LI E. MOOIER DAN OOIŢ.
SEPŢEMBER - DECEMBER 2021
WE MOGEN WEER!
Waar het zaallicht gedoofd en gordijnen gesloten waar het applaus verstomde klapten beeldschermen open stroom werd getapt om de kunst te zien streamen gewerkt en geroeid getrokken aan riemen maar na maanden gewankel is recht staan in zicht na alle zou-het-dan-kunnens mogen laptops weer dicht na alle vierkante ogen en niet gelaten tranen alle niet gedanste dansen alle niet gespeelde wanen alle ongehoorde noten al het niet gespeelde spel al dat eerst nog-even-niet; dat is nu gelukkig wel het mag en dus het zal weer we zijn er zo onwijs aan toe niet meer de spelers via pixels geen staat-het-geluid-wel-aan-gedoe al het uitgebleven voelen elke niet gespeelde gift elke herinnering misgelopen in het geheugen diep gegrift: we halen alles nu weer in komt u de heimwee met ons wissen komt u toch zitten in de zaal komt u het allemaal ervaren komt u weer net als ooit normaal Leve terug naar live! Leve de beleving! Leve och-het-mag-weer! En leve weer beleven!
Jesse Laport, stadsdichter van Arnhem
INHOUD
6
3
24
30
VASŢE RUBRIEKEN GASTCOLUMN
Cathelijne Bouwkamp OP ZOEK NAAR DE INSPIRATIE VAN
Anne Sofie von Otter
EVEN BELLEN MET...
29 30
Otto Tausk
49
PUBLIEKSREACTIES
57
COLOFON
66
4 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
42
58
IN DIŢ NUMMER LEVE LIVE
3
Stadsdichter Jesse Laport
49
12
KLAAR VOOR ‘GEWOON’ NIEUW SEIZOEN Directeur Hans Verbugt staat te trappelen
VAKGENOTEN IN GESPREK Karsu, LAVALU en Iris Hond
12
IEDEREEN MOET KUNNEN GENIETEN VAN CULTUUR Prikkelarm Theater
DE ZOEKTOCHT NAAR TROOST EN ANTWOORDEN Twee voorstellingen, één thema
‘LIVE’ STILSTAAN BIJ OORLOGSHERINNERINGEN Achtste editie Bridge to Liberation
36
JUBILEUMJAAR MET GOUDEN RANDJE Introdans blikt terug en kijkt vooruit
SAMEN LACH JE HARDER Stadsbrede cabaretprogrammering in Arnhem
24 36 42 50 58
EN VERDER GENIETEN IN HET KWADRAAT JANS’ zorgt voor totaalbeleving (theater)gasten
NIET ZOMAAR EEN BUSINESSCLUB
50
6
Netwerken bij DeCultuurclub
22 54
PROGRAMMAOVERZICHT
11, 27, 35, 41, 53, 65 SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 5
ŢOPKWALIŢEIŢ, DIVERSIŢEIŢ EN LOKALE VERANKERING — MUSIS & SŢADSŢHEAŢER ARNHEM KLAAR VOOR EEN ‘GEWOON’ NIEUW SEIZOEN
Na een bizar jaar staat Hans Verbugt, directeur van Musis & Stadstheater Arnhem, te popelen om de draad van het succesvolle begin van het seizoen 2019-2020 weer op te pakken. Dat betekent een volle en complete programmering, groen licht voor de renovatie van het Stadstheater en weer publiek, veel publiek. “Als de zaal volstroomt, weet je weer waarom je voor dit vak gekozen hebt.” Tekst: Paul Janssen
H
ans Verbugt wist waar hij aan begon toen hij in oktober 2017 aantrad als directeur van Musis & Stadstheater Arnhem. De nieuwbouw en renovatie van Musis waren dan wel grotendeels achter de rug, maar de nieuwe zaal moest zich nog bewijzen. Bovendien was er nog het dossier van de zo gewenste renovatie van het Stadstheater. Verbugt, een door de wol geverfde cultuurbestuurder, was wel wat gewend. Niet alleen was hij ooit mede-initiatiefnemer en organisator van het Gergiev Festival in Rotterdam en adjunctdirecteur van het Conservatorium van Amsterdam, ook had hij als intendant van de Koninklijke Filharmonie van Vlaanderen (tegenwoordig het Antwerp Symphony Orchestra) nauwe bemoeienis met de herbouw van de Elisabethzaal in Antwerpen, die in 2016 geopend werd. Dus strijden voor renovatie en het belang van culturele instellingen, zijn voor hem dagelijks werk. Maar een coronacrisis, die had hij zelfs niet kunnen zien aankomen…
LOFTROMPET “Het is een bizar jaar geweest, waar ik verder niet veel woorden aan vuil wil maken”, zegt Verbugt kort na de boodschap dat de versoepelingen daadwerkelijk kunnen doorgaan. Even later spreekt hij zijn waardering uit over de overheid, het publiek en de
6 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
gezelschappen. “De overheid heeft ons niet laten vallen en we hebben veel steun gekregen van ons publiek, in de vorm van donaties en hartverwarmende reacties. Ook de flexibiliteit van gezelschappen was geweldig. Als we even open konden voor beperkt publiek, dan speelden ze aangepaste programma’s. Daardoor konden wij als concertzaal en theater onze functie blijven vervullen.” Even later steekt hij de loftrompet over het personeel van Musis en het Stadstheater. “In crisistijd leer je elkaar beter kennen, zegt men wel. Dat is duidelijk geworden. Ik kan niet anders dan het personeel een groot compliment geven. Intern is er veel verbondenheid ontstaan. De mensen konden hun werk niet doen en misten het echt. Mede daarom zijn we er veel sterker uitgekomen en staan we in alle geledingen klaar om de draad krachtiger dan ooit op te pakken.”
DE WEI IN Verbugt gaat ervan uit dat de deuren in september opengaan en ook -blijven. “We willen overal laten horen en zien dat we weer helemaal terug zijn. Ik heb het gezonde vertrouwen dat we echt een goed programma hebben. En ik weet zeker dat zowel het personeel als de orkesten, ensembles, gezelschappen en individuele artiesten weer
Foto: Rob Voss
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 7
ontzettend graag willen doen waarvoor ze in het leven zijn geroepen. Wat dat aangaat zijn we bij zowel Musis als het Stadstheater als koeien die in het voorjaar voor het eerst weer de wei in mogen.” Verbugt heeft bij de programmering voor het komende seizoen ook geen enkele terughoudendheid betracht. De programma’s staan er fier en vol als in een normaal seizoen, met veel muziek in alle stijlen, opera, toneel, dans, cabaret en wat al niet meer. “In Musis klinkt er een veelheid aan pop, rock, blues, wereld- en kamermuziek, grootse orkesten en alles daartussenin. Denk aan De Dijk, Mustafa Sandal, het Noordpoolorkest en Elisabeth Leonskaja, om er maar een paar te noemen. In het Stadstheater floreren grote toneelgezelschappen als Toneelgroep Oostpool, Internationaal Theater Amsterdam en Het Nationale Theater, komen de geliefde cabaretiers keten en wacht een scala aan mooie, opwindende en ontroerende familie- en theatervoorstellingen op de bezoekers, die eindelijk weer in groten getale toegestaan zijn.”
FLEXIBILITEIT Alle voorbereidingen voor een gloednieuw, vol seizoen zijn aanwezig. Ook als coronamaatregelen weer nodig zijn. Verbugt: “We hebben bewust geen seizoensbrochure uitgebracht en bieden de programmering vooralsnog per twee maanden op de website aan. Zo kunnen we er direct op inspelen als bijvoorbeeld de anderhalvemeterregel blijft gelden of als er onverhoopt toch weer bepaalde beperkingen bij komen. Enkele concerten en voorstellingen zijn al wel voor het hele seizoen te boeken. Dat geldt bijvoorbeeld voor voorstellingen die al in de verkoop waren en een jaar zijn uitgesteld, maar ook voor de klassieke series. Een grote groep klassieke muziekliefhebbers verbindt zich jaar na jaar aan ons door series te bestellen. Hetzelfde geldt voor vaste bespelers als Amsterdam Sinfonietta, Holland Baroque, NBE en het Nederlands Kamerkoor, die ieder seizoen in onze zalen te vinden zijn. We koesteren die band. Daarom hebben we ervoor gekozen om de series van onze vaste bespelers wel te behouden voor komend seizoen. Deze series zijn daarom sinds juni al voor het hele seizoen in de verkoop. Met een zeer uitgebreide keuzeserie, waar ook ons huisorkest Phion deel van uitmaakt, maken we onze klassieke programmering compleet.” UNIEKE MOGELIJKHEDEN “Met ons klassieke aanbod en onze uitgebreide popprogrammering maken we optimaal gebruik van de mogelijkheden die we in Musis hebben”, zegt Verbugt enthousiast. “Musis heeft twee concertza-
len: de karakteristieke Muzenzaal en de moderne Parkzaal. In die laatste kunnen we ook pop- en houseconcerten geven zonder dat het hele gebouw dreunt. Die concerten konden we voorheen niet kwijt. Komend seizoen hebben we er zo’n zestig à zeventig. Bovendien hebben we het afgelopen jaar nog wat puntjes op de i gezet met de Balkonzaal. Met een capaciteit van honderd man en binnenkort de plaatsing van het orgel uit Museum Arnhem biedt deze zaal nieuwe, unieke mogelijkheden qua programmering.”
Mustafa Sandal komt naar Musis voor zijn enige show in Nederland
GROEN LICHT “We zitten zeker nog twee seizoenen in het Stadstheater zoals het nu is”, zegt Verbugt. “Er zijn geen beperkingen, maar de zaal en het gebouw vragen in deze tijd om een goede upgrade, zodat het voor publiek, artiesten en medewerkers meer dan optimaal wordt.” Hij hoopt dit jaar groen licht te krijgen voor een grootse renovatie. “We zetten in op een visie waarbij Toneelgroep Oostpool en Introdans niet alleen vaste bespeler, maar ook vaste ‘bewoner’ van het Stadstheater worden. Net als in Musis het geval is, willen we van het nieuwe Stadstheater een plek maken waar verschillende genres, gezelschappen en Arnhemmers elkaar kruisen. Onze wens is een gebouw dat open is en in verbinding staat met de stad, net als onze programmering”, vervolgt Verbugt. “Cultuur is in eenieders
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 9
“HET BELANG VAN CULŢUUR EN KUNSŢ WORDŢ PIJNLIJK DUIDELIJK ALS JE HEŢ NIEŢ HEBŢ” leven essentieel, dat besef heerst gelukkig ook bij de gemeentelijke politiek. Toch is het allemaal pas zeker als het geld vrijgemaakt is.”
DIVERSITEIT GEEFT VLEUGELS Dat er meer mogelijk is, is van groot belang voor Verbugt, die zweert bij grote diversiteit in de programmering. “Dring bij mij niet aan op een antwoord op de vraag waar ik komend seizoen het meest naar uitzie”, verzucht hij. “Ik kan onmogelijk een keuze maken. Het is juist de diversiteit die wij kunnen bieden die mij vleugels geeft bij dit werk. We hebben alles bij elkaar, ook door de samenwerking met andere culturele partners in Arnhem en Nijmegen, een programma waar ik graag mijn handtekening onder zet. Het biedt internationale topkwaliteit, een weerspiegeling van de stedelijke diversiteit en een enorme lokale verankering.” Die verankering in de stad, de regio is een ander belangrijk punt voor Verbugt. “We hebben de opdracht ons te verhouden tot deze tijd en deze stad. Ik geloof daarbij niet in pogingen om bijvoor-
10 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
beeld jongeren te interesseren voor een ‘normaal’ concert met Schubert of Bach. Ik geloof wel in projecten die aansluiten bij de beleving van iedere leeftijdsgroep. Dat is een leidraad bij het programmeren. En ik verwacht dat het publiek dat ook zo ervaart en komend seizoen weer heerlijk naar de concert- en theaterzaal komt.” Corona heeft Musis en het Stadstheater ook iets gebracht. “Het belang van kunst en cultuur wordt pas pijnlijk duidelijk als je het niet hebt. Ik verheug mij daarom enorm op de volle zalen die we tegemoet kunnen zien. Wat dat betreft is de Arnhemse Uitnacht op 3 september een mooi startschot. Alle podia hebben de handen ineen geslagen om er een grootse happening van te maken, en ik kan echt niet wachten. De eerste keer dat we weer open waren en meer publiek konden toelaten, was in juni. Toen de zaal na zo’n lange tijd weer volstroomde, kon ik het moeilijk drooghouden. Dan weet je weer waarom je voor dit vak gekozen hebt.”
PROGRAMMA — AUGUSŢUS Ţ/M DECEMBER AUGUSŢUS wo
25
20:00
Wim Bouwens
Bard in the Yard
Toneel
Ecologische tuin
do
26
20:00
Wim Bouwens
Bard in the Yard
Toneel
Ecologische tuin
vr
27
18:30
Toneelgroep Oostpool
(Met de bus naar) Hollandsch Glorie
Toneel
Amsterdamse Bostheater (incl. busreis)
vr
27
20:00
Wim Bouwens
Bard in the Yard
Toneel
Ecologische tuin
za
28
20:00
Wim Bouwens
Bard in the Yard
Toneel
Ecologische tuin
za
28
20:00
Phion
Zomerconcert met Mendelsshon, Beethoven & Hummel
Klassieke muziek
Parkzaal
zo
29
13:00
Wim Bouwens
Bard in the Yard
Toneel
Ecologische tuin
Festival
Musis
SEPŢEMBER vr
3
20:30
Summer of Love
Arnhemse Uitnacht
Musis
za
4
20:30
Waylon
My Heroes Have Always Been Cowboys Popmuziek
za
4
12:00
Dutch Whisky Festival
zo
5
11:30
Dutch Whisky Festival
do
9
20:00
Stephanie Struijk & Eva de Roovere
Overal Kom Ik Thuis
Popmuziek
Muzenzaal
Musis
vr
10
18:30
Iris Hond & Kamerata Zuid
Iris Hond speelt Einaudi
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
vr
10
20:15
Peter de Baan
De Vloer Op
Toneel
Grote zaal
Stadstheater
vr
10
21:00
Iris Hond & Kamerata Zuid
Iris Hond speelt Einaudi
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
za
11
10:00 11:30 12:30
Open Monumentendag
Rondleiding
Hoofdingang
Musis
zo
12
14:00
Phion
Stories from within the orchestra
Klassieke muziek
Parkzaal
Musis
za
18
20:15
John Williams presenteert
R&B Oldskool hits 80/90
Popmuziek
Grote zaal
Stadstheater
za
18
20:30
Janne Schra
Janne & de Vogels
Popmuziek
Muzenzaal
Musis
zo
19
14:30
Jimmy Rosenberg, Trio Tzivalo, Joost Zoeteman Kwartet, Wattie Rosenberg, Martin Limberger
Gypsy Jazz Festival Arnhem
Jazz, Wereldmuziek
Zalen & foyers
Musis
ma
20
20:30
Metropole Orkest
Legacy: Lalah Hathaway sings Donny Hathaway
Popmuziek
Parkzaal
Musis
Parkzaal
Festival
Musis Stadstheater
Festival
Stadstheater
= Prikkelarme voorstelling
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 11
JE EIGEN WEG GAAN — VAKGENOŢEN IN GESPREK: KARSU, LAVALU EN IRIS HOND
LAVALU (links) en Karsu (rechts) in de Parkzaal in Musis
12 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
Pianiste Iris Hond weet klassieke muziek voor iedereen aantrekkelijk te maken, zangeressen LAVALU en Karsu putten voor hun popnummers inspiratie uit de klassieke pianolessen uit hun jeugd. Een gesprek met drie muzikale vrouwen over de pure schoonheid van klassieke klanken, maar ook over vrijheid, creativiteit en het belang van vrouwelijke rolmodellen. Tekst: Myrthe Meester Foto’s: Sander van Veen, Dik Nicolaï
Iris Hond
“H
et fijne van geboren zijn in dit tijdperk is dat je, ook als vrouw, wordt ondersteund om jezelf te ontwikkelen”, zegt zangeres en pianiste Karsu (1990) enthousiast. Haar van oorsprong Turkse ouders stelden zelfs de aanschaf van een auto uit om een piano voor hun muzikale dochter te kunnen kopen en vanaf haar veertiende kreeg Karsu een podium in het Turkse restaurant van haar vader in De Pijp, waar ze in de weekenden pianospeelde en zong. Ook Iris Hond (1987) en LAVALU (1979), die opgroeiden in een artistieke familie en op drie- en vierjarige leeftijd begonnen met pianospelen, zijn vanaf het begin in hun muzikaliteit gestimuleerd. Iris ging al op haar twaalfde naar het conservatorium en LAVALU schreef vanaf haar vijftiende haar eigen liedjes.
Beste Zangers, het wordt een combinatie van alles”, zegt de zangeres. LAVALU speelt op 27 september nummers van haar laatste albums, Solitary High uit 2017 en Midair uit 2019, waarbij ze wordt begeleid door Phion, Orkest van Gelderland & Overijssel, dat ook muziek van haar inspiratiebronnen Debussy en Ravel zal uitvoeren. Iris speelt op 10 september haar Einaudi-programma in samenwerking met Kamerata Zuid. “We brengen de bekendste stukken van Einaudi in een aantal nieuwe arrangementen voor piano en strijkorkest, wat het spannend maakt.” Ook Iris’ eigen, op Einaudi geïnspireerde composities zullen niet ontbreken. “Dat doe ik omdat Einaudi zelf tegen me zei: ‘Je gaat toch niet alleen míjn muziek uitvoeren? Speel in elk geval ook wat stukken van jezelf’.”
GEEN HOKJES
BREDER PUBLIEK
Hoewel hun basis in de klassieke muziek ligt, in Bach, Mozart en Chopin, zijn Karsu, LAVALU en Iris ieder een volstrekt unieke, eigen weg ingeslagen. Iris is concertpianiste geworden, maar dan wel een die buiten de gebaande paden treedt, haar eigen muziek schrijft en een bijzonder breed publiek bereikt met haar doorleefde uitvoeringen van Einaudi. Zangeres LAVALU ontdekte, na diverse jazzalbums en het componeren van rockmusical Het Pauperparadijs, dat ze het allerliefst alternatieve popsongs schrijft met klassieke pianobegeleiding à la Schubert en Debussy. ‘Kamermuziek voor nu’ noemt ze die liederen.
