T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKAN LIĞI
MEGEP
(MES LEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM S İS TEMİNİN GÜÇ LENDİRİLMES İ PROJES İ)
METAL TEKNOLOJİSİ
YUMUŞAK LEHİMLEME
ANKARA 2005
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; •
T alim ve T erbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve T eknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).
•
Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve T eknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.
•
Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
•
Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.
•
Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.
•
Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.
II
İÇİNDEKİLER AÇIKLAM ALAR.........................................................................................................ii GİRİŞ ............................................................................................................................1 ÖĞRENM E FAALİYETİ - 1........................................................................................3 1. ALIN ALINA LEHİM LEM E YAPM A....................................................................3 1.1. Lehimlemenin Tanımı........................................................................................3 1.2. Lehimlemenin Amacı ve Önemi ........................................................................3 1.3. Lehimleme Çeşitleri ...........................................................................................3 1.4. M ekanik Temizleme Araçları ............................................................................5 1.5 Kimyasal Temizleme ..........................................................................................5 1.6 Yumuşak Lehimlemede Kullanılan Takım ve Gereçler .....................................6 1.7. Sert Lehim........................................................................................................14 1.8. Yan Yana Lehimlemede İşlem Sırası...............................................................14 UYGULAM A FAALİYETLERİ............................................................................17 ÖLÇM E VE DEĞERLENDİRM E.........................................................................18 ÖĞRENM E FAALİYETİ - 2......................................................................................20 2. İKİ PARÇAYI ÜST ÜSTE LEHİM LEM E ............................................................20 2.1 Üst Üste İki Parçayı Lehimleme İşlem Sırası ...................................................22 2.2. Yanmalara ve Asitle Çalışma Ortamına Karşı Dikkatli Olma .........................23 UYGULAM A FAALİYETİ ...................................................................................24 CEVAP ANAHTARLARI..........................................................................................26 MODÜL DEĞERLENDİRM E...................................................................................27 KAYNAKLAR...........................................................................................................28
i
AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KO D
521MMI045
ALAN
Metal T eknolojisi
DAL/MESLEK MO DÜLÜN ADI
Ortak Alan Yumuşak Lehimleme
MO DÜLÜN TANIMI
Bu modül, yumuşak lehimleme işlemleri ile ilgili bigi ve becerilerin verildiği öğrenim materyalidir.
SÜRE
40/16
Ö N KOŞUL
Yok
YETERLİK
Yumuşak lehimleme yapmak Ge nel Amaç: Gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak “yumuşak işlemi’ni yapabileceksiniz
MO DÜLÜN AMACI
EĞİTİM Ö ĞRETİM O RTAMLARI VE DONANIMLARI
Ö LÇME VE DEĞ ERLENDİRME
Amaçlar: 1-T ekniğe uygun olarak alın alına yumuşak lehimleme işlemini yapabileceksiniz. 2- T ekniğe uygun olarak bindirme yumuşak lehimleme işlemi’ ni yapabileceksiniz Ortam: Metal işleri bölümü soğuk şekillendirme atölyesi, Donanım: lehimleme takımları, soğuk iş takımları, markalama takımları, saç gereç ( teneke, galvanizli saç) Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz Öğretmen, modül sonunda size ölçme aracı uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir
ii
GİRİŞ GİRİŞ Sevgili öğrenci, Bu modülde, metal teknolojileri alanında soğuk şekillendirme kısmının önemli konularından biri olan Yumuşak Lehimleme konusu anlatılacaktır. Endüstride birbirinden bağımsız parçaların birleştirilmesinde kullanılan değişik yöntemler vardır. Vidalı, perçinli,kaynaklı ve lehimli birleştirmeler gibi. Bu birleştirme yöntemlerini ; sökülebilir birleştirmeler, sökülemeyen birleştirmeler olarak iki gruba ayırmak mümkündür. Modülümüzde tekniği ve detayı ile anlatacağımız yumuşak lehimleme, sökülemeyen birleştirmeler grubundandır. Lehimleme konusu birçok bakımdan kaynak yapma işlemiyle benzer özellikler taşımaktadır. Buna rağmen yumuşak lehimleme işlemi kesinlikle bir kaynak işlemi değildir. Çünkü yumuşak lehimleme işlemi sırasında ergiyik duruma geçen ana malzememiz değil, birleşmeyi sağlayacak olan ara malzemedir. . Endüstride sıkça kullanılan yumuşak lehimleme: ¾ Kaynatılması ekonomik ve pratik olmayan metallerin birleştirilmesinde, ¾ Kaynaklı birleştirmenin mümkün olmadığı yerlerde, ¾ Diğer birleştirme yöntemlerinin kullanılamayacağı kadar küçük oranda olan parçaların birleştirilmesinde, ¾ Elektrik –elektronik sanayinde, ¾ Motorlu araçlarda, soğutma sistemlerinin birleştirilmesi ve tamir işlemlerinde, ¾ Çatı oluklarının birleştirilmesi aşamalarında kullanılır. Seçmiş olduğunuz bu modülde, yumuşak lehimleme ile ilgili gerekli bilgi ve yeterliliği kazanacaksınız. Endüstrideki geniş kullanım alanı içinde bu bilgi ve yeterliliği kullanma imkanı bulacaksınız.
