Erfgoeddag 2016 - Rituelen by Museum Hof van Busleyden

RITUELEN Zondag 24 april 2016

10u > 18u

Gratis toegang

Mechelen en de Mechelse regio Bonheiden • Boom • Duffel • Hemiksem • Niel • Rumst • Sint-Amands • Sint-Katelijne-Waver • Zemst

PRAKTISCHE INFORMATIE Inlichtingen en brochures kan je verkrijgen bij: MECHELEN Musea & Erfgoed Mechelen Congres- en Erfgoedcentrum Lamot Van Beethovenstraat 8-10 2800 Mechelen (ingang via Haverwerf) 015 29 40 30 muse@mechelen.be www.musemechelen.be op werkdagen tussen 9u en 17u OP ERFGOEDDAG GESLOTEN

op Erfgoeddag: Museum Hof van Busleyden Frederik de Merodestraat 65 2800 Mechelen (ingang via St.-Jansstraat) 015 29 40 30 open van 10u tot 18u UiT in Mechelen Hallestraat 2-4-6 2800 Mechelen 070 22 28 00 uit@mechelen.be www.uitinmechelen.be op Erfgoeddag open van 12.30u tot 16u

BONHEIDEN

BOOM

DUFFEL

Dienst Cultuur & Toerisme Gemeenschapscentrum ‘t Blikveld Jacques Morrensplein 2 2820 Bonheiden 015 50 28 72 toerisme@bonheiden.be www.bonheiden.be op Erfgoeddag: Heemmuseum ’t Smiske Hoogstraat 52A 2820 Rijmenam open van 10u tot 18u

Cultuurdienst gemeente Boom Antwerpsestraat 42 2850 Boom 03 880 19 10 alex.ramael@boom.be www.boom.be

Dienst archief en museum Gemeentestraat 21 2570 Duffel 015 30 72 13 museum@duffel.be www.duffel.be

op Erfgoeddag: Lokaal ’t Baksteentje Noeveren 69 2850 Boom 0477 36 53 29 open van 10u tot 18u

op Erfgoeddag: Klooster Convent van Betlehem Kerkstraat 50 2570 Duffel open van 13u tot 17u

HEMIKSEM

RUMST

SINT-AMANDS

Cultuurdienst Hemiksem-Schelle Fabiolalaan 55 2627 Schelle 03 871 98 24 cultuur@ivebic.be

Cultuurdienst gemeente Rumst Koningin Astridplein 12 2840 Rumst 03 880 00 93 cultuur@rumst.be www.rumst.be

Provinciaal Museum Emile Verhaeren E. Verhaerenstraat 71 2890 Sint-Amands 052 33 08 05 verhaerenmuseum @skynet.be www.emileverhaeren.be op Erfgoeddag open van 11 tot 18u

op Erfgoeddag: Sint-Bernardusabdij Sint-Bernardusabdij 4 2620 Hemiksem open van 10u tot 18u

NIEL Cultuurdienst gemeente Niel Antwerpsestraat 24 2845 Niel 03 888 30 06 cultuur@niel.be op Erfgoeddag: Niels Erfgoedarchief p/a Gemeentehuis Niel Ridder Berthoutlaan 1 2845 Niel open van 10u tot 17u

op Erfgoeddag: Trefcentrum Oud-Gemeentehuis Laarstraat 21 2840 Rumst open van 10u tot 17u

SINT-KATELIJNEWAVER Cultuurdienst Lemanstraat 63 2860 Sint-KatelijneWaver 015 30 50 00 cultuur@skw.be www.skw.be op Erfgoeddag: â&#x20AC;&#x2122;t Grom Midzelen 25A Sint-Katelijne-WaverÂ 015 31 50 55 open van 10u tot 18u

Extra info Bonheiden, Duffel, Putte en Sint-Katelijne-Waver bundelen hun toeristisch en culturele aanbod van het nieuwe seizoen in een gezamenlijke brochure. Zo vind je alle activiteiten van de Erfgoeddag, de Week van de Amateurkunsten, andere evenementen en de start van het nieuwe toeristische seizoen samen. De brochure kan je gratis afhalen bij de infopunten van de betrokken gemeenten.

ZEMST Dienst cultuur De Griet 1 1980 Zemst 015 61 88 94 cultuur@zemst.be www.zemst.be op Erfgoeddag: Sportimonium Bloso-domein Hofstade Trianondreef 19 1981 Zemst (ingang via Tervuursesteenweg) 015 61 82 22 open van 10u tot 18u

INHOUDSTAFEL

INLEIDING Is Erfgoeddag voor jou ook al een terugkerend ritueel? Perfect, want op zondag 24 april dompelen we je helemaal onder in het thema ‘Rituelen’. Is het de eerste keer dat je een kijkje komt nemen? Dan zal je je vast je gading vinden in het brede programma dat we samen met onze erfgoedpartners voor Mechelen en haar regio hebben samengesteld. Want hebben we niet allemaal onze eigen rituelen; van onze dagelijkse routine in de badkamer tot de etentjes die we organiseren voor vrienden en familie? Maar wat met de rituelen van anderen? Misschien heb jij je ook al afgevraagd waarom voetballers truitjes uitwisselen na de match, of wil je graag weten wat er achter al die vaste handelingen en symbolen in een doopselviering schuilt? Op Erfgoeddag maak je kennis met bijzondere rituelen en gebruiken van vroeger en nu, uit eigen streek of net ietsje verder. Haast je dus naar Zemst en ontdek hoe een echte kasteelpicknick eraan toegaat, laat je in Niel onderdompelen in vergeten rituelen of vergelijk de vaste uitgaanstradities van de Mechelse jeugd vandaag met die van vroeger. Ook de kleinsten onder ons kunnen zich tijdens deze editie weer helemaal uitleven en de geheimen achter rituele maskers of het maken van radio ontdekken. In deze brochure vind je alle informatie die je nodig hebt voor een geslaagde Erfgoeddag.

