MAKİNA ELEMANLARI DERSİ ÇALIŞMA SORULARI 1.Makine ne demektir? Açıklayınız. Enerji oluşturan veya bir enerjiden yararlanarak, çeşitli işlerimizi gören düzenlere makine denir. 2. Makineler kaç gruba ayrılır? Yazınız. Makineler, işleyiş ve kullanma alanı bakımından iki gruba ayrılır. Enerji üreten makineler (Devingen makineler) İş makineleri (Almaç makineler) 3. Devingen makine ne demektir? Açıklayınız. Doğal kaynaklarda mevcut bulunan enerjiyi, günlük yaşantımızda ve endüstride kullanılabilir duruma getiren yada enerjiye dönüştüren makinelerdir. Kısaca; enerji üreten makinelere devingen makineler denir. 4. Almaç makine ne demektir? Açıklayınız. Enerji üreten makinelerden aldıkları enerji ile çalışan makinelere almaç makineler denir. 5. Devingen makinelerin çeşitleri nelerdir? Yazınız. 1.Su motorları (su türbinleri) 2. Hava motorları (a. Hava türbinleri b. Yel değirmenleri ) 3. Isı motorları (a. İçten yanmalı motorlar b. Dıştan yanmalı motorlar ) 4. Hidrolik motorlar 5.Pnömatik motorlar 6.Elektrik motorları 7.Nükleer motorlar 8.Özel yapıya sahip motorlar 9.Diğer enerji üreten sistemler (a. Güneş enerjisi b.Pil, akü, dinamo, alternatör c.Reaktörler d.Kimyasal enerji üreteçleri ) 6. Almaç makinelerin çeşitleri nelerdir? Yazınız. 1. Elle çalışan iş makineleri (a. Çıkrıklar (vinç) b.Kaldıraçlar c.Krikolar d.Makaralar e.Palangalar ) 2. Motorla çalışan iş makineleri (a.Takım tezgâhları b.Pompalar c.Hidrolik makineler d.Pnömatik makineler e.Kompresörler f.Aspiratörler, vantilatörler g.Kaldırma-taşıma araçları h.Optik makineler ) 3. Programlı iş makineleri (a.Bilgisayarlar b. Nümerik takım tezgâhları c. Bant kayıt sistemli makineler d. Robotlar… vs. ) 7.Kama ne demektir? Açıklayınız. Dişli çark, kasnak ve kavrama gibi makine elemanlarını millerle sökülebilir şekilde birleştirerek, mille taşıyacakları döndürme momentlerini aktarmak için şekillendirilmiş makine elemanlarına kama denir. 8.Kama çeşitleri nelerdir? Yazınız. 1.Enine Kamalar (a. Tek eğimli b. Çift eğimli ) 2. Standartlaştırılmış Boyuna Kamalar ( a.Eğimli Kamalar b. Eğimsiz Kamalar ) 9.Aşağıdaki standartlaştırılmış boyuna eğimli kama çeşitleri nelerdir? İsimlerini yazınız.
Gömme
Çakma
Burunlu
Düz
Burunlu düz
Oyuk
Burunlu oyuk
Teğetsel
10.Aşağıdaki standartlaştırılmış boyuna eğimsiz kama çeşitleri nelerdir? İsimlerini yazınız.
Yuvarlak alınlı
Düz alınlı
Tespit vidalı yuvarlak alınlı
1sıkma vidalı ve 2 tespit vidalı alınlı
1sıkma vidalı kesik düz alınlı
Ortadan pimli düz alınlı
Uçtan pimli yuvarlak alınlı
Yarım ay
11.Boyuna ve enine kamaların çalışma konumları nasıldır? Yazınız. Mil eksenine paralel konumda çalışan kamalara boyuna kamalar denir. Mil eksenine dik konumda çalışan kamalara ise enine kamalar denir.
12.Enine kamalar nerelerde kullanılır? Yazınız. Enine kamalar daha çok enine gelen kuvvetleri karşılama ve ayar işlerinde, özel amaçlar için kullanılır. Enine kamalar standartlaştırılmamıştır. 13.Şekilde görülen kamalı mili tanımlayarak çeşitleri nelerdir ?Yazınız. 1.Düz alınlı kamalı miller (Hafif tipler) 2.Düz alınlı kamalı miller (Orta tipler)
Kamalı miller, büyük momentlerin, güçlerin taşınmasında kullanılır. Milin üzerine kama şeklinde çıkıntılar açılar. Bunlar kendilerine uygun yuvalara geçerler. Vites kutularında gurup dişlilerinde çok kullanılır.
3.Düz alınlı kamalı miller (Toleranslılar) 4.Dört kamalı-kamalı miller 5.Altı kamalı-kamalı miller
14.Kama ölçüleri neye göre belirlenir?Yazınız. Kama ölçüleri mil çapına göre belirlenir. 15. Kamaların Gereçleri nelerdir? Yazınız. Boyuna kamalar çekme dayanımı 60-80 kg/mm² olan sade karbonlu çeliklerden yapılır. Kamaların yapımında genellikle yarı mamul kama çelikleri kullanılır. 16. Kamaların üretim biçimleri nelerdir? Yazınız. Kamalar standart ölçülerde üretilmiş yarı mamullerden kesilerek üretilir. Eğimli kamaların eğimli yüzeyleri, paralel kamaların paralel yüzeyleri taşlanarak gerekli toleransta işlenir. Kamalar sıcak şekillendirmeyle kaba olarak şekillendirildikten sonra belirli yüzeyleri taşlanarak üretilir. Kamaların yüzeyleri temiz ve düzgün olmalı, üzerinde çapak, çatlak, katmer, bere, karıncalanma vb. kusurlar olmamalıdır. 17. Genişliği b=12, yüksekliği h=8, ve boyu l=40 ve A türü eğimli düz kamanın gösterilişi nasıldır? Yazınız.
Kama TS 147/1.A 12x8x40 18.Genişliği b=10, yüksekliği h=8, ve boyu l=60 olan ve D türü eğimsiz kalın kamanın gösterilişi nasıldır? Yazınız. (gereci=C45)
Kama TS 147/9.D 10x8x60-C45 19.Kama sayısı N=6, kama iç çapı d=28, dış çapı D=32 olan kamalı mil veya kamalı göbekli profilin gösterilişi nasıldır? Yazınız.
Kamalı mil profili DIN ISO 14-6x28x32
Kamalı göbek profili DIN ISO 14-6x28x32
20.Kama hesaplamalarında kullanılan formüller nelerdir? Yazınız. K = Emniyet katsayısı τg= Kama gerecinin kesilmeye karşı güvenilir gerilmesi (kg/cm2) N= Kasnak veya dişli çark ile ulaşılan güç (BG) I = Kamanın boyu (cm) b= Kamanın genişliği (cm) r= Milin yarı çapı (cm) n= Kasnağın dönme sayısı (d/dk) τ= Kesilme gerilmesi
21. 25 mm çaplı bir mil üzerindeki dişli çark, eni 6 mm olan bir kama ile birleştirilmiş ve 6 BG’nü taşımaktadır. Dişli çark 120 d/dk ile döneceğine ve kama gerecinin kesilme gerilmesi 2500 kg/cm2 olduğuna göre, 4 kat güvenle çalışabilecek kamanın boyunu hesap ediniz. VERİLENLER d=25mm 2,5cm r=1,25 cm b=6mm 0,6 cm n=120 d/dk
τg=2500 kg/cm2 I=? 22.Pim ne demektir? Tanımlayınız. Pimler, parçaları hareketsiz; fakat sökülebilir şekilde birleştiren silindirik veya konik makine elemanlarıdır. 23.Pimlerin görevleri nelerdir? Yazınız. Pimlerin görevi, parçaların karşılıklı durumlarını sabit olarak merkezlemek, birbirine geçen parçaları bağlamak ve eksenine dik olmak şartıyla, bağladığı parçaların etkilendiği kuvvetleri karşılamak veya iletmektir. Bu amaçla, düz veya konik pimlerden, en az iki tane olmak üzere kullanılır 24.Pim çeşitleri nelerdir? Yazınız. 1. Silindirik Pimler 2.Yivli pimler
3.Konik pimler
4.Yay tipi pim
5.Vidalı pimler
25. Pim gereçleri nelerdir? Yazınız. Silindirik, yivli ve konik pimler Yay tipi pimler Vidalı pimler ise
Fe40, Fe50, Ck60, 9SMnPb28, paslanmaz çelikten Ck65, Ck72, 55Si7’ den çelik (14H, 22H, 33H, 45H), Al50, bakır –çinko (CuZn) alaşımları ve paslanmaz çelikten yapılır.
Pim yüzeyleri fosfatlanır veya krom nikel kaplanabilir. 26.Pimler nasıl yapılır? Yazınız. Pimler, seri üretim makinelerinde (otomat tezgâhları, revolver vb.) CNC torna tezgâhlarında yapılır. Pimler, seri üretim olarak geometrik şekli verilmiş ve tasarımı uygun kalıplarla, preslerde basılarak da yapılabilir. Pimlerin yüzeyleri temiz ve düzgün olmalıdır. Üzerlerinde çapak, tufal, karıncalanma, çizik, yara bere, çukurluk, pas vb. kusurlar bulunmamalıdır. 27.(Silindirik Pim TS 2337/3- A- d x I – Fe 50) rakam ve harfler ne anlama gelir?Yazınız.
28. Anma çapı d=1, boyu l=0, Fe40 dan yapılmış, tip A, Silindirik pimin standart gösterilişi nasıldır? Yazınız.
Silindirik Pim TS 2337/3 – A 12x40 – Fe40 29.Vida ve vida dişine demektir? Yazınız. İç ve dış, silindirik veya konik yüzeylere açılan ayrı profildeki helisel oluklara vida denir. Helisel olukların meydana getirdiği çıkıntılara ise vida dişi denir.
30.Şekilde görülen vida elemanları nelerdir? Yazınız.
1.Diş üstü çapı 2.Diş dibi çapı 3.Diş derinliği 4.Diş Açısı 5.Adım 6.Helis Açısı 7.Böğür çapı 31. Açıldığı yüzeylere göre vidaları sınıflandırınız.
Silindirik Vida
Konik Vida
32. Vidaların sistemlerine göre sınıflandırılması nasıldır? Yazınız. 1.Metrik dişli vida 2.Metrik normal vida 3.Metrik ince vida 5.ISO inç vida 6.Birleştirilmiş normal vida 7.Birleştirilmiş ince vida
4.İnç vida
33.Aşağıda görülen profillerine göre sınıflandırılmış vidaların isimleri nelerdir? Yazınız.