1
2
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ÖĞRENME FAALİYETİ - 1 AMAÇ Bu faaliyet ile tekniğine uygun olarak alın alına yumuşak lehimleme işlemini yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA Yumuşak lehimlemede kullanılan lehim telleri ve lehim pastaları hakkında araştırma yaparak bilgi toplayınız.
1. ALIN ALINA LEHİMLEME YAPMA 1.1. Lehimlemenin Tanımı
Aynı veya farklı iki metal parçayı, ergime derecelerinin altındaki bir sıcaklıkta, ek telinin ergimesi ile birleştirilmesi işlemine lehimleme denir.
1.2. Lehimlemenin Amacı ve Önemi
Bu işlemde amaç; düşük basınçlarda sızdırmayı önlemek, ısı ve elektrik iletkenliğini sağlamak için parçaların özelliklerini bozmadan yapılan birleştirme işlemidir.Birleştirilecek parçalar farklı özelliklerde olsalar bile bir bütün teşkil eder. Aynı ya da farklı parçaların lehimlenmesi esnasında iç yapılarında değişim olmaz.
1.3. Lehimleme Çeşitleri Yumuşak Lehim Çalışma aralığı 200-450°C
Se rt Lehim Çalışma aralığı 450-900°C
1.3.1. Yumuşak Lehimleme 450°C nin altında yapılan lehimleme işlemine yumuşak lehimleme denir. Yumuşak lehimleme işleminde genellikle kuşun – kalay alaşımı lehim telleri kullanılır (Resim 1.1). Lehimleme telleri hazır olarak satın alındığı gibi atölye ortamındada üretilebilir. Kalay – kurşun alaşımının kullanılmasının sebebi, bu alaşımın düşük sıcaklıklarda ergiyik iyi akışkanlık özelliği göstermesidir. Aşağıdaki tabloda lehimli birleştirmelerde kullanılan çubuklarının bileşimleri ve kullanım alnları gösterilmiştir (Çizelge 1.1).
3
Resim 1.1: Kaynak Telleri
B ileşimi (% ) G österilişi Sembol
Kalay (Sn)
Kurşun (Pb)
İşlem Sıcaklığı °C
Kullanma Yerleri
Düşük kuvvetlere maruz kalınacak yerler. Örneğin, radyatörlerin daldırılarak lehimlenmesi Kurşun lehimine göre daha büyük dayanım gösterir
Kurşun Lehimi 98,5
LPb 98,5
Kalan
98,5
320
Kalay Lehimi 8
LSn 8
8
Kalan
320
Kalay Lehimi 25
LSn 25
25
Kalan
257
Kalay Lehimi 30
LSn 30
30
Kalan
249
Kalay Lehimi 33
LSn 33
33
Kalan
242
Halkalı lehim
Kalay Lehimi 35
LSn 35
35
Kalan
237
Su olukları
Kalay Lehimi 40
LSn 40
40
Kalan
223
Hassas P arçalar
Kalay Lehimi 50
LSn 50
50
Kalan
200
Hassas P arçalar
Kalay Lehimi 60
LSn 60
60
Kalan
185
Elektrik kablolarının lehimlenmesi
Kalay lehimi 90
LSn 90
90
Kalan
219
Özel Lehim
-
63
37
183
B aşka özel lehimler
-
-
-
60-100
Alev ile yapılan lehim “
Kap, kazan ve gıda maddeleri cihazlarının kalaylanması Küçük sıcaklıkta hassas parçalar Yangın habercisi aygıtların eriyen kısımları
Çizelge 1.1: Lehim Çubuklarının Bileşimleri ve Kullanım Alanları
4
1.3.1.1 Yumuşak Lehimleme de Te mizlik Yumuşak Lehimleme yapılacak parçalarda tam bir birleşme sağlanması için parçaların hatık, kir ve oksit tabakasından arındırılması gerekir. T emizlik işlelemleri; lehim öncesinde, lehim sırasında ve lehim sonrasında yapılır. Bu temizleme işlemleri mekanik ve kimyasal yollarla yapılır ( Resim 1.2).