• PRAKTISCHE INFORMATIE .................... 2 • INLEIDING............................................. 4 • ERFGOEDDAG VOOR KINDEREN ............ 6 • IN DE KIJKER ........................................ 8 • ACTIVITEITENOVERZICHT MECHELEN ........................................... 9 • ACTIVITEITENOVERZICHT MECHELSE REGIO ............................... 23 • ALFABETISCHE LIJST VAN DE DEELNEMERS EN LOCATIES ............... 36

Tot dan! 4

“Maak van Erfgoeddag 2016 een ritueel dat ons een beetje verandert en de interesse en goesting voor erfgoed verder voedt. Ontdek archiefstukken, spannende objecten en oude gebruiken, nieuwe inzichten, praktijken of de erfgoedapp. Put energie en inspiratie uit dit lenteritueel.” Vlaams minister van Cultuur, Media, Jeugd en Brussel, Sven Gatz

“In historische steden met een rijke geschiedenis zoals Mechelen vind je meestal erfgoed van een zuiverder karaat. Dat geldt ook voor hun rituelen. Een ritueel ontdekken en doorgronden is fascinerend. Het geeft inzicht in jezelf als individu en als deel van de diepgewortelde Mechelse gemeenschap. Mechelen heeft een rijk geschakeerd palet van rituelen, religieuze en profane, aristocratische en volkse. Tijdens deze Erfgoeddag stallen we ze voor u uit.” Burgemeester van de stad Mechelen, Bart Somers

“Rituelen komen voor in alle culturen en geven betekenis aan belangrijke momenten in het leven. Sommige traditionele rituelen verliezen aan belang in onze cultuur, maar er ontstaan tegelijk ook nieuwe rituelen. Voor onze diverse stad is het belangrijk dat we daarmee leren omgaan en dat we ook dit immateriële erfgoed koesteren.” Schepen van Cultuur, Toerisme, Deeltijds Kunstonderwijs, mmMechelen Feest, Björn Siffer

Erfgoeddag voor kinderen

BONHEIDEN • Kantcentrum ’t Ordinaaltje vzw Demonstratie: Rituele handelingen aan het werk

p. 25

MECHELEN

WAT VALT ER TE BELEVEN?

• Kantclub Etterjefke Demonstratie: Mechelse kant • Mechelse Zendamateurs Demonstratie: Rituelen van Radio • Musea & Erfgoed Mechelen Workshop: Het ritueel masker • Musea & Erfgoed Mechelen Tentoonstelling: Mini-expo ‘De Rituelenmakers’ • Speelgoedmuseum Mechelen vzw Tentoonstelling: Speel- en spelerfgoed uit andere culturen • Vlaamse Kunstkring voor Marqueteurs Demonstratie: Aan de slag met marqueterie

Veel verenigingen in Mechelen en omstreken ontwikkelen voor Erfgoeddag een programma op kindermaat. In deze brochure wijst Vlieg je de weg doorheen de kinderactiviteiten. Hiernaast staan alle kinderactiviteiten nog eens opgelijst. Aan het onthaal in het museum Hof van Busleyden krijgt het jonge volkje een warm welkom. Wil je meer weten over wat er in onze stad op kindermaat te beleven valt? Breng een bezoekje aan www.mechelenkinderstad.be

p. 12 p. 14 p. 17 p. 17

p. 19 p. 22

ZEMST • Sportimonium Zoektocht: Olympische Spelen • Toerisme Zemst Fietstocht: Kasteelpicknick 6

p. 33 p. 35

EXTRA IN DE KIJKER OP ERFGOEDDAG SOIRÉE LAMOT

TEN DANS! EEN OPROEP

In april en mei 2016 sluit Soirée Lamot met RITUELEN aan bij het thema van Erfgoeddag. Hoe ruim is het scala aan symbolische handelingen in ons dagelijks leven, en wat maakt hen bestand tegen de tand des tijds? Welke rituelen gebruikten onze voorouders in het protest tegen hun bestuurders of bij het beschimpen van wie de sociale gedragsnormen overtrad? En wat zetten we vroeger en ook nu nog op tafel bij belangrijke overgangsmomenten in ons leven?

Herbeleef jouw openingsdans op onze dansvloer: van Frank Sinatra tot Le lac du Connemara, vragen staat vrij. Koester je immateriële trouwdag-erfgoed en “placeer eens een dankse” op onze dansvloer. Vraag je nummer alvast aan via erfgoeddag@mechelen.be, smeer je benen in en kom op 24 april naar het Hof van Busleyden. Op vaste momenten doorheen de dag leggen we jouw favoriete schijf op. Ter plaatse kan je je herinneringen aan die ‘mooiste dans van je leven’ ook met ons delen. Schrijf, kleef of teken jouw dansmemorie op onze tentoonstellingswand.

Meer info over de lezingreeks vind je op www.musemechelen.be/soiree-lamot

JONG MECHELS TALENT EN ERFGOEDDAG Mechelen is een kweekvijver voor talent en Erfgoeddag vist daar graag uit! Illustratrice Eva Vaes heeft een warm plekje in haar hart voor erfgoed. Eerder dit jaar verscheen haar debuut ‘Mammoetmoed’, een historisch onderbouwd prentenboek voor kinderen. In deze brochure zorgt ze voor passende tekeningen die de rituele activiteiten in onze regio extra kleur geven. En nog jonger, maar niet helemaal aan hun proefstuk toe, zijn de deelnemers van Project Wolf (het Mechelse medialab voor en door jongeren. Zij gingen op zoek naar de rituelen in hun eigen uitgaansleven, en geven hun indrukken gestalte in een verrassende fotoreportage die op Erfgoeddag te zien is in het Hof van Busleyden.

IN MECHELEN

AARTSBISSCHOPPELIJK ARCHIEF MECHELEN â&#x20AC;˘ Tentoonstelling Het Rijke Roomse leven revisited. Religie en rituelen in context

Het Aartsbisschoppelijk Archief bevat de historische archieven van het in 1559 opgerichte Aartsbisdom Mechelen en gedeeltelijk ook van zijn voorlopers, de middeleeuwse bisdommen Kamerijk en Luik. Belangrijke archiefbestanden zijn onder meer de archieven van de aartsbisschoppen en archieven van en over kloosters en abdijen met enkele stukken uit het midden van de 12 eeuw.

