WOI autoroute, Getelinie by Monique Swinnen

Toeristische

autoroute Wereldoorlog I Getelinie

Leefdaal

Korbeek-Dijle

St. Joris-Weert

Vaalbeek

LEUVEN

Haasrode

Kessel-Lo

Putkapel

Blanden

down lo de ro ad ut op gp e s!

OUD-HEVERLEE

HERENT

Wijgmaal

S EN

Mollendaal 0

Opvelp

BIERBEEK

Lovenjoel

Pellenberg

Linden

HOLSBEEK

Korbeek-Lo

9 N1 23

EG AP PELW

HORS TSTRAAT

2 km

LUBBEEK

Meldert

Willebringen

Vertrijk

DIESTSE STEENWEG

Langdorp

Hoksem

E40

Kerkom

Sint-Joris-Winge

Roosbeek

PANN E STR.

VISS

HTEN LAAN

Bost

AANDORENSTR.

16 GROTE MARKT 15 IJ

Hakendover

SINT-TRUID ENSESTEE NWEG

VELDBORNSTRAAT ALEXIANENWEG PIEPELBOOMSTR. AMBAC PASTOR STR.

WIJNGAARDENSTR.

Kaggevinne

TURNHOUTSEBAAN

E PS TR.

Orsmaal

14 13

HALEN

E314

ZITTAARDSTRAAT

S TR

6 TRA S LINI E

ROT EM

S TR.

Helen-Bos

Dormaal

WE I

S IN

GROTE MARKT

A GL

STR.

BR E

EN W

EER

Runkelen

NSM

Halmaal

Wilderen

Duras

SW E

Halle-Booienhoven

E STE

Grazen

GEETBETS

Donk

ZWARTE DUIVELSSTRAAT

ULE

Linkhout

SCH

Meldert

STAAT SBAA N

T-T RUI DEN S

ZOUTLEEUW

STEENWEG TIE NSE

Budingen

Hogen

HALENSESTRAAT

FONTEINSTRAAT

Zelk

Zelem

DORPSSTRAAT

STE ENW EG O PK OR TE NA KE N

ORSMAALSTR.

Neerhespen

ESTEENW

Wange

Overhespen

UIDENS

GE NN

KORTENAKEN

Melkwezer

AAN

Schaffen

B ZEL WE

Deurne

VAN ZURPELEDIJK SCHANSSTRAAT

Webbekom

ZEL

Loksbergen

Drieslinter

LINTER

SINT-TR

Wommersom

Eliksem

Ransberg

Neerlinter

Waanrode

Assent

DIEST

AN TBA POS

AAT VR STR DE RO 3 PATER DAEMSSTRAAT

SCHOONAERDE

T TRAA IJS KLA P P

Engsbergen

ZANDSTR. DOR PSS TR.

Molenstede

Oplinter

Hoeleden

Sint-Margriete-Houtem

EG EENW EST RS

HOUTEMSTRAAT

WOLMARKT BEAUDUINSTRAAT

TIENEN

ENSESTW.

BUNSBEEKSTR.

AK EN

Vissenaken

Zuurbemde

Bunsbeek

Glabbeek

N10

REPP

Kersbeek-Miskom

Molenbeek-Wersbeek

Kapellen

Okselaar Averbode

SCHERPENHEUVEL

Zichem

BEKKEVOORT

Dorshage

Meensel

Wever

B SE

N AA

Schoonderbuken

E ST TE

TIELT-WINGE

Messelbroek

TRAAT MAA SS

Attenrode

Oorbeek

Kumtich

Breisem

Binkom

KAPELLEKE

EN TE ES

Kiezegem

NS VE

G WE

F REE ND

MO LE

Rillaar

NS E BA AN HAL E

ROESELBERG MO TBRO E KSTRAAT KASTEELDREEF

BOUTERSEM Butsel

Neervelp

K OE BR

Houwaart

Nieuwrode

Sint-Bernard

AA UW HO

Sint-Pieters-Rode Kortrijk Dutsel

D IESTSE STEENW GASTHUIS- DIESTSESTRAAT EG STRAAT

DORPSSTRAAT

Gelrode

S G EN 24 EWE UV OD LE

TE ES

WE EN

Gijmel

Testelt

EL TS ES T

AARSCHOT

1 N 2ELISABETHLAAN ALBERTLAAN

PASTOOR DERGENTSTRAAT

Betekom

GELRODESEBAAN ELAAR VLASS

E NW

E TE ES

STEENWEG OP NIEUWRODE BENINK SSTRA AT

UV LE

Wezemaal

Baal

Heikant

ROTSELAAR

Werchter

TREMELO

BEGIJNENDIJK

T OR VO

ST TE

AT FSTRA

St-Agatha-Rode

Neerijse

Winksele

A2 Egenhoven E40

BERTEM

Delle

Tildonk

Wakkerzeel

Ninde

Grootlo

Wolfsdonk

R. ST

HO WATER

LDENBERG

Buken

IJ L E

Meer info: WayPoint Leuven Diestsesteenweg 31, Kessel-Lo (Leuven) 016 26 22 80 www.waypointleuven.be E

Loonbeek

eek

eltem-Beisem

lst

HAACHT

Sint-Adriaan

Wespelaar

ERBEEK

KEERBERGEN

MBE

Schriek

Ramsel

EL R

Pijpelheide

RODESTRAAT

Houtvenne

EB AA N

PAST TR . ORIES

DIJK

N1 EM

RAA

Wil je deze autoroute downloaden op je gps? Volg de handleiding op www.toerismevlaamsbrabant.be! Je hebt geen GPS of het lukt je niet om de route op je GPS te plaatsen? Bij WayPoint Leuven, Diestsesteenweg 31, Kessel-Lo (Leuven) kan je een GPS huren waarmee je deze routes kan volgen. VI SSEN AK

ESTW. KS EE TORE NST RAAT TW. SE S

EGSTRA

OPLIN

PEE R

ENR ODESTR.