Resim 1.2: Temizleme Araçları
1.4. Mekanik Temizleme Araçları
Parçaların lehimlenecek kısımlarının ve lehimleme havyasının mekanik olarak temizlenmesi; eğe, zımpara ve fırça yardımı ile yapılır.
1.5 Kimyasal Temizleme
İş parçası yüzeyindeki yabancı maddelerin giderilmesinde kullanılan kimyasal maddeler, yüzeyde reaksiyon oluşturarak temizleme sağlar. T emizleme işleminde kullanılan kimyasal maddeler asitik özelliklere sahiptir. 1.5.1 Tuz Ruhu Hidroklorik asit ( tuz ruhu) içine çinko parçaları atılarak çinko-klorür (lehim suyu)) elde edilir. Bu işlem için tuz ruhu içine küçük çinko parçaları atılarak çözünmesi sağlanır. İşlem çinko parçaları erimeyecek hale gelinceye kadar sürdürülür. Daha sonra tuz ruhu içerisine 1/8 oranında su ilave edilerek lehim suyu elde edilir. Hazırlanan lehim suyu, iş parçası birleşme yüzeyinin kimyasal temizliğinde ve havya ucunun temizlenmesinde kullanılır.Lehim suyu uygun bir fırçayla yüzeye tatbik edilir.
5
1.5.2 Lehim Pastası Lehimleme işlemi sırasında yüzeyde oluşan oksitlerin ve diğer yabancı maddelerin temizlenmesi işleminde kullanılır. Tamamen petrol ürünü olan bu maddeye dekapan da denir. Lehim pastaları piyasada toz, sıvı veya reçine olarak bulunur (Resim 1.3).
Resim 1.3: Lehim Pastaları
1.5.3 Nişadır Kimyasal olarak amonyak bileşiği (amonyum klorür) olan bu madde, yüzeydeki oksit tabakasını alarak kimyasal temizlemeyi sağlar.Nişadır ile havyanın temizliğide yapılır (Resim1.4).
Resim 1.4: Nişadır ile Havyanın Temizliğinin Yapılması
1.6 Yumuşak Lehimlemede Kullanılan Takım ve Gereçler 1.6.1 Havyalar Yumuşak lehimleme için kullanılan aletler olup bakırdan yapılmışlardır. Isı kaynağına göre sınıflandırılırlar. Lehimlenecek yerin özelliğine göre değişik şekillerde dizayn edilirler. 1.6.2 Kendinde Isı Kaynağı Bulunmayan Havyalar Basit aletler olup çabuk yapılabilen yumuşak lehimlemelerde kullanılır. Gerekli olan ısı,bir ısı kaynakta,havyanın bakırdan olan düz ağızlı kısmına depo edilerek sağlanır.Bu havyalar ağız şekillerine göre adlandırılır (Şekil 1.1)
6
Çekiç biçimli düz ağızlı havyaların boyutları 1255 mm dir. Bakır ağırlığı 60 gr’ dır.Küçük lehim ekleri için kullanılır. Boyutları 68 -120 mm arasında olan çekiç biçimli havyaların bakır ağırlığı 125 ila 1000 gr dır. Orta büyüklükteki lehim ekleri için kullanılır. Sivri uçlu havyaların boyutları 12-60 mm, bakır ağırlıkları 60 gr dır. Nokta lehimleri ve zor erişilen ekler için kullanılır. Büyük sivri uçlu havyaların boyutları 110-180 mm, bakır ağırlıkları 125-750 gr dır. Çabuk yapılacak nokta lehimleri ve erişilmesi güç köşeler, boşluklar için kullanılır.