Religies zijn doordesemd van rituelen. Ook het Rijke Roomse leven van weleer was gebaseerd op een heel repertoire aan rituele handelingen en gebruiken. Sacramenten om de belangrijke overgangsmomenten in het leven te duiden, bedevaarten en processies om in groep het geloof te beleven. Op Erfgoeddag laten we zien hoe van wieg tot graf het leven van gelovigen omkaderd werd met religieuze rituelen. Locatie: Diocesaan Pastoraal Centrum Varkensstraat 6, 2800 Mechelen Doorlopend open tussen 10u en 18u. Om 10u, 11u, 13u, 14u, 15u, 16u en 17u toelichting bij de tentoonstelling met aansluitend rondleiding door het archiefdepot.

DIENST DIVERSITEIT STAD MECHELEN • Presentatie Rituele plaatsen, rituele verhalen

Mechelen is een stad in beweging, met een grote diversiteit aan inwoners. De dienst diversiteit wil iedereen gelijke kansen geven. Omdat diversiteit iedereen aanbelangt, staat ze met raad en daad klaar voor andere diensten en organisaties.

i.s.m. Musea & Erfgoed Mechelen, Vormingplus Mechelen, Stadsarchief Mechelen Doorheen Mechelen werden een vijftal spirituele plaatsen gekozen: een rooms-katholieke kerk, een protestantse kerk, een gebedshuis,.... Op Erfgoeddag gaan hun deuren open en tonen ze de bezoekers welke rituele handelingen er normaal plaats vinden en waarom. Maar elke plek is ook gastheer voor anderen. Je ontdekt hoe religie beleefd wordt op deze rituele plaatsen en tegelijk maak je er kennis met een ritueel uit een heel andere gemeenschap. Locatie: - O-L-V- van Leliëndaalkerk, Bruul 56, 2800 Mechelen - O-L-V-over-de-Dijlekerk, O-L-V-Kerkhof z/n, 2800 Mechelen - Sint-Pieter- en –Paulkerk, Keizerstraat 1, 2800 Mechelen - Protestantse Kerk Mechelen-Noord, Keizerstraat 26-28, 2800 Mechelen - Moskee Al Buraq, G. De Ceuninckstraat 5-7, 2800 Mechelen Doorlopend open tussen 14u en 18u

GALERIJ CG | KUNST EN ANTIEK

KANTCLUB ETTERJEFKE

• Tentoonstelling Op de thee bij Downton Abbey

• Demonstratie Kantklossen

De omgang tussen dienstpersoneel en de rijke families van vorige eeuw was doorspekt met verborgen rituelen. Een unieke collectie keukenschortjes is de basis voor de presentatie van een theeritueel in de galerij. Schuif aan bij de rijkelijk versierde theetafel en luister naar de verhalen over de rituelen van rang en stand die hier niet zoveel anders waren dan in de gekende tv-serie “Downton Abbey”.

Kant ontstond in de zestiende eeuw. Eerst leerden moeders hun dochters klossen en daarna ontstonden overal kantscholen. Wist je dat het kantklossen in Mechelen nog volop leeft? Leer de Mechelse kant kennen tijdens deze demonstratie. Je mag zelf de basisslagen van de kloskant uitproberen. Wij vertellen je ook graag over binche, blonde en chantilly. Tot dan!

Locatie: Galerij CG Sint-Janstraat 9, 2800 Mechelen Doorlopend open tussen 10u en 18u

Locatie: Museum Hof van Busleyden Frederik de Merodestraat 65, 2800 Mechelen (ingang via St.-Jansstraat) Doorlopend open tussen 10u en 18u.

Galerij CG is gespecialiseerd in kunst, antiek en grafiek. Ze is ondergebracht op de eerste verdieping van een 18deeeuws als monument beschermd huis met muurschilderingen uit dezelfde periode.

Kantclub Etterjefke wil de techniek van het kantklossen en de indrukwekkende geschiedenis van het kantwerk, als belangrijk deel van ons erfgoed, promoten en bekendmaken bij een breed publiek.

KONINKLIJKE GIDSENBOND MECHELEN â&#x20AC;˘ Wandeling Mechelse riten en rituelen

Gediplomeerde stadsgidsen van de Mechelse Gidsenbond leiden je door de oude hoofdstad van de Nederlanden, de heerlijkheid Mechelen. Je maakt kennis met enkele gekende, maar vooral met niet of minder gekende aspecten van deze stad. Verwacht je aan onthullende verhalen over vermeende stadslegenden, historische personages en monumenten. Oude volksdevotie en plaatselijke gebruiken komen (terug) aan het licht, kritisch getoetst.

i.s.m. Musea & Erfgoed Mechelen, Faculteit van het Mechels Dialect, Mechelen 2000+ Wandel mee! Vertrekkende van diverse rituelen tonen we het oude en huidige Mechelen. Luister hoe stoeten, optochten, klokkenwerpen, processies en betogingen door de jaren heen evolueerden. Wist je dat Mechelen 60 nationaliteiten telt? Maar wat weten we over elkaar? We beschrijven diverse tradities en gebruiken en zo kan iedereen zich onderdompelen in het Mechelen van vroeger en nu. Welkom! Locatie: Bureau voor Toerisme â&#x20AC;&#x201C; UIT in Mechelen Hallestraat 2-4-6, 2800 Mechelen De wandelingen starten aan het bronzen beeld van Opsignoorke, in de hoek van de Grote Markt en de Hallestraat. Wandeling om 10u, 13.30u en 16u (duur: 2u) Wandeling in het Mechels dialect om 11.30u en 14u (duur: 2u)

MECHELENBINNENSTEBUITEN vzw

MECHELSE ZENDAMATEURS

• Wandeling Ontmoeten

• Tentoonstelling Rituelen van Radio Telegrafie als immaterieel cultureel erfgoed

Als mensen samenkomen ontstaan rituelen: de buurtkermis met de wedstrijd om het schoonst koffiedrinken, op café sparen in het ‘spaarkaske’ voor het teerfeest... En deze tradities hebben dikwijls moderne varianten. Waar je vroeger je haar liet knippen in de annex aan het lokale café kan je nu je fiets laten maken en ondertussen iets drinken in dezelfde zaak. Wandel met ons mee door Mechelen.

i.s.m. UBA Unie Belgische Amateurzenders Het doorgeven van een boodschap in morse vraagt een hele reeks van vaste opeenvolgende handelingen, een technisch ‘ritueel’ als het ware. De zendamateurs leren je, via een eenvoudige workshop, de kneepjes van hun vak. Ze vertellen honderduit over hun vaste gebruiken en rituelen om - lang voor het bestaan van internet en telefonie - contact te leggen met de andere kant van de wereld.

