С. Бубенин 'Евпаторийские зори' by Mx12345 Mx12345

Ñò åï à í ÁÓ ÁÅ Í È Í

ÅÂÏÀÒÎÐÈÉÑÊÈÅ ÇÎÐÈ Õóäîæåñòâåííî-äîêóìåíòàëüíàÿ ïîâåñòü â äâóõ ÷àñòÿõ

Êíèãà ïîñâÿùàåòñÿ ïàìÿòè ó÷àñòíèêîâ Ãðàæäàíñêîé âîéíû è ïåðâîïðîõîäöåâ ñòðîèòåëüñòâà ñïðàâåäëèâîãî ñîöèàëüíîãî îáùåñòâà â ãîðîäå Åâïàòîðèè è Åâïàòîðèéñêîì ðàéîíå. Âåëèê è òÿæåë ýòîò ìàðòèðîëîã — ñêîðáíûé ñïèñîê æåðòâ. Èõ èìåíà îñòàëèñü â ïàìÿòè íàçâàíèÿìè óëèö, ñêâåðîâ ãîðîäîâ è ñåë. Îñîáûé ñâåò ðàçóìà îñâåùàåò èõ çàáîòó î çàâòðàøíåì äíå áåç íèõ, î ñóäüáå îáùåãî äåëà, î ñóäüáå Îòå÷åñòâà, çà êîòîðîå îíè áîðîëèñü è îòäàëè ñâîè æèçíè. Евпатория 2010 год

http://evpatoriya-history.info/

ÁÁÊ 63.3(2) Á90 Á90

Áóáåíèí Ñ.Ï. Åâïàòîðèéñêèå çîðè — 2010 —144 ñ.; èë. ISBN 978-966-8757-30-3

Àâòîð îò âñåé äóøè áëàãîäàðèò êîëëåêòèâ ÎÎÎ “Ñàíàòîðèÿ “ÎðåíÊðûì” è åãî ãåíåðàëüíîãî äèðåêòîðà Àíàòîëèÿ Àðèñòîâà çà îêàçàííóþ ïîìîùü â èçäàíèè êíèãè “Åâïàòîðèéñêèå çîðè”. Àâòîð ïðèíîñèò ñåðäå÷íóþ áëàãîäàðíîñòü Àëåêñàíäðó Êðåñëîâó, Àëåêñàíäðó Íåñòåðåíêî, Ãîðþ Êóëèêó, Ãàÿðó Ìóõñèìîâó, Þðèþ Ïðîõàöêîìó, Àíàòîëèþ Ïåêàðíèêîâó, Þðèþ Ñåíÿêèíó, Àðòóðó Ñëþñàðåíêî, Ðîìàíó Òèõîí÷óêó, Ëåîíèäó Ôåäîðóêó è ðàñöåíèâàåò ýòîò áåñêîðûñòíûé âêëàä, êàê ñòðåìëåíèå ñîõðàíèòü ïàìÿòü î ñâîèõ ïðåäêàõ, ñðàæàâøèõñÿ â òîé áðàòîóáèéñòâåííîé âîéíå, êàê ïðåäóïðåæäåíèå áóäóùèì ïîêîëåíèÿì íå ïîäíèìàòü îðóæèå ïðîòèâ áðàòüåâ ñâîèõ ïî ïðîèñõîæäåíèþ, êóëüòóðå è âåðå. Èõ ðàññêàçû î ïðåäêàõ è êîíêðåòíàÿ ïîìîùü â èçäàíèè ýòîé êíèãè óáåäèëè àâòîðà â ñïðàâåäëèâîñòè ñëîâ: íå óáèòü íàðîä, ó êîòîðîãî ñîõðàíèëàñü ïàìÿòü î ïðåäêàõ!