TE HOU

SPOORW

G WE

T AT

AA T

EN STE

WINGERSTRAAT GLABB

N S T R.

BO SS TR

INGE TSE HO

W NS

E GRO

R. ST DE

N-

W T-JORISSIN

OP W. ST SC AAR

KEIBE R GSTRA AT

OOSTELIJKE R I N

HEIR BAAN

AAT

AAN SEB EL ST VINNENHOEKSTR

AN BA SE EL M OSSTRAAT

WE N BAA

ST RA AT

E UTS

NHO TUR

STR A RAAT

NI EUWE DIJK

EG SEW EM EN

T AA TR NS

WE GS TRA

KST R AAT KER . STR NTE OE

GIDS

TRAAT LKS KO

2 25 D

OS SE N

N7 R. ST EN STE SPOORWEGSTR.

uitgave van Toerisme Vlaams-Brabant vzw i.s.m. Toerisme Dijleland vzw en Toerisme Hageland vzw Provincieplein 1 3010 Leuven 016 26 76 20

4/12/14 09:35

T R A AT

GS B ER KE I

colofon WOI Autoroute Getelinie is een

autoroute Lengte: Ongeveer 125 km Vertrekpunt: Parking Demervallei, Aarschot Infoborden: In de tekst worden infoborden vermeld van de fietsroutes Dijlelinie en Getelinie. Vermits de autoroute regelmatig afwijkt van deze fietsroutes worden niet alle infoborden van de fietstochten bezocht. Horeca: Diverse horecazaken langs de route

100 jaar na WOI vindt Provincie Vlaams-Brabant het zinvol om de VlaamsBrabantse gebeurtenissen in de Eerste Wereldoorlog terug te bezoeken. We zijn er immers van overtuigd dat de ervaringen uit ’14-’18 nog steeds een fundamentele betekenis hebben in onze maatschappij en een waardige nagedachtenis verdienen. De provincie wil dan ook haar steentje bijdragen om het oorlogsverleden en het bijhorende erfgoed voor een breed publiek toegankelijk te maken. Ook met de auto of de moto kan je nu het oorlogslandschap gaan ontdekken. De twee routes, Dijlelinie en Getelinie, nemen je mee naar de belangrijkste oorlogsbezienswaardigheden.

toerisme@vlaamsbrabant.be www.toerismevlaamsbrabant.be Verantwoordelijke uitgever Wim Bergé

Hoewel de ‘Groote Oorlog’ vaak geassocieerd wordt met de gevechten aan de IJzer, is er immers ook in Vlaams-Brabant stevig gestreden. In de regionale herinnering leven vooral gevechten aan de Gete en de Dijle, alsook de Duitse represailles in Leuven, Aarschot en Zemst. Bovendien had de oorlog overal een zware impact op nagenoeg elk aspect van het dagelijkse leven.

Eindredactie Bruno Borremans Eline Smekens

Monique Swinnen, Gedeputeerde & Voorzitter Toerisme Vlaams-Brabant

Urbain Radelet Foto’s Toerisme Hageland Toerisme Aarschot Toerisme Linter Toerisme Rotselaar Toerisme Tienen Museum Slag der Zilveren Helmen Harrie Spelmans Illustrated War News www.dengrootenoorlog.nl Jean Pecher (Liberaal Archief Gent)

HAGELANDLUS OOST def.indd 1

Toerisme Zoutleeuw

PROEF HET

Hageland VLAAMS-BRABANT

W W W. H AG E L A N D. B E Hageland_POS_Bache_3000x600.indd 1

30/05/11 14:45

De Eerste Wereldoorlog begon voor België op 4 augustus 1914. Twee dagen eerder had Duitsland aan België een vrije doortocht naar Frankrijk geëist. Als het Duitse leger ongehinderd over Belgisch grondgebied zou mogen marcheren zouden de Belgen zelf ongemoeid worden gelaten. België reageerde verontwaardigd en benadrukte haar neutraliteit. Na de Duitse inval op 4 augustus 1914 en de val van Luik, besloot het Belgische leger zich terug te trekken in het Hageland, waar een opeenvolging van rivieren (de Velpe, de Kleine Gete, de Grote Gete en de Dijle), de ertussen gelegen heuvelruggen en een uitgebreid net van verbindingswegen een geschikt slagveld vormden om een vertragend gevecht tegen de Duitsers te voeren. Leuven deed dienst als commandopost en uitvalsbasis, verdeelcentrum voor bevoorrading en zou de doorgangspoort zijn voor de terugtrekkende beweging naar Antwerpen indien de verdediging onhoudbaar werd. Hoewel met de Slag der Zilveren Helmen bij Halen (12 augustus 1914) een overwinning werd geboekt op het Duitse leger, was het succes van korte duur. Het Belgische leger zou op 18 augustus 1914 in de Slag op de Zeven Zillen zware verliezen lijden in Oplinter, Sint-Margriete-Houtem en Grimde. Diezelfde dag nog vertrokken vanuit Leuven Belgische troepen om Aarschot te verdedigen. In de ochtend van 19 augustus 1914 werden de oprukkende Duitse troepen even opgehouden, maar al snel bleek de overmacht te groot. De legerleiding besloot de Belgische troepen terug te trekken. Ze verlieten de stad onder hevig vuur die het leven kostten aan een 120-tal militairen. In hun doortocht door Aarschot spaarden de Duitse troepen niemand, zeker toen de Duitse kolonel Stenger werd neergeschoten op de Grote Markt. 480 huizen werden afgebrand en 171 burgers kwamen om. De app. ’Martelaarsteden’ loodst je langs de Aarschotse plaatsen waar in 1914 deze gruwel plaatsvond. Per locatie krijg je een verhaal, aangevuld met foto’s van vroeger en nu. Zo zie je in een oogopslag wat er sindsdien veranderde. Je kan de app. gebruiken in elk van de drie Vlaamse Martelaarsteden: Aarschot, Leuven en Dendermonde. De app. is gratis beschikbaar in de app. store en de Google Play store. De applicatie is een onderdeel van het project ‘Onderweg naar Flanders Fields’, de herdenkingsactiviteiten in het kader van de Groote Oorlog.

