begroting vormen. Uit het onderzoek bleek bovendien dat zowel kunstenaars als instellingen behoefte hebben aan een handreiking of een flexibele richtlijn om de huidige diversiteit aan afspraken te stroomlijnen en beter te kunnen verantwoorden. Eind 2015, tijdens de conferentie Cultuur in Beeld, georganiseerd door het ministerie van OCW, gingen onderzoekers en betrokkenen over de resultaten van het SiRM rapport in discussie. Het debat bevestigde de conclusies: aanwezigen vonden dat het honorarium apart moet worden opgenomen in een tentoonstellingsbegroting. Zowel musea, presentatie-instellingen als kunstenaars herhaalden hun behoefte aan een (informele) richtlijn. >pagina 31 Een andere manier waarop het fonds zijn rol als relatiemakelaar invulde: in 2015 werden verschillende leden van de vaste Tweede Kamercommissie Cultuur uitgenodigd voor bezoeken aan hedendaagse kunstplekken. Met deze bezoeken poogt het Mondriaan Fonds in de eerste plaats de artistieke praktijk van kunstenaars en kunstinstellingen in beeld te brengen en daarnaast de penibele financiële situatie van veel presentatie-instellingen. Zo bracht PvdA-politicus Jacques Monasch een bezoek aan de Triënnale van Beetsterzwaag, georganiseerd door Kunsthuis SYB. VVD-politicus Michiel van Veen bezocht met kunstenaar Folkert de Jong bronsgieterij Kemner in Cuijk. D66 fractievoorzitter Alexander Pechtold werd in december 2015 ontvangen in vier Rotterdamse presentatie-instellingen: WORM, Witte de With, TENT en Showroom MAMA. In 2015 werd duidelijk wat de gevolgen zijn van de slinkende reserves van het fonds, die met name de bijdragen voor presentatie-instellingen treffen en de incidentele aankopen. Naast aandacht voor de slinkende budgetten bij presentatie-instellingen bij voornoemde bezoeken, heeft het Mondriaan Fonds waar mogelijk publieke en politieke aandacht gevraagd voor het nijpende tekort in het budget voor bijzondere aankopen van musea. Ook de Museumvereniging en de Vereniging Rembrandt wezen op dit probleem. Uit dit budget werd in 2015 bijvoorbeeld

7

bijgedragen aan de aankoop van het schilderij ‘Entrance of the theatre’ van Sir Lawrence Alma-Tadema door het Fries Museum en van twee Delfts Blauwe Bloemenhouders in de vorm van het vorstelijk paar Willem III en Mary II door het Gemeentemuseum Den Haag. Met een breed gedragen Kamermotie is eind 2015 een extra 1,5 miljoen voor deze aankopen gevonden, voor het jaar 2016. Een structurele oplossing voor de jaren erna ontbreekt nog.

Ook in bredere zin fungeert het Mondriaan Fonds steeds meer als relatiemakelaar. Zoals binnen het onderwerp opdrachtgeverschap. Het fonds moedigt maatschappelijke organisaties, bedrijven en particuliere opdrachtgevers aan om publiek toegankelijke beeldende kunstprojecten te realiseren. Daarbij heeft het fonds zich in 2015 met name gericht op opdrachtgevers die niet rechtstreeks uit het kunstveld komen, zoals scholen en instellingen in de zorgsector. Daarnaast ontwikkelde het fonds nieuwe initiatieven binnen het onderwerp ‘skyfinanciering’, andere financieringsvormen, waarbij het inzet op onder meer leenmodellen, crowdfunding en impact investing. Het fonds wil zo een relevant netwerk van mogelijke samenwerkingspartners opbouwen om de cultuursector beter te verbinden aan de financiële sector en te zorgen voor een breder draagvlak van het publiek voor kunst en erfgoed.

Kwaliteit Kwaliteit is het belangrijkste criterium waarop het Mondriaan Fonds aanvragen toetst. Daarbij gaat het bij het werk van kunstenaars om onder meer zeggingskracht, onderzoekende houding, beheersing van gekozen middelen en samenhang tussen artistieke uitgangspunten en de wijze waarop die tot uitdrukking komen in het werk. Bij de toekenningen aan de programmering van presentatie-instellingen gaat het om de vraag of ze van vitaal belang zijn voor de ontwikkeling en zichtbaarheid van beeldende kunst in Nederland. Zo kende het fonds een bijdrage toe aan Kunstvereniging Diepenheim, dat een programma realiseert rond drie pijlers: ‘ruimtelijke’ kunst, buiten/landschapskunst en tekenkunst. Het programma beslaat jaarlijks acht tentoonstellingen die het ritme van de seizoenen volgen. Als thema is nu gekozen voor ‘Melancholie van vertrek’, gebaseerd op een schilderij van de surrealistische schilder Giorgio de Chirico.

Voor een bijdrage aan een presentatie in het buitenland wordt het internationale belang en de reputatie van het platform gewogen en de kwaliteit van het artistiek functioneren van de kunstenaar.

Het Mondriaan Fonds heeft bijvoorbeeld bijgedragen aan de deelname van Erik Kessels en Hans Eijkelboom aan de International Biennial of the Contemporary Image in Montréal, georganiseerd door Le Mois de la Photo à Montréal.

De biënnale onderzocht de verandering van de fotografie door de impact van de tweede digitale revolutie waarin internet en smartphones een belangrijke rol hebben gespeeld. De biënnale toonde meer dan 100 werken van 29 internationale kunstenaars.

Kwaliteit is eveneens cruciaal bij de beoordeling van aanvragen van musea en andere erfgoedinstellingen. Of

Werkbijdrage Bewezen Talent

‘Het eerste idee voor De Weg van de Rode Aarde dateert van 1973. Sinds die tijd heb ik teksten geschreven, documenten verzameld en oneindig veel gefilmd. Vergelijkbaar met een schilder voor wie de eerste streek op het doek bijna blasfemisch is, heb ik het afronden van de film telkens voor me uitgeschoven. Maar nu ben ik er emotioneel klaar mee.

Samen met een editor ga ik het materiaal indikken tot zo’n vijftig minuten. Er is al belangstelling uit de museum- en mediawereld voor mijn film.’

Laura Samsom Rous (beeldend kunstenaar)

Meer toekenningen Werkbijdrage Bewezen Talent op mondriaanfonds.nl

Laura Samsom Rous bij de ‘United States Marine Corps’ op Okinawa (Japan), 2004

Laura Samsom Rous – afronden film

Werkbijdrage Bewezen Talent

De Werkbijdrage Bewezen Talent (WBT) is voor beeldend kunstenaars met een beroepspraktijk van minimaal zes jaar.

De bijdrage is een tegemoetkoming in de kosten van materiaal, tijd en diensten van derden en kan gebruikt worden voor alles dat is gerelateerd aan de ontwikkeling van nieuw werk: onderzoek, materiaal, apparatuur of projecten. Ook kan de werkbijdrage besteed worden om deel te nemen aan tentoonstellingen en manifestaties in binnen- en buitenland.

Doel is het stimuleren van het oeuvre, van cultureel ondernemerschap en van zichtbaarheid, zodat werk ontstaat dat een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de hedendaagse beeldende kunst in Nederland.

De WBT bedraagt 36.000 euro voor een periode van minimaal 24 maanden en kan een keer in de vier jaar worden gehonoreerd. De meeste kunstenaars brengen hun werk en/of onderzoek via atelierroutes, open studio’s, website, blogs en andere sociale media naar buiten. Veel kunstenaars gaan binnen hun beroepspraktijk diverse samenwerkingsverbanden aan en zoeken naast de WBT medefinanciering om hun plannen te realiseren.

Regelmatig komt het voor dat kunstenaars een bijdrage aanvragen om een project af te ronden waar ze langere tijd aan werken. Daarnaast wordt de bijdrage ingezet om het bestaande netwerk (internationaal) uit te breiden. Sarah van Sonsbeeck heeft bijvoorbeeld een bijdrage ontvangen om door te gaan met het maken van werken rond het thema ‘Stilte’.

Zij wil diverse reizen maken, onder meer naar de meest afgelegen bewoonde plek op aarde: Tristan da Cunha op zes dagen varen van Kaapstad.

Het honoreringspercentage is ongeveer vijftig procent. Dit komt mede door het kwalitatief hoge niveau van de aanvragen. Gezien het stijgend aantal aanvragen blijkt dat de behoefte aan een flexibel inzetbare bijdrage voor bewezen talent groot is.

Aantal aanvragen: 182 Totaal gevraagd bedrag: € 6.552.000 Gehonoreerd: 94 Toegekend bedrag: € 3.384.000

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

het nu gaat om een expositie, een (gezamenlijk) onderzoek of een plan voor de veiligheid van de instelling. Het geldt eveneens voor collectiebeleid, dat voor musea en andere erfgoedinstellingen van zo’n cruciaal belang is. Collecties zijn levend, aankopen zijn daarom noodzaak voor musea én voor de Collectie Nederland. Zo opende in 2015 de tentoonstelling ‘Still Tickin’ in Museum De Domijnen, van de 88-jarige Amerikaanse kunstenaar Betye Saar. Het was de eerste solo-expositie in Europa van Saar, die bekend werd met feministisch werk dat reflecteert op Afro-Amerikaanse identiteit, spiritualiteit en verbondenheid van verschillende culturen. Op de expositie prijkte ‘Sunnyland (On the Dark Side)’. Het werk was aangekocht door De Domijnen met een bijdrage uit de Bijdrage Collectieprogramma’s van het Mondriaan Fonds en werd daarmee ook het eerste werk van Saar in een Europese museumcollectie.

Vanaf december 2015 was in Naturalis onder grote publieke belangstelling te zien hoe de net verworven beenderen van vijf Triceratopsen, miljoenen jaren oude dino’s, werden uitgepakt en onderzocht. En in Kröller-Müller Museum waren grote poëtische glassculpturen van Roni Horn te zien – ook aangekocht mede met een bijdrage van het Mondriaan Fonds, via de Bijdrage Incidentele Aankopen.

Het stimuleren van kwalitatief uitzonderlijk beeldend kunsttalent staat ook centraal bij de Prix de Rome, die het Mondriaan Fonds in 2015 weer organiseerde. Beeldend kunstenaar Magali Reus (NL, 1981) ontving in december 2015 de prijs uit handen van minister Bussemaker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, in aanwezigheid van Koningin Máxima. Reus won de onderscheiding met haar nieuwe werk ‘Leaves’. Bij de prijs hoort een geldbedrag van 40.000 euro en een werkperiode in de American Academy in Rome. >pagina 46 Om aan de manier waarop aan kwaliteit invulling wordt gegeven zoveel mogelijk perspectieven te verbinden, streeft het fonds naar een samenstelling van commissies en werknemers die de verschillende perspectieven met zich mee brengen. Deze samenstelling maakt het mogelijk oog voor pluriformiteit te houden in de zoektocht naar kwaliteit. Op deze wijze poogt het fonds recht te doen aan de uiteenlopende contexten waarin de aanvragen zijn ontstaan en ervoor te zorgen dat kwaliteit wordt gemeten langs de lat van een eigentijdse niet-geïnstitutionaliseerde canon.

In dat kader organiseerde Binoq Atana in oktober 2015 in opdracht van de gezamenlijke cultuurfondsen een werkconferentie rond het onderwerp culturele diversiteit. De directeuren en verschillende personeelsleden van de zes landelijke cultuurfondsen gingen in gesprek met een zorgvuldig samengestelde groep personen om te brainstormen over beleidsuitgangspunten, ambities en actieplannen.

Zichtbaarheid Naast de kwaliteit, stimuleert het Mondriaan Fonds de zichtbaarheid van kunst en erfgoed. Zichtbaarheid is cruciaal voor een breed maatschappelijk draagvlak. Als kunst en erfgoed op een inspirerende manier zichtbaar zijn, zul-

9

len burgers zich mede-eigenaar voelen. Daarom vraagt het Mondriaan Fonds bij alle aanvragen een presentatieplan waarin wordt omschreven hoe de aankoop, de expositie, het onderzoek of het werk(proces) worden getoond. Zie de manier waarop Naturalis op zaal onder grote publieke belangstelling de Triceratopsen uitpakt en onderzoekt.

Een andere inspirerende presentatiewijze is die van bemiddelaar Nanda Janssen die tijdens haar werkperiode in Parijs middels een blog met opiniërende teksten een beeld schetste van het Parijse kunstveld en de rol die Nederlandse kunstenaars daar spelen. Daarnaast schreef zij tijdens haar residency regelmatig voor tijdschriften als Kunstbeeld of Museumtijdschrift. De residency betekende voor haar een groeispurt als curator en schrijver; ze heeft nieuwe contacten opgedaan, haar internationale kennis verstevigd en haar referentiekader vergroot. De blog heeft indirect ook geleid tot het krijgen van opdrachten uit Parijs.

Zichtbaarheid bij publiek en aanvragers is ook een opdracht aan het Mondriaan Fonds zelf. De drie Open Huizen die het fonds in 2015 organiseerde werden drukker bezocht dan ooit: per bijeenkomst luisterden gemiddeld zeventig (potentiële) aanvragers naar onder andere de manier waarop aanvragen worden beoordeeld. Verder konden zij vragen stellen. Eind 2015 werd geëxperimenteerd met speciale workshops, verzorgd door aanvragers die eerder succesvol een aanvraag indienden, volgens de deelnemers een goede manier om zicht te krijgen op het effectief opstellen van een aanvraag.

Verder organiseerde het fonds samen met het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie een drietal gerichte voorlichtingsbijeenkomsten voor net afgestudeerden en jonge creatieve professionals bij academies door heel Nederland. De publieksreacties toonden dat de jongste generatie aanvragers onverminderd behoefte heeft aan persoonlijk contact bij het aanvraagproces.

Ook het actieve communicatiebeleid zorgt voor zichtbaarheid van het fonds en de bijdragen die het levert. Van de nieuwsbrieven die iedere twee weken werden verstuurd aan ruim 6.000 abonnees tot dagelijkse berichten via sociale media. Met grote regelmaat verschijnen in kranten en andere publicaties artikelen waarin het fonds wordt genoemd, bijvoorbeeld omdat het bijdroeg aan een aankoop of expositie of als organisator van Prix de Rome. Aan de Nederlandse inzending voor de Biënnale van Venetië 2015 werd eveneens veel media aandacht besteed. De Telegraaf roemde herman de vries: ‘Trots van Nederland in Venetië’. De Franse krant Le Monde schreef: ‘Le Néerlandais herman de vries fait avec élégance l’éloge des pierres, des végétaux, des rose de Damas et de l’eau pure.’

Het fonds werkt samen met Avrotros in de vorm van bijdragen aan programma’s in Kunstuur en met RTL4 in het cultureel reisprogramma ‘Mijn Stad’. In dat programma wordt telkens een project of initiatief uitgelicht dat door het Mondriaan Fonds wordt ondersteund. Zo werd in de aflevering over Tilburg het Incubate Festival uitgelicht, een multidisciplinaire festival dat kunstenaars aanspoort om buiten de bekende kaders te werken. Het programma

Bijdrage Meerjarenprogramma’s Musea en overige Erfgoedinstellingen

Allard Pierson Museum – digitale innovatie voor betere tentoonstellingservaring

Wim Hupperetz (directeur Allard Pierson Museum)

Meer toekenningen Meerjarenprogramma’s Musea en overige Erfgoedinstellingen op mondriaanfonds.nl

Digitaal Museum Lab, Allard Pierson Museum in Amsterdam

‘Er wordt door musea van alles bedacht op het gebied van digitale innovatie, maar de impact wordt eigenlijk nooit goed getest. Met het Digitaal Museum Lab hebben we een fysieke plek in het museum gecreëerd waar we kortlopende experimenten doen. Het gaat om zo’n acht projecten per jaar. PhD-studenten zorgen binnen het museum voor weten­ schappelijke onderbouwing en iedere maand evalueren we met een grote gemeenschap van professionals. Werkt het? Snapt de bezoeker het? Waar is de applicatie goed in?

Uiteindelijk moet dit leiden tot een betere tentoonstellings­ ervaring.’

Bijdrage Meerjarenprogramma’s Musea en overige Erfgoedinstellingen Musea en overige erfgoedinstellingen kunnen aanvragen voor nieuwe, experimentele en voorbeeldstellende programma’s over relevante ontwikkelingen in beeldende kunst en cultureel erfgoed of voor programmeringen die het profiel van instellingen aanscherpen. De bijdrage kan worden aangevraagd voor een serie inhoudelijk samenhangende activiteiten die zich richten op presentatie, experiment, opinie en debat, zoals tentoonstellingen, discussiebijeenkomsten en lezingen.

Aanvragen binnen deze regeling stelt hoge eisen aan de aanvrager. Daarom is extra aandacht aan deze regeling besteed en werd het voor het eerst mogelijk om een aanvraag voor een haalbaarheidsonderzoek te doen. Er werden zes haalbaarheidsonderzoeken ingediend, waarvan vier werden gehonoreerd.

De invalshoek van de aanvragen was divers. Soms ging het om herinrichting van het gehele museum, zoals bij het Oorlogs­museum Overloon. Waar voorheen militair materieel centraal stond, staan in de nieuwe tentoonstelling mensen centraal. In oorlogen wordt aan mensen veiligheid en bestaansmiddelen ontnomen. In de nieuwe expositie wordt aan dat universele karakter veel aandacht besteed.

In andere gevallen betrof de aanvraag heroriëntatie op beleid. Het Wereldmuseum bijvoorbeeld mikt op herstel van vertrouwen en teruggave van de collectie aan Rotterdam en Nederland. De Afrikacollectie zou ‘ontzameld’ worden, maar komt nu deels terug in de vaste opstelling. Met ‘Afrika 010’ laat het museum

zien hoe Afrika en de Afrikaanse cultuur met Rotterdam en Nederland verweven zijn. De tentoonstelling gaat over onderling contact en culturele wisselwerking.

Een experimentele aanvraag kwam van het Allard Pierson Museum dat experiment, reflectie en evaluatie op het gebied van digitale innovatie binnen de museummuren wil stimuleren en faciliteren.

Aantal aanvragen: 31 Totaal gevraagd bedrag: € 2.414.603 Gehonoreerd: 21, waarvan vier haalbaarheidsonderzoeken Bijdrage: € 1.392.688

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

toonde onder meer de veertig stoffen vlaggen van kunstenaar Sigrid Calon die op de grens van de gemeente Tilburg waren geplaatst.

Verder is op de website van het fonds prominent te zien aan welke projecten is bijgedragen en zorgt een tweewekelijkse blog van de directeur voor aandacht voor specifieke ontwikkelingen. Behalve op aanvragers richt de communicatie van het fonds zich ook op de samenleving; op de burger namens wie het investeert in kunst en erfgoed.

Opdrachtgeverschap Net als kwaliteit en zichtbaarheid loopt het onderwerp opdrachtgeverschap als een rode lijn door de mogelijkheden van het fonds. Er bestaat een scala aan mogelijkheden voor publieke en private opdrachtgevers die aan beeldend kunstenaars een opdracht willen geven voor het maken van nieuw werk. In 2013 begon het fonds met de Bijdrage Opdrachtgeverschap, die als doel de realisatie heeft van bijzondere werken die openbaar toegankelijk en goed ingebed zijn. Voorwaarden zijn dat het werk kwaliteit heeft en dat het publiek toegankelijk is. En dat er een reëel honorarium wordt betaald aan de kunstenaar.

Met de regeling wil het fonds kwalitatief hoogstaande, publiek toegankelijke kunst stimuleren en wil het nieuwe geldstromen richting beeldende kunst op gang brengen; het fonds betaalt immers maximaal de helft van het totaalbedrag. Uit eerste onderzoek van bureau Urban Paradoxes >pagina 59 en uit eigen onderzoek van het fondsbureau blijkt dat sprake is van een aanzienlijk multiplyer effect: de vermenigvuldigingsfactor van de Bijdrage Opdrachtgeverschap is op dit moment ruim drie. Dat betekent dat de bijdragen van het fonds aangevuld worden met ruim driemaal hetzelfde bedrag.

Een voorbeeld van dit opdrachtgeverschap is een initiatief van de Openbare Bibliotheek Amsterdam voor een interactief geluidskunstwerk Sonic West door kunstenaars Michiel Huijsman en Justin Bennett. Uitgangspunt is een interactieve omgeving te creëren die stedelingen bewust maakt van hun eigen auditieve beleving van de openbare ruimte. Componisten, maar ook uiteenlopende bewoners van de stad worden bij de totstandkoming van het kunstwerk betrokken. En om een eerste stap te zetten voor een overkoepelend campusbeleid in Nijmegen heeft Novio Tech Campus de opdracht gegeven aan kunstenaarsduo Martin en Inge Riebeek om het kunstobject ‘Sci Fi Observator’ te maken. Deze Observator is een object met een diameter van drie tot viereneenhalf meter. Op een led-display wordt permanent tekst- en (bewegend) beeldmateriaal aangevoerd. Het scherm verstrekt informatie over thema’s op het gebied van high tech, life sciences en health, in een regie van Martin en Inge Riebeek, die tevens niet-wetenschappelijke feiten toevoegen. Het geheel vult zich doorlopend met nieuwe beelden en informatie. >pagina 32 Opdrachtgeverschap gaat niet alleen om incidentele opdrachten, maar ook om intensievere en langere samenwerking met een kunstenaar; de zogeheten Werkbijdrage Jong Talent plus Opdrachtgever (WJT+) en de Werkbijdrage

11

Bewezen Talent plus Opdrachtgever (WBT+). Zo werkt het Nationaal Glasmuseum samen met beeldend kunstenaar Bernard Heesen in een project voor onderzoek naar kleur en textuur als middelen tot ontwerp van het doorzichtige glas. De opgedane kennis wil het museum op systematische wijze inzichtelijk maken, zodat de hele wereld en in het bijzonder de kunstenaar en vormgever er zijn voordeel mee kan doen. >pagina 36 Onderzoekster Sandra Trienekens van Urban Paradoxes rondde in 2015 een evaluatie van de regeling af. Haar conclusies waren onder meer dat de regeling resulteert in nieuwe, interdisciplinaire samenwerkingsvormen.

Opdrachtgevers en kunstenaars evalueerden de ondersteunde projecten overwegend positief. De projecten droegen volgens hen bij aan de artistieke ontwikkeling van de kunstenaars; realiseerden de beoogde bezoekersaantallen en in verschillende gevallen leidde het project tot nieuwe opdrachten van andere opdrachtgevers. Wel wees het rapport er op dat de subsidiemogelijkheid nog meer onder de aandacht zou moeten worden gebracht van nietkunst partijen. Dit heeft het fonds ter harte genomen en in 2015 werden bijvoorbeeld scholen, woningcorporaties, en gemeenten benaderd en onder meer geadverteerd in het blad Arts & Auto en VNG Magazine, een uitgave van de Vereniging Nederlandse Gemeenten.

Ook in het buitenland kunnen opdrachtgevers, in dit geval presenterende instellingen, aanvragen voor een bijdrage aan de productie van nieuw werk van kunstenaars uit Nederland. Haus der Kulturen der Welt in Berlijn heeft bijvoorbeeld kunstenaar Lara Almarcegui uitgenodigd deel te nemen aan het groepsproject ‘Wohnungsfrage’ en nieuw werk te maken. Dit project is ontwikkeld als onderdeel van het lange termijn project ‘100 Years of Now’ dat de huidige sociale problemen vanuit een historisch perspectief beschouwt, in dit geval de woningnood in Berlijn.

Samenwerking Samenwerking komt eveneens als speerpunt van het beleid in veel mogelijkheden van het fonds terug. Of het nu gaat om het samenwerken van een kunstenaar en een museum of van een erfgoedinstelling met een maatschappelijke organisatie. Het ministerie van OCW stelde in de periode 2013-2016 jaarlijks 2,4 miljoen euro beschikbaar, specifiek voor de samenwerking tussen musea. Vanuit deze Bijdrage Samenwerking Musea ontvingen in 2015 bijvoorbeeld Nationaal Monument Kamp Amersfoort, Nationaal Monument Kamp Vught en Herinneringscentrum Kamp Westerbork een bijdrage voor een gezamenlijk onderzoek naar beelden van bewaking en bevrijding uit de Tweede Wereldoorlog van deze drie belangrijkste concentratiekampen in Nederland.

In 2015 vroeg het Mondriaan Fonds adviesbureau Berenschot de eerste resultaten van deze tijdelijke regeling in kaart te brengen. Berenschot concludeerde dat musea de regeling waarderen om de toegankelijkheid, de brede scope en het bestrijken van relevante thema’s. Een ruime meerderheid van de musea verwacht bovendien dat de samenwerking zal leiden tot structurele partnerschap-

Bijdrage Praktijkverdieping;

Vivian Ziherl – cruciale dialogen tussen landen ‘Ik ben dit jaar curator van de Jerusalem Show, die plaatsvindt in Al Ma’mal in het oude centrum van Jeruzalem, en in het Shuafat vluchtelingenkamp. De tentoonstelling in Al Ma’mal gaat over de nalatenschap van Palestijnse moderniteit binnen Jeruzalem. Dit project is onderdeel van Frontier Imaginaries, een ‘curatorial platform’ dat ik in mei lanceer in Brisbane en daarna voortzet in samenwerking met het Van Abbemuseum. Frontier Imaginaries verbindt de cruciale dialogen tussen mijn twee thuislanden, Australië en Nederland, en andere landen als Palestina en Zuid-Afrika.’

Vivian Ziherl (curator)

Meer toekenningen Bijdrage Vrije Praktijkverdieping op mondriaanfonds.nl

Presentatie tijdens If I Can’t Dance, I Don’t Want To Part Welcome Of Your Revolution op 24 januari, Cygnus Gymnasium.

Foto: Kyle Tryhorn

Vrije Praktijkverdieping

Bijdrage Praktijkverdieping;

Postacademische Instellingen, Vrije Praktijkverdieping

Om helderder onderscheid te maken tussen de verschillende bijdragen besloot het Mondriaan Fonds in 2015 de Bijdrage Beurzen Praktijkverdieping en de Project­investering Kunstenaar en Bemidde­laar te wijzigen. De herziene Bijdrage Praktijkverdieping biedt mogelijkheden voor praktijkverdieping van beeldend kunstenaars en bemiddelaars.

Hieronder valt elke vorm van artistiek of theoretisch onderzoek, een residency, leerperiode of stage in binnen- of buiten­ land. Nieuw is dat bij deze bijdrage de praktijkverdieping niet meer uitsluitend bij of met een instelling of persoon hoeft plaats te vinden. Doel is de verdieping van de praktijk van deze kunstenaars en bemiddelaars te stimuleren.

Het aantal aanvragen is in vergelijking met 2014 verdubbeld. Hieruit blijkt dat de bijdrage zichtbaarder is geworden en in een behoefte voorziet. Het effect van de bijdrage is in 2014 en 2015 nader onderzocht. Uit dit onderzoek blijkt dat door een gerichte bijdrage kunstenaars en bemiddelaars een impuls kunnen geven aan hun praktijk. De Bijdrage Praktijkverdieping biedt hiertoe vier mogelijkheden: Bijdrage Praktijkverdieping Post­ academische Instellingen Een deel van het budget van de Bijdrage Praktijkverdieping is deze cultuurplanperiode gereserveerd voor werkperiodes bij de Rijksakademie, De Ateliers, de Jan van Eyck Academie en Sundaymorning@ EKWC; postacademische instellingen die van belang zijn voor de ontwikkeling van hedendaagse beeldende kunst in Nederland. Na een voorselectie door de instelling adviseren adviseurs van het Mondriaan Fonds samen met deskundigen van de betreffende instelling wie een

beurs zou moeten krijgen. Uitkomsten van de werkperiodes bij de postacademische instellingen worden doorgaans gepresenteerd tijdens publieke open dagen van de instellingen.

Aantal aanvragen: 90 Totaal gevraagd bedrag: € 3.720.000 Gehonoreerd: 53* Toegekend bedrag: € 2.260.000 * 21 bij Rijksakademie, 7 bij De Ateliers, 13 bij Sundaymorning@EKWC, 12 bij Jan van Eyck Academie

Bijdrage Vrije Praktijkverdieping De Bijdrage Vrije Praktijkverdieping biedt beeldend kunstenaars en bemid­delaars de mogelijkheid hun werk middels artistiek onderzoek of een andere vorm van praktijkverdieping in binnen- of buitenland verder te ontwikkelen. De aard van de aanvragen is enorm divers.

Kunstenaars en bemiddelaars vragen aan voor een verblijf bij een residency, tijd voor reflectie en uitwerking van een idee, maar ook bijvoorbeeld voor (locatie-) onderzoek voorafgaand aan de productie van een film. Zo ontving Jeroen Eisinga een bijdrage voor onderzoek en productie voor een nieuwe film ‘Sheep Crossing a River’ en Christiaan Bastiaans voor zijn verblijf bij Kings County Hospital Center in Brooklyn. Tijdens zijn verblijf heeft Bastiaans zijn multimedia-installatie en filmproject ‘Pharmacy Deux Milles’ verdiept en uitgewerkt.

Aantal aanvragen: 107 Totaal gevraagd bedrag: € 1.492.690 Gehonoreerd: 57 Toegekend bedrag: € 769.027

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

pen. Om de resultaten duurzaam te verankeren en het onderwerp samenwerking blijvend te agenderen, is het van belang nieuwe initiatieven te ondersteunen. Het fonds is dan ook verheugd over het voornemen van minister Bussemaker hier middelen voor vrij te maken in de periode 20172020. En hoopt dat de vereiste matching door gemeenten gerealiseerd wordt. >pagina 59 Kunst- en erfgoedinstellingen opereren in een internationaal vakgebied. Om daarop in te spelen introduceerde het Mondriaan Fonds de Bijdrage Internationale Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen. Met deze regeling stimuleert het fonds Nederlandse erfgoedinstellingen samen te werken met buitenlandse partners in onderzoeksprojecten, bijvoorbeeld op collectiegebied. Uitgangspunt is dat een instelling samenwerkt met een vergelijkbare buitenlandse erfgoedinstelling en dat het onderzoeksproject zowel door de Nederlandse als de buitenlandse samenwerkingspartner(s) zichtbaar wordt gemaakt. Denk aan de expositie ‘Azië in Amsterdam. Exotische luxe in de Gouden Eeuw’ in het Rijksmuseum Amsterdam. De tentoonstelling liet zien hoe in de zeventiende eeuw Aziatische schatten werden ontvangen in Nederland. De objecten kleurden en verrijkten de wereld van de Nederlanders en prikkelden hun fantasie. Voor de expositie heeft het Rijksmuseum nauw samengewerkt en kunsthistorisch onderzoek gedaan met het Peabody Essex Museum (Massachusetts, VS), dat is gespecialiseerd in Aziatische exportkunst. >pagina 56 Het belang van samenwerking geldt ook voor het fonds zelf. Het trekt daarom op met uiteenlopende partners, van de Vereniging Rembrandt tot RTL4. De gezamenlijke regeling met het Filmfonds voor het mogelijk maken van artistieke speelfilms, De Verbeelding, is voortgezet. Nieuw in 2015 bij De Verbeelding was een speeddate-bijeenkomst voor filmproducenten en beeldend kunstenaars. Zo’n zestig kunstenaars en zestien (film)productiehuizen maakten kennis met elkaar en wisselden ideeën uit.