ISBN 978-966-8757-30-3

ÁÁÊ 63.3(2) © Ñ.Ï. Áóáåíèí, 2010

Èñòîðèÿ íå òåðïèò ñóåñëîâüÿ, Òðóäíà åå íàðîäíàÿ òðîïà. Åå ñòðàíèöû, çàëèòûå êðîâüþ, Íåëüçÿ ëþáèòü áåçäóìíîþ ëþáîâüþ. È íå ëþáèòü áåç ïàìÿòè íåëüçÿ. ßðîñëàâ Ñìåëÿêîâ

Ê ×ÈÒÀÒÅËÞ Óâàæàåìûé ÷èòàòåëü! ×àñû èñòîðèè îòñ÷èòûâàþò ñòðåìèòåëüíûé áåã âðåìåíè. Â áóðíîì ïîòîêå æèçíè ïðîõîäÿò ãîäû, äåñÿòèëåòèÿ, ñòîëåòèÿ. Ìèíóëî óæå 90 ëåò ñ òåõ ïîð, êàê íà êðûìñêîé çåìëå ïîãàñ áóøóþùèé ñìåð÷ ðàçðóøèòåëüíîãî ñîöèàëüíîãî òàéôóíà, åñëè ìîæíî òàê ñêàçàòü î Ãðàæäàíñêîé âîéíå, øåäøåé â ïåðèîä ñìåíû îáùåñòâåííûõ ôîðìàöèé. 13 íîÿáðÿ 1920 ãîäà ÷àñòè 46-é ñòðåëêîâîé äèâèçèè îñâîáîäèëè Åâïàòîðèþ îò âðàíãåëåâñêèõ âîéñê. Â ïàìÿòü îá îñâîáîæäåíèè ãîðîäà è îêîí÷àíèè Ãðàæäàíñêîé âîéíû è áûëà îäíà èç óëèö íàçâàíà èìåíåì 13 Íîÿáðÿ. Íîÿáðü 1920 ãîäà ñòàë ïîñëåäíèì ìåñÿöåì Ãðàæäàíñêîé âîéíû â Êðûìó. Â ýòîì ñòðàøíîì óðàãàíå ñâèíöà è ëþäñêîé çëîáû âåëèêèé íàðîä ïåðåæèë ÷óäîâèùíóþ òðàãåäèþ, è íèêòî óæå, íèêàêèå ïðîâèäöû, íèêàêèå òàéíûå àðõèâû íèêîãäà íå îòâåòÿò, ñêîëüêî â áðàòîóáèéñòâåííîé âîéíå íàðîä ïîòåðÿë ñâîèõ ïðåêðàñíûõ ñûíîâåé è äî÷åðåé. Íåò íè íà íåáå, íè íà çåìëå òàêîãî àðøèíà, êîòîðûì ìîæíî áûëî áû èçìåðèòü, ÷òî âåëî èõ íà ñìåðòíûå ðóáåæè. Ïî-ìîåìó, òóò äåéñòâîâàë òîëüêî ïîíÿòíûé çàêîí Âåòõîãî Çàâåòà — ìåñòü: îêî çà îêî, çóá çà çóá. È êîãäà îäíà èç âðàæäóþùèõ ñòîðîí ïðèçûâàëà íà ïîìîùü èíîñòðàííûå ãîñóäàðñòâà, äðóãóþ — ïîäíèìàëà âåðà, íå ñòîëüêî èäåÿ ðåâîëþöèè, ñêîëüêî áèáëåéñêàÿ çàïîâåäü: “Êòî ñ ìå÷îì ê íàì âîéäåò, îò ìå÷à è ïîãèáíåò”. Â ýòè ãîäû ñóäüáà íå ðàç çàáðàñûâàëà â Êðûì íûíå øèðîêî èçâåñòíîãî ïèñàòåëÿ Ìèõàèëà Àôàíàñüåâè÷à Áóëãàêîâà, ïîýòîìó òà áðàòîóáèéñòâåííàÿ âîéíà ãëóáîêî îòðàçèëàñü â åãî êíèãàõ “Áåëàÿ ãâàðäèÿ”, “Äíè Òóðáèíûõ”, “Áåã” è äðóãèõ. È ÷òî áû íè ãîâîðèëè î ïðîòèâîðå÷èâîì âíóòðåííåì ìèðå Ìèõàèëà Áóëãàêîâà, îí áûë è îñòàåòñÿ ïðåæäå âñåãî ïàòðèîòîì âåëèêîé Ðîññèè. Èçâåñòíûé â Ðîññèè â òå ãîäû ýêîíîìèñò è ôèëîñîô Ñåðãåé Íèêîëàåâè÷ Áóëãàêîâ òîæå íå ðàç ïîñåùàë þæíûå ðàéîíû Ðîññèè è âîçìó-