AARSCHOT Aarschot is één van de Martelaarsteden: zeven steden in Vlaanderen en Wallonië die bijzonder zwaar getroffen werden tijdens de Duitse opmars in 1914.

Meer info hierover vind je op www.martelaarsteden.be.

Na de gevechten in Ourodenberg op 19 augustus 1914 zet het Duitse leger zijn optocht verder en valt Aarschot binnen om vandaar hun opmars naar Leuven verder te zetten. Kolonel Stenger neemt zijn intrek in het huis van de burgemeester. Rond zes uur ’s avonds vindt er een hevig geweersalvo plaats waarbij de kolonel op het balkon wordt doodgeschoten. Hierop beginnen de Duitsers een wilde zoektocht naar Belgische vrijschutters. Huizen worden in brand gestoken en vluchtende burgers vastgehouden op de Grote Markt. 4

Rechts het balkon waar kolonel Stenger werd doodgeschoten

De Duitse soldaten nemen een groep van jongens en mannen apart, brengen ze met opgeheven handen naar de Leuvensesteenweg en executeren ze. Even later wordt een tweede groep ook naar de Leuvensesteenweg gebracht, waar nu de Sint-Rochuskapel staat. Op 19 en 20 augustus 1914 werden in Aarschot 171 burgers neergeschoten, waarvan er liefst 75 werden gefusilleerd. Als je de Grote Markt wil bezoeken, laat je de auto best achter op de parking en wandel je het centrum in.

1 GROTE MARKT (INFOBORD 2, DIJLELINIE) In het bankgebouw, op de hoek met de Martelarenstraat, woonde in 1914 Jozef Tielemans, brouwer en burgemeester van Aarschot. Aan de marktzijde had het huis een balkon waarop zich het drama voltrok dat aan 171 Aarschottenaren het leven zou kosten. Burgemeester Tielemans werd verantwoordelijk gehouden en gefusilleerd. Vele verwoestingen, bedreigingen en mishandelingen volgden. • Rij de parking Demervallei af richting Rillaar • Aan T-splitsing links (Diestsestraat) • Aan T-splitsing rechts (Diestsesteenweg) • Volg Diestsesteenweg • Aan verkeerslichten rechtdoor (Diestsesteenweg)

2 RILLAAR Op 19 augustus 1914 trokken de, in Scherpenheuvel gelegerde, Duitse troepen naar Rillaar. Nabij de kerk bevond zich een vooruitgeschoven post van het Belgische leger. Voor de Duitse verkennersploeg de Belgen kon opmerken werden drie van de zes verkenners

uitgeschakeld. De Duitse batterijen namen hierop Rillaar onder vuur. • Na de Sint-Niklaaskerk links (Molendreef) • Aan T-splitsing links (Langestraat) • Langestraat gaat over in Maasstraat

SCHERPENHEUVELZICHEM • Volg Maasstraat tot aan kruispunt • Aan kruispunt links (Pannestraat) • Aan T-splitsing rechts (Testeltsebaan) • Aan T-splitsing links richting Testelt (Dijk) • Rij brug over • Links aanhouden • Eerste straat rechts richting Averbode (Pastoriestraat) • Rij spoorweg over • Pastoriestraat gaat over in Monseigneur Bremsstraat • Monseigneur Bremsstraat gaat over in PlaatsVondel • Plaats-Vondel gaat over in Voort • Voort gaat over in Testeltsesteenweg • Aan verkeerslichten rechts richting Scherpenheuvel (Westelsebaan) • Als je aan de verkeerslichten echter even rechtdoor rijdt kan je even de Abdij van Averbode bewonderen. Op het kerkhof van de norbertijnenabdij ligt Ernest Claes begraven. Naast zijn bekende streekromans schreef hij ook zijn ervaringen uit de Eerste Wereldoorlog neer. Geniet van een ijsje van het IJsroosje of het Melkijsje in de Abdijstraat, ook wel Likdreef genaamd. • Keer terug tot aan de Westelsebaan • Ga links richting Scherpenheuvel (Westelsebaan) • Links richting Molenstede (Vorststraat) • Rechts aanhouden (Reppelsebaan) • Aan rotonde tweede afslag rechts (Steenweg op Molenstede)

DIEST • Steenweg op Molenstede gaat over in Reppelsebaan • Rij Sint-Jozefkerk voorbij (Dorpsstraat) • Eerste straat links (Zandstraat) • Aan kruispunt rechtdoor (Klappijstraat) • Klappijstraat gaat over in Rodestraat