Iris is nu al enkele jaren op tournee met de verstilde, atmosferische pianomuziek van de populaire Italiaanse componist Ludovico Einaudi, met wie ze persoonlijk bevriend is geraakt. Via zijn muziek bouwt ze een brug tussen klassiek en een zeer groot en divers publiek. Er bestaat geen levende componist die vollere zalen weet te trekken. Toch wordt er in traditionele klassieke muziekkringen soms wat neerbuigend over Einaudi gesproken. Zijn muziek zou te populair en eenvoudig zijn. Zelf vindt Iris het juist “knap als je met zo weinig noten en zo weinig materiaal zulke pure muziek kunt maken die meteen tot de verbeelding spreekt. Het is alsof hij je meeneemt op reis naar een mooie, verstilde plek waar geen oordeel is, waar je helemaal vrij kunt zijn, helemaal jezelf, en daar is zeker in deze tijd heel veel behoefte aan.” De pianiste vertelt dat ze zich als conservatoriumstudent nooit helemaal thuis voelde in de conservatieve klassieke wereld. “Mijn droom was om concertpianiste te worden, maar ik ervoer ook al heel jong een behoefte om klassieke muziek naar andere plaatsen te brengen. Ik zag dat er heel veel plekken waren waar klassieke muziek niet kwam, en dat vond ik heel erg zonde. Dus ging ik met de Vliegende Vleugel de straat op en opende ik de show van Diana Ross in het GelreDome. Dat deed ik met een compositie van Franz Liszt en ik vond het te gek om te merken dat dertigduizend mensen doodstil werden, naar Liszt luisterden en het prachtig vonden. Ik zag dat als een kans om een veel breder publiek aan te spreken. Maar aan het conservatorium vonden ze dat in die tijd maar niks. Ze wilden dat ik me honderd procent op klassieke zalen zou richten. Ik weet nog dat ik op een gegeven
IRIS HOND: “OP HEŢ MOMENŢ DAT IK EEN BARRIÈRE VOEL, ZORG IK DAŢ IK ERDOORHEEN GA” Het meest divers is Karsu, die jazz met pop en klassieke muziek met Turkse klanken combineert in haar zelfgeschreven Engels- en Turkstalige liedjes. “Ik wil helemaal niet in een hokje.” Het komende seizoen treden de drie muzikale vrouwen op in Musis. Karsu is op 2 december te horen met haar eigen band. “Nieuwe nummers, oude platen, liedjes die ik speel in het tv-programma
14 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
moment een leren broek droeg op een podium en dat een krant achteraf kopte: ‘Klassiek in leren broek’. Dat was een heel positief stuk, maar ik wist dat mensen op het conservatorium met een schuin oog keken naar wat ik deed.” Iris heeft wel een verklaring voor die conservatieve houding. “Als je een kunstvorm hebt zoals de klassieke muziek, dan wil je die eren en helemaal in zijn waarde laten. Dan wil je die muziek zo perfect mogelijk benaderen.” Gelukkig merkt ze dat steeds meer mensen in de klassiekemuziekbranche beginnen te beseffen dat ze een jonger en diverser publiek moeten aanspreken “om de klassieke muziek levend te houden. Inmiddels is er een hele ontwikkeling op gang gekomen” en spannen klassieke orkesten en podia zich in om nieuwe mensen te benaderen en spannende samenwerkingen aan te gaan. Was Iris in haar conservatoriumtijd nog een pionier en moest ze vele vooroordelen overwinnen, tegenwoordig volgen velen haar voorbeeld.
LAVALU merkt het ook. “Veel ensembles en orkesten zoeken tegenwoordig nieuwe wegen en staan open voor cross-overs tussen de genres. Phion gaat niet voor niets met mij samen spelen. Laatst zei een uitgever tegen me: ‘Niemand zit op een nieuw strijkkwartet te wachten, maar wél als dat strijkkwartet samenwerkt met een dichter of rapper.’ Mensen willen dat er iets nieuws wordt gebracht.” Toch vindt LAVALU een traditioneel klassiek concert niet per definitie stijfjes. “Het ligt er maar net aan wie het speelt. Als je Reinbert de Leeuw Satie hoorde spelen, of als je Martha Argerich of Yuja Wang Rachmaninoff ziet spelen, dan vind ik daar helemaal niks stijfs aan.”
MUZIKALE BRIEVEN Iris sluit ook niet uit dat ze ooit weer eens een traditioneel pianoconcert met orkest zal spelen. “Ik studeer nog steeds veel klassiek, omdat ik dat fijn vind en belangrijk voor mijn techniek. Maar ik
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 15
voer het momenteel niet vaak meer uit.” Dat gaat bij haar in fases. Ook andere klassieke musici probeert ze te inspireren om verder te kijken dan de gebaande paden. “Daarom ben ik ambassadeur geworden van Classic Young Masters, een stichting die is opgezet om begaafde jonge conservatoriumstudenten een bredere ontwikkeling te geven. Ik moedig hen aan om te ontdekken: waar liggen nog meer mijn talenten? Dat is in onze tijd heel belangrijk, want anders moet je als klassieke musicus stoppen na je studie en een andere baan nemen, en dat is zonde. Daarnaast is het ook ontzettend leuk om je horizon te verbreden, je te ontwikkelen en je eigen weg te zoeken.” “In de popmuziek beseffen artiesten beter hoe belangrijk het is om ook je persoonlijkheid te ontwikkelen. Je moet op zoek gaan naar wie je echt bent. Zelf ontdekte ik al heel snel dat ik niet alleen maar dat meisje ben dat in het Concertgebouw klassiek speelt, maar dat ik ook zélf wil creëren. Dat was not
16 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
done in de klassieke wereld en al helemaal niet in de stijl waarin ik schreef. Toch heb ik die stappen gezet en die risico’s genomen.” Inmiddels heeft de pianiste twee albums uitgebracht met zelfgeschreven composities, Dear World (2016) en Home (2020). Daarnaast schrijft ze geregeld ‘muzikale brieven’ – brieven in muziek, zonder woorden – aan mensen met een bijzonder verhaal. Tijdens de pandemie richtte ze zo’n muzikale brief aan alle theater- en concertzalen in Nederland, waaronder Musis & Stadstheater Arnhem, omdat die zo zwaar door de coronamaatregelen waren getroffen.
WEER TOEGANKELIJK Ook Karsu en LAVALU schrijven hun eigen muziek, waarbij de klassieke pianolessen uit hun jeugd hen goed van pas komen. Toen Karsu op haar zevende begon met pianospelen, speelde ze “bijna alleen maar klassiek. Héél veel Nocturnes, Etudes en Preludes van Chopin, héél veel Mozart.” In haar
nummer Divane Aşik Gibi uit 2010, dat letterlijk begint met de melancholische Nocturne nr. 20 van Chopin en overgaat in een Turks liedje met oriëntaalse klanken, is die invloed heel duidelijk hoorbaar. Maar ook in haar latere popnummers heeft ze profijt van haar klassieke scholing. “Een liedje van Chopin of Mozart heeft vaak een mooie onderbasis in de
denk dat mijn luisteraars vooral alternatieve popliefhebbers zijn die ook oog hebben voor klassieke muziek, maar vaak niet zo goed weten waar ze moeten beginnen met klassiek”, vertelt de zangeres en componiste. “Vaak krijg ik na mijn optredens de vraag: ‘Waar kan ik het beste naar gaan luisteren?’” Daarom is ze heel blij dat Phion in
LAVALU: “NIEMAND ZIŢ OP EEN NIEUW SŢRIJKKWARŢEŢ ŢE WACHŢEN, MAAR WÉL ALS HEŢ SAMENWERKŢ MEŢ EEN RAPPER” linkerhand en een herkenbare melodie in de rechterhand. Ik denk dat ik dat nog steeds wel gebruik in mijn muziek.” Ook LAVALU grijpt vaak terug naar de klassieke componisten die ze speelde in haar jeugd. “Als ik een liedje schrijf en niet weet waar ik moet beginnen, trek ik een van mijn oude pianoboeken open, van Brahms bijvoorbeeld. Dan pak ik de eerste twee maten en schrijf ik vanaf daar zelf verder. Het eerste nummer dat ik in deze stijl schreef, Waiting, begon met de eerste zes noten van de eerste Arabesque van Debussy.” Bij die klassieke pianopartij schreef LAVALU vervolgens een poëtische liedtekst, die ze zingt met een zachte, kwetsbare popstem die een beetje aan Björk doet denken. Voor luisteraars die niet van volle, extreem hoge en opera-achtige klassieke stemmen houden, is dat een verademing. “Met mijn eigentijdse zangstem zorg ik ervoor dat deze muziek intiem wordt en dat klassieke klanken en harmonieën weer toegankelijk worden.” LAVALU is blij dat ze met haar muziek op het randje van klassiek en pop “een niche” heeft gevonden en dat ze kan optreden op “hybride podia, zoals Musis en het Concertgebouw, waar zowel pop als klassiek wordt geprogrammeerd. Daardoor kan ik beide werelden samenbrengen en heel compromisloos pianopartijen schrijven die ik harmonisch interessant blijf vinden.” In vergelijking daarmee vindt ze de traditionele popmuziek vaak een beetje saai. “Veel popnummers bestaan uit vier akkoorden, en daar is niks mis mee, daar kunnen prachtige nummers mee gemaakt worden. Maar vaak vind ik het harmonisch gezien te simpel en denk ik: jongens, daag me nou eens uit.” Meer nummers van LAVALU waarin je de invloed van klassieke componisten duidelijk kunt horen, zijn Ginger Night (Satie), Hide Me en Dull Mistake (beide Philip Glass) en Daybreak en Unfold (beide Bach). “Ik
Musis niet alleen arrangementen van haar eigen nummers, maar ook twee impressionistische werken van de componisten Debussy en Ravel ten gehore zal brengen. “Zo krijg ik de kans om klassieke stukken te presenteren die ik echt wonderschoon vind en die mij persoonlijk hebben geïnspireerd.
KNOOP DOORHAKKEN Voor Karsu is niet alleen de westerse, maar ook de Turkse klassieke muziek een belangrijke bron van inspiratie. “In Turkije heb je heel andere toonladders dan in het westen”, vertelt ze. De westerse muziek gebruikt alleen de twaalf noten die je op de piano vindt (zeven witte en vijf zwarte toetsen), maar de Turkse muziek maakt ook gebruik van microtonen, die tussen de twaalf westerse tonen in liggen. Het zijn deze tussengelegen microtonen die een onmiskenbaar oosterse sfeer aan een muziekstuk geven, waaraan westerse oren vaak even moeten wennen. Dat er zoveel microtonen bestaan, verklaart ook waarom de Turkse muziek meer dan zeshonderd toonsoorten kent, makams genaamd, die per regio in Turkije verschillen. “Ik heb er weleens masterclasses over gevolgd, maar ik beheers de Turkse muziek nog niet voldoende om er zelf mijn vingers aan te durven branden”, zegt Karsu. Toch weet ze met haar Turkse nummers vaak een heel oosters sfeertje op te roepen. “Dat komt doordat ik de Turkse harmonieën en akkoorden een klein beetje aanraak”, legt ze uit. “In Europa klinkt mijn muziek misschien best oosters en exotisch, maar in Turkije is mijn muziek juist extreem modern.” De zangeres beaamt dat de nummers uit haar beginjaren vaak heel jazzy waren, maar dat ze zich de laatste jaren steeds meer door Turkse muziek laat inspireren. “Ik vind het niet leuk om altijd hetzelfde te maken, ik wil mezelf blijven uitdagen en ontwikkelen.” Dat ze ervoor kiest om afwisselend in het Turks en het Engels te zingen, komt voort uit
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 17
KARSU: “IN EUROPA KLINKŢ MIJN MUZIEK BESŢ OOSŢERS, MAAR IN ŢURKIJE IS DIE JUISŢ E XŢREEM MODERN” gevoel. “Ik ben tweetalig opgevoed, dus misschien gebeurt het daardoor automatisch dat het Turks terugkomt in mijn muziek.” Haar nieuwste nummer Sonunda, dat ze deze zomer online uitbracht, is dan ook een Turks liedje, waarvan de titel ‘eindelijk’ betekent en de clip is opgenomen in een leeg Paradiso. “Het gaat over een break-up. Soms kun je maar volhouden en volhouden, totdat je op een gegeven moment éindelijk voor jezelf kiest en de knoop doorhakt.”
EINDELIJK GERECHTIGHEID Het verlangen naar vrijheid speelt vaker een rol in Karsu’s nummers. “Onbezonnenheid, vrij zijn, genieten van het leven, maar ook de dramatiek die erbij komt kijken”, zo omschrijft ze de belangrijkste thema’s in haar muziek. Dat vrijheid niet vanzelfsprekend is, komt naar voren in haar nummer Siyah, waarmee ze in 2020 haar Empty Concertgebouw Session opende en waarin ze een stem geeft aan een uitgehuwelijkte, misbruikte jonge vrouw. Op de vraag of ze zichzelf een feminist zou noemen, antwoordt Karsu volmondig met ‘ja’. Dat betekent voor haar “dat we allemaal gelijk zijn, laten we daar beginnen. Het klinkt zo simpel, maar we hebben nog een lange weg te gaan, ook in de muziekindustrie.” Ze verwijst naar de Top 100-lijsten, waarin nog steeds maar een klein percentage vrouwen vertegenwoordigd is. Ook vrouwelijke componisten krijgen nog veel te weinig aandacht. Karsu vertelt over Kevser Hanim, een Ottomaanse componiste die haar muziek onder een mannennaam naar buiten bracht “omdat die anders niet gespeeld werd”. Een tijdje speelde Karsu tijdens haar concerten vaak Hanims opzwepende compositie Nihavend Longa (1887) op de piano of in een zelfgeschreven arrangement voor strijkers. “Ik vond het belangrijk om de naam van die componiste erbij te noemen, omdat ik dacht: eindelijk gerechtigheid.” LAVALU, die zichzelf eveneens een feminist noemt (“maar dan wel één met humor”), benadrukt het belang van vrouwelijke voorbeelden in de muziek. “Eén van mijn heldinnen van vroeger, Tori Amos, zei eens in een interview dat ze haar eigen arrangementen schrijft. Ook over Björk hoorde ik dat. Toen dacht ik: als zij het kunnen, kan ik het ook!” Sindsdien is LAVALU zelf aan het arrangeren geslagen, iets wat ze graag expliciet in aankondigingen en interviews vermeldt. “Als je het hardop
zegt, denkt een andere vrouw weer: o, maar dan kan ik het ook!” In 2019 publiceerde LAVALU een artikel in NRC Handelsblad onder de titel ‘Meiden, laat je niet afremmen’. Daarin moedigt ze jonge vrouwen aan om ook de scheppende en technische kanten van muziek te omarmen. Om niet alleen zangeres te willen worden, maar ook producer of componist. “Create your own material”, luidde haar boodschap, en laat je niet tegenhouden door onzekerheid. “Ik dacht onbewust altijd dat iedereen gelijk had behalve ik”, vertelt ze. “Daar ben ik toch te veel mee opgevoed. Het heeft me jaren gekost om te bedenken: wacht, misschien was mijn eigen idee beter dan wat ik me heb laten aanpraten. Sindsdien laat ik me gelukkig niet zoveel meer aanpraten.”
NIEUW PROCES “Soms heeft het tijd nodig”, zegt Karsu, die zelf al op jonge leeftijd begon met optreden. “Toen ik heel jong was, heb ik vaak genoeg gedacht: al die oudere meneren zullen vast wel gelijk hebben.” Maar geleidelijk groeide haar zelfvertrouwen en besefte ze: “Ik weet wél hoe het in elkaar zit, ik weet wél hoe ik
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 19
het wil hebben. Door eigenwijs te zijn en te weten dat ik het kon, durfde ik mijn eigen ding te doen. Maar je moet daar wel lef voor hebben en misschien ook voorbeelden zien.” Voor Karsu persoonlijk was de Belgisch-Spaanse zangeres Belle Perez een belangrijk voorbeeld “van iemand die haar achtergrond en cultuur heel mooi verwerkt in haar muziek”. Het inspireerde haar om ook haar eigen Turkse achtergrond een grotere rol te laten spelen in haar nummers. Als enige van het drietal zegt Iris dat ze als musicus of componist nooit extra barrières heeft gevoeld vanwege haar vrouw-zijn. “Nee, dat heb ik echt totaal niet. Ik heb het gevoel dat het redelijk gelijk is. En op het moment dat ik een barrière voel, dan zorg ik dat ik erdoorheen ga en maak ik daarvan een nieuw proces voor mezelf. Toen ik dacht: ik wil eigenlijk wel mijn eigen arrangementen gaan maken, ben ik dat gewoon gaan doen, ook al
wist ik niet of ik het wel kon. Ik denk niet zo in hokjes.” Ook een specifiek vrouwelijk voorbeeld heeft Iris niet, al is ze zelf natuurlijk wel een voorbeeld voor vele anderen, zoals ook Karsu en LAVALU dat zijn. Want alle drie laten ze op inspirerende wijze zien hoe belangrijk het is om je hoogstpersoonlijke eigen weg te gaan, in de muziek en in het leven.
DIŢ IS PAS EEN CADEAU Cultuur maakt gelukkig. Het ontroert je, het raakt je en het verwondert je. Musis & Stadstheater Arnhem wil mensen op vele manieren in verbinding brengen met de rijkdom van kunst en cultuur. Spreekt dit je aan?
Geef cultuur cadeau! Met de cadeaukaart van Musis & Stadstheater Arnhem geef je iets om naar uit te kijken: een avond uit, even lekker lachen, ontsnappen aan de realiteit en weggeblazen worden door al het moois dat op onze podia te zien is! Bel met ons Bespreekbureau (026-443 73 43) of mail naar bespreekbureau@musisenstadstheater.nl. We denken graag mee over het perfecte cadeau!