http://evpatoriya-history.info/

ùàëñÿ. Â íîÿáðå 1920 ãîäà Ñåðãåé Íèêîëàåâè÷ Áóëãàêîâ íàïèøåò: “Âåëèêèé ãðåõ ðóññêîãî íàðîäà åñòü áðàòîíåíàâèñòíè÷åñòâî, áîãîïðîòèâíàÿ è çëîáíàÿ ïàðòèéíîñòü, äóõ ðàçäåëåíèÿ è ðàñêîëà, êîòîðûìè îáåññèëåíà è èçíåìîãàåò ðóññêàÿ çåìëÿ... Êàæäûé èùåò òîëüêî ñâîåãî, è çàáûâàåòñÿ îáùàÿ ðîäèíà, íàðîä ðóññêèé, äåðæàâà åãî. Äà áóäåò èçâåðãíóò ñåé ÿä äóõîâíûé: ïóñòü ðóññêèå ëþäè ñòàíóò äðóæíî, êàê îäèí, çà îáùóþ âåðó è çà åäèíîå Îòå÷åñòâî”. Çà ýòè ñëîâà â äåêàáðå 1922 ãîäà Áóëãàêîâ áóäåò âûñëàí èç Ðîññèè. ×òîáû ïðåîäîëåòü òóïèê, íàäî áûëî âûðâàòüñÿ â äðóãîå èçìåðåíèå, íî ýòîãî íå ïðîèçîøëî, êàæäàÿ ñòîðîíà ñòîÿëà íà ñâîèõ óáåæäåíèÿõ. Ëþäè áûëè ðàñêîëîòû ñòðàøíîé òðàãåäèåé — Ãðàæäàíñêîé âîéíîé, êîãäà ëó÷øèå ñèëû Îòå÷åñòâà ïî îáå ñòîðîíû ôðîíòà, ïî-ñâîåìó êàæäûé ïîíèìàë ñìûñë ñâîåãî ñëóæåíèÿ íàðîäó è Îòå÷åñòâó, áîðîëñÿ äðóã ñ äðóãîì, îñëàáëÿë â öåëîì Ðîäèíó. Â ïîâåñòè “Óëèöà 13 Íîÿáðÿ” âçÿòà äîêóìåíòàëüíàÿ êàíâà — æèçíü è áîðüáà ðàáî÷èõ, èíòåëëèãåíöèè, êðåñòüÿí Åâïàòîðèéñêîãî óåçäà è ãîðîäà Åâïàòîðèè Ä.Ë. Êàðàåâà, Â.Ã. Ìàòâååâà, Â.Â. Ãðóáå, Ä.È. Óëüÿíîâà, Í.Ä. Ôðàíòà, È.Ñ. Ôåñåíêî, Ã.Ñ. Áëàùóêà, Ä.Ê. Êóäðè, È.Í. Ïåòðè÷åíêî è äðóãèõ ó÷àñòíèêîâ, ïðîøåäøèõ ÷åðåç ðåàëüíûå ñîáûòèÿ Ãðàæäàíñêîé âîéíû, îõâàòèâøåé ñâîèì ÷åðíûì êðûëîì êðûìñêèå çåìëè â 1917–1920 ãã. Ñåãîäíÿ ìû äîëæíû îñîçíàòü, ÷òî äàëåêî íå âñå äåëàåì, ÷òîáû íå ââåðãíóòüñÿ â íîâîå ñòðàøíîå èñïûòàíèå. Òîëüêî îáùèì îñîçíàíèåì ìû ïîæåì ïîíÿòü, ÷òî íàøà ìíîãîñòðàäàëüíàÿ çåìëÿ íå ìîæåò ñåáå ïîçâîëèòü åùå îäíó ãðàæäàíñêóþ âîéíó. Ìû âñå îòòóäà — èç òåõ äàëåêèõ è òðàãè÷åñêèõ ëåò, èç Ãðàæäàíñêîé. Äàé Áîã ïîìíèòü ýòî äàæå òåì, êòî íå õîòåë áû ïîìíèòü. Ê ñîæàëåíèþ, ñåãîäíÿ ïîëèòèêà áåðåò âåðõ íàä èñòîðè÷åñêîé ïàìÿòüþ. Äóìàþ, ÷òî êîãäà-òî ñëàâÿíñêèå íàðîäû ðàññòàâÿò âñå ïî ñâîèì ìåñòàì. Ñìåðòíû íå òîëüêî ëþäè. Óõîäÿò â íåáûòèå öåëûå ïëàñòû èñòîðèè. Âñå ìîæåò áûòü ïîäåðíóòî êðåïîì çàáâåíèÿ, êðîìå îäíîãî: ðîä ÷åëîâå÷åñêèé, áëóæäàÿ è îøèáàÿñü, âîçðîæäàåòñÿ ê æèçíè, ñïàñàåòñÿ íå æåñòîêîñòüþ, à ëþáîâüþ è ïðîùåíèåì.