Ook de samenwerking met het Mediafonds en producent Interakt bij het project ‘Hollandse Meesters in de 21e eeuw’, filmportretten van belangrijke kunstenaars gezien door de ogen van ervaren filmmakers, kende een vervolg met twintig nieuwe portretten van onder meer Marijke van Warmerdam en Cornelius Rogge.

Internationaal Kunst en cultureel erfgoed kennen geen grenzen. Artistiek gezien lopen de wegen dwars over de nationale erfscheidingen heen, maar ook de Nederlandse markt is te beperkt voor beeldende kunst uit Nederland. Veel bijdragen van het Mondriaan Fonds worden door de aanvragers daarom zowel in Nederland als daarbuiten besteed.

Daarnaast heeft het fonds een instrumentarium specifiek gericht op internationaal cultuurbeleid. Dit omvat residencies voor kunstenaars en bemiddelaars (critici en curatoren); bijdragen voor presentaties van kunstenaars uit Nederland op betekenisvolle buitenlandse platforms; bijdragen aan galeries die kunstenaars uit Nederland

13

presenteren, zoals Ellen de Bruijne Projects die Prix de Rome-winnares Falke Pisano liet zien op Art Bogota; een bezoekersprogramma met buitenlandse curatoren, critici en verzamelaars; een oriëntatiereis voor kunstenaars en bemiddelaars; talentontwikkeling voor kunstenaars en bemiddelaars als leerperiode bij een gerenommeerde kunstenaar of instelling in het buitenland en de Nederlandse inzending naar de Biënnale van Venetië. Een voorbeeld van een door het fonds ondersteunde presentatie in het buitenland was de vijfde Guangzhou Triënnale in het Guangdong Museum of Art (Guangzhou, China). Deze editie, die nog loopt tot april 2016, heeft een relatief sterk Nederlands profiel, wegens de betrokkenheid van Henk Slager als chief-curator en de deelname van vier kunstenaars uit Nederland: Tiong Ang, Sara van der Heide, Praneet Soi en Job Koelewijn.

Met het bezoekersprogramma koppelt het Mondriaan Fonds buitenlandse critici en curatoren aan Nederlandse kunstenaars en instellingen zodat zij zich kunnen oriënteren op de actuele ontwikkelingen in de kunst in Nederland.

In samenwerking met de Unseen Photo Fair in september 2015 werden bijvoorbeeld de fotografieprofessionals Claartje van Dijk (International Center of Photography in New York), Sondra & Celso Gonzalez-Falla (fotografie collectioneurs), David Knaus (Marrakech Museum for Photo­graphy and Visual Arts) en Celina Lunsford (Foto­ grafie Forum Frankfurt) uitgenodigd kennis te maken met de Nederlandse fotografiewereld. >pagina 64 Tijdens de jaarlijkse oriëntatiereis voor kunstenaars en bemiddelaars naar minder bekende maar des te interessantere regio’s in het buitenland, informeren zij zich in twee weken over de artistieke ontwikkelingen en leggen contacten. De reis is voor deelnemers vaak het begin van een dialoog met langdurige relaties tot gevolg. In 2015 bezochten achttien kunstenaars en bemiddelaars uit Nederland, België, Denemarken en Zwitserland musea, instellingen, galeries, artist-in-residence plekken en kunstenaars in verschillende steden in Chili en Colombia. De zes deelnemers uit Nederland werden na een open oproep door het Mondriaan Fonds geselecteerd op basis van hun motivatie.

Behalve het Mondriaan Fonds nemen het Vlaamse Kunstenpunt, The Danish Arts Agency en het Zwitserse Pro Helvetia deel. Traditiegetrouw hielden de deelnemers een blog bij, met beschrijvingen van de bezochte locaties. Dit blog is inmiddels uitgegroeid tot een belangrijke kennisbron. Statistieken laten zien dat het blog met zo’n 70.000 views uit meer dan 90 landen, waarvan 12.595 views uit 59 landen voor de reis van dit jaar, over de hele wereld gebruikt wordt als bron van informatie over beeldende kunst in alle bezochte gebieden.

De oriëntatiereis 2015 had al in korte tijd verschillende resultaten tot gevolg: het Mondriaan Fonds biedt vanaf 2016 een residency aan bij FLORA ars + natura (Bogota).

In december 2015 vond een klein symposium plaats bij het Stedelijk Museum Amsterdam met alle betrokkenen en geïnteresseerden in de oriëntatiereis. Tijdens het symposium was aandacht voor het werk van zeven directeuren,

Bijdrage Praktijkverdieping;

Tanja Engelberts assisteert Laurence Aëgerter ‘Voordat ik assistent werd van Laurence Aëgerter had ik net een groot project gedaan in de Scheveningse gevangenis.

Daarbij was ik tegen een aantal praktische zaken aangelopen, technisch en financieel. Het was voor mij waardevol hierover advies van Aëgerter te krijgen. Sinds ik twee à drie dagen per week met haar werk heb ik veel geleerd over het opzetten van grote projecten, structuur aanbrengen en werken met meerdere partijen. Ik leer in het bijzonder hoe je ondanks grote drukte tijd bewaakt voor inhoudelijke reflectie.’

Tanja Engelberts (beeldend kunstenaar) ‘Ik kende Tanja van een eerder mentortraject. Ik zag hoe zij in de praktijk staat en wist dat wij elkaar goed kunnen aanvullen en versterken. Ik denk dat Tanja bij mij ervaart hoe belangrijk goede organisatie en precisie zijn. Daarnaast kan ik haar helpen in het creëren van nieuwe kansen binnen haar kunstenaarspraktijk. Tanja heeft een aanleg voor technische zaken en een scherp oog voor het beoordelen van beeld. Dankzij haar hulp kan ik meer doen in minder tijd.’

Laurence Aëgerter (beeldend kunstenaar)

Meer toekenningen Assistentiebijdrage op mondriaanfonds.nl

Laurence Aëgerter en Tanja Engelberts brainstormen voor Photographic Treatment, dat in september 2016 wordt gepresenteerd op Photo Festival Images in Vevey, Zwitserland

Assistentiebijdrage

Bijdrage Praktijkverdieping; Assistentiebijdrage

Op basis van de positieve ervaringen en resultaten van een pilot in 2014 besloot het Mondriaan Fonds de Assistentiebijdrage voort te zetten als onderdeel van de Bijdrage Praktijkverdieping. De bijdrage is bestemd voor mid-career kunstenaars die door samenwerking met een jongere kunstenaar hun praktijk willen verdiepen. Met de Assistentiebijdrage komt het Mondriaan Fonds tegemoet aan zowel de vraag van ervaren kunstenaars die een volgende stap willen zetten in hun carrière, als aan de vraag van beginnende kunstenaars naar begeleiding door ervaren vakgenoten. Bij deze vorm van samenwerking snijdt het mes aan twee kanten: het geeft een impuls aan de praktijk van de meer ervaren kunstenaar doordat een belangrijk project uitgevoerd kan worden in samenwerking met een jongere kunstenaar. En de jonge kunstenaar doet waardevolle praktijk­ ervaring op.

De Assistentiebijdrage is in 2015 in werking getreden, waardoor het aantal ingediende aanvragen nog niet groot is.

Aantal aanvragen: 4 Totaal gevraagd bedrag: € 40.667 Gehonoreerd: 2 Toegekend bedrag: € 27.179

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

curatoren en theoretici uit Chili en Colombia. Ze bespraken het veranderende landschap van de beeldende kunst in hun respectievelijke land of stad. Zo vertelde Maria Mercedes González, van het Medellín Museum of Modern Art (MAMM) over de ontwikkelingen in Medellín, en Andrea Pacheco, coördinator van MAC Quinta Normal over zijn stad Santiago. >pagina 66 Een hoogtepunt van zichtbaarheid van beeldende kunst blijft de Biënnale van Venetië, de internationale hoogmis van de beeldende kunst. Ruim 334.000 bezoekers hebben de tentoonstelling ‘to be all ways to be’ van herman de vries en de curatoren Colin Huizing en Cees de Boer bezocht. Zo’n 2.400 personen bezochten daarnaast het voormalige ‘pesteiland’ Lazzaretto Vecchio, waar ook enkele werken van de vries te zien waren. De tentoonstelling kreeg volop aandacht in de pers, nationaal en internationaal. En er werden drie werken van de vries verkocht.

Een welkom neveneffect van de deelname van de 84-jarige de vries aan de biënnale was een zekere herwaardering voor de meer ervaren kunstenaar. >pagina 58 Tweemaal nam het Mondriaan Fonds in 2015 deel aan bijeenkomsten van het Visual Art Platform (VAP) een platform van een zestal Europese kunstfondsen – van de Engelse Arts Council tot het Zwitserse Pro Helvetia. Terugkerende onderwerpen waren Europese paktijken voor het kunstenaarshonorarium en het vergroten van (publieke) draagvlak voor beeldende kunst.

Skyfinanciering Het Mondriaan Fonds heeft nadrukkelijk ingezet op skyfinanciering: andere, aanvullende of alternatieve vormen van financiering en ondersteuning van beeldende kunst en erfgoed. Het fonds heeft daarvoor aandachtsgebieden benoemd, regelingen ontwikkeld en is nieuwe samenwerkingen aangegaan. Het Mondriaan Fonds was bijvoorbeeld in 2013 de eerste landelijke partner van voordekunst.nl, het platform voor crowdfunding in de creatieve sector. Het Mondriaan Fonds voert daarnaast een ‘Fonds op naam’ bij Fonds Kwadraat (voorheen het Materiaalfonds), dat rentevrije leningen verstrekt. Om de kwaliteit van bijzonder mobiel erfgoed te versterken en het operationeel te houden, ondersteunen het Mondriaan Fonds en het Nationaal Restauratiefonds de restauratie van mobiel erfgoed.

Mobiel erfgoed is in bezit bij zowel erfgoedinstellingen zoals musea, maar zeker ook bij veel particulieren. In 2015 heeft het Mondriaan Fonds een beknopte evaluatie van de regeling uitgevoerd en geconcludeerd dat de regeling in de huidige vorm niet aan een behoefte voldoet. In bijna vier jaar werd slechts één lening verstrekt. Begin 2016 wordt besloten op welke wijze de regeling een vervolg krijgt.

In 2015 is bovendien gestart met de mogelijkheden te onderzoeken voor de introductie van het zogenaamde Impact Investment in de cultuursector. Bij Impact Investing gaat het om risicodragende investeringen met zowel een maatschappelijk als financieel rendement. Deze manier

15

van investeren komt voort uit falende marktwerking en de wens van investeerders (private equity, pensioenfondsen, familiekapitaal) om meer in te zetten op maatschappelijk verantwoorde investeringen van zowel bedrijven als non-profit organisaties. Onderzoek van zakenbank JPMorgan wijst uit dat Impact Investing het potentieel heeft om te groeien naar één procent van het totaal wereldwijd belegd vermogen. Kunst en cultuur is echter een nog onderbelicht segment. Het Mondriaan Fonds doet onderzoek naar de mogelijkheden en bouwt een relevant netwerk van mogelijke samenwerkingspartners op, bestaande uit verschillende (private) partijen en investeerders, zoals Pymwymic, Triodos, ABN AMRO, Rabo, ING, Deloitte, GIIN, Dixon Associates en True Price. >pagina 21 Talentontwikkeling De ontwikkeling van talent is een centrale pijler in het beleid van het Mondriaan Fonds. Verschillende regelingen stellen kunstenaars – al dan niet samen met een instelling of opdrachtgever – in staat nieuw werk te maken en het experiment aan te gaan. Door een extra bijdrage van het ministerie van OCW kon het fonds in 2015 een extra impuls geven aan talentontwikkeling. De extra middelen waren meer dan welkom, want net als op de rest van het budget van het Mondriaan Fonds was daarop met ingang van 2013 een derde bezuinigd.

De extra investering werd ingezet voor de Werkbijdragen Jong Talent voor startende kunstenaars en voor mentoring die het fonds deze beginnende kunstenaars aanbiedt.

Daarnaast werd geïnvesteerd in nieuwe mogelijkheden, zoals de Assistentiebijdrage, bedoeld voor een praktijkgerichte samenwerking tussen een jongere en een meer ervaren kunstenaar, en in de Bijdrage Talentontwikkeling in Internationale Context, voor een stage of leerperiode bij een gerenommeerde kunstenaar of culturele instelling in het buitenland waarvan ook bemiddelaars gebruik kunnen maken.

Via de Meester-Gezelregeling werd een bijdrage gegeven aan het project Kansplaatsen, waarbij erfgoedtalent werkervaring en coaching wordt geboden, en in een serie masterclasses met als titel ‘The Drive of…’, georganiseerd door de Jan & Hubert van Eyck Akademie in Maastricht.

Zoals hierboven vermeld organiseerden het Mondriaan Fonds en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie de gezamenlijke voorlichtingsbijeenkomsten over subsidiemogelijkheden voor net afgestudeerden en jonge creatieve professionals, in Groningen, Breda en Arnhem. De kosten hiervoor komen eveneens uit het extra budget voor talent­ ontwikkeling.

Voor het fonds betekent talentontwikkeling overigens meer dan aandacht voor nieuw of jong talent. Het draagt bij aan bewezen talent, van welke leeftijd dan ook. Want talentontwikkeling houdt nooit op. Hoe actueel bewezen talent kan zijn, bewees wel herman de vries, wiens carrière van inmiddels ruim zestig jaar bekroond werd met een drukbezochte expositie in het Nederlands paviljoen op de Biënnale van Venetië. In het verlengde hiervan gaf het

Bijdrage Praktijkverdieping;

Talentontwikkeling in Internationale Context

Hinde Haest – inzicht in best practices

‘Een internationale blik is noodzakelijk in mijn vak. Landsgrenzen zijn voor curatoren steeds minder relevant. In de vier maanden als trainee bij het New Museum in New York kon ik snel en makkelijk mijn netwerk uitbreiden. Naast productiewerk voor een Jim Shaw-retrospectief deed ik onderzoek voor aankomende tentoonstellingen. Ik kreeg inzicht in de best practices van een gerenommeerd instituut. Mijn zelfvertrouwen is enorm gegroeid en mijn carrière heeft een zet gekregen. Aperture heeft me inmiddels opdracht gegeven voor een artikel.’

Meer toekenningen Bijdrage Talentontwikkeling in Internationale Context op mondriaanfonds.nl

Impressie Jim Shaw-retrospectief

Hinde Haest (curator)

Bijdrage Praktijkverdieping;

Talentontwikkeling in Internationale Context

De Bijdrage Talentontwikkeling in Internationale Context is bedoeld voor talentvolle kunstenaars en (erfgoed) bemiddelaars die een stage of leerplek willen volgen bij een gerenommeerde kunstenaar of culturele instelling in het buitenland. Het doel van de bijdrage is artistieke ontwikkeling en cultureel ondernemerschap van kunstenaars en bemiddelaars te bevorderen, zodat talent de mogelijkheid krijgt via hooggekwalificeerde plekken in het buitenland werk te ontwikkelen dat een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de hedendaagse beeldende kunst en of cultureel erfgoed in Nederland. Er kon aanvankelijk alleen worden aangevraagd voor een zelf georganiseerde werkperiode of mentoring-traject bij een gerenommeerde buitenlandse instelling, maar sinds 2015 ook voor een kunstenaar of voor plekken die worden aangeboden via het Mondriaan Fonds.

In 2015 zijn open oproepen gedaan voor werkperiodes bij The New Museum in New York, Musea Brugge in Brugge, de Duitse kunstenaar Anton Henning en de Belgische kunstenaar Michel François.

Zo werd Jasper Hagenaars geselecteerd voor een mentorschap bij Anton Henning in Manker bij Berlijn en Gwenneth Boelens voor een mentorschap bij Michel François in Brussel. Zij zullen gedurende 2016 ten minste twaalf keer hun mentor bezoeken om de ontwikkeling en de voortgang van het werk te bespreken en te komen tot een uitwisseling van ideeën, inspiratiebronnen en ervaringen.

De regeling is begin 2014 voor de periode 2014-2016 op verzoek van minister Bussemaker toegevoegd aan het instrumentarium van het fonds, naast de reeds bestaande mogelijkheden voor de

ontwikkeling van talent in het buitenland, zoals de Bijdrage Gastateliers. Het Mondriaan Fonds heeft de afgelopen periode extra inspanningen gedaan om de Bijdrage Talentontwikkeling in Internationale Context onder de aandacht te brengen. Bovendien is naast de mogelijkheid zelf een stageplek te vinden een aantal vaste aangeboden plekken toegevoegd.

Het is daarmee een regeling die veel bureauonderzoek vergt. De ontwikkelkosten zijn daarom relatief hoog.

Aantal aanvragen: 36 Totaal gevraagd bedrag: € 338.640 Gehonoreerd: 3 Toegekend bedrag: € 28.920

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

fonds curator Leo Delfgauw de opdracht een essay te schrijven over de positie van de ‘gevorderde kunstenaar’ in de hedendaagse kunst. Dit essay zal naar verwachting in 2016 worden gepresenteerd.

Verantwoording Het Mondriaan Fonds is zich volop bewust dat het verantwoording moet afleggen aan de samenleving. Het fonds investeert immers namens de burger in kunst en erfgoed.

In de eerste plaats gebeurt deze verantwoording via de werken en projecten die het fonds mede mogelijk maakt.

Daarnaast voert het fonds een actief mediabeleid om de projecten waaraan is bijgedragen en het werk van het fonds zelf voor het voetlicht te brengen.

Belangrijk onderdeel van de verantwoording is de jaarlijkse expositie Prospects & Concepts tijdens Art Rotterdam.

Op de editie van 2015 was werk te zien van de beeldend kunstenaars die in 2013 een Werkbijdrage Jong Talent ontvingen van het Mondriaan Fonds om een start te maken met hun carrière. Het Mondriaan Fonds nodigde voor deze editie kunsthistoricus Mirjam Westen uit de tentoonstelling samen te stellen. Bezoekers kregen een indruk van het oeuvre van de kunstenaars, zoals bij Lennart Lahuis, die zowel vloeistof installaties toonde als een aantal wissellijsten. De kunstenaar verzamelde de reproducties die standaard bij fotolijsten worden geleverd en die als voorbeeld dienen voor de foto van de koper ervan. Of zoals bij Jenny Lindblom die schilderijen, collages en een aantal sculpturen toonde. De inrichting in het voormalige distributiecentrum van de Van Nellefabriek werd gedaan door Tom Postma Design. Bij de expositie verscheen een publicatie over de deelnemende kunstenaars. De tentoonstelling werd geopend door Beatrix Ruf, de directeur van het Stedelijk Museum Amsterdam. Bij de tentoonstelling was een randprogramma met dagelijkse rondleidingen, presentaties en speeddates georganiseerd. De tentoonstelling trok 16.700 bezoekers.

Daarnaast heeft het fonds in het kader van verantwoording het eigen systeem van effectmeting verder uitgewerkt, de Öfner-methode, dat de resultaten van de investeringen inzichtelijk moet maken. Deze methodiek houdt onder meer in dat adviseurs van het fonds de resultaten van bijdragen beoordelen door deze te gaan bekijken en te vergelijken met de beoordeling op basis waarvan toekenningen of afwijzingen plaatshadden. In 2015 is onder begeleiding van ‘meetexpert’ Claartje Bunnik de samenhang van de effectmetingsinstrumenten vergroot. Vanaf eind 2015 is bovendien het gehele aanvraagproces van aanvraag tot en met verslag gedigitaliseerd en vullen alle aanvragers gerichte effectmetingsvragen in. Tezamen zullen de meetinstrumenten in 2016 naar verwachting een completer beeld van de resultaten van de bijdragen geven. >pagina 57

17

Bijdrage Gastateliers

Frans Franciscus – wildere kleuren op Curaçao

‘De kleuren in de foto’s die we gemaakt hebben op Curaçao zijn wilder en intenser dan anders. Dat was onverwachts.

Bovendien gebruikte ik mijn camera niet alleen voor portretten maar ook voor documentairefotografie – iets nieuws voor mij. In vier maanden tijd heb ik veel bijgeleerd. De foto’s zijn onderdeel van het dagboek dat we bijhielden op onze Facebook-pagina en website. Ons verblijf is bijzonder goed gedocumenteerd. Dat geldt ook voor de cursussen die we hebben georganiseerd voor studenten van Instituto Buena Bista. Nog nooit gingen we zo grondig te werk.’

Meer toekenningen Bijdrage Gastateliers op mondriaanfonds.nl

Franciscus & Franciscus, Madonna of Otrobanda, 2015

Frans Franciscus (beeldend kunstenaar)

Bijdrage Gastateliers Met gastateliers of residencies, wil het Mondriaan Fonds verdieping van de (artistieke) ontwikkeling en de praktijk van beeldend kunstenaars en bemiddelaars in een andere omgeving stimuleren. De ateliers fungeren als uitvalsbasis voor het bouwen of versterken van (inter-)nationale contacten en helpen bij het verkennen van nieuwe markten. De bijdrage is bedoeld voor werkperiodes die het Mondriaan Fonds tijdens aanvraagrondes aanbiedt. De meeste gastateliers maken deel uit van internationale initiatieven en programma’s voor kunstenaars uit de hele wereld.

Het Mondriaan Fonds heeft vaste buitenlandateliers in New York, Parijs, Berlijn, Rome, Beijing, Tokio, Rio de Janeiro, Curaçao, Brussel, Moengo, Yogyakarta, Warschau, Annandale-on-Hudson en Hamminkeln.

Het aantal aanvragen is in vergelijking met 2014 toegenomen: veel aanvragen werden ontvangen voor de nieuwe ateliers in Londen, New Orleans, Kolkota en ook de ateliers in Brussel, Berlijn, New York, Tokio en Parijs waren in 2015 gewild. De resultaten van de residencies worden steeds vaker door de residenten via blogs en sociale media gedeeld. Hieruit blijkt dat kunstenaars en bemiddelaars gemakkelijk contacten leggen met internationale collega’s en plaatselijke kunstinstellingen en dat zowel tijdens als na hun residency diverse tentoonstellingen of andere samenwerkingsvormen ontstaan.

In 2015 werden vijf nieuwe ateliers aangeboden: Deltaworkers in New Orleans, Delfina Foundation in Londen en Calcutta Art Research Foundation in Kolkota (na twee succesvolle pilot residencies in 2014), FLORA ars + natura in Bogotá (resultaat van de oriëntatiereis 2015 naar Colombia en Chili) en een speciale residency voor bemiddelaars bij het ISCP in New York.

In samenwerking met DutchCulture|TransArtists biedt het Mondriaan Fonds tijdelijke buitenlandateliers aan om extra aandacht te besteden aan een bepaalde regio. In 2015 waren dat Ashkal Alwan in Beiroet, Joburg Now in Johannesburg en TICA in Tirana.

Het Mondriaan Fonds en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie hebben in 2015 twee gezamenlijke open oproepen uitgeschreven voor beeldend kunstenaars en ontwerpers: voor een residency in het MMCA in Seoul en voor een residency in Arita, in de Japanse Saga-regio op het eiland Kyushu.

Binnenlandateliers Met de binnenlandateliers wil het Mondriaan Fonds kunstenaars en bemiddelaars de mogelijkheid bieden in een stimulerende omgeving in Nederland bijzonder werk te maken en te komen tot een uitwisseling van ideeën en inspiratiebronnen. Het fonds wil bovendien bijdragen aan een grotere binnenlandse mobiliteit en zichtbaarheid van kunstenaars, vanuit de overtuiging dat niet alleen verre oorden maar ook het verblijf in eigen land veel kan opleveren, zowel voor de kunstenaar als voor de plek/regio.

Dertien kunstenaars maakten in 2015 gebruik van een binnenlandatelier. Naast het monumentale Pompgemaal in Den Helder, waarmee het fonds al langer samenwerkt en waar zes kunstenaars een werkperiode hadden, werd op tijdelijke basis samengewerkt met M4-gastatelier Amsterdam, IK Paviljoen Oost-Souburg, Werkplaats Diepenheim in samenwerking met Kunstvereniging Diepenheim, het nieuwe gastatelier van kunstenaar Louwrien Wijers in Ferwerd en het nieuwe Luceberthuis in Bergen in het voormalige atelier van schilder en dichter Lucebert.

In alle gevallen maakt de presentatie van het gemaakte werk deel uit van het gebruik van de gastateliers, soms in samenwerking met lokale musea of presentatie-instellingen.

Eind 2015 was bij Kunsthal 45 in Den Helder de goed bezochte groepstentoonstelling ‘Residu 3’ te zien: een overzicht van de resultaten van de werkperiodes in het Pompgemaal van 2012 tot en met 2015.

Aantal aanvragen: 357 Totaal gevraagd bedrag: € 3.461.155 Gehonoreerd: 49 Bijdrage: € 370.880

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

Behandeling aanvragen Aanvragen kunnen gedurende het hele jaar worden ingediend via een (digitaal) aanvraagformulier met de gevraagde bijlagen; met uitzondering van enkele bijdragen die tijdens aanvraagrondes worden behandeld. De deadlines voor aanvraagrondes worden op de website, via de nieuwsbrief en sociale media van het Mondriaan Fonds en banners van derden aangekondigd.

Als een aanvraag binnen is, toetsen medewerkers van het Mondriaan Fonds deze allereerst op formele voorwaarden die op de website vermeld staan. Aanvragen die daaraan voldoen, worden voorgelegd aan deskundige adviseurs voor een inhoudelijke beoordeling. Kwaliteit is daarbij het belangrijkste criterium. Bij een kunstenaar gaat het om de artistieke uitgangspunten en de wijze waarop deze tot uitdrukking komen in het werk. Bij een instelling gaat het om de kwaliteit van de plannen in cultuur-historisch of artistiek opzicht. Een ander criterium is de zichtbaarheid.

Adviseurs letten daarbij onder meer op de presentatieplannen bij aanvragen en beoordelen de manier waarop een activiteit onder de aandacht wordt gebracht van een passend publiek. Verder wordt rekening gehouden met de context waarbinnen een aanvraag is ingediend, of het nu de artistieke context of de maatschappelijke inbedding van een project is. Verder kijken adviseurs naar het cultureel ondernemerschap, waarmee onder meer de onderzoekende en/of vernieuwende houding van de aanvrager wordt bedoeld en de activiteiten van de aanvrager op publicitair, organisatorisch en educatief gebied.

De adviseurs hebben expertise op de verschillende terreinen van het Mondriaan Fonds. Hun beoordeling vindt plaats tijdens commissievergaderingen. Op basis van het advies van de adviseurs besluit het bestuur of een aanvraag wordt toegekend. De totale aanvraagprocedure duurt maximaal drie maanden.

Aanvragen en toekenningen 2014 en 2015 2500

2000

2.092 aangevraagd

1.864 aangevraagd

1500

860 toegekend

810 toegekend

1000

500

0 2014

62500000

50000000

2015

€53.296.363 aangevraagd

€47.992.834 aangevraagd

37500000

25000000

€23.821.997 toegekend

€28.074.130 toegekend

12500000

0 2014

2015

19

Bezwaar- en beroepsprocedures Als een aanvraag voor een bijdrage niet wordt gehonoreerd, kan een aanvrager een bezwaarschrift indienen bij het bestuur van het Mondriaan Fonds. Ook is bezwaar mogelijk als het Mondriaan Fonds een ander bedrag toekent dan was aangevraagd of als bij het vaststellen van de definitieve bijdrage wordt afgeweken van het bedrag van de toezegging. De aanvrager kan het bezwaarschrift eventueel mondeling toelichten tijdens een hoorzitting.

Als het bezwaarschrift niet wordt gehonoreerd of als de commissie na herbeoordeling nogmaals negatief over de aanvraag adviseert, kan de aanvrager in beroep gaan bij de Arrondissementsrechtbank. Als dit beroep door de rechtbank wordt verworpen staat hoger beroep open bij de Raad van State. Ook het Mondriaan Fonds kan bij de Raad van State in hoger beroep gaan als de rechtbank een beroepschrift gegrond heeft verklaard.

Het aantal in 2015 behandelde bezwaarschriften was 51, deels uit 2014 en grotendeels 2015. Van deze bezwaren waren 48 op inhoudelijke en drie op financiële grond. Van de laatsten is één gehonoreerd en twee zijn gedeeltelijk gehonoreerd. Van de inhoudelijke bezwaren waren twee niet ontvankelijk omdat de bezwaartermijn verstreken was. Voor herbeoordelingen kwamen 28 in aanmerking en daarvan werden twaalf positief na herbeoordeling bevonden. Drie bezwaarschriften zijn gehonoreerd op formele grond. Ongegrond zijn 31 verklaard.

Bij de Arrondissementsrechtbank is een beroepschrift ingediend en twee behandeld waarvan een in 2014 was ingediend. Beide zijn ongegrond verklaard.

In 2015 is één hoger beroepschrift dat in 2014 was ingediend behandeld door de Raad van State en ongegrond verklaard.

Er zijn in 2015 1.460 beschikkingen genomen waartegen bezwaar kon worden aangetekend. De 51 bezwaarschriften zijn 3,5 procent van dit totaal. In 2014 was dit 3,7 procent.

Het percentage is dus vrijwel stabiel.

Het Mondriaan Fonds vindt het belangrijk dat gebruik gemaakt wordt van de mogelijkheid om bezwaar aan te kunnen tekenen en ziet dit als een toets voor het beleid en de uitvoering daarvan. Het terugkomen op een besluit, zeker als dit op basis van aanvullende informatie gebeurt, is een teken van een open en niet vooringenomen opstelling. Gezien de belangen die op het spel staan voor de aanvrager met een toe- of afwijzing van een aanvraag vindt het Mondriaan Fonds bovenstaande percentages realistisch.

Projectinvestering Erfgoeden Beeldende Kunstinstellingen

‘Het Romeinse vrachtschip dat we hebben opgegraven in Leidsche Rijn is rond 200 na Christus gezonken met alles erop en eraan. Het grote aantal goed bewaarde objecten – drinkbekers, schoenen, gereedschap – maakt het uniek in Noordwest-Europa. Om het schip heen hebben we een presentatie gebouwd die een nationale uitstraling heeft, met aan het plafond hangende vitrines, informatiestroken en hoogwaardige interactieve techniek. We zijn op 30 augustus 2015 opengegaan en op basis van tellingen in oktober kunnen we rekenen op ongeveer 130.000 bezoekers per jaar.’

Erik Graafstal (stadsarcheoloog Utrecht)

Meer toekenningen Projectinvestering Erfgoed- en Beeldende Kunstinstellingen op mondriaanfonds.nl

Presentatie het Romeinse schip, Museum Hoge Woerd. Foto: H. Wynia

Erik Graafstal – van opgraving naar presentatie

Projectinvestering Erfgoeden Beeldende Kunstinstellingen De Projectinvestering Erfgoed- en Beeldende Kunstinstellingen is bestemd voor beeldende kunstinstellingen, musea en andere erfgoedinstellingen met projecten die de gangbare (tentoonstellings-) praktijk van de instellingen overstijgen en de relatie met de burger versterken.

Doel is bijzondere beeldende kunst- en erfgoedprojecten te stimuleren die op een inspirerende manier zichtbaar zijn voor publiek.

Zowel het aantal aanvragen als het aantal gehonoreerde projecten was in 2015 ongeveer gelijk aan het jaar ervoor. De verhouding tussen aanvragen voor beeldende kunst en voor cultureel erfgoed is eveneens vrijwel gelijk. Aanvragen voor erfgoedprojecten zijn vaak grote producties met hogere begrotingen dan hedendaagse kunstprojecten, wat tot uitdrukking komt in de hoogte van de toekenningen.

Uit onderzoek van het fonds blijkt dat organisaties vaak worstelen met de dekking van de begroting; vaak wordt deze bijgesteld omdat het lastig blijkt alle bijdragen van andere partners te realiseren. Hierin worden de gevolgen van de bezuinigingen en de druk op het budget van de verschillende fondsen en financiers zichtbaar. Voor instellingen blijkt de bijdrage van het Mondriaan Fonds cruciaal om bijzondere projecten te realiseren.

Binnen deze bijdrage worden regelmatig projecten gehonoreerd die aansluiten bij actuele maatschappelijk thema’s. Zo kreeg Stichting Traktor een bijdrage voor ‘De Asielzoekmachine’, een project op het raakvlak van beeldende kunst, onderzoeksjournalistiek en burger­participatie.

Het beslaat een reeks beeldende kunsttentoonstellingen, publieksbijeenkomsten en een tv- en radiodocumentaire.

Door de omvang en het urgente thema wordt een divers publiek verwacht.

Aantal aanvragen: 165 Totaal aangevraagd bedrag: € 6.956.631 Gehonoreerd: 71 Toegekend bedrag: € 3.247.737

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

Pilotprojecten Naast de financiële bijdragen die instellingen, beeldend kunstenaars en/of bemiddelaars kunnen aanvragen, zijn er de stimuleringsprogramma’s voor innovatie die een aanjagend en agenderend karakter hebben. Hieronder vallen pilotprojecten, bijvoorbeeld in de vorm van open calls.

Uitgangspunt van de pilots is projecten te initiëren, aandachtsgebieden te benoemen en nieuwe samenwerkingen aan te gaan die in het verlengde liggen van de reguliere activiteiten van het Mondriaan Fonds. Het fonds kan bijvoorbeeld alternatieve ondersteunings- en beoordelingsmodellen onderzoeken, belangrijke ontwikkelingen faciliteren en waar nodig agenderen. Het doel is het beleid en het instrumentarium van het fonds actueel te houden en zo dicht mogelijk aan te laten sluiten bij de ontwikkelingen in het kunstenveld en daarbuiten. De projecten worden getoetst op het belang voor de ontwikkeling, de zichtbaarheid en/of de maatschappelijke inbedding van de kunsten.

Vaak ontstaat nieuw beleid vanuit de stimuleringsregeling innovatie en promotie.

In 2015 werd de rol van het fonds als relatiemakelaar groter. In een sterk veranderd kunstenveld wordt van het Mondriaan Fonds steeds meer verwacht dat het naast de zogenaamde loketfunctie als hoofdtaak, ook actief kan ingaan op discussies in de vakwereld en de wereld daarbuiten. Daarbij maakt het fonds gebruik van de kennis en ervaring die is opgebouwd door kunstenaars en instellingen, van adviseurs en van medewerkers in de eigen organisatie.

De vorm die dit heeft aangenomen varieert van het initiëren van onderzoek, zoals dat naar het kunstenaarshonorarium, tot het doen van open calls, zoals die voor kleine kunstinitiatieven en de open oproep voor crossovers.

Met de ingezette pilotprojecten is daarnaast een meer investeringsgericht instrumentarium getest, gericht op onder andere nieuwe vormen van financiering en talent­ ontwikkeling. Zowel binnen als buiten de organisatie en ook door de visitatiecommissie van de cultuurfondsen wordt de ruimte voor innovatie en promotie gezien als een belangrijk instrument.

Open Oproep Werkbijdrage Kunstinitiatieven In 2014 onderzocht curator en onderzoeker Maaike Lauwaert in opdracht van het Mondriaan Fonds de rol en positie van het rijke aanbod aan kleine kunstruimtes en kunstenaarsinitiatieven. Initiatieven hebben een specifieke functie naast grotere presentatie-instellingen. Ze opereren veelal buiten het institutionele kader, maar zijn een belangrijk onderdeel van de professionele kunstwereld. Ze vormen voor kunstenaars een onmisbare schakel tussen academie en het professionele veld en het publiek.

Op basis van de analyse en aanbevelingen uit het onderzoek schreef het fonds begin 2015 een open oproep uit voor kunst­initiatieven, rekening houdend met hun kracht en behoeftes. Kunstinitiatieven konden een bijdrage van

21

maximaal 10.000 euro aanvragen, flexibel te besteden aan activiteiten in 2015-2016.

Maar liefst 150 kunstinitiatieven vroegen aan; een heterogene groep aan organisaties, samenwerkingsverbanden en collectieven, ontstaan vanuit bevlogenheid en de motivatie kunst op een andere manier te presenteren. De initiatieven zijn al dan niet tijdelijk of nomadisch, klein in termen van mankracht, fysieke en organisatorische structuren.

De opbrengst van de oproep maakt een enorme vitaliteit en diversiteit zichtbaar. Als aanvulling op het meer institutionele circuit van presentatie-instellingen, zorgen kunstinitiatieven voor experiment, ontwikkeling van talent én voor spreiding van beeldend kunst door het hele land. De urgentie van initiatieven zit steeds ergens anders: experiment, onderzoek, netwerk, productie of presentatie.

Het fonds besloot 22 kunstinitiatieven die zich onderscheiden door een onafhankelijke en wendbare houding en werkwijze een werkbijdrage toe te kennen. Onder de gehonoreerde aanvragers bevinden zich ‘oudere’ kunstenaarsinitiatieven, maar ook nieuwe, jongere of meer niche-gerichte plekken. Er zijn actieve ‘broedplaatsen’ voor en door beeldend kunstenaars, en projectruimtes die door curatoren worden gerund en aangestuurd. Een aantal initiatieven werkt vanuit een bepaalde sociaal-politieke drijfveer of culturele thematiek, anderen handelen vanuit een specifiek (regionaal) netwerk. Bij veel initiatieven lopen de praktijken kriskras door elkaar, vanwege steeds wisselende samenwerkingsverbanden of een interdisciplinaire werkwijze tussen beeldende kunst, muziek, theater, techniek, wetenschap.

Het Mondriaan Fonds zal op basis van de positieve uitkomsten deze open oproep begin 2016 herhalen.

Aantal aanvragen: 150 Totaal gevraagd bedrag: € 1.483.861 Gehonoreerd: 22 Toegekend bedrag: € 211.450 Skyfinanciering Het Mondriaan Fonds heeft in 2015 onderzoek gedaan naar verschillende vormen van ‘skyfinanciering’: andere vormen van financiering en ondersteuning van beeldende kunst en erfgoed. Het heeft daarbij als aanjager en facilitator ingespeeld op initiatieven in het kunstenveld, maar ook ontwikkelingen en innovaties buiten de kunstensector onderzocht of getest via pilotprojecten. In de praktijk blijkt dat de verschillende vormen van ‘skyfinanciering’ geen alternatief bieden voor publieke ondersteuning van kunst en erfgoed. Het gaat om aanvullende bedragen en mogelijkheden. Het gaat in veel gevallen bovendien niet alleen om een financieringsvraag, maar ook om zichtbaarheid, publiek draagvlak en samenwerking. Er is in 2015 aandacht geweest voor onder meer multiplying, cofinanciering, leenmodellen en crowdfunding.

Cofinanciering is de meest gebruikelijke vorm die het fonds hanteert: voor veel regelingen bedraagt de maximale bijdragen van het fonds 40 of 50 procent van het totaalbudget.

Projectinvestering Kunstenaar

Kevin van Braak – groter dromen dan het budget ‘Voor Lustwarande 2015 heb ik een beeld gemaakt van een afgeslachte olifant, levensgroot en gesneden uit gerecycled teakhout. Ik heb er drie maanden intensief aan gewerkt in Indonesië, samen met lokale houtsnijders. Ruim 2.500 arbeidsuren zijn erin gaan zitten. Dankzij de bijdrage van het Mondriaan Fonds kon ik groter dromen dan het budget in eerste instantie toeliet. Ik kon me volledig concentreren op dit project zonder me zorgen te hoeven maken over mijn lopende kosten. De gemeente Tilburg overweegt nu het beeld een permanente plek te geven.’

Meer toekenningen Projectinvestering Kunstenaar op mondriaanfonds.nl

Kevin van Braak, Olifant, 2015. Foto: Gert Jan van Rooij

Kevin van Braak (beeldend kunstenaar)

Projectinvestering Kunstenaar

De Projectinvestering Kunstenaar heeft als doel waardevolle artistieke plannen te stimuleren, zodat werk tot stand komt dat een betekenisvolle bijdrage levert aan de hedendaagse beeldende kunst in Nederland. De bijdrage kan sinds mei 2015 gebruikt worden voor alles wat verband houdt met het uitvoeren van een plan om nieuw werk te maken, zoals tijdsinvestering en de aanschaf van materialen. Daarvoor werd de bijdrage ruimer ingezet voor onderzoek, een reis, of een werkperiode in binnen- of buitenland; dit valt nu onder de Bijdrage Vrije Praktijkverdieping.

Een deel van de behandelde aanvragen kwam bij de Bijdrage Vrije Praktijkverdieping terecht. Daarnaast is een deel overgenomen door instellingen die nieuw werk mogelijk maken via de Bijdrage Opdrachtgeverschap, de Projectinvestering Erfgoed- en Beeldende Kunstinstellingen en de Bijdrage Presentaties Buitenland.

Daardoor daalde het aantal aanvragen van 140 naar 103.

Er wordt bij de gehonoreerde projecten regelmatig samengewerkt met partners, variërend van presentatie-instellingen, schrijvers of wetenschappers, tot lokale ambachtslieden.

Bij presentatieplannen ligt de nadruk vaak op het zichtbaar maken via internet en het vinden van een geschikte context om het werk te tonen. Er zijn projecten die opvallen wegens het betrekken van een bijzonder publiek. Zo kregen Tirzo Martha en David Bade een bijdrage voor deelname aan de Havana Biënnale in Cuba: met een kale carrosserie van een auto trokken zij door Havana en vanuit de ontmoeting met mensen op verschillen-

de locaties creëerden zij een groeiende rijdende sculptuur.

Met de Projectinvestering Kunstenaar worden bijzondere projecten tot stand gebracht die hun weg vinden in het circuit van musea, festivals, presentatie-instellingen en kunstbeurzen. De bijdrage sluit aan bij de behoefte van kunstenaars om op eigen initiatief werk te ontwikkelen of werk te maken op een schaal die met reguliere budgetten van instellingen niet gerealiseerd kan worden.

Aantal aanvragen: 103 Totaal gevraagd bedrag: € 2.103.522 Gehonoreerd: 44 Toegekend bedrag € 953.035

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

Uit onderzoek blijkt dat er sprake is van een aanzienlijk multiplyer effect bij verschillende regelingen: de bijdragen van het fonds worden aangevuld met overige inkomsten die uiteen lopen van eigen bijdrages en inkomsten tot publieke en private fondsen, donaties, crowdfunding en leningen.

Voor wat betreft leenmodellen werkte het fonds in 2015 samen met Fonds Kwadraat (voorheen Materiaalfonds), het Nationaal Restauratiefonds en ABN AMRO. Het gaat hier om leningen voor kunstenaars, instellingen én het publiek. Ook het terugbetalen van bijdrages door aanvragers (bijvoorbeeld in geval van hogere inkomsten uit recettes) wordt door het fonds gestimuleerd en gefaciliteerd.

Fonds Kwadraat is een onafhankelijke stichting die rentevrije leningen aanbiedt aan kunstenaars en vormgevers via een ‘revolving fund’, waarbij leningen terugvloeien naar het leenkapitaal. Het Mondriaan Fonds werkt sinds 2011 nauw met Fonds Kwadraat samen via het speciale Mondriaan Materiaalfonds.

Sinds 2015 zijn de mogelijkheden om te lenen verruimd.

Naast leningen voor het ontwikkelen, maken en presenteren van werk of een publicatie, kan ook aangevraagd worden voor aanschaf van apparatuur of het maken van een website. Aangezien de naam Materiaalfonds de lading niet meer dekte, is voor een nieuwe naam gekozen.

Kunstenaars die een bijdrage ontvangen van het Mondriaan Fonds worden niet door een commissie van Fonds Kwadraat getoetst bij een leenaanvraag. Zij kunnen een lening aanvragen voor de eigen bijdrage die het fonds vraagt.

In 2015 zijn 35 leningen verstrekt binnen het Mondriaan Materiaalfonds, het gemiddelde leenbedrag was 4.253 euro.

Mede door de verruiming van de aanvraagmogelijkheden is de hoeveelheid leningen verdubbeld ten opzichte van het jaar daarvoor.

Kunstenaars vroegen voor uiteenlopende zaken leningen aan. Kaleb de Groot ontving een lening voor een residency op Curaçao, Falke Pisano voorfinancierde haar film ‘The value in Mathematics’ ermee, terwijl Jiska de Vries met een lening een A3-printer kocht.

Ook kleine kunstinstellingen en kunstenaarsinitiatieven kunnen maximaal 8.000 euro lenen. Verschillende organisaties maakte daar in 2015 gebruik van: het Amsterdams Grafisch Atelier voor een milieuvriendelijke filterinstallatie en Deltaworkers voor de realisatie van een tentoonstelling.

Met een lening of een bijdrage van het Fonds Kwadraat en het Mondriaan Fonds is het voor kunstenaars mogelijk verder te bouwen aan de eigen praktijk en professionalisering.

Om hier ruchtbaarheid aan te geven is net als in voorgaande jaren gezamenlijk voorlichting gegeven tijdens open dagen bij het Mondriaan Fonds maar ook bij kunstacademies en bij Springhouse (samen met Stichting Artworlds).

Om crowdfunding in de beeldende kunst en cultureel erfgoed te stimuleren werkt het fonds sinds 2013 als eerste publieke cultuurfonds samen met voordekunst. Crowdfunding kan worden ingezet voor cofinanciering of de gevraagde eigen bijdrage en sluit goed aan bij de gedachte van het

23

fonds dat draagvlak voor projecten belangrijk is.

Samen met voordekunst werd in 2015 een pilot voor erfgoedinstellingen gestart. Het Mondriaan Fonds biedt met voordekunst een adviestraject-op-maat aan voor instellingen op het gebied van cultureel erfgoed, die een lagere bijdrage toegekend hebben gekregen voor een project dan aangevraagd was. Voor het bedrag dat niet kon worden bijgedragen kunnen zij een crowdfundingcampagne met bijbehorend adviestraject bij voordekunst starten. Het Mondriaan Fonds biedt instellingen zo een aanvullende mogelijkheid om hun project gerealiseerd te krijgen en publiek draagvlak te organiseren. De kennis die met het pilotproject wordt opgedaan kan gedeeld worden met andere instellingen en voordekunst kan haar adviespakket verder aanscherpen. Het pilotproject is specifiek gericht op intensieve begeleidingstrajecten voor deze doelgroep, opdat deze steeds beter zijn weg naar crowdfunding weet te vinden.

Waar overheden, bedrijven en zowel publieke als private cultuurfondsen moeten bezuinigen, biedt skyfinanciering via andere kanalen kans op groei van een derde geldstroom.

Het fonds onderzoekt de mogelijkheden van Impact Investing – risicodragende investeringen met zowel een maatschappelijk als financieel rendement – en bouwt een relevant netwerk van mogelijke samenwerkingspartners op.

Centraal staat de vraag of het Mondriaan Fonds als relatiemakelaar kan optreden om de cultuursector te koppelen aan de financiële sector.

Andere pilotprojecten waren de nieuwe buitenlandse gast­ ateliers in New Orleans en Kolkata; het gezamenlijke online Platform Werkplaatsen dat het aanbod van kunstenaarswerkplaatsen beter zichtbaar maakt; het realiseren van de Assistentiebijdrage naar Zweeds model; een onderzoeksreis van museumdirecteuren naar Engeland rond het onderwerp erfgoedparticipatie en de realisatie van Residu 3: een tentoonstelling waarmee de resultaten van verschillende werkperiodes 2012 tot en met 2015 in het Pompgemaal Den Helder werden getoond aan een breder publiek.

Ten slotte is digitalisering op het gebied van beeldende kunst en cultureel erfgoed een belangrijk aandachtspunt voor het Mondriaan Fonds – of het nu gaat om collecties, publicaties, tijdschriften, onderzoek of andere platforms voor zichtbaarheid, reflectie en bemiddeling. Zo werd via een ontwikkelbijdrage bijgedragen aan een aantal innovatieve platforms, waar nieuwe vormen van presentatie, samenwerking en onderzoek onderzocht worden. Zoals de platforms Patty Morgan en We Like Art die zorgen voor een betere aansluiting tussen productie, presentatie en verkoop van het werk van beeldend kunstenaars voor een breed en deels nieuw publiek. Beide maken gebruik van hedendaagse technologieën en van de sociale netwerken van de gebruikers van de platforms. De tentoonstellingsagenda Exhibitionist en het tijdschrift Extra Extra ontvingen een bijdrage voor het (door-)ontwikkelen van hun online platformfunctie.

Deze platforms onderzoeken nieuwe vormen van representatie en in het verlengde daarvan nieuwe verdienmodellen voor kunst en kunstenaars. Het op een laagdrempelige manier zichtbaar maken van kunst staat daarbij centraal.

Projectinvestering Bemiddelaar

Tim de Wolf – digitalisering geluidsbandenarchief ‘In 2010 heb ik het geluidsbandenarchief van Radio Hoyer gedigitaliseerd, een radiostation op Curaçao. Na afronding hiervan restten ongeveer honderd lakplaten, eigen opnamen van het station, waarvan de kwaliteit hard achteruitging. Nu ik die kan digitaliseren is het laatste plukje archiefmateriaal geconserveerd. Naast de Antilliaanse handelsplaten, die ik al eerder heb beschreven en gedigitaliseerd, geven de studio opnamen een prachtig beeld van de Antillen in de periode 1948-1980, van top tot flop, van reclame­boodschappen en reportages tot unieke, niet uitgegeven muziekopnames.’

Meer toekenningen Projectinvestering Bemiddelaar op mondriaanfonds.nl

Lakplaat uit archief Radio Hoyer op Curaçao

Tim de Wolf (directeur Bureau voor Audio Archeologie)

Projectinvestering Bemiddelaar

Curatoren, critici, theoretici of beschouwers op het gebied van hedendaagse beeldende kunst en/of cultureel erfgoed kunnen sinds mei 2015 een bijdrage aanvragen voor een in tijd begrensd plan dat betrekking heeft op het schrijven van een artikel, een essay of een (manuscript voor een) publicatie. Voordien kon ook worden aangevraagd voor het uitwerken van een idee of vraagstelling, reflectie op een specifieke artistieke ontwikkeling of het doen van beschouwend of theoretisch onderzoek en het doen van (voor) onderzoek voor een tentoonstelling, documentaire of manifestatie. Hiervoor kan nu een Bijdrage Vrije Praktijkverdieping aangevraagd worden, waarbinnen meerdere projecten tot stand zijn gebracht.

De bijdrage heeft als doel inhoudelijke plannen te stimuleren die de kennis en zichtbaarheid van hedendaagse beeldende kunst of cultureel erfgoed in Nederland vergroten. Het aandeel beeldende kunst en cultureel erfgoed is binnen de toekenningen ongeveer gelijk.

In 2015 zijn voor deze bijdrage 73 procent minder aanvragen ingediend dan in 2014.

De verklaring is dat het merendeel van de projectaanvragen van bemiddelaars niet enkel gericht is op het schrijven van artikel, essay of publicatie, maar primair op het doen van onderzoek en zodoende terecht komt bij de Bijdrage Vrije Praktijkverdieping.

Alena Alexandrova ontving een bijdrage voor het schrijven van de publicatie ‘Anarchic Infrastructures: Re-Casting the Archive, Displacing Chronologies’. De publicatie is het resultaat van langlopende studie naar structuren en procedures die inherent zijn aan historisch onderzoek en archivering, en de wijze waarop

kunstenaars zoals Alexandra Navratil en Sascha Pohle deze structuren bevragen in hun werk.

Aantal aanvragen: 18 Totaal gevraagd bedrag: € 258.772 Gehonoreerd: 8 Toegekend bedrag: € 91.988

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

Gezamenlijke activiteiten Open Oproep Crossovers In 2015 schreven het Mondriaan Fonds en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie gezamenlijk een open oproep crossovers uit waarin beeldend kunstenaars, ontwerpers, bemiddelaars en instellingen konden aanvragen voor plannen op het grensgebied van beeldende kunst met vormgeving, architectuur of e-cultuur. Hiermee doen beide fondsen recht aan de bestaande werkpraktijk binnen de toegepaste en beeldende kunsten, waar grensoverschrijdingen aan de orde van de dag zijn en vernieuwingen vaak gevonden worden in interdisciplinaire samenwerkingen.

Het doel van de oproep was tweeledig: waardevolle artistiek-inhoudelijke plannen stimuleren op het grensgebied van de disciplines en daarnaast onderzoeken of de huidige regelingen voldoende aansluiten op de werkpraktijk.

De belangstelling was groot. Gezamenlijk ontvingen de fondsen 139 aanvragen die werden voorgelegd aan een adviescommissie met commissieleden van beide fondsen.

De oproep had een gezamenlijk budget van 200.000 euro.

De commissie constateerde dat er geen aanvragen waren die niet ook in de reguliere regelingen van beide fondsen pasten. Uiteindelijk zijn negen projecten gehonoreerd, waarvan vier bij het Mondriaan Fonds. Hieronder bevinden zich een artistiek onderzoek dat kunst en sport verenigt, een onderzoek naar de toepassingen van spinnenzijde en een project waarin de samenleving van machines en dieren bestudeerd wordt. De toekenningen weerspiegelen een divers aantal aanvragen: de helft was afkomstig van makers in het interdisciplinaire werkveld. De overige betroffen samenwerkingen van makers uit verschillende disciplines of platforms die ruimte bieden aan crossovers.

Het Mondriaan Fonds concludeerde op basis van de opbrengsten van de oproep dat binnen de bestaande regelingen voldoende ruimte is voor crossovers en dat geen aparte regeling nodig is. De crossover blijft desalniettemin een aandachtspunt en beide fondsen blijven nauw overleggen over aanvragen op het grensgebied van beeldende kunst en vormgeving.

Aantal aanvragen: 62 (totaal 139) Totaal gevraagd bedrag: € 1.283.765 Gehonoreerd: 4 (totaal 9) Toegekend bedrag: € 92.338 De Verbeelding Met De Verbeelding willen het Mondriaan Fonds en het Nederlands Filmfonds de productie mogelijk maken van films op de grens van cinematografie en beeldende kunst.

De maximale bijdrage is 300.000 euro per film. Aanvraag­ rondes voor De Verbeelding vinden eens in de twee jaar plaats; in 2016 zal weer een ronde plaatsvinden.

25

Filmfonds en Mondriaan Fonds organiseren De Verbeelding omdat ze het van groot belang vinden dat er films gemaakt kunnen worden die hun oorsprong voornamelijk vinden in de beeldende kracht van het medium. Het gaat om films die de grenzen tussen beeldende kunst en film verkennen – daar liefst ook overheen gaan – en die de artistieke potentie hebben om op internationale filmfestivals geselecteerd te worden.

In 2015 werd gezamenlijk met het Filmfonds een kennismakingsmiddag georganiseerd voor filmproducenten en beeldend kunstenaars om geschikte partners te matchen. Ruim 60 kunstenaars en 17 producenten maakten met elkaar en met elkaars werk kennis door middel van speeddates. De reacties waren positief. “Mag de tijd per gesprek de volgende keer wat langer duren?” En: “Wanneer organiseren jullie dit weer, want face-to-face contact werkt echt”, waren de meest gehoorde opmerkingen, zo schreef de directeur van het Mondriaan Fonds in haar blog ‘Verbeeld je maar alles’.

In januari 2015 ging tijdens het Internationaal Filmfestival Rotterdam de film ‘Werk’ van Erik van Lieshout in wereldpremière. In productie zijn de filmprojecten ‘Posessed’ van Daniel van der Velde, Vinca Kruk en Rob Schröder met producent Dutch Mountain Film; ‘Citizens of Nature’ van Lonnie van Brummelen en Siebren de Haan en ‘Beyond Index’ van Gerald van der Kaap met producent Stichting Interakt.

De film ‘History’s Future’ van Fiona Tan met producent Family Affair Films zou tijdens het Internationaal Filmfestival Rotterdam in 2016 in wereldpremière gaan en is genomineerd voor de Hivos Tigerawards.

The Art of Impact The Art of Impact is een tijdelijk stimuleringsprogramma voor de periode 2014-2016 dat in opdracht van het ministerie van OCW is ontwikkeld door de zes landelijke publieke cultuurfondsen. Het programma heeft tot doel de relatie tussen de kunsten en andere maatschappelijke domeinen te stimuleren, te versterken en beter zichtbaar te maken.

Het programma kent drie wegen waarlangs dit doel bereikt moet worden: materiële en immateriële ondersteuning van projecten, onderzoek en communicatie.

The Art of Impact streeft ernaar in de periode 2015-2016 ongeveer 80 nieuwe en 45 bestaande projecten te ondersteunen. Alle door The Art of Impact gehonoreerde projecten worden gepresenteerd op de website theartofimpact.nl.

In 2015 heeft de nadruk gelegen op selectie van projecten die voor ondersteuning in aanmerking komen. Het programma is op zoek gegaan naar projecten met hoogwaardige artistieke én maatschappelijke impact en potentie. De selectie van projecten verloopt via twee trajecten: nieuwe projecten worden geselecteerd naar aanleiding van een open oproep en bestaande projecten worden rechtstreeks benaderd en ondersteund door een intendant.

Bijdrage Incidentele Aankopen

‘Alleen op basis van officiële papieren en handschriften is de wording van een boek te traceren. Zonder literaire na­latenschappen die publiek toegankelijk zijn, blijft een groot deel van de literatuurgeschiedenis in duister gehuld. Het onlangs aangeschafte archief van Harry Mulisch maken we onder meer toegankelijk via het online literatuur­museum, dat we hebben ontwikkeld samen met het Huygens Instituut. De presentatie is gericht op een breed publiek, maar ook onderzoekers zullen er materiaal vinden om van te smullen.’

Aad Meinderts (directeur Letterkundig Museum)

Meer toekenningen Bijdrage Incidentele Aankopen op mondriaanfonds.nl

Manuscript Het Stenen Bruidsbed van Harry Mulisch, Letterkundig Museum in Den Haag

Letterkundig Museum – literaire nalatenschap uit het duister gehaald

Bijdrage Incidentele Aankopen

Het Mondriaan Fonds draagt bij aan aankopen van musea en andere erfgoed­ instellingen die van cruciaal belang zijn omdat ze de Collectie Nederland op een hoger niveau brengen. Dit vergroot de kwaliteit en de samenhang van de Collectie Nederland en verbetert de internationale positie van Nederlandse musea. Publiek toegankelijke instellingen die belangrijke collecties beheren en presenteren en een soepel bruikleenverkeer hanteren, kunnen aanvragen.

De druk op het budget voor incidentele aankopen (1,3 miljoen euro per jaar) is groot. Het Mondriaan Fonds heeft daarom in 2015 opnieuw zijn reservefonds moeten aanspreken om vele belangwekkende aankopen te kunnen ondersteunen. De totale besteding varieerde de afgelopen jaren van 2,1 miljoen in 2015, 3,7 miljoen in 2014 tot 2,1 miljoen euro in 2013. De verschillen worden veroorzaakt door enkele zeer kostbare aankopen in met name 2014. De druk op het budget wordt versterkt doordat het ministerie van OCW het Nationaal Aankoopfonds heeft gesloten, waardoor musea moeilijker hun begroting dekkend krijgen en doordat private fondsen vaak minder geld voor aankopen kunnen uittrekken.

Dit geldt vooral voor niet-kunstmusea die geen beroep kunnen doen op de Vereniging Rembrandt die zich beperkt tot steun aan kunstaankopen. De druk op het budget van het fonds leidde in 2015 tot de instelling van een bijdragelimiet van 250.000 euro per aankoop. Alleen in zeer uitzonderlijke gevallen kan hiervan worden afgeweken.

Musea moeten actief verzamelen: aankopen verrijken collecties en brengen

nieuwe visies binnen, waardoor bestaande collecties aan waarde winnen. Vanuit musea, de Museumvereniging en de Vereniging Rembrandt is het afgelopen jaar bij de politiek aangedrongen op extra middelen voor aankopen. Eind 2015 werd bekend dat voor 2016 eenmalig een extra bedrag van 1,5 miljoen euro voor het incidentele aankoopbudget beschikbaar komt.

Om het belang van de aanwinsten te laten zien, geeft het fonds begin 2016 een publicatie uit waarin alle 224 aankopen zijn opgenomen waaraan de afgelopen tweeëntwintig jaar is bijgedragen.

Daarnaast is in samenwerking met de Vereniging Rembrandt, het VSBfonds en Avrotros gezorgd voor twee lange afleveringen van Kunstuur over recente museale aankopen.

Aantal aanvragen: 16 Totaal gevraagd bedrag:€ 2.706.500 Gehonoreerd: 13 Toegekend bedrag: € 2.133.500

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

In 2015 heeft The Art of Impact tweemaal een open oproep uitgeschreven. Naar aanleiding van de eerste open oproep (voorjaar 2015) werden 452 aanvragen ingediend.

Na meerdere selectierondes, met breed samengestelde adviescommissies, werden 36 projecten gehonoreerd voor een totaalbedrag van 1.944.814 euro. 390 aanvragen werden afgewezen; twee aanvragen werden tussentijds ingetrokken. Van de 390 afgewezen aanvragers hebben 49 aanvragers om een nadere motivering van de afwijzing gevraagd. Eén aanvrager heeft formeel bezwaar aangetekend tegen de afwijzing; deze aanvraag is in de tweede open oproep opnieuw ter beoordeling aan de adviescommissie voorgelegd.

In het najaar van 2015 is een tweede open oproep uitgeschreven. Naar aanleiding van deze oproep werden 290 aanvragen ingediend. Eind 2015 is de beoordelingsprocedure van deze aanvragen nog in gang; begin januari 2016 zullen de besluiten bekend worden gemaakt.

De door de intendant geselecteerde projecten ontvangen een vaste bijdrage van 30.000 euro per project. Bovendien begeleidt de intendant de projecten met raad en daad.

De intendant heeft in 2015 negen bestaande projecten geselecteerd; in 2014 werden door de zes fondsen reeds twaalf bestaande projecten geselecteerd. Hiermee zijn tot 2016 20 bestaande projecten geselecteerd en ondersteund.

In samenwerking met Yume web development en onderzoeks- en adviesbureau KWINK Groep is in de tweede helft van 2015 gestart met het onderzoek naar de werkwijze van makers en producenten, de succesen risicofactoren van samenwerking en de kwalitatieve resultaatmeting van de ondersteunde projecten. De door The Art of Impact ondersteunde projecten zullen dienen als ‘case studies’ voor het onderzoek. De interactieve website van The Art of Impact is in 2015 doorontwikkeld om een centrale rol te spelen in zowel het onderzoek als de communicatie van het programma.

In het kader van het onderzoek heeft The Art of Impact in 2015 een expert meeting georganiseerd, waarvoor een honderdtal makers werden uitgenodigd. Ruim 90 makers hebben deelgenomen aan de expert meeting, die plaatsvond in Pakhuis de Zwijger. In 2016 zullen vervolgbijeenkomsten worden georganiseerd voor uitsluitend maatschappelijke instellingen en producenten én voor makers en maatschappelijke instellingen gezamenlijk.

In het najaar van 2015 heeft The Art of Impact het initiatief genomen voor de Impact Award, een prijs voor de beste ‘impactproducent’: de matchmaker tussen een kunstenaar en een (maatschappelijke) organisatie. Op deze manier wordt deze belangrijke functie, die een schakel is tussen kunst en de rest van de samenleving, extra zichtbaar gemaakt. De prijs bestaat uit een bedrag van 30.000 euro, dat door de winnaar toegekend wordt aan een impactvol (kunst)project. 62 producenten schreven zich in om voor de prijs in aanmerking te komen. Een jury nomineerde vijf impactproducenten. De winnaar, Vera Anna Bachrach (De Tostifabriek) werd tijdens de conferentie Cultuur in Beeld

27

(14 december 2015. Fokker Terminal, Den Haag) door juryvoorzitter Adelheid Roosen bekend gemaakt.

Voor The Art of Impact zijn in 2015 twee extra medewerkers op tijdelijke basis aangenomen.

Aantal aanvragen: 452 Totaal gevraagd bedrag: € 18.727.420 Gehonoreerd: 56 Toegekend bedrag: € 2.550.314 Akademie van Kunsten De Akademie van Kunsten bestaat sinds 2014 en telt momenteel 35 leden uit de breedte van de kunsten, gekozen op basis van hun artistieke verdiensten. De Akademie van Kunsten heeft tot doel de stem te vertolken van de kunsten in de Nederlandse samenleving en het bevorderen van de interactie tussen de kunsten onderling, kunst en de rest van de maatschappij en wetenschap en kunst. Voorzitter is beeldend kunstenaar Barbara Visser. De Akademie wordt mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het ministerie van OCW en de gezamenlijke cultuurfondsen.

In 2015 presenteerde de Akademie van Kunsten haar strategische agenda onder de titel ‘De verbeelding en de macht’. Zij formuleerde hierin de ambitie de stem van de kunsten te laten horen in het maatschappelijk debat en daar waar het relevante dwarsverbanden op het gebied van de kunsten en wetenschap betreft een inspirerende gesprekspartner te worden voor politici, de media en maatschappelijke organisaties. Dat deed zij met uiteenlopende activiteiten, waaronder de Akademie van Kunstenlezing, waarbij filosoof en cultuurcriticus Susan Neiman reflecteerde op de stand van de kunsten. Met de maandelijkse serie ‘Uit de Kunst’, presenteerden de leden van de Akademie zichzelf en hun werk: wat houdt hen bezig?

Wat waren sleutelmomenten in hun professionele leven?

Welke vaardigheden zijn onontbeerlijk en wat geven ze door aan de nieuwe generatie? Kunstenaar Arne Hendriks ontving de artist-in-residence-beurs van de Akademie van Kunsten en het Netherlands Institute for Advanced Study (NIAS). Beeldend kunstenaar Maaike Schoorel was de eerste ontvanger van het nieuwe kunstenaarsfellowship van de Akademie van Kunsten en het Koninklijk Nederlands Instituut Rome (KNIR). Dit fellowship werd ingesteld voor een project dat concreet bijdraagt aan het bevorderen van de kruisbestuiving tussen kunst en wetenschap en bestaat uit een verblijf van drie maanden aan het KNIR in Rome.

Dutch Cultural Manifestations Abroad De Nederlandse cultuurfondsen voeren in 2015 en 2016 een gezamenlijk programma gericht op culturele activiteiten in Vlaanderen, Duitsland, Frankrijk, Brazilië en Zuid-Korea. De activiteiten zijn gericht op het leggen van nieuwe verbanden met partners in deze landen en worden gefinancierd uit middelen van het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Volkenkundig Museum Leiden – aankopen voor completer en complexer verhaal ‘Onder de 58 aangekochte objecten uit de collectie van prof.

Fred de Jong bevindt zich Sino-Arabische kalligrafie die in één oogopslag de Chinees-Islamitische kruisbestuiving duidelijk maakt. Zeer zeldzame foto’s en rituele objecten van Turkse mystici van de Bektashi soefi-orde vullen de bestaande collectie aan. En een afbeelding van de profeet Mohammed is al in een wetenschappelijk artikel gebruikt voordat deze goed en wel gedocumenteerd was – zo belangwekkend is dat werk. Met deze aanwinsten kan het museum een completer en complexer verhaal vertellen over Islamitische religieuze beeldcultuur.’

Pooyan Tamimi Arab (assistent conservator Volkenkundig Museum Leiden)

Meer toekenningen Aankoopfonds Volkenkundige Musea op mondriaanfonds.nl

Kalligrafische compositie van het portret van de profeet Mohammed, samengesteld uit koranteksten, Iran, eerste helft 20e eeuw.

Gesigneerd: Mostafa Tutunchiyan

Aankoopfonds Volkenkundige Musea

Aankoopfonds Volkenkundige Musea

Het Mondriaan Fonds beheert sinds 1998 een gemeenschappelijk fonds voor aankopen door volkenkundige musea die van cruciaal belang zijn voor de Nederlandse volkenkundige collectie. Het Aankoopfonds is een samenwerking tussen belangrijke volkenkundige musea (SVCN) en het Mondriaan Fonds. De musea storten een deel van hun aankoopbudget in het fonds, waarna het fonds dit verdubbelt.

Het budget werd jaarlijks tot een maximum van 70.000 euro aangevuld.

Het fonds werd dit jaar vrijwel uitgeput met de volgende aankopen: kalligrafie en schilderijen uit China (1935-1945); Japanse afbeeldingen van kamelen op rol (ca. 1821), een schild voor opperhoofd Jacob Gruijs (ca. 1665) en een Netsuke in de vorm van een olifant (begin tweede helft zeventiende eeuw); 58 unieke kunstwerken uit de collectie De Jong uit de 19e, 20e en 21e eeuw; zeldzame kledingstukken van de Inuït (1950-1998); etno­grafische privécollectie van dr.

Ziedonis Ligers en acht zelfportretten van de Tongolese kunstenaar Hélène Akouavi Amouzou (2007-2010).

Ooit begon het fonds als een samenwerking van acht volkenkundige musea. In de afgelopen jaren werden drie musea gesloten en werd de samenwerking met het Wereldmuseum Rotterdam gestopt.

In 2014 fuseerden drie volkenkundige musea tot het Nationaal Museum van Wereldculturen: het Museum Volken­ kunde in Leiden, het Tropenmuseum in Amsterdam en het Afrika Museum in Berg en Dal. Door deze fusie is geen sprake meer van een museale samenwerking en is de reden voor het Mondriaan Fonds om het ingelegde bedrag te verdubbe-

len, komen te vervallen. Het Nationaal Museum van Wereldculturen doet onder­ zoek naar mogelijke partners om een nieuw aankoopfonds te realiseren.

Aantal aanvragen: 7 Totaal gevraagd bedrag: € 289.604 Gehonoreerd: 7 Toegekend bedrag: € 264.128

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

In 2015 werd de twintigste verjaardag van het Cultureel Verdrag Vlaanderen-Nederland gevierd. Een gezamenlijke presentatie van het Mondriaan Fonds en het Belgische Kunstenpunt van kunst- en kunstenaarsboeken werd ondersteund op Art Rotterdam en op Art Brussels, met een discursief programma over het belang van kunstenaarsboeken. Ook was de performatieve sculptuur annex tentoonstellingsruimte ‘120 minutes’ van Frank Koolen (NL) en Lieven Segers (B) te zien. Op Art Brussels exposeerden drie, door Katerina Gregos geselecteerde kunstenaarsinitiatieven uit Nederland: Institute for Human Activities van beeldend kunstenaar Renzo Martens, Nieuwe Vide (Haarlem) en Rongwrong (Amsterdam).

Zuid-Korea profileert zich op cultureel gebied de afgelopen jaren sterk en de activiteiten binnen DCMA zijn gericht op het leggen van nieuwe verbindingen tussen het culturele veld in Nederland en Zuid-Korea, dan wel bestaande verbindingen en het cultureel imago van Nederland te versterken. Zo werd begin 2015 een pilotresidency uitgezet in het National Museum of Modern and Contemporary Art (NMCA) in Seoel (Zuid-Korea), waar beeldend kunstenaar Ksenia Galieva vier maanden verbleef. Na een positief resultaat werd besloten in 2015 een gezamenlijke open oproep te doen voor twee residencyperioden van een half jaar in 2016 voor een beeldend kunstenaar en een ontwerper.

Melvin Moti ontving een bijdrage voor een residencyperiode in het Art Sonje Center in Seoul. Moti doet onderzoek naar experimentele, modernistische films en filmgeschiedenis in Zuid-Korea bij het Nationaal Filmarchief, het archief van EXIS in Seoul en het Asian Cultural Centre in Gwanju.

In 2016 is Nederland met Vlaanderen gastland op de Frankfurter Buchmesse. Tijdens de Buchmesse wordt door het gastland een interdisciplinair programma in alle kunstinstellingen in de stad ontwikkeld. Het Museum voor Moderne Kunst in Frankfurt heeft een bijdrage ontvangen voor een grote solotentoonstelling van beeldend kunstenaar Fiona Tan.

29

TextielMuseum – opdracht voor experiment in collectie ‘Sinds de jaren negentig geven we ieder jaar twee of drie kunstenaars opdracht werk voor de collectie te maken.

Zonder een bijdrage van het Mondriaan Fonds had de collectie echter nooit het niveau kunnen halen die hij nu heeft. De geselecteerde kunstenaars zoeken de grenzen van textiel op, ze gebruiken nieuwe technieken en realiseren interactieve installaties. En soms is de opdracht het begin van een langer traject van werken met textiel. Dit alles gebeurt in een unieke, open opstelling: de kunst wordt gemaakt vóór de ogen van het publiek.’

Geertje Jacobs (hoofd museumzaken TextielMuseum)

Meer toekenningen Collectieprogramma’s op mondriaanfonds.nl

Heringa/Van Kalsbeek, Armor (detail), 2015, katoen, wol, zijde, metaal, poyurethaan e.a.; gelaserd in het TextielLab TextielMuseum.

Foto: Tommy de Lange

Bijdrage Collectieprogramma’s

Bijdrage Collectieprogramma’s

Het Mondriaan Fonds draagt bij aan collectieprogramma’s van musea voor moderne kunst en vormgeving. In 2015 kon voor twee jaar (2016 en 2017) worden aangevraagd. De bijdragen variëren van 50.000 tot 300.000 euro. Bij de beoordeling is gelet op de kwaliteit van de collectie- en aankoopplannen, de samenhang tussen het verzamel- en het presentatiebeleid, het belang voor en de afstemming met de Collectie Nederland en de relatie tot de eigen collectie.

Musea moeten een eigen aankoopbudget hebben van minimaal 50.000 euro en een soepel bruikleenbeleid hanteren.

Hoewel gezamenlijke aanvragen een streepje voor hebben werd in deze aanvraagronde slechts één gezamenlijke aanvraag ingediend: Keramiekmuseum Princessehof en het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch vroegen een bijdrage voor gedeeltelijk gezamenlijk collectiebeleid op het gebied van keramiek. Deze inspanning werd beloond.

De musea die binnen deze regeling aanvroegen maken over het algemeen een positieve ontwikkeling door: de voortgang van profilering, ondernemerschap, expositie- en communicatiebeleid is positief. Interessant is dat steeds meer musea nadenken over de eigen positie in de samenleving. Ook op het gebied van verzamelen en afstemmen zijn er vorderingen, al gaan die verhoudings­ gewijs traag.

Onderdeel van de beoordeling was de relatie tussen opdrachtenbeleid en collectiebeleid. Vier veelbelovende plannen over deze combinatie werden geselecteerd en kregen een extra bijdrage om

een opdracht verder te ontwikkelen: het Van Abbemuseum, het TextielMuseum, het Bonnefantenmuseum en het Centraal Museum.

Aantal aanvragen: 18 Totaal gevraagd bedrag: € 2.965.001 Gehonoreerd: 17 Bijdrage: € 2.730.000

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

Partners Het Mondriaan Fonds is als makelaar van contacten, kennis, inzicht en ontwikkelingen op het gebied van erfgoed en beeldende kunst een gesprekspartner voor velen en vervult een netwerkpositie. Structurele en incidentele partners zijn onder meer makers en instellingen en andere organisaties op het gebied van erfgoed en beeldende kunst, het ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap, het ministerie van Buitenlandse Zaken, Nederlandse ambassades over de wereld en andere fondsen.

Beeldende Kunst Nederland (BKNL) is een informeel overleg van organisaties die opkomen voor het belang van beeldend kunstenaars, musea, presentatie-instellingen en galeries in Nederland. Bij BKNL zijn aangesloten: Platform BK, Museumvereniging, FNV Kiem, Kunsten ’92, de Beroepsvereniging van Beeldend Kunstenaars (BBK), de Nederlandse Galerie Associatie (NGA) en de belangenvereniging voor presentatie-instellingen De Zaak Nu. In 2015 kwam BKNL zesmaal bijeen, waarbij verschillende onderwerpen ter sprake kwamen. Ten eerste was dat het vervolgonderzoek naar honoraria voor kunstenaars. In vervolg op een inventariserend onderzoek kunstenaarshonoraria in Nederland (Ape 2014) hebben de onderzoeksbureaus SiRM – Strategies in Regulated Markets en PPMC – Paul Postma Marketing Consultancy in 2015 het contractproces tussen kunstenaars en kunstinstellingen bij zeven tentoonstellingen geanalyseerd om ‘best practices’ te vinden en aanbevelingen te kunnen doen aan kunstenaars, musea en presentatie-instellingen. De belangrijkste conclusie was dat zowel musea en presentatie-instellingen als beeldend kunstenaars bereid zijn tot betere afspraken en onderlinge afstemming over honorering te komen. Alle partijen hebben behoefte aan een handreiking of een flexibele richtlijn om de huidige diversiteit aan afspraken meer te kunnen stroomlijnen en beter te kunnen verantwoorden. Genoemd werden vastlegging van een minimum en scheiden van het honorarium in de begrotingen van tentoonstellingen. De onderzoeksbureaus deden op basis van de praktijkvoorbeelden een aantal concrete aanbevelingen voor kunstenaars, instellingen en de culturele sector. De belangrijkste: ontwikkel samen op basis van de aanbevelingen een handreiking voor het veld.

Eind 2015, tijdens de conferentie Cultuur in Beeld, georganiseerd door het ministerie van OCW, gingen onderzoekers en betrokkenen over de resultaten van het SiRM rapport in discussie. Het debat bevestigde de conclusies: aanwezigen vonden dat het honorarium voortaan van de rest van een tentoonstellingsbegroting zou moeten worden gescheiden.

Zowel musea, presentatie-instellingen als kunstenaars herhaalden hun behoefte aan een (informele) richtlijn.

Een tweede belangrijk onderwerp binnen BKNL is de groeiende behoefte aan relevante sectorinformatie. Op dit moment ontbreekt een coherent, breed gedeeld en actueel overzicht van de sociaal-economische positie van beeldend kunstenaars en een goed zicht op de betekenis van beeldende kunst voor het culturele veld en voor andere

31

maatschappelijke domeinen. Er zijn wel deelonderzoeken verricht maar die belichten alle een (klein) deel van dit vraagstuk. Dit maakt het lastig voor onder andere het overlegplatform BKNL vanuit een stevige empirische basis het onderwerp van bijvoorbeeld de sociaal-economische positie van de beeldend kunstenaar aan te snijden; het draagvlak voor de beeldende kunst te thematiseren; of de discussie te voeren over effecten van bezuinigingen op werk en inkomen. BKNL heeft daarom onderzoeker Henk Vinken (Pyrrhula Research Consultants) en onderzoeksbureau Berenschot gevraagd een inventarisatie te maken van beschikbare data op het gebied van hedendaagse beeldende kunst. Henk Vinken verzorgde een uitgebreide analyse van beschikbare cijfers over beeldend kunstenaars, waarbij de inkomenspositie een belangrijk thema was. Berenschot verzorgde een breder, globaler overzicht van beschikbare data op het gebied van instellingen, festivals en individuen.

Het geheel moet een inzichtelijk en samenhangend beeld van de beeldende kunstsector geven, van individuen tot instellingen.

Tot slot trokken de verschillende BKNL-partners meermalen gezamenlijk op in het beijveren van een steviger draagvlak voor de beeldende kunst. In dat kader verzorgde BKNL op maat gemaakte werkbezoeken van politici aan kunstenaars en kunstinstellingen.

Nederland telt zes landelijke publieke cultuurfondsen.

Naast het Mondriaan Fonds zijn dat het Fonds voor Cultuurparticipatie, het Fonds Podiumkunsten, het Nederlands Filmfonds, Nederlands Letterenfonds en het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie. De fondsen trekken op uiteenlopende onderwerpen samen op en werken samen, bijvoorbeeld op het vlak van kennisdeling. Waar mogelijk nemen medewerkers elkaars werk over als achtervanger, bijvoorbeeld op het gebied van ICT. Maar belangrijker nog zijn de verschillende gezamenlijke regelingen en activiteiten. Filmfonds en Mondriaan Fonds werken samen in De Verbeelding: films op het snijvlak van beeldende kunst en cinematografie, gemaakt in een samenwerking tussen kunstenaars en producenten. Op aanbeveling van de Visitatiecommissie Cultuurfondsen werd in 2015 de onderlinge samenwerking tussen de fondsen geïntensiveerd. Het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie en het Mondriaan Fonds benaderden gezamenlijk het kunstvakonderwijs voor voorlichting over de mogelijkheden voor jong talent.

Een ander initiatief in samenwerking met het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie was een open oproep voor aanvragers, gericht op crossovers tussen hedendaagse beeldende kunst en vormgeving, architectuur en e-cultuur.

Deze leverde een onverwacht grote respons op.

Verder voeren de zes fondsen op verzoek van de minister van OCW tussen 2014 en 2017 het programma The Art of Impact uit, met als doel de relatie tussen kunst en de rest van de samenleving verder te verstevigen. Een werkgroep van medewerkers van alle fondsen heeft dit programma ontwikkeld in nauw overleg met het kunstenveld en vertegenwoordigers van andere maatschappelijke domeinen.

Gezamenlijk zijn de fondsen betrokken bij de ontwikkeling

Bijdrage Opdrachtgeverschap

‘We wilden een soort Manneke Pis, een markeringspunt in de stad. Van de drie voorstellen voor een kunstwerk sprong dat van Tom Claassen eruit. Zijn model in ijzerdraad overtuigde de gemeente, die 25.000 euro toezegde. Maar zonder de bijdrage van het Mondriaan Fonds zou het project alsnog een stille dood zijn gestorven. Voor het resterende bedrag zijn we nu een crowdfunding-actie begonnen. De kunstenaar helpt mee door multiples te maken en op te treden in filmpjes voor de lokale nieuwswebsite Breda Nu en voordekunst.’

Coen Bastiaansen (voorzitter Winkeliersvereniging Wilhelminastraat, Breda)

Meer toekenningen Bijdrage Opdrachtgeverschap op mondriaanfonds.nl

Tom Claassen, kunstwerk op rotonde Parkstraat/Wilhelminastraat (model). Foto: Tom Claassen en Bob Segers

Winkeliersvereniging – markeringspunt in de stad

Bijdrage Opdrachtgeverschap

Doel van de Bijdrage Opdrachtgeverschap is de kwaliteit en de zichtbaarheid van hedendaagse beeldende kunst in Nederland te vergroten. In principe kan iedereen opdrachtgever zijn. Het Mondriaan Fonds kan maximaal de helft van de productiekosten van een opdracht bijdragen. Het kunstwerk moet kwalitatief goed zijn en publiek toegankelijk.

Op deze manier stimuleert het fonds de betrokkenheid van (markt-)partijen bij de totstandkoming van beeldende kunst uit Nederland.

In augustus 2015 presenteerde Sandra Trienekens (Urban Paradoxes) een evaluatie van de bijdrage die sinds 2013 bestaat. De opbrengst blijkt in grote lijnen positief: projecten droegen bij aan de artistieke ontwikkeling van kunstenaars, leidden tot nieuwe opdrachten en kenden een goed publieksbereik. De aanbeveling om in de communicatie meer aandacht te schenken aan partijen buiten de cultuursector heeft het fonds ter harte genomen, onder meer door samen te werken met vakbladen uit de wereld van het onderwijs en de gezondheidszorg.

Daarnaast kunnen opdrachtgevers buiten de cultuursector sinds 2015 een speciale ontwikkelbijdrage aanvragen.

Hoewel het merendeel van de aanvragers ook in 2015 bestond uit gemeentes, musea en culturele instellingen, constateert het fonds dat de bijdrage daarbuiten aan bekendheid wint. Zo heeft de nieuwe Novio Tech Campus in Nijmegen opdracht gegeven aan kunstenaarsduo Martin & Inge Riebeek voor het kunstobject ‘Sci Fi Observator’, waar via een led-display permanent tekst- en (bewegend) beeldmateriaal te zien is rond thema’s op

het gebied van high tech, life sciences en health. De Openbare Bibliotheek Amsterdam geeft Justin Bennett een opdracht voor ‘Sonic West’: een geluidsproject waarin componisten, geluidskunstenaars en bewoners Amsterdamse stadsgeluiden verzamelen die samengebracht worden in een app en in een interactief geluidskunstwerk in de entree van OBA/ De Hallen.

Aantal aanvragen: 57 Totaal gevraagd bedrag: € 2.518.755 Gehonoreerd: 39 Toegekend bedrag: € 1.797.383

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

en uitbreiding van de Akademie van Kunsten, opgericht mede op initiatief van minister Bussemaker van OCW. Internationaal wisselt het Mondriaan Fonds ervaring en deskundigheid uit en stemt het activiteiten af binnen het Visual Arts Platform (VAP), een groep van acht Europese beeldende kunstfondsen die twee tot driemaal per jaar samenkomen. In 2015 kwamen de partners tweemaal bijeen, waarbij ten eerste het kunstenaarshonorarium ter sprake kwam – een onderwerp dat ook in het buitenland belangrijk gevonden wordt –, en de rol en positie van presen­tatie-instellingen en nieuwe kunstinitiatieven.

Naast het Mondriaan Fonds nemen aan de bijeenkomsten deel: Arts Council England, Danish Agency for Culture, Frame Visual Art Finland, Institut für Auslandsbeziehungen (Duitsland), Kunstenpunt Vlaanderen, Office for Contemporary Art Norway, Pro Helvetia (Zwitserland).

Overige partnerfondsen, publiek en privaat, voor inhoudelijk overleg en gezamenlijke activiteiten Fonds 21 Fonds Kwadraat (voorheen Materiaalfonds) Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen Nationaal Restauratiefonds Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Prins Bernhard Cultuurfonds Prins Claus Fonds Stichting DOEN Vereniging Rembrandt voordekunst.nl VSBfonds Relevante (sector-)organisaties, voor uitwisseling, afstemming en gezamenlijke activiteiten ABN AMRO American Academy Rome Amsterdam Art Weekend Appel arts centre Art Rotterdam Binoq Atana Cultuur-Ondernemen De Balie DEN, Digitaal Erfgoed Nederland DutchCulture Erfgoedinspectie Het Nieuwe Instituut Interakt Koninklijk Nederlands Instituut Rome Kunstpodium T Landelijk Contact Museumconsulenten LAPS (kenniscentrum kunst en publieke ruimte) nai010 uitgevers OBK (overleg beeldende kunst), alle hogescholen voor beeldende kunst Reinwardt Academie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Stedelijk Museum Amsterdam Stichting Rietveldpaviljoen,

33

Stichting Volkenkundige Collectie Nederland Timebank Vereniging van Nederlandse Gemeenten Vlaams-Nederlands Huis deBuren Witte de With, center for Contemporary Art Communicatie- en mediapartners 75B Avrotros CityFilm Media Lesley Moore RTL Team Thursday Tom Postma Design We Like Art Web Masters Voor afstemming en internationale gastateliers A-I-R Laboratory, Ujazdowski Castle, Warschau, Polen AIR Berlin Alexanderplatz, Duitsland Arts Initiative, Tokyo, Japan Atelier Holsboer, Parijs, Frankrijk Calcutta Art Research Foundation, Calcutta, India Capacete, Rio de Janeiro, Brazilië CCS Bard, Annandale-on-Hudson, Verenigde Staten Cemeti Art House, Yogyakarta, Indonesië Delfina Foundation, Londen, Verenigd Koninkrijk Deltaworkers, New Orleans, Verenigde Staten FLORA ars+natura Bogotá, Colombia Instituto Buena Bista, Willemstad, Curaçao ISCP, New York, Verenigde Staten Projectstudio Berlijn, Duitsland Projectstudio China, Beijing Projectstudio Rome, Italië Schloss Ringenberg, Hamminkeln, Duitsland Tembe Art Studio, Moengo, Suriname Wiels, Brussel, België

Prospects & Concepts 2015 en Tafels. Vlaams – Nederlandse presentatie kunst(enaars)boeken tijdens Art Rotterdam in de Van Nellefabriek. >pagina 37 Foto: Mark Niedermann

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

Activiteiten voor zichtbaarheid en transparantie De communicatie van het Mondriaan Fonds heeft allereerst tot doel een uiteenlopende groep van beeldend kunstenaars en bemiddelaars tot musea, presentatie-instellingen, erfgoedinstellingen, opdrachtgevers en kunstkopers te wijzen op de mogelijkheden die het fonds biedt.

Hoewel de focus ligt op aanvragers in Nederland richt een deel van de communicatie zich op buitenlandse aanvragers zoals kunstbeurzen en kunstplatforms.

Daarnaast ontwikkelt het Mondriaan Fonds activiteiten om beeldende kunst en cultureel erfgoed zichtbaar te maken in het algemeen én om het publiek inzicht te geven in de resultaten van de bijdragen die het fonds verstrekt voor de realisatie van bijvoorbeeld tentoonstellingen, manifestaties, aankopen en nieuw werk. Op deze manier wil het fonds tonen wat er gebeurt met investeringen namens de burger in beeldende kunst en cultureel erfgoed en zo het draagvlak versterken. Ook zoekt het Mondriaan Fonds regelmatig de openbaarheid op om deel te nemen aan actuele debatten over beeldende kunst en cultureel erfgoed. De doelen van het communicatiebeleid worden jaarlijks vastgesteld in een jaarplan.

Een open fonds Het Mondriaan Fonds wil uitdragen waar het fonds voor staat en wie kunnen aanvragen. Dit gebeurt door informatieverstrekking aan (potentiële) aanvragers via onder andere de website, sociale media, nieuwsbrieven, tijdens open huis dagen, netwerkbijeenkomsten, voorlichtingsbijeenkomsten op academies en door gerichte mailingen aan musea en andere instellingen of aan alumni van relevante kunstopleidingen.

Op de website vinden aanvragers en andere geïnteresseerden informatie over de verschillende bijdragen, voorwaarden en wijze van aanvragen. Er is prominent te zien aan welke projecten is bijgedragen en er worden voorbeeldstellende presentatie-plannen gepubliceerd.

Daarnaast biedt de website informatie over de activiteiten, nieuwsberichten, een tweewekelijkse blog van de directeur en een leestafel. Tussen 1 januari en 31 december telde de website 18.388 unieke bezoekers met 178.655 pageviews, waarvan 33 procent nieuwe bezoekers. De gemiddelde bezoekduur is bijna vijf minuten.

In 2015 stuurde het Mondriaan Fonds 24 nieuwsbrieven waarin actuele informatie en deadlines voor aanvragen worden uitgelicht. Op 31 december 2015 was het aantal abonnees 6.199, een stijging van 6 procent. Meer dan vijftig procent leest daadwerkelijk de nieuwsbrief. Er werd drie keer een speciale nieuwsbrief voor adviseurs opgesteld met informatie over vergaderingen, advisering en beleid.

De aparte website van de Prix de Rome biedt actuele informatie en een blik op de historie van de prijs met een tijdsbalk die teruggaat tot 1808. Tussen 1 januari en 31 december 2015 telde de website 28.145 unieke bezoekers

35

met 86.124 pageviews, waarvan 32 procent nieuwe gebruikers. De gemiddelde bezoekduur is ruim 2 minuten.

2015 laat een stijging zien van het bezoek aan sociale media. Op 31 december telde Facebook 11.079 vrienden, het jaar ervoor waren dat nog 9.158. De Facebookberichten over de meerjarenprogramma’s, de Werkbijdrage Kunst­ initiatieven, de Biënnale van Venetië en het opiniestuk van Birgit Donker over de aankoop van twee Rembrandts ontvingen de meeste likes en werden veelvuldig gedeeld.

Het aantal vrienden van de Prix de Rome Facebook steeg in 2015 van 2.305 naar 2.784 vrienden, een stijging van 16 procent. Op Twitter had het Mondriaan Fonds op 31 december 9.129 en Prix de Rome 1.211 volgers. De berichtgeving via website, nieuwsbrief en sociale media hebben ten opzichte van elkaar een versterkend effect.

Het Mondriaan Fonds opende in 2015 drie keer zijn deuren voor een informatiebijeenkomst waarin kunstenaars, instellingen en opdrachtgevers op weg geholpen werden in het aanbod van mogelijkheden. Tijdens deze middagen was er gelegenheid om vragen te stellen aan de medewerkers van het Mondriaan Fonds, The Art of Impact en Fonds Kwadraat.

Ook vonden presentaties plaats van commissieleden die toelichting gaven op de werkwijze van de commissies. En gaf commissielid Patricia Kaersenhout een workshop waarin werd ingegaan op zaken als: Hoe wordt een goede inhoudelijke tekst opgebouwd? Hoe wordt een goede presentatie van documentatiemateriaal gemaakt? Hoe werkt een commissie en welke criteria spelen een rol? Totaal aantal bezoekers: 210. De workshop werd door 82 personen gevolgd.

Het Mondriaan Fonds organiseerde verschillende netwerkbijeenkomsten voor specifieke groepen aanvragers.

Op 25 februari organiseerde het fonds een bijeenkomst voor kunst­initiatieven over het onderzoek naar de rol en positie van de kleine kunstruimtes in Nederland en de nieuwe regeling Werkbijdrage Kunstinitiatieven die daaruit voortvloeide. Deze bijeenkomst was een vervolg op het onderzoek dat Maaike Lauwaert in 2014 in opdracht van het Mondriaan Fonds uitvoerde met als doel inzicht te krijgen in de manier waarop de hybride praktijk van deze kunstinitiatieven ondersteund zou kunnen worden. Voor bezoekers was er de gelegenheid om vragen te stellen aan fondsmedewerkers.

In samenwerking met Paradiso en Cultuur-Ondernemen organiseerde het Mondriaan Fonds op 27 mei een netwerkbijeenkomst voor kunstenaars die de afgelopen jaren een Werkbijdrage Jong Talent hebben ontvangen.

Het Mondriaan Fonds organiseerde deze avond op veler verzoek, vooral van startende kunstenaars die graag meer gebruik willen maken van elkaars ervaringen, maar ook in gesprek willen met medewerkers van het fonds en met mentoren. Vanuit dezelfde behoefte was eerder de Facebookpagina Platform Werkbijdrage Jong Talent opgezet met inmiddels ruim honderd leden. De bijeenkomst in Paradiso werd bezocht door 65 startende kunstenaars.

Renzo Martens gaf een commencement speech, hierop volgenden ronde­tafelgesprekken waarin werd ingegaan op thema’s die voor startende kunstenaars van belang

Werkbijdrage Jong en Bewezen Talent plus Opdrachtgever

Levi van Veluw en Valentijn Byvanck – een intensieve samenwerking ‘Een project als The Relativity of Matter kun je als kunstenaar niet alleen doen, alleen al vanwege de complexe logistiek. Je moet een partner hebben die meer doet dan enkel de ruimte beschikbaar stellen. Je moet kunnen sparren, dezelfde ambitie hebben. In zo’n intensieve samenwerking, met direct contact, gaat je ontwikkeling tien keer zo snel als in de voorbereiding voor een gewone groepstentoonstelling. Ik weet nu veel beter hoe ik in de toekomst dingen wil aanpakken – de tijdsplanning, het aansturen van mensen, het inzetten van budget.’

‘Ik werk zelden korter dan anderhalf jaar aan een tentoonstelling. Het is een proces van rijpen, praten en nieuwe inzichten vergaren: langzame arbeid. Met The Relativity of Matter waren we al vanaf de eerste aanzet, twee jaar voor de tentoonstelling, bezig met een volgende versie. Na de presentatie van de totaalinstallatie in Marres willen we een volgende stap zetten door een performance deel te laten uitmaken van de installatie. Om samen die ontwikkeling door te maken moet je elkaar vertrouwen en dat kan alleen als je langer samenwerkt.’

Valentijn Byvanck (directeur Marres) Meer toekenningen WJT+ en WBT+ op mondriaanfonds.nl

Levi van Veluw, The Relativity of Matter, 2015

Levi van Veluw (beeldend kunstenaar)

Werkbijdrage Jong en Bewezen Talent plus Opdrachtgever Opdrachtgevers kunnen een Werkbijdrage Jong Talent plus Opdrachtgever (WJT+) of Bewezen Talent plus Opdrachtgever (WBT+) aanvragen om een langdurige samenwerking aan te gaan met respectievelijk een startend kunstenaar of een kunstenaar die minimaal vier jaar professioneel werkzaam is. De bijdrage kan gebruikt worden voor productie van nieuw werk, waarbij de opdrachtgever de intentie heeft het werk aan te kopen; en voor het intensief volgen van de kunstenaar en hem/haar onder de aandacht van het publiek te brengen. Doel is initiatieven uit het professionele veld te stimuleren waarmee werk tot stand wordt gebracht dat een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de hedendaagse beeldende kunst in Nederland.

Het aantal aanvragen voor deze twee bijdragen verdubbelde in 2015 naar zestien.

Veertien betroffen een WBT+, waarvan acht werden gehonoreerd. Vooral musea zien de kansen van deze bijdrage omdat zij doorgaans niet over de tijd en de middelen beschikken om langdurige trajecten met kunstenaars in te zetten. Het Bonnefantenmuseum ontving een WBT+ voor een samenwerking van twee jaar met Helen Verhoeven. Het museum stelt Verhoeven in staat een verdiepend onderzoek te doen en nieuw werk te maken in dialoog met de collectie en de staf.

De aanvragen voor een WJT+ lopen hierbij achter, ondanks een gerichte actie om de bijdrage onder de aandacht van potentiële opdrachtgevers te brengen. Slechts twee aanvragen werden ingediend, die beide werden gehonoreerd. Wellicht aarzelen opdrachtgevers zich langere tijd aan startende kunstenaars te verbinden

omdat de uitkomsten ongewisser zijn.

Aanvragen voor een WJT+ worden voornamelijk door instellingen gedaan die al vaker met jonge kunstenaars werken. Zo ontving Nest een WJT+ voor een langdurige samenwerking met Ingmar König, die een jaar lang door curator Eelco van der Lingen en het team van Nest begeleid wordt naar de uiteindelijke presentatie.

Binnen dit traject wil König zich concentreren op de wereld van de epidemiologie en plagen en het thema over angst voor de dood verder uitdiepen.

Aantallen aanvragen: 2 WJT+ en 14 WBT+ Totaal gevraagd bedrag: € 504.000 Gehonoreerd: 2 WJT+ en 8 WBT+ Toegekend bedrag: € 306.000

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

zijn, zoals urgentie, samenwerking, zichtbaarheid voor het publiek, profilering en internationalisering.

Samen met het Nederlands Filmfonds organiseerde het Mondriaan Fonds op 10 november de netwerkbijeenkomst De Verbeelding in de Tolhuistuin in Amsterdam. Met deze bijeenkomst werd kunstenaars en producenten de gelegenheid geboden met elkaar in contact te komen via één op één speeddate gesprekken. Medewerkers van beide fondsen waren aanwezig voor het beantwoorden van vragen. Met De Verbeelding willen het Mondriaan Fonds en het Nederlands Filmfonds de productie mogelijk maken van films die zich op de grens van de cinematografie en de beeldende kunst begeven. De bijeenkomst trok zo’n 60 kunstenaars en 16 productiehuizen.

In 2015 waren op verschillende plekken en momenten medewerkers van het fonds of anderen aanwezig om te vertellen over de mogelijkheden bij het Mondriaan Fonds.

Op diverse academies voor beeldende kunst werd voorlichting gegeven aan studenten. Samen met het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie werden drie informatiebijeenkomsten georganiseerd voor startende kunstenaars bij Academie Minerva Groningen, het Graphic Design Festival in Breda en bij ArtEZ in Arnhem. Bij de derde editie van het symposium Day of the Young Artist in Museum de Pont in Tilburg, waarin de dialoog tussen kunstenaars, kunstacademies en het werkveld centraal staat, verzorgde het Mondriaan Fonds een interactieve talk tussen een mentor en een mentee.

Verder werden presentaties gehouden over de mogelijk­ heden van onder andere de samenwerkingsregeling musea, over opdrachtgeverschap, de nieuwe Bijdrage Publicaties, over de Mobiel Erfgoed Lening en over de Bijdrage Veiligheidszorg.

Ook benadert het Mondriaan Fonds aanvragers gericht om hen te wijzen op de mogelijkheden. Zo maakte Jan Rothuizen in 2015 een nieuwe versie van de bestaande regelingenzoeker, waarin de nieuwe regelingen opgenomen werden. Om verschillende doelgroepen te bedienen, ontwikkelde het fonds informatiekaarten op deelterreinen zoals opdrachtgeverschap, talentontwikkeling, internationale activiteiten en collecties. Deze kaarten worden verspreid op daarvoor geschikte locaties. In samenwerking met ontwerpbureau 75B werd een serie ansichtkaarten gedrukt, waarop de resultaten van verschillende regelingen staan afgebeeld. Verder stuurde het fonds regelmatig gerichte mailingen aan musea en andere instellingen of alumni van kunstopleidingen. Via (digitale) vakbladen werd geadverteerd voor deadlines, het werven van adviseurs, voor diverse bijdragemogelijkheden, Prospects & Concepts, de Prix de Rome en de Biënnale van Venetië. Het adverteren reikte verder dan de cultuursector. Ook doelgroepen daarbuiten werden gewezen op bijdrage­mogelijkheden en activiteiten van het fonds zoals een samenwerking met Management Scope en redactionele bijdragen voor PrimaOnderwijs, Arts en Auto en Aedes Wonen.

37

Het Mondriaan Fonds verstuurde in 2015 zestien persberichten met betrekking tot Prospects & Concepts, de Nederlandse inzending voor de Biënnale van Venetië, Prix de Rome Beeldende Kunst, gehonoreerde aanvragen voor de meerjarenprogramma’s, opdrachtgeverschap, samenwerking musea, collectieprogramma’s, kunstruimtes en kunstinitiatieven, een tussenbalans van de Bijdrage Samenwerking Musea, de uitkomst van onderzoek naar de resultaten van de Bijdrage Opdrachtgeverschap uitgevoerd door Urban Paradoxes en het rapport ‘Kunstenaars­ honoraria in de praktijk’. Door deze persberichten en door bij te dragen aan uiteenlopende activiteiten werd ‘free publicity’ verkregen in landelijke- en regionale dagbladen, opinie- en vakbladen en op radio en televisie. Zo schreef Het Financieele Dagblad naar aanleiding van een persbericht een uitgebreid artikel over projecten die met de Bijdrage Opdrachtgeverschap tot stand zijn gekomen.

Dit jaar organiseerde het fonds vier maal een koffietafel: een bijeenkomst met mensen uit het veld om te reflecteren op het beleid van het fonds. De onderwerpen van de bijeenkomsten waren talentontwikkeling, zowel voor jong als bewezen talent, collecties en programmering bij instellingen. De inbreng werd gebruikt ter inspiratie en eventuele bijstelling van het beleid. De bijeenkomsten vonden plaats op 12 en 20 maart, 12 en 29 mei.

Activiteiten en publieksmomenten Het Mondriaan Fonds ontwikkelt activiteiten om (potentiële) aanvragers, beleidsmakers en de burger inzicht te geven in de resultaten van de bijdragen die het fonds verstrekt alsmede bij te dragen aan de zichtbaarheid van kunst en cultureel erfgoed in het algemeen.

Ook hier speelt de website een belangrijke rol door het publiceren van gehonoreerde projecten en een blog van de directeur over specifieke thema’s op het gebied van kunst en erfgoed. Er verschenen 23 blogs over onder andere het kunstenaarshonorarium, dat bezoekersaantallen niet de enige indicator zijn voor succes en over het belang van afstoten en overdragen van collectie-onderdelen. Het blog ‘Een koninkrijk voor een boek’, over het belang van kunst en de terugkeer van de publicatiesubsidie werd het meest gelezen.

In de Oude Kerk in Amsterdam vond op 8 januari de nieuwjaarsbijeenkomst van het Mondriaan Fonds plaats. Hiermee ging het jaar feestelijk van start voor alle aanvragers en andere relaties van het fonds. Directeur Birgit Donker hield een toespraak, waarin zij stilstond bij de aanslag in Parijs en de plannen van het Mondriaan Fonds voor 2015.

Tijdens de receptie was ook de tentoonstelling van videokunstenaar Tony Oursler in de Oude Kerk te zien.

Voor de derde keer organiseerde het Mondriaan Fonds de tentoonstelling Prospects & Concepts tijdens de internationale kunstbeurs Art Rotterdam in de Van Nellefabriek, van 5 tot en met 8 februari. Op de tentoonstelling was werk te zien van beeldend kunstenaars die in 2013 een Werk-

Bijdrage Collectiemobiliteit

‘De recente tentoonstelling over middeleeuwse gewaden gaf aanleiding om de collectie textiel in zijn geheel tegen het licht te houden. Verzamelen en ontzamelen functioneren in dit project als elkaars pendanten. Beide dragen ze immers bij aan de kwaliteitsverbetering van de collectie. We krijgen via het project collectiemobiliteit ruimte voor zeer bijzondere stukken uit kerkelijk bezit, waarvoor nu urgent opslagmogelijkheid wordt gezocht. Naast het ontzamelen van minder belangrijke stukken, 120 op een totaal van 500, verzamelen we actief waardevolle middeleeuwse en moderne gewaden.’

Marieke van Schijndel (directeur Museum Catharijneconvent)

Meer toekenningen Collectiemobiliteit op mondriaanfonds.nl

Het geheim van de Middeleeuwen (detail), Museum Catharijneconvent in Utrecht

Museum Catharijneconvent – verzamelen en ontzamelen voor verbetering collectie

Bijdrage Collectiemobiliteit

Met de Bijdrage Collectiemobiliteit besteedt het Mondriaans Fonds aandacht aan het belang van profilering van Nederlandse museale collecties. Binnen verschillende verzamelgebieden komen samenwerking en afstemming tussen musea tot stand. Soms kan de kwaliteit en de zichtbaarheid van collecties het best bereikt worden door collecties aan andere musea over te dragen. Om musea te stimuleren hun collectie scherper te profileren en collectiemobiliteit te faciliteren, biedt het Mondriaan Fonds instellingen de mogelijkheid een bijdrage aan te vragen om de kwaliteit van de collectie en het collectieprofiel te verbeteren.

Een aanvraag is complex omdat instellingen hun collectie goed in kaart moeten brengen voordat ze kunnen overgaan tot een aanvraag voor een Bijdrage Collectiemobiliteit. In 2015 is één aanvraag ingediend en gehonoreerd: de mobiliteit van de collectie religieus textiel van het Museum Catharijneconvent. Dit museum wil de textielcollectie ontzamelen door doublures en niet-representatieve stukken binnen de Collectie Nederland te herplaatsen, te verkopen of te vernietigen. Het gaat bij dit project enerzijds om afstoten, maar anderzijds ook over opnemen van laatmiddeleeuwse, zeventiendeen achttiende-eeuwse voorwerpen uit de collecties van met name de Oudkatholieke kerk.

Aandachtspunt bij het afstoten is vernietiging van textilia. Op basis van de ‘Handreiking Roerend Religieus Erfgoed’, samengesteld in nauw overleg met alle kerkelijke denominaties, is afgesproken dat religieus erfgoed niet mag worden verkocht om te voorkomen dat kerkelijke

gewaden bijvoorbeeld gebruikt worden in carnavalsoptochten. Daarom vraagt het ontzamelen van kerkelijk erfgoed om extra zorgvuldigheid.

Aantal aanvragen: 1 Totaal gevraagd bedrag: € 14.400 Gehonoreerd: 1 Toegekend bedrag: € 14.400

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

bijdrage Jong Talent ontvingen van het Mondriaan Fonds om een start te maken met hun carrière. Met de jaarlijkse tentoonstelling wil het Mondriaan Fonds de zichtbaarheid van beginnende beeldend kunstenaars een extra impuls geven. De combinatie met Art Rotterdam maakt het mogelijk dat zowel kunstprofessionals als een brede groep geïnteresseerden kan kennismaken met het werk van deze kunstenaars. De tentoonstelling werd geopend door Beatrix Ruf (directeur Stedelijk Museum) en samengesteld door curator Mirjam Westen (conservator hedendaagse kunst Museum Arnhem). Zij selecteerde voor de tentoonstelling zo veel mogelijk nieuw werk uit alle disciplines.

Tom Postma Design deed de inrichting.

Bij de tentoonstelling was een randprogramma georganiseerd met dagelijkse rondleidingen, presentaties en speeddates. Oud-studenten VAV (audiovisueel) van de Gerrit Rietveld Academie maakten korte films over de deelnemende kunstenaars en er vond een voorlichtingsbijeenkomst voor studenten en alumni van kunstacademies plaats. Er werd een animatievideo van Team Thursday in samenwerking met Alice Saey gemaakt en er verscheen een publicatie over de deelnemende kunstenaars.

Op dezelfde locatie als Prospects & Concepts was ‘Tafels’ te zien, een presentatie van kunstenaarsboeken en bijzondere kunstboeken uit Nederland en Vlaanderen.

Deze werd samen met Kunstenpunt georganiseerd in het kader van het Nederland-Vlaanderen jaar. Tijdens een bijeenkomst spraken zes experts over het belang van kunstenaarsboeken en over de omstandigheden waarin die tot stand komen. ‘Tafels’ was later in het jaar ook te zien op Art Brussels.

De tentoonstelling heeft in vijf dagen 16.700 bezoekers getrokken. Deelnemende kunstenaars ontvingen positieve respons die in een aantal gevallen leidde tot aankopen, aanbiedingen van galeries, uitnodigingen voor tentoonstellingen, opdrachten en andere interessante contacten.

In de landelijke berichtgeving over Art Rotterdam werd eveneens over Prospects & Concepts gesproken. Zo schreef NRC Handelsblad in het artikel ‘Art Rotterdam mag gedurfder’ over een van de deelnemers: ‘Dat conceptuele kunst ook zonder achtergrondkennis aantrekkelijk kan zijn, bewijst de Zweedse Jenny Lindblom.’

De tentoonstelling Prix de Rome Architectuur met het werk van winnaar Donna van Milligen Bielke en de andere genomineerden, Max Cohen de Lara en David Mulder (XML), Steven Delva, Florian Idenburg, Marieke Kums, Kees Lokman, Jasper Nijveldt en Tim Prins, was tot en met 15 februari te zien in Het Nieuwe Instituut in Rotterdam. De tentoonstelling trok 13.000 bezoekers.

De winnaar van de Prix de Rome Beeldende Kunst 2015, Magali Reus, werd op 17 december bekend gemaakt door minister Bussemaker in aanwezigheid van Koningin Máxima. Reus won de onderscheiding voor haar nieuwe werk ‘Leaves’. De eindpresentatie van de winnaar en genomineerden Foundland (Lauren Alexander & Ghalia Elsrakbi), Hedwig Houben, Christian Nyampeta werd van 20 november 2015 tot en met 17 januari 2016 tentoongesteld

39

in de Appel arts centre in Amsterdam. De tentoonstelling trok 3.452 bezoekers. >pagina 46 Bij de tentoonstelling werd een uitgebreid randprogramma georganiseerd, waaronder ART-ViSiT rondleidingen aan leerlingen en studenten. De deelnemers aan deze rondleidingen verkozen Christian Nyampeta tot hun favoriet. De uitnodigende ruimte waarin het publiek een plek kreeg om samen te reflecteren op processen en ritmes die in onze samenleving zichtbaar zijn, sprak hun aan. De Kinderjury van de IMC Weekendschool verkoos Foundland als hun winnaar van de Prix de Rome. De leerlingen, tussen de tien en veertien jaar oud, waardeerden dat het onderwerp van Foundlands werk zo actueel is en ze zeiden te hopen dat er op deze manier meer aandacht komt voor de situatie in Syrië.

Nai010 uitgevers maakte in samenwerking met het Mondriaan Fonds een tweetalige publicatie over het werk van de finalisten. In de publicatie verschenen essays geschreven door Laure van den Hout en Richtje Reinsma, die hiervoor werden uitgenodigd na hun nominatie voor de Prijs voor de Jonge Kunstkritiek in 2014.

Avrotros Kunstuur zond een item uit over de genomineerden, de tentoonstelling en de uitreiking.

Zowel de tentoonstelling als bekendmaking van de winnaar kregen veel aandacht in landelijke en regionale dagbladen en in de vakpers. De Telegraaf noemde de Prix de Rome een kunstprijs ter aanmoediging voor de toekomst en Mister Motley ging met ‘Protestkunst bij de Prix’ dieper in op het werk van Foundland. Onder de titel ‘Kleikunst is ook filosofie’ (de Volkskrant) en ‘Houben krast in de Macht’ (NRC Handelsblad) werd het werk van Hedwig Houben uitgelicht. En De Groene Amsterdammer sprak voorafgaand aan de uitreiking het vermoeden uit dat Magali Reus de Prix zou krijgen: ‘een ‘echte’ beeldhouwster, zou ik zeggen, met gecompliceerde, goed uitgevoerde, goed ‘leesbare’ stukken die iets te maken hebben met het opengewerkte innerlijk van hangsloten.’

Voor het magazine Roma Aeterna dat de wetenschappen en kunsten die zich bezighouden met Rome ontsluit voor een breder publiek, schreef Birgit Donker over de urgentie en de geschiedenis van de Prix de Rome: ‘een prijs met een oude traditie voor jong kunsttalent’ (augustus 2015). herman de vries vertegenwoordigde Nederland op de 56ste editie van de Biënnale van Venetië met de presentatie ‘to be all ways to be’, met Colin Huizing en Cees de Boer als curatoren. De biënnale vond plaats van 9 mei tot en met 22 november. De presentatie werd geopend door minister Bussemaker. Ter gelegenheid van de tentoonstelling verscheen een gelijknamige publicatie, uitgegeven door Valiz in samenwerking met het Mondriaan Fonds. Speciaal voor de tentoonstelling en publicatie transformeerde grafisch vormgever Remco van Bladel de ‘futura’ letter van Paul Renner – het favoriete lettertype van de vries – tot de ‘natura’. Het Nederlands paviljoen trok ruim 334.000 bezoekers, zo’n 2.400 personen bezochten het voormalige ‘pesteiland’ Lazzaretto Vecchio. En er werden verschillende werken verkocht. >pagina 58 Avrotros Kunstuur zond een biënnale special uit en ook de Duitse zenders ZDF Aspekte en Titel Thesen Tempera-

Bijdrage Wet Behoud Cultuurbezit

‘Jarenlang hing er een 16de-eeuws, laat-Renaissancistisch collier om het Mariabeeld in de RK kerk in Renkum. Het ging er steeds slechter uitzien. In 2008 zijn Mariabeeld en collier op de WBC-lijst geplaatst, met kwalificaties als onvervangbaar, zeer waardevol en van grote cultuur-historische waarde. Het collier verdween in de kluis. Toen zes jaar later het Mariabeeld in een glazen stolp werd geplaatst vonden we dat het collier ook terug moest. Kapotte schakels zijn gerepareerd, een aantal pareltjes die weg waren zijn vervangen en het is schoongemaakt. Nu hangt het weer zoals vroeger.’

Louis Slangen (secretaris parochiebestuur Zalige Titus Brandsma, Renkum)

Meer toekenningen Wet Behoud Cultuurbezit op mondriaanfonds.nl

Mariabeeld van Renkum met laat-Renaissancistisch collier. Foto: Peter Abspoel

Parochiebestuur Zalige Titus Brandsma – een ketting voor Maria

Bijdrage Wet Behoud Cultuurbezit

Het Mondriaan Fonds beheert een budget voor het conserveren van erfgoed dat is geplaatst op de lijst van de Wet Behoud Cultuurbezit. Doel is de zorg voor deze objecten en collecties, die een belangrijk onderdeel zijn van het Nederlands cultureel erfgoed, te stimuleren en voor zover mogelijk publiekstoegankelijk te maken en houden. De objecten zijn van dusdanig groot belang voor Nederland dat ze niet zonder toestemming van de overheid aan het buitenland mogen worden verkocht.

Eigenaren kunnen in aanmerking komen voor een bijdrage van maximaal zestig procent van de kosten van conservering of restauratie.

In 2015 zijn twee aanvragen binnen deze bijdrage gehonoreerd. Zo krijgt de schatkamer Sint Servaas in Maastricht een bijdrage voor de reproductie van een replica van het borstbeeld van Sint Servaas. Dit beeld wordt veelvuldig rondgedragen bij ommegangen en processies.

Door het gebruik van een replica kan het proces van verval bij het origineel worden voorkomen.

Aantal aanvragen: 5 Totaal gevraagd bedrag: â‚Ź 99.097 Gehonoreerd: 2 Toegekend bedrag: â‚Ź 22.900

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

mente ARD TV toonden specials over onder andere herman de vries. In 2014 werd reeds een documentaire over ‘to be all ways to be’ gemaakt.

Ook in de pers, nationaal en internationaal, kreeg de tentoon­stelling volop aandacht. Zo schreef De Telegraaf ‘Trots van Nederland in Venetië’; het Noordhollands Dagblad ‘Onze eigen herman de vries gooit hoge ogen bij zowel critici als het publiek met zijn authentieke lofzang op de natuur’ en NRC Handelsblad ‘from the laguna of venice, een prachtig visueel dagboek, is het hart van de expositie’.

In de buitenlandse media schreef Frieze: ‘herman de vries’ career spans more than 60 years. His unique vision affirms humankind’s relationship with nature’. Whitewall, Artribune, Monopol en The Independent namen ‘to be all ways to be’ op in hun top vijf van beste paviljoens.

De KunstKoop is een renteloze lening waarmee particulieren bij meer dan honderd galeries in Nederland kunst op afbetaling kunnen kopen. >pagina 50 In 2015 is met verschillende partners samengewerkt om de zichtbaarheid van de KunstKoop te vergroten. Tijdens Art Rotterdam van 5 tot en met 8 februari vond de verkooptentoonstelling Start Buying Art plaats, georganiseerd door We Like Art en ondersteund door het Mondriaan Fonds. In deze tentoonstelling konden de ruim 150 kunstwerken ter plekke aangeschaft worden met de KunstKoop. Met dit initiatief werd een nieuw en jong publiek bekend gemaakt met een laagdrempelige manier van kunst kopen. In de tentoonstelling was onder meer werk opgenomen van kunstenaars die exposeerden op Prospects & Concepts. Daarnaast boden op Art Rotterdam en op Rotterdam Contemporary meer dan vijftig galeries de KunstKoop aan. Ook tijdens de Amsterdam Art Fair en de Kunst RAI van 27 tot en met 31 mei kon het publiek ruimschoots gebruik maken van de KunstKoop: op de KunstRai bij meer dan twintig galeries en op de Amsterdam Art Fair bij meer dan dertig galeries.

Van 18 tot 20 september vond in Amsterdam de Unseen Photo Fair plaats waar eveneens bij veel galeries kunst gekocht kon worden met de KunstKoop. Tijdens Amsterdam Art Weekend van 26 tot en met 29 november vonden speciale galerietours voor jonge verzamelaar plaats waarin aandacht werd besteed aan het verzamelen en kopen van kunst met de KunstKoop van het Mondriaan Fonds. Bij deze editie lag de nadruk op Young Professionals die zijn aangesloten bij de jongerencirkels van musea en culturele instellingen alsmede werkzaam zijn bij grote bedrijven.

Op zaterdag 17 januari vond in EYE de officiële première plaats van de vierde reeks ‘Hollandse Meesters in de 21e eeuw’, met een programma met sprekers, films en muziek.

Daarop volgde een publiek programma met vertoning van alle filmportretten uit de nieuwe reeks, aangevuld met films uit de collectie van EYE. ‘Hollandse Meesters in de 21e eeuw’ waarbij gerenommeerde regisseurs hedendaagse Nederlandse beeldend kunstenaars portretteren, is een samenwerkingsproject van regionale omroepen en beeldende kunstinstellingen, geproduceerd door Interakt met steun van het Mediafonds en het Mondriaan Fonds. In 2015 werd ook gewerkt aan de vijfde serie.

41

Op 27 augustus had in DordtYart in Dordrecht een bijeenkomst plaats over opdrachtgeverschap waar het onderzoek werd gepresenteerd dat Sandra Trienekens (Urban Paradoxes) deed naar de Bijdrage Opdrachtgeverschap. >pagina 59 Aan de hand van twee opdrachtsituaties werd gesproken over actuele kwesties op het gebied van kunst in de publieke ruimte en over de mogelijkheden die er zijn om opdrachtgeverschap voor de beeldende kunst in Nederland beter voor het voetlicht te brengen. Dit waren DordtYart met opdrachtgever Arie Jaap Warnaar en beeldend kunstenaars Frank Havermans en Zoro Feigl en de Pauluskerk in Rotterdam met opdrachtgever ds. Dick Couvée en beeldend kunstenaar Marieke van der Lippe. Er waren meer dan 115 bezoekers.

Op 24 september vond een nieuwe aflevering plaats van de serie Beeldbepalers, ditmaal met kunstenaar Ronald Ophuis. Binnen deze serie gebruiken Nederlandse kunstenaars voor een avond De Balie in Amsterdam als laboratorium, ze presenteren nieuw werk of zetten bestaand werk in een ander daglicht. Ze delen in aanwezigheid van het publiek hun gedachten over hun werk en deze tijd. Beeldbepalers wordt georganiseerd door De Balie in samenwerking met het Mondriaan Fonds.

Ook vonden naar aanleiding van de oriëntatiereis bijeenkomsten plaats. >pagina 66 Op 31 maart gaven in Nest acht artistiek directeuren en curatoren van musea en presentatie-instellingen in Zuid-Korea en Japan een publieke presentatie over de hedendaagse kunstwereld. De bijeenkomst werd georganiseerd in samenwerking met Rob Knijn (Nest) en volgde op de oriëntatiereis die het Mondriaan Fonds in 2014 naar Japan en Zuid-Korea organiseerde. Op 1 december organiseerde het Mondriaan Fonds in samenwerking met het Stedelijk Museum het symposium ‘Unvealing Institutional Models in Chile and Colombia’, waarin zes kunstprofessionals uit Chili en Colombia het veranderende landschap van de beeldende kunst in hun respectievelijke land of stad bespraken en de invloed die dit heeft op de institutionele modellen waar ze mee werken. Dit was een direct gevolg van de oriëntatiereis 2015.

Naar aanleiding van de Prijs voor de Jonge Kunstkritiek 2014 werd een Masterclass Visuele Kunstkritiek georganiseerd. De jury had bij de uitreiking van de prijs in 2014 geoordeeld dat de nieuwe categorie Visuele Kritiek een nog zeer onontgonnen gebied is en dat er nog veel te winnen valt. Het Mondriaan Fonds ondersteunt de pilotfase van een serie masterclasses met als titel ‘The Drive of…’, georganiseerd door de Jan & Hubert van Eyck Akademie in Maastricht. De serie speelt in op de veelgehoorde wens van jongere kunstenaars om voor korte tijd volledig geconcentreerd met anderen in een open context hun werk te beschouwen, betekenis te genereren en nieuw werk te laten ontstaan. De eerste masterclass ‘The Drive of Dawing’ vond plaats van 30 oktober tot 7 november en was bestemd voor tien in Nederland werkende kunstenaars van 24 tot 38 jaar, die een fascinatie hebben voor tekenen – van schets tot autonoom.

Bijdrage Publicaties

‘Videobeelden in een boek worden standaard als een reeks ‘stills’ opgenomen. Voor Turtle 1 zochten we een andere verhouding van bewegend beeld en drukwerk. Filmpjes worden opgeroepen via een QR-code, waarna de smartphone op het boek kan worden gelegd, binnen de stippellijntjes op de pagina. Zo wordt videobeeld onderdeel van de ruimtelijke montage op de dubbele pagina. Deze low-budget digitale oplossing past goed bij het houtje-touwtje karakter van het project dat in Turtle 1 gedocumenteerd wordt. Geen geavanceerde Layar-toepassing maar innovatie met een knipoog.’

Bas Vroege (directeur Paradox)

Meer toekenningen Bijdrage Publicaties op mondriaanfonds.nl

Melle Smets en Joost van Onna, Turtle 1 – building a car in Africa, 2013. Courtesy: Teun Vonk

Paradox – innovatie met een knipoog

Bijdrage Publicaties

In 2015 herintroduceerde het Mondriaan Fonds een bijdrage voor beeldend kunstenaars en uitgevers die een bijzondere publicatie willen uitgeven. Deze Bijdrage Publicaties kan worden aangevraagd voor publicaties die drager zijn van een verhaal, oeuvrepublicaties, eerste publicaties van startend talent of eenmalige, opiniërende uitgaven die reflecteren op de kunstenaarspraktijk en bijdragen aan de gedachtevorming over hedendaagse beeldende kunst. De bijdrage bedraagt maximaal 25 procent van de productiekosten. Met de bijdrage wordt een impuls gegeven aan talentontwikkeling en de kennis over en de verspreiding van Nederlands hedendaagse kunst onder een (inter)nationaal publiek.

De helft van de aanvragen betrof een monografie. Zo ontving Jennifer Tee een bijdrage voor ‘The Soul in Limbo’, een monografie die haar kunstenaarschap in beeld brengt en via essays het werk uitdiept en in een breder discours plaatst. De publicatie viel samen met een tentoonstelling in het Cobra Museum voor Moderne Kunst in Amstelveen. Tee ontving de Cobra Kunstprijs 2015. Een derde van de aanvragen betrof een fotoboek. Voor veel fotografieprojecten is het boek de ultieme drager van hun verhaal.

Omdat vernieuwing een belangrijk kenmerk is van de kunstpraktijk, wil het fonds aan publicaties bijdragen die op innovatieve wijze gebruik maken van technologische ontwikkelingen. Wanneer een publicatie in technisch opzicht innovatief is, bedraagt de maximale bijdrage veertig procent. In totaal werden achttien aanvragen voor een technisch innovatieve publicatie ingediend, waarvan vijf in aanmerking kwamen voor deze bijdrage.

De grote hoeveelheid aanvragen toont de behoefte vanuit het veld om de zichtbaarheid van eigen werk en die van de Nederlandse hedendaagse kunst in het algemeen met een publicatie te vergroten bij een (inter-)nationaal publiek.

Aantal aanvragen: 71 (waarvan 54 door kunstenaars en 17 door uitgevers) Totaal gevraagd bedrag: € 657.425 Gehonoreerd: 31 Toegekend bedrag: € 259.998

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

In 2015 is een begin gemaakt met werkbezoeken van Kamerleden. De bezoeken zijn een initiatief van BKNL en bedoeld om meer licht te laten schijnen op het artistieke proces, op de kunstenaar als ondernemer en op het belang van bijdragen van het Mondriaan Fonds op specifieke momenten in de carrière van een kunstenaar. Kunstenaar Folkert de Jong heeft VVD-politicus Michiel van Veen, woordvoerder cultuur, op 24 augustus rondgeleid in Bronsgieterij Kemner in Cuijk. Tijdens dit ruim twee uur durende werkbezoek kon Folkert de Jong vertellen over zijn kunstenaarspraktijk. Op 11 september bezocht tweede Kamerlid (PvdA) Jacques Monasch de Triënnale van Beetster­zwaag, het festival dat Kunsthuis SYB organiseert ter gelegenheid van zijn 15-jarig bestaan en Kunsthuis SYB zelf. En op 10 december bracht Alexander Pechtold (D’66) een werk­bezoek aan verschillende Rotterdamse presentatie-instellingen, te weten: Worm, Witte de With en Showroom MAMA. In de nabije toekomst zullen meer werkbezoeken van Kamerleden worden georganiseerd.

Radio en televisie Naast de genoemde televisie-items over de Prix de Rome en de Biënnale van Venetië werden kunst en erfgoed ook via andere kanalen zichtbaar gemaakt voor een brede doelgroep. Voor De Nieuws BV op NPO Radio 1 was Birgit Donker een regelmatige gast in de rubriek ‘Het Allerbeste volgens…’. Aan bod kwamen de videotentoonstelling van Tony Oursler in de Oude Kerk, Tino Sehgal in het Stedelijk Museum, over het boek ‘Door het Beeld/Door het Woord’ van René Gude en Peter Henk Steenhuis, over DordtYart 2014, het videodrieluik ‘Mystiek en Verzet’ dat Marieke van der Lippe in opdracht van de Pauluskerk in Rotterdam maakte, Amsterdam Art Weekend en de 100 ‘Hollandse Meesters in de 21e eeuw’ dag op 23 januari in EYE. De bijdragen werden gedeeld via Facebook en Twitter.

In Avrotros Kunstuur werd op 3 mei een special over opdrachtgeverschap uitgezonden. Er werden vier projecten uitgelicht die met een Bijdrage Opdrachtgeverschap tot stand zijn gekomen: Verwoest Huis Leiden (Marjan Teeuwen met opdrachtgever Museum De Lakenhal), Schoolplein (Krijn Koning met opdrachtgever Gemeente Utrecht en STIP Voortgezet Speciaal Onderwijs Utrecht), Supertoll!

(Tijs Rooijakkers met opdrachtgever Van Abbemuseum) en Verbeke Foundation (Jacobus Kloppenburg met opdrachtgever Verbeke Foundation en BKKC). Zowel de kunstenaars als de opdrachtgevers komen aan het woord.

Op 8 en 15 november werd in Avrotros Kunstuur ‘Hollandse Nieuwe’ uitgezonden met daarin de verhalen achter recente kunst- en erfgoedaankopen. Bijna alle werken die in de uitzending te zien waren, zijn mede aangekocht met een bijdrage van het Mondriaan Fonds. Doel van het programma is om aandacht te genereren voor mooie museale aanwinsten. Hollandse Nieuwe komt voort uit een nauwe samenwerking tussen Avrotros, de Vereniging Rembrandt, VSBfonds en Mondriaan Fonds.

Ten slotte zond RTL4 van 13 december 2015 tot 24 januari 2016 een tweede serie korte afleveringen uit over projecten gerelateerd aan een van de bijdragemogelijkheden van het

43

Mondriaan Fonds, binnen het cultureel reisprogramma ‘Mijn Stad’. Aan bod kwamen de unieke vondst en aankoop van de T. rex door Naturalis in Leiden; het multidisciplinaire festival Incubate in Tilburg; het programma van presentatie-instelling Extrapool in Nijmegen; een belangrijke aankoop van Betye Saar door Museum De Domijnen en het erfgoedfestival ‘Gemaakt in Gelderland’. Alle afleveringen zijn op de website te zien.

Opinie en discussie Het Mondriaan Fonds zoekt regelmatig de openbaarheid op om bij te dragen aan actuele debatten over beeldende kunst en cultureel erfgoed.

Birgit Donker schreef verschillende opiniestukken over museale aankopen, zoals die naar aanleiding van een opiniestuk van Lazet & Buma dat musea nauwelijks geld hebben voor grote aankopen en dat ze daarvoor aankloppen bij private donateurs (NRC Handelsblad 18-7-2015). Donker: ‘Het klopt dat musea voor belangrijke aankopen aankloppen bij fondsen – maar het gaat hierbij nadrukkelijk om private én publieke fondsen’. Of over de aankoop van twee Rembrandts door het Rijksmuseum (NRC Handelsblad 22-09-2015): ‘Laat deze genereuze bijdragen van het Rijk het begin zijn van een renaissance van de politiek die het lef heeft weer meer in plaats van minder te investeren in kunst en cultuur.’ Op Facebook had dit artikel een groot bereik en werd veelvuldig gedeeld. In het najaar verscheen in het Bulletin van de Vereniging Rembrandt het artikel ‘Stijgende prijzen, slinkende fondsen’ waarin Donker het belang van museale aankopen benadrukt: ‘Ook bij het Mondriaan Fonds zijn minder gelden beschikbaar voor verwervingen. Het aantal aanvragen van musea voor aankopen van hoge kwaliteit stijgt intussen juist, net als de prijzen.’ In het verlengde hiervan werd een start gemaakt met een publicatie over alle 224 museale aankopen die met een bijdrage van het Mondriaan Fonds vanaf 1994 tot nu hebben plaatsgevonden. Deze publicatie maakt de rijkdom en verscheidenheid – van Uiver tot videowerken van Hito Steyerl – waaraan met publiek geld is bijgedragen, zichtbaar. Met onder andere een essay van Anna van Leeuwen die een reis door Collectie Nederland maakte. De publicatie wordt op 3 maart 2016 tijdens een feestelijke bijeenkomst in het Gemeentemuseum Den Haag aangeboden aan D66-Kamerlid Alexander Pechtholt.

Ook andere onderwerpen werden onder de aandacht gebracht. In de Volkskrant schreef Donker een reactie op een artikel over Kunst en rendement (12-11-2015): ‘Vanzelfsprekend is er budget voor werk dat moeilijk te verkopen is maar wel een onmiskenbaar waardevolle bijdrage levert.’

In het magazine Mauritshuis in focus (2, 2015) werd Birgit Donker geïnterviewd over de tentoonstelling ‘Saul en David’ waaraan het Mondriaan Fonds heeft bijgedragen. In aanvulling hierop schreef Donker de blog ‘CSI-detective in het Mauritshuis’, over de restauratie en het herkomstonderzoek van schilderijen.

Mobiel Erfgoed Lening

Stichting Noorduyn Foundation – nieuwe motor voor vliegende start ‘De Noorduyn Norseman was bijzonder geliefd onder generaals in de Tweede Wereldoorlog. Vanwege z’n lichte constructie kon hij dicht bij het front landen om voorraden af te leveren en gewonden op te halen. Nog steeds wordt het vliegtuig gebruikt in onherbergzame streken. Het exemplaar dat wij hebben gekocht dateert van 1943. De neus heeft in een crash een opdoffer gehad. Met de lening van het Mondriaan Fonds konden we een nieuwe motor kopen. Als alles weer werkt, kan het vliegtuig worden ingezet om de kosten terug te verdienen.’

Meer toekenningen Mobiel Erfgoed Lening op mondriaanfonds.nl

De Noorduyn Norseman. Foto: Ad van Dijk

Arno van der Holst (Stichting Noorduyn Foundation)

Mobiel Erfgoed Lening

Om de kwaliteit van het mobiel erfgoed te versterken en operationeel te houden, dragen het Mondriaan Fonds en Nationaal Restauratiefonds bij aan de restauratie van mobiel erfgoed met een Mobiel Erfgoed Lening. Hieruit kunnen eigenaren van mobiel erfgoed een lening aanvragen met een lage rente om restauraties uit te voeren. Het Mondriaan Fonds verzorgt de inhoudelijke beoordeling. Het Nationaal Restauratiefonds doet de financiële check en de lening.

Van belang zijn de volgende voorwaarden: het object staat ingeschreven in het Nationaal Register Mobiel Erfgoed; het is in Nederland in gebruik geweest of geproduceerd; het heeft een bepaalde leeftijd (auto’s ouder dan 25 jaar, vliegtuigen ouder dan 35 jaar en treinen moeten buiten dienst zijn) en het betreft geen varend monument.

In de periode 2012-2015 zijn zes aanvragen ingediend, waarvan drie tot een lening leidden.

In het najaar van 2015 werd het gesprek tussen ministerie van OCW, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, het Nationaal Restauratiefonds en het Mondriaan Fonds geopend over de vraag hoe de mobiele sector in de toekomst het beste financieel kan worden ondersteund.

Aantal aanvragen: 2 Gevraagd bedrag aan het Nationaal Restauratiefonds: € 59.820 Positief advies: 1

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

Het Mondriaan Fonds brengt regelmatig essays uit van toonaangevende schrijvers, denkers en bemiddelaars over actuele onderwerpen binnen de beeldende kunst en erfgoed. Eerder waren dat onder meer Camiel van Winkel, Pascal Gielen, Cornel Bierens, Bart Lodewijks en Jorinde Seijdel. In 2015 werd gewerkt aan drie essays die in 2016 zullen verschijnen: Roos van der Lint schreef een essay over kunst- en kunstenaarsboeken in het digitale tijdperk, dat in 2016 wordt gepresenteerd. Steven ten Thije schrijft een essay over de specifieke politieke of publieke rol van kunstmusea in Nederland en de rol van kunst in een democratische samenleving. Leo Delfgauw schrijft een essay over het ‘gevorderde’ kunstenaarschap, over de levensloop en artistieke praktijk en de beeldvorming hierover.

Op uitnodiging van het Rathenau Instituut in Den Haag hield Birgit Donker op 18 juni onder de titel ‘Het nut van kunst is dat het is’ een inleiding over kunst. De gelegenheid was een grote conferentie over wetenschap en maatschappij, die tot doel had een aantal vragen uit de Nationale Wetenschapsagenda te verrijken en te verdiepen.

Over de bijeenkomst schreef Donker de blog ‘Op de grens van schuld en onschuld’: ‘…waarom wordt in Nederland vaak zo wegwerperig gedaan over kunst. Dat komt door het typisch Nederlands schuldgevoel-denken, opperde een wetenschapper. In Nederland moet iets nut hebben anders voelen we ons schuldig. Dat is interessant, reageerde een kunstenaar. Want kunst onderzoekt juist die grens tussen schuld en onschuld.’

Tijdens de jaarlijkse conferentie Cultuur in Beeld, georganiseerd door het ministerie van OCW op 12 december in Den Haag, verzorgde het Mondriaan Fonds namens BKNL een debat over het kunstenaarshonorarium. Aanleiding was het onderzoek van SiRM dat meer zicht biedt op de praktijk van het honorarium voor beeldend kunstenaars.

Invalshoek was of dit overzicht met praktijkvoorbeelden van honoraria als voorbeeld kan dienen voor het kunstenveld en/of er in de toekomst richtlijnen nodig zijn.

Sprekers waren: René Goudriaan (SiRM), Peter van de Bunder (FNV Kiem), Annie Fletcher (Van Abbemuseum), Rune Peitersen (kunstenaar/ Platform BK), Lene ter Haar (Schunck*) en Ester Fabriek (Museumvereniging) met Jeroen Bartels (Raad voor Cultuur) als gespreksleider.

Het debat bevestigde de conclusies: aanwezigen vonden dat het honorarium voortaan een volwaardig onderdeel moet zijn van de tentoonstellingsbegroting. Zowel musea, presentatie-instellingen als kunstenaars herhaalden hun behoefte aan een (informele) richtlijn.

Ten slotte namen medewerkers van het fonds regelmatig deel aan debatten over actuele onderwerpen. Zo zat Mayke Jongsma in een forum van de China Desk van DutchCulture in de Balie op 3 november, over de uitwisseling met residencies in China. Nam Lotte Hemelrijk op 20 november deel aan een forum over veiligheidszorg tijdens een regiobijeenkomst van het Huis voor de Kunsten Limburg en de Vereniging van Beheerders van Monumentale Kerkgebouwen in de Caroluskapel van het Bisdom Roermond. En

45

debatteerde Birgit Donker op 4 december bij Gemak in Den Haag samen met onder andere De Zaak Nu, Trendbeheer, Platform Beeldende Kunst, HMK Hotel Maria Kapel en de gemeente Den Haag over de positie en de toekomst van presentatie-instellingen.

Prix de Rome Beeldende Kunst 2015

Magali Reus – ambitieuzer te werk door prijs

‘De financiële zekerheid die het prijzengeld van de Prix de Rome me levert, zorgt voor rust. Ik kan ambitieuzer te werk gaan, hoef niet op veilig te spelen. De komende maanden concentreer ik me op de voorbereidingen van de Stedelijk-­ tentoonstelling in september. Daarna begint de werkperiode in Rome die hoort bij het winnen van de prijs. Ik kan me dan even terugtrekken in een totaal andere omgeving, weg van mijn dagelijkse routine. Misschien levert dat niet direct nieuw werk op, maar het is wel goed als denkperiode.’

Meer informatie over de Prix de Rome op prixderome.nl

Magali Reus, Leaves, 2015. Foto: Daniel Nicolas

Magali Reus (beeldend kunstenaar)

Prix de Rome Beeldende Kunst 2015 De Prix de Rome is de oudste en belangrijkste prijs in Nederland voor architecten en beeldend kunstenaars. De geschiedenis van de prijs gaat terug tot 1808. Het doel van de prijs is getalenteerde architecten en beeldend kunstenaars te traceren en hen te stimuleren zich verder te ontwikkelen en hun zichtbaarheid te vergroten.

2015 stond vooral in het teken van de Prix de Rome Beeldende Kunst. Begin 2015 werden twintig scouts benoemd om kandidaten voor te dragen. De scouts hebben 28 kandidaten voorgedragen, van wie een aantal verschillende keren werd genoemd. De overige kandidaten hebben hun voordracht te danken aan een derde of stuurden zelf een voordracht in. Uiteindelijk werden zeventig voordrachten gedaan.

De internationale jury onder voorzitterschap van Birgit Donker met Pernille Albrethsen (freelance criticus, auteur en curator), Beatrix Ruf (directeur Stedelijk Museum), Jan van de Pavert (beeldend kunstenaar en winnaar 1987), Francesco Stocchi (conservator moderne en hedendaagse kunst Museum Boijmans Van Beuningen) en Roy Villevoye (beeldend kunstenaar) was onder de indruk van de hoge kwaliteit van de kunstenaars waaruit zij mocht kiezen. De leden vonden het een feest om tijdens de jurering kennis te nemen van het rijke en gevarieerde aanbod van jonge oeuvres en plannen die nieuwsgierig maken naar meer. Uiteindelijk koos de jury vier kandidaten: Foundland (Lauren Alexander en Ghalia Elsrakbi), Hedwig Houben, Christian Nyampeta en Magali Reus. De genomineerde kunstenaars waren voorgedragen door scouts Katja Diallo (directeur Noordkaap, Dordrecht), René Bosma (AKV|St. Joost, ’s-Hertogenbosch), Binna Choi (directeur Casco, Utrecht) en Roos Gortzak (directeur Vleeshal Middelburg).

De finalisten ontvingen een werkbudget en werden in de gelegenheid gesteld tijdens een werk­periode van vijf maanden nieuw werk uit te voeren, dat werd tentoongesteld in de Appel arts centre in Amsterdam.

De prijs werd op 17 december uitgereikt aan Magali Reus voor haar werk ‘Leaves’.

De jury kende de prijs toe aan Reus omdat haar presentatie getuigt van een hoge kwaliteit en een ontwikkeling die nieuwsgierig maakt naar een volgende stap. Zij schrijft: ‘Deze kunstenaar werkt doelgericht en beheerst aan een nieuwe koers, maakt daarbij heldere keuzes en vertaalt dit in een prikkelende presentatie die tegelijk formeel en persoonlijk is en zich geleidelijk voor de bezoeker opent.’ De jury is geïntrigeerd door de onverklaarbare maar mooie eigenaardigheid van de getoonde objecten: de verwijzingen naar de digitale werkelijkheid blijven gefragmenteerd en de mysterieuze materialiteit van de objecten roept meer vragen op dan beantwoord kunnen worden.

Ten slotte schrijft de jury dat ze onder de indruk is van de vier presentaties en constateert dat deze, hoewel in opzet en uitwerking onderling volkomen verschillend, met elkaar samenhangen. Ze agenderen allemaal actuele maatschappelijke kwesties en geven daarbij hun positie niet onmiddellijk bloot.

Daarmee weerspiegelt de opbrengst van deze editie van de Prix de Rome de manier waarop kunst reflecteert op de actualiteit, maar ook op de actualiteit van kunst.

Bij de prijs hoort een bedrag van 40.000 euro en een werkperiode bij de American Academy in Rome.

Zo verbleef de winnaar van de Prix de Rome Architectuur 2014, Donna van Milligen Bielke, van 30 maart tot 22 juni in de American Academy in Rome. Zij deed er internationale contacten op; nam deel aan een prijsvraag voor de Italiaanse badplaats Riccione; maakte een ontwerp voor de Citroën Garage in Amsterdam, geïnspireerd op lichtvallen in de romeinse kerken en werd daarmee tweede; maakte een fictief project voor FORUM voor een uitbreiding van het stadhuis/markt gebouw in Padua; ging op pad met architectuurhistorici; gaf interviews en presentaties en deed patronen- en plattegrondstudies voortkomend uit haar Romeinse indrukken.

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

Fonds achter de schermen Het Mondriaan Fonds telt 34 medewerkers, een Raad van Toezicht van vijf leden en het werkt met ruim tachtig adviseurs. In 2015 trof één van de medewerkers van het fonds een drama dat iedereen diep heeft geraakt. Wij allen leven intens mee met Mirjam Beerman (hoofd communicatie) die in de zomer van 2015 haar zoon, bijzondere Morris, verloor.

47

Daarbij kwam onder meer aan de orde de onderlinge samenwerking, de samenstelling en verschillende expertise van de diverse leden, de relatie met het bestuur en andere gerelateerde onderwerpen.

In 2015 heeft minister Bussemaker drie Raad van Toezichtleden, wier eerste termijn was verstreken, her­benoemd voor een periode van vier jaar: Annelies van der Pauw, Kai van Hasselt en Gijs Frieling.

De Raad van Toezicht wordt gevormd door:

Raad van Toezicht De stichting Mondriaan Fonds kent sinds 2012 een Raad van Toezicht-model met een bestuur en een Raad van Toezicht. De Raad van Toezicht bestaat statutair uit ten minste drie en maximaal zeven personen. Op 1 januari 2015 bestond de Raad van Toezicht uit vijf leden. Samen vertegenwoordigen zij een rijke kennis van de samenleving; van het (internationale) veld van beeldende kunst en van cultureel erfgoed; van cultureel ondernemen; van financiën en van juridische en corporate governance zaken. De bevoegdheden, taken, werkwijze en samenstelling van de Raad van Toezicht staan beschreven in een reglement dat te vinden is via de website van het fonds.

De Raad van Toezicht kwam in het verslagjaar viermaal bijeen met het bestuur. Daarnaast sprak de penning­ meester eenmaal apart met de accountant van het Mondriaan Fonds. Buiten de vergaderingen was regel­ matig contact tussen het bestuur en de Raad van Toezicht van het Mondriaan Fonds. Daarvan werd tijdens de bijeenkomsten een overzicht vastgesteld, met onderwerpen waarover buiten de reguliere bijeenkomsten is gecorrespondeerd. Ook bezochten de leden van de Raad van Toezicht de door het fonds georganiseerde activiteiten, zoals Prospects & Concepts en de uitreiking van de Prix de Rome.

In 2015 stond één bijeenkomst van Raad van Toezicht en bestuur in het teken van strategische reflectie op de eerste twee jaar van de huidige cultuurplanperiode. Daarbij kwamen twee thema’s aan de orde; ten eerste het belang van zichtbaarheid van kunst en presentatieplannen en ten tweede de manier waarop het fonds invulling kan geven aan skyfinanciering: andere vormen van financiering.

Fondsmedewerkers hielden een presentatie waarop vervolgens gereflecteerd is. De overige bijeenkomsten waren reguliere vergaderingen.

In dit verslagjaar heeft de Raad van Toezicht de jaarrekening 2014 en de begroting 2015 goedgekeurd. Daarnaast heeft hij kennis gemaakt met de personeelsvertegenwoordiging, conform de aanbeveling van de Visitatiecommissie Cultuurfondsen. Ook zijn onder meer de uitgangspuntenbrief van minister Bussemaker en het beleidsplan 20172020 van het fonds aan de orde geweest. Tot slot heeft de Raad van Toezicht gesproken over de voorwaardelijke vordering van het fonds op het ministerie van OCW en over de liquiditeitspositie van het fonds.

Tijdens de vergadering van 12 november 2015 heeft de Raad van Toezicht een interne zelfevaluatie uitgevoerd, volgens de richtlijnen van de Governance Code Cultuur.

Annelies van der Pauw, voorzitter (benoeming 30-12-2011 tot 31-12-2019) Partner bij advocatenkantoor Allen & Overy, Amsterdam nevenfuncties: - lid van de Raad van Toezicht van de Stichting Tergooizie kenhuizen - bestuurslid van de Stichting Bijstand Tergooiziekenhuizen - lid board of trustees van Allen & Overy Global Foundation - global co-head Corporate Social Responsibility Allen & Overy Annerie Vreugdenhil, penningmeester (benoeming 01-082012 tot 01-08-2016 met mogelijkheid tot herbenoeming) Directeur zakelijk bij ING Bank Nederland nevenfuncties: - lid Raad van Advies WIFS (Women in Financial Services) - lid Supervisory Board en Advisory Board Rotterdam School of Management Gijs Frieling, lid (benoeming 30-12-2011 tot 31-12-2019) Beeldend kunstenaar nevenfuncties: - jurylid Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst 2015 - gastdocentschappen (Sandberg instituut, de Ateliers, ArtEZ) Kai van Hasselt, lid (benoeming 30-12-2011 tot 01-07-2019) Oprichter van Shinsekai Analysis en associate-lector Design Thinking, Fontys Hogeschool Tilburg nevenfunctie: - bestuurslid Young Stedelijk, jongerencirkel Stedelijk Museum Amsterdam Rudi Ekkart, lid (benoeming 01-04-2013 tot 01-04-2017 met mogelijkheid tot herbenoeming) Oud-directeur Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie, Den Haag Emeritus hoogleraar ‘Methodologische aspecten van de kunsthistorische documentatie’, Universiteit Utrecht.

Oud voorzitter ‘Commissie-Ekkart’ nevenfuncties: - lid van de Raad van Advies de Vereniging Rembrandt - v oorzitter van de Begeleidingscommissie Museale Verwervingen Museumvereniging - voorzitter van de Stichting P. en N. de Boer

Bijdrage Jaarlijkse Herdenking Slavernijverleden

Saba Archeology Center – artefacten en bijbehorende verhalen ‘Van de presentatie in het Saba Archeology Center zijn het vooral de 20ste-eeuwse video’s en documentaires die goed worden ontvangen. Men verhoudt zich moeilijker tot vroegere periodes omdat ze geen deel uitmaken van het levende geheugen. Om de jeugd de eigen geschiedenis te leren kennen hebben we nu een tweejarig activiteitenprogramma opgezet met opgravingen en historische tours. Daarnaast zijn we onder meer bezig met onderzoek naar een drieduizend jaar oud Amer-Indiaans dorp. De artefacten en de bijbehorende verhalen worden bij ons gepresenteerd.’

Meer toekenningen Jaarlijkse Herdenking Slavernijverleden op mondriaanfonds.nl

Impressie Saba Archeology Center

Ryan Espersen (directeur Saba Archeology Center)

Bijdrage Jaarlijkse Herdenking Slavernijverleden Vanaf 2013 heeft het Mondriaan Fonds een bijdrage voor de jaarlijkse nationale herdenking van het slavernijverleden op 1 juli in het Oosterpark in Amsterdam. In 2015 werd deze herdenking door het Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden en Erfenis (NiNsee) georganiseerd.

Op plechtige wijze werd stilgestaan bij de erfenis van het slavernijverleden via toespraken, optredens, gevolgd door krans­ leggingen door afgezanten uit verschillende landen, zoals de gevolmachtigde ministers van Curaçao en Sint-Maarten.

Om continuïteit te bieden aan de herdenking van het slavernijverleden, is besloten de opdracht voor deze herdenking in 2016 en in de aankomende cultuurplanperiode in principe te verstrekken aan het NiNsee. Binnen andere bijdragemogelijkheden van het Mondriaan Fonds kunnen uiteenlopende organisaties, kunstenaars en bemiddelaars aanvragen indienen voor projecten rond de erfenis van het slavernijverleden.

Het Mondriaan Fonds droeg onder meer bij aan een onderzoek van curator en kunsthistorica Esther Schreuder naar Sideron en Cupido, twee jongens die hoogstwaarschijnlijk door de West Indische Compagnie in de achttiende eeuw cadeau zijn gegeven aan stadhouder Willem V. Parallel aan de verschijning van dit boek zal een tentoonstelling te zien zijn in het Haags Historisch Museum.

Aantal aanvragen: 1 Totaal gevraagd bedrag: € 50.000 Gehonoreerd: 1 Toegekend bedrag: € 50.000

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

- lid van de Raad van Toezicht van het Fries Museum en het Princessehof - bestuurslid van de Stichting Bosch Research and Conservation project - bestuurslid van de Brantsen van de Zyp Stichting - voorzitter van de Uytenbogaert Stichting Fondsbestuur Het bestuur vertegenwoordigt het Mondriaan Fonds en is belast met het besturen van de stichting en het beheer van en de beschikking over het vermogen. Het stelt op en herziet zo nodig: een jaarlijkse begroting met toelichting; een beleidsplan voor een periode van vier jaar; subsidiereglementen; een adequaat planning- en controlesysteem.

Het bestuur beslist over het toekennen van (financiële) bijdragen en wordt hierbij geadviseerd door experts, de adviseurs van het fonds. De bevoegdheden, taken en werkwijze van het bestuur staan beschreven in de statuten, te vinden op de website van het fonds.

Het fondsbestuur wordt sinds 2012 gevormd door: Birgit Donker, daarvoor onder meer kunstredacteur NRC Handelsblad en hoofdredacteur van deze krant. nevenfuncties: -directeur Koninklijke Hollandse Maatschappij der Wetenschappen -lid adviesraad NTR, Kamer Kunst & Cultuur -bestuurslid Stichting Lux et Libertas, ter bescherming en behartiging van de journalistieke waarden van NRC Handelsblad -lid klankbordgroep Nationale Wetenschapsagenda (NWA) Medewerkers Het aantal medewerkers per 31 december 2015 bedroeg 32,5 fte. In 2015 zijn drie nieuwe medewerkers aangenomen. Drie medewerkers hebben het fonds verlaten voor een nieuwe baan.

Bij de beloning volgt het Mondriaan Fonds de rijksoverheid en de BBRA schalen met een 38-urige werkweek en de Wet Normering Topinkomens.

Per 31 december 2015 werkten bij het Mondriaan Fonds: M’hamed Azzouz

Mada Bakarbessy Wieteke Balk Mirjam Beerman

Alexander van Campen

Liesbeth Enzer Liesbeth Filius

Bart Fuijkschot Lotte Hemelrijk

medewerker huishoudelijke dienst (0,86 fte) medewerker administratie (1 fte) medewerker financiën (0,84 fte) coördinator communicatie, innovatie, overdracht (0,89 fte) medewerker interne en huishou- delijke dienst (0,84 fte) medewerker administratie (1 fte) medewerker automatisering (0,84 fte) medewerker financiën (0,95 fte) projectmedewerker (0,84 fte)

49

Douke IJsselstein projectmedewerker (0,84 fte) Sanne Jansen projectmedewerker (0,84 fte) Mayke Jongsma coördinator projectbijdragen 0,84 fte) Wouter Koelman senior projectmedewerker (0,84 fte) Roos Lenders medewerker administratie (0,63 fte) Christine Lindo adjunct-directeur (1 fte) Sarah Malko bestuurssecretaris (0,84 fte) Betty Man medewerker communicatie (0,84 fte) Ingrid Mokiem medewerker receptie (1 fte) Philip Montnor projectmedewerker (1 fte) Carmen Muskee medewerker administratie/ communicatie (0,63 fte) Arsine Nazarian projectmedewerker (0,95 fte) Sandra Nicolai projectmedewerker (0,84 fte) Kryštof Noteboom medewerker administratie/ automatisering (1 fte) Marineke van der Reijden hoofd cultureel erfgoed (0,84 fte) Coby Reitsma senior projectmedewerker (0,84 fte) Haco de Ridder medewerker bezoekers programma (0,95 fte) Florence Riel medewerker administratie (0,84 fte) Caroline Soons senior medewerker communicatie (1 fte) Steven van Teeseling senior projectmedewerker innovatie (0,84 fte) Edgar Tepe hoofd financiën (1 fte) Timur Topuz coördinator facilitair (0,63 fte) Marijn Veenhuijzen senior medewerker administratie (0,84 fte) Bas Visser medewerker receptie (0,84 fte) Joost Vrieler coördinator meerjarige project bijdragen (1 fte) Personeelsbeleid Het Mondriaan Fonds hecht aan een goed personeelsbeleid. Het beoogt betrokkenheid van medewerkers te optimaliseren door onder meer intensieve informatievoorziening, bijscholing en doorgroeikansen binnen de organisatie te verzorgen. Iedere week stuurt het bestuur een nieuwbrief met voor het fonds relevante informatie.

Daarnaast is er geregeld het Algemeen Personeels Overleg, waar het bestuur alle medewerkers informeert en om inbreng vraagt. Regelmatig worden zogeheten ‘mini-fonds uitjes’ georganiseerd naar plekken die met het werk te maken hebben (een expositie bijvoorbeeld), waaraan iedereen kan deelnemen. Het ziekteverzuim was in 2015 met 2,9 procent lager dan het landelijk gemiddelde.

Om het functioneren van medewerkers goed te kunnen beoordelen en bovendien hun potentie optimaal te laten groeien, hanteert het Mondriaan Fonds een samenhan-

KunstKoop

Stefanie Hofman – ook ik kan kunst kopen

‘Ik zag Miyakojima uit de serie Workhorse van Charlotte Dumas op Unseen Photo Fair 2015 en wilde het meteen hebben. Ik volg Dumas’ werk al sinds 2011 maar bij dit werk sloeg de vonk echt over. Aangezien ik geen grootverdiener ben, was de KunstKoop een uitkomst. De maandelijkse kosten zijn niet hoger dan van een sportabonnement of telefoonrekening – best te behappen. Voorheen was ik me er niet zo van bewust dat ook ik kunst kan kopen, maar in de toekomst ga ik zeker vaker gebruik maken van de regeling.’

Een overzicht van galeries waar met de KunstKoop gekocht kan worden op mondriaanfonds.nl

Foto: Stefanie Hofman

Stefanie Hofman (kunstkoper)

KunstKoop

Het Mondriaan Fonds wil met de KunstKoop de particuliere kunstmarkt versterken en de verkoop van hedendaagse beeldende kunst en vormgeving bevorderen. Het betreft een renteloze lening voor particulieren die bij zo’n 120 galeries in Nederland hedendaagse kunst, vormgeving en sieraden kunnen kopen. De kunstkoper sluit met de galeriehouder een overeenkomst voor de koop van een kunstwerk of object en voor het aankoopbedrag een lening bij ABN AMRO. Het Mondriaan Fonds vergoedt de rente.

De KunstKoop maakte in 2015 in totaal voor ruim 4 miljoen euro aan aankopen van kunst en vormgeving mogelijk, vijftien procent minder dan vorig jaar.

Deze daling loopt parallel met een daling van het totale aantal kunstverkopen in Nederland. Ook zijn de richtlijnen voor consumptief bankkrediet door de Autoriteit Financiële Markten sinds de crisis aangescherpt, dit raakt ook de KunstKoopklanten.

Eind 2015 heeft het Mondriaan Fonds opdracht aan Gottschalk Cultureel Advies gegeven voor een onderzoek naar het gebruik van de regeling sinds 2008. Begin 2016 wordt de uitkomst van dit onderzoek verwacht.

Galeries kunnen eenmaal in de twee jaar een aanvraag indienen voor deelname aan de KunstKoop. In 2015 en 2016 kan in 118 galeries en zeven nevenvestigingen met de KunstKoop kunst gekocht worden. In 2016 kan opnieuw voor deelname worden aangevraagd.

Totaal aankoopbedrag kunstwerken: € 4.444.159 Aantal afgesloten contracten: 1.130 Totaal leenbedrag: € 3.656.518 Totaal bedrag betaalde rente: € 329.925

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

gende systematiek voor het functioneren van medewerkers. Dit systeem bestaat uit een cyclus van plannings-, voortgangs- en beoordelingsgesprekken. Tijdens deze gesprekken komen de taken van de medewerkers aan de orde, hoe die worden uitgevoerd en de bijdrage die medewerkers leveren aan de zichtbaarheid van beeldende kunst en erfgoed. Met het management team is onder begeleiding van een externe deskundige een gezamenlijke benadering van deze systematiek ontwikkeld.

Het Mondriaan Fonds hanteert een actief (bij-)scholingsbeleid voor zijn medewerkers. In 2015 stond dit scholingsbeleid voor een belangrijk deel in het teken van reflectie.

Zo namen alle medewerkers deel aan een dilemmacursus gegeven door KPMG, waarin onder meer aandacht werd besteed aan lastige ethische vraagstukken waar medewerkers in hun dagelijkse praktijk mee te maken krijgen.

Ook nam een belangrijk deel van de organisatie deel aan een themadag rond klantvriendelijkheid, gegeven door de Kafka Brigade. Daarnaast werden op individuele basis zeven cursussen en coachingstrajecten gevolgd, onder meer op het gebied van de Engelse taal en van informatiemanagement.

Het Mondriaan Fonds heeft een goed functionerend medezeggenschapsorgaan in de vorm van een gekozen personeelsvertegenwoordiging (pvt). Deze bestond in 2015 uit vier medewerkers, afkomstig uit de verschillende geledingen van de organisatie. De pvt kwam in 2015 viermaal bijeen met de directeur-bestuurder en adjunct-directeur. Daarbij is over uiteenlopende personeelskwesties gesproken, zoals arbeidsomstandigheden, maar ook de apparaatskostenkorting (APK korting) en een voorstel van het bestuur voor een levensloopregeling bij het Mondriaan Fonds. Daarnaast heeft de pvt in 2015 een professionaliseringscursus gevolgd. Het verslag van de bijeenkomsten werd telkens na afloop aan alle fondsmedewerkers in pvt-nieuwsflitsen rondgestuurd.

Sinds 2014 is in overleg met de personeelsvertegenwoordiging een externe vertrouwenspersoon aangesteld.

Medewerkers kunnen bij deze vertrouwenspersoon terecht mochten ze vragen of klachten hebben over de organisatie.

Ook kan de vertrouwenspersoon de directeur-bestuurder en de meest betrokken leidinggevende ten aanzien van het beleid op het terrein van ongewenst gedrag gevraagd en ongevraagd adviseren. Tegelijkertijd werd in 2014 een klachtencommissie geïntroduceerd, waarin medewerkers van het fonds en een lid van de Raad voor Toezicht, Kai van Hasselt, zitting hebben. In 2015 is deze commissie niet geraadpleegd en zijn er geen klachten ingediend. In lijn met nationaal overheidsbeleid heeft de vertrouwenspersoon het bestuur geadviseerd het onderwerp ‘ongewenste omgangsvormen’ bespreekbaar te maken. Aan dit onderwerp wordt voortaan tijdens de functioneringsgesprekken aandacht besteed.

Het fonds heeft tevens een preventiemedewerker aangewezen (de medewerker interne en huishoudelijke dienst), die naast zijn dagelijkse taken verantwoordelijk is voor de

51

uitvoering van een risico-inventarisatie, bijvoorbeeld op het punt van brandveiligheid. Hij legt knelpunten van de risico-inventarisatie en -evaluatie voor aan de directie.

Daarnaast adviseert hij de directie over een goed arbeidsomstandighedenbeleid. De preventiemedewerker heeft bovendien samen met de medewerker automatisering de risicoanalyse bedrijfsvoering aangevuld, onder meer op het gebied van stroomstoring en ICT. Verder voert hij zo vaak als nodig is maar in ieder geval halfjaarlijks een werkplekonderzoek bij de medewerkers. In het kader van het risicobeheer heeft het hoofd financiën in 2015 voor het derde achtereenvolgende jaar een risico-inventarisatie uitgevoerd. Waar opportuun wordt de informatie uit deze analyses gedeeld met de rest van de organisatie.

Adviseurs Bij de beoordeling van de aanvragen is het advies van onafhankelijke adviseurs doorslaggevend. Zij worden geselecteerd op basis van deskundigheid en ze functioneren in commissies. De adviseurs worden via een openbare oproep geworven. Op deze wijze wil het fonds de openheid zo groot mogelijk maken: iedereen kan zich aanmelden. De adviseurs worden vervolgens aangesteld door de directeur-bestuurder op voordracht van een onafhankelijke selectiecommissie. Bij de samenstelling van de adviescommissies en de selectiecommissie wordt een functieprofiel gehanteerd.

De commissieleden van het Mondriaan Fonds per 31 december 2015 waren: Voorzitters Hester Alberdingk Thijm Hugo Bongers Leon Buskens Laurie Cluitmans Ann Demeester Anita Hopmans Sabrina Kamstra Ruud Priem Roos van Put Charlotte van Rappard-Boon Katja Weitering Leden Wafae Ahalouch el Keriasti Mounira Al Solh Jasper de Beijer Lorenzo Benedetti Emina Beslagic Miriam Bestebreurtje Aspha Bijnaar Sara Blokland Lonnie van Brummelen Michel van Dartel Paul Devens Hester Dibbits Peter van den Doel

Bijdrage Veiligheidszorg

Vereniging van Beheerders van Monumentale Kerkgebouwen – inhaalslag kerken ‘Kerken hebben op veiligheidsgebied een inhaalslag te maken, zeker nu ze steeds meer voor andere doeleinden worden gebruikt en openbaar toegankelijk zijn. Dankzij de Bijdrage Veiligheidszorg konden we met een veiligheidsdeskundige meer dan honderd kerken bezoeken en een regionale bijeenkomst organiseren. We zetten in op bewustmaking van kerkbeheerders. Samen met hen is gekeken naar allerlei veiligheidsaspecten, van sleutel­ beheer tot plaatsing van sprinklers en het ontruimingsplan. Ons handboek Behoud en Beheer gaan we op basis van onze ervaringen actualiseren.’

Meer toekenningen Bijdrage Veiligheidszorg op mondriaanfonds.nl

Interieur Grote Kerk Naarden. Foto: Roel Bogaards

Brigitte Linskens (secretaris Vereniging van Beheerders van Monumentale Kerkgebouwen)

Bijdrage Veiligheidszorg

Tot en met 2013 had het Mondriaan Fonds middelen beschikbaar voor het verbeteren van de kwaliteit van de veiligheidszorg van collectiebeherende instellingen die niet rechtstreeks door het Rijk gesubsidieerd worden. Vanwege het belang van veiligheidszorg en op basis van een evaluatie van de regeling is vanaf 2014 opnieuw geld beschikbaar gesteld.

De bijdrage schenkt extra aandacht aan projecten gericht op netwerkvorming en kennisuitwisseling. Waar in 2014 nog voornamelijk aan projecten is bijgedragen in het museale veld, werd in 2015 een groot aantal kerken ondersteund via projecten van de overkoepelende organisatie Vereniging van Beheerders van Monumentale Kerkgebouwen. De nadruk binnen de gehonoreerde projecten ligt op het uitvoeren van risicoanalyses en het opzetten van netwerken. De netwerken zijn gericht op kennisuitwisseling, afstemming van afspraken met betrekking tot veiligheidszorg en gezamenlijke oefening.

Aantal aanvragen: 5 Totaal gevraagd bedrag: â‚Ź 183.810 Gehonoreerd: 5 Toegekend bedrag: â‚Ź 183.810

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

Zippora Elders Frans Ellenbroek Maarten Vanden Eynde Lia Gieling Florian Göttke Kees Goudzwaard Belinda Hak Femke Hameetman Juul Hondius Stijn Huijts Michael Huijser Charlotte Huygens David Jablonowski Henri Jacobs Ad de Jong Patricia Kaersenhout Rob Knijn Frank Koolen Katrin Korfmann Arno Kramer Karen Lancel Lucas Lenglet Liane van der Linden Eelco van der Lingen Daphne Pappers Niels Post Evelyn Raat Dick Rijken Hans Rooseboom Lydia Schouten Jack Segbars Gé-Karel van der Sterren Kiran Sukul Jennifer Tee Yvonne Twisk Martin van Vreden Alex de Vries Esther Vossen Rik van Wegen Arend-Jan Weijsters Luuk Wilmering Zahira Zaandam Arnisa Zeqo Selectiecommissie Arno van Roosmalen (voorzitter) Mavis Carrilho Arnoud Odding Roy Villevoye Mirjam Westen

53

Eind 2015 vond een sollicitatieronde plaats voor de poule van adviseurs. De werving voor nieuwe adviseurs geschiedt via advertenties in media en via een gerichte benadering van netwerken, onder meer binnen het kunstvakonderwijs en organisaties als Binoq Atana. De selectiecommissie heeft ruim 240 sollicitatiebrieven beoordeeld. Met 41 sollicitanten is een gesprek gevoerd.

Uit deze groep heeft de selectiecommissie begin 2016 eenentwintig nieuwe leden voorgedragen voor een benoeming. De commissie heeft bij haar keuze gelet op kwaliteit, expertise en deskundigheid. Verder speelden interculturele sensitiviteit en regionale spreiding een rol. Van de in begin 2016 gekozen nieuwe adviseurs heeft tweederde in zijn dagelijkse praktijk te maken met de competentie interculturele sensitiviteit.

Veertien adviseurs zijn niet voor herbenoeming voorgedragen, omdat ze het einde van de benoemingstermijn hadden bereikt. Achtendertig adviseurs werden voorgedragen voor herbenoeming van één jaar.

De adviseurs ondertekenen een protocol, onder meer om (de schijn van) belangenverstrengeling te voorkomen.

Commissies reflecteren aan het einde van iedere vergadering op de manier waarop de criteria zijn toegepast tijdens de vergadering en andere zaken die opvielen. Dit wordt voorgelegd aan de directeur-bestuurder.

Bijdrage Samenwerking Musea

Stichting Nationaal Monument Kamp Vught – betere verankering oorlogsverhaal

Jeroen van den Eijnde (directeur Stichting Nationaal Monument Kamp Vught)

Meer toekenningen Bijdrage Samenwerking Musea op mondriaanfonds.nl

Schoenmakerskist, Nationaal Monument Kamp Vught

‘We werken al jaren samen met twaalf andere Tweede Wereldoorlog-musea en organisaties zoals het Nationaal Bevrijdingsmuseum, Oorlogsmuseum Overloon en het NIOD, maar vooral op het niveau van informatie-uitwisseling en vaak bilateraal. Als stichting gaan we nu collecties ontsluiten via de gezamenlijke portal Oorlogsbronnen. En we bedenken samen nieuwe projecten, vergelijkbaar met de succesvolle tentoonstelling De Tweede Wereldoorlog in 100 voorwerpen. Door bundeling van kennis en ervaring kunnen wij ons verhaal beter verankeren voor de toekomst.

Tentoonstellingen kunnen we bovendien laten zien op meer plaatsen waardoor de dekkingsgraad hoger is en we dus meer mensen bereiken’

Bijdrage Samenwerking Musea

De Bijdrage Samenwerking Musea is bedoeld voor musea die samenwerken met musea of andere maatschappelijke partijen. Het gaat om gezamenlijke en bijzondere initiatieven die de relatie tussen de burger en cultureel erfgoed versterken, een duurzaam karakter hebben, voorbeeldstellend en navolgbaar zijn door anderen en tot een sterkere museale sector leiden. Doel van de regeling is toename van publieksbereik; grotere zichtbaarheid van de collectie; gedeelde en/of geborgde museale kennis; rendabelere bedrijfsvoering door kostenreductie of omzetverhoging. De samenwerking moet raken aan de museale thema’s educatie, publieksbereik, zichtbaarheid, wetenschap, digitale mogelijkheden en collectiebeleid. Ook kan het fonds bijdragen aan haalbaarheidsstudies voor toekomstige samenwerking met maximaal 15.000 euro.

Het Mondriaan Fonds draagt hooguit veertig procent bij en de rest komt van gemeenten en van andere partijen, zo blijkt uit onderzoek dat in 2015 werd uitgevoerd.

Opvallend is dat de gehonoreerde aanvragen meerdere van de beoogde museale thema’s adresseren. Duurzame samenwerking richt zich vaak op professionalisering van de sector, zoals bij ‘Leren doe je Samen’ van de Stichting Nederlandse Natuurhistorische Collecties. De elf aangesloten musea en Ecomare (Texel) en de Hortus Botanicus (Leiden) willen de samenwerking intensiveren, structureel maken en een theoretische en praktische basis leggen voor langdurige samenwerking, die ook voor andere Nederlandse musea inzichten en gereedschappen oplevert. Alle onderdelen van het project

worden onder open licenties ontwikkeld zodat resultaten en inzichten worden gedeeld, maar ook te gebruiken zijn voor anderen.

Een bijzondere haalbaarheidsaanvraag betrof het onderzoek en de ontwikkeling van een ‘Virtuele tour’ door Ons’ Lieve Heer op Solder waarmee mensen die slecht ter been zijn virtueel de kerk en de historische interieurs kunnen bezoeken.

In de onderzoeksfase wil het museum deze nieuwe mogelijkheid samen met ouderen ontwikkelen, uittesten en vervolgens laten produceren. Een virtuele tour die geheel op interactie gebaseerd is en die ontwikkeld wordt in co-creatie met de doelgroep, bestaat nog niet.

Aantal aanvragen: 47 Totaal gevraagd bedrag: € 3.287.679 Gehonoreerd: 33, waarvan vijf haalbaarheidsonderzoeken Bijdrage: € 2.214.375

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

Kwaliteitszorg Het Mondriaan Fonds vindt het belangrijk dat de beschikbare middelen op een zorgvuldige en doelmatige manier worden uitgegeven. Het zijn immers publieke middelen.

Bij de beoordeling van aanvragen speelt het advies van de onafhankelijke adviseurs een doorslaggevende rol.

Om de integriteit en het vermijden van (de schijn van) belangenverstrengeling binnen de hele organisatie te waarborgen zijn Raad van Toezicht, bestuur, medewerkers en adviseurs gehouden aan de statuten, het huishoudelijk reglement, protocollen (voor Raad van Toezicht en adviseurs) en de regelingen van het Mondriaan Fonds.

Nevenfuncties van medewerkers worden in kaart gebracht en periodiek besproken op wijzigingen en mogelijke belangen­verstrengeling. Zoals hierboven beschreven, kent het fonds een klachtenprocedure voor de medewerkers.

Toegekende bijdragen worden, behalve rechtstreeks aan de aanvragers, bekend gemaakt middels de website, het jaarverslag en nieuwsbrieven. Subsidiebesluiten zijn op grond van de Algemene Wet Bestuursrecht voor bezwaar vatbaar en kunnen desgewenst ook aan de bestuursrechter ter toetsing worden voorgelegd. Daarnaast bestaat de mogelijkheid voor aanvragers een klacht in te dienen. Dit is in 2015 niet voorgekomen.

Klanttevredenheidsonderzoek 2015 Het Mondriaan Fonds laat regelmatig klanttevredenheidsonderzoek uitvoeren om te peilen wat aanvragers vinden en om uit de resultaten lessen te trekken.

Onderzoeksbureau Blauw Research voerde in 2014 een klanttevredenheidsonderzoek uit onder alle aanvragers die het fonds benaderden in 2013. De rapportage bood onder meer inzicht in de tevredenheid van de aanvragers over het gevoerde beleid, de medewerkers en de (aanvraag-) procedures. Op basis van dit onderzoek heeft het Mondriaan Fonds in 2014 verschillende maatregelen genomen om de communicatie over de procedure en redenen van afwijzingen te optimaliseren, zoals een beschrijving van ‘wat er gebeurt met mijn aanvraag’ op de website. Daarnaast wordt nu in de correspondentie met individuele aanvragers wier aanvraag is afgewezen prominent uitgelegd waarom de motivering niet wordt meegestuurd.

In 2015 liet het Mondriaan Fonds een herhalingsonderzoek uitvoeren door Blauw Research om te kijken of deze aanpassingen inderdaad de klanttevredenheid hebben vergroot. Uit dit onderzoek bleek dat ruim driekwart van de aanvragers tevreden is over het Mondriaan Fonds en een positief beeld heeft. Driekwart van de aanvragers oordeelde bovendien positief over de aanvraagprocedure.

Hoewel niet significant, bleek in 2015 de tevredenheid over de besluiten over het algemeen licht gestegen.

Cultuurcodes Het Mondriaan Fonds hecht aan zo groot mogelijke openheid en transparantie en hanteert diverse codes.

55

Het Mondriaan Fonds volgt de Governance Code Cultuur volgens het principe pas toe of leg uit. De code bevat negen principes voor goed bestuur en goed toezicht. De statuten van het Mondriaan Fonds zijn conform de Governance Code Cultuur opgesteld. Maar ook op het gebied van transparantie en verantwoording volgt het Mondriaan Fonds de aanbevelingen uit de code.

Het Mondriaan Fonds hanteert tevens de Gedragscode Cultuurfondsen. Deze code is in 2013 door de zes landelijke publieke cultuurfondsen geactualiseerd en bevat een reeks waarborgen voor de onafhankelijkheid van handelingen van fondsen. De code beoogt meer transparantie over de manier waarop de cultuurfondsen hun publieke taak uitoefenen te creëren, en zo bij te dragen aan het vertrouwen van aanvragers en burgers in de cultuurfondsen.

Bij het opstellen van de gedragscode is in het bijzonder aandacht besteed aan de positie van de aanvrager in het subsidieproces. De code wordt door de fondsen gehanteerd onder het motto pas toe of leg uit. Dit waarborgt transparantie van beleid, zorgvuldige samenstelling van commissies en vermijding van belangenverstrengeling.

Zoals de code aanbeveelt, heeft het Mondriaan Fonds een externe vertrouwenspersoon aangesteld.

Bij de afweging van belangen tussen volledige openheid over de behandeling van bij het fonds ingediende subsidieaanvragen enerzijds en privacy van individuele aanvragers anderzijds wordt in afwijking van de Code Cultuurfondsen geen informatie verstrekt over afgewezen aanvragen van natuurlijke personen. Deze informatie kan wel door de aanvrager zelf worden opgevraagd. Naar aanleiding van het eerder genoemde klanttevredenheidsonderzoek, wordt sinds 2014 in afwijzingen van individuele aanvragers prominenter vermeld dat het opvragen van deze motivatie mogelijk is.

Het Mondriaan Fonds houdt rekening met de Code Culturele Diversiteit. Om de eigen werkwijze met betrekking tot diversiteit onder de loep te leggen, formuleerde het Mondriaan Fonds in 2015 een aantal uitgangspunten, waarbij de vier principes uit de Code Culturele Diversiteit (visie, beleid, lerend vermogen en toezicht & verantwoording) leidend waren. De visie van het fonds is: Kunst en erfgoed zijn pluriform en geven uiting aan een koor diverse stemmen. Op die manier ondersteunen zij een open democratie, die meer is dan de stem van de meerderheid. Aan die pluriformiteit wil het Mondriaan Fonds bijdragen. Of het nu gaat om culturele, geografische of andere vormen van diversiteit. Voortvloeiend hieruit ziet het fonds diversiteit breder dan afkomst of etnische verscheidenheid.

Diversiteit komt daarnaast tot uitdrukking in bijvoorbeeld gender, leeftijd, of regionale spreiding. Omdat de term culturele diversiteit veelal voor de (etnische) afkomst van groepen wordt gebruikt, spreekt het fonds liever van (culturele) pluriformiteit.

Om ook aan de manier waarop aan het centrale criterium kwaliteit invulling wordt gegeven zoveel mogelijk perspectieven te verbinden, streeft het fonds naar een samenstelling van commissies en werknemers die de

Bijdrage Internationale Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen

‘Het Fries Museum organiseert samen met Museum Belvedere in Wenen en Leighton House in Londen een grootscheepse tentoonstelling over Alma-Tadema.

Nieuwe inzichten uit internationaal onderzoek plaatst zijn werk in een nieuwe context, zoals de vroege cinema die aan Alma-Tadema refereert. In Wenen slaat de tentoonstelling een brug met het vroege werk van Gustav Klimt en neoclassicistische kunst in Oostenrijk.

Een catalogus met wetenschappelijke bijdragen uit de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en een aantal andere Europese landen begeleidt de expositie.’

Kris Callens (directeur Fries Museum)

Meer toekenningen Bijdrage Internationale Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen op mondriaanfonds.nl

Lawrence Alma-Tadema, Entrance of the theatre, 1866, Fries Museum in Leeuwarden

Fries Museum – onderzoek geeft nieuwe inzichten

Bijdrage Internationale Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen Met de Bijdrage Internationale Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen wil het Mondriaan Fonds internationale samenwerking stimuleren bij onderzoek naar gezamenlijke collectiegebieden waarvan de verkregen inzichten uiteindelijk in een presentatie zichtbaar worden.

In 2015 zijn zeven aanvragen ontvangen waarvan zes werden gehonoreerd. In 2013 zagen vooral kleinere instellingen als De Barak in Lelystad en Het Schip in Amsterdam de kansen die deze regeling biedt. In 2014 waren het vooral de grote kunstmusea die een aanvraag indienden, in 2015 vroeg een mooie mix van verschillende organisaties aan.

Er werden veelsoortige aanvragen ingediend. Het Centraal Museum deed een aanvraag om de haalbaarheid van een tentoonstelling over de Utrechtse Caravaggisten in een internationale context te onderzoeken. Een plan dat mogelijk leidt tot een even succesvolle internationale presentatie als begin 2015 gerealiseerd werd met de expositie van de zestiende-eeuwse Utrechtse schilder Wtewael in Utrecht, in de National Gallery of Art in Washington en het Museum of Fine Arts in Houston.

Andere voorbeelden van wat de bijdrage beoogt is de tentoonstelling ‘De Heksen van Breugel’ die Museum Catharijneconvent maakte met de Musea in Brugge en die met een unieke presentatie van historische heksenvoorstellingen uit de periode van de heksenvervolging in de Nederlanden tussen 1450 en 1700 laat zien dat Pieter Bruegel verantwoordelijk is voor de verbeelding van de heks zoals wij die nu kennen.

Aantal aanvragen: 7 Totaal gevraagd bedrag: € 307.460 Gehonoreerd: 5 Toegekend bedrag: € 216.960

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

verschillende perspectieven met zich mee brengen. Deze samenstelling maakt het mogelijk oog voor pluriformiteit te houden in de zoektocht naar kwaliteit. Op deze wijze poogt het fonds recht te doen aan de uiteenlopende contexten waarin de aanvragen zijn ontstaan en ervoor te zorgen dat kwaliteit wordt gemeten langs de lat van een eigentijdse niet-geïnstitutionaliseerde canon. Een open houding van werknemers en adviseurs is noodzakelijk.

Deze houding sluit aan bij de competentie interculturele sensitiviteit, zoals deze in de Code Culturele Diversiteit wordt beschreven: ‘De mate waarin een persoon actief interesse toont in anderen, hun achtergrond, behoeften en perspectieven.’ Het Mondriaan Fonds streeft ernaar dat een deel van de adviseurs deze competentie bezit. Er wordt bijvoorbeeld gekeken in hoeverre pluriformiteit een vanzelfsprekend onderdeel van de beroepspraktijk is. In de selectiecommissie voor de adviseurs is interculturele sensitiviteit geborgd. In 2015 had een kleine zestig procent van de adviseurs in zijn dagelijkse praktijk te maken met de competentie interculturele sensitiviteit. Het Mondriaan Fonds streeft ernaar dit percentage in de toekomst vast te houden of te laten groeien.

Gemeten langs de lat van een meer traditionele invulling van het begrip culturele diversiteit, zoals gehanteerd door het CBS (dat tevens de termen allochtoon en autochtoon hanteert), ligt bij zowel adviseurs als werknemers van het fonds de populatie allochtoon ruim boven het landelijk gemiddelde.

Bij het uitzetten van vacatures wordt tot slot nadrukkelijk gelet op verspreiding binnen cultureel diverse netwerken, zoals binnen het netwerk van Binoq Atana. Het fonds poogt de opgebouwde kennis en de netwerken die in afgelopen perioden zijn aangesproken te verankeren en te vernieuwen. Het Mondriaan Fonds is zich bewust dat het aanspreken van nieuwe netwerken en het uitbreiden van bestaande netwerken extra inspanning vergt. Het gaat om de netwerken van adviseurs, doelgerichte communicatie en het benaderen van sleutelfiguren in geval van specifieke regelingen. >pagina 51 Effectmeting Het fonds zorgt op verschillende manieren voor monitoring, reflectie en effectmeting van zijn bijdragen en activiteiten, met behulp van interne en externe experts.

De regelingen worden continu en structureel intern geëvalueerd en waar nodig aangepast. Aan het eind van iedere vergadering kijken de adviseurs terug op de manier waarop de beoordeling is verlopen. Dit verslag gaat naar het bestuur dat zo nodig actie onderneemt.

Eind 2014 is een interne evaluatie van alle regelingen uitgevoerd om de effecten van twee jaar nieuw beleid in kaart te brengen. Op basis hiervan zijn voorstellen tot aanpassingen en vereenvoudiging gedaan voor de nieuwe beleidsperiode 2017-2020. Zo is de indeling van mogelijkheden voor praktijkverdieping van kunstenaars versimpeld en de afstemming met de Projectinvestering Kunstenaar en Bemiddelaar daardoor aangepast.

57

Het Mondriaan Fonds ontwikkelde een op zijn praktijk toegespitst instrumentarium dat het fonds in staat stelt de effecten van het beleid te meten: de Öfner-methode.

Uitgangspunt is per regeling een vergelijking van doel en resultaat mogelijk te maken. Dat kan op verschillende manieren. In de eerste plaats zijn op hoofdlijnen de doelstellingen uit het addendum dat directeur-bestuurder Birgit Donker schreef bij het beleidsplan 2013-2016 zo veel mogelijk SMART meetbaar gemaakt.

Vanaf het moment dat aanvragen digitaal ingediend kunnen worden, verzamelt het Mondriaan Fonds digitale data over de aanvragen. Het gaat om vooral regelingspecifieke, maar ook meer algemene data. Per aanvraag worden effectmetingsvragen door de aanvragers zelf ingevuld. Zij gaan bijvoorbeeld uitgebreid in op de publieke presentatie van hun plannen, zodat de kwaliteit en zichtbaarheid van de uitvoering effectiever kan worden gemeten.

Eind 2015 werd de bouw van de digitale aanvraagformulieren afgerond en sindsdien kunnen aanvragers ook op digitale wijze hun eindverantwoordingen indienen. In 2016 kunnen de dataverzamelingen zo daadwerkelijk met elkaar worden vergeleken, zodat het mogelijk is een inschatting te maken van de effecten van de bijdragen, zoals de spin-offs op het punt van zichtbaarheid en samenwerking.

Een ander element van de Öfner-methode is het aanstellen van speciale commissies die per regeling in kaart brengen of het beoogde doel wordt bereikt. Zo inventariseerde de effectmetingcommissie Werkbijdrage Jong Talent in februari 2015 de bijdragen die in 2013 aan startende kunstenaars werden versterkt. Dit gebeurde tijdens de presentatie van hun werk bij Prospects & Concepts, de jaarlijkse startersexpositie tijdens Art Rotterdam. Deze commissie, deels bestaande uit adviseurs die destijds de aanvragen beoordeelden en deels uit nieuwe die niet bij de aanvraag betrokken waren, concludeerde dat het werk van deze kunstenaars van bovengemiddelde kwaliteit is: ‘Door de (financiële en mentale) ruimte die de werkbijdrage bood, konden de kunstenaars zich permitteren zich langere tijd op hun werk te concentreren. Dat had een consistentere en versnelde ontwikkeling van hun oeuvre tot gevolg, hetgeen zich uitte in bijvoorbeeld kunstwerken in nieuw formaat en een hoger kwaliteitsniveau. De groep heeft meer focus gekregen en toont een versnelde volwassenwording in vergelijking tot andere jonge kunstenaars. Kortom: deze groep kunstenaars kwam relatief snel tot een eigen artistieke persoonlijkheid en eigen stem. Dat zijn belangrijke kenmerken van artistieke kwaliteit.’

In 2015 werkte het Mondriaan Fonds aan de professionalisering en de uitbreiding van de Öfner-methode, mede door de begeleiding van een expert onderzoeker: Claartje Bunnik. Belangrijke uitdaging was het onderzoeken van alternatieve kwalitatieve meetmethodieken om de effecten van de bijdragen in kaart te brengen. Ook stimuleerde Bunnik op basis van de data uit de online-aanvraagformulieren (cruciale ) indicatoren te herleiden voor het meten van succes. Daarbij werd rekening gehouden met kenmerken van goede indicatoren: ze dienen relevant, toerekenbaar, en meetbaar te zijn. Op basis van de gegevens uit online aanvraagformulieren kon het fonds concluderen dat

Nederlands paviljoen Biënnale van Venetië

‘Met ruim 334.000 bezoekers is de tentoonstelling een bekroning van het werk van herman de vries. Er is bovendien werk verkocht: drie individuele stukken en twee grote installaties. In Duitsland en Frankrijk staat een groot aantal tentoonstellingen gepland; daar heeft Venetië vast aan bijgedragen. Maar ook in Nederland wordt herman de vries weer opgemerkt. De combinatie van biënnalepresentatie en solotentoonstelling in Schiedam had een wederzijds versterkend effect. Voor collega-curator Cees de Boer en mij was het geweldig ervaring op te doen op het hoogste internationale podium.’

Colin Huizing (conservator Stedelijk Museum Schiedam)

Meer informatie over het Nederlandse paviljoen op mondriaanfonds.nl

Nederlands paviljoen Biënnale van Venetië 2015. Foto: Judith Jockel

Colin Huizing – ervaring op hoogste internationale podium

Nederlands paviljoen Biënnale van Venetië Het Nederlands paviljoen van de Biënnale van Venetië fungeert elke twee jaar als een belangrijk podium dat bijdraagt aan de internationale uitstraling van kunst uit Nederland. Het maakt de productie van nieuw en actueel werk mogelijk en het stelt relevante onderwerpen in de kunst en samenleving aan de orde. Voor de 56e editie werd de presentatie ‘to be all ways to be’ van beeldend kunstenaar herman de vries en de curatoren Colin Huizing en Cees de Boer door een internationale jury gekozen als Nederlandse inzending.

De biënnale vond plaats van 6 mei tot 22 november.

Het Mondriaan Fonds is als opdrachtgever verantwoordelijk voor de Nederlandse inzending naar de Biënnale van Venetië.

De titel ‘to be all ways to be’ is een uitdrukking van het idee dat het ervaren van en het denken over het menselijk bestaan uiteenlopende wegen en vormen kent, waarvan er geen meer of minder is dan de andere. De werken in het paviljoen en in de biotoop Venetië prikkelden de zintuigen en stelden langs die weg bestaande definities en perspectieven omtrent de relatie tussen natuur en cultuur ter discussie.

Een centraal werk in de tentoonstelling: ‘from the laguna of venice – a journal’, bracht de lagune het paviljoen binnen.

Het is een visueel, fotografisch, botanisch en objectmatig verslag van de vries’ bezoek aan de lagune en haar eilanden. Daarnaast werd het publiek uitgenodigd om deze habitat, als onderdeel van de biënnale, te bezoeken.

Speciale boottochten voeren naar het verlaten eiland Lazzaretto Vecchio, het voormalige ‘pesteiland’ waar zich het sanctuarium ‘natura mater’ van herman de vries bevindt.

De tentoonstelling kreeg volop aandacht in de pers, nationaal en internationaal.

Ook werden werken verkocht. Het uit 84 delen bestaande werk ‘from earth: everywhere’ is aangekocht door een Frans-Zwitserse particuliere verzamelaar en ook ‘from the laguna of venice – a journal’ vond een nieuwe eigenaar, de Sammlung Würth. De sculptuur ‘veritas existentiae’ bij de ingang van het paviljoen is door de Universiteit Wageningen aangekocht.

Eind 2015 plaatste het Mondriaan Fonds een open oproep voor een curator plus kunstenaar(s) voor de Nederlandse inzending van de 57ste editie die in 2017 zal plaatsvinden.

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

jonge talenten met name onafhankelijkheid en erkenning noemen als indicatie van hun eigen succes. De bewezen talenten noemen eerder de mogelijkheid zich artistiek te ontwikkelen en voor continuïteit in hun werk te zorgen als teken van succes, meer dan maatschappelijk belang en erkenning.

Om beter voor het voetlicht te kunnen krijgen in welke mate de meerjarige regeling voor individuele bewezen kunstenaars (de Werkbijdrage Bewezen Talent) het doel behaalt en om exacter zicht te krijgen op de resultaten van de regeling, ontwikkelde het Mondriaan Fonds voor de WBT een aparte meetmethode. Deze brengt voorafgaand, gedurende en na afloop van de bijdrage de beoogde en waargemaakt resultaten in kaart. Het Mondriaan Fonds stuurde eind 2015 een serie vragen aan 545 aanvragers die de afgelopen vier jaar een WBT ontvingen. De aanvragers ontvingen een vragenlijst met dertien meerkeuzevragen en twee open vragen over de bestemmingen van de bijdrage.

Van de ruim vijfhonderd benaderde kunstenaars gaf bijna zestig procent aan de oproep gehoor, een uitzonderlijk hoge respons. Opvallende uitkomsten waren: de kunstenaars zetten hun bijdrage vooral in voor materialen, presentaties, de huur of inrichting van een atelier en voor praktijkgericht onderzoek. In mindere mate noemden de respondenten ook het doen van theoretisch onderzoek, de opbouw van een netwerk en het inhuren van technisch-ambachtelijke begeleiding. Voor begeleiding wordt de bijdrage maar zeer zelden ingezet. Deze resultaten stroken met het eerder bovengenoemd onderzoek naar succesindicatoren, waaruit bleek dat bewezen talenten vooral artistieke ontwikkeling en continuïteit als succesindicator voor de regeling noemen. >pagina 8 In 2015 werden verschillende externe onderzoeken en evaluaties uitgevoerd: Onderzoeksbureau Urban Paradoxes voerde een evaluatie uit van de Bijdrage Opdrachtgeverschap in de periode 2013 tot medio 2014.

Tot en met 1 januari 2016 zijn 93 opdrachten ondersteund, waarbij de opdrachtgevers uiteenliepen van musea en culturele instellingen, tot gemeenten, kerken, ziekenhuizen, scholen en een boerenbedrijf.

Urban Paradoxes concludeerde dat de regeling haar doelstelling behaalt. Alle projecten leveren nieuw werk op, die van betekenis zijn voor de kunstenaars en voor de context van de opdrachtgevers en die zijn verspreid door het land.

De werken blijven veelal permanent zichtbaar voor publiek.

Het voor iedereen toegankelijke, open karakter van de regeling is volgens de onderzoeker een succesfactor. Door de matchingconstructie genereert de regeling bovendien extra middelen voor beeldende kunst.

De onderzoeker deed een aantal aanbevelingen. Zo was het aandeel opdrachtgevers van buiten de cultuursector vooralsnog minder vertegenwoordigd.

Het Mondriaan Fonds nam de aanbevelingen op het punt van de externe communicatie ter harte en heeft bijvoorbeeld niet-publieke opdrachtgevers explicieter in de

59

externe communicatie benoemd. Zo werden advertenties geplaatst in Arts & Auto en VNG Magazine, een uitgave van de Vereniging Nederlandse Gemeenten.

Ook aan de aanbeveling voortrajecten vóór de daadwerkelijke opdracht mede te financieren en zo de regeling aantrekkelijker te maken voor een bredere groep opdrachtgevers, heeft het fonds gevolg gegeven. Tijdens een bijeenkomst in DordtYart werden de resultaten aan een breed publiek gepresenteerd. >pagina 32 Het Mondriaan Fonds vroeg adviesbureau Berenschot de eerste resultaten van de Bijdrage Samenwerking Musea in kaart te brengen. Berenschot presenteerde een zogenoemde foto van de eerste resultaten op het vlak van verschillende soorten aanvragers, partnerschappen en thema’s die in de projecten aan bod komen. De meeste Nederlandse regio’s zijn redelijk vertegenwoordigd in de gehonoreerde projecten, met een uitschieter naar de Randstad. Opvallend is dat het aantal interregionale initiatieven relatief groot is. Verder werken musea met een keur aan partners samen. Er is sprake van samenwerking tussen musea onderling (vierenvijftig procent), partnerschappen met onderwijsinstellingen (achttien procent), maar ook met bedrijven (vijftien procent).

Aanvragers noemen de regeling toegankelijk; de regeling nodigt uit tot creativiteit en is gericht op relevante thema’s. Ook de wijze waarop het Mondriaan Fonds de regeling invult wordt gewaardeerd. De vijf thema’s die binnen de regeling centraal staan (educatie, publieksbereik, zichtbaarheid, wetenschap, digitale mogelijkheden, collectiebeleid) zijn goed verdeeld over de aanvragen en over de gehonoreerde projecten. Vijfentachtig procent van de musea verwacht dat de samenwerking zal leiden tot structurele partnerschappen. Berenschot noemt expliciet de brede scope van de regeling als succesfactor. Volgens de helft van de aanvragers zou de samenwerking zonder de regeling niet zijn gerealiseerd. De andere helft denkt dat er weliswaar enige vorm van samenwerking zou zijn geweest, maar de totstandkoming zou langer hebben geduurd en de scope zou beperkter zijn.

De bevindingen toonden aan dat de regeling goed werkt.

Minister Bussemaker heeft inmiddels bekend gemaakt ook middelen voor deze regeling vrij te maken in de periode 2017-2020. >pagina 54 Het Mondriaan Fonds vroeg architectuurcriticus en schrijver Christophe Van Gerrewey een evaluatie uit te voeren van de procedure rond de Prix de Rome Architectuur 2014.

De evaluatie werd gedaan aan de hand van 26 gesprekken met (oud-)genomineerden, (oud-)juryleden, criticasters, scouts en andere betrokkenen uit het veld.

Op basis van de evaluatie en de ervaringen met de Prix de Rome Architectuur 2014, en na consultatie van de nieuwe Rijksbouwmeester Floris Alkemade, is besloten tot een aangepaste procedure. De maximum leeftijd voor architecten voor deelname wordt verlaagd van 40 naar 35 jaar, zodat het duidelijk is dat deze prijs zich richt op de nieuwe generatie. De voordrachten voor de eerste ronde van de Prix de Rome Architectuur lopen via een combinatie van

Bijdrage Presentatie Buitenland

Rana Hamadeh – volgend niveau door vertrouwen internationale instellingen ‘Zonder het Mondriaan Fonds zou het heel erg moeilijk zijn mijn projecten in buitenlandse kunstinstellingen en musea te realiseren. Dankzij de steun en het vertrouwen van het fonds durfden de Showroom in Londen, Nottingham Contemporary en het Institute of Modern Art in Brisbane het aan mij een opdracht te geven voor een film, mijn eerste ooit. Dat internationale instellingen vertrouwen hebben in mijn werk brengt mij ook in Nederland weer naar een volgend niveau.’

Meer toekenningen Bijdrage Presentatie Buitenland op mondriaanfonds.nl

Rana Hamadeh, The Sleepwalkers

Rana Hamadeh (beeldend kunstenaar)

Bijdrage Presentatie Buitenland

Door bij te dragen aan presentaties en/ of de productie van nieuw werk van kunstenaars uit Nederland bij internationaal erkende hedendaagse kunstplatforms in het buitenland, wil het Mondriaan Fonds de internationale waardering voor en de zichtbaarheid van relevante hedendaagse kunst uit Nederland bevorderen en de inter­nationale positie van deze kunstenaars versterken. Bij deze bijdrage kan zowel het buitenlandse platform aanvragen als de kunstenaars zelf.

The Peabody Essex Museum PEM in Salem vlakbij Boston organiseerde bijvoorbeeld de eerste grote reizende solotentoonstelling met de strandbeesten van Theo Jansen, de eerste presentatie van zijn werk in de Verenigde Staten.

Opwarmer voor het tournee was een demonstratie van een strandbeest tijdens Art Basel Miami. In Boston liepen de strandbeesten onder overweldigende belangstelling van publiek en media door de ‘Financial District’. Het project betekent een grote stimulans voor de internationale zichtbaarheid van de strandbeesten.

In 2016 volgen vergelijkbare presentaties in Chicago en San Francisco. Ter gelegenheid van de tournee is een grote en rijk geïllustreerde monografie verschenen, met foto’s van het maakproces door Lena Herzog. De uitgave is een kroon op Jansen’s werk en een duurzame bevestiging van zijn internationale positie. In dit project werkten de instellingen nauw samen met het Neder­lands Consulaat-Generaal Verenigde Staten in New York. Het Mondriaan Fonds droeg bij aan de transportkosten.

In 2015 kwamen 185 aanvragen binnen.

Ondanks het iets dalend aantal aanvragen werden in 2015 ongeveer evenveel

aanvragen gehonoreerd als in 2014. Verhoudingsgewijs werden meer projecten in kleinere instellingen gehonoreerd. Ten opzichte van voorgaande jaren vroegen in 2015 naar verhouding meer kunstenaars een bijdrage aan (twintig procent van de aanvragen).

Het bevorderen van opdrachtgeverschap is ook in het internationaal beleid van het fonds een beleidsprioriteit. Meer dan zestig procent van de aanvragen betrof de productie van nieuw werk.

Net als in voorgaande jaren hebben de meeste aanvragen betrekking op Noord-Amerika (negentien) en landen in West-Europa, waaronder negentien uit Duitsland, achttien uit Groot-Brittannië. Er was een opvallende stijging in aanvragen (24) uit Centraal- en Oost-­ Europa, waarschijnlijk een gevolg van de oriëntatiereis van het fonds naar die regio in 2013.

Aantal aanvragen: 185 Totaal aangevraagd bedrag: € 2.526.105 Gehonoreerd: 113 Toegekend bedrag: € 1.088.387

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

eigen voordrachten van kandidaten en voordrachten door scouts. Het Mondriaan Fonds handhaaft de beoordeling op portfolio, maar voegt daar een element aan toe om de beoordeling te verdiepen: voor iedere Prix de Rome Architectuur wordt een statement geformuleerd; een onderwerp waar kandidaten bij hun voordracht op moeten reageren.

Bijvoorbeeld de huisvesting van de huidige stroom vluchtelingen als motor voor de vernieuwing van (goedkope) woningbouw.

61

Ellen de Bruijne Projects – internationale zichtbaarheid via FIAC ‘Beurzen zijn cruciaal voor de zichtbaarheid van kunstenaars. Op de Parijse beurs FIAC heb ik Falke Pisano solo gebracht: een stevige presentatie met grote werken. De FRAC Champagne-Ardenne kocht een sleutelwerk aan en een grote privécollectioneur toonde interesse om later in de galerie in Amsterdam een werk te kopen. Curatoren van Centre Pompidou en de Kadist Art Foundation volgen Pisano op de voet. En met de Parijse collega-galerie Cortex Athletico heb ik afgesproken de werken te gaan tonen die Pisano heeft gemaakt met Benoît Maire.’

Ellen de Bruijne (galeriehouder Ellen de Bruijne Projects)

Meer toekenningen Bijdrage Kunstbeurzen op mondriaanfonds.nl

Falke Pisano, Negotiations in Exchange, 2015. Courtesy: Gallery at REDCAT (Los Angeles), Ellen de Bruijne Projects (Amsterdam), Hollybush Gardens (Londen)

Bijdrage Kunstbeurzen

Bijdrage Kunstbeurzen

De Bijdrage Kunstbeurzen heeft als doel het tonen van kunst uit Nederland op buitenlandse beurzen. Met de bijdrage wil het Mondriaan Fonds de bekendheid van en internationale waardering voor relevante hedendaagse beeldende kunst uit Nederland versterken. Het fonds stelt elke twee jaar een lijst kunstbeurzen met internationale uitstraling samen. Als een galerie is toegelaten voor deelname aan één van deze beurzen en bestaand werk toont in een stand, wordt de aanvraag direct toegekend. Aanvragen voor een bijdrage op een kunstbeurs buiten deze lijst en aanvragen voor presentatie van bestaand of productie van nieuw werk in een aparte sectie van de beurs worden ter beoordeling voorgelegd aan een adviescommissie.

Er zijn 54 aanvragen ingediend waarvan 43 zijn gehonoreerd. Gebleken is dat deelname aan internationale kunstbeurzen duur is waardoor galeries aan minder beurzen kunnen deelnemen. Achttien toekenningen betroffen beurzen buiten de vaste lijst. Het meest werd aangevraagd voor deelname aan Art Cologne (Keulen) en Art Brussels (Brussel) op de vaste lijst, en art berlin contemporary (Berlijn) en LOOP (Barcelona) buiten de lijst kunstbeurzen.

Twee bijdragen werden verleend voor een presentatie in een speciale sectie op FIAC (Parijs) en Liste Art Fair (Basel).

Zo nodigde Liste Art Fair Melanie Bonajo uit om een nieuwe performance ‘Concert for Potted Plants, Animals, Females and Other Awkward Beings’ uit te voeren.

Het Mondriaan Fonds onderzoekt of de bijdrage uitgebreid kan worden om deel-

name van presentatie-instellingen aan internationale kunstbeurzen mogelijk te maken. Bij wijze van pilot is een bijdrage verleend aan Hotel Mariakapel voor deelname aan The Others Art Fair met een presentatie van Tjalling Quinten Mulder om deze mogelijkheid in de praktijk toetsen.

Begin 2016 heeft het Mondriaan Fonds de maximale bijdrage voor deelname aan internationale kunstbeurzen verhoogd van 3.500 tot 4.500 euro. Hiermee speelde het fonds in op een vraag uit het veld, die voortkomt uit de stijgende kosten voor de beurzen.

Aantal aanvragen: 54 Totaal gevraagd bedrag: € 171.060 Gehonoreerd: 43 Toegekend bedrag: € 138.383

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

Financiën Exploitatieresultaat a. Activiteitenlasten Het bedrag aan verleende bijdragen in het verslagjaar is € 28.166.505. De overige activiteiten zoals de Prix de Rome, de Biënnale van Venetië en Prospects & Concepts bedragen € 2.812.213. Daarnaast is € 2.689.445 aan The Art of Impact besteed. Dit maakt over 2015 de totale activiteitenlasten € 33.668.163. b. Beheerlasten In 2015 is € 2.247.577 euro aan beheerlasten besteed. De beheerlasten zijn 7,5 % van de door OCW in 2015 verstrekte subsidie.

Financiële positie Het eigen vermogen bedraagt per 31 december 2015 € 16.220.302, bestaande uit: Algemene reserve € 2.788.249 Bestemmingsreserve € 10.222.148 Bestemmingsfonds OCW € 3.209.905 Taakstelling apparaatskosten In de brief 349694 d.d. 5 december 2011 heeft het ministerie aangekondigd de subsidie aan het Mondriaan Fonds per 1 januari 2013 te verlagen met de zogeheten zbo-korting.

2013 € 186.234 2014 € 409.847 2015 € 549.109 2016 € 575.242 Deze korting is zoals opgedragen door het Mondriaan Fonds in begroting en beleidsplan verwerkt.

In 2013 tot en met 2015 hebben de beheerlasten het daarvoor gereserveerde budget uit die begroting niet overschreden.

63

Internationaal bezoekersprogramma

‘Direct contact is de beste manier om kunstenaars en hun werk te begrijpen. Tijdens mijn bezoek heb ik veel ateliers bezocht, galeries en Kunstvereniging Diepenheim. De Neder­landse culturele infrastructuur maakt een solide indruk. De diversiteit aan kunstenaars is groot, maar velen van hen zijn – anders dan in Zwitserland – op een of andere manier geëngageerd. Als tentoonstellingsmaker werk je altijd met een ‘kunstenaarsfamilie’ en daar maken zij nu deel van uit. Paul van der Eerden is bijvoorbeeld een interessante kandidaat voor een tentoonstelling.’

Julie Enckell Julliard (directeur Musée Jenish Vevey, Zwitserland)

Een overzicht van buitenlandse gasten binnen het bezoekersprogramma op mondriaanfonds.nl

Paul van der Eerden, zonder titel, 2015, potlood, kleurpotlood. Courtesy: Galerie Bernard Jordan Paris

Julie Enckell Julliard – nu deel van de Nederlandse kunstenaarsfamilie

Internationaal bezoekersprogramma

Met het bezoekersprogramma wil het Mondriaan Fonds internationale belangstelling wekken voor hedendaagse kunst in Nederland en de positie daarvan in het buitenland versterken. Buitenlandse curatoren en deskundigen krijgen een programma op maat aangeboden, dat aansluit bij hun werkpraktijk en interesses. Dit resulteert in uitnodigingen voor tentoonstellingen bij gerenommeerde buitenlandse instituten en festivals, publicaties in internationale tijdschriften en een grotere bekendheid met de kwaliteit van Nederlandse kunstenaars en instellingen.

Het bezoekersprogramma is een (financieel) bescheiden programma. Niettemin speelt het een cruciale rol in de globalisering van de Nederlandse beeldende kunstsector.

Volgens de buitenlandse bezoekers vergroot het bezoekersprogramma hun kennis van de Nederlandse kunstwereld en geeft het inzicht in de kwaliteit van de kunst, kunstenaars, bemiddelaars en instellingen in Nederland. Omgekeerd brengen de bezoekers nieuwe kennis over kunst uit bekende en relatief onbekende regio’s. Via de diverse presentaties en een lezingenprogramma in Nederland wordt deze kennis breder verspreid. Dit is bevestigd in diverse onderzoeken.

In 2015 heeft het Mondriaan Fonds 61 bezoekers ontvangen, van wie acht naar aanleiding van de oriëntatiereis 2014 en zeven naar aanleiding van de oriëntatiereis 2015.

Enkele bezoekers wordt gevraagd tijdens hun periode in Nederland een publieke presentatie te geven, wat in 2015 onder meer bij het Stedelijk Museum

Amsterdam, TENT, Witte de With en het Piet Zwart Institute in Rotterdam, Nest in Den Haag en bij de Vereniging Bedrijfs­collecties Nederland tijdens de fotografie­beurs UNSEEN in Amsterdam heeft plaatsgevonden. En er zijn verschillende netwerkbijeenkomsten georganiseerd zoals tijdens Unseen en Amsterdam Art Weekend.

De eerste resultaten van het bezoekersprogramma in 2015 zijn al bekend: Franziska Nori (directeur Kunstverein Frankfurt) zal in 2016 tijdens de Frankfurter Buchmesse samenwerken met beeldend kunstenaars Charlotte Dumas, Melanie Bonajo en enkele beeldend kunstenaars die te zien waren bij de graduation show in TENT, Rotterdam. De curator van de Bucharest Biennale 2017, Niles van Tomme, gaat Metahaven, Allard Van Horn en Onomatopee uitnodigen om deel te nemen aan de biënnale. Julie Enckell Julliard (directeur Musée Jenisch Vevey) is in overleg met beeldend kunstenaars Paul van der Eerden en Ronald Cornelissen voor een eventuele tentoonstelling en zij wil een publicatie over beeldend kunstenaar Erik van Lieshout maken.

Naar aanleiding van de follow-up van de oriëntatiereis in 2015 heeft Claudia Segura (curator NC-Arte) laten weten Nikky Assmann uit te nodigen voor een tentoonstelling.

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

Continu誰teit van het beleid De afgelopen drie jaren heeft het Mondriaan Fonds een beroep op de eigen in vorige cultuurplanperiodes opgebouwde reserves gedaan om de hevigste effecten van de bezuinigingen op te vangen. In 2015 is het einde van deze reserves in zicht gekomen. Daardoor komen met name het budget voor presentatie-instellingen en het budget voor aankopen van musea en andere erfgoedinstellingen zwaar onder druk te staan.

Eind 2015 besloot de Tweede Kamer eenmalig 10 miljoen euro vrij te maken voor de cultuursector in 2016. Hiervan werd 1,5 miljoen euro voor de museale aankopen beschikbaar gesteld. Dit is een hoopgevend gebaar, maar biedt geen structurele oplossing voor de tekorten.

Tot slot blijft het fonds de dynamiek en de vernieuwing in het veld van beeldende kunst en erfgoed op de voet volgen en blijft het zich manifesteren als een toekomstgericht fonds.

Meer weten over jaarcijfers en alle projecten en activiteiten die in 2015 een bijdrage hebben ontvangen?

Zie de website Mondriaan Fonds/Leestafel/Jaarverslagen

65

Oriëntatiereis 2015

Rossella Biscotti – inspiratie door confrontatie met andere cultuur ‘De reis was bijzonder vruchtbaar voor mijn professionele praktijk. Het gaat mij als kunstenaar niet alleen om de professionele contacten die zich mogelijk kunnen ontwikkelen, zoals deelname aan toekomstige projecten of tentoonstellingen, maar vooral om de inspiratie voor mijn werk door de plekken die we hebben bezocht en de mensen die we hebben ontmoet. Inspiratie komt niet alleen vanuit de kunstwereld maar ook door de confrontatie met een andere cultuur. De reflectie daarover is van groot belang voor mijn praktijk.’

Een overzicht van deelnemers aan oriëntatiereizen op mondriaanfonds.nl

Oriëntatiereis 2015

Rossella Biscotti (beeldend kunstenaar)

Oriëntatiereis 2015

Het Mondriaan Fonds organiseert jaarlijks een oriëntatiereis voor beeldend kunstenaars en bemiddelaars naar buitenlandse regio’s die interessante ontdekkings­kansen bieden. Het doel is kennis­vermeerdering, visieverbreding en netwerkvorming binnen de culturele sector.

Door middel van een blog wordt kennis en visie van de deelnemers overgedragen aan vakgenoten en publiek. Het blog is in 2015 meer dan 12.000 maal bekeken vanuit 59 verschillende landen.

In 2015 organiseerde het Mondriaan Fonds de jaarlijkse oriëntatiereis met als reisdoel Chili en Colombia. Een groep van achttien bemiddelaars en kunstenaars uit Nederland, België, Denemarken en Zwitserland bezocht de steden Santiago en Valparaiso in Chili en Bogota en Medellin in Colombia. Het programma was in samenwerking met internationale experts, lokale adviseurs en de Nederlandse ambassade samengesteld. Behalve het Mondriaan Fonds namen in 2015 ook het Vlaamse Kunstenpunt, The Danish Arts Agency (DAA) en het Zwitserse Pro Helvetia deel.

Deelname is op basis van open inschrijving. Een voor de oriëntatiereis samengestelde adviescommissie adviseert het fonds over deelnemers aan de reis. Daarin speelt de motivatie van de aanvrager een belangrijke rol in de selectie.

Deelnemers aan de 2015 reis waren namens het Mondriaan Fonds: Rossella Biscotti (beeldend kunstenaar), Madelon van Schie (Nectar-artprojects), Martijn van Nieuwenhuyzen (curator hedendaagse kunst Stedelijk Museum Amsterdam),

Stephanie Noach (curator & schrijver), Dick Verdult (beeldend kunstenaar) en Rieke Vos (directeur Festival of Sports).

De eerste resultaten van de oriëntatiereis in 2015 zijn al bekend: tijdens de reis is door het fonds onderzoek gedaan naar de verschillende mogelijkheden voor een residency als onderdeel van het atelierprogramma van het Mondriaan Fonds.

Hieruit kwam een residency bij FLORA ars + natura (Bogotá) voort. Begin 2016 gaat hier de eerste beeldend kunstenaar naar toe. Stephanie Noach is in gesprek met het Museo de Antioquia in Medellín om samen met curator Carolina Chacon een tentoonstelling te cureren. Als onderdeel voor de research voor de tentoonstelling is Noach door Tony Evanko van Casa Tres Patios uitgenodigd voor een residentie.

Tevens is Noach in gesprek met Dick Verdult, één van de deelnemers aan de reis voor een tentoonstelling in Havana en Colombia. Claudia Segura, curator van NC-Arte, zal in 2016 het werk van kunstenaar Nicky Assmann tonen.

Mondriaan Fonds Jaarverslag 2015

Colofon Tekst: Mondriaan Fonds Interviews beeldkatern: Edo Dijksterhuis Beeld: Šaanvragers, tenzij anders vermeld Beeld omslag: Lawrence Alma-Tadema >pagina 56 en Heringa/Van Kalsbeek >pagina 30 Ontwerp: 75B ŠMondriaan Fonds, maart 2016 Aan de inhoud van deze tekst kunnen geen rechten worden ontleend. Het Mondriaan Fonds heeft getracht aan alle auteursrechtelijke verplichtingen te voldoen.

Voor zover iemand meent alsnog rechthebbende te zijn, kan diegene zich tot het Mondriaan Fonds richten.

Mondriaan Fonds Postbus 773 1000 AT Amsterdam 020 523 15 23 info@mondriaanfonds.nl www.mondriaanfonds.nl twitter.com/mondriaanfonds facebook.com/mondriaanfonds

67

Mondriaan Fonds Postbus 773 1000 AT Amsterdam t 020 523 15 23 info@mondriaanfonds.nl www.mondriaanfonds.nl twitter.com/mondriaanfonds facebook.com/mondriaanfonds