3 SCHAFFEN In 1915 onteigenden de Duitsers een terrein van 40ha in de gemeente Schaffen, tegen de flanken van de Rodeberg, en bouwden er een vliegveld op voor Duitse piloten in opleiding. Na de nederlaag van de Duitsers op 11 november 1918 werd het vliegveld geplunderd en totaal vernield. Later nam het Belgisch Vliegwezen het vliegveld in bezit. • Aan kruispunt rechtdoor (Vroentestraat) • Rij spoorweg over • Aan rotonde derde afslag rechts (Pater Daemsstraat) • In de Pater Daemsstraat rechts aanhouden • Aan T-splitsing rechts (Kerkstraat) • Na de Sint-Hubertuskerk aan Y-splitsing rechts • Volgende straat links (Sint-Hubertusplein) • Volgende straat weer links (Sint-Hubertusplein) • Eerste straat rechts (Molenstraat) • Eerste straat rechts (Postbaan) • Aan T-splitsing links (Zelemseweg) • Zelemseweg volgen tot aan spoorweg • Rij spoorweg over

HALEN Het Duitse aanvalsplan stond of viel met snelheid. De Duitsers wilden Frankrijk verslaan voor Rusland zijn gigantische leger gemobiliseerd had. In hun oorlogsplan hadden ze voorzien om binnen de drie dagen door België te zijn. Na een eerste mislukte doorbraak in OrsmaalGussenhoven op 10 augustus 1914 besloot het Duitse commando in Halen een nieuwe doorbraakpoging te wagen. Op 12 augustus 1914 kwam het tot een bloedig gevecht dat bekend werd als “De Slag der Zilveren Helmen”. De Duitsers lieten in hun overmoed hun ruiterij chargeren tegen de Belgische cavaleriedivisie, dat afgestegen vocht, en leden hierbij veel verliezen. In het totale verloop van de Eerste Wereldoorlog was dit slechts een kleine veldslag met aan beide zijden enkele honderden doden, zeker in vergelijking met de latere gevechten aan het Westelijk Front rond Ieper, aan de Somme en Verdun waarbij miljoenen slachtoffers vielen. Toch heeft deze veldslag geschiedenis gemaakt omdat het duidelijk werd dat charges door de cavalerie met sabel en lans afgestopt kunnen worden wanneer de tegenstander met moderne vuurwapens een verdedigende stelling inneemt. Het verdere verloop van de Eerste Wereldoorlog aan het westelijk front toonde aan dat de cavalerie van weinig waarde meer was. De strijd aan het westelijk front werd voortaan voornamelijk in loopgraven gevoerd door de infanterie, met overheersende artillerie op de achtergrond.

Koning Albert I (tweede van rechts) schouwt zijn troepen

• Zelemseweg gaat over in Gennepstraat • Aan rotonde tweede afslag rechts (Dorpstraat) • Dorpstraat gaat over in Schansstraat • Schansstraat gaat over in Halensestraat • Aan Y-splitsing rechts richting Halen (Halensestraat) • Rij snelweg onderdoor • Aan rotonde eerste straat rechts (Mosstraat) • Aan verkeerslichten links (Staatsbaan) • Tweede straat rechts (Zwarte Duivelsstraat)

4 BRUG OVER DE GETE (INFOBORD 2, GETELINIE) De meest kwetsbare schakel in de voorste linie was deze brug over de Gete, dat werd verdedigd door 120 tot 150 karabiniers-wielrijders. Zij hielden de eerste Duitse verkenners tegen, maar plooiden daarna terug tot achter de spoorwegberm aan de andere kant van het centrum. De brug bliezen ze gedeeltelijk op. Een slimme zet want nu moesten 1.500 Duitse ruiters door de smalle straatjes trekken waar ze onder vuur werden genomen. In de gevel van het woonhuis naast de nieuwe brug is een gedenkplaat gemetseld die de Zwarte Duivels, bijnaam van de karabiniers-wielrijders, herinnert. Zwarte Duivelsstraat volgen tot aan de Markt

5 GEDENKSTEEN OP DE MARKT (INFOBORD 1) Het initiatief tot plaatsing van dit oorlogsgedenkteken ging uit van de Touring Club van België, dat zich na de Eerste Wereldoorlog sterk engageerde voor de oprichting van patriottische gedenktekens. Bijkomende redenen voor de keuze van Halen waren de heldhaftige en doeltreffende daden van de karabiniers-wielrijders en dat “De Slag der Zilveren Helmen” de enige overwinning was die de Belgen op eigen krachten hadden gehaald.

• Volg de Gen. De Wittestraat rechtdoor • Tweede straat links (Fonteinstraat) • Aan T-splitsing rechts (Sportlaan) • Aan rotonde derde straat rechts (Zittaardstraat) • Zittaardstraat gaat over in Liniestraat

6 MILITAIRE BEGRAAFPLAATS IN HALEN De militairen die tijdens “De Slag der Zilveren Helmen” het leven lieten liggen hier begraven. Het kerkhof werd aangelegd in 1915. Er liggen 181 soldatengraven. De site is toegankelijk met hulp, voor mensen met een beperking. • Volg Liniestraat rechtdoor • Eerste straat links (Gidsenstraat) • Gidsenstraat volgen richting museum • Aan T-splitsing links (Rotemstraat)