Şekil 1.1: Isı Kaynağı Bulunmayan Havyalar
NO T: Yukarıda tanıttığımız havyaların dışında, ağız ve saplarına özel biçim verilmiş havyalar da pratikte kullanılır. Havyanın düz ağızlı bakır kısmının boyutları lehimlenecek parçanın cins ve büyüklüğüne göre de ğişir. 1.6.3 Kendinde Isı Kaynağı Bulunan Havyalar Yumuşak lehimleme için hazırlanmış aletler olup, ısı kaynağına bağlanır. Bunlar sürekli yapılan lehim işlerinde kullanılır. Isı kaynağının çeşitine göre adlandırılır.
Gaz Havyaları: Atölyelerde, tenekecilik işlerinde ve şantiyelerde montaj işlerinde kullanılır (Resim 1.5)
Resim 1.5: Gaz Havyası
7
Elektrikli Havyalar: Kuvvetli akımlı elektrik havyaları sabit olarak çalışırlar, belirli aralıklarla veya sürekli lehim yapabilir. Seri lehimleme işleri için kullanılır (Resim 1.6). Resim 1.6 Kuvvetli Akım Havyası
Kalem Havyalar: Elektrikle çalışan bu tip havyalar daha çok küçük işlerin lehimlenmesinde kullanılır. Kalem havya olarak adlandırılır. Belirli aralıklarla lehimleme ve nokta lehimleme işlerinin yapımında kullanılırlar (Resim 1.7).
Resim 1. 7 Kalem Havyalar
NO T: Kendinde ısı kaynağı bulunan havyaların ağızları yapılacak işin niteliğine göre değiştirilebilir. 1.6.4 Diğe r Lehimleme Aygıtları ¾ Havyasız lehimleme aygıtları ¾ Özel lehimleme aygıtları 1.6.4.1 Havyasız Lehimleme Aygıtları Havyasız lehimleme aygıtları kullanılarak yapılan lehimleme çeşitleri: ¾ Alev ile lehimleme ¾ Elektrik direnci ile lehimleme ¾ Endüksiyon ile lehimleme
¾
Daldırma yöntemiyle yapılan lehimlemedir.
Alev ile Lehimleme: Isı kaynağı doğrudan lehim teline verildiği gibi, lehim teli, birleştirilecek bölgeye konularak üzerine veya civarına ısı verilebilir. Isı kaynağı olarak pürmüz alevi veya oksi-gaz alevi kullanılır. Oksi-gaz alevi kullanılacak ise yumuşak alev tercih edilmelidir (Şekil 1.2).
8
Şekil 1.2: Alev ile lehimleme
Elektrik Direnci ile Lehimleme : Bu yöntemde uygun lehim metali, birleştirilecek parçaların arasına yerleştirilir. Parçalara elektrik direnci ve baskı uygulanarak birleştirme sağlanır (Şekil 1.3).
Şekil 1.3 Elektrik Direnci ile Lehimleme
Endüksiyon ile Lehimleme: Lehimlenecek parçaların ek yerlerine endüksiyon bobini yerleştirilir. Yüksek frekanslı elektrik akımı ile gerekli lehimleme sıcaklığı elde edilir ve lehimleme yapılır (Şekil 1.4). Endüksiyon bobini ek yerlerinin biçimine uygun olmalıdır. Örneğin: Boru biçimli parçalar için dairesel endüksiyon bobini kullanılmalıdır. Lehim metali birleştirilecek bölgeye yerleştirilerek lehimleme işlemi yapılır (Şekil 1.5).
Kısa de vre tehlikesine karşı için bobinle r yalıtılmalıdır.
9
Şekil 1.4: Endüksiyon ile Lehimleme
Şekil 1.5: Endüksiyon Bobinleri
Daldırma Yöntemiyle Lehimleme: Birleştirme yerleri, lehimleme sıcaklığındaki lehim banyosuna sokulup çıkarılır. Lehim banyosunda, adından anlaşılacağı gibi erimiş halde lehim bulunur. Lehimlenecek parçalara gerekli temizlik yapıldıktan sonra birbiri üzerine tespit edilir banyoya sokulup çıkarılır. Lehimlenmeyecek kısımlara, lehimlenmeyi engellemek için pasta veya bir ergiyik sürülür (Şekil 1.6).