Locatie: Museum Hof van Busleyden Frederik de Merodestraat 65, 2800 Mechelen (ingang via St.-Jansstraat) Wandeling om 10u, 13u, 14u en 15u

Locatie: Museum Hof van Busleyden Frederik de Merodestraat 65, 2800 Mechelen (ingang via St.-Jansstraat) Doorlopend open tussen 10u en 18u

Mechelenbinnenstebuiten meemaken is filosoferen over de stad Mechelen als plek, met een brede waaier aan menselijke activiteiten. Filosoferen over heden, verleden en toekomst van de stedelijke samenleving. Geen omgeving is zo boeiend door haar complexiteit als de historische stad. Vooral daar loont het de moeite om door tijd en ruimte te reizen.

De Mechelse zendamateurs zijn een Mechelse vereniging van techniekers met één belangrijk gemeenschappelijk interessepunt: ze hebben allemaal belangstelling voor de technologie van de radiocommunicatie in al haar aspecten.

MUSEA & ERFGOED MECHELEN • Workshop Busleyden dansant

• Lezing Matinée Busleyden

i.s.m. Het Firmament

i.s.m. ’t Arsenaal, Koninklijke Kring voor Oudheidkunde, Letteren en Kunsten van Mechelen, Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging Mechelen, Mechelse Zendamateurs

Bezoekers halen hun balboekjes boven en smeren hun kuiten in. Via dansinitiaties uit verschillende tijdvakken ontdekken ze de gebruiken en geplogenheden van elke specifieke periode op de dansvloer. Ten dans!

Speciaal voor Erfgoeddag is er Matinée Busleyden, een exclusieve lezingenmiddag waar experten uit diverse erfgoedorganisaties in korte toegankelijke presentaties een tipje van de sluier lichten van heel wat Mechelse tradities en rituelen: typische Mechelse kalendergebruiken of de gewoontes van Vrijzinnig Mechelen. Deze en andere onderwerpen komen aan bod.

Locatie: Museum Hof van Busleyden Frederik de Merodestraat 65, 2800 Mechelen (ingang via St.-Jansstraat) Doorlopend open tussen 11u en 17u

Locatie: Museum Hof van Busleyden Frederik de Merodestraat 65, 2800 Mechelen (ingang via St.-Jansstraat) Lezingen om 13.30u, 14.15u, 15u, 15.45u, 16.30u en 17.15u

• Workshop Het ritueel masker

• Tentoonstelling De rituelenmakers

Maskers zijn een belangrijk onderdeel van veel rituelen. Boeddhistische monniken hebben maskerdansen, Toetanchamon een dodenmasker, en ook superhelden hebben een ‘ritueel’ waarin ze hun masker opzetten. We bekijken maskers uit verschillende culturen en ontdekken waarom ze gebruikt worden en wat ze betekenen. Daarna ga je zelf aan de slag om je eigen rituele masker te maken.

De mini-expo toont de resultaten van onze Krokuskriebels-activiteit ‘De Rituelenmakers’. In de krokusvakantie werkten gezinnen met kinderen een week lang aan ‘het langste ritueel’. Elke dag was een bestaand ritueel het vertrekpunt om na te denken en te fantaseren over een andere, nieuwe invulling. Op meterslange papierrollen tonen we de nieuwe ‘krokuskriebels-rituelen’ die de gezinnen creëerden.

Locatie: Museum Hof van Busleyden Frederik de Merodestraat 65, 2800 Mechelen (ingang via St.-Jansstraat) Doorlopend open tussen 10u en 18u

Musea & Erfgoed Mechelen combineert een museumwerking met een erfgoedwerking. De synergie zorgt voor meer dan de som van de delen. Musea & Erfgoed Mechelen actualiseert het Bourgondische stadspaleis, Hof van Busleyden, tot een hedendaags stadsmuseum en geeft zo vandaag betekenis aan het verleden van de stad.

PROVINCIAAL GROENDOMEIN VRIJBROEKPARK

PROJECT WOLF • Tentoonstelling Mechelaars op stap. Hoe deden ze het vroeger en hoe gebeurt het nu?

• Wandeling Rituelen in het Vrijbroekpark

i.s.m. Musea & Erfgoed Mechelen, Stadsarchief Mechelen

Ook in een park vinden rituelen plaats. Al jaren zijn onze tuinen dé geliefde plek voor het nemen van trouw- of communiefoto’s. Erfgoeddag is een unieke gelegenheid om bij het publiek op zoek te gaan naar de gekoesterde kiekjes van toen waar onze rozen en struiken zo liefdevol in figureren. Geniet van de parkromantiek via een buitenexpo met trouwen feestfoto’s en hun persoonlijke verhaal.

Mechelse jongeren brengen de rituelen uit het uitgaansleven vandaag in beeld. Wat doe je aan voor je op stap gaat? Welke cafés bezoek je best in welke volgorde? Waar eet je de beste kebab, zo ‘s morgen rond een uur of vier? Hun beelden worden geconfronteerd met die uit het Stadsarchief: historische plaatjes over uitgaan in Mechelen in de roaring twenties, golden fifties of raving eighties.

Locatie: Provinciaal Groendomein Vrijbroekpark Ridder Dessainlaan 65, 2800 Mechelen Doorlopend open tussen 10u en 18u

Locatie: Hof van Busleyden Frederik de Merodestraat 65, 2800 Mechelen (ingang via St.-Jansstraat) Doorlopend open tussen 10u en 18u

Het Vrijbroekpark is een groene long van 50 ha, gelegen aan de rand van de stad Mechelen. De ideale plaats om te wandelen, te dromen op een terrasje, te sporten of bewonderende blikken te werpen op de plantencollecties.

Project Wolf is een medialab voor en door jongeren waarbinnen geëxperimenteerd kan worden met het maken van verschillende mediaproducten (video, tekst, fotografie, vormgeving, radio).

SPEELGOEDMUSEUM MECHELEN vzw • Workshop Speelgoed of geestenverjager? Het Speelgoedmuseum is één van de grootste speelgoedmusea van Europa met een prachtige collectie speelgoed van vroeger en nu. Wie tijdens het bezoek gebeten wordt door de speelmicrobe kan zich uitleven in de uitgebreide speelruimte! Poppen, gezelschapsspellen, treinen, knuffeldieren, constructiespeelgoed en nog veel meer; stuk voor stuk tonen ze dat speelgoed een ‘spiegel van de grote wereld’ is. De ludieke en interactieve presentatie van de vaste collectie en de tijdelijke tentoonstellingen maken elk bezoek tot een unieke ervaring.