7 MUSEUM SLAG DER ZILVEREN HELMEN (INFOBORD 5) Tijdens “De Slag der Zilveren Helmen” lag deze plek net achter het front. “De Slag der Zilveren Helmen” kwam aan zijn naam doordat de velden na afloop bezaaid lagen met blinkende pinhelmen, helmen van Duitse kurassiers (zwaar bewapende cavaleriesoldaten te paard die een borstharnas droegen dat een kuras heette) die als zilver blonken in het zonlicht. De slag kon de Duitse opmars niet stoppen maar was toch een mooie opsteker voor het Belgische leger. Het museum herbergt onder meer uniformen, wapens, helmen, foto’s, documenten en een indrukwekkende maquette van het slagveld. Openingsuren: Van april tot en met november open van dinsdag tot en met zondag van 14u tot 17u Gesloten op maandag www.slagderzilverenhelmen.be

• Rotemstraat volgen tot T-splitsing • Aan T-splitsing rechts (Velpenstraat) • Velpenstraat gaat over in Keibergstraat

GEETBETS Op 16 augustus 1914 veroverden Duitse troepen de stad Luik. De weg naar het binnenland lag nu open. De Belgen wisten dat de Duitsers op komst waren en de Gete wilden oversteken, maar wisten niet precies waar. Daarom installeerden ze troepen over de hele lengte van de rivier, van Tienen tot Halen. In Geetbets lag een compagnie karabiniers-wielrijders en een peloton pontonnierswielrijders, die noodbruggen konden bouwen en explosieven leggen. • Keibergstraat gaat over in Heirbaan • Aan wit/rode blokken rechts (Heirbaan) • Heirbaan volgen tot aan T-splitsing • Aan T-splitsing links (Kolkstraat) • Aan T-splitsing links (Steenweg op Kortenaken) • Steenweg op Kortenaken volgen tot de Spoorwegstraat

8 STATION Stations waren tijdens de Eerste Wereldoorlog een strategisch doelwit. Zonder spoorweginfrastructuur had de vijand het veel moeilijker om wapens en soldaten naar het slagveld te brengen. Op 6 augustus 1914 kwamen Duitse verkenningstroepen Geetbets binnengereden.

Ze bestormden het station, vernielden de telefoonverbinding en staken het gebouw in brand. Tijdens “De Slag der Zilveren Helmen” werden gewonde Belgische soldaten naar dit station gebracht waar ze verzorgd werden. Het station werd gesloopt in 1976.

door het regiment Gidsen maar al snel bleek de Duitse overmacht te groot en moesten de Belgen zich terugtrekken. De Duitsers drongen door in het dorp waar ze 61 huizen in brand staken en de bewoners die nog niet gevlucht waren beschoten.

• Rechts Spoorwegstraat (parallelle toeristische fietsroute volgen) • Rechts aanhouden Glabbeekstraat

• Terweidenstraat volgen • Passeer Sint-Cyriacuskerk van Budingen

ZOUTLEEUW Op 18 augustus 1914 vielen de Duitsers het nauwelijks verdedigde Zoutleeuw binnen nadat ze een Belgische vlag hadden zien wapperen op de Sint-Leonardustoren. Gelukkig had de deken de 16de eeuwse beiaardklokken en de SintLeonardusklok op tijd verborgen. Op andere plaatsen werden kerkklokken immers vaak omgesmolten tot kanonnen. Omdat het deporteren naar Duitsland van krijgsgevangenen ingewikkeld en tijdrovend was, werden ze vaak ondergebracht in grote gebouwen. Na de slag bij Tienen op 18 augustus 1914, werden zowat 400 krijgsgevangenen in de Sint-Leonarduskerk opgesloten. • Glabbeekstraat gaat over in Groenstraat • Groenstraat gaat over in Terweidenstraat • Aan T-splitsing links richting Zoutleeuw (Terweidenstraat)

9 STATION VAN BUDINGEN (INFOBORD 11) Op 18 augustus 1914 had dit dorp zwaar te lijden onder het oorlogsgeweld doordat het recht op de frontlijn lag. Nabij het oude station werden de Duitsers opgewacht

10 SINT-CYRIACUSKERK VAN BUDINGEN Eén van de gesneuvelde Belgische militairen tijdens de inname van Budingen was luitenant Wolfgang d’Ursel. De doden werden eerst begraven achter het koor van de kerk en later overgebracht naar een militair kerkhof. Op 18 augustus 1919 werd aan de Sint-Cyriacuskerk een gedenkteken onthuld ter nagedachtenis van de gesneuvelden. • Terweidenstraat volgen • Rij de brug over

11 GETEBRUG Toen de Duitsers begin augustus 1914 naar het westen oprukten zouden ze vroeg of laat de Gete oversteken, maar de Belgen wisten niet waar dus bliezen ze voor de zekerheid alle bruggen over de 7

Gete op. Als de Duitsers naar de andere oever wilden, zouden ze door de rivier moeten waden en dan waren ze kwetsbaar.

• Voor het museum best parkeren aan het monument voor Commandant Knapen

• Terweidenstraat rechts volgen • Derde straat links (Klipstraat) • Klipstraat gaat over in Durasweg • Aan T-splitsing rechts (Ossenwegstraat) • Je rijdt voorbij Provinciedomein Het Vinne met o.a. Bistro Het Vinne (van oktober tot maart gesloten op donderdag en vrijdag) • Ossenwegstraat volgen tot aan rotonde • Aan rotonde eerste straat rechts (Sint-Truidensesteenweg) • Aan Y-splitsing rechts (Sint-Truidensesteenweg) • Aan de Sint-Leonarduskerk rechts volgen (Grote Markt) • Na de Sint-Leonarduskerk tweede straat links (Kapelstraat) • Aan kruispunt rechtdoor (Tiensestraat) • Tiensestraat volgen tot aan café De Hoeve • Achter het café links (Spoorwegstraat) • Volg Spoorwegstraat tot aan Sint-Laurentiuskerk

Commandant Paul Knapen voerde de troepen aan ter verdediging van de brug aan de Getestraat. Op 10 augustus 1914 sneuvelde hij. Op het kerkhof van Orsmaal, achter de Sint-Pieterskerk, bevinden zich nu nog 17 graven waaronder het graf van de heldhaftige kapitein-commandant Knapen.