Üçgen
Kare
Trapez
Testere
Yuvarlak
34.Vidaları kullanma amaçlarına göre sınıflandırınız. 1.Bağlama vidaları
2.Hareket vidaları
3.Boru vidası
4Silindirik boru vidası
5.Konik boru vidası
35. Vidada ağız ne demektir? Vidaları ağız sayısına göre sınıflandırınız. Ağız, vida ekseni boyunca süreklilik gösteren vida dişi helisidir. Vidaya alından bakıldığında ağız sayısı görülebilir. Ağız sayısına göre bir ağızlı, iki ağızlı veya çok ağızlı vida dişi olarak sınıflandırılır. 36.Kullanılma yerlerine göre vidaları sınıflandırınız. 1.Metal vidalar
2.Sac vidalar
3.Ağaç (ahşap) vidaları
37. Vida uçlarının kısa gösterilme işaretleri ve kullanılma yerleri nerelerdir? Yazınız. BU (bombesiz veya içe bombeli uç) PU (pahlı uç) MU (mercimek başlı uç) KMU (kısa memeli uç): Az basma kuvvetinin uygulandığı yerlerde kullanılır. UMU (uzun memeli uç): Çok basma kuvveti uygulanabilir. Basma kuvvetinin yaptığı şişme, vidanın çalışmasına engel olmaz. MKU (memeli kupilya delikli uç): Kendiliğinden sökülmemek için pim deliği açılmış uç biçimidir. KBU (kısa memeli bombeli uç): Vida ucunun tek noktadan oturması gerektiren hâllerde kullanılır. KKÇ (pahlı konik çukur uç): Sıkma amacıyla kullanılır. KU (konik uç): Ayar gerektiren durumlar için kullanılır. KMK (kısa memeli konik uç): Merkezleme durumları için kullanılır. KLU (kılavuz uç): Delici sac vidalarında kullanılır. 38.Civata ne demektir? Standart numaraları nasıl gösterilir? Yazınız. Parçaları birbirine sökülebilir ekilde bağlamaya yarayan, gövde kısmına vida dişi açılmış, başı altıgen, dörtgen veya değişik biçimlerde şekillendirilmiş standart makine elemanlarına cıvata denir. Cıvataların standart numarası TS 1021 / 1 ile gösterilir. 39. Kırma açısı (pah) denir ? Yazınız. Konik olarak şekillendirilmiş vida ucuna kırma açısı (pah) denir. 40.Civata gereçleri nelerdir? Yazınız. Cıvatalar (vidalar) genel olarak sade karbonlu; sementasyon ve ıslah çeliklerinden yapılır. Özel hâllerde bakır ve alüminyum alaşımlarından da yapılır. Günümüzde kullanma yerlerinin özelliklerine göre seramik, bakalit, plastik vb. birçok gereçten yapılır. 41.Civatalar nasıl üretilir? Yazınız. Cıvatalar tek tek yapılabileceği gibi genelde seri olarak üretilir. Seri üretim Şekillerinden basınçlı döküm yoluyla, kalıpta sıcak ve soğuk dövmeyle talaş kaldırmaksızın veya otomatik tezgâhlarda talaş kaldırılarak üretilir. Vida dişleri, ovalama tezgâhlarında soğuk olarak şekillendirilir.Vidalar,fosfatlama, sıcak daldırma yöntemiyle, elektrolizle ve galvanizle kaplanarak paslanma ortadan kaldırılır. 42.Civataların çekme dayanımı ve akma gerilmesi hesaplamaları nasıl yapılır ? Yazınız.
En az çekme dayanımını (Rm) bulmak için ilk sayı 100 ile çarpılır. ikinci rakam ise en az akma sınırı (Re) veya 0,2 genleşme sınırının (Rp 0,2) kısaltılmış ifadesidir. En az akma sınırını bulmak için mukavemet sınıfını belirten iki rakamın çarpımının 10 katı alınır.
43. Dayanım sınıfı 9,8 olan cıvatanın Çekme dayanımı ve Akma gerilmesini hesaplayınız.
Rm=9 x 100=900N/mm2
Re=9x8xlO=720 N/mm2
44. Anma ölçüsü d=M10, anma boyu L=40, gereç dayanım sınıfı 4.8 olan altı köşe başlı cıvatanın gösterilişi nasıldır? Yazınız.
45. Anma ölçüsü d=M16, adımı p=1.5, anma boyu L=60, gereç dayanım sınıfı 5.6 olan altı köşe başlı cıvatanın gösterilişi nasıldır? Yazınız.
46.Şekilde görülen civataları baş şekillerine göre sınıflandırınız.
Altı köşe başlı
Dört köşe başlı
Silindirik başlı
Mercimek başlı
Havşa başlı
Kelebek başlı
Tırtır başlı
Delik başlı
Tırnaklı
Halka başlı
Bombe başlı
Kesik koni başlı
T kanal civataları
47. Şekilde görülen civataları gövde şekillerine göre sınıflandırınız.
Saplama civataları
Germe civataları
Alıştırma civataları
Tapalama civataları
Yaprak yay civataları
Dayama ve ayar civataları
Vidalı Pimler
Sac civataları
Matkaplı civatalar
Ağaç civataları
48.Saplama ne demektir ? Yazınız. Her iki ucuna vida açılmış başsız bağlantı elemanlarına saplama denir. 49.Saplamalar nerelerde kullanılır? Yazınız. Sık sık sökülüp takılan cıvatalarda, takıldıkları yerin dişleri zamanla bozulur. Özellikle font ve alüminyum bloklarındaki dişler daha çabuk bozulduğundan bu gibi yerlerde genellikle saplama kullanılır. 50.Saplamaların standart gösterilmesi nasıldır ? Yazınız.
51.Somun ne demektir? Standart gösterimi nasıldır? Yazınız. Parçaları birbirine çözülebilir şekilde bağlamaya yarayan cıvatalara, saplamalara vb. vida açılmış makine parçalarına vidalanan bağlama elemanlarına somun denir.
52.Somunların gereçleri nelerdir? Yazınız. Somunlar da genel olarak cıvatalar gibi sade karbonlu sementasyon ve ıslah çeliklerinden yapılır. Ayrıca paslanmaz çeliklerden, kullanma yerlerinin özelliklerine göre seramik bakalit, plastik vb. birçok gereçten yapılır. 53.Sol vida dişli vidaların gösterimini şekle göre açıklayınız.
Sol vida dişli somunlarda vida dişi yönü, somunun bir oturma yüzeyine oyularak bir okla işaretlenir. Sol vida dişli somun çentikle şekilde görüldüğü gibi işaretlenebilir.
54.Metrik somun ölçüleri ve elemanlarının hesabı nasıldır? Yazınız. Altı köşe bir somunun elemanları şunlardır: P : Adım D : Diş üstü çapı D1 : Diş dibi çapı (D1 = D- 1,0825. P) e : Somun köşegeni (e = 2D) AA : Anahtar ağzı (AA = O,866 . e) veya ( 1.7 . D ) m : Somun kalınlığı (m = 0,8 . D) 55. Adımı P = 2,5 mm olan M 20 somunun elemanlarını hesaplayınız. D = 20 mm D1 = D -1,0825. P = 20- 1,0825. 2,5 = 17,3 mm e = 2. D =2 . 20 = 40 mm AA = 0,866 . e = 0,866 . 40 = 34 mm ( 1,7 . 20 = 34 mm ) m = 0, 8 D = 0, 8 . 20 = 16 mm olur. 56.Somunlar nasıl üretilir ? Yazınız. Somunlar tek tek üretilebileceği gibi seri olarak da üretilebilir. Seri üretim şekillerinden, basınçlı döküm yoluyla, kalıpta sıcak dövmeyle talaş kaldırmaksızın veya otomatik tezgâhlarda talaş kaldırılarak üretilir. Ayrıca sac gereçten üretilen somunlar; kesme, bükme ve çekme kalıplarıyla üretilir. Somunlar paslanmaz çelikten veya fosfatlama, sıcak daldırma yöntemiyle yapılabilir; elektroliz yöntemiyle üzeri galvanizle kaplanabilir.
57.Şekilde görülen somun çeşitlerinin isimleri nelerdir ?yazınız.
Altı köşe
Altı köşe faturalı
Altı köşe silindirik flanşlı
Altı köşe konik flanşlı
Altı köşe konik flanşlı tırtıllı
Altı köşe pul başlı
Altı köşe şapkalı
Altı köşe kanallı
Altı köşe taçlı
Altı köşe metal emniyetli
Altı köşe ametal emniyetli
Altı köşe gömlek
Altı köşe kaynak
Dört köşe
Dört köşe pahsız
Dört köşe ray
Dört köşe pul başlı
Dört köşe flanşlı
Dört köşe kaynak
Üç köşe
Beş köşe
Sekiz köşe
On iki köşe flanşlı
T kanal
Halka başlı
Papatya
Kelebek
Üst yüzeyi kanallı yuvarlak
Yan yüzeyi kanallı yuvarlak
Yüzeyleri delikli yuvarlak
Yivli somun
Gömme anahtar yuvalı
Düz tırtıllı
Çapraz tırtıllı
Cıvata biçimli
Cıvata biçimli kör somun
Dış vidalı somun
Çubuk somun
Yay somunu
Perçin somunu
58.Civata ve somunların sıkılmasında tork hesabı nasıl yapılır? Yazınız. F1= El kuvveti F1 in bir devirlik yolu s=2.π .r F2= Sıkma kuvveti r(L)= Anahtar uzunluğu (kuvvet kolu) F2 nin bir devirlik yolu, Yani vida adımı = P Buna göre döndürme momenti (DM) = Tork = F1 x r(L) dir.
59.Anahtar ucuna F1=18 kg’lık kuvvet uygulandığında, r(L) mesafesi de 20 cm iken meydana gelen tork’un (DM) değeri ne olur? VERİLENLER F1=18 kg Tork (DM) = F1 x r(L) = 18 x 0,2 = 3,6 kgm bulunur. r (L) = 20 cm = 0,2 m Tork (DM) =? 60. M 16 (adımı 2mm) somunun sıkılması için gerekli moment 1.5 kgm olup kullanılan anahtarın kolu 100 mm’dir. Bu durumda birleştirmeyi (somunu) sıkan F2 kuvveti ne kadardır? VERİLENLER M=1.5 kgm , r=100mm=0,10m, Adım=P=2mm
61.Altı köşe başlı cıvata ölçüleri ve elemanlarının hesabı nasıldır? Yazınız. Yapılan hesaplama, çap esasına göredir. Hesap sonucu ortaya çıkan eleman boyutları, sembolik ve pratik bir çizim için kullanılabilir. Bu boyutlar, birleştirme (bağlama) elemanının standart (gerçek) boyutlarıyla uyuşmayabilir. Çizimi, gerçek boyut esasına göre yapmak gerektiğinde ilgili standart çizelgesinden yararlanılır. Altı köşe başlı bir cıvatanın elemanları şunlardır: p : Adım d : Diş üstü çapı d1 : Diş dibi çapı (d1 = d -1,2269.P) e : cıvata başı köşegeni (e = 2 . d) AA : Anahtar ağzı (AA = O,866 . e) veya ( 1,7 . d ) l : Cıvata boyu (değişken) (L = 4,5 . d) b : Vida boyu (değişken) (b = 2,5 . d ) k : Cıvata başı kalınlığı (k = 0,7 0,8.d)
62. Adımı P = 2,5 mm olan M 20 cıvatanın elemanlarını hesaplayınız. d = 20 mm d1 = d -1,2269 . P = 20-1,2269.2,5 = 16,9 mm e = 2.d = 2 . 20 = 40 mm AA = 0,866 . e = 0,866 . 40 = 34 mm veya ( 1,7 . d = 1,7 . 20 = 34 mm ) k = O, 7 . d = O,7 . 20 = 14 mm l = 4,5 . d = 4,5 . 20 = 90 mm b = 2,5 . d = 2,5 . 20 = 50 mm olur. 63.Rondela nedir? Yazınız. Parçaların, cıvata, somun ve benzeri vidalı elemanlarla birbirine bağlanmaları sırasında, oturma yerindeki yüzeylerin zedelenmesini önleyen ve/veya bağlantının kısmen de olsa kendiliğinden gevşemesine engel olan, ortası delik metal makine elemanlarıdır.
64.Rondelaların kullanım amaçları nelerdir? Yazınız. 1.Somunun oturacağı yüzey cıvata eksenine dikey değil de, herhangi bir açı ile birleşiyorsa veya parçanın yüzeyi fazla pürüzlü ise kullanılır. 2.Somunun zorlanmasını geniş bir yüzeye dağıtarak, özellikle yumuşak birleştirilmesinde parçaya gelen basıncı azaltır. Böylece parçanın ezilmesi önlenir, 3.Bağlanan parçalardan, cıvata geçecek deliklerin çapı normalden büyükse, kullanılır. 65. Rondela çeşitleri nelerdir? Yazınız. 1.Düz – Yuvarlak Rondelalar 4.Yaylı Rondelalar
2.Düz–Dört Köşe Rondelalar 3.Konik-Dört Köşe Rondelalar 5.Tırnaklı Rondelalar 6.Kanatlı Rondela 7.Kapatma Rondelaları
66.Rondelalar hangi malzemelerden yapılır ? Yazınız. Rondelalar, kullanma yerlerine göre ıslah çelikleri, yay çelikleri, sade karbonlu çelikler, özel haddelenmiş pirinç, alüminyum, bakır alaşımları, sıkıştırılmış mukavva ve alaşımlarından (belirli oranlarda karışım) yapılır. 67.Rondelalar nasıl yapılırlar? Yazınız. Rondelalar genel olarak, pres tezgahlarında kesme kalıpları ile kesilerek elde edilirler. Rondela, yapımı sırasında biçim değiştirmemeli, yüzeyleri düz ve pürüzsüz olmalı, yüzeylerde çapak, çatlak, karıncalanma vb. kusurlar bulunmamalıdır. 68.Rondelaların standart gösterimi nasıldır? Yazınız. Rondelalar TS 8201 standardı esas olmak üzere, ilgili standartlarında aşağıdaki gibi gösterilirler
69. Rondelanın standarda göre ölçülerinin tespitini aşağıda bir kısmı verilen TS 79/2 çizelgesinden bularak yapınız. Bu rondelanın tipi (A) olacak. Bize verilen 10.5 rondelanın iç çapıdır. Tabloda (d1) sütunundan 10.5 ölçüsünü buluruz. 10.5 ölçüsünün bulunduğu satır bizim ihtiyacımız olan rondelanın gerekli olan ölçülerini belirler. Burada (ilgili vida çapı) rondelanın takılacağı cıvata veya mil çapı, (d2): rondela dış çapı, (s): rondela kalınlık ölçüleridir. En son olarak da rondelanın malzemesinin Fe 40 olduğu antetlerde belirtilir.
