Friesch Dagblad, 16 oktober 2021, pagina 8.
Chronische pijn aan de bijbal Jan heeft last van zijn rechter bal, een pijn die uitstraalt naar de lies en zijn been. Hij worstelt er al jaren mee, is overal al geweest en niks heeft gewerkt. Vandaag heeft hij een bijzondere afspraak, want er wordt vanuit verschillende hoeken gekeken naar zijn klachten. Bernard Maarsingh Shutterstock
H
ij is al bij de uroloog geweest en bij de bekkenfysiotherapeut en zit nu bij de psycholoog. Eigenlijk is hij een beetje verbaasd: wat kan een psycholoog nou voor hem betekenen? Toch werkt hij graag mee, want alle specialisten die hij apart zag, gaven hem steeds ‘rustgevende’ uitslagen: ,,er is geen reden om je zorgen te maken”, zeiden ze, maar dat doet Jan wel. De pijn voelt hij wel degelijk en hij is geen aansteller of zo. ,,Hoe kunnen ze nou zeggen dat ik me geen zorgen hoef te maken? Ik kan immers niet zitten, niet staan en niet lopen van de pijn, er is iets mis!” Toch is hij ook blij dat hij nu door allerlei verschillende mensen wordt gezien. De uroloog van vandaag heeft hem uitgelegd dat pijn altijd iets in je brein is. Je hersenen geven een betekenis aan het signaal dat binnenkomt en beslissen of je daadwerkelijk pijn voelt of niet. Het hele signaal tot aan je hersenen is dus nog geen pijn. In feite voel je pijn pas als je hersenen het signaal uitleggen als pijn. De emoties of stemming die je in die situatie hebt, tellen dus altijd mee. De uroloog denkt dat Jan een ‘gesensitiseerd brein’ heeft, zijn brein legt allerlei sensaties makkelijk uit als pijn. Door steeds te blijven zoeken naar de oorzaak ervan, schiet je dus niks op. Toch verhelderend, die uitleg over pijn. Jan voelt zich minder een
aansteller, want daar had hij toch wat last van toen hij ook een uitnodiging van de psycholoog kreeg. De fysio vond gelukkig allerlei dingen waar hij aan kan werken. Hij heeft allerlei kleine spierverkrampingen, triggerpoints, waardoor er door gebrek aan doorbloeding en zuurstof pijnlijke plekken ontstaan. De fysio heeft ook een aanpak van die verkrampingen voorgesteld en Jan gaat er maar al te graag mee aan de gang. Ik ga wat dieper in op dat gesensitiseerde brein en wat dat eigenlijk is. Het is duidelijk dat de uroloog en de fysiotherapeut goed werk hebben verricht. Jan is al zo vaak zonder uitleg en diagnose naar huis gestuurd (‘we kunnen niks vinden’) en dat leidt tot meer onrust, maar ook tot eindeloos doorzoeken wat er dan wel is. Jan weet nu het verschil tussen acute pijn en chronische pijn. Bij chronische pijn is er geen duidelijke medische oorzaak aan te wijzen. De pijn, die ooit startte vanuit een heldere oorzaak, bij Jan een bijbalontsteking, is niet langer uit die oorzaak te verklaren. Langzamerhand zijn er allerlei factoren omheen ontstaan die allemaal samen tot de pijn leiden. Je zou kunnen zeggen dat er geen medische oorzaken zijn die leiden tot pijn, maar dat de pijn zelf de oorzaak is geworden van allerlei samenhangende lichamelijke en psychische gevolgen en die leiden nu tot die chronische pijn. De pijn is dus niet
De pijn is dus niet langer het gevolg van een ziekte, maar is de ziekte zelf
langer het gevolg van een ziekte, maar is de ziekte zelf. Een heel bekende psycholoog heeft prachtig beschreven hoe zoiets werkt, Pavlov heet de man. Hij trainde zijn hond en liet altijd een belletje klinken als hij de hond te eten gaf. Na verloop van tijd begon de hond te kwijlen zodra hij het geluid van de bel hoorde, ook als hij helemaal geen eten kreeg. Een fysieke reactie, die eigenlijk nergens op slaat, je kunt zo’n geluid immers niet eten. De hond heeft een gesensitiseerd brein, ook andere triggers kunnen het gekwijl veroorzaken. De kop en de staart In breintermen wordt dit fenomeen ‘what fires together wires together’ genoemd. Als er twee dingen steeds samen voorkomen, knopen onze hersenen ze aan elkaar. Het bijzondere is dat oorzaak en gevolg dan niet meer opgaat. Het zit immers aan elkaar. Het is een beetje zoals de kop en de staart van de kat aan elkaar zitten. Meestal verschijnt eerst de kop en pas daarna de staart als de kat achter een bosje vandaan komt, maar je kunt niet zeggen dat de kop de oorzaak is van de staart. Zo is het ook met pijn. Pijn leidt tot emoties, allerlei lichamelijke reacties en spierverkrampingen en die leiden op hun beurt weer tot pijn. Door die pijn wordt iemand behoedzaam en gaat hij pijnlijke situaties een beetje vermijden. Na verloop van tijd is dus de vermijding ook
een reden voor het brein om pijn te maken. De vermijding (de staart van de kat) is vast gaan zitten aan de pijnbeleving (de kop van de kat). En die triggerpoints dan?, vraagt Jan zich af. Maar hij snapt het zelf eigenlijk al, die triggerpoints zijn ook gewoon een onderdeel van die kat geworden. Alleen triggerpoints behandelen is daarom ook soms niet werkzaam, je moet de hele kat aanpakken, het gesensitiseerde brein. Het helpt natuurlijk wel als Jan minder bang en somber wordt op het moment dat hij de pijn ervaart en daarvoor wordt vaak amitriptyline voorgeschreven. In een lage dosis is het naast een antidepressivum ook een pijnstiller. Je sust het brein een beetje zodat de pijnsensaties minder heftig worden. Daardoor wordt het vermijdingsgedrag ook minder heftig, de spierverkrampingen treden veel minder op en zo start de omgekeerde cirkel, het afleren van de pijn, het desensitiseren van het brein. Langzamerhand kan Jan weer meer en na een paar maanden voelt hij zich opvallend beter. ,,Ik ben geen invalide meer”, zegt hij in het laatste contact en hij heeft tranen in z’n ogen. Maar dan breekt de lach door: ,,Zo zeg, wat had die kat van jou me te pakken.” Dit artikel is geschreven samen met uroloog Bert Messelink en bekkenfysiotherapeut Jenneke Kalkdijk
Bernard Maarsingh Bernard Maarsingh is onder meer psycholoog en directeur van Maarsingh & van Steijn en Jamzone en hoofddocent Management & Innovatie bij de specialistenopleiding voor psychologen. Naast werken, is hij een fervent voorstander van lummelen.