026-443 73 43
bespreekbureau@musisenstadstheater.nl
MUSISENSTADSTHEATER.NL/CADEAUKAART
KIJK MEE BACKSŢAGE Na lang wachten, mag er weer samen muziek worden gemaakt. Die kans nemen Karsu en LAVALU dan ook na het interview: achter de vleugel in de Parkzaal. Het plezier spat er vanaf als de muzikanten samen spelen. Met de ogen gesloten spelen zij de laatste noten. Tijd om nog wat vragen op de dames af te vuren. Benieuwd naar de backstage video van deze vakgenoten in gesprek? Volg Musis & Stadstheater Arnhem op social media en blijf op de hoogte. Facebook: @MusisenStadstheater Instagram: @musisenstadstheater LinkedIn: Musis & Stadstheater Arnhem
Scan de QR-code voor meer informatie, updates en tickets
GENIEŢEN IN HEŢ KWADRAAŢ — RESŢAURANŢ JANS’
Het gaat van nul naar honderd nu de restaurants weer open zijn. Na een coronajaar waarin JANS’ alleen takeaway kon aanbieden, is het restaurant dat aan Musis & Stadstheater Arnhem gekoppeld is weer volop in bedrijf. JANS’ staat niet alleen voor gastvrijheid, maar ook voor de totaalbeleving van de (theater)gasten. Tekst: Karen Duking
“G
astvrijheid bieden, dat is de reden waarom veel mensen in de horeca gaan werken”, vertelt bedrijfsleider Paul Gootjes. Sinds de laatste versoepelingen mag het allemaal weer en bezoekers reageren razend enthousiast. Gootjes: “Iedereen is blij om weer een koffie of biertje op ons terras te drinken, om naar een voorstelling in Musis te gaan of om te genieten van een diner. We krijgen veel complimenten van onze gasten. Vanaf het komende seizoen gaat Musis zich ook meer op popconcerten richten en kunnen wij die doelgroep bedienen met hippe drankjes en trendy food.” Van afhaalmaaltijden in plastic bakjes naar mooi opgemaakte borden in het sfeervolle JANS’, dat is een wereld van verschil.
S to: Fo an ne ll Pe eg rom
AAN ALLES GEDACHT “JANS’ en Musis & Stadstheater Arnhem versterken elkaar op alle fronten”, benadrukt Gootjes. “We bieden een totaalbeleving, een heerlijke avond uit waarbij aan alles wordt gedacht. Bezoekers van een klassiek concert of theatervoorstelling hoeven niet vlugvlug in de stad te eten om zich dan naar Musis te haasten. Een theatermenu of driegangenverrassingsmenu brengt uitkomst. We houden er rekening mee dat de gasten op tijd willen zijn voor de voorstelling. Ze kunnen hier dus relaxed eten zonder steeds de tijd in het oog te moeten houden. Voor de concertgangers is het dubbel feest. Eerst een diner, daarna genieten in het theater en na afloop de voorstelling evalueren onder het genot van een drankje.”
22 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
SFEER- EN STIJLVOL Het elegante Musis in neorenaissancestijl aan het Arnhemse Velperplein en park Lauwersgracht werd in 1847 door architect Hendrik Willem Fromberg ontworpen. De royale, halfronde glazen uitbouw, min of meer versmolten met het concertgebouw, is al decennialang een plek waar cultuurminnend Arnhem elkaar ontmoet. Aan het begin van de twintigste eeuw was het vooral een plek waar de elite elkaar ontmoette. Vandaag de dag vind je in JANS’ juist een heel open, eigentijdse sfeer. Het interieur is sfeer- en stijlvol, geïnspireerd op de klassieke Parijse grand cafés en brasserieën. De met velours beklede banken en stoelen en de zwart-witte mozaïektegelvloer doen denken aan vervlogen tijden. De hippe, robuuste koperen bar, de grote stamtafel en de knus verlichte hoekjes zorgen voor de sfeer van een gezellige huiskamer, waar iedereen zich meteen thuis voelt. DUURZAAM GENIETEN “Bij JANS’ proberen we ook een steentje bij te dragen aan het milieu”, zegt Gootjes. “Duurzaamheid staat bij ons hoog in het vaandel.” Zo werkt het restaurant niet alleen met biologische en streekproducten van lokale leveranciers, zoals het Vlaamsch Broodhuys, ’t Zuivelhoekje en de IJsselhoeve, maar schenkt het ook biologische wijnen en fairtradekoffie en -thee. In de gerechten wordt gedeeltelijk biologisch of scharrelvlees gebruikt en de koekjes van De Koekfabriek in Arnhem worden door mensen met een beperking gebakken. De duurzaamheid zit hem niet alleen in het eten en drinken, maar ook in de relatie van JANS’ met Musis & Stadstheater Arnhem. Samen creëren ze een bijzonder avondje uit, waarop genieten vooropstaat.
THEATERMENU
S to: Fo an ne ll Pe eg rom
Een theatermenu bestaat uit twee gangen, met keuze tussen een voor- en hoofdgerecht of een hoofdgerecht en dessert. Vaste prijs: € 25,-
PRIKKELARM ŢHEAŢERBEZOEK — LAAŢ IEDEREEN WEER GENIEŢEN VAN CULŢUUR
Een livetheatervoorstelling, het mag weer. Samen in de foyer genieten van de voorpret, even bij de bar een drankje halen en dan snel naar je plek voor de show begint. Heel normaal allemaal. Toch? Niet als je extra prikkelgevoelig bent. Iris van Heesch (oprichtster Stichting Onbeperkt Genieten) en Tielke Theunissen (ervaringsdeskundige) vertellen over prikkelarm genieten. Tekst: Marlies van den Langenberg
S
tichting Onbeperkt Genieten bestaat nu ruim vijf jaar. Iris van Heesch legt uit waarom ze de stichting heeft opgezet en wat haar missie is. “Wie wil er nou niet genieten van kunst en cultuur? Iedereen is blij dat het weer kan. De manier waarop het wordt gefaciliteerd, sluit alleen niet bij iedereen aan. Mensen die gevoeliger zijn voor prikkels ervaren namelijk heel wat belemmeringen wanneer het gaat om
culturele activiteiten, zoals een bezoek aan het theater. Deze onzichtbare drempels weerhouden hen er vaak van om te gaan. Jammer! Dat mensen met een lagere tolerantie voor prikkels drempels ervaren, betekent immers niet dat zij geen behoefte hebben om live te genieten van voorstellingen. Gelukkig zijn er manieren om hier iets aan te doen. Dat is precies waar wij ons voor inzetten. Met Stichting Onbeperkt Genieten creëren we bewustwording voor het onderwerp en minimaliseren we onnodige prikkels bij culturele activiteiten. Het mag weer, laten we dan ook zorgen dat iedereen mee kan doen.”
THEATERBEZOEK VOOR IEDEREEN Tielke Theunissen heeft ADD en is extreem gevoelig voor prikkels. Dat maakt haar ervaringsdeskundige
L to: Fo en
Iris van Heesch
na H rd eij er Ir to: Fo is v an He es ch
24 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
Foto: Jan-Wieger van den Berg
op dit gebied. Als vrijwilliger voor de stichting gaat ze op zoek naar activiteiten met precies de juiste prikkelintensiteit. “Ik ben gek op culturele belevingen. Kunst kan me zo ongelofelijk diep raken. Ik ga dan ook heel graag naar het theater. Juist omdat ik zo gevoelig ben, beleef ik de inhoud van een show des te intenser. Alleen die prikkels eromheen maken het wel een behoorlijke uitdaging om écht te genieten. De drukte in de foyer, het wachten in de zaal, in de rij staan voor een drankje. Misschien wel herkenbaar voor mensen met een lagere tolerantie voor prikkels. Er is in elk geval een grote groep die deze problemen ervaart en ik wil helpen om bewustwording te creëren. Een leuk theaterbezoek moet toch mogelijk zijn voor iedereen die daarvan houdt?” Theunissen beseft zich maar al te goed wat te veel prikkels kunnen veroorzaken. “Ik voel eigenlijk altijd een drempel om naar een voorstelling te gaan. En een vervelende ervaring zorgt ervoor dat deze drempel nog hoger wordt. Zo ben ik tijdens een bezoek aan een muziekvoorstelling ooit compleet overprikkeld geraakt. Al die mensen bij elkaar, het oorverdovende volume, die flitsende felle lichten.
Alles kwam zo hard bij me binnen. Ik was totaal overweldigd en heb helemaal niet genoten van de show. Dat ik uitgeput naar huis ging, maakte me bang en extra gespannen voor een volgende activiteit. Wat zou me daar te wachten staan? Ik voelde me onzeker en het leek me zelfs beter om helemaal niet meer naar concerten te gaan. Dat vond ik zo erg.”
JUISTE PRIKKELINTENSITEIT Een prikkelarm bezoek aan een theatervoorstelling of concert betekent niet zónder prikkels. Het gaat om de juiste prikkels. “Onze hersenen zijn zo ingericht dat we alleen reageren op iets onverwachts. De meesten van ons zijn voorzien van een filter. Deze helpt selecteren waar je aandacht aan moet geven en wat je kunt negeren. Een voorbeeld: voor de meesten is het heel normaal om tussen pratende, etende, aan hun jas friemelende mensen te wachten voor de garderobe. Natuurlijk zijn er leukere dingen, maar er is niets noemenswaardigs aan de hand. Stel je nou eens voor dat al die prikkels heel heftig bij je binnenkomen. Tegelijk en door elkaar. Een krakend zakje chips, ritssluitingen van jassen, geuren van etenswaar. Om
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 25
PRIKKELARME-AGENDA BIJ MUSIS De voorstellingen en concerten met prikkelarme faciliteiten in Musis zijn herkenbaar aan . In het najaar zijn dat: vr 10 sep, 20:00 Iris Hond & Kamerata Zuid - Iris Hond speelt Einaudi zo 10 okt, 11:00 Phion - Barokensemble met Erik Bosgraaf wo 13 okt, 20:00 Ralph van Raat & Joanna MacGregor - John Adams voor vier handen vr 22 okt, 20:00 Lets Radiokoor - Pärt & Tsjaikovski do 4 nov, 20:00 De Nederlandse Bachvereniging - Allerzielen zo 28 nov, 11:00 Damask Vocal Quartet - Zondagochtendconcert wo 1 dec, 20:00 Amsterdam Sinfonietta met Thomas Oliemans - Formidable! wo 15 dec, 12:30 Animato Kwartet - Lunchconcert: Dutch Classical Talent
het nog maar niet te hebben over alle gesprekken van die mensen. Vermoeiend! Bij sommige prikkelgevoelige mensen ontbreekt het filter. Alle prikkels komen even luid binnen en alles voelt als onverwacht. Je kunt begrijpen dat het heel lastig is om te genieten van je theaterbezoek wanneer je continu op scherp staat”, legt Van Heesch uit.
EENVOUDIGE AANPASSINGEN Voordat prikkelarme cultuurbezoeken tot stand kwamen, heeft de oprichtster het nodige onderzoek gedaan. “Welke prikkels zijn er allemaal? Wat zijn de grootste drempels? Hoe kunnen we die verminderen? Een praktijkonderzoek heeft interessante inzichten opgeleverd. Het bleek voor gevoelige mensen
MOGELIJKHEDEN BIJ MUSIS Musis & Stadstheater Arnhem vindt het heel belangrijk dat iedereen geniet van voorstellingen. Van Heesch is erg blij met de faciliteiten die geboden worden. “Het concertgebouw heeft een extra ingang. Mensen die gevoelig zijn voor prikkels hoeven dus niet via de hoofdingang naar binnen. Vervolgens kunnen ze naar boven om plaats te nemen in een rustige foyer. Voordat de voorstelling begint, zien ze geen andere gasten. Even rustig kunnen landen, helpt vaak al.” Voor wat betreft het aankomende seizoen kijken beiden erg uit naar Iris Hond, die Ludovico Einaudi speelt. Theunissen heeft zelf veel piano gespeeld en kan niet wachten. “Prachtige muziek, waar je helemaal in op kunt gaan. Met zo min mogelijk onnodige prikkels kan ik me echt focussen op het optreden. Een prikkelarm concertbezoek brengt de magie van een livevoorstelling voor mij weer terug. Ik heb er zin in!”
B to: Fo ram Sa s, ey n Va Ab be mu se um
26 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
bijvoorbeeld fijn om zo laat mogelijk naar de zaal te gaan. Dan zit je namelijk veel minder lang in het geroezemoes van het publiek. Ook het concept ‘gastvrij’ blijkt een hele andere betekenis te hebben voor deze groep. Veel mensen vinden het fijn om welkom geheten te worden in het theater en maken graag een praatje. Prikkelgevoelige mensen willen dit liever niet. Een andere ingang en een rustige foyer zijn ideale oplossingen. Zulke locatiegebonden aanpassingen zijn natuurlijk wel maatwerk.” Er zijn ook aanpassingen mogelijk die niet per se afhankelijk zijn van de voorzieningen op een locatie. Volgens Theunissen zijn deze net zo waardevol. “Ik wil weten waar ik aan toe ben als ik een voorstelling ga bezoeken. Waar ga ik naar binnen? Hoe ziet de foyer eruit? Hoe gaat de show zelf? Alleen al die informatie, bijvoorbeeld ergens op de website. Die helpt mij enorm om een keuze te maken voor een activiteit. Het is zelfs mogelijk dat ik dan ga voor een prikkelrijke show. Als ik me maar kan voorbereiden. Dat scheelt een boel. En als er dan ook nog veel andere ‘loze’ prikkels voor me worden weggenomen, kan ik onwijs genieten.”
PROGRAMMA VERVOLG — SEPŢEMBER & OKŢOBER
do
23
20:00
Holland Baroque
Bachs Königin
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
vr
24
20:15
Introdans
Tutti
Dans
Grote zaal
Stadstheater
za
25
20:15
Introdans
Tutti
Dans
Grote zaal
Stadstheater
zo
26
14:30
Introdans
Tutti
Dans
Grote zaal
Stadstheater
ma
27
20:00
LAVALU & PHION
Midair
Popmuziek
Muzenzaal
Musis
wo
29
20:00
Nederlands Kamerkoor
Vergeten
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
do
30
20:00
Noordpool Orkest
Filmconcert: WAD Live
Klassieke muziek
Parkzaal
Musis
OKŢOBER vr
1
21:00
40UP
Let’s Dance Again!
Feest
Parkzaal
Musis
za
2
20:00
Phion
Otto Tausk dirigeert Brahms’ Derde symfonie
Klassieke muziek
Parkzaal
Musis
zo
3
14:30
Frank en René Groothof & Ensemble Circus Charms (7+) SeaSession
Familie
Muzenzaal
Musis
zo
3
20:30
Gino Vanelli
Van rock, tot jazz, tot soul, zelfs klassiek Muziek
Parkzaal
Musis
di
5
12:00
Dick Zijp
Cabaret & het anti-protest
Lunchlezing
Balkonzaal
Musis
wo
6
20:15
Sven Ratzke e.a.
Rocky Horror Show
Musical & Show
Grote zaal
Stadstheater
do
7
19:00
Daniël Arends
Thuis praat ik bijna nooit
Cabaret
Grote zaal
Stadstheater
do
7
21:30
Daniël Arends
God is mijn rechter
Cabaret
Grote zaal
Stadstheater
vr
8
19:00
Daniël Arends
Thuis praat ik bijna nooit
Cabaret
Grote zaal
Stadstheater
vr
8
20:00
Andreas Scholl, Maarten Engeltjes & PRJCT Amsterdam
Duetten van Purcell
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
vr
8
20:30
John Waite (formerly of The Baby’s, Bad English)
Live in Concert
Popmuziek
Parkzaal
Musis
vr
8
21:30
Daniël Arends
God is mijn rechter
Cabaret
Grote zaal
Stadstheater
za
9
19:00
Daniël Arends
Thuis praat ik bijna nooit
Cabaret
Grote zaal
Stadstheater
za
9
20:30
Mustafa Sandal
Live in Concert
Wereldmuziek
Parkzaal
Musis
za
9
21:30
Daniël Arends
God is mijn rechter
Cabaret
Grote zaal
Stadstheater
zo
10
11:00
Phion
Barokensemble met Erik Bosgraaf
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
zo
10
14:30
Theatergroep Kwatta
Blote konten (4+)
Familie
Kleine zaal
Stadstheater
wo
13
20:00
Ralph van Raat & Joanna MacGregor
John Adams voor vier handen
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 27
VOOR DE HEEEEEELE FAMILIE, VOOR JONG EN OUD(ER) Kijken naar dans, luisteren naar muziek, betoverd raken door theater. Je kunt er niet vroeg genoeg mee beginnen. In Musis & Stadstheater Arnhem zijn er voorstellingen en concerten voor jong en oud(er). Papa’s, mama’s, opa’s, oma’s, tantes, ooms, neven, nichten, broers, zussen, buurmeisjes, buurjongens: we tippen jullie ons verrassende en aanstekelijke aanbod.
UITGELICHT:
Meisjes pakken de jongens
Circus Charms (7+) Frank en René Groothof & Ensemble SeaSession zo 3 okt | 14:30
gte
Circus Charms
Fo to: S
an
Fo to: Ly
ne
nn
eL
Pe p
er
ee
Blote konten (4+) Theatergroep Kwatta zo 10 okt | 14:30 Hans en Griet in Arnhem (7+) De Toneelmakerij / Silbersee za 23 okt | 16:00
Blote konten
Ja to: Fo
Hans en Griet in Arnhem
nH
Bange Rick (4+) SALLY Dansgezelschap Maastricht zo 7 nov | 14:30
oe k
2021: Een ruimtereis (4+) Het Laagland zo 28 nov | 14:30 Ty to: Fo ch oM jn e ri
Ja to: Fo nH oe k
2021: Een ruimtereis
Bange Rick
Meisjes pakken de jongens (8+) De Toneelmakerij wo 29 dec | 14:30
ENCORE!