70.Halka nedir? Yazınız.
Halka, parçaların cıvata, somun ve benzeri vidalı elemanlarla birbirine bağlanmaları sırasında, oturma yerindeki yüzeylerin zedelenmesini önleyen ve/veya bağlantının kısmende olsa kendiliğinden gevşemesine engel olan, ortası delik bir noktadan kesik, metal makine elemanlarıdır.
71.Halkaların kullanım amaçları nelerdir? Yazınız. 1.Kısmen bağlantı elemanlarının birbirine temas eden yüzeyinin genişletilmesi için. 2.Zorlanmaya maruz kalan bağlantının kendiliğinden gevşemesini önlemek için 3.Bağlanan parçalardan, cıvata geçecek deliklerin çapı normalden olduğu durumlarda. 72.Halka çeşitleri nelerdir? Yazınız. 1.Yaylı halka, 2. Düz veya kıvrık ağızlı, 3.Kalın kontaklar için, 4.Yuvarlak başlı cıvatalar için, 5.Koruyucu bilezikli, bombeli veya dalgalı, 6.Halka biçimli halkalar 73.Halkaların standart gösterimi nasıldır? Yazınız. Halkalar TS 8201 standardı esas olmak üzere, ilgili standartlarında aşağıdaki gibi gösterilirler.
74.Emniyet sacı nedir? Yazınız. Emniyet sacları, parçaların cıvata, somun ve benzeri vidalı elemanlarla birbirine bağlanmaları sırasında, oturma yerindeki yüzeylerin zedelenmesini önleyen ve bağlantının kesin olarak kendiliğinden gevşemesine engel olan, ortası delik, dışında ve ortasında çeşitli geometrilerde kulak ve gaga (tırnak) bulunan metal makine elemanlarıdır. 75.Emniyet sacı çeşitleri nelerdir? Yazınız. 1. Kulaklı Emniyet Sacları
3. Kanatlı Emniyet Sacları
Bir kulaklı emniyet sacları, İki kulaklı emniyet sacları, Çok kulaklı emniyet sacları.
Normal emniyet sacları, Rondelası düşmeyen cıvatalar için emniyet sacları.
2. Gagalı Emniyet Sacları
4. Somun Tutma Emniyet Sacları
İçten gagalı emniyet sacları, Dıştan gagalı emniyet sacları, Yüksük biçimli yandan gagalı emniyet sacları,
Dört köşe somunları tutmak için, açık emniyet sacları, Dört köşe somunları tutmak için, kapalı emniyet sacları.
76. Emniyet Sacının Standartlarda Gösterilmesi nasıldır? Yazınız. Halkalar TS 8201 standardı esas olmak üzere, ilgili standartlarında aşağıdaki gibi gösterilirler.
77.Montajı yapılmış civata ve somunlarda gevşeme nasın oluşur? Açıklayınız. Cıvata ve somunlarda dişlerin sadece birer yüzeyleri temas halindedir. Bu temas yüzeyleri cıvata ve somunların taşıyacakları yükün büyüklüğü ile artar ve dolayısıyla gevşeme, çözülme ihtimali azalır. Ancak değişken kuvvet, sarsıntı veya darbe etkisiyle cıvata ve somunun gevşemesi mümkündür. Cıvata üzerindeki eksenel kuvvet sıfır olursa diş yüzeylerindeki baskı dolayısıyla sürtünme kuvvetleri ortadan kalkar ve cıvata kendiliğinden gevşer. 78. Cıvata bağlantılarında kullanılan emniyet tedbirleri nelerdir? Yazınız. Şekil bağlı emniyet tedbirlerinde gevşeme somunun özel şekli veya emniyet elemanının şekli nedeniyle önlenir. Emniyeti sağlayan parça, parçalanmadan veya şekli bozulmadan somunun dönmesi mümkün değildir. Kuvvet bağlı emniyet tedbirlerinde ise cıvata ve somun arasında ek bir gerilme oluşturularak somunun gevşemesi zorlaştırılır. Ek gerilme çift somun kullanılarak, cıvata başı veya somun altında yaylı rondela kullanılarak, elastik halkalı somun kullanılarak, tesbit vidası veya taçlı somun vb. kullanılarak sağlanabilir.
79. Mil göbek bağlantılarının amacı nedir ? Bu bağlantı için kullanılan yöntemler nelerdir? Yazınız. Mil Göbek Bağlantılarının amacı mil ve göbeğin bağıl dönmelerini engelleyerek kuvvet/moment iletmektir. Bağlantı prensibinde iki yöntem kullanılır. a. Sökülmeyen bağlantılar: mil ve göbek zarar görmeden ayrılamaz. Yani tekrar tekrar sökülüp takılamaz. b. Sökülebilen bağlantılar: mil ve göbek zarar görmeden ayrılabilir. Yani tekrar tekrar sökülüp takılabilir. 80.Şekilde görülen sökülemeyen mil göbek bağlantı çeşitleri nelerdir? Yazınız. Tek parçalı sistem: Bu yöntemler şekillendirme açısından daha alt yöntemlere ayrılırlar.
Tornalı
Döküm
Dövme
İki parçalı sistem: Bu yöntemlerde şekillendirme açısından daha alt yöntemlere ayrılırlar.
Kaynak
Sert Lehim
Yapıştırma
Boyuna geçme
Enine geçme
81. Şekilde görülen sökülebilen mil göbek bağlantı çeşitleri nelerdir? Yazınız. 1. Şekil bağlantısı
2. Kuvvet bağlantısı Şekil bağlantısı: Doğrudan (ara parçasız)
Kamalı mil
Evolvent profili
Sivri diş profili
Profil P3G
Profil P4G
Şekil bağlantısı: Dolaylı (ara parçalı) KONUM BOYUNA
Uygu kama
Yuvarlak pim
Yarım ay kama
İki kamalı
Üç kamalı
Şekil bağlantısı: Dolaylı (ara parçalı) KONUM ENİNE
Saplama ortada
Saplama teğet
Vida saplama
Kuvvet Bağlantısı: Doğrudan (ara parçasız )
Konik
Çift sıkma
Tek sıkma
Kuvvet bağlantısı: Dolaylı (ara parçalı)
Konik bilezik
Çift konik bilezik
Çakma kama
Teğet kama
82.Yay nedir? Yazınız. Belirli bir kuvvetle basılarak veya çekilerek üzerine yüklenen yükün etkisi yönünde esneyerek (yaylanarak) bu etkiyi karşılayan ve üzerindeki yük kalktığında tekrar ilk durumunu alan makine elemanlarına yay denir. 83.Yayların kullanım amacını ve nerelerde kullanıldığını yazınız. Yayların endüstride geniş bir kullanım alanı vardır. Genellikle makine parçalarını aynı konumda tutmak, darbeleri, sarsıntıları ve titreşimleri azaltmak ve parçalara hareket sağlamak amacıyla kullanılır. Yaylar çeşitlerine göre, otomatik mekanizmalarda, ölçü aletlerinde, motorlu taşıtlarda, frenlerde, mekanik saatlerde, kalıp endüstrisinde vb. yerlerde kullanılır. 84.Aşağıda yay çeşitleri görülmektedir? İsimlerini yazınız.
Basma yayları
Silindirik Çift konik helisel helisel Çekme yayları
Burma yay
Disk yay
Yaprak yay
Yassı yay
Kauçuk yay
Spiral yay
Silindirik helisel
Konik helisel
85.Yayların standart gösterimi nasıldır? Yazınız. Yaylar, standart makine parçaları olduğundan, çizelgelerde gerekli ölçüleri verilmiştir. İhtiyaç anında bu çizelgelerden yararlanılır. Basınç yayları TS 1440, TS 1441 ve TS 10243 de, Çekme yayları TS 1442, Disk yayları TS 1443 ve Yaprak yaylar TS 582’de standartlaştırılmıştır. 86.Şekilde görülen yay boyutları nelerdir? Yazınız. d Tel çapı (mm) Dm Ortalama yay çapı (mm) Dd Malafa Çapı (mm) Dh Kovan çapı (mm) Fn En büyük yay yükü (daN) Lo Yay serbest uzunluğu (mm) Ln Yay sıkıştırma uzunluğu (mm) LBL Yay blok uzunluğu (mm) Fn En yüksek yaylanma (mm) c Yay sabitesi (daN/mm) if Yaylanan sarım sayısı 87. Yay hesaplamaları için verilen basit formüller aşağıdadır. Yay tel çapı d Toplam sarım sayısı Yay ortalama çapı Dm Sarma oranı Çalışan sarım sayısı if Sarım aralığı En büyük yaylanma Fn Yay serbest uzunluğu Yay iç çapı Di Di=Dm-d Yay sıkışma uzunluğu Malafa çapı Yay blok uzunluğu Dd Dd=Di-g
ig w Sa Lo Ln
Yay adımı
h
h=(Lo-2d):if
Bir helis boyu
l
Gereç gevşeme katsayısı Halka sayı değeri Gevşeme miktarı
k ki g
k= ~ 0.02 ki=ig g=Di.h.k
Tel boyu Yay serbest uzunluğu Yay ortalama çapı
L Lo Dmort
İg=if+2 w=Dm:d Sa=x.d.if Lo=if.h+2d Ln=LBL+Sa LBL=ki.d max LBL=Lk Lk=(ig+l).d l= L=l.ig Lo=Lk+2Lh Dmort=(Dmk+Dmb):2
88.Geçmeler çalışacak elemanların özelliklerine göre kaç yöntemde gerçekleşir? Yazınız. 1.Boşluklu geçmeler 2.Sıkı geçmeler 3.Pres geçmeler 89.Geçme konumları hangi harflerle gösterilir? Yazınız. Bu durumlar çok gevşekten çok sıkıya kadar değişir. Tam boşluksuz konum “H” büyük veya küçük harf ile belirtilir. “A” dan “G” ye kadar olan büyük veya küçük harfler boşluklu geçmeler için, “J” den “Z” ye kadar olan büyük veya küçük harfler ise sıkı geçmeler için kullanılırlar. (Not: I, L, O, Q büyük veya küçük harfleri tolerans gösteriminde kullanılmazlar) 90.Geçme tolerans tablosu aşağıdadır.
91. İç ölçü ve dış ölçü toleransları nasıl gösterilir? Yazınız. Birbirine geçmiş olarak çalışacak elemanlardan mutlaka biri içte biri dışta olacaktır. (burç ile mil gibi) iç ölçü toleransı büyük harfler ile (H7, K6 gibi), dış ölçü toleransları ise küçük harflerle belirtilir (m6, h8 gibi). Bu iki elemandan birinin toleransı her zaman boşluksuz ölçü toleransı olan “H” veya ” h” toleransında belirtilir, diğer eleman ise boşluklu veya sıkı geçme toleranslarından biri ile belirtilir . 92.Birim delik ve mil toleransı ne demektir? Nasıl gösterilir? Yazınız.
Birim delik toleransı: Eğer iç ölçü (delik, aralık vs.) "H" toleransı ile verilmiş ve içe geçecek malzemenin ölçüsü sıkı veya boşluklu toleranslardan biri ile belirtilmiş ise bu toleransa birim delik toleransı denilir. Örnek H7- k6
Birim mil toleransı: Eğer içe geçecek olan malzeme (mil vs.) “h” toleransı ile verilmiş ve dışta kalacak ölçü (delik vs.) sıkı veya boşluklu toleranslardan biri ile belirtilmiş ise bu tolerans birim mil toleransı denilir. Örnek h7- K6.