Is al ons speelgoed ook echt ontstaan als speelgoed? Wist je dat een rammelaar vroeger gebruikt werd om geesten te verjagen? Of dat een boemerang eigenlijk gehanteerd werd tijdens de jacht? Ontdek welk speelgoed er gebruikt werd tijdens verschillende rituelen! Samen met ons kan je bovendien aan de slag om je eigen speelgoed te maken… Of waren het nu weer geestenverjagers? Locatie: Museum Hof van Busleyden Frederik de Merodestraat 65, 2800 Mechelen (ingang via St.-Jansstraat) Doorlopend open tussen 10u en 18u

’T ARSENAAL MECHELEN

URSULINEN MECHELEN AFDELING MODE

• Presentatie Theaterkostuums & Rituelen

• Tentoonstelling Etnische rituele kleding

i.s.m. Musea & Erfgoed Mechelen en Het Firmament In 2016 blaast t,arsenaal (/MMT) 60 kaarsjes uit! Tal van bekende acteurs en actrices stonden hier op de scène. De speelstijl, decors en kostuums evolueerden. Maar voor elke première zegt iedereen nog steeds ‘merde’, ‘break a leg’ of ‘toitoitoi’. Welke verhalen gaan er achter die kostuums schuil? Welke andere rituelen kent het theater? Kom kijken en luisteren naar verhalen van achter de schermen.

Geïnspireerd door het erfgoed van verschillende ethnische culturen ontwierpen de studenten Mode een nieuwe collectie rond het thema ‘rituele etnische klederdracht’. Laat je verrassen door hun creatieve kijk op erfgoed! Locatie: Ursulinen Mechelen - Afdeling Mode Wollemarkt 3, 2800 Mechelen Doorlopend open tussen 10u en 16u

Locatie: Hof van Busleyden Frederik de Merodestraat 65, 2800 Mechelen Doorlopend open tussen 10u en 18u

Theaterhuis t,arsenaal groeide uit het Mechels Miniatuur Teater en viert dit jaar zijn zestigste verjaardag.

VLAAMSE KUNSTKRING VOOR MARQUETEURS • Tentoonstelling Moderituelen in de modeshow

• Demonstratie Aan de slag met marqueterie

De afdeling Mode organiseert al 100 jaar lang een modeshow als afsluiter van het werkjaar van de studenten. Voor onze afdeling is het als het ware verworden tot een ritueel. Er zit echter een evolutie in dit ritueel van de modeshow. Waar vroeger alleen de gemaakte stukken werden getoond op school zelf, is de modeshow nu een heus spektakel geworden. Wij tonen deze evolutie door originele foto’s.

Een ambachtsman hanteert vaste rituelen om tot een mooi afgewerkt product te komen. Zo ook de marqueteurs die op deze Erfgoeddag de focus leggen op het politoeren. De intensiteit van de opeenvolgende vaste handelingen en de precisie waarmee dit dient te gebeuren maakt van het politoeren een echt ritueel. Probeer het zelf ook uit!

Locatie: Ursulinen Mechelen - Afdeling Mode Wollemarkt 3, 2800 Mechelen Doorlopend open tussen 10u en 16u

Locatie: Museum Hof van Busleyden Frederik de Merodestraat 65, 2800 Mechelen (ingang via St.-Jansstraat) Doorlopend open tussen 10u en 18u

Ursulinen Mechelen is een school met een uitgebreid studieaanbod in het centrum van Mechelen, nabij de Brusselpoort. We tellen ongeveer 1450 leerlingen. We bieden kwaliteitsvol en dynamisch onderwijs aan. Wij kiezen voor een open communicatie. Vanuit onze christelijke inspiratie en sterke betrokkenheid begeleiden we kinderen en jongeren in hun groei naar zelfstandigheid.

De Vlaamse Kunstkring voor Marqueteurs wil het ambacht van het inlegwerk promoten. Ze haalt haar inspiratie uit het verleden door oude intarsiastukken te ontleden. Door cursussen te organiseren houden de Marqueteurs de traditionele methodes levend. De kunstkring richt haar blik niet enkel op het verleden. De aandacht voor nieuwe technieken en creaties slaat een brug tussen verleden en heden.

IN DE MECHELSE REGIO

BONHEIDEN HEEMKRING ‘T HOEFYSER

KANTCENTRUM ’T ORDINAALTJE vzw

• Tentoonstelling Speciale kledij hoort bij elk ritueel

• Lezing Rituelen met kant

i.s.m. Gemeente Bonheiden

Kant gaat hand in hand met rituelen. Denk maar aan de kanten doopkleedjes bij een doop of het trouwkleed met kant bij het huwelijk. Ook in het kantklossen zelf zitten rituelen verborgen. Zo zijn verschillende technieken verbonden met bepaalde streken en verschilt de vorm van kantkussens van plaats tot plaats. Veel verhalen dus voor een boeiende lezing. Je kan ook een kijkje nemen in ons museum.

Elke levensfase en ook de overgang van de ene naar de andere levensfase wordt gekenmerkt door bepaalde rituelen: de doop als we geboren worden, de plechtige communie als we volwassen worden, het huwelijk, de dood, ... Bij elk van deze rituelen hoort speciale kledij. De Heemkring ‘t Hoefyser geeft aan de hand van erfstukken en foto’s een overzicht van het ontstaan en de evolutie van deze kledij.

Locatie: Kunstencentrum ‘t Kranske Dorp 112 (Ingang langs Poverstraat) , 2820 BonheidenRijmenam Doorlopend open tussen 10u en 18u

Locatie: Heemkring ‘t Hoefyser Hoogstraat 52A, 2820 Bonheiden – Rijmenam Doorlopend open tussen 10u en 18u

Heemkring ‘t Hoefyser verzamelt documenten en voorwerpen i.v.m. de geschiedenis van Rijmenam. De heemkring organiseert jaarlijks thematentoonstellingen in het Heemmuseum ‘t Smiske en in ‘t Brughuizeke.