GASŢCOLUMN
— BESŢE LEZER,
E
en nieuw cultureel seizoen staat voor de deur. Hoewel het virus nog niet uit ons dagelijks leven is, kunnen we weer uitkijken naar alles wat ons mooie Arnhem op cultureel vlak te bieden heeft. Eindelijk! Want wat hebben we het afgelopen jaar veel moeten missen. De avonden uit in onze theaters en zalen, bioscopen, de festivals binnen en buiten. Ook ik had grote moeite met het stilvallen van ons culturele leven. Wég avondje naar de film, dág voorstellingen van Oostpool en Introdans, om er een paar te noemen. Het was een vreemde gewaarwording om te zien dat het bruisende culturele leven in Arnhem opeens stillag. Maar de cultuurmakers zaten niet stil en zochten naar nieuwe vormen zonder livepubliek: onlinevoorstellingen, kunst in de openbare ruimte en kunst op anderhalve meter. Het maakte iets van het gemis goed. Als gemeente en Rijk hebben we geprobeerd om makers zo goed mogelijk te ondersteunen. Terwijl ik dit schrijf, is het zomervakantie en dan mijmer ik altijd over wat er in het nieuwe seizoen allemaal te zien zal zijn: wat komt er naar Arnhem, waar wil ik heen, wat is er te zien tijdens het Arnhemse openingsweekend? Dan bezoek ik de website van Musis & Stadstheater Arnhem en zie dat het programma voor september en oktober al is bekendgemaakt. Wat fijn om te zien dat zij een divers aanbod voor elkaar hebben weten te krijgen. Van dochter Lalah Hathaway, die haar vader en soullegende Donny eert, of de altijd stampende Dijk, tot ons eigen Introdans. Dát vind ik zo mooi in Arnhem: er is voor iedereen wel iets van zijn of haar gading te vinden. We zijn een belangrijke culturele gemeente in Gelderland. Van amateurkunst tot grote gezelschappen. En dat moeten we koesteren, want we hebben kunst zo hard nodig. Om even de waan van de dag te ontvluchten, om de geest te voeden, om te ontspannen, nieuwe inzichten op te doen. En vooral om te ontmoeten. Laten we hopen dat het een seizoen wordt waarin de zalen weer volstromen, waarin we elkaar weer weten te vinden en waarin het publiek de kunstenaars en artiesten weer in het hart kan sluiten. Deze zomer gaf een goede aanzet na COVID-19, laat dit een vervolg krijgen in dit najaar! Encore! Een warme culturele herfst toegewenst. Cathelijne Bouwkamp, wethouder cultuur Arnhem
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 29
INSPIRAŢIE
“HET LEVEN DRAAIŢ TOCH ECHŢ OM MENSEN” — OP ZOEK NAAR DE INSPIRAŢIE VAN ANNE SOFIE VON OŢŢER
Wereldwijde tournees, exclusieve samenwerkingen met Deutsche Grammophon en een Grammyonderscheiding in 2015: Anne Sofie von Otter (1955) is zonder twijfel de koningin van het Lied. Al decennia staat de mezzosopraan aan de top, maar waar haalt deze veelzijdige en grenzeloze muzikante haar inspiratie vandaan? Voordat de Zweedse wereldster naar Arnhem komt, vertelt ze onder meer over Nina Simone, Adolf Fredrik Lindblad, Beyoncé en… stilte. Tekst: Ricardo Jupijn Foto’s: Mats Bäcker
V
de opkomende lente langzaam over te zien gaan in de zomer. Toen, plots, was er een dag dat het allemaal niet meer zo nieuw was. En dat de gedachte opkwam om weer de wereld in te gaan en te zingen.”
U reist al dertig jaar de wereld over. Hoe was het om zo lang thuis te zijn? “Van de eerste zes maanden van de lockdown heb ik erg genoten, ondanks de angst voor de ziekte. Sinds 1982 ben ik continu onderweg geweest, dus om iedere dag thuis te zijn, wakker te worden in mijn eigen bed, mijn zonen en mijn kleinzoon vaak te zien, dat was absoluut geweldig. Ik genoot ervan om
Zo’n lockdown biedt een kans om terug te kijken en te evalueren. wat waren voor u de hoogtepunten van al die jaren? “Ik kijk niet veel terug op mijn carrière. Waarom zou ik? Wel ben ik dankbaar voor iedere dag dat ik muziek kan maken. Het zingen gaat wat minder eenvoudig dan vroeger en het oefenen kan echt een uitdaging zijn. Maar daar houd ik van, dus ik ga door. Afgezien daarvan heb ik vele hoogtepunten waar ik op terug kan kijken. Zoals Der Rosenkavalier met Carlos Kleiber en zijn dreamteam bestaande uit Barbara Bonney, Felicity Lott, Kurt Moll en ikzelf. Of de Ariodante van Händel met Marc Minkowski, die we tijdens een tour opnamen waarin we onder meer in Amsterdam optraden. Ik vond het ook fantastisch
on Otter beantwoordt onze vragen vanuit haar buitenhuis, op een uurtje rijden van Stockholm. Buiten is het compleet stil en ze hoort zachtjes haar tinnitus. Als de zangeres kaarsen brandt, steken de silhouetten van de bomen af tegen de schemering en vanaf de velden komt de geur van drogend hooi haar tegemoet. Het is een plek waar ze naar eigen zeggen gelukkig is en de plek waar ze dankzij de pandemie meer tijd heeft doorgebracht dan ze ooit had verwacht.
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 31
om onder leiding van dirigent John Eliot Gardiner het werk van Kurt Weill te zingen. Dat was mijn eerste cross-over en o, wat vond ik dat mooi. Ik ben erg trots op mijn carrière en ik heb een aantal buitengewone ervaringen gehad tijdens concerten waarbij ik dacht: het is niet erg als ik nooit meer een noot zing, want dit was zó’n buitenaards moment. Zingen is waar ik van houd, muziek is mijn inspiratie en mijn grote liefde. Alleen het leven draait toch echt om mensen: familie, vrienden, buren, alle mensen die je iedere dag ontmoet.” Wat zijn uw voornaamste inspiratiebronnen in het leven? “Veel dingen kunnen inspirerend zijn: muziek, boeken, natuur, frisse lucht, vriendelijkheid, moed, goed nieuws. Ik denk dat we allemaal een goede mix van het bovenstaande nodig hebben. Maar verreweg de belangrijkste zijn: vrienden, familie en de natuur. De rest is een bonus. Fascinerende kleuren, design, architectuur, documentaires, film, een mooie trui.”
“IK BEN ERG BLIJ DAŢ HEŢ PUBLIEK EN DE ARŢIESŢEN ELKAAR WEER KUNNEN ONŢMOEŢEN IN CONCERŢZALEN” Luistert u in uw vrije tijd vooral naar klassieke muziek of komen er regelmatig andere genres voorbij? “Ik luister naar verschillende soorten muziek: klassiek, folk, jazz, af en toe pop. Al is stilte voor mij tegenwoordig erg belangrijk. We krijgen de hele tijd al zoveel lawaai te verduren. Het is vervelend dat er bijvoorbeeld bij elke film en elk tv-programma muziek wordt gebruikt. Stilte en het geluid van de natuur zijn mij zoveel waard. Als al die geluidsvervuilers eens wisten hoeveel mensen daar dagelijks gek van worden… Maar goed, natuurlijk zijn er componisten en uitvoerders die mij in vervoering brengen. Momenteel zijn dat onder meer Werner Güra en Christoph Berner met hun Schubert-opnames. Dat is de absolute top van mijn luisterplezier. Ze zijn volledig één met de woorden en de muziek wordt zeer verfrissend en oprecht gespeeld. Je mond valt ervan open, zo mooi is het. Grote aanrader!”
32 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
“Een andere favoriet van mij is Beyoncé. Ze is zo’n ongelooflijk talent en ze weet zich te omringen met de allerbeste mensen. Haar album 4 is fantastisch. Creativiteit op zijn best. Veel zangers uit de pop- en jazzwereld inspireren mij. Zo is Nina Simone een geweldige inspiratie, met haar meedogenloze toewijding. Maar ook iemand als Nils Landgren. Hij heeft een unieke, heldere zangstijl, terwijl hij oorspronkelijk een trombonist is, een beetje zoals trompettist en zanger Chet Baker. Een ander voorbeeld is de bluegrasszangeres Alison Krauss, die de stem van een engel heeft. Sting is absoluut een inspiratiebron. Hij is zo’n geweldige muzikant. Hij heeft een soort verontrustende stem. Luister bijvoorbeeld maar eens naar zijn vertolkingen van John Dowland. Daarnaast heb ik Christa Ludwig vaak genoemd als een vocaal rolmodel en geweldige artiest. En niet te vergeten: de fantastische en natuurlijke muzikant en zanger die Luciano Pavarotti was.” Hoe ontdekt u nieuwe muziek? “Voornamelijk door naar het Zweedse radiostation P2 te luisteren. De radio is tegenwoordig de beste methode. Vroeger kocht ik veel platen en cd’s, maar die winkels zijn grotendeels verdwenen. Rondzappen op Spotify is niet zo leuk, hoewel ik het toch vaak doe om verschillende opnames te vergelijken van stukken waar ik mee bezig ben. Ik vind het zonde dat de tijden van het opgenomen product op vinyl en cd voorbij lijken te zijn. Om het product in je handen te houden, de omslag en de foto’s te bestuderen, de teksten te lezen… Ik mis dat en ik begrijp eigenlijk niet zo goed hoe dat uit de mode is geraakt.” Wat zijn uw eerste muzikale herinneringen? “De eerste opname die ik mij herinner, is het beroemde Menuet van Luigi Boccherini. Met dat stuk werden mijn balletlessen altijd afgesloten en ik vond dat als vijfjarige absoluut geweldig. Het is bijzonder hoe muziek een kind zo kan bekoren. Daarnaast hield ik van de balletmuziek van Tsjaikovski. Zijn werk stond altijd bovenaan mijn verjaardagsen kerstverlanglijstje. De lp-set van De schone slaapster, Het zwanenmeer, noem ze allemaal maar op. Later kwam de popmuziek daar nog bij. Al die bands in de jaren zestig, die liedjes zitten nog altijd in mijn hart.”
U neemt Kristian Bezuidenhout mee als pianist naar Arnhem. wat vindt u zo mooi aan zijn spel? “Mooi? Je bedoelt: waar hóud ik zo van? Wat aanbid ik aan hoe hij speelt? Hij is een supergetalenteerde muzikant. Kristian is speels, creatief, niet bang om risico’s te nemen, hij luistert goed en er zit plezier én ernst in zijn spel. Ik voel mij heel, heel gelukkig om met hem te mogen zingen.” Jullie spelen liederen van onder meer Schubert en Schumann, maar eveneens van Adolf Fredrik Lindblad. Kunt u iets meer vertellen over deze Zweedse componist? “Adolf Fredrik Lindblad (1801-1878, red.) staat vooral bekend om de ruim tweehonderd liederen die hij schreef en een aantal prachtige koorstukken. Hij wordt soms de Zweedse Schubert genoemd, maar voor mijn gevoel lijkt hij meer op een Zweedse
Mendelssohn, of eerder nog op een Schumann light. Het mooie van Lindblad is: het publiek dat deze nummers hoort, is altijd opgetogen. Het zijn charmante nummers met heerlijke melodieën, schitterende harmonieën en Lindblad heeft een fraai tekstgevoel. De liederen hebben een soort frisheid. Wat heb je nog meer nodig? Hij was overigens een goede vriend van de sopraan Jenny Lind en nam haar als mentor onder zijn vleugels.” Waar bent u het meest blij mee nu de theaters weer open zijn? “Ik ben erg blij dat het publiek en de artiesten elkaar weer kunnen ontmoeten in theaters en concertzalen. Het is goed dat streaming bestaat, maar écht, streamen staat in geen enkele verhouding tot the real thing en dat is een liveoptreden.”
SCAN DE QR-CODE VOOR MEER INFORMATIE, UPDATES EN TICKETS
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 33
ER KLINKŢ KLASSIEKE MUZIEK IN MUSIS Nog nooit eerder hadden we zo’n sterke behoefte om weer samen live te genieten van muziek. Troostende noten, verrassende programma’s, opzwepende ritmes. Beleef het allemaal weer in Musis! Ook in seizoen 21 | 22 geniet je in Musis van de mooiste klassieke concerten. Naast huisorkest Phion zijn onze vaste bespelers Amsterdam Sinfonietta, Nederlands Blazers Ensemble, Holland Baroque en het Nederlands Kamerkoor. Daarnaast klinkt er muziek door onder andere Noordpool Orkest, Andreas Scholl/Maarten Engeltjes/PRJCT Amsterdam, Lets Radiokoor en Anne Sofie von Otter & Kristiaan Bezuidenhout. Van plan om meerdere concerten te bezoeken? Maak dan gebruik van onze keuzeserie. Stel zelf een klassieke serie samen en ontvang een aantrekkelijke korting! Vanaf 1 september zijn kaarten verkrijgbaar voor alle klassieke concerten van seizoen 21 | 22. Hoe meer concerten per bestelling, hoe hoger de korting. Voor de concerten in de keuzeserie ontvang je: 10% korting vanaf drie concerten
Weinachts-Oratorium
15% korting vanaf zes concerten 20% korting vanaf negen concerten
UITGELICHT:
Fo to: M
ell
eM
eiv
og
el
Filmconcert: WAD Noordpool Orkest do 30 sep | 20:00
Fo to: R
ub
en
Sm
it
Duetten van Purcell Andreas Scholl, Maarten Engeltjes & PRJCT Amsterdam vr 8 okt | 20:00
Wo e an sv an
Fo to: H
Weinachts-Oratorium Nederlands Kamerkoor & Freiburger Barockorchester do 16 dec | 20:00
rd
Grande dame van het lied Anne Sofie von Otter & Kristiaan Bezuidenhout vr 29 okt | 20:00
Duetten van Purcell
PROGRAMMA VERVOLG — OKŢOBER
wo
13
20:15
Jakop Ahlbom Company
SYZYGY
Fysiek & Beeldend
Grote zaal
Stadstheater
wo
13
20:30
Rudolphi Producties - ntb
Het Debuut 2021
Toneel
Kleine zaal
Stadstheater
do
14
20:15
WArd/waRD | Ann Van den Broek
Memory Loss
Dans
Grote zaal
Stadstheater
vr
15
14:00
Regimentsfanfare Garde Grenadiers Live in Concert en Jagers
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
vr
15
20:30
De Dijk
Live in Concert
Popmuziek
Parkzaal
Musis
vr
15
20:30
Theater Rotterdam | Alida Dors
Or die trying
Dans
Kleine zaal
Stadstheater
za
16
20:00
Nederlands Blazers Ensemble
Troubadours
Blaasmuziek
Parkzaal
Musis
za
16
20:30
Minou Bosua & Eelco Smits
Niet de vaders
zo
17
12:00
Klassiek Open Podium
zo
17
20:30
Drukwerk
wo
20
12:30
Jelmer de Moed
wo
20
20:15
wo
20
do
21
vr vr
Toneel
Kleine zaal
Stadstheater
Klassieke muziek
Parkfoyer
Musis
40 Jaar Recalcitrant
Popmuziek
Parkzaal
Musis
Lunchconcert: Dutch Classical Talent
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
Nederlandse Reisopera
Pocketversie La Bohème
Opera
Grote zaal
Stadstheater
20:30
Igor Vrebac
OMG
Fysiek & Beeldend
Kleine zaal
Stadstheater
20:00
Amsterdam Sinfonietta
De Slavische ziel met Hannes Minnaar
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
22
19:30
Breakin’ Convention
NL Tour 2021
Dans
Grote zaal
Stadstheater
22
20:00
Lets Radiokoor
Pärt & Tsjaikovski
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
za
23
16:00
De Toneelmakerij / Silbersee
Hans en Griet in Arnhem (7+)
Familie
Grote zaal
Stadstheater
za
23
20:30
mugmetdegoudentand
Happy Hour
Toneel
Kleine zaal
Stadstheater
zo
24
20:30
Paul Carrack
Paul Carrack in concert
Popmuziek
Parkzaal
Musis
di
26
20:30
Taksim Trio
Masters of Anatolia
Wereldmuziek
Muzenzaal
Musis
wo
27
20:15
Internationaal Theater Amsterdam
Wie heeft mijn vader vermoord
Toneel
Grote zaal
Stadstheater
wo
27
20:30
The Fortunate Sons USA
A tribute to Creedence Clearwater Revival
Popmuziek
Parkzaal
Musis
do
28
20:00
Floris Kortie & Vera Kooper
Het jaar 250 na Beethoven
Theatercollege
Muzenzaal
Musis
vr
29
13:00
Bettina, Titus & Fien e.a.
Belle en het Beest (4+)
Familie
Grote zaal
Stadstheater
vr
29
16:00
Bettina, Titus & Fien e.a.
Belle en het Beest (4+)
Familie
Grote zaal
Stadstheater
vr
29
20:00
Anne Sofie von Otter & Kristian Bezuidenhout
Grande dame van het lied
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
vr
29
20:30
Douwe Bob
Born To Win, Born To Lose
Popmuziek
Parkzaal
Musis
za
30
11:00
LethDansant
Assepoester (4+)
Familie
Kleine zaal
Stadstheater
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 35
“JE ZIEŢ HEŢ NIEŢ ALŢIJD, MAAR DEMENŢEN VÓELEN” — DE ZOEKŢOCHŢ NAAR ŢROOSŢ EN ANŢWOORDEN
36 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
Aan dementie zijn vele woorden en zinnen gewijd. Wie zich wil verdiepen in de aandoening, stuit op een overweldigend aanbod van boeken en literatuur. Maar hoe het voor zowel patiënt als mantelzorger vóelt om ermee te moeten dealen, is nauwelijks in woorden te vangen. In Musis & Stadstheater Arnhem schenken het Nederlands Kamerkoor met het concert Vergeten en WArd/waRD met de dansvoorstelling Memory Loss aandacht aan dit onderwerp. Tekst: Rob Aarts Foto’s: Melle Meivogel, Rio Staelens
A
anvankelijk leefde bij Tido Visser, directeur van het Nederlands Kamerkoor (NKK), het gevoel dat zijn vader bezig was om een van zijn talloze practical jokes tot in de perfectie uit te voeren. Toen hij op een dag gasten op bezoek had, stond hij op van tafel en kwam hij terug in zijn pyjama. “Mijn vader was een enorme grappenmaker, dus we schoven het af op het feit dat hij kunstenaar was en het leven als één grote performance beschouwde.” Maar op een bepaald punt paste dat niet meer. Pas toen Lieuwe Visser, een begenadigd bariton, pasta op zijn telefoon serveerde in plaats van op een bord, voelde zijn zoon dat er iets fundamenteel misging. “Toen even later dementie werd gediagnosticeerd, daalde het besef pas in. O mijn god, dit is al lange tijd aan de gang... Ineens herinnerde ik me voorvallen van tien, zelfs vijftien jaar geleden waarvan ik dacht: misschien was dat al een eerste signaal.” Aryeh Weiner knikt instemmend. Een rijke danscarrière leidde Weiner via New York naar Arnhem, waar de Israëliër zestien jaar geleden zijn roeping vond als dansdocent op kunstacademie ArtEZ. Ver verwijderd van zijn licht dementerende moeder, die
Scenebeeld uit ‘Memory Loss’
38 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
thuis in Israël steeds verder wegkwijnde door de progressieve aandoening. Weiner: “Telkens weer bleef ze mijn hulp afwijzen. Maar toen mijn vader stierf, kon ik niet anders dan iemand inhuren om bij haar in huis te gaan. Het was toen zó duidelijk. Ik beloofde mezelf dat ik haar nooit uit huis zou laten plaatsen, wat er ook zou gebeuren. Die belofte ben ik nagekomen, ook al moest ik in de laatste fase van haar leven zelfs twee mensen inhuren. Haar alleen omkleden, was geen optie meer.”