93.Tolerans çiftleri ne demektir? Yazınız. Birbiri ile çalışacak malzemeler her zaman çift tolerans değerleri almaktadır. Bu tolerans çiftleri tecrübeler sonunda bazı standartlara indirgenmişlerdir.
94. Boşluklu geçme tolerans çiftleri ve kullanım yerleri nelerdir? Yazınız. TOLERANS KULLANIM YERLERİ H7-h6
Yüzeyleri yağlanarak geçirilen elemanlar için kullanılır.
H7-g6
Tutuk geçme
H8-h9
Rahat geçme
H7-f7 H7-e8 H7-d9
Hareketli geçme Boşluklu geçmeler Çok boşluklu geçmeler
Sık değiştirilmesi gereken kasnak göbekleri, tespit bilezikleri, kavramalar, hareketli tezgah parçaları Eksenel kayması gereken dişliler, kavramalar, biyel yatakları, pistonlar Transmisyon milleri tespit bilezikleri, kayış kasnaklar, dişliler, kavramalar vb. Takım tezgahları ana yataklar, krank şaftları, Sıcakta hareketliliğini devam ettirmesi gereken geçmeler
95.Sıkı geçme tolerans çiftleri ve kullanım yerleri nelerdir? Yazınız. TOLERANS KULLANIM YERLERİ H7- j6
Tık tıklayarak geçirme
H7-k6 H8-n6
Çekiçle rahat geçirme Çekiçle zor geçirme
H7-n6
Presle geçirme
Ağaç çekiçle vurularak yapılan kolay sıkı geçmelerdir. Örnek: kayış kasnaklar, dişliler, el tekerleri, yatak burçları vs. Kasnaklar, rulman iç bilezikleri, el tekerleri vs Kasnaklar, kavramalar, kaplinler vs. Bir daha çıkarılmayacak kasnaklar, motor milne geçirilen rotorlar, muylu üstüne geçecek dişliler, göbek içlerine burçlar vs
95.Pres geçme tolerans çiftleri ve kullanım yerleri nelerdir? Yazınız. TOLERANS KULLANIM YERLERİ H7-r6 H8-u8
Orta şiddette sabit kuvvet etkisinde oynamayacak geçmeler Büyük sabit kuvvet altında oynamayacak geçmeler
Pik döküm göbek üstüne çelik çember geçirme, biyellerde yatak içine presle geçirilen burçlar vs.
96.Aşağıdaki resimlerde bazı tolerans çiftleri gösterilmiştir.
Krank kolu muylu-burç geçme toleransı
Yağ pompası eksantrik mil burcu
Kavrama mili boyuna hareket geçme toleransı
97.Birim delik ve birim mil toleransları ne zaman kullanılır ? Yazınız. Ne zaman birim delik, ne zaman birim mil toleransı kullanılacağı dizayn eden kişinin bir tercihi olabileceği gibi zaman zamanda zorunluluklar tarafından belirlenir. Örneğin satın alınan hazır bir malzemenin geçme yüzeyleri belli bir tolerans ile temin edilmiş ise o malzemeye uygun tolerans kullanılır.. Örnek; İç çapı “H” toleransında temin edilmiş bir malzemeyi mile monte için birim delik toleransı kullanılır, dış çapı “ h” toleransında temin edilmiş bir malzemeyi delik çapına monte için birim mil toleransı kullanılır. Örnek: Satın alınan bir rulman dış çapı h toleransında temin edilmiş olacağından kullanılması gereken tolerans birim mil toleransıdır. Rulman gibi belli toleranslarda temin edilmiş diğer hazır elemanlar içinde bu zorunluluk söz konusudur.
SÖKÜLEMEYEN BİRLEŞTİRME ELEMANLARI 98.Sökülemeyen birleştirme elemanları nelerdir? Yazınız. 1.Perçinler 2.Geçmeli bağlantılar 3.Kaynak 4.Lehimleme 99.Perçin nedir? Yazınız.
En az iki parçayı sökülemeyecek şekilde birleştirmek için kullanılan bir ucu hazır diğer ucu ise birleştirme sırasında oluşturulan makine elamanlarına perçin denir.
100.Perçinleme ne demektir? Amacı ve kısımları nelerdir? Yazınız. Parçaların perçin adı verilen elemanlarla sökülmez şekilde birleştirilmesi işlemine perçinleme denir. Perçinlemenin amacı, diğer sökülemeyen birleştirme türlerine göre daha üstün nitelikli bağlantılar oluşturmaktır. Perçinler, hazır baş, sap (gövde) ve kapama baş olmak üzere üç kısımdan oluşur. 101.Perçinleri kullanım yerlerine, malzemelerine ve biçimlerine göre ? Sınıflandırınız. PERÇİNLERİN SINIFLANDIRILMASI (TS 94 )
102.Perçinler nerelerde kullanılırlar? Yazınız. Perçinli bağlantılar, ek yerlerindeki sağlamlığı ve farklı cins malzemeleri birleştirebilme özelliklerinden dolayı kazanlarda, elektronik cihazlarda, giyim eşyasında, mutfak eşyalarında, çelik tasarım inşaatlarında, kayışların perçinlenmesinde, uçak sanayinde ve lokomotif yapımında kullanılır. 103.Perçinlerin hangi malzemeden yapılırlar? Yazınız. Perçinler, çelik, alüminyum, bakır ve bunların alaşımlarından yapılır.
104.Aşağıda resimlerde görülen perçin çeşitleri nelerdir? Yazınız.
Yuvarlak başlı perçin
Havşa mercek başlı perçin
Yassı yuvarlak başlı perçin
Havşa yassı mercek başlı perçin
Havşa düz başlı perçin
Havşa düz başlı ucu konik perçin
Silindirik başlı perçin
İçi delik banttan çekilmiş perçin
İçi delik borudan çekilmiş perçin
İçi delik iki parçalı perçin
Başsız perçin
Kör perçin
105.Perçinler nasıl standartlaştırılmışlardır? Şekillerin üzerindeki harfler neyi ifade ederler? Formülize ediniz. Perçinler TS 94’te standartlaştırılmıştır. Perçin anma çapı ( d1 ) Perçin başı çapı ( d 2 ) Perçin kapama baş çapı ( d3 ) Perçin delik çapı ( d4 ) Perçin başı yüksekliği ( k ) Perçin başı yarıçapı ( R ) Perçin serbest boyu ( l ) Sacların kalınlığı ( s ) Kapama başı için gerekli uzunluk ( z )
106. Çelik perçinler, TS 1909’ a göre hangi ad ve standartlarda yapılırlar? Yazınız. 1.Düşük karbonlu çelik TS 2837 2.Soğuk şişirme ve çekme çelikler TS 5287 3.Otomat çelikler TS 3051 4.Alaşımsız parlak çelik TS 3186 5.Filmaşin TS 2348 6.Islah çeliği TS 2525 7.Sementasyon çeliği TS 2850 8.Genel yapı çeliği TS 2162 107.Karbonlu çelikler nasıl ifade edilir? Yazınız. Karbonlu çelikler; genel olarak yumuşak ve sert perçin çeliği olarak ifade edilir. 1.YPÇ- Yumuşak perçin çeliğinin çekme dayanımı 2.SPÇ- Sert perçin çeliğinin çekme dayanımı 108.Perçinleme takımları nelerdir? Yazınız. 1.Çekiç
2.Perçin Çektirmesi
3.Perçin Yuvaları
4.Pop Perçin Aleti
109.Perçinleme yapmak için delik delme işlemi nasıl yapılır? Yazınız. Deliklerde eksenel kaçıklığı önlemek için parçalar üst üste konularak birlikte delinmesi gerekir. Perçin çapına göre uygun delik delinir. Delik eksenlerinde kaçıklık olursa deliklerin büyütülmesi veya raybalanması gerekir. Çok sayıda perçinleme yapılacak ise zımbalama ile delme yapılır. Zımba ile delme esnasında parça yüzeyleri ve delik kenarlarında pürüzler meydana gelebilir. Bu pürüzler sızdırmazlık istenen birleştirme türlerinde istenmeyen bir durumdur. Zımbalar ile delinen parçalarda oluşan iç gerilmeler parçaların tavlanması suretiyle giderilir. 110.Perçin başına göre havşa açma işlemi neden yapılır? Yazınız. Perçin başına göre sızdırmazlığı sağlamak için delikleri havşa matkabı ile veya delikten hafif büyük matkap ile havşa açılır. 111.Dövülerek perçin başı nasıl oluşturulur? Yazınız. Birleştirme yapılacak iki parça delindikten sonra, perçin delinen yuvaya geçirilir, perçin başı alt kalıba yerleştirilir ve çektirme kalıbı yardımı ile parça ile perçin arasındaki boşluk alınır. Perçin çekiç yardımıyla parça üzerine yayıldıktan sonra üst kalıp ile perçin başı oluşturulur.
112.Perçinleme hataları hangi sebeplerle meydana gelir ?Yazınız. 1.Perçin boyunun yanlış hesaplanması 2.Perçin çektirmesinden kaynaklanan hatalar 3. Perçin gövdesinin eğik hale gelmesi 4. Eksenel kaçıklıkların meydana getirdiği hatalar 5. Çekiçleme sonrası meydana gelen hatalar 113.Perçinleme işleminde dikkat edilecek hususlar nelerdir? Yazınız. 1.Çekici vurulması gereken yere yönlendirmek 2. Çekiç darbelerine karşı dikkatli olmak 114.Aşağıdaki şekillerde görülen perçinleme çeşitleri nelerdir? Yazınız.
BİNDİRME t = 2.d1+ 8 mm
e = 1,5 x d1
TEK YAMALI S2 =1,2 x S1 e = 1,5 x d1 t = 2.d1+ 8 mm
İKİ YAMALI S2 =0,8/0,7 x S1 e = 1,5 x d1 t = 2,8.d1+ 10 mm
115. Perçinlerin dayanım hesabı nasıl yapılır? Formülize ediniz. d = Perçin çapı d1 = Delik çapı L = Perçin uzunluğu s = Saç kalınlığı ( s1 + s2 + s3 +sk ) d = Perçin çapı (1,8 x s1 ) Farklı kalınlıktaki levhalarda ince levha seçilir. l = Perçin boyu ( s + 1,5 x d ) e= Perçinin levha kenarına uzaklığı (1,5 x d ) e1 = Perçinin yamaha kenarına uzaklığı (1,3 x d ) t = Perçinler arası uzaklık ( 3 x d )
116. Kalınlığı 4-6 mm olan iki sac parçasının perçinle birleştirilmesi için gerekli değerleri bulunuz. Verilenler: İstenenler: Çözüm: S = S1+S2 = 4+6 = 10 mm s1 = 4 mm S,d,I,e,e1,t d = 1,8.s1 = 1,8.4 = 7mm s2 = 6 mm I = s+(1,5.d)=10 + (1,5.7)=20,5 mm e1 = 1,3.d = 1,3.7 = 9.1 mm e = 1,5 x d = 1,5 x 7 = 10,5 mm t = 3.d = 3.7 =21 mm 117.Büyük yük taşıyan bağlantılarda, perçin kesilmesini önlemek için perçin çapı ve perçin sayısı nasıl bulunur ? Formülize ediniz.
Bu formüller bağlantının taşıyabileceği maksimum kuvvete göredir.