BOOM CULTUURRAAD, DEELRAAD ERFGOED EN GESCHIEDENIS

• Demonstratie Rituele handelingen aan het werk

• Evocatie Sint-Pietersfeest op de steenbakkerijen

Net zoals vroeger het ambacht van het kantklossen ritueel werd doorgegeven van moeder op dochter en vrouwen zich ’s avonds meestal terugtrokken achter hun kantkloskussen (in het licht van hun ordinaal), willen wij deze techniek graag laten zien en aanleren. We willen mensen ook graag de mogelijkheid bieden om zelf eens aan de slag te gaan.

i.s.m. EMABB vzw, Geschiedkundige Studiegroep Ten Boome, Niels Erfgoedarchief De Leuzze “Sinte Pieter” of “Sintepier” (29 juni) begon met rituele handelingen. In de bloeiperiode van de steenbakkerijnijverheid werd uitbundig gevierd met veel bier en plezier, als welkome caesuur in de ellendige arbeidsomstandigheden. De hele dag werd gelachen, gezongen, gedanst en gedronken. Er worden documenten getoond. De sfeer wordt opgeroepen met streekgerechten, drank en muziek.

Locatie: Kunstencentrum ‘t Kranske Dorp 112 (Ingang langs Poverstraat), 2820 BonheidenRijmenam Doorlopend open tussen 10u en 18u

Locatie: ‘t Baksteentje Noeveren 67, 2850 Boom Doorlopend open tussen 10u en 18u

‘t Ordinaaltje vzw organiseert op regelmatige basis cursussen in kantvervaardiging (vooral klos- en naaldkant) waarbij de eigen creativiteit wordt aangemoedigd.

De Cultuurraad bevorder t een integraal cultuurbeleid in het belang van alle inwoners van de gemeente. Om deze doelstelling te verwezenlijken brengt de raad adviezen uit over alle aangelegenheden betreffende het cultuurbeleid.

DUFFEL

HEMIKSEM

KLOOSTERGEMEENSCHAP CONVENT VAN BETLEHEM

HEEMKUNDIGE KRING HEYMISSEN • Tentoonstelling Rituelen rond geboorte en overlijden in de Rupelstreek

• Tentoonstelling Liturgische gewaden i.s.m.Gemeentebestuur Duffel

Heemkring Heymissen bezit een schat aan documenten rond geboortes en overlijdens in de Rupelstreek. Op basis van geboorte-aankondigingen, overlijdensaktes, doodsprentjes en een bijzondere collectie van een lokale begrafenisondernemer, werd een tentoonstelling gecreëerd die de rituelen van geboorte en overlijden in de Rupelregio in de kijker zet.

De Erfgoeddag rond rituelen is voor de zusters een mooie gelegenheid om de liturgische gewaden van de kloostergemeenschap voor te stellen. Op 24 april organiseert de congregatie in de prachtige art-deco kloosterkapel een expo rond haar fraaie collectie kerktextiel. Centraal staan de symboliek en betekenis van de liturgische kleuren en de thematiek die op de gewaden is geborduurd.

Locatie: Heemkundige kring Heymissen v.z.w. Sint Bernardusabdij 4, 2620 Hemiksem Doorlopend open tussen 10u en 18u

Locatie: Klooster Convent van Betlehem Kerkstraat 50, 2570 Duffel Doorlopend open tussen 13u en 17u

Heemkundige Kring ‘Heymissen’ verzamelde door de jaren heen een mooie collectie (Hemiksems) erfgoed.

Het Convent van Betlehem is een gemeenschap van zusters die initiatieven opzet voor jongeren en jongvolwassenen.

NIEL NIELS ERFGOEDARCHIEF • Tentoonstelling Vergeten en actuele rituelen langs de Boomsestraat tussen Niel en Hellegat

Het Niels Erfgoedarchief (NEA) is een gemeentelijk initiatief dat het Nielse roerend erfgoed én dat van de Rupelstreek verzamelt, inventariseert en adequaat bewaart voor de huidige en toekomstige generaties. Een team van vrijwilligers ordent de aangebrachte items in geschikte mappen en tegelijk worden deze verzamelde items digitaal geregistreerd, zodat men de collectie eenvoudig kan raadplegen. Het NEA heeft haar onderkomen in de plaatselijke Openbare Bibliotheek van Niel.

i.s.m. De Rupelkade, Koninklijke Nielse Hobby- en Postzegelclub, Filmclub Multimedia, Zij-Kant VIVA Niel en Het Wiel Als voormalige steenbakkerijgemeente kent Niel veel oude rituelen rond arbeidsorganisatie, bewoning, syndicale toestanden en kermissen. Om deze rituelen onder de aandacht te brengen organiseert het NEA een tentoonstelling, rijkelijk ondersteund door uniek filmmateriaal. De industriële Boomsestraat fungeert hier als een ‘rituele’ rode draad tussen de woonkernen van Niel en Hellegat. Locatie: Gemeentebestuur Niel – Atrium Ridder Berthoutlaan 1, 2845 Niel Doorlopend open tussen 10u en 18u

RUMST

SINT-AMANDS

GEMEENTE RUMST

PROVINCIAAL MUSEUM EMILE VERHAEREN

• Presentatie De geschiedenis en ontwikkeling van landelijk Reet

• Tentoonstelling Emile Verhaeren, de rituelen van dood en herinnering

i.s.m. Geschiedkundige Kring Rumesta Een nieuw boek over de historie van landelijk Reet! Kom kennismaken met dit boek en duik in het opmerkelijke verleden van deze Rumstse deelgemeente. Een samenwerking tussen Rumesta, heemkundige Leo Vermeulen, landschapsarchitect Jan Bleys en de gemeente. De Rumestaleden geven toelichting bij de nieuwe uitgave maar je krijgt ook de kans om nog een resem andere historische publicaties te ontdekken!

Zijn literair talent en vriendschap met Koning Albert bezorgden Emile Verhaeren al bij leven het imago van grote nationale dichter. Ook na zijn dood bewezen opeenvolgende generaties hem eer. Aan zijn grafmonument kregen herdenkingsrituelen vorm: bloemen werden neergelegd, toespraken gehouden, gedichten voorgedragen. De expo toont hoe prominenten en gewone poëzieliefhebbers Verhaeren herdachten.