DOORZETTINGSVERMOGEN In de laatste levensfase van de moeder van Weiner raakte hij in gesprek met Ann van den Broek. De choreografe van het Belgische dansgezelschap WArd/waRD vroeg Weiner zich als danser aan te sluiten bij haar nieuwste project. “Ik zei: ‘Dat denk ik niet. Ik kan terugkijken op een mooie en lange danscarrière bij het Nationaal Dans Theater, maar die tijd is voorbij’.” Maar Van den Broek gaf niet op. “De drang om het podium op te gaan, voelde ik eigenlijk niet zo meer. Maar Ann zei: ‘Kom een keer naar onze repetitie kijken, dat vind je vast leuk’.” Met dank aan haar doorzettingsvermogen slaagde
Van den Broek zo in haar missie om de zestigjarige Weiner bij haar bijzondere project te betrekken. Weiner: “Wat ik daar toen tijdens die repetitie zag… Wow. Maar ik zei er meteen bij dat ik fysiek niet meer hetzelfde ben als de jonge dansers. Ann zei: ‘Jawel, dat kun je wel. Maak je niet druk, ik regel het’. Toen heb ik ‘ja’ gezegd. Dat deed ik vanwege wat ze me persoonlijk vertelde. Het verhaal van haar moeder, die haar grote inspiratiebron vormde, vormde een bijzondere connectie met mijn verhaal. Toch begreep ik nog steeds niet waarom Ann uitgerekend mij erbij wilde hebben. Pas toen ik de voorstelling zag, viel alles op zijn plaats. Ze zocht naar een ervaren, iets ouder persoon. Ik ben vereerd dat ik in dat profiel paste.”
DOOR EEN HEL Terug naar Tido Visser en het Nederlands Kamerkoor. Waar Weiner overtuigd raakte door de doortastendheid van Van den Broek, kwam de voorstelling van Visser tot stand door intrinsieke inspiratie. Vader Lieuwe kampte met de vorm Lewy body-dementie, waardoor hij veel hallucineerde en het logisch denkvermogen verloor. “Toen hij zijn heup had gebroken en in een revalidatiecentrum verbleef, belde hij me volledig in paniek op. Dat hij rivieren door de straten zag stromen en kleine mannetjes op de daken zag zitten. Allemaal vreemde dingen waarvan ik dacht: wat gebeurt er in hemelsnaam? Iemand anders zou zich misschien wenden tot boeken, vrienden of een psycholoog, maar ik wendde me natuurlijk tot muziek. De schoonheid daarvan is dat je in een paar tellen een bepaalde sfeer kunt creëren. De avant-gardemuziek in Vergeten is niet bepaald prettig. Na afloop van de voorstelling kwamen bezoekers naar me toe die zeiden: ‘De muziek was niet leuk, maar zó kloppend dat ik me de hel waar mijn vader, moeder, broer, zus of wie dan ook doorheen is gegaan, kon inbeelden’. Dat was voor mij dé aanleiding om deze voorstelling te doen: een zoektocht naar troost en antwoorden en de drang om te begrijpen wat mijn vader heeft moeten doorstaan.” “Ik deel de interpretatie van Tido, zijn uitleg over troost”, vult Weiner aan. “Want we hebben geen idee wat er in het hoofd van iemand met dementie omgaat. Of hoe erg diegene lijdt. Op welke manier kun je dan toch iemands gevoel laten zien? De intelligentie om dat te proberen, heeft me enorm getriggerd. In Memory Loss maken we niet alleen gebruik van choreografie, maar ook van livecamera’s. Op het podium dansen we in een virtuele, gesloten ruimte met een ingang en een uitgang met een denkbeeldige deur. Op elke deur hangt ook een camera. Je kunt fysiek niet laten zien wat er in iemands hoofd omgaat, maar wel de stemming waarin iemand zich bevindt. Het is een mix van beweging en acteren.”
BELANGRIJKE WISSELWERKING Visser: “Nu je het over gevoel hebt… Als je het gevoel zou moeten beschrijven, denk ik aan het moment dat je wakker wordt in een hotel. Dat je niet weet waar je bent en dat je schrikt. Misschien is het iets wat daarop lijkt, maar dan op constante basis. Gelukkig is mijn vader mij altijd blijven herkennen.” Ook al tastte de dementie de moeder van Weiner steeds verder aan, ook zij bleef tot haar overlijden in staat om haar zoon te herkennen. Weiner: “Op een gegeven moment bleef ze de woorden ‘Let’s
“EEN ZOEKŢOCHŢ NAAR ŢROOSŢ EN ANŢWOORDEN EN DE DRANG OM ŢE BEGRIJPEN WAŢ MIJN VADER HEEFŢ MOEŢEN DOORSŢAAN” go’ maar herhalen. ‘Let’s go, let’s go home’, zei ze dan. Maar we waren gewoon thuis. Dat is slechts een klein voorbeeld, maar dat toont aan dat je samen een bijzondere reis doormaakt. Daarom hebben we in Memory Loss verschillende rollen en ruilen we telkens tussen patiënt en mantelzorger.” “Grappig, dat gebeurt bij ons ook”, merkt Visser op. “In Vergeten wordt koormuziek afgewisseld met een verhaal van Arjan Ederveen, echt een geweldige acteur trouwens. Arjan speelt de rol van een huisdokter, die bij zichzelf de eerste tekenen van dementie ontdekt. Naarmate de voorstelling vordert, verdwijnt hij in de mist. Tegelijkertijd speelt Arjan de zoon, de mantelzorger. Ook een dubbelrol dus.” “Já”, zegt Weiner. “Juist die wisselwerking is zo belangrijk. Iemand met dementie kan niet alleen functioneren. Als mantelzorger komen zoveel emoties omhoog. Want hoe zorg je voor iemand die zó is veranderd dat je die persoon eigenlijk niet meer kent? Met liefde? Met woede? Met frustratie? Met wat? Als je iemand op een stoel wilt zetten, maar diegene weet niet meer hoe je moet zitten en valt, hoe handel je dan? Ik denk dat in Memory Loss al die moeilijke vragen aan bod komen. Als iemand ziek is, hebben we al snel medelijden en praten we over hoe verschrikkelijk het is. Maar we hoeven geen medelijden te hebben. Mensen met dementie zijn niet zielig, het zijn nog steeds eervolle personen. Zo moeten we ze ook behandelen.”
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 39
KWETSBARE KUNSTVORMEN
CREATIVITEIT UITLOKKEN
Dat neemt niet weg dat het soms duivels is wat je als mantelzorger moet doormaken, vervolgt Visser. “Je weet niet wat wel en wat niet binnenkomt. Soms verdween mijn vader in een delier voor drie dagen, dan kon je geen enkele vorm van contact met hem hebben. Dat was iets wat jij ongetwijfeld ook hebt beleefd, Aryeh. Wat ik interessant vind, is dat jullie als dansers en wij als zangers een voorstelling maken over dit onderwerp. Dat is omdat ik geloof dat dansen en zingen twee van de meest kwetsbare kunstvormen zijn. We zijn menselijk en we blíjven menselijk.” Dat is een thema dat niet alleen terugkomt in Vergeten, maar ook in Memory Loss. “Je ziet het niet altijd, maar ze voelen. Mensen met dementie vóelen! Vanbinnen leven ze. Tijdens de repetities zei Ann tegen me: ‘Aryeh, ga jij even daar zitten’. Maar de plek die ze aanwees, was midden tussen de bezoekers. Ze mengde me gewoon tussen het publiek! Dan moet je je rol goed spelen. Je zit tussen de mensen, kijkt rond en doet alsof je nergens bent. In Memory Loss zie je alle fases van de aandoening terug. Dat betekent dat je goede acteurs nodig hebt, die in staat zijn om elk klein detail nauwkeurig aan te voelen.”
Vanwege zijn leeftijd vallen de voorstellingen Weiner fysiek soms zwaar, maar de Israëliër kijkt er reikhalzend naar uit om weer op het podium te staan. “Dementie speelt zo’n grote rol in de samenleving. Het is geweldig dat zo’n onderwerp op het podium wordt uitgebeeld, omdat het podium een vergrootglas vormt voor wat zich in de samenleving afspeelt. Je hebt een goede maker nodig om dat te kunnen vertellen. Ik ben erg benieuwd hoe jij dat doet, Tido.” “Dat geldt ook voor mij. Ik kijk er ontzettend naar uit om weer live te gaan”, zegt Visser zichtbaar opgetogen. “Aan de andere kant beschouw ik als creatieveling de lockdown als een fascinerende tijd. Die legt de ware aard van mensen bloot. Het is een demasqué van de narcisten in deze wereld, zoals Trump en Bolsonaro. Voor mij persoonlijk heeft die creatieve reis geleid tot een nieuw, poëtisch einde van de voorstelling. Geweldig, dat zulke restricties creativiteit uitlokken.” Nederlands Kamerkoor - Vergeten | Woensdag 29 september, 20.00 uur in de Parkzaal, Musis WArd/waRD - Memory Loss | Donderdag 14 oktober, 20.15 uur in de Grote Zaal, Stadstheater
Kijk voor meer informatie op musisenstadstheater.nl/magazine, of scan onderstaande QR-code
Scenebeeld uit ‘Vergeten’ 40 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
PROGRAMMA VERVOLG — OKŢOBER & NOVEMBER
za
30
13:30
LethDansant
Assepoester (4+)
Familie
Kleine zaal
Stadstheater
za
30
20:15
RUMAG
RUMAG theater-event
Musical & Show
Grote zaal
Stadstheater
zo
31
14:30
Jeroen Kramer en Dieuwertje Blok
De Prins van Oranje (7+)
Familie
Kleine zaal
Stadstheater
zo
31
20:30
Jeugd van Tegenwoordig
POMO Tour (Post Modern)
Popmuziek
Parkzaal
Musis
NOVEMBER di
2
12:00
Marleen Drewes
Podiumangst
Lunchlezing
Balkonzaal
Musis
wo
3
20:15
Gravity & Other Myths (AU)
Out of chaos
Musical & Show
Grote zaal
Stadstheater
do
4
20:00
De Nederlandse Bachvereniging
Allerzielen
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
do
4
20:15
Ali B
KOORTS
Cabaret
Grote zaal
Stadstheater
za
6
20:30
155 [eenvijfvijf] i.s.m. MAAS
stuk
Dans
Kleine zaal
Stadstheater
za
6
20:30
Pink Floyd Project
The Wall
Popmuziek
Parkzaal
Musis
zo
7
10:30
Soulcypher
Soulcypher - KIDS program
Dans
Muzenzaal
Musis
zo
7
14:30
SALLY Dansgezelschap Maastricht
Bange Rick (4+)
Familie
Kleine zaal
Stadstheater
zo
7
14:30
Soulcypher
Soulcypher - MAIN program
Dans
Parkzaal
Musis
wo
10
20:30
Het Nationale Theater
Yerma
Toneel
Kleine zaal
Stadstheater
vr
12
20:30
Racoon
Theatertour 2021
Popmuziek
Parkzaal
Musis
vr
12
20:30
Aaf Brandt Corstius
Welkom bij mijn zielige jeugd
Theatercollege
Kleine zaal
Stadstheater
za
13
20:15
Toneelgroep Oostpool
Girls & Boys
Toneel
Grote zaal
Stadstheater
za
13
20:30
Aruán Ortiz Ensemble (Cuba-España) Flamenco Criollo
Wereldmuziek
Parkzaal
Musis
zo
14
14:00
Phion
Benjamin Kruithof speelt Rococo Variaties
Klassieke muziek
Parkzaal
Musis
di
16
20:00
Carl Orff’s Carmina Burana
International Symphony Orchestra o.l.v. Raymond Janssen
Klassieke muziek
Parkzaal
Musis
wo
17
20:00
Carl Orff’s Carmina Burana
International Symphony Orchestra o.l.v. Raymond Janssen
Klassieke muziek
Parkzaal
Musis
do
18
20:15
Toneelgroep Oostpool
Girls & Boys
Toneel
Grote zaal
Stadstheater
do
18
20:30
Urland
Elckerlijc - De Iedereen
Toneel
Kleine zaal
Stadstheater
do
18
20:30
Noordpool Orkest
Peter Gabriel JazzRockSuite
Popmuziek
Parkzaal
Musis
vr
19
20:00
Phion
Gloedvolle strijkers met Maxim Rysanov Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
vr
19
20:15
Toneelgroep Oostpool
Girls & Boys
Toneel
Grote zaal
Stadstheater
vr
19
20:30
Rose Stories
Wrak
Toneel
Kleine zaal
Stadstheater
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 41
DE HERINNERING VERVAAGŢ, MAAR HEŢ HERINNEREN BLIJFŢ — ACHŢSTE EDIŢIE VAN BRIDGE ŢO LIBERAŢION In een tijd waarin de gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog steeds verder uit het zicht raken, staan juist jongere generaties actiever stil bij de oorlogsherinneringen. Al herdenken die wel op een andere manier. De achtste editie van Bridge to Liberation zoekt met muziek en verhalen naar dwarsverbanden tussen generaties. Tekst: Jessy de Cooker Foto’s: Chiel Eijt
T
wee jaar geleden stond Pjotr Golsteyn (27), beter bekend onder de artiestennaam Pjotr, voor het eerst als rapper op het podium van een bevrijdingsfestival. Hij had net zijn eerste hitje met Zonneschijn, een nummer over het voorzien van een mooie toekomst. Pjotr: “Op Bevrijdingsdag werd mijn liedje voor het eerst meegezongen. Dat was echt mooi. Ik ben niet altijd een open persoon geweest, maar muziek heeft mij geleerd om open te zijn. Muziek is iets magisch en kan op zo’n dag iets extra’s toevoegen. Ik hoop mensen te raken.” Pjotr is een van de artiesten die op 17 september tijdens Bridge to Liberation optreden. Ook de achtste editie van het evenement is omwille van het coronavirus aangepast. De herinneringsbijeenkomst vol muziek, dans en verhalen wordt door Omroep Gelderland live vanuit Musis uitgezonden en als livestream getoond op grote schermen op locaties als bioscoop Pathé en het gemeentehuis van Arnhem. Naast Pjotr treden ook DI-RECT, Ruben Hein, Ellen ten Damme en Nazmiye Oral op. Met zijn 27 jaar is Pjotr de jongste artiest tijdens Bridge to Liberation, die dit jaar een brug wil slaan tussen generaties die de Slag om Arnhem van september 1944 herdenken.
ANDERE VORMEN Bridge to Liberation ontstond in 2013 uit de wens van voormalig Arnhems burgemeester Herman Kaiser. “Arnhem heeft een traditie in het herdenken van de Slag om Arnhem en die zal te allen tijde
42 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
doorgaan. In de afgelopen acht jaar is het herdenken uitgebreid van een plechtigheid met een kranslegging tot een breder programma, met naast Bridge to Liberation ook een programma in Arnhem en in de Airborne-regio”, vertelt Marieke van Kessel, zakelijk directeur van Bridge to Liberation (BTL). “Herdenkingen zijn er altijd geweest, maar ze nemen andere vormen aan.” Volgens het meest recente Nationaal Vrijheidsonderzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei herdenken jonge en oudere mensen op een andere manier. Jongeren geven aan minder een specifieke groep te herdenken en zijn rond herdenkingsmomenten, zoals het Nationale Herdenkingsmoment op de Dam, actiever op sociale media. Ook geeft 76 procent van de ondervraagde 16- tot 24-jarigen aan bijvoorbeeld de dodenherdenking te volgen. 16 procent van die groep ondervraagden is bovenmatig geïnteresseerd in de Tweede Wereldoorlog.
Alain Clark tijdens Bridge to Liberation 2019 SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 43
BAS VAN WAGENINGEN (DI-RECT): “HERINNERINGSMOMENŢEN WAARBORGEN ONS VRIJHEIDSBESEF” Enkel in de groep 65-plussers zijn er meer bovenmatig geïnteresseerden (20 procent van de ondervraagden).
KRACHT BIJZETTEN Tijdens Bridge to Liberation worden verhalen verteld over de impact van oorlog met muziek, dans, theater en film. Van Kessel: “We willen verschillende generaties aanspreken. Normaal gesproken heb je een festival of evenement dat zich richt op een bepaalde doelgroep of een bepaald muziekgenre,
44 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
maar wij houden het bewust zo breed mogelijk. Tijdens de komende editie van Bridge to Liberation willen we vertellen hoe groot de impact van de Tweede Wereldoorlog op alle generaties is geweest en hoe deze oorlog tot op het heden doorwerkt. Daarbij helpt muziek om de verhalen over te dragen en emoties te vertalen.” “We willen als band mensen met elkaar verbinden”, vertelt Bas van Wageningen (38). De bassist van DI-RECT is sinds het begin van de eeuw met de Haagse band actief en is een vaak geziene gast op
bevrijdingsfestivals. Dit jaar nog geeft DI-RECT een speciaal bevrijdingsconcert in Madurodam. Van Wageningen: “Het heeft voor ons het bewustzijn met betrekking tot de Tweede Wereldoorlog kracht bijgezet.” Toen DI-RECT begon, kwam Van Wageningen net van de havo. “Ik had veel informatie meegekregen uit de schoolboeken, maar op evenementen als Bevrijdingsdag en Bridge to Liberation hoor je jaar in, jaar uit de verhalen van toen. Ze dragen bij aan het besef dat zoiets nooit meer mag gebeuren. We moeten daar als maatschappij en mensheid aan bijdragen.”
RIJKE SOUND Afgelopen jaar sloot DI-RECT de Nederlandse Veteranendag af met de grote coronahit Soldier On. Van Wageningen: “We hebben na dat optreden zóveel brieven en reacties ontvangen van zowel jonge als oudere veteranen en van mensen die een posttraumatische stressstoornis aan hun dienst hebben overgehouden. Zij vonden steun in het nummer. Ik houd er heel erg van als een liedje mensen de mogelijkheid biedt er een eigen waarheid in te vinden.” Een nummer als Soldier On kan namelijk in verschillende contexten kracht vertegenwoordigen, stelt Van Wageningen. “Iedereen heeft de vrijheid om daar een eigen invulling aan te geven. Ik draag vrijheid graag op die manier uit, door de vrijheid te omarmen, ongelimiteerd muziek te maken en bijzondere momenten te creëren. We hebben Soldier On onlangs met het Residentie Orkest gespeeld. Dat gaf het nummer zo’n rijke sound. Tijdens Bridge to Liberation treden we op met Phion, het orkest van Gelderland en Overijssel. Dat soort ervaringen zijn voor ons als muzikanten de krenten in de pap.” Dat Marcel Veenendaal, de zanger van DI-RECT, lang in Arnhem heeft gewoond, maakt volgens Van Wageningen de cirkel rond. “Toen hij in 2009 bij de band kwam, woonde hij nog in Arnhem. Het is heel gaaf om op deze manier in zijn tweede hometown (Veenendaal is geboren in Ede, red.) onderdeel uit te maken van een belangrijk moment.”
NIEUWE VERHALEN Ook voor zanger en pianist Ruben Hein (39) is Bridge to Liberation een speciale aangelegenheid. Hein is geboren in Nijmegen en groeide op in Bemmel. “De Slag om Arnhem was onze geschiedenisles op school”, vertelt hij. “De herinnering aan de gebeurtenissen van september 1944 is altijd levend gebleven in het dorp. Zo werd in de jaren zeventig de beroemde film A Bridge Too Far in de regio opgenomen. Iedereen in het dorp had wel een familielid dat in de film figureerde of een klusje op de set had. Het oorlogsverhaal leefde daardoor en leverde veel nieuwe verhalen op.”
Een bijzondere familiegeschiedenis maakt Hein onderdeel van het oorlogsverleden. Heins vader Peter werd in het Utrecht van de Tweede Wereldoorlog aan vrienden van zijn Joodse ouders Paul en Netta meegegeven. Door Netta’s tuberculose had het gezin in de eerste oorlogsjaren transport kunnen ontlopen, maar in 1943 dook het gezin onder. Peter werd binnen een kwartier weer doorgegeven aan vreemden en vaak verplaatst tussen verschillende onderduikadressen. Over de onderduikverhalen van de familie Hein verscheen afgelopen april de driedelige documentaireserie Op de vlucht. “Naar aanleiding van de verschijning van de documentaire zat ik in talkshow De Vooravond”, vertelt de zanger. “Normaal gesproken maak ik muziek, praat ik over muziek of vertel ik over natuur en vogels, andere passies van mij. Tijdens deze uitzending ging het over mijn eigen familieverhaal en
PJOTR GOLSTEYN: “VRIJHEID IS IEŢS MOOIS, MAAR ALS JE HAAR VOOR JEZELF HOUDŢ, IS ZIJ OOK BEPERKŢ” kruisten mijn persoonlijke en professionele leven elkaar. Dat was erg wennen, maar het is óns verhaal en dat wilden we graag vertellen.” De oorlogservaringen van zijn vader vormen Hein als mens, stelt hij. “De verhalen waren een constante en onderdeel van het gezin. Ik heb een leuke jeugd gehad en de oorlogsverhalen niet als traumatisch ervaren, maar ze waren er wel áltijd.”
HUIDIGE SITUATIE Volgens het Nationaal Vrijheidsonderzoek is het ‘niet vergeten van’ een belangrijk onderdeel van het Nederlandse verleden en zijn ‘stilstaan bij de slachtoffers’ en ‘het belang van vrijheid’ belangrijke redenen om te herdenken. Hein: “We hebben de documentaire gemaakt omdat mijn vader deel uitmaakt van de laatste generatie die de oorlog actief heeft meegemaakt. Op een gegeven moment wordt de Tweede Wereldoorlog als de Tachtigjarige Oorlog. Nu is er nog een levende generatie met een actieve herinnering aan de gebeurtenissen. Elementen uit die herinnering, zoals discriminatie, migratie, uitsluiting en ongelijkheid, zijn nog steeds relevant, en dat mogen we niet vergeten.” In zijn nummer Free, dat Hein ook speelde tijdens de
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 45
MARIEKE VAN KESSEL (BTL): “HERDENKINGEN NEMEN ANDERE VORMEN AAN” meest recente dodenherdenking in Wageningen, zingt de zanger en pianist dat vrijheid een luxury is. “Ik heb heel lang getwijfeld over die zin, omdat ik het een open deur vond. Tegelijkertijd ervaar ik het wél zo. We vergeten weleens wat er kan en mogelijk is in Nederland, en dat het een luxe is om die vrijheid te bezitten.”
Op dit moment rondt Hein de werkzaamheden voor een nieuw album af. “In een van de nummers zing ik: ‘Don’t let your guard down.’ De boodschap daarachter is: verslap niet, let op elkaar en verzand niet in lelijkheid. We moeten blijven herinneren en scherp naar onze geschiedenis kijken. Daar is de jongere generatie in mijn ogen mee bezig. Toen ik in Wageningen optrad, bestond het hele productieteam uit jonge mensen. Bij het herdenkingsmoment om acht uur waren zij – en dat doet iedereen natuurlijk anders – het rechtst in de leer, om het zo te zeggen. Zij waren het actiefst met het moment zelf bezig. Dat vond ik bijzonder om te zien. Toen ik opgroeide, waren er veel mensen die de twee minuten stilte tijdens dodenherdenking maar onzin vonden. Dat het juist nú weer begint te leven, is een goede zaak. Het oorlogsverhaal heeft overlap met de huidige situatie. Dat grijpt mensen aan en zeker de jongere generatie is – voor zover ik het kan zien – erg actief. Die is extreem goed ingelicht en actief bezig met het onderwerp vrijheid.” Het is aan de jongere en komende generaties om de herinnering aan de oorlog levend te houden en de jeugd daar bewust van te maken. Vrijheid begint bij jezelf, stelt rapper Pjotr Golsteyn. “Vrijheid is iets moois, maar als je haar voor jezelf houdt, is zij ook beperkt.” Hij reist sinds 2016 iedere zomer naar Albanië af en ziet daar de impact van zijn eigen vrijheid. “Met een groep jongvolwassenen zamel ik jaarlijks geld in om de Roma-gemeenschap en een deel van de armere bevolking te ondersteunen. Tijdens die reizen zetten we projecten op en helpen we lokale stichtingen. Ik besef dan dat ik heel bevoorrecht ben in het Westen. Verblijven in Albanië drukt me met de neus op de feiten. Ik heb de vrijheid om mijn bevoorrechte positie voor iets goeds in te zetten, maar dan moet ik die ook voor iets goeds gebruiken.”
ANDERE MINDSET
Edsilia Rombley trad op tijdens Bridge to Liberation 2020
46 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
Tijdens Bridge to Liberation zal Pjotr op verschillende locaties in Arnhem op grote schermen als livestream te zien zijn. Hij geeft aan een mentale knop om te moeten zetten wanneer hij op deze manier optreedt. “Ik moet echt denken: oké, ik sta nu voor drie camera’s, maar er kijken en luisteren mensen naar wat ik doe. Ik geniet er echt van om op deze manier mijn materiaal te spelen. Het blijft livemuziek. Dat is anders naar muziek luisteren dan via Spotify of YouTube.” De mogelijkheid om in de coronaperiode via livestreams tóch op te kunnen treden, geeft veel muzikanten een doel om naartoe te werken. Ook Ruben Hein en DI-RECT zijn inmiddels ervaren livestreamers. Het opnemen van een concert als livestream is wel een andere tak van sport, vertelt Hein. “Je doet hetzelfde, maar toch is het een
Lisa Loïs zong Skyfall tijdens de editie van 2020
andere techniek. Het is alsof je van shorttrack overstapt naar het langebaanschaatsen, of andersom. Je moet tijdens een stream doen alsof er publiek bij is en in de camera kijken. Dat voelt heel onnatuurlijk. Als muzikant speel je toch voor het applaus, en dat is er niet. Streams vergen een andere mindset.” In de zomer van 2020 begon DI-RECT met het opnemen van tweemaandelijkse livestreams met een pay-what-you-like-systeem. “De meest recente stream was op 1 mei van dit jaar”, vertelt Bas van Wageningen. “De livestreams gaven ons als band een doel. We moesten constant voorbereidingen treffen en leefden van show naar show. Zo leek het net alsof het een regulier jaar was. De streams waren heel uiteenlopend. Daardoor denk ik dat we als band, zonder dat we liveoptredens voor een écht publiek hebben gegeven, zo weer op pad kunnen.”
UITERSTE BEST Tijdens evenementen als Bridge to Liberation moet niet “alleen maar droevige cellomuziek” gespeeld worden, vindt Ruben Hein. “Ik vind het bijvoorbeeld goed dat Bevrijdingsdag op 5 mei een feestelijk
RUBEN HEIN: “IK VIND HEŢ GOED DAŢ BEVRIJDINGSDAG EEN FEESŢELIJK KARAKŢER HEEFŢ” karakter heeft. Daar moet de muziek op aansluiten en ze moet ook een herinnering zijn, een wake-upcall voor de geschiedenis.” Marieke van Kessel geeft aan dat de organisatie van Bridge to Liberation zich inzet om de impact van oorlog en de waarde van vrijheid te beseffen. “We zorgen dat het evenement altijd door kan gaan en dat we met de kennis en de middelen van nu de impact van de Slag om Arnhem en de waarde van vrijheid met zoveel mogelijk mensen kunnen delen. Daar doen wij onze uiterste best voor.” De herinnering vervaagt misschien, maar het herinneren blijft. Pjotr: “En het is de taak van mijn generatie om de herinneringen en verhalen uit de oorlog levend te houden en door te geven.”
BENIEUWD NAAR HET PROGRAMMA VAN BRIDGE TO LIBERATION? SCAN DE QR CODE.
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 47
18, 19 & 20 NOVEMBER:
DE OOSŢPOOLDRIEDAAGSE Toneelgroep Oostpool maakt theater onder het motto ‘Hoe nu mens te zijn?’. Laat je tijdens de Oostpooldriedaagse in Stadstheater Arnhem onderdompelen in de wereld van Oostpool. Activerend entertainment met beide benen in het nu. Met als klap op de vuurpijl de première van Girls & Boys van artistiek directeur Daria Bukvić. GIRLS & BOYS DOOR DARIA BUKVIĆ Een aangrijpende One Woman Show door Hadewych Minis, door Toneelgroep Oostpool Een onverwachte ontmoeting op een luchthaven leidt tot een intense en gepassioneerde liefdesrelatie. Al snel beginnen de jonge vrouw en haar grote liefde zich te settelen. Ze kopen een huis, trouwen, krijgen twee kinderen en jongleren met carrières. Het leven dat ze met elkaar hebben opgebouwd is gelukkig en vergelijkbaar met dat van velen, maar gaandeweg brokkelt het sprookje af en neemt hun leven een verontrustende wending.
BABY CRAZY DOOR HULSŢ & ŢARENSKEEN Een (nieuw) leven anno 2021, een productie van Toneelgroep Oostpool Een zwanger meisje, een medium succesvolle artiest, een ex-obese fitness fanaat, een restauranteigenaar en een non-monogame manager praten over baby’s. Het klinkt als een ingewikkelde mop maar het is het fundament van de gloednieuwe tragische komedie van Hulst & Tarenskeen.
WRAK VAN EN MET FADUA EL AKCHAOUI Jo
ng
Van wrak naar warrior in een nieuwe soloshow, een coproductie van ROSE stories & Toneelgroep Oostpool Actrice en theatermaker Fadua El Akchaoui, onder andere te zien in de hitvoorstelling Melk & Dadels en de bioscoopfilm Meskina, neemt je in Wrak mee op een roadtrip door haar waanzinnige leven. Via auto’s, klootzakken en onzekerheden gaat ze in deze humoristische ‘coming-of-age’, onder regie van Daria Bukvić, op zoek naar zichzelf.
uy Gr de ari jke
Fo to: M
Fo to: M
ari jke
ter
de
en
Gr
uy
Nic
oli
ter
en
de
Girls & Boys
Baby Crazy
Elckerlijc
C to: Fo as p er ter
R to: Fo
s Ko
ub en
WRAK
ELCKERLIJC DOOR URLAND
rk Ve
Bewerking geïnspireerd op de Nederlandse ‘hertaling’ van Erik Bindervoet De Elckerlijc is een Middeleeuws Nederlands oerverhaal, een allegorie over de dood. URLAND grijpt terug naar deze Hollandse klassieker om antwoord te geven op de huidige tijdgeest. De hoofdpersoon is de Mens, de Iedereen die probeert zijn dood te ontlopen. Maar hij moet verantwoording afleggen, en de Natuur is niet blij. De Dood en de Natuur verbrijzelen het menselijke narcisme en hokjesdenken.
uy le n
EVEN BELLEN MEŢ... Tekst: Mark van de Voort Foto: Sarah Wijzenbeek
STA JE TE TRAPPELEN OM OP TE TREDEN IN EEN VOLGEPAKT MUSIS? “We zijn hier allemaal zo aan toe. Online was er veel mogelijk, maar voor een publiek optreden maakt zoveel verschil. De publieksreacties zijn voelbaar vanaf het podium. Dat inspireert voortdurend bij het musiceren. Al is er maar één aandachtige luisteraar, iedereen van het orkest voelt meteen dat de muziek aankomt. Ik verheug me hier zo op.”
WAT MAAKT PHION ZO’N AANTREKKELIJK ORKEST VOOR JE? “Phion is ontstaan uit een fusie van Het Gelders Orkest en Orkest van het Oosten. Die rijke historie en traditie voel je in alle vezels van Phion. Een hele eer en vreugde om met Phion iets nieuws op te bouwen. Het orkest heeft een enorm publiek bereikt en we boffen met de mooiste zalen, zoals Musis.”
JE OPENT HET SEIZOEN MET BRAHMS’ DERDE SYMFONIE. WAT IS DE KRACHT VAN DIT ORKESTWERK?
OŢŢO ŢAUSK — CHEF-DIRIGENT PHION
WIE IS OŢŢO ŢAUSK? Vol aanstekelijke geestdrift begint chef-dirigent Otto Tausk (1970) aan zijn tweede seizoen bij Phion. Het orkest van Gelderland en Overijssel had geen betere leidsman kunnen kiezen. Ervaring deed de wereldwijze Tausk op bij het Koninklijk Concertgebouworkest, Opera Sankt Gallen en momenteel bij Vancouver Symphony Orchestra. Werd het eerste Phion-seizoen van Tausk nog gehinderd door coronaperikelen, nu mogen dirigent en orkest weer voor publiek spelen.
“Brahms’ Derde symfonie laat je als orkest groeien. Het melancholieke derde deel vind ik persoonlijk het mooiste binnen het symfonische repertoire. Groot voordeel is het flexibele karakter van de symfonie. De enorme zeggingskracht van Brahms’ Derde blijft behouden, of je haar nu in een grote of afgeslankte bezetting speelt.”
WAAR KIJK JE DIT SEIZOEN NOG MEER NAAR UIT? “Het kerstconcert met Mahlers Zesde symfonie wordt een ware surprise. Zelf plan ik om veel Prokofjev met het orkest te gaan spelen. Daarin valt nog zoveel te ontdekken.”
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 49
GOUDEN HIŢS EN NIEUWE ACCENŢEN
— ARŢISŢIEK DIRECŢEUR ROEL VOORINŢHOLŢ OVER JUBILEUMJAAR MEŢ GOUDEN RANDJE Introdans, een van de huisgezelschappen van Stadstheater Arnhem, bestaat dit seizoen vijftig jaar. Een mooi moment om na een jaar vol ‘gemis’ weer voor volle zalen te gaan spelen. Artistiek directeur Roel Voorintholt: “Wetenschap en kunst zijn de enige zaken die de wereld verder helpen.” Daarom kan hij niet wachten om een prachtig jubileumprogramma in een vol Stadstheater te presenteren. Tekst: Paul Janssen Foto’s voorstellingen: Hans Gerritsen
R
oel Voorintholt leeft voor de dans, zo gaf hij in een interview al eens aan. Als dan opeens een jaar lang de schouwburgen meer dicht dan open zijn en het publiek niet of mondjesmaat op anderhalve meter afstand naar binnen mag, is dat een groot gemis. Daarom is Voorintholt erg blij dat Introdans nu weer ‘gewoon’ voor publiek mag dansen. “Het publiek is onze adem, van hen krijg je als danser energie.”
50 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
Foto: Eva Broekema
Artistiek directeur Roel Voorintholt
VOORINTHOLTSIGNATUUR Dat nu meer kan en het publiek opnieuw de theaterstoelen mag vullen, heeft voor Introdans en Voorintholt een extra lading: dit seizoen viert het gezelschap zijn vijftigjarig bestaan. Een mijlpaal die opgeluisterd wordt met een mooi programma dat overduidelijk de ‘Voorintholtsignatuur’ draagt. “Zo’n jubileum dwingt je tot nadenken over wat je wilt presenteren”, zegt Voorintholt bescheiden. “Ik heb eerst gekeken naar een soort best of van vijftig jaar. Uiteindelijk heb ik een programma met gouden hits en nieuwe accenten samengesteld, dat als een rode draad door het hele seizoen loopt.” Er valt voor de dansliefhebbers inderdaad veel te halen. Met de voorstelling Tutti presenteert Introdans twee absolute publieksfavorieten: Cantata van Mauro Bigonzetti en In Memoriam van Sidi Larbi Cherkaoui. Ook het Kerstgala (met geliefde balletten van Jiří Kylián), de familievoorstelling Confetti (met zowel een ode aan Hans van Manen als recentere choreografieën) en de voorstelling Goud en Nieuw (met gekende balletten en nieuwe wegen) spreken tot de verbeelding. Doorgewinterde fans hebben na lange tijd de mogelijkheid om hun favoriete balletten live mee te maken. En nieuwe dansliefhebbers krijgen dankzij de combinatie van gouwe ouwe en veelbelovend nieuw een prachtige gelegenheid om de geschiedenis van Introdans en van dans in de laatste decennia te leren kennen. GEEN WEGWERPKUNST “Mensen hebben mij vaak gevraagd wat mijn favoriete stuk is”, zegt Voorintholt over de program-
Ballet ‘Rave’ uit de familievoorstelling ‘Confetti’ makeuzes. “Ik kan daar echt geen eenduidig antwoord op geven. In Memoriam doet echt iets met je, daarom heb ik het weer helemaal geprogrammeerd. Maar ook Un Ballo van Kylián blijft raken. Eigenlijk verheug ik mij het meest op weer in de zaal zitten met publiek erbij en alles maar binnen laten komen. Het gewoon ondergaan. Dans leeft het meest als hij live opgevoerd wordt. Daarom vind ik het ook zo fijn dat we al die mooie balletten nog een keer kunnen uitvoeren. Ik heb er altijd voor gestreden dat dans geen wegwerpkunst is. Interessante oudere stukken, zoals dat van Kylián en Van Manen, geven je een idee waar de huidige danskunst vandaan komt. Het is mateloos interessant om de historie van de dans te volgen.” De doorlopende link met de dansgeschiedenis is de afgelopen dertig jaar onder leiding van Voorintholt een belangrijke rode draad in de voorstellingen van Introdans geweest. De artistiek directeur, die in seizoen 1982-1983 begon als invaller voor een geblesseerde danser, werd in 1989 gevraagd om een jeugdprogramma op te zetten. “Ik begon met balletten van Kylián en Van Manen, die ik iets had ingekort. Dat leverde veel kritiek op, omdat men zich afvroeg of kinderen wel zaten te wachten op
die oude choreografieën. Mijn antwoord daarop was en is een volmondig ‘ja’. Die choreografieën hadden alles met dagelijkse situaties en emoties te maken, zoals liefde en verdriet. Je moet niet onderschatten hoe dicht kinderen bij hun gevoel staan en hoe herkenbaar deze onderwerpen zijn. Ik ben altijd eigenwijs gebleven en dat heeft zijn vruchten afgeworpen. We begonnen het jeugdprogramma met drie dansers en vorig seizoen voerden we Rave uit met vierentwintig talentvolle jonge dansers.”
NOOIT SAAI Voorintholt is niet verbaasd over het succes van de familievoorstellingen, al zal hij nooit opscheppen over zijn fingerspitzengefühl voor wat van waarde is. De artistiek leider, die in 2023 veertig jaar in dienst is, verheugt zich juist op alle nieuwe ontwikkelingen. Die vertellen dat Introdans niet stilzit en ook na het jubileumseizoen volop aan de toekomst werkt. “Zo worden in 2023 beide dansersensembles samengevoegd tot één groot ensemble. Zo kunnen we straks
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 51
ook groter bezette en spectaculairdere familievoorstellingen maken. Daarnaast kijk ik nog steeds uit naar de mogelijkheid om na de renovatie van het Stadstheater daar onze vaste plek te krijgen. Een dansgezelschap als huisensemble hoort naar mijn idee bij de uitstraling van het Stadstheater. Bovendien maakt het de samenwerking veel directer en de lijnen korter. Het biedt ook mogelijkheden om meer met de andere huisensembles naar buiten te treden en gezamenlijk producties te maken. Mede daarom verheug ik mij op de fase van samenwoning.”
TOEKOMSTMUZIEK En er is nog meer. Aan het eind van het komend seizoen stopt oprichter en algemeen directeur Ton Wiggers. Daarom is per 1 november 2020 Marieke van ‘t Hoff benoemd tot zakelijk directeur. Zij zal samen met Voorintholt vanaf dit seizoen de leiding hebben over Introdans. “Wiggers wordt vijfenzeventig en vindt het mooi geweest. Ik word dit jaar zestig en wil de volgende fase met de nieuwe zakelijk directeur absoluut meemaken. Ik weet niet of ik ook doorga tot mijn vijfenzeventigste, maar ik ben erg honkvast. Daar is een simpele reden voor: het is nooit saai bij Introdans.” Saai zal het ook niet worden. Van ‘t Hoff heeft grootse plannen en zal zich op een dienende manier ook met artistieke zaken bemoeien. Ze wil zich ook intensief bezighouden met de educatieve en maatschappelijke activiteiten van Introdans. “Van alle BIS-dansgezelschappen loopt Introdans voorop
Het ballet ‘Un Ballo’, onderdeel van het ‘Kerstgala’
52 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
als het gaat om het inspelen op maatschappelijke ontwikkelingen”, verklaarde Van ‘t Hoff al op de website van het dansgezelschap. “De wens van Introdans om dat programma nog verder te versterken en deels ook te integreren in het voorstellingsaanbod, betekent voor mij, als zakelijk directeur, een geweldige uitdaging.” Een uitdaging waar Voorintholt volledig in meegaat, want toewijding aan de danskunst en aan het publiek blijven zijn ultieme drijfveren. “Ik denk dat wetenschap en kunst de enige zaken zijn die de wereld verder helpen. Kunst helpt je om anders naar dingen te kijken, brengt je dichter bij je gevoel. En dat idee wordt gedeeld door ons publiek. Elke keer dat we voor publiek konden spelen, waren de kaartjes zo uitverkocht. Mensen hebben kunst nodig. Ze hebben er echt zin in om weer volop naar het theater te gaan, net als wij.”
PROGRAMMA VERVOLG — NOVEMBER & DECEMBER
vr
19
22:00
Subcultuur
Dance
Musis
za
20
20:15
Toneelgroep Oostpool
Girls & Boys
Toneel
Grote zaal
Stadstheater
za
20
20:30
Toneelgroep Oostpool
Baby Crazy
Toneel
Kleine zaal
Stadstheater
za
20
23:00
Watermeloen
Herfstspektakel
Feest
Parkzaal
Musis
zo
21
13:00
De Grote Haay
‘t Zet je schoen concert (4+)
Familie
Grote zaal
Stadstheater
zo
21
15:00
Philharmonie Gelre
Live in Concert
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
wo
24
20:00
orkest de ereprijs
Re-Generation: Personal Cultures
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
wo
24
20:30
DansClick - ntb
DansClick 23
Dans
Kleine zaal
Stadstheater
do
25
20:00
Elisabeth Leonskaja
Pianowerken van Schubert
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
za
25
22:00
FLOW
vr
26
20:15
Introdans
Tutti
Dans
Grote zaal
Stadstheater
vr
26
20:30
Golden Palace
The Great Escape
Fysiek & Beeldend
Kleine zaal
Stadstheater
za
27
20:15
Introdans
Tutti
Dans
Grote zaal
Stadstheater
za
27
20:30
Toneelschuur Producties | Nina Spijkers
Kasimir & Karoline
Toneel
Kleine zaal
Stadstheater
za
27
20:30
Start Entertainment
The Magical Music of Harry Potter
Klassieke Muziek
Parkzaal
Musis
zo
28
11:00
Damask Vocal Quartet
Zondagochtendconcert
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
zo
28
14:30
Het Laagland
2021: Een ruimtereis (4+)
Familie
Kleine zaal
Stadstheater
Dance
Musis
DECEMBER wo
1
20:00
Amsterdam Sinfonietta
Formidable met Thomas Oliemans
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
wo
1
20:15
Brigitte Kaandorp & Jenny Arean
Jenny & Brigitte
Cabaret
Grote zaal
Stadstheater
do
2
20:15
Sanne Wallis de Vries
Kom.
Cabaret
Grote zaal
Stadstheater
do
2
20:30
Karsu
Live in Concert
Wereldmuziek
Parkzaal
Musis
vr
3
20:15
Nicole Beutler
8: Metamorphosis
Dans
Grote zaal
Stadstheater
vr
3
20:30
Edwin Evers Band
Live in Concert
Popmuziek
Parkzaal
Musis
za
4
20:15
Nynke Laverman
Plant
Popmuziek
Grote zaal
Stadstheater
za
4
20:30
Ronnie Flex
Ronnie gaat naar huis
Popmuziek
Parkzaal
Musis
wo
8
20:15
Club Guy&Roni
Freedom
Dans
Grote zaal
Stadstheater
do
9
19:00
Alex Klaassen
Snowponies - Merrie Christmas
Musical & Show
Grote zaal
Stadstheater
do
9
19:30
Pieter Wispelwey
De cellosuites van Bach
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
do
9
21:15
Alex Klaassen
Snowponies - Merrie Christmas
Musical & Show
Grote zaal
Stadstheater
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 53
HARŢ VOOR CULŢUUR — NEŢWERKEN BIJ DE CULŢUURCLUB
DeCultuurclub van Musis & Stadstheater Arnhem is niet zomaar een businessclub: “De gesprekken en discussies blijven niet steken op borrelniveau, ze zijn veel inhoudelijker.” In gesprek met leden Els Koot en Claudine Hermesdorf van De Kempenaer Advocaten. Tekst: Karen Duking Foto’s: Rob Voss, Guido Roncken
V
anaf 2014 is het advocatenkantoor al lid van DeCultuurclub. Het werd benaderd door het ICT-bedrijf Diabolo en het grafische bedrijf Coers & Roest uit Arnhem. Of het lid wilde worden? En daar heeft het nog geen moment spijt van gehad. “Via DeCultuurclub kom je op een informele manier in aanraking met mensen van bedrijven met een hart voor cultuur”, vertelt Claudine Hermesdorf enthousiast. “De voorstellingen die we bezoeken, zijn divers. Maar er zit ieder jaar een uitvoering van Phion, Toneelgroep Oostpool en Introdans in het programma. Je kunt samen met iemand uit je eigen organisatie gaan of iemand van buiten meenemen.”
AVONDVULLEND PROGRAMMA De avonden beginnen met een diner, daarna een concert of voorstelling en het dessert vormt de afsluiting van de avond. Els Koot: “Het is leuk dat er veel wordt ‘gemengd’: je zit telkens weer naast iemand anders. Op die manier leer je elkaar steeds beter kennen. Soms geeft de maker of directeur van Musis & Stadstheater Arnhem vooraf een toelichting of is er achteraf een meet-and-greet met de uitvoerders of regisseur. Een belangrijk aspect is ook dat de voorstellingen en concerten leiden tot gesprekken of discussies, zeker als een voorstelling gaat over een actueel onderwerp.” Op de vraag welke voorstelling hen het meest is bijgebleven, antwoorden Koot en Hermesdorf beiden: Richard III van Shakespeare door Toneelgroep Oostpool onder regie van Joeri Vos en met medewerking van de bekende chef-kok Sjim Hendrix. Hierbij ging het diner op het podium naadloos over in de voorstelling. Het publiek kwam binnen toen de tafelgasten aan het dessert zaten. Hermesdorf: “We kregen spannend
54 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
eten voorgeschoteld dat paste bij de voorstelling, met ingrediënten uit de middeleeuwse keuken.”
NIEUWE ONTDEKKINGEN Soms zijn er ook voorstellingen die minder in de smaak vallen en die zijzelf op voorhand niet zouden hebben bezocht. “Toch is het juist leuk dat je kennismaakt met uitvoeringen waar je zelf niet zo snel voor zou kiezen”, vindt Hermesdorf. Koot vult aan: “Ik ben geneigd uitvoeringen te bezoeken waar ik bekend mee ben en geef niet zo makkelijk geld uit aan iets wat mij onbekend is. Door DeCultuurclub heb ik ervaren dat moderne klassieke muziek en theater veel toegankelijker zijn dan ik dacht.” Het zijn stuk voor stuk fijne avonden, bevestigt haar collega. “DeCultuurclub biedt een leuke manier van netwerken. Je ontmoet elkaar op een hele andere manier. De gesprekken en discussies na de voorstelling zijn vaak inspirerend. Ze blijven niet steken op borrelniveau, ze zijn veel inhoudelijker.” CREATIEVE DENKERS Wat doet een advocatenkantoor als De Kempenaer eigenlijk bij DeCultuurclub? Hermesdorf: “Ons kantoor heeft veel met cultuur. Advocaten moeten ook creatieve denkers zijn. Ze staan open voor cultuur. Je verbinden met de stad Arnhem kan natuurlijk ook in sportverband of door middel van sociaal werk, maar dit past het beste bij ons.” Niet geheel toevallig heeft Koot ook een paar jaar de modeopleiding aan ArtEZ (de kunstacademie in Arnhem, red.) gevolgd. Dat verklaart ook waarom De Kempenaer Advocaten sinds 2008 jaarlijks voor relaties en cliënten een relatiedag organiseert
Els Koot (links) en Claudine Hermesdorf
rondom een cultureel event, zoals een Sonsbeektentoonstel ling, een Modebiënnale, een expositie van de Arnhemse mode tweeling Spijkers en Spijkers in het Museum voor Moderne Kunst Arnhem, een bijeenkomst bij FOCUS Filmtheater en een voorstelling van Cirque de la Liberté in de ASM Haven. En uiteraard ook bij Musis & Stadstheater Arnhem.
OLYMPISCHE ATLETEN Niet alleen Richard III zullen beide dames zich nog lang heugen, maar ook De Ontmoeting NEXT: Performing on demand van Introdans maakte diepe indruk. “Introdans brengt vaak bijzondere projecten, bijvoorbeeld met mensen met een beperking”, vertelt Koot. “De combinatie van dansvoorstellingen in de Kleine Zaal, waarbij het voelt alsof je bij iemand in de huiskamer staat, gevolgd door de Grote Zaal zorgt voor een mooie connectie. Bij De Ontmoeting NEXT betrok Introdans Olympische atleten van TeamNL, een dammer, een bokser, een gehandicapte basketballer en een badmintonspeel ster. De atleten werden door de dansers aangezet om te dansen. Het tot stand brengen van zulke verbindingen, is eigenlijk precies wat wij met DeCultuurclub ook voor ogen hebben: een inspirerend cultureel klimaat creëren in verbin ding met onze stad en regio.” Meer weten of aanmelden? Kijk op www.musisenstadstheater.nl/kom-bij-decultuurclub, bel 026-3720701 of mail DeCultuurclub@musisenstadstheater.nl. Voor meer informatie over De Kempenaer Advocaten kijk je op www.dekempenaer.nl
ER GAAŢ EEN WERELD VOOR JE OPEN Musis & Stadstheater verbindt het publiek met de rijkdom van kunst en cultuur. We presenteren dans, muziek & theater door grote namen en aanstormend talent. Uit verschillende windstreken – regionaal, nationaal en internationaal – zijn er concerten en voorstellingen die je ontroeren en prikkelen. Er gaat een wereld voor je open. GYPSY FESTIVAL ARNHEM Rosenberg, Trio Tzivalo, Joost Zoeteman Kwartet, Wattie Rosenberg, Martin Limberger zo 19 sep | 14:30 LEGACY: LALAH HATHAWAY SINGS DONNY HATHAWAY Metropole Orkest ma 20 sep | 20:30 LIVE IN CONCERT: MUSTAFA SANDAL za 9 okt | 20:30 BREAKIN’ CONVENTION NL TOUR 2021 vr 22 okt | 19:30
OUT OF CHAOS Gravity & Other Myths (AU) wo 3 nov | 20:15 FLAMENCO CRIOLLO Aruán Ortiz Ensemble (Cuba-España) za 13 nov | 20:30
Gypsy festival Arnhem
Out Of Chaos
LIVE IN CONCERT: KARSU do 2 dec | 20:30 HET ZWANENMEER Charkov City Opera & Ballet (UA) do 16 dec | 19:30
Mustafa Sandal
Breakin’ Convention NL Tour 2021
LIVE IN CONCERT: AYNUR di 28 dec | 20:30
MASTERS OF ANATOLIA Taksim Trio di 26 okt | 20:30 Het Zwanenmeer
Lalah Hathaway
Taksim Trio
Flamenco Criollo
PUBLIEKSREACŢIES Enge Buren
“Heel blij dat we weer mochten gaan, heel erg gemist het laatste anderhalf jaar!”
“Geweldige, lachwekkende, heerlijke show. Deze jongens/mannen moeten niet stoppen Zo jammer.”
(Over de heropening in juni)
(Over Enge Buren)
“Tja, met de coronabeperkingen toch geen optimale situatie in de schouwburg. De sfeer is compleet anders met een nog geen half gevulde zaal.” (Over de coronamaatregelen in het Stadstheater)
e ri jze r Lo
s
(Over ‘Zondagochtendconcert’ met Alma Quartet)
Fo to: M
arc
oB
org
gre
Alexei Ogrintchouk
Fo to: D
ve
o ri th M
ou
(Over Dries Verhoeven in het Stadstheater)
“Ochtendprogramma is zeer goed. De muziekstukken waren niet light, maar eisten concentratie. Daar houden wij van. De musici speelden overtuigend.”
Fo to: Stu dio
“Fantastische, confronterende, aangrijpende en op een goede manier ook murw makende installatie, die het ene moment voelt als een mis voor alle migrantenslaven en het volgende ook zelf geestdodend lopendebandwerk wordt.”
Fo to: H
an
sW
ith o
os
“Een schot in de roos. Zoals de inleidster al zei: ‘Een ideaal programma voor een zomeravond.’ Voor velen met mij denk ik het eerste liveconcert sinds tijden. Iets om met voldoening op terug te kijken. En verrassend hoeveel mooier het klinkt dan op een goede stereo-installatie!”
Alma Quartet
(Over ‘Phion speelt Mendelssohn & Dvořák’)
“Gedurfde onderneming, maar voor mijzelf deed Canto als toetsenmuziek naar strijkkwartet vertaald echt af aan de muzikale rijkdom.” (Over ‘Canto Ostinato’ door Matangi Quartet)
Introdans
“Prachtige gevarieerde voorstelling! Het was ook erg leuk om te starten in de Muzenzaal met een superleuke opstelling van tafeltjes en de dansers heel dichtbij en de wandeling naar het Stadstheater.” (Over Introdans, ‘End of Season’)
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 57
OVERAL IN DE SŢAD SAMEN LACHEN — CABAREŢ IN ARNHEM
Grappige anekdotes over verschillende onderwerpen. Scherpe analyses die je aan het denken zetten. Verrassende invalshoeken voor maatschappelijke zaken. Die verfrissende kijk op alledaagse beslommeringen. En bovenal: met buikpijn van het lachen weer naar huis als de voorstelling voorbij is. Cabaret, wie houdt er nou niet van? In de Gelderse hoofdstad werken het Posttheater en Musis & Stadstheater Arnhem intensief samen om dit genre helemaal tot zijn recht te laten komen.
Fo to: S
up
er
Fo
rm
os
aP
ho tog
rap
hy e
nS tud io
Da
ad
Tekst: Marlies van den Langenberg
Andries Tunru staat met zijn voorstelling ‘In Theorie’ in het Posttheater tijdens het Cabaretweekend
58 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
Het Jansen Vaccin is de 32e Oudejaarsvoorstelling van Dolf Jansen
ijd e Sn na an Fo to: H
Soundos El Ahmadi komt met haar nieuwste voorstelling Comeback Kid naar Arnhem
Foto: Scala Photography & Marc Koppen
STADSBREDE PROGRAMMERING Cabaret op deze manier presenteren in één stad, verdeeld over verschillende locaties, vergt een nieuwe aanpak en organisatie. “Je moet buiten de muren van je eigen podium denken”, geeft Roel aan. Een stadsbrede programmering met een divers aanbod, waarin zowel aanstormend talent, gevestigde namen als publiekslievelingen zijn vertegenwoordigd. Dat moet het resultaat zijn van de samenwerking van beide locaties, iets wat alleen een effectieve samenwerking tussen de programmamakers kan bewerkstelligen. Een mooie missie met meerwaarde voor cabaret in Arnhem. Zowel voor de bezoekers als voor de
r
R
oel Coppelmans, directeur van het Posttheater en cabaretprogrammeur voor Stadstheater Arnhem, werkt nauw samen met Ingrid Scheper, programmeur van Stadstheater Arnhem. Zij zijn dan ook trots op hun stadsprogrammering. “Dankzij de bundeling van onze krachten kunnen we een breed spectrum programmeren, van grote namen tot jong talent”, leggen ze uit. Beiden denken vanuit de inhoud van hun programma en niet vanuit een locatie. Daarbij spelen verschillende aspecten een rol, zoals waar de voorstelling over gaat, wie de artiest is en waar de voorstelling het beste tot haar recht komt. Tijdens de programmering wordt hier zorgvuldig naar gekeken. “Als eenheid zijn Musis & Stadstheater Arnhem en het Posttheater veel slagvaardiger”, legt Ingrid uit. Samen ontwikkelen de programmeurs ieder jaar een cabaretprogramma voor Arnhem. Ze stemmen af welke voorstelling bij welk publiek past en of een artiest klaar is voor het grote podium. “Het is essentieel dat artiesten een show geven op een plek die aansluit bij dat moment van hun ontwikkeling”, vervolgt Scheper.
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 59
artiesten. Roel: “We denken veel meer vanuit de bezoeker. Op deze manier kunnen we niet alleen meer diversiteit laten zien, maar zijn we ook nog eens veel klantvriendelijker.” “De voorstelling moet gegeven worden op een plek waar die past, dan kunnen bezoekers er nóg meer van genieten. Daar gaat het om”, vult Ingrid aan. Denken vanuit inhoud en daarbij gebruikmaken van elkaars netwerk draagt ook bij aan het versterken van de beleving van het publiek. Of de bezoeker geniet bij het Posttheater of Stadstheater, is volgens de Stadstheater-programmeur een stuk minder belangrijk. “Door samen het programma te presenteren, kunnen we bezoekers prikkelen met nieuwe voorstellingen en artiesten. We merken dat mensen zich vaker laten verrassen.” De samenwerking biedt ook veel voordelen als het om de organisatie gaat. De programmering is flexibeler en indien nodig kan er met voorstellingen worden geschoven. “Eigenlijk hebben we een soort hybride theater”, zegt Roel met een knipoog. Dat deze manier van werken succesvol is, blijkt wel uit de enorme toename in publiek de laatste jaren.
ark
Fo to: C
M to: Fo
url
ya
nd
Str a
i gh t
Beth & Flo brengen een unieke combinatie van klassieke muziek en cabaret
v id Da
Fo to: R
i ch
ard
Te rb
org
Alex Ploeg
Ali B begon ooit in het Posttheater en staat in november in de grote zaal van het Stadstheater
60 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
JONG TALENT A ANMOEDIGEN Het cabaretgenre biedt zoveel kwaliteit die snel over het hoofd wordt gezien, volgens beide programmeurs. “Veel theaters kijken namelijk naar de inkomsten”, vertelt Roel. “De organisatie wil er zeker van zijn dat alle kaarten worden verkocht.” Kaartverkoop is uiteraard belangrijk, maar die maakt het ook erg lastig om als nieuwkomer een optreden te bemachtigen. Juist daarom is het van belang om nieuwe aanwas support te bieden, vindt zijn collega. “Het is noodzakelijk om te blijven verjongen en verversen. Anders droogt de vijver straks nog op”, vult ze aan. Jong talent aanmoedigen en hen een eerlijke kans geven, hebben beide theaters dan ook hoog in het vaandel staan. Zelfs in het prille begin krijgen jonge artiesten support van het Posttheater. “Fabian Franciscus had bijvoorbeeld nog niet eens een impresario toen hij bij ons aanklopte.” Roel heeft hem daarom gekoppeld aan een geschikte impresario en zorgde voor een try-out in het Posttheater. Inmiddels speelt Franciscus voor volle
“JE MOEŢ BUIŢEN DE MUREN VAN JE E IGEN PODIUM DENKEN” zalen door het hele land. “Ik houd altijd ruimte in de programmering voor jong talent. Mensen die een try-out willen spelen van hun show, krijgen die kans. Het is belangrijk om artiesten de hulp te kunnen bieden die zij op dat moment het beste kunnen gebruiken”, legt Roel verder uit.
VERRASSENDE ONTDEKKINGEN Hoe leuk is het om als cabaretbezoeker een nieuwe artiest te ontdekken? Het is geweldig om verrast te worden door een verfrissende show van een jonge cabaretier. Misschien ben je getuige van het begin van iemands glansrijke carrière. Denk maar eens aan Daniël Arends. Hij staat nu in heel Nederland op grote podia, maar zijn allereerste shows van zijn try-out waren in het Posttheater. Extra mooi dat hij dit jaar weer terugkeert naar Arnhem om op te treden tijdens het Cabaretweekend. Roel kijkt er altijd ontzettend naar uit om oude bekenden te ontvangen. “Het Posttheater is voor veel cabaretiers de plek waar het allemaal is begonnen. Dat blijft iets bijzonders. We merken dat artiesten graag terugkomen en dat is fantastisch om te zien.”
“Leven doe je door te spelen”, zo luidt Daphne Gakes’ devies
anders wanneer je voor een groter publiek optreedt.” Het is niet goed als een cabaretier te snel groeit, want dat kan desastreus zijn voor iemands carrière en dat willen beide programmeurs graag voorkomen. Door hun jarenlange ervaring weten ze inmiddels goed hoe ze een cabaretier vanuit hun rol het beste kunnen begeleiden. “Impresariaten begeleiden en beschermen artiesten. Wij doen dat ook”, sluit Roel af.
ARNHEMS CABARETWEEKEND Het Cabaretweekend van 6 tot en met 9 oktober belooft een kakofonie van humor, sterke teksten, muziek, poëzie en theater te worden. Bezoekers kunnen hun hart ophalen aan alle komische smaken die voorbijkomen.
Foto: Noortje Palmers
GROTE PODIUM Hoe je als jonge, startende cabaretier in het Posttheater doorgroeit naar het grote podium van Musis & Stadstheater Arnhem, hangt volgens Roel van verschillende zaken af. “Natuurlijk wordt dat in eerste instantie bepaald door het publiek. Wanneer een artiest avond aan avond een daverend applaus krijgt van een uitverkocht Posttheater, is hij of zij wellicht klaar voor de volgende stap.” Maar dat is niet het enige aspect. Er komt meer bij kijken dan wervelende shows in kleinere zalen. Volgens de cabaretprogrammeur is het belangrijk om zorgvuldig om te gaan met de ontwikkeling van een artiest. “Dat je succesvol bent in een kleinere zaal, betekent niet dat dit automatisch ook zo is in een grote zaal. De voorstelling moet genoeg body hebben voor het grote publiek.” Het publiek meekrijgen in Ex-geliefden een grote zaal vergt heel wat andere Lander Severins en speeltechnieken, vervolgt hij zijn uitleg. Myrthe van Velden “Je moet bijvoorbeeld een stuk vormen het duo Grof langzamer spreken om verstaanbaar Geschud te blijven. Ook de timing is heel
Daniël Arends speelt twee verschillende stand-upcomedyshows tijdens het Cabaretweekend
Volgens Ingrid gaat het juist om die bundeling van verschillende cabaretvormen. “In korte tijd kun je zoveel ontdekken, zien en beleven. Dat maakt dit evenement superleuk.” Dit jaar is de derde editie van het Cabaretweekend en inmiddels is het een begrip in de stad. Bezoekers genieten van nieuw talent en gevestigde namen. Zo betreden Dolf Jansen en Daniël Arends het podium. Daarnaast zien we ook verschillende jonge prijswinnaars van recente cabaretwedstrijden, zoals Andries Tunru. Roel kijkt enorm uit naar al het aanstormend talent.
Fo to: D
an
iel
Co
he
n
HEERLIJK SAMEN LACHEN ŢOŢ JE KAKEN PIJN DOEN
VOLOP AAN DE BAK Beide programmeurs kunnen niet wachten tot 6 oktober. “In het Posttheater komen de meeste artiesten na afloop van hun show even naar de foyer, een laagdrempelige manier voor zowel bezoekers als artiesten om elkaar te ontmoeten”, vertelt Roel. Hij kijkt het allermeeste uit naar de volle zalen en gezellig drukke foyers. “Vier avonden achterelkaar volop aan de bak. Kom maar op!” Zijn collega-programmeur Ingrid heeft erg veel zin in de shows van Daniël Arends. “Hij speelt maar liefst twee verschillende voorstellingen tijdens het Cabaretweekend. De show van vorig jaar speelt hij nogmaals en het afgelopen jaar heeft hij weer een nieuwe voorstelling geschreven. Dat wordt dubbel genieten.” Roel kijkt uit naar het optreden van Grof Geschud, een veelbelovend jong Belgisch duo. “Grof Geschud stond al een keer eerder in de kleine zaal van het Posttheater en deze kennismaking smaakte naar meer.” Het duo speelt zijn tweede voorstelling tijdens het Arnhems Cabaretweekend. Ook cabaretier Alex Ploeg, bekend van onder andere Clickbait, staat op zijn verlanglijstje. Als het gaat om de ontwikkeling van cabaret en de stadsbrede programmering in Arnhem, kijken Roel en Ingrid uit naar een mooie toekomst. “Wat de volgende stap is? Misschien een festival waarop je naast cabaret ook lekker kunt eten en drinken.” Maar eerst staat het Arnhems Cabaretweekend op de agenda. Heerlijk samen lachen tot je kaken er pijn van doen.
Ju to: Fo
Jasper van Veen won in 2019 de Jury- en Publieksprijs van het Leids Cabaret Festival
“Wie weet ontdek je hier wel de nieuwe Theo Maassen of Erik van Muiswinkel. Dat is als bezoeker natuurlijk geweldig.”
rre Ro mp a
PROGRAMMA POSTTHEATER GROTE ZAAL wo 6 oktober, 20:30 uur
Jasper van Veen – Het dreigt volslagen goed te komen
do 7 oktober, 20:30 uur
Alex Ploeg – Ego (try-out)
vr 8 oktober, 20:30 uur
Soundos – Comeback Kid (try-out)
za 9 oktober, 20:30 uur
Dolf Jansen – Oudejaars 2021: Het Jansen Vaccin (try-out)
POSTTHEATER KLEINE ZAAL wo 6 oktober, 20:30 uur
Beth & Flo – Niet wat je denkt (try-out)
do 7 oktober, 20:30 uur
Andries Tunru – In Theorie (try-out)
vr 8 oktober, 20:30 uur
Daphne Gakes – Ik, Daphne Gakes
za 9 oktober, 20:30 uur
Grof Geschud – Broeden (try-out)
STADSTHEATER GROTE ZAAL do 7 oktober, 19:00 uur
Daniël Arends – Thuis praat ik bijna nooit
do 7 oktober, 21:30 uur
Daniël Arends – God is mijn rechter
vr 8 oktober, 19:00 uur
Daniël Arends – Thuis praat ik bijna nooit
vr 8 oktober, 21:30 uur
Daniël Arends – God is mijn rechter
za 9 oktober, 19:00 uur
Daniël Arends – Thuis praat ik bijna nooit
za 9 oktober, 21:30 uur
Daniël Arends – God is mijn rechter
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 63
EEN ŢOPEVENEMENŢ ORGANISEREN? Musis & Stadstheater is dé toplocatie voor elk denkbaar evenement zoals congressen, bedrijfsfeesten, theatershows en concerten. Laat uw gasten genieten van onze indrukwekkende locatie, in het centrum van Arnhem en toch in het groen.
Neem uw gasten mee naar Musis & Stadstheater Geniet met uw gasten van een feestelijk theaterarrangement en beleef een onvergetelijke avond bij een van onze voorstellingen of concerten. We stellen graag een programma op maat voor u samen. Denk aan: Een eigen ruimte voor ontvangst, pauze en borrel na afloop. Feestelijke ontvangst met bubbels en bites Luxe driegangendiner Borrel met diverse dranken en luxe borrelhapjes Een uniek kijkje achter de schermen Bel ons (026-3720 710) of mail naar evenementen@musisenstadstheater.nl. We denken graag met u mee! Of kijk op onze website voor meer informatie over de mogelijkheden en arrangementen. Wij nodigen u van harte uit voor een locatiebezoek om Musis & Stadstheater live te komen bewonderen.
026-3720 710
evenementen@musisenstadstheater.nl
MUSISENSŢADSŢHEAŢER.NL/ZAKELIJK
PROGRAMMA VERVOLG — DECEMBER
vr
10
15:30
Dennis van Aarssen
Swinging On A Star
Jazz
Grote zaal
Stadstheater
vr
10
20:00
Phion
Kerstconcert met Mahler 6
Klassieke muziek
Parkzaal
Musis
za
11
20:15
Fred van Leer
Leer van Fred LIVE
Musical & Show
Grote zaal
Stadstheater
za
11
20:30
Daniël Boissevain
De Schuldige
Toneel
Kleine zaal
Stadstheater
zo
12
14:30
Arnhem Sinfoniëtta
Live in Concert
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
wo
15
12:30
Animato Kwartet
Lunchconcert: Dutch Classical Talent
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
wo
15
20:15
Jandino Asporaat
Opgefokt
Cabaret
Grote zaal
Stadstheater
wo
15
20:30
Esther Apituley
Beethoven: Lost in Silence
Muziektheater
Kleine zaal
Stadstheater
do
16
19:30
Charkov City Opera & Ballet (UA)
Het Zwanenmeer
Dans
Grote zaal
Stadstheater
do
16
19:30
Nederlands Kamerkoor & Freiburger Weihnachts-Oratorium Barockorchester
Klassieke muziek
Parkzaal
Musis
vr
17
20:15
Veldhuis & Kemper
Hou dat vast
Cabaret
Grote zaal
Stadstheater
vr
17
20:30
Dolly Dots
Dolly Dots | Sisters on Tour
Popmuziek
Parkzaal
Musis
za
18
20:15
Suzan Seegers e.a.
The sound of musicals
Musical & Show
Grote zaal
Stadstheater
za
18
20:30
Snelle
FF tussen ons
Popmuziek
Parkzaal
Musis
zo
19
11:00
Sander Ketels Entertainment
Kerstshow
Show
Grote zaal
Stadstheater
zo
19
13:30
Sander Ketels Entertainment
Kerstshow
Show
Grote zaal
Stadstheater
zo
19
16:00
Sander Ketels Entertainment
Kerstshow
Show
Grote zaal
Stadstheater
di
21
20:00
Kerstconcert
Grootkoor Gelderland o.l.v. Henk Poort
Klassieke muziek
Muzenzaal
Musis
wo
22
20:00
Holland Baroque & London Community Gospel Choir
The Birth of Gospel
Klassieke muziek
Parkzaal
Musis
zo
26
14:00
Phion
Kerstconcert met Mahler 6
Klassieke muziek
Parkzaal
Musis
zo
26
20:15
Introdans
Kerstgala
Dans
Grote zaal
Stadstheater
ma
27
20:15
Introdans
Kerstgala
Dans
Grote zaal
Stadstheater
ma
27
20:30
Crazy Little Things
Queen the Story
Popmuziek
Parkzaal
Musis
di
28
20:15
Introdans
Kerstgala
Dans
Grote zaal
Stadstheater
di
28
20:30
Aynur
Live in Concert
Wereldmuziek
Parkzaal
Musis
wo
29
14:30
De Toneelmakerij
Meisjes pakken de jongens (8+)
Familie
Kleine zaal
Stadstheater
wo
29
20:30
The Stones vs the Beatles
the Battle
Popmuziek
Parkzaal
Musis
vr
31
00:00 FLOW NYE
Dance
Musis
SEPTEMBER - DECEMBER 2021 - LIVE. MOOIER DAN OOIT. 65
COLOFON LIVE. MOOIER DAN OOIT. is een uitgave van Musis & Stadstheater Arnhem en verschijnt drie keer per jaar.
Musis Velperbinnensingel 15 6811 BP Arnhem Stadstheater Velperbinnensingel 10 6811 BP Arnhem REDACTIE Hoofdredactie: Evert Burggrave en Marlon de Wit (Musis & Stadstheater Arnhem), Roos Franssen (BCM Media), Grafische vormgeving: Marjanne Gielen en Angela van Eck (BCM Media) Ontwerp, opmaak en druk: BCM Media MEDEWERKERS Tekst: Rob Aarts, Evert Burggrave, Jessy de Cooker, Karen Duking, Rosalinde Hauwert, Paul Janssen, Ricardo Jupijn, Marlies van den Langenberg, Jesse Laport, Myrthe Meester, Kenne Peters, Simone Sanders, Ingrid Scheper, Masja Schimscheimer, Hans Verbugt, Mark van de Voort en Evalia Zilverschoon Beeld: Sander van der Veen Coverontwerp: Marjanne Gielen MARKETING & PR Afdeling Marketing Musis & Stadstheater Arnhem E: marketing@musisenstadstheater.nl T: 026 3720 721 ADVERTENTIES Media-accountmanager Peter Schrijver T: 040-844 76 44 M: 06-532 11 535 E: peter.schrijver@bcm.nl Sales support Sia Eltink T: 040-844 76 44 E: support@bcm.nl KAARTVERKOOP Voor vragen over onze (online)kaartverkoop helpen wij je graag. Ons Bespreekbureau is bereikbaar via 026-443 73 43 en bespreekbureau@musisenstadstheater.nl DISCLAIMER Van al het gebruikte beeldmateriaal in LIVE. MOOIER DAN OOIT. is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid getracht bron of rechthebbende te achterhalen. De aard van het gebruikte beeldmateriaal brengt evenwel met zich mee dat in sommige gevallen de identiteit en verblijfplaats van rechthebbenden in redelijkheid niet kunnen worden achterhaald. Indien enige (rechts)persoon meent rechten te kunnen doen gelden op de content van onderhavige publicatie, gelieve zich in verbinding te stellen met uitgever c.q. hoofdredactie van LIVE. MOOIER DAN OOIT. COPYRIGHT Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
66 LIVE. MOOIER DAN OOIT. - SEPTEMBER - DECEMBER 2021
ZIEN WE JOU SNEL LIVE?
www.musisenstadstheater.nl