118.Şekildeki perçinli bağlantıda kullanılan perçin sayısı 2, perçin çapı 8 mm, perçin gerecinin kesilme gerilmesi 3200 kg/cm2 dir. Bağlantının üç kat güvenle taşıyabileceği yükü bulunuz. VERİLENLER d = 8 mm = 0,8 cm n=2 e=3 i=1 3200 kg/cm2 A=? =? F=? 119.Şekilde 2.5 ton’luk bir P yükü 6 kat emniyetle 3 perçin tarafından kaldırılmaktadır.Çekmeye ve kesmeye çalışan perçin çapları ne olmalıdır? (
=34 kg/mm2 )
a.Çekiye çalışan perçin çapı hesabı
b. Kesmeye çalışan perçin çapı hesabı
120.Genleşme ne demektir? Yazınız. Malzemenin ısı etkisi ile boyutlarının büyümesidir. Isınan malzemenin ölçüleri büyür. Demir yolu raylarının uç uca eklenirken belli oranda aralık bırakılması enerji hatlarının yazın sıcak havalarda sarkması bu nedenledir. 121.Büzülme ne demektir? Yazınız. Genleşmenin tersine, malzemenin soğuma etkisiyle boyutlarının küçülmesidir. Soğuyan malzemenin ölçüleri küçülür. 122. Sıcak geçme ne demektir? Nerelerde kullanılır? Yazınız. Malzemelerin genleşme ve büzülme özelliğinden faydalanarak yapılan bağlantılara sıcak geçme denir. Büyük değerli momentlerin iletilmesinde kullanılır. Kamalı, cıvatalı vb. bağlantılara göre yapımı daha kolay ve ucuzdur. Büyük boyutlu mil-göbek bağlantılarında kullanılır. Mil ölçüsü delik ölçüsünden büyük olmalıdır. 123.Sıcak geçmenin formülü nedir? Yazınız.
a = d - D veya d = D + a
124.Bir lokomotif tekerleğine BANDAJ geçirilecektir. Bandajın çapı D= 1000 mm dir.BANDAJ sıkı geçme olarak düşünülmektedir. a.Tekerlek hangi çapta torna edilsin ? b. BANDAJ (300 OC ) ısıtılınca ( VERİLENLER: D= 1000mm t = 300 OC Lo = ? L300 = ? D300 = ?
=0,000012) sıcak geçme gerçekleşir mi ? yorumlayınız. b.Bandaj ısınmadan önceki boyu
a.Tekerlek hangi çapta torna edilsin ?
Lo= 3,14 x 1000 = 3140 mm 300 OC ısıtılınca
L300=3140+3140.300.0,000012 L300=3151,3 mm uzamış olur Uzadıktan sonraki çap:
d = D + a d=1000+1,075=1001,075 mm Tekerlek çapı bandaj çapından 1,075 mm daha büyük olarak torna edilmelidir.
D300> d teker olduğundan 1003,6> 1001,075 Bandaj tekerleğe rahatça geçer. Soğuyunca ilk çap olan 1000 mm iner.Tekerlek çapı 1001,075 olduğundan sıkı geçme gerçekleşir.
125. Hareketsiz (soğuk) geçme ne demektir? Yazınız. Malzemelerin her hangi bir ısıl işleme tabi tutulmadan bağlanmasıdır. Bir daha sökülmeyecek parçalar genellikle presli geçmeler olarak bağlanırlar.
126.Kaynak ne demektir ? Açıklayınız. Kristalleri aynı veya birbirine yakın özellikteki metal veya plastik iş parçalarında, ek yerlerinin ergitilmesi veya yaklaşık ergime sıcaklıklarında basınç yapmak suretiyle iki parçaya ait kristallerin birleştirilmesine kaynak denir. 127.Kaynaklı birleştirme ne demektir ?Yazınız. Malzemelerin, ısı veya basınç altında dolgu malzemesi kullanarak veya kullanmadan çözülemez olarak birleştirilmesidir. 128. Kaynak yeri neresidir? Yazınız. Parçaların kaynakla birleştirildiği kısımdır. Kaynak yeri uzatma, mukavemet artırma vb. amaca göre çeşitli şekillerde olabilir. 129.Kaynak dikişi nedir ? Yazınız. Kaynak yerinde parçalar kaynak dikişiyle birleştirilir. Kaynak yerinin durumu ve kaynak dikişinin şekli malzeme veya kaynak metoduna göre çeşitli şekillerde yapılır. 130. Kaynaklı birleştirmenin tercih edilme sebepleri nelerdir? Yazınız. 1.Kolay şekillendirme, 2.Ağırlıktan tasarruf, 3.Döküm modele gerek kalmaması 4.Ucuz maliyet 131. Kaynaklı birleştirmenin olumsuz yönleri nelerdir? Yazınız. 1.Kaynak bölgesindeki yapısal değişiklik, 2.Kaynaklı parçada çekme ve büzülme nedeniyle fiziksel değişiklik, 3.Her gerecin kaynaklı birleştirmeye elverişli olmaması 132.Ergitme kaynağı ne demektir? Yazınız. Genel olarak aynı cinsteki iki parçanın birleştirme yerlerinin ergitilerek ek katkı maddeli veya maddesiz olarak birleştirilmesidir. 133. Baskı kaynağı ne demektir? Yazınız. Ek katkı gereci kullanmaksızın birleştirilecek her iki kısmın hamurumsu duruma kadar ısıtılarak bir baskıyla birileştirilmesidir. 134.Kaynak çeşitleri nelerdir? Sınıflandırınız. Kaynak çeşitleri Basınç Kaynağı 1.Elektrik direnç kaynağı a.Punta kaynağı b.Dikiş kaynağı c.Alın kaynağı 2.Patlama basınç kaynağı 3)Sürtünme kaynağı
Ergitme Kaynağı 1.Ark kaynağı a.Örtülü elektrotla ark kaynağı b.Kömür elektrotla ark kaynağı c.Tozaltı kaynağı d.MAG-MİG Kaynağı e.TİG Kaynağı 2.Gaz Kaynağı a.Oksi Asetilen kaynağı b.Oksi Hidrojen kaynağı
Özel Kaynaklar 1.Ultrasonik kaynak 2.Lazer kaynağı 3.Plazma kaynağı 4.Elektron ışın kaynağı
135.Kaynağın kullanıldığı yerler nerelerdir? Yazınız. Kaynak, arıza yapan bazı makine parçalarının tamirinde, boru ve kazan imalâtında, çelik ve sac konstrüksiyonlarında çok kullanılır. Günümüzde kaynağın kullanılma alanı oldukça geniştir. Cıvata ve perçinli birleştirme yerine kaynaklı birleştirme tercih edilmektedir. Az sayıda yapılacak parçalarda döküm yerine kaynaklı birleştirme kullanılmaktadır. 136.Yaygın olarak kullanılan kaynak çeşitleri nelerdir? Yazınız. 1.Oksi asetilen kaynağı 2.Elektrik arkı kaynağı 3.Toz altı kaynağı 4.Wolfram inert gaz kaynağı 5. Metal inert gaz kaynağı 6.Basınç veya pres kaynağı 7.Gazla eritme pres kaynağı 8.Direnç kaynağı 9.Elektrikle nokta kaynağı 10.Elektrikle makara kaynağı 11.Elektron ışını kaynağı 137.Şekilde görülen Oksi asetilen (Oksijen) kaynağı hakkında bilgi veriniz. Oksijen ve bir yanıcı gaz üfleç vasıtasıyla aşağı yukarı 3200° C ısıyla kaynak yapılacak yeri ve ek malzemeyi ısıtarak eritir. Sıcak sıvı hale gelen kaynatılacak malzeme ve ek malzeme birleşirler. Gazdan metale ısı geçişi kötü olduğundan en fazla 15 mm ye kadar bu yöntem gayet rahat kullanılır. Daha kalın malzemelerde özel tedbirler alınmalıdır. Simgesi: G Yapılış şekli: elle, kısmi veya tam otomatik Kullanıldığı yer: İnce sac malzeme, Borular, ... Düşünceler: Yatırımı çok azdır. Hemen hemen her yerde kullanılabilinir. Transportu gayet kolaydır. Alın ve köşe dikişleri için gayet güzel kullanılır.
138. Şekilde görülen Elektrik arkı (Elektrik) kaynağı hakkında bilgi veriniz.
Kaynatılan parçalarla elektrot (ya çıplak veya korunmalı) arasında elektrik arkı oluşur. Böylece 3500° C ısıyla kaynak yapılacak yer ve elektrot sıcak sıvı hale gelerek birleşirler. Bu yöntem bütün demir malzeme ve metallerde her pozisyonda kullanılır. Malzeme 1 mm kalın olursa problemsiz olarak kaynak yapılır. Simgesi: E Yapılış şekli: elle, kısmi veya tam otomatik Kullanıldığı yer: Hemen hemen bütün malzemeler Düşünceler: Yatırımı çok azdır. Hemen hemen her yerde kullanılabilinir. Transportu gayet kolaydır. Alın ve köşe dikişleri için gayet güzel kullanılır. 139. Şekilde görülen Toz altı kaynağı hakkında bilgi veriniz. Yöntem olarak "Elektrik" kaynağının aynısıdır. Aradaki fark kaynak yapılırken kaynak yerine tozun otomatik serpilmesidir. Toz erimiş malzemenin hava ile hemen temasını önleyip fazla oksitlenmesini önler. Elektrot çıplak olarak genelde makara üzerine sarılmış haldedir. Bu yöntem genelde yarı otomatik olarak yatay dikişlerde kullanılır. Simgesi: UP Yapılış şekli: Kısmi veya tam otomatik Kullanıldığı yer: Kazan, Çelik konstrüksiyon, Gemi, Araç ve makina üretimi, ... Düşünceler: Çok emniyetli. Bütün dikiş tipleri için geçerli. Bilhassa kalın malzelerde kullanılışlı. Minimum kalınlık 2 mm. 140. Şekilde görülen Wolfram inert gaz kaynağı hakkında bilgi veriniz. Erimiyen Wolfram elektrodu ile kaynak yapılacak parçalar eritilir. Eritilen yere koruyucu gaz (genelde argongazı) verilerek erimiş malzemenin oksitlenmesi önlenir. Ek malzeme (kaynayan elektrot) duruma göre ya elle veya otomatik olarak verilir. Simgesi: WIG Yapılış şekli: Kısmi veya tam otomatik Kullanıldığı yer: Aparatlar, kazanlar, ev aletleri, ... Düşünceler: Hemen hemen bütün metaller. Bilhassa korozyona ve oksitlenmeye karşı korumak için Krom-Nikel-Çelikleri, aluminyum ve bakır alaşımları alternetif akımla kaynatılır.Kalın malzemeler çabuk ve kolay kaynatılır. 141. Şekilde görülen Metal inert gaz kaynağı hakkında bilgi veriniz. Otomatik olarak bir rulodan gelen ek malzeme (elektrot) ile parçaların kaynak yapılacak yeri eritilir. Eritilen yere koruyucu gaz (genelde argon, heliyum veya bunların karışımı) verilerek erimiş malzemenin oksitlenmesi önlenir. Simgesi: MIG Yapılış şekli: Kısmi veya tam otomatik Kullanıldığı yer: Aparatlar, kazanlar, gemi ve uçak sanayi, ... Düşünceler: Alaşımlı çeliklerde kullanılır. Çekme göreceli olarak çok azdır. Bütün dikiş şekillerinde kullanılır.
142. Şekilde görülen Basınç veya pres kaynağı hakkında bilgi veriniz. Kaynatılacak malzemeler toka ettirilerek elektrik akımı ile toka ettikleri yerlerin eritilmesinden sonra basınçla birleştirilir. Bu yöntem demirci kaynağının elektrik direnciyle ısıtılarak modernleştirilmiş şeklidir. Kaynak yerinde basınçtan oluşan şişkinlik ya bırakılır veya işlenerek alınır. Simgesi: P Yapılış şekli: Kısmi veya tam otomatik Kullanıldığı yer: Değişik metaller veya değişik çelikler, ... Düşünceler: Çubuk, kare veya köşeli kesitli kalın malzemelerde kullanılır. Bilhassa değişik özellikteki çelikler için çok avantajlı kaynak yöntemidir.
143. Şekilde görülen Gazla eritme pres kaynağı hakkında bilgi veriniz.