Locatie: Trefcentrum Oud-Gemeentehuis Laarstraat 21, 2840 Rumst Doorlopend open tussen 10u en 17u

Locatie: Provinciaal Museum Emile Verhaeren Emile Verhaerenstraat 71, 2890 Sint-Amands Doorlopend open tussen 11u en 18u, toelichting om 15u door conservator Rik Hemmerijckx

Het Provinciaal Museum Emile Verhaeren is een literair museum volledig gewijd aan de Franstalige Vlaamse dichter en kunstcriticus Emile Verhaeren.

SINT-KATELIJNE-WAVER ‘T GROM

WINTERTUIN URSULINEN VZW

• Markt Zaait en gij zult oogsten!

• Tentoonstelling Schatten uit de sakristij en Wereldoorlog I in Onze-Lieve-Vrouw-Waver

April is traditioneel de zaaimaand. De natuur ontwaakt uit haar winterslaap en de boer vertrouwt de eerste groentezaden toe aan de bodem. Het planten van de meiboom is een vruchtbaarheidsrite die hulde brengt aan de natuur. In sommige gemeenten is het ritueel nog altijd springlevend en wordt het gevierd. Ook het ’t Grom viert mee: wees welkom op onze zaden- en plantenmarkt met vergeten rassen.

i.s.m. Davidsfonds O.-L.-V.-Waver, vzw Jozef van RompayDavidsfonds-Genootschap In 2014-2015 is met steun van de Provincie Antwerpen werk gemaakt van de inventarisatie en conservatie van een unieke collectie kerkelijke gewaden van hoge artistieke kwaliteit. De belangrijkste stukken uit deze collectie worden nu voor het eerst aan het publiek getoond in het bijzondere kader van het voormalige bidoratorium van de zusters. Ook de tentoonstelling over WOI is dan toegankelijk.

Locatie: ‘t Grom Midzelen 25A, 2860 Sint-Katelijne-Waver Doorlopend open tussen 13u en 18u

Locatie: vzw Wintertuin Ursulinen Bosstraat 9, 2861 Sint-Katelijne-Waver – Onze-Lieve-Vrouw-Waver Doorlopend open tussen 14u en 18u

‘t Grom is het eerste doemuseum in Vlaanderen rond groenten en tuinbouwerfgoed. In het Groentemuseum, gelegen op een 18de-eeuwse hoevesite, ontdek je niet alleen allerlei vergeten tuinbouwmateriaal. Je daalt er letterlijk af in de aarde, ontdekt hoe groenten groeien, ontmoet de belagers van de planten en komt alles te weten over de herkomst van groenten en over gezonde voeding en onze eetcultuur.

Vzw Wintertuin ontsluit een monumentaal deel van het instituut van de Ursulinen voor het publiek. Zij bouwt een duurzame erfgoedwerking uit en wil zo het erfgoedgeheel voor volgende generaties veilig stellen. 31

ZEMST DE SEMSE

SPORTIMONIUM

• Tentoonstelling Rituelen in Zemst, het jaar rond, een leven lang

• Lezing Sport, spel en rituelen Prof. Bart Vanreusel

i.s.m. verschillende gemeentelijke verenigingen

i.s.m. KU LEUVEN

Tentoonstelling over Zemstse rituelen en tradities die verband houden met de jaarkrans (Driekoningen, carnaval, Sint Maarten, enz.) en met de levenscyclus (geboorte, jeugd, huwelijk, jubilarissen, overlijden). Zowel profane als religieuze thema’s komen aan bod. Klokken en klokkentorens krijgen speciale aandacht (met bezoek en geluidsopnames).

De intimiderende Haka-dans door rugbyteams, het enthousiaste handjeklap van volleyballers, de Olympische fakkel of het repetitieve gefrunnik aan pet of broek door tennissers. Rituelen lijken uit de samenleving te verdwijnen maar in sport en spel leiden ze een boeiend en bloeiend bestaan. Een inspirerende lezing met de neus op de beweeglijke wereld van rituelen in de sport.

Locatie: Erfgoedhuis De Semse Schoolstraat 17, 1980 Zemst Doorlopend open tussen 10u en 18u

Locatie: Sportimonium (Bloso domein Hofstade) Tervuursesteenweg, 1981 Zemst - Hofstade Parking: € 2 doorrijden tot parking 2 - strandparking Doorlopend open tussen 11u en 17u, De lezing start om 14u Reservatie verplicht

Heemkring De Semse heeft als doelstelling het bevorderen van de plaatselijke geschiedschrijving in al zijn aspecten: heemkunde, archeologie, familiekunde, volkskunde, numismatiek. De vereniging doet dit onder meer door het organiseren van activiteiten zoals cursussen, lezingen, tentoonstellingen, reizen. De Heemkring beheert tevens een documentatiecentrum en geeft een maandelijkse nieuwsbrief en de Semse kroniek uit. 32

• Tentoonstelling Olympische Spelen en rituelen

• Zoektocht Rituelen bij de Olympische Spelen

Ontdek het boeiende verhaal van de Olympische Spelen vroeger en nu. Waarom wordt het olympisch vuur ontstoken? Wie heeft het logo van de Olympische Spelen uitgevonden? Was België ooit gastland van Olympische Spelen? antwoorden op deze en vele andere vragen vind je in de Olympische Passage. Ons sporterfgoed heeft jou heel wat te vertellen.

Duik in het olympische erfgoed van het Sportimonium. En ontdek het boeiende verhaal van de Olympische Spelen vroeger en nu! Waarom wordt het olympisch vuur ontstoken? Wie sprak voor het eerst de olympische eed uit? Antwoorden op deze en veel andere vragen vind je tijdens je tocht door de Olympische Passage. Samen sportrituelen ontdekken doe je in het Sportimonium.

Locatie: Sportimonium (Bloso domein Hofstade) Tervuursesteenweg, 1981 Zemst - Hofstade Parking: € 2 doorrijden tot parking 2 - strandparking Doorlopend open tussen 11u en 17u

Duik in het Sportimonium en ontdek de bewogen geschiedenis van sport. Laat je verrassen door de uitgebreide collectie sporterfgoed met objecten, foto’s, films en affiches. De eerste olympische vlag, de motor van Joel Smets een tennisoutfit van Kim Clijsters, tal van medailles en onnoemelijk veel authentiek materiaal vertellen je het verhaal van de sport.