Şekil 1.6 Daldırma Yöntemiyle Lehimleme
10
Yumuşak Lehimleme Uygulamalarına Ö rnekle r (Şekil 1.7):
Şekil 1.7: Havya veya Alev ile Yumuşak Lehimleme Uygulamalar
1.6.4.2 Özel Lehimleme Aygıtları Özel veya seri lehimlemelerin gerektirdiği hallerde kullanılan lehimleme aygıtlarıdır. Bu sayede lehim işleri seri ve otomatik hale getirilir.Bunlar: ¾ Lehimleme fırınları ¾ Dirençli lehimleme aygıtları ¾ Ultra ses lehimleme aygıtları ¾ Yüksek frekanslı lehimleme aygıtlarıdır( Resim 1.8).
11
Resim 1.8: Özel Lehimleme Aygıtları
12
1.6.5 Küçük Lehimleme Takımları Lehimleme işlerinde gerekli olan küçük takımlar aşağıda gösterilmiştir (Şekil 1.8).
Şekil 1.8: Küçük Lehimleme Takımları
13
1.7. Sert Lehim 450°C’nin üstünde yapılan lehimlem işlemine sert lehimleme denir. Sert lehimleme kaynak ile yumuşak lehimleme arasındaki bir bişleştirme işlemidir.
1.8. Yan Yana Lehimlemede İşlem Sırası Lehimleme başlamadan önce hazırlık isteyen bir işlemdir. Ek yerlerinde gerekli hazırlıklar uygun şekilde yapılmışsa iyi bir lehimleme gerçekleşir.
¾ Parçalar ölçüsünde kesilip birbirine alıştırılır (Resim 1.9).
Resim 1.9: Kesme
¾ Uygun lehim boşluğu bırakılır (Şekil 1.9).
¾ Gerekli kimyasal temizleme yapılır.
¾ Parçalar tespit edilir.
¾ Dekapan sürülür (Resim 1.10). ¾ Birleştirilecek parçaları teşkil metallerin cinsine uygun lehim seçilir.
Şekil 1.9 Uygun Lehim Boşluğu
eden
Şekil 1.10 Dekapan Sürme
Gerekli sıcaklık elde edilince lehim sıvılaşarak akar ve eklenecek kısımları yayılarak birleştirir.
14
“ Esas Lehimleme”; sıvılaşma, akıtma ve tutma safhası esnasında gerçekleşir. Bu safhalar açıklanmıştır.
1.8.1. Sıvılaşma: Uygun lehimleme sıcaklığına ulaştıktan sonra lehim parçaların yüzeyinde sıvılaşmaya başlar.
Isı güc ü yetersiz ve bunun sonucu olarak ısıtma süresi uzarsa akıtma aracı kullanılamaz hale gelir. Oksitlenmeye karşı korunma sağlanamaz. 1.8.2 Akıtma: Sıvılaşma doğru olarak meydana gelince, lehimleme sıcaklığının gerçekleştiği bütün yerlere tesir eder ve yayılarak akar. Lehimleme sıcaklığı; Lehimleme bölgesinde,lehimin sıvılaştığı,temizleyicinin aktığı, bütün yüzeye yayıldığı, parça elemanlarının sürekli olarak tutunduğu, birleştiği sıcaklıktır. 1.8.3 Tutma : Lehim katı gerecin iç kısmına girer ve oraya tutunur. Soğuduktan sonra parça elemanlarının sürekli birleşmesi sağlanır (Şekil 1.10).
Şekil 1.10: Sıcaklık Bölgelerinde Lehimin Durumu
Aşağıdaki hususları göz önünde bulundurarak lehim kalitesi hakkında hüküm verebilirsiniz. ¾ Lehim başlangıcında ¾ Lehim esnasında ¾ T amamlanmış lehim eki üzerinde
15
LEHİM BAŞ LANGICINDA Uygun
Bozuk
Lehim payı dekapan kabarcıklanırken verilir.
Lehim payı geç verilmiştir.
LEHİM ES NAS INDA Uygun
Bozuk
Lehim birleştireceği tüm yüzey üzerinde sıvılaşarak düzgün bir şekilde akar.
Lehim akması düzgün değildir. Yeterli sıcaklığa ulaşılamamış veya ısı kaybı olmuştur. Lehim erir ve inceleşir ancak yapışmaz. Kabarcıklanmalar meydana gelir. Parça yüzeyi kurumlanır.
TAMAMLANMIŞ LEHİM EKİ ÜZERİND E Uygun
Bozuk
Lehim ekinin görünüşü düz gün ve metal parlaklığındadır.Birleşme bölgesi boyunca iç kavis meydana gelir.
Lehim yüzeyi mat ve gri görünüşlüdür. Lehimde hava boşlukları vardır. Lehim yüzeyi pürüzlü ve iyi temizlenmemiştir. Kaynak ekinin direnci çok azdır. Lehim katılaşırken parça kaymış veya titremiştir. İşleme sıcaklığı düşük olduğu için bağlantı zayıftır.
Çizelge 1.2: Uygun Olan ve Bozuk Olan Lehimlemenin Sebepleri
16
UYGULAMA FAALİYETLERİ UYGULAMA FAALİYETİ Şekilde verilen 120×50×0,5 mm ölçüsündeki galvanizli saç parçaları işlem basamaklarını takip ederek yan yana lehimleyiniz. Bu işlemi gerçekleştirirken önerileri dikkate alınız. ¾ Lehimleme takımlarını hazırlayınız. ¾ Lehimlenecek parçaları birbirine alıştırınız ve Lehimleme işlemi sırasında oynamayacak şekilde sabitleyiniz.
Parçaları kese rken eldiven giyiniz Asit sıçramalarına karşı dikkatli olunuz
¾ Birleştirilecek bölgeleri uygun mekanik temizleme araçlarını kullanarak temizleyiniz. ¾ Havyayı ısıtınız. ¾ Lehim bölgesine lehim suyu sürünüz. ¾ Uygun sıcaklığa gelen havya ile lehim bölgesini ısıtınız.
Isıtma işlemine havyanın kalın kısmından başlayınız
¾ Havya ucunu nişadırla temizleyerek birmiktar lehim alınız. ¾ Lehimleme işlemini yapınız. ¾ Lehim yeri soğumadan parçaları oynatmayınız.
Parça büyük olduğu durumlarda aralıklı olarak birle şme ye rlerinden lehim damlası ile parçaları birbirine tutturunuz
İşlem bittiğinde parçaları bol su ile yıkayınız .
17
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki soruları cevaplayarak belirleyiniz.
ÖLÇME S ORULARI (Çoktan S eçmeli S orular ) 1.
Yumuşak lehimlemede çalışma sıcaklığı aralığı aşağıdakilerden hangisidir? A) 900°c üzeri B) 200°-450°c arası C) 450°- 900°c arası D) 450°c
2.
Aşağıdakilerden hangileri lehimi oluşturan alaşım elemanlarıdır? A) Bakır-Çinko B) Bakır-Kalay C) Kalay-Çinko D) Kalay-Kurşun
3.
Aşağıdakilerden hangisi mekanik temizleme aracı değildir? A) Nişadır B) Eğe C) Zımpara D) T el fırça
4.
Lehim suyu hazırlanırken tuz ruhu içerisine hangi oranda su ilave edilir? A) 1/16 B) 1/4 C) 1/8 D) 1/6
5.
Kendinden ısı kaynağı bulunmayan havyalarda ısıtma işlemi nasıl yapılır? A) Uç kısmından başlayarak B) Orta kısmından başlayarak C) Kalın kısmından başlayarak D) Yan yüzeyinden başlayarak
6.
Petrol ürünü olan kimyasal temizleme maddelerinin genel adı nedir? A) Lehim suyu B) Dekapan C) Nişadır D) T uz ruhu
18
PERFORMANS DEĞERLENDİRME Verilen faliyetler doğrultusunda yaptığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. DEĞ ERLENDİRME KRİTERLERİ
EVET
HAYIR
Lehimlenecek parçaları birbirine alıştırdınız mı? Parçaların mekanik temizliğini yaptınız mı? Parçaları sabitleyip uygun lehim boşluğu verdiniz mi? Kimyasal temizliği yaptınız mı? Lehimleme takımlarını hazırladınız mı? Havyayı uygun şekilde ısıttınız mı? Havya ile lehim bölgesini ısıttınız mı? Havya temizliğini yaptınız mı? Ugun sıcaklığa gelen havyaya lehim aldınız mı? Birleştirme bölgesine lehimi sürdünüz mü? Lehimleme sonrası parçayı bol su ile yıkadınız mı?
Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi tamamlayınız. Eğer cevaplarınızın tamamı Evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.
19
ÖĞRENME FAALİYETİ - 2 ÖĞRENME FAALİYETİ - 2 AMAÇ Bu faaliyet ile tekniğine uygun olarak üst üste yumuşak lehimleme işlemini yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA Çevrenizde yumuşak lehimleme yapan işletmelerden bu konu hakkında bilgi toplayarak, uygulama faaliyetlerini inceleyiniz
2. İKİ PARÇAYI ÜST ÜSTE LEHİMLEME İnce saçların ve boruların lehimlenmesi işlemi için tercih edilen yöntemdir. Bindirme ölçüsü, lehimlenecek parçanın 3-6 katı kadar olur (Şekil 2.1).
Şekil 2.1: Bindirmeli Birleştirme
DOĞRU Yüksek dirençli lehim elde edilebilmesi için lehimlenecek yüzeylerin birleşme aralığı ne kadar az olursa,lehimleme sıcaklığı esnasında lehim o derece iyi emilir ve derine gider. Yüzeyleri ayıran lehimleme aralığı 0,5 mm’ye kadar mükemmel ve yeterlidir. Bu ölçüye dar lehim aralığı denir (Şekil 2.2). Şekil 2.2: Dar lehim Aralığı
20
YANLIŞ Geniş lehim aralığında, yani 0,5 mm’den büyük aralıklarda emme etkisi olmaz. Dolayısıyla sağlıklı bir lehimleme elde edilemez (Şekil 2.3).
Şekil 2.3: Geniş Lehim Aralığı
Üst üste iki parçayı lehimleme işleminde, temizleme aracı,parça kenarlarından kolayca çıkabilir. Bazı durumlarda lehim kolay aktığından, temizleme aracını çepeçevre sararak dışarı çıkmasını engeller. Bu durum lehimli birleştirmenin direncine zarar verir. Bunun sebebi: ¾ Elverişsiz ısıtma ¾ Uygun olmayan lehim payıdır(Şekil 2.4).
Şekil 2.4: Temizleme Aracının Ortada Kalması
21
Bu sebepleri ortadan kaldırmak için lehimleme ısısına ve lehim payına dikkat edilmeli, lehim payı tercihen uzun kenardan verilmelidir (Şekil 2.5).
Şekil 2.5: Uygun Lehim Payı ve Birleşme
2.1 Üst Üste İki Parçayı Lehimleme İşlem Sırası Öğrenme faaliyeti 1’de belirttiğimiz gibi üst üste iki parçanın lehimlenme işleminde de ön hazırlık çok önemlidir. Aşağıdaki işlem sırası takip edilerek lehimleme işlemi yapılmalıdır. ¾ Parçalar birbirine alıştırılır. ¾ Gerekli olan mekanik ve kimyasal temizlikler yapılır. ¾ Parçalar tespit edilir (Şekil 2.6). ¾ Dekapan sürülür. ¾ Malzemenin özelliğine göre doğru lehim teli seçilir.
Şekil 2.6 Parça Tespiti
Lehimlemenin gerçekleşmesi için öğrenme faaliyeti 1‘ de anlatılmış olan sıvılaşma, akıtma, tutma ve lehimleme sıcaklığı konularına uyulması gerekir.
22
2.2. Yanmalara ve Asitle Çalışma Ortamına Karşı Dikkatli Olma ¾ Çıplak alevle yapılan işlere başlamadan önce kaza tehlikesi ve yangına karşı gerekli önlemleri alını (Resim 2.1). ¾ Yanıcı ve parlayıcı maddelere karşı tedbir alınız. Resim 2.1: Yangın Tüpü
¾ Çıplak alevli lehim aletlerini kullanılırken elbise ve saçların yanmasına karşı koruyucu elbiseler giyilmelidir (Resim 2.2).
Resim 2.1: Eldiven
¾ Kimyasal maddeler itina ile korunmalı, sıçramalara ve dökülmelere karşı önlem alınmalıdır (Resim 2.3). ¾ Kimyasal maddelerin yanında ateş bulundurmayınız. Resim 2.3: Lehim Suyu
¾ Sıcak havyaları destek üzerine koyunuz (Resim 2.4).
¾ İş güvenliği ile ilgili uyarılara dikkat ediniz.
Resim 2.4: Desteklenmiş Havya
23
UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Şekilde verilen parçayı işlem basamaklarını takip ederek üst üste lehimleyiniz. Bu işlemi gerçekleştirirken önerileri dikkate alınız. ¾ Lehimlenecek parçaları 50×100- 30×100 mm , ölçüsünde kesiniz (Şekil 2.7). Şekil 2.7: Galvanizli Saç
¾ Lehimleme takımlarını hazırlayınız. ¾ Birleştirme yerlerinin mekanik ve kimyasal temizliğini yapınız. ¾ Lehimlenecek parçaları alıştırıp, işlem sırasında oynamayacak şekilde sabitleyiniz.
Bindirme aralığını uygun olarak ayarlayınız
¾ Havya ucunu mekaniksel olarak temizleyerek ısıtınız. ¾ Lehimlenecek bölgeyi havyanın ucu ile ısıtınız. ¾ Havyanın ucunu kimyasal olarak temizleyiniz. ¾ Havya ucuna lehim alınız.
Asit yanmalarına karşı dikkatli olunuz .
¾ Lehimlenecek bölgeye havya ucunu sürerek lehimleme işlemini yapınız. .Konu anlatımlarında
¾ Lehimlenen bölgeyi temizleyiniz.
ge çen güvenlik kurallarına uyunuz
24
PERFORMANS DEĞERLENDİRME Verilen faliyetler doğrultusunda yaptığınız çalışmaları aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz. Ölçme uygulamalarında hatanız var ise tekrar ediniz.
DEĞ ERLENDİRME KRİTERLERİ
EVET
HAYIR
Lehimlenecek parçaları birbirine alıştırdınız mı? Parçaların mekanik temizliğini yaptınız mı? Parçaları sabitleyip uygun bindirme aralığını verdiniz mi? Kimyasal temizliği yaptınız mı? Lehimleme takımlarını hazırladınız mı? Havyayı uygun şekilde ısıttınız mı? Havya ile lehim bölgesini ısıttınız mı? Havya temizliğini yaptınız mı? Ugun sıcaklığa gelen havyaya lehim aldınız mı? Birleştirme bölgesine lehimi sürdünüz mü? Lehimleme sonrası parçayı bol su ile yıkadınız mı?
Uygulamalarda hatanız var ise eksikliklerinizi tamamlayınız. Eğer cevaplarınızın tamamı Evet ise modül değerlendirmeye geçiniz.
25
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 C EVAP ANAHTARI 1. 2. 3. 4. 5. 6.
B D A C C B
DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız soruların ilgili konularını tekrar ediniz.
26
MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Yumuşak lehimleme modülünde, öğrenme faaliyetleri sonunda kazandığınız, bilgi, beceri, tavır-tutum ve davranışları, öğretmeniniz, ölçme araçları uygulayarak değerlendirecektir. Bu değerlendirme için öğretmeninize başvurunuz.
27
KAYNAKLAR KAYNAKLAR ¾ ADNAN Kasım, Oksi-gaz Kaynağı, Emel Matbaası ANKARA 1987 ¾ Çeviren: Sıtkı LALİK, Arbe itsstelle für Betrie bliche Be rufsausbildung Bonn, T ürk T arih Kurumu Basım evi ¾ ŞAHİN Sami, Me tal İşle ri Meslek Te knolojisi, Şafak Matbaası ANKARA ¾ SERFİÇELİ Y.Saip, Soğuk ve Sıcak Şekillendirme , Forum Ofset ANKARA 1997 ¾ M.E.Y., Me tal Meslek Bilgisi, Milli Eğitim Basımevi İstanbul 2000
28