Kaynatılacak malzemeler toka ettirilerek gazla toka ettikleri yerlerin eritilmesinden sonra basınçla birleştirilir. Bu yöntem demirci kaynağının gazla ısıtılarak modernleştirilmiş kaynak şeklidir. Kaynak yerinde basınçtan oluşan şişkinlik ya bırakılır veya işlenerek alınır. Simgesi: (-) Yapılış şekli: Kısmi veya tam otomatik Kullanıldığı yer: Değişik metaller veya değişik çelikler, ... Düşünceler: Çubuk, kare veya köşeli kesitli kalın malzemelerde kullanılır. Bilhassa değişik özellikteki çelikler için çok avantajlı kaynak yöntemidir. 144. Şekilde görülen Direnç kaynağı hakkında bilgi veriniz. Kaynatılacak malzemeler hafif bir kuvvetle toka ettirilerek elektrik akımı ile toka ettikleri yerlerin eritilmesiyle birleştirilir. Bu yöntem hemen hemen pres kaynağının aynıdır. Simgesi: (-) Yapılış şekli: Kısmi veya tam otomatik Kullanıldığı yer: Değişik metaller veya değişik çelikler, ... Düşünceler: Çubuk, kare veya köşeli kesitli kalın malzemelerde kullanılır. Bilhassa değişik özellikteki çelikler için çok avantajlı kaynak yöntemidir. 145. Şekilde görülen Elektrikle nokta kaynağı hakkında bilgi veriniz. Uçları istenilen çapta iki bakır elektrot elektrik akımı altında kaynatılacak malzemeyi bir birine değecek kadar yeterli kuvvetle bastırılırlar. Elektrik akımı plakalar arasındaki havadan dolayı büyük direnç ve ısı oluşturur ve kaynatılması istenilen plakalar bu noktada eriyerek birleşirler. Simgesi: RP Yapılış şekli: Kısmi veya tam otomatik Kullanıldığı yer: Sac plaka konstrüksiyonu, gemi ve uçak imalatı, aparat ve alet imalatı, ... Düşünceler: Gayet ekonomik yöntem. Bilhassa ince kalınlıklarda perçin konstrüksiyonun yerini almıştır. 145. Şekilde görülen Elektrikle makara kaynağı hakkında bilgi veriniz. Elektrikle nokta kaynağı gibi yapılır. Pim şeklindeki bakır elektrot yerine sızdırmazlığı garantilemek için bakır makaralar kullanılır. Kaynatılacak malzemeyi bir birine değecek kadar yeterli kuvvetle bastırılır ve makaralar plakalar üzerinde yuvarlanır. Elektrik akımı plakalar arasındaki havadan dolayı büyük direnç ve ısı oluşturur ve kaynatılması istenilen plakalar bu doğruda eriyerek birleşirler. Simgesi: RR Yapılış şekli: Kısmi veya tam otomatik Kullanıldığı yer: Sac plaka konstrüksiyonu, gemi ve uçak imalatı, aparat ve alet imalatı, ... Düşünceler: Bilhassa ince kalınlıktaki sac konstrüksiyonda kullanılan gayet ekonomik yöntem. 146. Şekilde görülen Elektrikle makara kaynağı hakkında bilgi veriniz. Gayet kesif toparlanmış elektron ışını (150 kV) kaynağı yapılacak birbirine kaygan geçmeyle tutturulmuş geçme yerine verilir ve burada kaynak için gereken ısı oluşur. Işının kalınlığı 0,1 mm dir. Işın malzemeye gerektiği derinlikte verilir. Ek bir malzemeye gerek yoktur. Parçalar daha önce hassas olarak işlenirler. Kaynak işlemi oksitlenmeyi önlemek için vakumda yapılır. Yöntem oldukça pahalı bir işlemdir. Simgesi: EB Yapılış şekli: Kısmi veya tam otomatik Kullanıldığı yer: Makina, araç, uçak, elektronik ve yayın sanayi. Düşünceler: Yatırımı çok fazla. Çeşitli malzemelerin kaynatılması mümkündür. Çok pahalı bir yöntemdir.
147.Aşağıdaki şekillerde görülen kaynaklı birleştirmelerin isimleri nelerdir? Yazınız.
ALIN BİRLEŞTİRME
PARALEL BİRLEŞTİRME
BİNDİRME BİRLEŞTİRME
T-BİRLEŞTİRME
ÇİFT T-BİRLEŞTİRME
EĞİK T-BİRLEŞTİRME
KÖŞE BİRLEŞTİRME ÇOKLU BİRLEŞİK BİRLEŞTİRME 148. Kaynak Dikişleri hesap edilirken kalınlık olarak neresi alınır ? Yazınız.
Küt kaynak dikişlerinde hesap kalınlığı "a", birleştirilen elemanların et kalınlıklarının küçüğüne eşittir.
Köşe kaynak dikişlilerinde hesap kalınlığı "a" ise, dikiş en kesiti içine çizilebilen en büyük ikizkenar dik üçgenin yüksekliğidir. Köşe kaynak dikişlerinde ayrıca, dikiş hesap kalınlığı için şu sınır değer geçerlidir: 3 mm ≤ a [mm] ≤ 0,7 . tmin
149. Kaynak Dikişi Hesaplanırken uzunluk olarak neresi alınır? Yazınız. Bir küt kaynağın dikiş uzunluğu l, geometrik uzunluğudur. Köşe kaynak dikişleri için ise bu uzunluk, kök çizgisinin uzunluğudur. Bu uzunluklardan dikiş hesap kalınlığı kadar uzunlukta krater kayıpları, kaynak dikişi başlangıcı ve sonu için çıkarılarak, kaynak dikişi hesap uzunluğu bulunur. Konstruktif önlemlerin alınmasının mümkün olması halinde dikiş hesap uzunluğu, kaynak dikişi uzunluğuna eşit alınır. 150.Kaynak dikiş hesap alanı nasıl bulunur? Yazınız.
Ak = Σ (a . I)
Kaynak dikişi hesap alanı, kaynak dikişinin hesap uzunluğu ile hesap kalınlığının çarpımına eşittir: Eğer kaynak dikişi hesap uzunlukları Tablo değerlerine göre belirlenmişse, kaynak dikişlerinin ağırlık ekseninin eleman ağırlık eksenine göre eksantrikliğinden kaynaklanan moment hesaba katılmaz.
151.Şekilleri inceleyerek kaynak dikişlerinin içinde oluşan gerilmeler nelerdir? Yazınız.
Kaynak dikişinin boyuna eksenine paralel olan normal gerilme
Kaynak dikişinin boyuna eksenine dik olan normal gerilme
Kaynak dikişinin boyuna eksenine paralel yöndeki kayma gerilmeleri
Kaynak dikişinin boyuna eksenine dik olan kayma gerilmeleri
152. Tek eksenli gerilme hesaplamaları nasıl yapılır ? Yazınız.
Tek eksenli gerilme halinde kaynak dikişi gerilme kontrolü, σk ≤ σkem veya τk ≤ τkem ifadesi ile yapılır. Burada σk veya τk, Aşağıda verilen ifadelerle hesaplanan gerilmelerden herhangi biri olabilir.
Kaynak emniyet gerilmeleri için
σkem ve τkem değerleri de gerekli tablolardan alınacaktır.
152. Çok eksenli gerilme halinde kullanılacak kıyaslama gerilmesi hesaplamaları nasıl yapılır ? Yazınız.
σ||
Burada gerilmesi hesaba katılmayabilir. Bu durumda kıyaslama gerilmesi ifadesi aşağıdaki şekli alır ve kaynak emniyet gerilmesi yineTablolardan alınacaktır.
153.Lehimleme ne demektir? Yazınız. Aynı veya farklı iki metal parçayı, ergime derecelerinin altındaki bir sıcaklıkta, ek telinin ergimesi ile birleştirilmesi işlemine lehimleme denir. 154.Lehimlemenin amacı nedir? Yazınız. Lehimleme parçaların özelliklerini bozmadan düşük basınçlarda sızdırmayı önlemek, ısı ve elektrik iletkenliğini sağlamak amacıyla yapılır.Birleştirilecek parçalar farklı özelliklerde olsalar bile bir bütün teşkil eder. Aynı ya da farklı parçaların lehimlenmesi esnasında içyapılarında değişim olmaz. 155.Lehimleme tipleri ve çalışma aralıkları nelerdir? Yazınız. 1.Yumuşak Lehim (Çalışma aralığı 200-450° C) 2.Sert Lehim (Çalışma aralığı 450-900°C ) 156. Yumuşak lehimleme işlemini açıklayınız. 450°C nin altında yapılan lehimleme işlemine yumuşak lehimleme denir. Yumuşak lehimleme işleminde genellikle kurşun – kalay alaşımı lehim telleri kullanılır. Lehimleme telleri hazır olarak satın alındığı gibi atölye ortamında da üretilebilir. Kalay –kurşun alaşımının kullanılmasının sebebi, bu alaşımın düşük sıcaklıklarda ergiyik iyi akışkanlık özelliği göstermesidir. 157.Yumuşak lehimlemelerde temizlik işlemi niçin, ne zaman ve hangi yollarla yapılır? Yazınız. Yumuşak Lehimleme yapılacak parçalarda tam bir birleşme sağlanması için parçaların hatık, kir ve oksit tabakasından arındırılması gerekir. Temizlik işlemleri; lehim öncesinde, lehim sırasında ve lehim sonrasında yapılır. Bu temizleme işlemleri mekanik ve kimyasal yollarla yapılır. 158.Lehimlemede mekanik temizleme araçları nelerdir? Yazınız. 1.Eğe,
2.Zımpara
3.Fırça
159. Kimyasal temizleme işleminde kullanılan kimyasal maddeler nelerdir? Yazınız. 1.Tuz Ruhu 2.Lehim Pastası 3.Nişadır 160.Tuz ruhu kullanılarak lehim suyu elde etme işlemi nasıl yapılır? Açıklayınız. Hidroklorik asit ( tuz ruhu) içine çinko parçaları atılarak çinko-klorür (lehim suyu)) elde edilir. Bu işlem için tuz ruhu içine küçük çinko parçaları atılarak çözünmesi sağlanır. İşlem çinko parçaları erimeyecek hale gelinceye kadar sürdürülür. Daha sonra tuz ruhu içerisine 1/8 oranında su ilave edilerek lehim suyu elde edilir. Hazırlanan lehim suyu, iş parçası birleşme yüzeyinin kimyasal temizliğinde ve havya ucunun temizlenmesinde kullanılır. Lehim suyu uygun bir fırçayla yüzeye tatbik edilir. 161.Lehim pastası ne için kullanılır ? Nasıl elde edilir? Yazınız. Lehimleme işlemi sırasında yüzeyde oluşan oksitlerin ve diğer yabancı maddelerin temizlenmesi işleminde kullanılır. Tamamen petrol ürünü olan bu maddeye dekapan da denir. Lehim pastaları piyasada toz, sıvı veya reçine olarak bulunur. 162.Nişadır lehimlemede ne amaçla kullanılır? Yazınız. Kimyasal olarak amonyak bileşiği (amonyum klorür) olan bu madde, yüzeydeki oksit tabakasını alarak kimyasal temizlemeyi sağlar.Nişadır ile havyanın temizliğide yapılır.
163.Havya nedir? Yazınız.
Yumuşak lehimleme için kullanılan aletler olup bakırdan yapılmışlardır. 164. Havyalar neye göre sınıflandırılırlar? Yazınız. Isı kaynağına göre sınıflandırılırlar. Lehimlenecek yerin özelliğine göre değişik şekillerde dizayn edilirler. 165. Kendinde ısı kaynağı bulunmayan havyaları tanımlayarak nasıl kullanılır? Açıklayınız. Basit aletler olup çabuk yapılabilen yumuşak lehimlemelerde kullanılır. Gerekli olan ısı,bir ısı kaynağında,havyanın bakırdan olan düz ağızlı kısmına depo edilerek sağlanır.Bu havyalar ağız şekillerine göre adlandırılır. 166. Kendinde ısı kaynağı bulunan havyaları tanımlayınız. Yumuşak lehimleme için hazırlanmış aletler olup, ısı kaynağına bağlanır. Bunlar sürekli yapılan lehim işlerinde kullanılır. Isı kaynağının çeşitine göre adlandırılır. 167.Kendinde ısı kaynağı bulunan havyalar nelerdir ve nerelerde kullanılır? Yazınız. Gaz Havyaları: Atölyelerde, tenekecilik işlerinde ve şantiyelerde montaj işlerinde kullanılır Elektrikli Havyalar: Kuvvetli akımlı elektrik havyaları sabit olarak çalışırlar, belirli aralıklarla veya sürekli lehim yapabilir. Seri lehimleme işleri için kullanılır 57 Kalem Havyalar: Elektrikle çalışan bu tip havyalar daha çok küçük işlerin lehimlenmesinde kullanılır. Kalem havya olarak adlandırılır. Belirli aralıklarla lehimleme ve nokta lehimleme işlerinin yapımında kullanılırlar. 168.Havyasız lehimleme aygıtları nelerdir? Yazınız. 1.Alev ile lehimleme 2.Elektrik direnci ile lehimleme 3.Endüksiyon ile lehimleme 4.Daldırma yöntemiyle yapılan lehimlemedir. 169.Özel lehimleme aygıtları nelerdir? Yazınız. 1.Lehimleme fırınları 2.Dirençli lehimleme aygıtları 3.Ultra ses lehimleme aygıtları 4.Yüksek frekanslı lehimleme aygıtlarıdır 170.Sert lehimleme ne demektir? Açıklayınız. Aynı cins veya farklı cins metalleri bir ısı kaynağı altında ergitmeden, 450°C üzerinde ergiyen ilave bir metal (lehim alaşımı) kullanarak, ergiyen ilave metalin birleştirme aralığına yayılarak ıslatması ile birleştirilecek metallerle ilave metal arasında metalürjik bir bağ oluşması ile meydana gelen birleştirmeye sert lehimleme denir. 171. Sert lehimleme tekniğinin parçaların birleştirilmesinde yaygın olarak tercih edilmesinin nedenleri nelerdir? Yazınız. 1.Sert lehimleme ile birleştirilen parçaların dayanımı yüksektir, hatta birleştirilmesi yapılan metalden bile daha güçlü birleşimler sağlanabilir. 2.Sert lehimle birleştirilmiş gereçlerde birleşim yeri darbe ve titreşimlere karşı dayanımlıdır. 3.Sert lehimleme tekniğini uygulamak kolay ve hızlıdır, uygulamayı yapacak kaynakçı becerisi kolay kazandırılabilir. Lehimleme işlemini otomatik hale getirmek mümkün olduğundan otomasyona uygundur. 4.Farklı ergime derecelerine sahip metallerin, örneğin çelik ve bakırın birleştirilmesi kolay ve ekonomik şekilde yapılabilmektedir. Bunun yanı sıra birleştirilecek metallerin farklı kalınlık ve kesitte olması da lehimlemeyi mümkün kılmaktadır. 5.Sert lehimleme sıcaklığı 450°C üzerinde ve birleştirilecek gereçlerin ergime sıcaklığından daha düşük olduğu için, birleşimi yapılan metallerde yüksek ısının neden olduğu deformasyonlar oluşmaz. 6.Sert lehimleme tekniği diğer bağlantı yöntemlerine göre daha ekonomiktir. Birleştirme sonrası da işleme gerek duyulmadığından zaman ve maliyet düşüktür. 7.Sızdırmazlık istenen birleştirmelerde kolaylıkla kullanılabilir. 8.Birleşim bölgesinin estetik görüntüsü iyidir. Tercih edilen ilave telin rengine göre ana metale yakın renkte birleşim sağlanabilir. 172. Sert lehimleme işlemlerinde sağlıklı bir birleştirme yapılabilmesi neye bağlıdır? Yazınız. Sağlıklı bir birleştirme yapılabilmesi açısından, birleştirme türünün doğru olarak seçilmesine bağlıdır. 173.Sert lehimleme işlemlerinde birleştirme yöntemleri neye göre seçilir? 1. İş parçalarının şekline, 2.Dizayn durumuna, 3.Dayanım özelliklerine
175.Aşağıda lehimli birleştirme türlerine ait resimler verilmiştir? İsimlerini yazınız.
ALIN BİRLEŞTİRME
SAÇ ALIN BİRLEŞTİRME
BİNDİRME BİRLEŞTİRME
T BİRLEŞTİRME
BORU BİRLEŞTİRME
176.Lehim öncesi yapılan temizlik işlemleri nelerdir? Yazınız. Metal yüzeylerinde bulunan kir, pas, yağ, boya gibi kalıntılar lehim öncesi temizlenir. Bu kalıntıların temizlenmesinden sonra lehim işlemine başlanıldığında metal yüzeyleri ısıtılmaya başlanır. Isıtılma işlemi başladığında, ısıdan kaynaklı metal yüzeylerinde oksit oluşumu hızlı bir şekilde başlar ve bu oksit oluşumunun giderilmesi gerekir. Giderilmediği taktirde ilave metalin, ana metalle birleşimini engelleyecektir. Bu nedenle de lehimleme işleminde ayrıca dekapan (flux) adı verilen yüzey temizleyicileri kullanılır. 177. Dekapan (flux) adı verilen yüzey temizleyiciler hangi görevleri de yerine getirirler? Yazınız. 1.Yüzeydeki oksit tabakasını çözer ve yeniden oksitlenmeye engel olur. 2.Örtü görevi gören dekapanlar birleşme bölgesinin geç soğumasını sağlar. 3.İlave metalin akışkanlığını ve ıslatma kabiliyetini arttırır. 4.Dekapanların ergime sıcaklıkları, ilave metalin ergime sıcaklığından 50–100°C daha düşük olduğundan, dekapan ergidiğinde lehimleme sıcaklığına ulaşıldığını bildirir. 178.Dekopanlar piyasada nasıl bulunurlar ve nasıl kullanılırlar? Yazınız. Dekapanlar toz, macun, sıvı ve pasta şeklinde imal edilerek piyasaya sunulurlar. Dekapan toz halindeyse ilave telle taşınarak, pasta halindeyse fırçayla sürerek, sıvı haldeyse daldırılarak ve gaz haldeyse sprey gibi püskürtülerek kullanılır. Lehim birleştirmelerinde ana metal ve ilave metalin özelliklerine en uygun dekapan seçimi oldukça önemlidir. 178.Dekopanlar piyasadan alınmadan önce seçimi neye göre yapılır? Yazınız. Gerekli tablolardan DIN 8511 normuna göre sert lehimlemede kullanılan dekapanlar tespit edilir. 179.Sert lehimlemede kullanılan ilave tel çeşitleri nelerdir? Yazınız. Gümüş, bakır, alüminyum, nikel, altın gibi metaller ve alaşımları günümüzde en fazla kullanılan dolgu metalleridir. 180. İş parçalarının sert lehimlenmesinde kullanılan ısı kaynakları nelerdir? Yazınız. 1.Üfleçle lehimleme 2.Fırında lehimleme 3.Endüksiyonla lehimleme 4.Elektrik direnci ile lehimleme 5.Elektrik arkı ile lehimleme 6.Optik lehimleme 7.Erimiş lehim banyosuna daldırılarak lehimleme 8.Dekopan banyosuna daldırılarak lehimleme 9.Lazer lehimlemesi 181.Yağ ve yağlama ne demektir? Yazınız. Genel olarak iki kati cismi birbirinden ayırmak ve sürtünme gücünü minimuma indirerek kolay hareketini sağlamak için kullanılan maddeye “yağ” denir. Bu iki kati cismin arasındaki yaptığı işe de “yağlama” denir. 182.Makinelerde ne için yağ kullanılır? Yazınız. Makinelerin bazı parçaları çalışma esnasında birbirlerine temas eder ve hatta birbirlerine temas ederek zıt hareketler yapmaları gerekir. Bütün bunların hepsi sürtünmeyi ve devamında ise ısı ile aşınmaya sebep olur. Bu ısı ve aşınmayı en aza indirmek için yağ kullanmak gerekir. Yağ sayesinde sürtünen yüzeyler arasında yağ katmanı oluşturmak gerekir. Birbirine sürtünen iki yüzey arasındaki yağ katmanı sürtünmeyi önlediği gibi kayma meydana getirir. Bu da verimi artırır, ısıyı önler, sızdırmazlık sağlar, vuruntuları azaltır ve makine içi temizlik sağlar. 183. Makinecilikte kullanılan yağ çeşitleri nelerdir? Yazınız. 1.Madensel yağlar 2.Sentetik yağlardır. 184.Madensel yağları tanımlayarak ne için kullanıldığını yazınız. Madensel yağlar ham petrolün belirli dereceler arasında ısıtılarak damıtılması sonucu elde edilen yağlardır. Madensel yağlarda damıtma sonrası asitleri düzenlenir ve en düşük seviyeye indirilir. Ayrıca yağ içindeki yabancı maddeler sülfürik asit kullanılarak zararsız hale getirilir ve en son filtre edilir. Madensel yağlar makinelerdeki sürtünmeyi kaymaya çevirmek için kullanılır.
184.Madensel yağların özellikleri nelerdir? Yazınız.
1.Madensel yağın viskozitesi kullanım yerine uygun olmalıdır. 2.Sağlığa zararlı maddeleri içermemelidir 3.Yağ yakıldığı zaman artık bırakmamalıdır. 185.Yağların donma, buharlaşma ve alev alma sıcaklığı vardır.Bu tanıma göre soğuk ve sıcak yerlerde hangi yağlar kullanılır. Soğuk yerlerde donma sıcaklığı düşük ve sıcak yerlerde de buharlaşma ile alev alma derecesi yüksek olan yağlar geçerlidir. 186.Yağın bulunduğu yere ve sıcaklığına göre özgül ağırlığı nasıl değişir? Yazınız. Yağın özgül ağırlığını, açık hava basıncı etkiler. Deniz seviyesindeki bir yağın özgül ağırlığı, en büyük değerindedir. Yağın sıcaklığına göre, özgül ağırlığı da değişir. Yağ ısındıkça özgül ağırlığı azalır ve soğudukça özgül ağırlığı artar. 187.Yağların karakteristik özellikleri nelerdir? Yazınız. 1.Viskozite 6.Oksidasyon
2.Yağlama yeteneği 7.Akma noktası
3.Film dayanımı 8.Isıl genleşme
4.Köpüklenme 9.Alev alma noktası
5.Polimerleşme 10.Özgül ağırlık
188.Viskozite ne demektir? Viskozite ne ile ölçülür? Yazınız. Akışkanların akmaya karşı göstermiş olduğu dirence viskozite denir. Yağların viskozitesi, viskozitemetre ile ölçülür. 189.Yağlarda viskozite değişimi nasıldır? Açıklayınız. Yağların viskozitesi çalıştıkları ortamın sıcaklığına göre değişir. Isı yükseldikçe viskozitesi azalır. Soğuk havalarda hidrolik sistem yağlarının viskozitesi artar. 190.Viskozite indeksi ne demektir? Yazınız. Yağın viskozitesinin sıcaklığa bağlı olarak değişmesine viskozite indeksi denir. 191. Yağın viskozitesi yüksek olursa oluşabilecek sakıncalar nelerdir? Yazınız. 1.Sürtünmeler artar 2.Yağ hidrolik sistemden üzerine aldığı pislikleri filtrelere bırakamaz. 3.Hidrolik alıcıların hızları azalır dolayısı ile hareket yavaşlar. 4.Verim azalır. 5.Güç kaybı olur. 6.Gürültü artar. 7.Sıcaklık artar. 8. Filtre ömrü azalır. 192. Yağın viskozitesi düşük olursa oluşabilecek sakıncalar nelerdir? Yazınız. 1.Hidrolik devre elemanları iç kaçak ve sızıntıları artar. 2.Bağlantı elemanlarından kaçaklar artar. 3.Yağlama iyi olmaz ve aşıntılar artar. 4.Hidrolik sistem ısısı artar. 5.Hidrolik pompa verimi düşer. 6.Hidrolik sistem verimi düşer. 193.Yağların viskozitesi nasıl tanımlanır? Yazınız.
Yağların viskozitesini tanımlamanın birçok yolu vardır. En yaygın kullanılan Saybolt Universal Second (SUS)‘dur. Bir akışkanın SUS değerini hesaplamak için 60 cm3 akışkan Saybolt Viskozite Ölçer içinde şekilde gösterildiği gibi belirli bir sıcaklığa kadar ısıtılır. Daha sonra akışkanın viskozite ölçerin dibindeki küçük bir boru içinden akmasına izin verilir. Akışkanın akması için geçen süre (saniye) onun SUS biriminden viskozitesidir. Örnek olarak 215 saniye süren bir akışkanın viskozitesi 215 SUS değerine sahiptir. Değer büyüdükçe viskozite büyür. Viskozite genellikle 38 ve 99 0C (100 ve 210 0F) sıcaklıkta ölçülük. Yağların çoğu bu aralıktaki sıcaklıklarda çalışır.
194. Film Dayanımı ne demektir? Önemini yazınız. Yağın çalışan parçalara yapışma ve katman oluşturma özelliğidir. Yağların film dayanımının iyi olması, çabuk yırtılmadan basınç sıcaklık ve zorlamalara dayanabilmesi demektir.
195. Yağlama yeteneğinin iyi olması ne demektir? Yazınız.
Yağlama yeteneğinin iyi olması hareket eden parçalar arasında yağ filmi tabakası oluşturulmasıdır. Böylece çalışan parçaların hareketini rahatlatır, aşıntılar azalır, güç kaybını azaltır. Hidrolik yağlarda aranan bu nitelikler; yağın viskozitesine, akıcılığına, viskozite indeksine ve içinde yabancı madde barındırmamasına bağlıdır. 196.Yağlama yağlarında bulunan asitler nelerdir? Yazınız. Yağlama yağlarında asitler, ham petrolden gelen doğal asitler, mineral asit adı verilen sülfirik asit ve compound yağlarda görülen yağ asitlerinden oluşur. 197.Yağlarda asit oranının yüksek olmasının sakıncası nedir? Yazınız. Yağdaki asit oranının yüksekliği, yağlanan yüzeyler için sakıncalıdır. Asit derecesi arttıkça parça yüzeyinde aşınmalar artar. Doğal asitler son derece zayıf olup, metaller üzerinde zararlı bir etki oluşturmazlar. 198.Yağlama çeşitleri nelerdir? Yazınız. 1.Elle Yağlama 2.Otomatik Yağlama 3. Basınçlı Yağlama 199.Elle yağlama nasıl yapılır? Yazınız. Elle yağlama ya yağdanlık ile ya da gresörlükler ile yapılır. Bu yağlamalarda genellikle ince yağ tercih edilir. Elle yağlamada yağın eskimesi ve değiştirilmesi düşünülemez; ancak gerek görüldüğünde yağ verilir. 200.Otomatik yağlama nasıl yapılır? Yazılır. Bazı otomatik yağlamada makine içinde dönen kısımlar makinenin içindeki yağa çarparak veya temas ederek yağı dönen kısımlara iletir. Otomatik yağlamada genellikle yağlama bilezikleri tercih edilir. Yağlama bilezikleri muyluların üzerine takılarak çalışır. Bunların çapları muylu çapından büyük olduğu için muylunun dönmesi esnasında sürtünmenin etkisi ile muyludan daha yavaş dönerek yağı muylu ve yatağa taşır. Yağlama bileziklerinin tek parça olanının takılıp sökülmesi zor olduğundan iki parçalı yağlama bileziği daha çok kullanılır. Bazı otomatik yağlama sistemlerinde yağ deposundaki yağ, bir yağ pompası ile pompalanarak boru veya hortumlar aracılığı ile yağlama yerlerine ulaştırılır. Bazı yağlama sistemlerinde manuel pompalı gresörlükler kullanılır. Bunlarda yay baskı kuvveti ile sürekli olarak uygulanan itme kuvveti ile yağlama yapılır. Yağlama ihtiyacı olduğunda elle basılıp bırakılarak gresörlüğün içindeki pompa aracılığı ile yağ pompalanır. 201.Basınçlı yağlama nerelerde kullanılır? Yazınız. Yüksek devirli ve yağlanması çok önemli ayrıca yağlamanın şansa bırakılamayacağı yerlerde basınçlı yağlama yapılır. Yağ pompa tarafından yağlama kanalları veya rekorlarla sürekli olarak basınçlı bir şekilde gönderilir. Özellikle sürtünmeli yatakların ve dişli çarkların kullanıldığı yerlerde basınçlı yağlama düzenli uygulanır. 201. Makinecilikte kaymalı yataklarda kullanılan basınçlı yağlamanın önemi nedir? Yazınız. Makinecilikte kaymalı yataklarda kullanılan basınçlı yağlamanın önemi basınç göstergeleri ile daha iyi anlaşılır. Basınçlı yağlama kesildiği zaman ışık veya ses ile sinyal verilerek makinenin veya aracın durdurulması (stop ettirilmesi ) istenir, aksi halde yatak saracak yani sürtünmeden dolayı ısı, kaynama ve kilitleme olacaktır. 202.Aşağıdaki resimler nedir? Yazınız.
YAĞDANLIK
GRESÖRLÜK
GRES POMPASI
203.Sentetik yağ nedir? Açıklayınız. Sentetik yağlar, petrol esaslı olmayan kimyasal sentez yöntemleriyle elde edilen yağlardır.
204.Sentetik yağların tercih edilme sebepleri nelerdir? Yazınız. 1.Sentetik gres yağları, madensel olanlara göre daha uzun süre verimli olarak çalışır. Bu sebeple geniş kullanım alanlarına sahiptir. Bu yağlarda katılaştırıcı olarak lityum sabunları kullanılır. 2.Sentetik yağların uzun ömürlü ve verimli olması sebebi ile bunlar uzay teknolojisinde de kullanılmaktadır. 3.Sentetik esaslı yağlar kimyasal yolla elde edilen yağlardır. Doğal yapıya sahip diğer yağların görev yapamayacakları hallerde yağlamayı yapabilmek amacıyla üretilir. 4.Mineral esaslı baz yağların özellikleri, ham petrolün özellikleri ile sınırlıdır. Ayrıca son yıllarda dünyadaki ham petrol üretiminin azalması ile petrol fiyatlarında görülen hızlı artış, günümüzün gelişen teknolojisi sonucu daha zor şartlarda çalışabilecek yağlara gereksinim duyulması nedeniyle sentetik yağlayıcıların kullanılması ile ilgili çalışmalar gün geçtikçe artmaktadır. 5.Kimyasal işlem sürecinde sentetik yapıyı meydan getirecek hidrokarbon moleküller boyut ve şekil bakımından birbirinin benzeri olacak biçimde tasarlanır. Sentetik yağlar özenle düzenlenmiş bu yapısı sayesinde düşük sürtünme, düşük sıcaklık, en az aşınma, enerji (yakıt) tasarrufu gibi birçok üstün özelliğe sahiptir. 6.Çok düşük sıcaklıkta kolay akar, çok yüksek sıcaklıkta incelmez. 7.Yüksek oksidasyon ve ısıl mukavemeti sayesinde kullanım ömrünü uzatır. 8.Laboratuvar ortamında farklı bir teknoloji ile üretilen sentetik yağlar, mineral yağlara oranla daha yüksek ve daha düşük sıcaklıklar ile yüksek basınca karşı dayanıklıdır. 205. Başlıca Sentetik Baz Yağlar nelerdir? Yazınız. 1.Polialfaolefin (PAO) 2.Alkali aromatik 3.Polybutenes 6.Polyester 7.Polyalkeneglycol 8.Phosphate Ester
4.Alifatik
5.Diester
206.Sentetik yağlar mineral yağlara göre neden daha fazla pahalıdır? Yazınız. Sentetik yağların hammaddesi olan sentetik baz yağ, ileri teknoloji ile yoğun işlemlerden geçerek üretildiği için maliyeti yüksektir. Bu nedenle sentetik yağlar mineral yağlara göre daha pahalıdır. 207.Yağlama yapılmadığında doğacak sakıncalar nelerdir? Yazınız. 1.Makinenin ısınmasına neden olur. 2. Makinenin içinde oluşan metal parçacıkları ve istenmeyen pislikler temizlenemez. 3. Uygun yapılmayan bir yağlama sonucu makine gürültü çalışır. 4. Birbiri üzerinde kayarak çalışan makine parçalarını arasında bir yağ filmi oluşmayacağından kayma meydana gelmez ve parçalar birbirine kaynar. 5.Makinenin ömrü kısalır. 6.Verim düşer 7.Makine parçalarında paslanma olur. 208.Soğutma sıvıları niçin kullanılır? Yazınız. Torna, freze, matkap gibi iş tezgâhların da sert malzemelerin üzerinde özel kesicilerle işlem yaparken hem malzeme ve hem de kesici ısınır. Bu hem malzemenin genleşmesine hem de kesicinin körelmesine sebep olur. Bu ısınmanın önüne geçmek için üretim esnasında düzenli ve sürekli olarak soğutma sıvıları kullanılır. Soğutma sıvıları ya doğrudan ya da su ile karıştırılarak kullanılır. 209.Tezgahlarda kullanılan soğutma sıvısının türü nedir? Yazınız. Genellikle bütün tezgâhlar da kullanılan bor yağı sadece taşlama tezgâhlarında kullanılmaz. Taşlama tezgâhlarında ya doğrudan kullanılan soğutma sıvıları ya da sodalı su veya kesme yağları kullanılır. 210.Soğutma sıvısı olarak kullanılan bor yağı nasıl hazırlanır? Yazınız. Bor yağı, bakteri üretmeyecek kadar temiz, sertliği düşük ve kimyasal tuzları bulunmayan sularla hazırlanmalıdır. Makinenin kapasitesine göre su miktarının yaklaşık olarak 1/6’sı kadar bor yağı su içine akıtılarak iyice karıştırılır. Karışım süt rengi alıncaya kadar karıştırma işlemi devam eder. Ayrıca bor yağı karışımının içerisine % 15oranında deterjan eklenirse bakteri oluşumu engellenerek sıvının ömrü uzatılmış olur. Bor yağı içindeki yağ miktarı refraktometre ile tespit edilir. 211. Soğutma sıvısı olarak bor yağının dışında doğrudan kullanılan yağlar nelerdir? Yazınız. Cleartex A ve Cleartex B; çelik, alaşımlı çelik, bakır ve alaşımlarının işlenmesinde Macron A, B ve C; alüminyum ve magnezyum gibi malzemelerin yüksek hızda işlenmesinde soğutma sıvısı olarak su ile karıştırılmadan doğrudan kullanılır.
212. Soğutma sıvısı olarak doğrudan kullanılan yağlar depolanırken neye dikkat edilmelidir? Yazınız. Bu yağlar depolanma esnasında su ile temas ettirilmemelidir.
213. TS 4229'da yağlama yağları L sınıfında toplanmıştır. Kullanma alanlarına göre bu yağlar hangi sembollerle ifade edilirler? Yazınız. A- Hafif yük altında çalışan elemanların yağlanmasında C- Kapalı dişli kutularında F- Kaymalı yatak ve rulmanların yağlanmasında G- Titreşimli ortamlarda H- Hidrolik sistem yağlarında P- Pnömatik sistem yağlarında 214. Yağların standart gösterimi nasıldır? Yazınız.
Örnek 1: TSE L C 100 şeklindeki gösterim, 40 °C’deki viskozitesi 100 cst olan dişli yağıdır. Örnek 2: TSE L A 68 şeklindeki gösterim, 40 °C’deki viskozitesi 68 cst olan yağlama yağıdır. Örnek 3: TSE L H 46 şeklindeki gösterim 40 °C’deki viskozitesi 46 cst olan hidrolik yağıdır. 215. SAE’ye göre yağa verilen numara neyi ifade eder? Yazınız. SAE’ye göre yağa verilen numara, yağın çalışabileceği sıcaklık aralığıdır. SAE 40 şeklindeki gösterim, yağın 40 °C sıcaklık aralığında çalışabileceğini ifade eden yaz yağıdır. Şayet numaranın yanında "W" sembolü varsa yağın kış şartlarında kullanılabileceğini ifade eder (SAE 5W, SAE 15W, SAE 20W gibi). 216. SAE 30 şeklindeki gösterimin neyi ifade eder? Yazınız. Bu yağın 20°C-50°C, 10°C-40°C, 30°C-60°C gibi sıcaklık aralığında çalışabileceğini ifade eder. 217. Yağların dört mevsim aynı performansta görev yapabilmeleri için ne yapılmıştır? Yazınız. Yağların dört mevsim aynı performansta görev yapabilmeleri için soğuk ortamda kalınlaşmayan yağlarla, sıcak ortamda incelmeyen yağlar karıştırılarak çok dereceli yağlar (dört mevsim yağları) elde edilir. SAE 20W/50 şeklindeki gösterim, 20 °C aralıkta çalışan kış yağı ile 50 °C aralıkta çalışan yaz yağının karışımı olan dört mevsim yağı ifade eder.