12 SINT-LAURENTIUSKERK, HELEN (INFOBORD 15) Op maandag 10 augustus 1914, speelde zich hier een drama af. De Duitsers gingen er gruwelijk te keer, staken vele huizen in brand en doodden een aantal inwoners. Openingsuren: Van maandag tot zondag van 10u tot 17u • Volg Spoorwegstraat tot aan rotonde • Aan rotonde tweede afslag rechts (Orsmaalstraat)

LINTER • Orsmaalstraat gaat over in Helen-Bosstraat • Aan T-splitsing links (Helen-Bosstraat) • Aan de kapel links richting museum (3e Regt. Lansiersstraat) 8

13 MONUMENT COMMANDANT KNAPEN

14 MUSEUM DERDE REGIMENT LANSIERS Op 10 augustus 1914 hield het 3de Regiment Lansiers de Duitsers tegen in haar opmars naar Brussel via Tienen en Leuven. De evolutie van het regiment en “De Slag van Orsmaal” worden chronologisch verteld. Op de gelijkvloerse verdieping zie je onder meer harnassen, uniformen, wapens, vaandels en obussen uit de periode van na de Slag van Waterloo tot 1918. Het museum is niet toegankelijk voor mensen met een beperking. Openingsuren: Van april tot en met oktober, elke laatste zondag van de maand van 13u tot 18u • Rij terug • Aan T-splitsing links (Helen-Bosstraat) • Aan verkeerslichten rechts (SintTruidensesteenweg) • Aan volgende verkeerslichten rechtdoor (SintTruidensesteenweg)

TIENEN De eerste natuurlijke hindernis die de Duitsers twee weken na hun

inval in België tegenkwamen was de rivier de Gete, ten oosten van Tienen. Daar lagen duizenden Belgische soldaten klaar om de Duitsers tegen te houden. Op 18 augustus 1914 bereikte het Duitse leger Tienen waar ze ten noorden en oosten van de stad botsten op de achterhoede van het Belgische leger. Het kwam tot een veldslag waarbij honderden soldaten sneuvelden. • Volg Sint-Truidensesteenweg tot aan rotonde • Aan rotonde eerste afslag rechts (Ambachtenlaan) • Na de bocht links afslaan (Piepelboomstraat) richting Necropolis • Aan Y-splitsing rechts (Pastorijstraat)

15 NECROPOLIS (INFOBORD 20) Dit bijzondere gebouw is aan de buitenkant een middeleeuwse kerk en binnen een begraafplaats. Na de slag van Grimde en Sint-Margriete-Houtem op 18 augustus 1914 begroef men er 145 gesneuvelden. Later werd hun aantal gereduceerd tot 139. Nog later sprak generaalmajoor Guffens de wens uit om ook op deze unieke plaats begraven te worden. In 1922 werd de kerk hersteld en werd ze ingericht als Necropolis. De grafstenen werden pas bij deze grote restauratie (1922-1928) geplaatst. Ook de glasramen kwamen toen tot stand. Het specifieke licht/donker-effect van deze glasramen verhoogt de mystieke sfeer van deze unieke begraafplaats. De Necropolis is toegankelijk met hulp, voor mensen met een beperking. Je parkeert best in Grimdeveld (eerste straat links) of Jubileumlaan.

Openingsuren: Van april tot en met september van 8u tot 18u Van oktober tot en met maart van 8u tot 17u • Pastorijstraat volgen tot aan T-splitsing • Aan T-splitsing links, vervolgens direct rechts (Aandorenstraat) • Aan verkeerslichten rechtdoor richting centrum (Beauduinstraat) • Beauduinstraat volgen tot aan Veemarkt • Aan Veemarkt rechts volgen (Wolmarkt) • Aan T-splitsing rechts (Peperstraat) • Eerste straat links (Broekstraat) • Eerste straat rechts (Danebroekstraat) • Aan T-splitsing rechts (Dr. J. Geensstraat) • Aan Grote Markt rechtdoor • In het Museumcafé, aan het Suikermuseum en Toerisme Tienen, kan je terecht voor een hapje en een tapje. Toegankelijk voor mensen met een beperking, gesloten op maandag. • Vóór de O.L.V.-ten-Poelkerk rechts en direct links • Achter de O.L.V.-ten-Poelkerk rechts (Gilainstraat)

Zoutleeuwse soldaten

17 MONUMENT GESNEUVELDEN, OPLINTERSEPOORT (INFOBORD 22)

18 MILITAIRE BEGRAAFPLAATS SINTMARGRIETE-HOUTEM (INFOBORD 23)

Daterend uit 1923, was dit een privé-initiatief van een vriendenkring van oud-strijders. Op de achterzijde worden alle gesneuvelden van het 22ste Linieregiment opgelijst. Oorspronkelijk bevatte het monument twee bronzen platen. De ene beeldde de Duitse inval in België uit, de andere de Duitse gruweldaden tegen burgers. Toen de Duitsers in mei 1940 opnieuw het land binnenvielen, haalden ze de bronzen platen weg. De plaat met de gruweldaden werd gesmolten, de andere bewaard in het depot van het stadsmuseum Het Toreke.