TOERISME ZEMST • Fietstocht Picknick in ’t wit met Rubens i.s.m. Gemeente Zemst en VVV Toerisme Zemst Net zoals onze voorouders genoten van ‘een dagje op het platteland’ ontdek je vanop je fiets het landelijke Zemst en tal van erfgoedplekken met een rijk, religieus en ritueel verleden. Sluit je 3K-fietslus (kastelen, kerken en kapellen) af of start ze met een hedendaagser ritueel: een heuse zondagse kasteelpicknick in het wit, geïnspireerd op de befaamde ‘dîners-en-blanc’ in het Franse Bois-de-Boulogne. Locatie: Tuin Rubenskasteel Steendreef 77, 1982 Elewijt (Zemst) Doorlopend tussen 10 en 18 u. Picknick tussen 12u en 14u. Bestel je picknickpakket via www.zemst.be vanaf 15 maart 2016, inwoners van Zemst genieten van een voordeeltarief Kleding: witter dan wit (dit is een vriendelijke uitnodiging, geen verplichting!)

Toerisme Zemst is een vzw die zich tot doel stelt het toerisme en de recreatie in Zemst aan te moedigen en te bevorderen.

NAMEN EN ADRESSEN DEELNEMERS ERFGOEDDAG 2015 BONHEIDEN

BOOM

Heemkring ’t Hoefyser Heemmuseum ‘t Smiske Hoogstraat 52A 2820 Bonheiden - Rijmenam www.bloggen.be/hoefijser

Cultuurraad Antwerpsestraat 44 2850 Boom 03 880 19 10 alex.ramael@boom.be www.boom.be

Kantcentrum ‘t Ordinaaltje Sint-Maartensberg 1 2820 Bonheiden - Rijmenam 015 33 13 35 nieke.vermant@pandora.be www.kantcentrumbonheiden.be

DUFFEL Kloostergemeenschap Convent van Betlehem Kerkstraat 50 2570 Duffel 015 30 72 13

MECHELEN Aartsbisschoppelijk Archief in Mechelen Diocesaan Pastoraal Centrum Varkensstraat 6 2800 Mechelen 015 29 84 22 archiv@diomb.be http://www.kerknet.be/aartsbisdom/ content.php?ID=290 Galerij CG – Kunst en Antiek Sint Janstraat 9 2800 Mechelen 015 20 22 17 grouwet@skynet.be www.kunstenantiekgalerijcg.be Dienst Diversiteit Stad Mechelen - Diversiteit Befferstraat 34 2800 Mechelen 015 29 83 63 diversiteit@mechelen.be www.mechelen.be

Kantclub Etterjefke Beiaardschool Bruul 52 2800 Mechelen 015 31 18 61 nees.zwaan@telenet.be blog.seniorennet.be/etterjefke Koninklijke Gidsenbond Mechelen Toerisme Mechelen - UiT in Mechelen Hallestraat 2-6 2800 Mechelen 070 22 00 08 visit@mechelen.be www.visitmechelen.be Mechelenbinnenstebuiten vzw Dageraadstraat 45 2800 Mechelen 015 55 13 49 info@mechelenbinnenstebuiten.be www.mechelenbinnenstebuiten.be

Musea & Erfgoed Mechelen Congres- en Erfgoedcentrum Lamot Lamot - Van Beethovenstraat 8-10 (ingang via Haverwerf) 2800 Mechelen 015 29 40 30 muse@mechelen.be www.musemechelen.be Project Wolf Hanswijkstraat 32 2800 Mechelen 015 29 77 92 willem.beeck@mechelen.be www.projectwolf.be Provinciaal Groendomein Vrijbroekpark Ridder Dessainlaan 65 2800 Mechelen 015 45 13 80 info@groenmechelen.provant.be www.vrijbroekpark.be

Mechelse Zendamateurs Groenstraat 46 2800 Mechelen frans.verheyden@outlook.com mcl.hamradio.be 37

Speelgoedmuseum Mechelen vzw Nekkerspoelstraat 21 2800 Mechelen 015 55 70 75 info@speelgoedmuseum.be www.speelgoedmuseum.be Ursulinen Mechelen Hoogstraat 35 2800 Mechelen communicatie@ursulinenmechelen.be www.ursulinenmechelen.be â&#x20AC;&#x2122;t Arsenaal Mechelen Hanswijkstraat 63 2800 Mechelen 015 42 25 44 info@tarsenaal.be http://www.tarsenaal.be Vlaamse Kunstkring voor Marqueteurs Zwarte Leeuwstraat 60 2820 Bonheiden erik.vanasch@telenet.be

HEMIKSEM

SINT-AMANDS

ZEMST

Heemkundige kring Heymissen vzw Sint Bernardusabdij 4 2620 Hemiksem

Provinciaal Museum Emile Verhaeren Emile Verhaerenstraat 71 2890 Sint-Amands 052 33 08 05 verhaerenmuseum@skynet.be www.emileverhaeren.be

De Semse Schoolstraat 17 1980 Zemst desemse@gmail.com www.desemse.be

NIEL Niels Erfgoedarchief Antwerpsestraat 24 2845 Niel 03 888 30 06 liesbet-ann.verbruggen@bibniel.be www.niel.be

RUMST Gemeente Rumst Koningin Astridplein 12, 2840 Rumst 03 880 00 93 cultuur@rumst.be www.rumst.be

SINT-KATELIJNE-WAVER â&#x20AC;&#x2122;t Grom Midzelen 25A 2860 Sint-Katelijne-Waver 015 31 50 55 info@tgrom.be www.tgrom.be Wintertuin vzw Bosstraat 9 2861 Onze-Lieve-Vrouw-Waver 015 75 77 28 info@olvwaver.be www.olvwaver.be

Sportimonium Bloso-domein Hofstade Trianondreef 19 1981 Zemst - Hofstade 015 61 82 22 sportimonium@sportimonium.be www.sportimonium.be

Erfgoeddag is mogelijk dankzij de steun van:

Coรถrdinatie: Musea & Erfgoed Mechelen Verantwoordelijke uitgever: Heidi De Nijn Grote Markt 21 2800 Mechelen Illustraties: Eva Vaes Druk: nv Swinnen Printing Wettelijk Depot: D/2016/0797/006

Voor informatie over het volledige aanbod in Vlaanderen of voor een gratis brochure: