Wybrane projekty Kierunek Wzornictwo Wydział Sztuki Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
Wybrane projekty Kierunek Wzornictwo Wydział Sztuki Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
y t k ejor p e n ar byW o w t c i n r o zW k e n u r e i K i k u t z S Å‚ a i z dy W e i w o k a r K w yn z c i g o g a d e P t e t y s r e w i n U
DOMINIK LISIK Przestrzeni na kierunku Wzornictwo.
Produktu Prorynkowego oraz Projektowanie
Wizualnego. Prowadzący przedmiot Projektowanie
asystent w Katedrze Wzornictwa i Projektowania
mgr Dominik Lisik ― 3
W głównym nurcie
Przez niemal siedem lat udało się rozwinąć dynamiczny nowy kierunek studiów licencjackich w ramach Wydziału Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Wzornictwo tworzy kadra czynnych zawodowo projektantów produktu i architektów wnętrz pod kierownictwem doświadczonych profesorów, założycieli Wydziału. Tę jeszcze młodą inicjatywę cechuje nowatorskie i niekiedy eksperymentalne podejście do edukacji w zakresie wzornictwa i szeroko rozumianego projektowania użytkowego. Zajęcia prowadzone są w ramach przedmiotów o określonych profilach, w których obrębie studenci realizują różnorodne tematy, często dochodzą do zaskakujących rozwiązań funkcjonalnych i formalnych, przełamujących utarte schematy. Program nauczania podlega stałej ewolucji pod wpływem szybko zmieniających się tendencji, przemian technologicznych oraz wymagań zarówno rynku, jak i użytkowników. Tym, co pozostaje podstawowym i niezmiennym elementem kształcenia na kierunku projektowym, jest edukacja z zakresu ergonomii, nowych technologii, metodyki projektowania, historii sztuki i wzornictwa oraz wywiedzione z humanistycznego ducha uczelni, społecznie odpowiedzialne i zrównoważone podejście do dizajnu. Współcześnie wzornictwo rozumiane jest już nie tylko jako praca dla przemysłu, ale i możliwość rozwoju indywidualnej projektowej działalności młodych dizajnerów, potrafiących samodzielnie kształtować swoją drogę zawodową. Coraz wyraźniejszy powrót do lokalnych źródeł i sięganie do specjalistycznych umiejętności rzemieślników prowadzą do redefinicji roli, jaką w społeczeństwie dotychczas odgrywał projektant. Wyraźny nurt zarówno w światowym, jak i rodzimym dizajnie budowany jest przez ograniczenie działań projektowych w sektorze komercyjnym na rzecz coraz silniejszego zaangażowania w kształtowanie miejsc użyteczności publicznej i poprawę jakości przestrzeni miejskiej oraz potrzeb indywidualnych użytkowników. Studia na kierunku Wzornictwo na Uniwersytecie Pedagogicznym zdecydowanie wpisują się w tę tendencję, a nowoczesne rozumienie roli dizajnu w szybko zmieniającym się świecie znajduje odzwierciedlenie w programie nauczania. Tradycyjnie co dwa lata wydawany jest katalog prezentujący wybór najlepszych prac zrealizowanych przez studentów w ciągu tego okresu. Podobnie jak w poprzednich publikacjach i tym razem dominują realizacje z działu produktu uzupełnione koncepcjami małej architektury miejskiej i instalacjami w przestrzeni publicznej. Niezmiennie w centrum zainteresowania programu nauczania pozostaje człowiek i jego nawet bardzo niszowe, niekiedy jeszcze nieuświadomione potrzeby i pragnienia. Elementy projektowania prospołecznego są widoczne w niemal większości prac studenckich w różnym stopniu.
Coraz silniej reprezentowane są projekty sięgające do tradycyjnego rzemiosła, naturalnych materiałów i zrównoważonych technologii produkcji, ale można także zaobserwować rozwiązania hybrydowe, w których dochodzi do innowacyjnych połączeń wpływów różnych dziedzin twórczych oraz kreatywnych fuzji tego, co lokalne, z tym, co globalne. Wśród zgromadzonych w katalogu prac znajdują się dyplomy licencjackie oraz projekty dyplomowe zrealizowane na studiach magisterskich. Duża część tych obiektów była prezentowana podczas tegorocznych poznańskich targów Arena Design, na Łódź Design Festival 2017 oraz w ramach wystawy końcoworocznej w krakowskiej Cricotece. Gra edukacyjna Ero.Edu, fotel Dango oraz pawilon coworkingowy Greenco to projekty wyróżnione publikacjami na portalach o dizajnie i w branżowej prasie drukowanej. Jako uzupełnienie części wizualnej udokumentowanych studenckich realizacji w katalogu znalazły się trzy ciekawe teksty krytyczne, popełnione przez historyków sztuki i teoretyków mocno związanych z kierunkiem studiów i mających istotny wpływ na przebieg procesu kształcenia przyszłych projektantów.
Spis treści TEKSTY
KATALOG
3
8—22
W głównym nurcie
produkt
Dominik Lisik
Tomasz Barnak
Aleksandra Krogulecka
Martyna Gadziała
Diana Biega
Emilia Kubis
Urszula Grad
5
Krzysztof Błachut
Aleksandra Kwater
Ewa Krawiec
Powrót do źródeł
Natalia Boczkowska-Janik
Paulina Lach
Inga Krawiec
Karolina Kolenda
Michał Borek
Łukasz Leśniak
Emilia Kubis
Witold Caban
Julia Manderla
Kamil Kukułka
23
Anna Chochołowicz
Dominika Masłowiec
Aneta Laska
Nowy nomadyzm
Jarosław Czyszczoń
Wioletta Michalska
Łukasz Leśniak
Agata Wójcik
Klaudia Duda
Natasza Mikulska
Anna Paluch
Klaudia Górska
Katarzyna Patalas
Anastasia Placec
41
Klaudia Gruszka
Izabela Pawluśkiewicz
Iwona Płoskonka
Hybrydyzacja codzienności
Dominika Hapka
Anastasia Placec
Mateusz Saks-Dąbkowski
Marcin Klag
Valentyna Hrushkevych
Katarzyna Pol
Edhar Shvets
Paula Janik
Katarzyna Poloczek
Gabriela Sowa
Ewelina Janiszewska
Alina Słup
Maria Szczepanik
Natalia Kiełbasa
Dominika Spytek
Damian Turek
Sylwia Klecha
Jagoda Stasiak
Martyna Wróblewska
Paulina Klóska
Natalia Szeptak
Szymon Zakrzewski
Adrianna Konderak
Joanna Twaróg
Martyna Kowacka
Weronika Wacławik
Agnieszka Kowal
Maja Worwa
Klaudia Kowal
Justyna Worytko
Łukasz Kowalski
Szymon Zakrzewski
Katarzyna Krańska
Gabriela Złomańczuk
26—40
4
przestrzeń
KAROLINA KOLENDA Powrót do źródeł 5
Powrót do źródeł
Nawet bardzo powierzchowne spojrzenie na to, co w ostatnich latach pisze się i mówi o projektowaniu, oraz na to, co się tworzy i wystawia, pozwala dostrzec dwa przeciwstawne prądy. Nie tyle postulują one odmienne wartości estetyczne czy inny stosunek do funkcjonalności, ile tendencje w myśleniu o tym, czym jest dizajn, jak określa podejście do współczesnej rzeczywistości i ― przede wszystkim ― czy i jak proponuje ją zmienić. Mamy zatem z jednej strony kolosalny wręcz zalew tzw. dizajnerskich przedmiotów, zespolenie projektowania z nieokiełznanym konsumpcjonizmem, oraz pełne sprzęgnięcie przemysłu wzorniczego z kapitalistyczną gospodarką. Z drugiej strony w XXI wieku zaobserwować można coraz większy nacisk na społeczną odpowiedzialność projektantów, ich rolę jako tych, którzy rozpoznają i rozwiązują problemy związane z życiem w wielkich miastach, degradacją środowiska naturalnego czy stale kurczącą się przestrzenią publiczną. Projektanci stawiają sobie za cel to, aby ich koncepcje pozwoliły wreszcie uciec z zaklętego kręgu, w którym produkt zamiast eliminować, generuje nowe potrzeby, a nawet najbardziej prospołeczne propozycje nie mają szansy wymknąć się z kleszczy zasysającej kapitalistycznej machiny. Czy innowacyjny projekt może sprawić, że odrzucimy przedmioty i wyzwolimy się z konsumpcyjnej gorączki? Wielu współczesnych krytyków dizajnu ― a także sami projektanci – straciło w tym względzie wszelkie złudzenia. Ów brak optymizmu co do roli i przyszłości projektowania skutkuje obraniem kierunku, który w kulturze współczesnej zauważalny jest od końca XX wieku: skoro myślenie o przyszłości ma coraz mniejsze szanse na przekształcenie się w tworzenie pozytywnych wizji rozwoju i postępu, jedynym rozwiązaniem pozostaje zwrócenie się ku przeszłości. Stąd też wielu twórców postanowiło wyjść z tego impasu poprzez powrót do źródeł ― źródeł zarówno samego projektowania, jak i ich własnej, partykularnej kultury. Prace studentów Wzornictwa na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie pozwalają określić, na ile działalność najmłodszego pokolenia projektantów odzwierciedla zarysowane wyżej tendencje. Młodzi twórcy, dorastający w czasach, kiedy obecność „dizajnerskich” przedmiotów jest czymś oczywistym, a konsumpcja wielkiej ilości produktów codziennością, stykają się w trakcie studiów z teoretyczną refleksją dotyczącą projektowania, która definiuje ich rolę jako opozycyjną wobec rzeczywistości nadprodukcji towarów i usług. Czytają o dizajnie konceptualnym, społecznej roli projektanta, tendencjach slow life, odrzuceniu przedmiotów w poszukiwaniu dzisiejszych form nomadyzmu, wreszcie o projektowaniu zrównoważonym i ekologicznym, gdzie przedmiot nie ma być trwały, lecz ― w miarę możliwości ― biodegradowalny. W reakcji na ową
Powrót do źródeł 6
wyraźną sprzeczność rzeczywistości i oczekiwań wyłaniają się postawy, które roboczo określiłam jako „powrót do źródeł”. Konkluzje wielu współczesnych projektantów, wynikające z ich osobistych doświadczeń, są zbieżne z obserwacjami współczesnej antropologii i socjologii, które wskazują na uzależnienie ludzi od niepotrzebnych przedmiotów, wywołujące coraz silniej zaznaczający się trend odwrotu od konsumpcji w kierunku życia prostszego, bardziej oszczędnego, a przez to pełniejszego. Owe „rzeczozmęczenie”, jak zjawisko to określa James Wallman, pojawiło się już wcześniej (by wspomnieć choćby o przedsięwzięciu samowystarczalnego życia, jakie prowadził Henry David Thoreau), jednak z pewnością uwaga, jaką współczesna myśl projektowa poświęca niechęci wobec przedmiotów, jest dość bezprecedensowa. Ów odwrót od gadżetów, służących rozrywce i przyjemności, w kierunku projektów, których celem jest stworzenie propozycji innego, „powolniejszego” stylu życia, zaznacza się w wielu realizacjach powstałych w pracowniach na kierunku Wzornictwo. Niezwykle ujmującym pod względem estetycznym przykładem projektowania zwróconego w stronę ekologii są biodegradowalne naczynia ze skorupek jajek Valentyny Hrushkevych, Maji Worwy i Izabeli Pawluśkiewicz oraz kubki z żelatyny autorstwa Valentyny Hrushkevych. Widoczne jest tu myślenie o tworzywie, które podkreśla konieczność podjęcia poszukiwań materiałów eliminujących ostatni z etapów użytkowania przedmiotów, to znaczy ich składowanie na wysypiskach śmieci. Biodegradowalne naczynia ostatecznie zrywają z rolą projektanta jako twórcy kolekcjonerskich, „dizajnerskich” przedmiotów i definiują ją na nowo jako odpowiedzialność za wprowadzenie nowych rozwiązań nastawionych na redukcję zagrożeń dla naszej planety. Tę samą ambicję zdradza projekt korków do wina Weroniki Wacławik i Katarzyny Pol, wykonanych ze starego drewna zalanego żywicą epoksydową. Obie realizacje wyraźnie podkreślają, że potrzeba tworzenia przedmiotów ekologicznych, wykorzystujących odpady lub w pełni biodegradowalnych, niekoniecznie przekłada się na projektowanie w popularnej obecnie estetyce „ekologicznej”. Obserwacja rynku produktów green jasno wskazuje, że trend ekologiczny w projektowaniu został przechwycony przez producentów żywności i innych towarów częściowo jako postawa, lecz częściej niestety jako modna estetyka. Projekty studentek zdecydowanie odwracają się od niej, poszukując mniej oczywistych rozwiązań formalnych, które wyraźnie inspiruje wytężona praca z materiałem. Efektem są przedmioty niezwykle wyszukane pod względem estetycznym, których forma sugeruje ambicje artystyczne czy bliskie myśli konceptualnej. Koncepcje slow life widoczne są także w realizacji Katarzyny Krańskiej, która podejmując zagadnienie „bezsenności” współczesnych społeczeństw, w których gospodarka neoliberalna i nacisk na konsumpcję dóbr i usług zmusza obywateli do skracania czasu poświęcanego na odpoczynek i prowadzenia coraz szybszego, intensywniejszego trybu życia, zaprojektowała stolik nocny z zestawem akcesoriów pozwalających użytkownikom na wypracowanie nawyków ułatwiających zasypianie. Praca z materiałem ― w tym
7
na studiach licencjackich i magisterskich.
prowadzi teoretyczne seminarium dyplomowe
Artystycznej. Na kierunku Wzornictwo
adiunkt w Katedrze Teorii Sztuki i Edukacji
dr Karolina Kolenda ―
przypadku drewnem ― okazała się ostatecznie tym, co najsilniej określa ten projekt. Podobnie skupione na materiałach stanowiących najbardziej podstawowe tworzywa użytkowane przez człowieka od samych początków rzemiosła są projekty butów z juty autorstwa Krzysztofa Błachuta, Witolda Cabana i Klaudii Gruszki oraz czapek ze słomy projektu Aleksandry Kroguleckiej i Julii Manderli. W realizacjach tych zaznacza się wyraźnie odejście od nowoczesnych, innowacyjnych materiałów i badanie rozwiązań w pracy z tradycyjnym materiałem: jutą czy słomą. Zastosowane formalne metody wskazują na poszukiwanie prostoty także na poziomie kształtu projektowanych przedmiotów, bowiem ich prosty, „podstawowy” kształt wydaje się niemal archaiczny, będąc jednocześnie zaprzeczeniem powszechnego we współczesnym dizajnie futurystycznego minimalizmu oraz prostych retro form nawiązujących do estetyki lat 60. Ambicja stworzenia warunków do prowadzenia życia bardziej ekologicznego, świadomego i odrzucającego przemysłową produkcję żywności jest szczególnie wyraźna w projekcie pawilonu do uprawy warzyw, umieszczonego w przestrzeni publicznej, autorstwa Anny Paluch i Marii Szczepanik. Jego celem jest nie tyle zmiana sposobu wytwarzania przedmiotów czy ich użytkowania przez indywidualnego odbiorcę, ile przekształcenie myślenia o tym, czym jest i jak powinna funkcjonować przestrzeń publiczna. Wyraźna jest tu inspiracja współczesną myślą o spółdzielczości i komunitaryzmie, która na gruncie społeczeństw zachodnioeuropejskich doprowadziła do powstania oddolnych inicjatyw, takich jak wspólna własność i użytkowanie ogródków działkowych. W stosunku do tych nadal prywatnie podejmowanych działań projekt ten jawi się jako jeszcze bardziej radykalny, może także nieco utopijny w swej koncepcji współwłasności przestrzeni publicznej, dystrybucji pracy i dóbr. Realizacje studentów kierunku Wzornictwo pozwalają dostrzec na naszym lokalnym gruncie oznaki zmian, które charakteryzują dizajn XXI wieku: zrozumienie roli projektanta we współczesnej rzeczywistości i posiłkowanie się najnowszymi technologiami przy jednoczesnym powrocie do podstawowych, tradycyjnych materiałów, a także poszukiwanie przedmiotów, których użytkowanie jest w stanie zmienić to, jak myślimy i funkcjonujemy.
Nowa identyfikacja wizualna znanej serii wydawniczej Szymon Zakrzewski PRACOWNIA KOMUNIKACJI WIZUALNEJ
Stolik nocny dla cierpiących na bezsenność Katarzyna Krańska PROJEKTOWANIE OBIEKTÓW UŻYTKOWYCH dyplom licencjacki
produkt
9
produkt
bJuty ― obuwie z juty i materiałów tapicerskich Krzysztof B łachut / Witold Caban / Klaudia Gruszka PROJEKTOWANIE PRODUKTU PRORYNKOWEGO
Habazie ― czapki wyplatane ze słomy Aleksandra Krogulecka / Julia Manderla PROJEKTOWANIE PRODUKTU PRORYNKOWEGO
W publikacji tej wyraźnie dominują przedmioty użytkowe rozumiane zarówno jako produkty mogące znaleźć się w ofercie producenta, jak i obiekty z pogranicza sztuki i dizajnu, odpowiednie na wystawy i festiwale branżowe. Studenci coraz chętniej sięgają do źródeł, korzystając z umiejętności przedstawicieli ginących zawodów rzemieślniczych, wykorzystują w swoich pracach naturalne i tradycyjne materiały poddawane obróbce cyfrowej, nierzadko łącząc je z technologią druku 3D i tworzywem sztucznym. Prezentowane projekty są zorientowane na użytkownika, zarówno w wymiarze fizycznym związanym z ergonomią i funkcją, jak i tym symbolicznym odnoszącym się do potrzeb emocjonalnych i duchowych odbiorcy. Meble pozwalające konsumentowi na indywidualizację, akcesoria i elementy wyposażenia domu, zabawki i gry edukacyjne oraz obiekty stworzone w duchu projektowania zrównoważonego wykonane z materiałów biodegradowalnych lub z trwałych długowiecznych surowców tworzą ciekawy obraz zmian zachodzących we współczesnym dizajnie.
Blaszany parawan Tomasz Barnak / Klaudia Duda KSZTAŁTOWANIE PRZESTRZENNE
Zegar dotykowy emitujący ciepło Alina Słup PROJEKTOWANIE OBIEKTÓW UŻYTKOWYCH dyplom licencjacki
Błąd projektowy ― cyfrowo zdeformowane ceramiczne kubki Natalia Kiełbasa PROJEKTOWANIE OBIEKTÓW UŻYTKOWYCH dyplom licencjacki
Taboret kuchenny z rozkładanym pulpitem Katarzyna Patalas / Katarzyna Poloczek PODSTAWY PROJEKTOWANIA KREACYJNEGO
Drewniane zatyczki do wina Katarzyna Pol / Weronika Wacławik PODSTAWY PROJEKTOWANIA KREACYJNEGO
10
Ni to pies, ni wydra ― plakat z przysłowiem Łukasz Leśniak PRACOWNIA KOMUNIKACJI WIZUALNEJ
11
produkt
12
Calethnic ― zestaw skórzanych zabawek Aleksandra Kwater / Dominika Masłowiec PROJEKTOWANIE PRODUKTU PRORYNKOWEGO
Zabawkowe pojazdy ― kredki woskowe Diana Biega DESIGN EKSPERYMENTALNY
Ero.Edu ― edukacyjna gra magnetyczna Dominika Spytek PROJEKTOWANIE PRODUKTU PROSPOŁECZNEGO 25
produkt
Astrolabium – dotykowa zabawka edukacyjna Izabela Pawluśkiewicz / Maja Worwa PROJEKTOWANIE PRODUKTU PROSPOŁECZNEGO
Coco ― pojemniki na suchą żywności wykonane z maty kokosowej Dominika Hapka / Sylwia Klecha / Natasza Mikulska PROJEKTOWANIE PRODUKTU PRORYNKOWEGO
14
Plywood ― pojemniki do przechowywania żywności wykonane ze sklejki Emilia Kubis / Jagoda Stasiak PROJEKTOWANIE PRODUKTU PRORYNKOWEGO
produkt
Taboret z regulowanymi półkami Natalia Boczkowska-Janik / Katarzyna Pol PODSTAWY PROJEKTOWANIA KREACYJNEGO
Składany taboret dla dzieci Klaudia Górska / Justyna Worytko PODSTAWY PROJEKTOWANIA KREACYJNEGO
15
Eco Form ― składana tekturowa sztaluga i siedzisko, zestaw dla dziecka Gabriela Złomańczuk PROJEKTOWANIE OBIEKTÓW UŻYTKOWYCH dyplom magisterski
Filcowe panele akustyczne Adrianna Konderak / Weronika Wacławik KSZTAŁTOWANIE PRZESTRZENNE
Millenials Table ― stół ze schowkiem ukrytym w blacie Łukasz Kowalski PROJEKTOWANIE OBIEKTÓW UŻYTKOWYCH dyplom licencjacki
Seria YTEFÄS ― taboret, lampa i zegar Łukasz Leśniak DESIGN EKSPERYMENTALNY Dango ― fotel z nasuwanymi pufami Agnieszka Kowal PROJEKTOWANIE OBIEKTÓW UŻYTKOWYCH dyplom licencjacki
17
produkt
Miska-łódka ― naczynie do przełamywania barier Szymon Zakrzewski PROJEKTOWANIE PRODUKTU PROSPOŁECZNEGO
Eko Weko ― futerał do transportu słoików Dominika Hapka PROJEKTOWANIE PRODUKTU PROSPOŁECZNEGO
Tomato ― deska do krojenia pomidorów Aleksandra Krogulecka PROJEKTOWANIE PRODUKTU PRORYNKOWEGO
Lampa ścienna Justyna Worytko KSZTAŁTOWANIE PRZESTRZENNE
Obwarzanek ― osobisty przedmiot do ogrzewania rąk Paulina Klóska / Paulina Lach PROJEKTOWANIE PRODUKTU PRORYNKOWEGO
18
Taboret balansujący Tomasz Barnak / Jarosław Czyszczoń / Klaudia Duda PODSTAWY PROJEKTOWANIA KREACYJNEGO
Taboret ze zdejmowanym siedziskiem Adrianna Konderak / Weronika Wacławik PODSTAWY PROJEKTOWANIA KREACYJNEGO
Górska przygoda – przyrodnicza gra edukacyjna Izabela Pawluśkiewicz / Natalia Szeptak PROJEKTOWANIE PRODUKTU PRORYNKOWEGO Lejek – ceramiczny filtr do oczyszczania wody deszczowej Anastasia Placec PROJEKTOWANIE PRODUKTU PROSPOŁECZNEGO
25
Portret-zawód – projekt plakatu Martyna Kowacka PRACOWNIA KOMUNIKACJI WIZUALNEJ
20
Zestaw działkowicza ― dwuczęściowy plecak z koszem wiklinowym Wioletta Michalska / Joanna Twaróg PROJEKTOWANIE PRODUKTU PRORYNKOWEGO
21
produkt
Portfel z płótna lnianego zabezpieczonego propolisem Diana Biega / Anna Chochołowicz PROJEKTOWANIE PRODUKTU PRORYNKOWEGO
Świecznik do siedmiodniowej modlitwy Wioletta Michalska DESIGN EKSPERYMENTALNY
Deska do krojenia z miskami Klaudia Kowal PROJEKTOWANIE PRODUKTU PRORYNKOWEGO
22
Cuprum ― miedziany zaparzacz do herbaty Paula Janik / Ewelina Janiszewska / Michał Borek PROJEKTOWANIE PRODUKTU PRORYNKOWEGO
Naczynia z żelatyny Valentyna Hrushkevych DESIGN EKSPERYMENTALNY
Miski ze skorupek jajek Valentyna Hrushkevych / Izabela Pawluśkiewicz / Maja Worwa PODSTAWY PROJEKTOWANIA KREACYJNEGO
AGATA WÓJCIK Nowy nomadyzm 23
Nowy nomadyzm
Kierownicze stanowisko w międzynarodowej korporacji, mieszkanie na strzeżonym nowo wybudowanym osiedlu, urządzone w sposób minimalistyczny, funkcjonalny, ale indywidualny, wakacje w Norwegii, na Islandii, w Emiratach Arabskich… Marzenia millenialsów. Jednak nie wszystkich. Coraz więcej ludzi mieszczących się w przedziale wiekowym pomiędzy dwudziestym a czterdziestym rokiem życia nie chce tak żyć, nie chce być korpoludkami, frankowiczami, niewolnikami systemu, który wtłacza ich w schemat – slave, save, retire (niewolniczo pracuj, oszczędzaj, bądź emerytem). Wolą inną drogę, własną. Dla nich najważniejsza jest wolność, niezależność i samorealizacja, możliwość wyboru, a także rozwój własnego potencjału, realizacja marzeń i pasji, poznawanie nowych kultur i ludzi. Nie chcą być trybikiem w machinie, chcą doświadczać świata i smakować życia. Więc rezygnują z pracy na etat, sprzedają większość dobytku, kupują bilet w jedną stronę i ruszają w drogę… To właśnie nowi nomadzi. Nazywani są też cyfrowymi nomadami, bo Internet jest dla nich jak powietrze, dzięki niemu i nowym technologiom mogą pracować z dowolnego miejsca na ziemi. Pojęcie współczesnego nomadyzmu można także potraktować w szerszy sposób i włączyć w nie miejskich nomadów, czyli osoby, które dzięki rozwojowi infrastruktury – tanim liniom lotniczym, szybkim połączeniom kolejowym, autostradom – mogą w jednym mieście/kraju mieszkać, a w innym pracować lub studiować. Nowi nomadzi ruszają w świat z jedną walizką/plecakiem, starają się zredukować ilość posiadanych przedmiotów, z namysłem wybierają te, które nabywają, wolą coś wypożyczyć, niż kupić. Zamiast rzeczy gromadzą wspomnienia, wrażenia, emocje. Dlatego są klientami bardzo wymagającymi, wybierającymi produkty dobrze dopasowane do ich trybu życia, sprawdzone, niezawodne, wzbudzające pozytywne emocje. Zazwyczaj zabierają ze sobą: laptop, telefon, plecak, sprzęt elektroniczny, wygodne ubranie. Przedmioty, których używają, muszą być trwałe, lekkie, nie mogą zajmować zbyt wiele miejsca w bagażu, powinny dawać możliwość złożenia lub demontażu i najlepiej, aby były wielofunkcyjne. Przedmioty w pierwszej kolejności kojarzone z nomadami to plecak lub walizka, a także inne akcesoria i gadżety przydatne w podróży. Trwały i lekki bagaż jednak nie wystarcza, powinien mieć kilka funkcji. Nomadzi już korzystają z walizki na kółkach, która może się stać hulajnogą, a po jej złożeniu zamienia się w plecak. Nie brakuje gadżetów, które pozwolą nie zawracać sobie głowy podczas długiego lotu z przesiadkami. Interesującym rozwiązaniem jest Lockee – elegancka zawieszka na bagaż, która jest zsynchronizowana
Nowy nomadyzm 24
z aplikacją w telefonie, pozwalającą śledzić drogę bagażu. Jeśli zostałby on zagubiony, firma produkująca Lockee zapewnia jego zwrot w ciągu czterdziestu ośmiu godzin. Nowi nomadzi to ludzie, którzy są zwolennikami wolnego podróżowania (slow travel), osiadają w jednym miejscu na kilka miesięcy, poznają ludzi i kulturę, robią zakupy w miejscowych sklepach. Są też zwolennikami zrównoważonego rozwoju i ekologii. Przedmiotem, który mógłby się wpasować w ich potrzeby, jest plecak projektu Wioletty Michalskiej i Joanny Twaróg. Założeniem było stworzenie plecaka wytrzymałego, lekkiego, wielofunkcyjnego i równocześnie niebanalnego w swojej formie. Składa się on z dwóch modułów – głównej kieszeni wykonanej z wodoszczelnej tkaniny i zawieszonej pod nią kieszeni z wikliny. Korzystając z tego niestandardowego materiału, projektantki nawiązały do tradycyjnego rzemiosła. Gdy wpiszemy w wyszukiwarkę na Instagramie #nomad lub #digitalnomads, zobaczymy zjawiskowe widoki – wieżowce Singapuru, dachy Barcelony, lazurowe morze w Wietnamie… Czy nomadzi naprawdę pracują? Najczęściej są to osoby samozatrudnione, prowadzące własną działalność, będące freelancerami, czasami pracują też na etacie, lecz mają możliwość pracy zdalnej. Są specjalistami z branży IT, blogerami, fotografami, tłumaczami, copywriterami, nauczycielami języków, psychologami. Często korzystają z coworkingów, czyli miejsc, w których mogą wynająć biurko lub pokój. Coworkingi powstają zazwyczaj w dużych przestrzeniach zaadaptowanych do nowych potrzeb. Nierzadko są to budynki postindustrialne – czego ciekawym przykładem jest WeWork Weihai Lu w Szanghaju, które powstało w dawnej fabryce opium. Interesujący efekt daje także adaptacja historycznych, monumentalnych budynków użyteczności publicznej – na przykład banku w Montrealu (CoCo). Wnętrza coworkingów dalekie są od korporacyjnych Cube Farm, zdecydowanie bliżej im do kawiarni, hotelowych lobby, domowych salonów. W przestrzeniach coworkingowych poza biurkami nie brakuje wygodnych kanap, puf, miejsc, gdzie można się położyć, pobujać w hamaku lub nawet poćwiczyć wspinaczkę na ściance – jak w Brooklyn Boulders w Somerville. Elementem zmieniającym atmosferę wnętrza i łagodzącym jego białą, biurową sztywność są rośliny. Studio SelgasCano we wnętrzu coworking Second Home w Lizbonie umieściło ponad tysiąc roślin – zamieniając biuro w ogród. Innowacyjną propozycją dla twórców przestrzeni coworkingowych jest Greenco – praca dyplomowa Anety Laski – koncepcja umożliwiająca pracę blisko natury, w otoczeniu zieleni. Autorka osiągnęła w tym projekcie efekt stopienia przestrzeni coworkingu z otaczającym go ogrodem, łąką. Projektantka nie tylko wprowadziła do wnętrza naturę w formie ogrodów wertykalnych czy obudowanych architekturą drzew, lecz dzięki formie dachu i umieszczeniu na nim trawnika, na który można wejść, stworzyła wrażenie wyłaniania się założenia architektonicznego z ziemi. W Greenco można pracować w przeszklonym wnętrzu lub na zewnątrz przy stacjach roboczych, składających się z elementów pozwalających użytkownikowi na dużą kreatywność.
na kierunku Wzornictwo.
i jest promotorem części teoretycznej dyplomów
Artystycznej. Wykłada przedmiot Historia dizajnu
adiunkt w Katedrze Teorii Sztuki i Edukacji
dr Agata Wójcik ― 25
Wirtualni nomadzi w podróż nie zabierają mebli, przemieszczają się zbyt często i na duże odległości, ale miejscy nomadzi, wędrujący co jakiś czas pomiędzy miejscem, gdzie pracują lub studiują, a domem rodzinnym, zabierają ze sobą najpotrzebniejsze sprzęty. Czym powinny się cechować nomadyczne meble? Najlepiej, aby były wielofunkcyjne, trwałe, dające możliwość demontażu, łatwe w transporcie. Nomadka i projektantka Elena Bompani zaproponowała dla podróżników zestaw Itaca z drewna bukowego, płótna i skórzanych pasów, który mieści się w torbie podróżnej. Możemy z niego złożyć łóżko, półkę, wieszak na ubrania, stołek i stolik. Temat mobilności powraca w projektach duetu chmara. rosinke (Anna Rosinke i Maciej Chmara). W projekcie 2,5 3 dizajnerzy nawiązali do pojawiających się w latach 60. i 70. koncepcji stworzenia przestrzeni modułowej – jest on reinterpretacją projektu z serii Nomad Furniture Victora Papanka i Jamesa Hennesseya. Na powierzchni o wymiarach 2,5 × 2,5 × 2,5 m w ciągu godziny można zmontować intymną przestrzeń, pozwalającą na samodzielną egzystencję, złożoną z łóżka, wielofunkcyjnego stolika, krzesła, szafek, półek. W kontekst nomadycznych mebli wpisuje się projekt dyplomowy Agnieszki Kowal Fotel DANGO. Zamierzeniem projektantki było stworzenie mebla mobilnego i lekkiego, który zastąpiłby trudne w transporcie kanapy czy duże fotele. Stelaż mebla powstał z giętej sklejki, użyto także techniki perforacji wykonywanych przez ploter. Siedzisko i oparcie mebla to dwie pufy w kolorze „millennial pink”, które mogą się przekształcić w samodzielne siedziska. Całość spinają pasy ze skóry, które stają się podłokietnikami. Projekt jest silnie inspirowany japońskim minimalizmem i sposobem siedzenia blisko ziemi. Szacuje się, że do roku 2035 cyfrowymi nomadami będzie nawet miliard ludzi na świecie. Trend ten, jak wskazuje wiele czynników, ma tendencję rosnącą. Coraz więcej millenialsów wybiera pracę na własny rachunek, co ułatwiają powstające platformy pomagające pracodawcom wyszukiwać freelancerów, łączenie podróży i pracy umożliwiają rozwijające się przestrzenie coworkingowe, a także colivingowe. Firmy również zauważają coraz częściej zyski płynące z możliwości dania pracownikom większej swobody w zarządzaniu czasem pracy i decydują się na pracę zdalną oraz workation – czyli łączenie pracy i wyjazdów całego zespoły pracowników. Z przeprowadzonych pośród nomadów badań wynika, że prawie połowa z nich (47%) twierdzi, że nawet po założeniu rodziny mają zamiar nadal prowadzić taki tryb życia. Zwyżkowanie tego trendu wyczuwają wielkie koncerny. W lutym 2017 roku IKEA wypuściła na rynek kolekcję PS 2017, którą tak reklamowano klientom: „IKEA PS jest dla kochających niezależność. Dla wolnomyślicieli, którzy nie chcą żyć wyłącznie pracą, a konwenansom mówią zdecydowane NIE. Bez pytania o zgodę czy aprobatę. Wybierają wolność i wszystkie związane z nią możliwości”.
24
Greenco ― pawilon coworkingowy Aneta Laska PROJEKTOWANIE PRZESTRZENI dyplom magisterski
przestrzeń
25
przestrzeń
Projektowanie małej architektury miejskiej i elementów wyposażenia przestrzeni publicznej stanowi silne uzupełnienie działań z dziedziny wzornictwa realizowanych przez studentów. Tymczasowe pawilony rekreacyjne, interaktywne instalacje, place zabaw, modułowe meble miejskie oraz przestrzenie integracji i aktywizacji mieszkańców to duża część zainteresowań przyszłych projektantów studiujących na kierunku Wzornictwo. Prezentowane koncepcje wpisują się w nowe trendy we współczesnej architekturze, dla której centrum zainteresowania to użytkownik, a nie globalny plan zagospodarowania czy chęć realizacji wielkiej wizji architekta. Mniejsza skala interwencji projektowych pozwala precyzyjnie rozwiązywać konkretne problemy w wymiarze lokalnym, a także daje możliwość lepszego dopracowania detali i dostosowania realizacji do potrzeb konkretnej grupy użytkowników.
28
Miejski pawilon do uprawy warzyw Anna Paluch / Maria Szczepanik MAŁA ARCHITEKTURA W PRZESTRZENI PUBLICZNEJ
29
przestrzeń
30
Box’n’Roll ― modułowy obiekt do nauki jazdy na rolkach Damian Turek PROJEKTOWANIE PRZESTRZENI dyplom magisterski
31
przestrzeń
32
Ścieżka edukacyjno-rekreacyjna na obszarze Łąk Nowohuckich Ewa Krawiec / Martyna Wróblewska MAŁA ARCHITEKTURA W PRZESTRZENI PUBLICZNEJ
33
przestrzeń
34
przestrzeń
Urban Grid ― system mebli miejskich Gabriela Sowa PROJEKTOWANIE PRZESTRZENI dyplom magisterski
35
Zadaszony pawilon modułowy. Plac przed Gmachem Głównym MNK w Krakowie Edhar Shvets / Mateusz Saks-Dąbkowski PROJEKTOWANIE PRODUKTU PRORYNKOWEGO
36
Instalacja przestrzenna Plac przed Gmachem Gล รณwnym MNK w Krakowie Emilia Kubis / Szymon Zakrzewski PROJEKTOWANIE PRODUKTU PRORYNKOWEGO
przestrzeń 37
Miejska woliera dla motyli Martyna Gadziała PROJEKTOWANIE PRZESTRZENI dyplom magisterski
38
System perforowanych ekranów zacieniających Plac przed Gmachem Głównym MNK w Krakowie Iwona Płoskonka PROJEKTOWANIE PRODUKTU PRORYNKOWEGO
Balans – interaktywna instalacja do miejskich przestrzeni rekreacyjnych Urszula Grad PROJEKTOWANIE PRZESTRZENI dyplom magisterski
przestrzeń 39
Instalacja „Jaskinie”. Plac przed Gmachem Głównym MNK w Krakowie Kamil Kukułka / Inga Krawiec PROJEKTOWANIE PRODUKTU PRORYNKOWEGO
40
System zadaszenia modułowego. Plac przed Gmachem Głównym MNK w Krakowie Łukasz Leśniak / Anastasia Placec PROJEKTOWANIE PRODUKTU PRORYNKOWEGO
MARCIN KLAG Hybrydyzacja codzienności 41
Hybrydyzacja codzienności
Rozpoczynając jakąś pracę projektową, zaczynamy od określenia grupy docelowej, przeprowadzenia ankiety, znalezienia odpowiednich badań społecznych. Są grupy odbiorców scharakteryzowane przez psychologów i socjologów bardzo dokładnie, ale i w ich obrębie nie wszyscy są jednakowi. Większość przejawia konkretne typy zachowań, ale różnice są widoczne. To znane przekleństwo statystyki, niebezpieczeństwo uogólnień, z którego powinniśmy zdawać sobie sprawę. Często nawet jedna osoba ma odmienne potrzeby w zależności od sytuacji, nastroju czy pory roku. Dla takich potrzeb powstają przedmioty łączące różne funkcje, na przykład kolekcje mody smart but casual, szykowne, ale niezobowiązujące, kubek na kawę, który jest termosem, czy słodycze bez cukru. Mamy eleganckie buty na sportowej podeszwie lub adidasy na obcasach ze złotymi aplikacjami, terenowe limuzyny i wyścigowe auta miejskie. To dziwne pomieszanie porządków ― hybrydy. Kwiatek do kożucha? Oświeceniowy racjonalizm, a za nim modernistyczny funkcjonalizm kładły nacisk na specjalizację i dążyły do nazwania i katalogowania rzeczy, zjawisk i ludzi, do precyzyjnej demarkacji dziedzin. Fizyka, chemia, biologia, geologia, astronomia ― każda dyscyplina miała swoistą metodę i osobny zbiór danych. W przypadku sztuki było podobnie. Malarstwo było od farby na płótnie lub tynku, rzeźba stała na postumencie, a przedstawienie odbywało się na scenie teatru. Strzemiński w swym unistycznym podziale dotarł do radykalnego twierdzenia, definiując malarstwo wyłącznie jako jednoczesność wrażenia wzrokowego, rzeźbę jako podział przestrzeni, bez dynamiki, która jest właściwa teatrowi itd. Sztuka sobie, design sobie. Przez ostatnie kilkadziesiąt lat wiele się zmieniło. Biochemia, fizyka przemian chemicznych i wiele innych przykładów współpracy na stykach dziedzin naukowych przynoszą nowe poznanie, postęp. Podobnie w sztuce mieszają się porządki. Malarze budują przestrzenne struktury, rzeźbiarze działają parateatralnie, aktorzy tworzą ruchome obrazy, dizajnerzy zajmują się sztuką, artyści sięgają po narzędzia projektowe. Powstają hybrydy. Nie są one niczym nowym, w świecie idei kultury istnieją od lat. Kiedyś jako połączenia zwierząt fantastycznych i tych prawdziwych, jak muły. Techniczne hybrydy sprzed lat czasem wywołują uśmiech: motorower, motolotnia, spódnicospodnie, meblościanka, widelcołyżka, torboplecak, pszenżyto, szampon 2w1 czy rozkładana sofa. Przykłady z przeszłości można mnożyć, ale współcześnie jest ich jeszcze więcej. Pojawiają się na styku różnych kultur, potrzeb, przyzwyczajeń. Jaka może być przyczyna popularności hybryd? Może sprawiła to większa mobilność ludzi i wynikająca z niej potrzeba użytkowania wielofunk-
Hybrydyzacja codzienności 42
cyjnych przedmiotów, które łatwo można przenosić? A może stoi za tym ludzka potrzeba komfortu, wyzwolona z ograniczeń konwenansu, fakt, że do pracy nie trzeba chodzić koniecznie w wykrochmalonym kołnierzyku? Nowe technologie pozwalają na więcej dzięki nowym materiałom czy sposobom formowania. A może jej motorem są nowe przyzwyczajenia ludzi, którzy mają życie lepsze niż kiedykolwiek, nie chcą rezygnować z komfortu podczas koniecznych, a dotychczas nieprzyjemnych czynności? A może chęć, czy potrzeba, osiągnięcia jakichś efektów mimo redukcji kosztów, zatem za pomocą innego tańszego, ale zapożyczonego skądinąd sposobu? Czy może komputery przyzwyczajają nas do tego, że od jednego przedmiotu wymagamy, by pomagał w pracy, kontaktach z rodziną i znajomymi i dawał rozrywkę? Zapewne wszystko to składa się na popularność hybrydowych rozwiązań. Wreszcie: czy na hybrydyzację świata może wpływać sama metodyka dizajnu? Dizajn jest specjalnością łączącą człowieka-użytkownika z technologią, której ma używać. Ważna jest tu relacja zwrotna między technologią a człowiekiem ― niezależnie od tego, czy chodzi o prostą technologię budowy młotka, czy skomplikowany układ sterowanych dotykowym ekranem urządzeń medycznych. To oznacza, że projektowanie jest działaniem granicznym, na styku światów. Co najmniej dwóch, ale tak naprawdę łączącym wiele uniwersów specjalności naukowych, technicznych, ekonomicznych. Samo łączenie różnych spojrzeń na daną tematykę powoduje nieoczekiwane skojarzenia. Często pojawiają się na pierwszy rzut oka wykluczające się potrzeby, które próbuje się w projekcie pogodzić. Dodatkowo oczekuje się od dizajnu, że będzie wspierał sprzedaż, dawał impuls do posiadania danego przedmiotu, zatem powinien zaproponować coś nowego, co wniesie tak zwaną wartość dodaną, dodatkową funkcję, a jednocześnie zmniejszy koszt. Trudno uniknąć kombinacji różnych elementów. Ponadto na innym poziomie następuje przenikanie się dwuwymiarowego projektowania z tym trójwymiarowym na wielu płaszczyznach. Gdy projektuje się system identyfikacji wizualnej wewnątrz dużych obiektów czy w miastach, siłą rzeczy projektowanie komunikacji wizualnej przenika do przestrzeni trójwymiarowej i trzeba brać pod uwagę nie tylko przestrzenny aspekt realizacji, ale często rozważa się dynamiczne zmiany związane z przemieszczaniem się człowieka względem komunikatu. Także wszelkie pulpity sterownicze czy ekrany dotykowe to nie tylko 2D, ale jest to projektowanie procesu użytkowego, czyli interakcji rozłożonej w konkretnym czasie, trochę jak reżyseria spektaklu telewizyjnego. Spotykamy się z czasopismami, które za pomocą tabletu pokazują dodatkowe treści w wirtualnej rzeczywistości. W projektowaniu książek, nie tylko tych dla dzieci, często coraz istotniejszą rolę odgrywa ich fizyczność, to, że wolumin nie jest tylko nośnikiem tekstu pisanego, ale przedmiotem, który cały jest komunikatem. Wydaje się, że metodologia dizajnu nieuniknienie sprzyja powstawaniu hybryd i to na różnych płaszczyznach. Istotny jest namysł nad tym, czym one są i jak to, co jest naturalną tendencją, twórczo i pożytecznie wykorzystać.
i Analizy Wyzwań Projektowych.
prowadzi zajęcia z Projektowania
i Projektowania Wizualnego,
kierownik Katedry Wzornictwa
dr Marcin Klag ― 43
Jakie zatem możemy wyróżnić aspekty hybrydyzacji? → projektowanie hybrydowych przedmiotów, takich jak kopiarka-skaner czy radio z budzikiem, zegarek z kalkulatorem itp. To częsta praktyka, stosowana z powodzeniem; → przenikanie się specjalności projektowych: grafika i produkt, produkt i przestrzeń, grafika i przestrzeń, produkt i architektura. Metodologie są zbliżone, różnice skali i materiałów można opanować, dzięki stu- diom własnym lub konsultacji specjalistów pokrewnych dziedzin; → łączenie dizajnu z antyrynkowym spojrzeniem ― postulowane przez Victora Papanka zaniechanie projektowania z takim podejściem, które zakłada procesy promujące kreatywność użytkownika i krytyczne spojrzenie na konsumenckie szaleństwo współczesności; → projektowanie z wykorzystaniem istniejących już przedmiotów po przez dodanie im funkcji za pomocą różnych elementów, nakładek i dodatków modyfikujących; → tworzenie hybryd wykorzystujących ludzkie naturalne skłonności do przekazywania treści, projektowania zachowań. Dobrym przykładem jest tu zjawisko gamifikacji pracy czy relacji lojalnościowych klientów z firmami; → hybrydowe projektowanie dla osób sprawnych i z niepełnosprawno- ściami jednocześnie, zwane dizajnem uniwersalnym ― takie połącze- nie celów przynosi nową jakość, zwykle z korzyścią dla projektu. Przez nasze pracownie przewinęło się wiele projektów hybrydowych. Jeden wykorzystywał smartfon jako rzutnik do usypiających projekcji, inny proponował walizkę, która po przeprowadzce stawała się szafą, jeszcze inny inkubator dla kurcząt, który mógł być przekształcony w pojemnik na przydatne drobiazgi. Była gra, która łączyła rzeczywistość wirtualną z grą karcianą, wykonaną analogowo w technice klasycznej grafiki. Powstała zastawa stołowa, która będąc równocześnie grą, stawała się narzędziem budowania relacji rodzinnych poprzez zabawę. Zdarzały się projekty udane i takie nie całkiem trafione, ale najczęściej wywoływały one ciekawą dyskusję, ponieważ miały potencjał zainteresowania odbiorcy. Warto z uwagą i namysłem oraz świadomością istnienia rozwiązań hybrydowych przystępować do pracy nad projektami. Hybrydy pojawiają się coraz częściej. Nie wydaje się, aby można było uniknąć hybrydyzacji i nie ma sensu uporczywie bronić poglądu, że nie powinno się mieszać różnych dyscyplin. Elastyczność i przekraczanie granic dziedzin stały się cenne we współczesnym świecie i wnoszą dodatkową wartość do projektów.
UNIWERSYTET PEDAGOGICZNY IM. KEN W KRAKOWIE WYDZIAŁ SZTUKI ul. Mazowiecka 43 30-019 Kraków tel: (012)6626672 e-mail: insztuki@up.krakow.pl www.wydzialsztuki.up.krakow.pl Dziekan dr hab. Alicja Panasiewicz, prof. UP INSTYTUT GRAFIKI I WZORNICTWA Dyrektor prof. dr hab. Grażyna Brylewska KATEDRA WZORNICTWA I PROJEKTOWANIA WIZUALNEGO Kierownik dr Marcin Klag
Wydawca Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie Wydział Sztuki Redakcja Dominik Lisik Projekt graficzny i skład Monika Chrabąszcz-Tarkowska Zdjęcia Marzena Kolarz Korekta Joanna Myśliwiec Druk Drukarnia Leyko Dziękujemy pracownikom Wydziału Sztuki oraz przedstawicielom władz Uniwersytetu, którzy przyczynili się do powstania tego katalogu.