Op 18 augustus 1914 was deze plek letterlijk een slagveld. Op een paar uur tijd waren meer dan 300 Belgen en een onbekend aantal Duitsers gesneuveld. Deze werden in voorlopige graven gelegd tot de bezetter in 1916 besloot ze te groeperen op deze nieuwe begraafplaats. Momenteel rusten hier nog 173 Belgische militairen. De Duitse soldaten werden in de jaren ’50 van de vorige eeuw naar het Deutscher Soldatenfriedhof in Vladslo (Diksmuide) overgebracht. Daar rusten meer dan 25.000 gesneuvelde Duitse soldaten uit de Eerste Wereldoorlog.

• Aan rotonde eerste afslag rechts (Oplintersesteenweg) • Straat links richting militaire begraafplaats (Wijngaardenstraat)

De site is voor mensen met een beperking toegankelijk met hulp. • Wijngaardenstraat volgen • Aan T-splitsing links (Houtemstraat)

16 KALKMARKT (INFOBORD 21) Het vergulde beeld van Nikè, de Griekse godin van de overwinning, werd door de stad Tienen opgericht voor de Tiense gesneuvelden en gedeporteerden. Het beeld rust op vier kanonslopen waarop de namen van de vier roemruchte slagvelden (IJzer, Luik, Sint-Margriete-Houtem en Halen) in het Frans geschreven zijn. In de volksmond werd het beeld al snel ‘de gouden madam’ of ‘de vliegende madam’ genoemd. • Eerste straat links (Academiestraat) • Academiestraat gaat over in Alexianenweg • Aan T-splitsing links (Veldbornstraat) • Aan de verkeerslichten twee keer rechtdoor (Oplintersesteenweg) 18

19 MONUMENT AAN DE SINT-MARGARETHAKERK VAN SINT– MARGRIETE-HOUTEM Alfons Mathues, Alfons Herinckx, Henry Timmermans en Emile Vandeput zijn de namen van de jongens van het dorp die omkwamen tijdens de Groote Oorlog. • Eerste straat rechts (Bunsbeekstraat)

GLABBEEK • Bunsbeekstraat gaat over in Houtemsesteenweg • Baan volgen tot aan kruispunt • Kruispunt oversteken (Sint-Quirinusstraat) • Volgend kruispunt links (Bunsbeekdorp) • Bunsbeekdorp gaat over in Vissenakensesteenweg

TIENEN • Vissenakensesteenweg gaat over in G labbeekstraat • Aan T-splitsing rechts (Vissenakenstraat) • Vissenakenstraat volgen

GLABBEEK • Vissenakenstraat gaat over in Torenstraat • Torenstraat volgen 22

TIELT-WINGE • Torenstraat gaat over in Attenrodestraat • Aan Y-splitsing rechts (Binkomstraat) • Eerste straat links (Kapellekensweg) • Kapellekensweg volgen tot aan T-splitsing • Aan T-splitsing rechts (Kerkstraat) • Links volgen (Glabbeeksesteenweg) • Glabbeeksesteenweg volgen tot aan T-splitsing • Aan kruispunt rechtdoor (Glabbeeksesteenweg) • Aan T-splitsing links (Leuvensesteenweg) • Eerste straat rechts (Wingerstraat) • Links volgen richting Houwaart (Motbroekstraat) • Motbroekstraat gaat over in Roeselberg • Aan verkeerslichten rechtdoor (Kasteeldreef) • Rechts kasseiweg inslaan (Kasteeldreef)

HOLSBEEK • Kasteeldreef gaat over in Broekem • Aan T-splitsing rechts (Dries) • Aan Y-splitsing links (Houwaartsebaan) • Aan T-splitsing rechts (Peerse) • Peerse volgen tot aan kruispunt • Aan kruispunt links (Horststraat) • Aan kruispunt rechts (Rodestraat) • Rodestraat volgen tot aan T-splitsing • Aan T-splitsing links (Appelweg) • Appelweg gaat over in Vlasselaar

ROTSELAAR 20 10

• Vlasselaar gaat over in Steenweg op Nieuwrode • Steenweg op Nieuwrode rechts volgen (Gelrodesebaan)

• Gelrodesebaan gaat over in Beninksstraat • Rij brug over autostrade over • Beninksstraat volgen

20 BEGRAAFPLAATS WEZEMAAL (INFOBORD 6, DIJLELINIE) Op deze begraafplaats bevindt zich een monument voor een vergeten groep slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog: de burgers die gedeporteerd werden naar Duitsland en niet levend terugkeerden. In augustus 1914 werden ongeveer 330 inwoners van Wezemaal naar Duitsland gevoerd. Ze werden er maanden vastgehouden in het gevangenenkamp van Münster. • Beninksstraat gaat over in Steenweg op Nieuwrode

21 OORLOGSMONUMENT WEZEMAAL (INFOBORD 7) Op 19 augustus 1914 verschenen de eerste Duitsers in Wezemaal. Nog geen week later vertrokken ze plots weer omdat ze het Belgische leger moesten afslaan dat hen vanuit Antwerpen in de flank had aangevallen, maar twee dagen later waren ze al terug. Een ware klopjacht begon: mannen, vrouwen en kinderen werden opgesloten in de kerk tot ze te voet naar Nossegem moesten, waar ze op de trein naar Duitsland werden gezet. • Steenweg op Nieuwrode volgen tot aan verkeerslichten • Aan de verkeerslichten rechts (Aarschotsesteenweg)

AARSCHOT • Aarschotsesteenweg gaat over in Leuvensesteenweg • Rechts richting Gelrode (Pastoor Dergentstraat) • Pastoor Dergentstraat gaat over in Dorpsstraat • Voor de Sint-Corneliuskerk links (Heldenstraat)

22 SINT-CORNELIUSKERK EN KERKHOF, GELRODE (INFOBORD 5) De eerste Duitse soldaten bereikten Gelrode op 19 augustus 1914, enkele uren na hun inval in Aarschot. Uit angst voor vrijschutters brandden ze tientallen huizen plat en plunderden ze er 131. Een week later kreeg Gelrode opnieuw Duitse troepen op bezoek. Ze stuurden vele gegijzelde Gelrodenaars naar Wezemaal, waar ze samen met honderden anderen uit naburige dorpen naar kampen in Duitsland werden gedeporteerd.

Pastoor Pieter-Jozef Dergent is het bekendste oorlogsslachtoffer uit Gelrode. Op 26 augustus 1914 bracht hij drie gewonden naar het ziekenhuis in Aarschot en hoewel hij een vrijgeleide had, werd hij toch opgepakt, mishandeld en vermoord. Op 14 november 1914 werd hij herbegraven hier op het kerkhof van Gelrode. Even terug de Pastoor Dergentstraat in vind je trouwens een standbeeld ter ere van de pastoor op het Lambert Verlindenplein. • Vervolg de Heldenstraat

23 HELDENSTRAAT NR. 20 In de voortuin van dit huis staat een kruis op de plek waar zeven onschuldige burgers geëxecuteerd werden in 1914. • Keer terug (Heldenstraat) • Sla links af (Dorpsstraat) • Dorpsstraat gaat over in Papenakkerstraat • Sla rechtsaf (Gelrodeweg) • Volg Gelrodeweg door het bos • Aan verkeerslichten rechtdoor (Steenweg op Sint-Joris-Winge) • Straatje VOOR volgende verkeerslichten links (Konijntjesberg) • Konijntjesberg gaat over in Gijzelaarstraat • Aan huisnummer 30 links

• Draai terug • Sla rechts af (Gijzelaarstraat) • Eerste straat links (Vlaaikenslei) • Sla rechts af (Leuvensesteenweg) • Aan verkeerslichten rechtdoor (Leuvensesteenweg) • Aan muziekhandel B&G links (Albertlaan) • Aan kruispunt rechts (Begijnhof)

25 ONZE-LIEVE-VROUWEKERK (INFOBORD 3), AAN RECHTERKANT De Onze-Lieve-Vrouwekerk is sinds de middeleeuwen de grootste en mooiste kerk van Aarschot. Op 20 augustus 1914 werd ze geplunderd: schilderijen werden gestolen, offerblokken opengebroken en glasramen vernield. Tot vijf keer toe probeerden de Duitsers de kerk in brand te steken. Na 20 augustus 1914 deed de kerk drie maanden dienst als paardenstal, kazerne en gevangenis. De kerk is voor mensen met een beperking toegankelijk. Openingsuren: Van maandag tot en met vrijdag van 9u30 tot 11u45. Woensdag ook geopend van 18u tot 20u. • Rij de brug over • Aan rotonde eerste afslag rechts (Elisabethlaan) • Aan rotonde tweede afslag rechts (Elisabethlaan)

24 SINT-ROCHUSMEMORIAAL (INFOBORD 4)

26 STEDELIJK MUSEUM, ELISABETHLAAN 103

Op deze plek werden in de vroege ochtend van 20 augustus 1914 tientallen onschuldige burgers doodgeschoten nadat ze in rijen van drie moesten gaan staan en een Duitse officier in elke rij een willekeurig slachtoffer aanduidde. Eerst waren burgemeester Tielemans, zijn broer Emiel en zijn zoon Louis aan de beurt, daarna 26 anderen. Het monument werd in 1925 opgericht door de weduwe van burgemeester Tielemans. Bovenaan worden de burgemeester, zijn broer en zijn zoon herdacht. De andere slachtoffers staan onderaan opgesomd. Schuin achter het monument staat de in 1965 gebouwde Sint-Rochusmemoriaal. In het voorportaal staat “Christus op de koude steen”, een houten beeld uit de 16de eeuw dat zwaar beschadigd raakte toen Duitse soldaten de Onze-LieveVrouwekerk in brand wilden steken.

Hier kan je een vaste tentoonstelling bezoeken over de Eerste Wereldoorlog, “Oorlog en vernietiging”. Het Stedelijk Museum brengt het historische relaas van Aarschot aan de hand van een film, documentatie en informatie, representatieve beelden en voorwerpen. In “‘t Bruine Café” kan je terecht voor een hapje en tapje (toegankelijk voor mensen met een beperking).

Openingsuren: Alleen op afspraak Huub Gerits (pastoor-deken) 016 57 20 43, fa921058@skynet.be

Openingsuren museum: Van dinsdag tot en met vrijdag van 9u tot 12u en van 13u tot 16u30 (’t Bruine Café vanaf 13u30). Zaterdag en zondag van 14u tot 18u (ook ’t Bruine Café). Gesloten op maandag. • Elisabethlaan volgen tot aan rotonde • Aan rotonde derde afslag rechts (Langdorpsesteenweg) • Aan lichten rechts (Oostelijke Ring) • Aan volgende lichten rechtdoor (Oostelijke Ring) • Op Oostelijke Ring rechts aanhouden, terug richting parking Demervallei!