ЧАСТЬ I.

ÓËÈÖÀ 13 ÍÎßÁÐß 1. Ïåðåïîëîõ â êîíòððàçâåäêå “Ãðàæäàíñêàÿ âîéíà ó ìíîãèõ èçìåíèëà âçãëÿäû è âûðàáîòàëà îñîáûé òèï îôèöåðà, êîòîðûé ìîã çàðîäèòüñÿ òîëüêî â òàêîå âðåìÿ, êîãäà âñå ÷åëîâå÷åñêîå èñ÷åçàåò è âûïëûâàþò íà ïîâåðõíîñòü òîëüêî çâåðèíûå èíñòèíêòû, è îáå âðàæäóþùèå ñòîðîíû ñîïåðíè÷àþò îäíà ïåðåä äðóãîé â æåñòîêîñòè...” (Ï.È. Êóçíåöîâ “Âîñïîìèíàíèÿ”, ÃÀÐÔ, ô. 5881, îï.2, ä.432, ë.39).

Åâïàòîðèéñêàÿ êîíòððàçâåäêà, íå îáíàðóæèâ ñõîäêó áîëüøåâèêîâ â Ïóøêèíñêîé àóäèòîðèè (íûíå êëóá èì. ×åðíûøåâñêîãî), ñëîâíî âçáåñèëèñü. Àãåíòû õâàòàëè âñåõ, êòî õîòü ñêîëüêî-íèáóäü âûçûâàë ïîäîçðåíèå èëè íà êîãî áûë äîíîñ ðàíüøå. È äàæå åñëè óëèê íå îêàçûâàëîñü, èõ ïðèäóìûâàëè. — Äàëüøå, äàëüøå, — òîðîïèë ïîëêîâíèê Êàëàøíèêîâ. — Òåáÿ, ÷òî, â ÿçûê ðàíèëî èëè îò ñòðàõà ïðîãëîòèë åãî? Ïåðåä íèì ñòîÿë, åäâà äåðæàñü íà íîãàõ, äàâíî íå áðèòûé ìóæ÷èíà ëåò ñîðîêà â èçðÿäíî ïîìÿòîì ïèäæàêå, â ãðÿçíîé ðóáàøêå. — Ðàäè Õðèñòà, äàéòå çàêóðèòü! — õðèïåë îí, îáëèçûâàÿ ñóõèå ãóáû. Íà õîëåíîì ëèöå ðàçëèëàñü áëåäíîñòü, ïîä ãëàçàìè ñèíèå êðóãè. Êàëàøíèêîâ ïîäîøåë ê ñòîëó, êèíóë ïà÷êó ïàïèðîñ. — Çàêóðèâàé. Íó, òàê, ñ êàêîé öåëüþ è ñ êåì åçäèë â Ñèìôåðîïîëü? 5

http://evpatoriya-history.info/

— Äà ÿ óæå âñå ðàññêàçàë, êðåñò ñâÿòîé, — îí äâàæäû ïåðåêðåñòèëñÿ. — Èøü òû, êðåñò ñâÿòîé âñïîìíèë. Âû âñå, áîëüøåâèêè, â Áîãà íå âåðèòå è íå ïðèçíàåòå åãî. — Äà êàêîé ÿ áîëüøåâèê?! Ñïðîñèòå ó Ëÿáóõà, îí ó âàñ ñëóæèò, ìû â åâïàòîðèéñêîé ãèìíàçèè ñ íèì ó÷èëèñü. Äîìîâëàäåëåö ÿ. À ê ýòèì èäåéíûì, ÷òî â àìáàðå, íà ñòàíöèè Ñàðàáóç ïîäñåë. Âñå ÿ ñêàçàë... — Êòî åùå, êðîìå òåáÿ è ýòèõ ïÿòåðûõ, åõàë â âàãîíå? — Óæå ãîâîðèë, íå çíàþ íèêîãî, â Ñàêàõ âûñêî÷èëè òðîå, à êòî îíè — íå çíàþ. Íàçûâàëè ýòèõ ïÿòåðûõ òîâàðèùàìè, ãîâîðèëè, ÷òî Âðåìåííîìó ïðàâèòåëüñòâó ñêîðî êàþê... Ãîâîðèëè, ñ âîéíîé ïîðà êîí÷àòü, ÷òî ñðåäè ñîëäàò íàäî ðàáîòó ðàçâåðíóòü... Êëÿíóñü äåòüìè, áîëüøå íè÷åãî íå ñëûøàë! Â êàáèíåò âîøåë ïëîòíûé, íåìîëîäîé óæå ìóæ÷èíà, íàãîëî áðèòûé, øèðîêîñêóëûé, ñ ãëàçàìè íàâûêàòå. — Òåáå ÷åãî, Áåëîóñîâ?! — ðàçäðàæåííî ñïðîñèë Êàëàøíèêîâ. (Íà ñîâåñòè Áåëîóñîâà, â ãîäû îêêóïàöèè ãîðîäà íåìåöêèìè è ðóìûíñêèìè çàâîåâàòåëÿìè â 1941-àïðåëå 1944 ã., íå îäíà çàãóáëåíà ÷åëîâå÷åñêàÿ äóøà). — Ïðîñòî òàê. Ìîæåò, ïîìî÷ü â ÷åì... Ïîëêîâíèê îñòàíîâèëñÿ ó îêíà, ãëóáîêî çàòÿíóëñÿ ïàïèðîñíûì äûìîì. — Ëàäíî, Äåðþãèí. Òû òóò áîëòàåøü ìíîãî. Òîëüêî, æàëêî, çíàåøü ìàëî. À òî áû âûäàë âñåõ. Òàê? — Âèäèò Áîã, ðàññêàçàë áû, êàê íà äóõó! — Ìåíÿ âîò ÷òî èíòåðåñóåò. Ïî÷åìó íèêòî èç íèõ íå ñêàçàë î òåáå ïëîõîãî ñëîâà, äàæå íàìåêà íà ðåâîëþöèîííóþ ðàáîòó? Ó íàñ, ñàì çíàåøü, ñ áîëüøåâèêàìè íå öåðåìîíÿòñÿ. À âîò òû ïðîäàë ñâîèõ. Íå âûäåðæàë. Îíè, ÷òî, ìåíüøå òåáÿ õîòÿò æèòü? — Íå ñâîè îíè ìíå, ÿ ñîöèàë-äåìîêðàò, ýòî âàì è Ëÿáóõ ïîäòâåðäèò. — Hå þëè! Îòâå÷àé. 6

— Æèòü âñåì õî÷åòñÿ, ÷åãî òàì... — Òîãäà ïî÷åìó îíè ìîë÷àò?.. — Ïîòîìó ÷òî ôàíàòèêè. Èäåÿ — ãëàâíîå äëÿ íèõ. Îíè çà ñâîþ èäåþ õîòü â îãîíü, õîòü íà ïëàõó! — À òû, ñîöèàë-äåìîêðàò, èäåè íå èìååøü? — Âèäèòå ëè, ãîñïîäèí ïîëêîâíèê, íàøè èäåè êàê áû áîëåå çåìíûå, áëèçêèå îáðàçîâàííûì ëþäÿì. Ìû îòðèöàåì ïðîëåòàðñêóþ ðåâîëþöèþ è äèêòàòóðó ïðîëåòàðèàòà. Âîøåë àãåíò êîíòððàçâåäêè Ëÿáóõ. Õóäîå ñìîðùåííîå ëèöî ñ ìàëåíüêèìè ñ ïðèùóðîì ãëàçàìè. — Ìû òóò î âåðå ãîâîðèì, î òîì, êòî âî ÷òî âåðèò, êàêèå óáåæäåíèÿ èìååò. Ïîñëóøàé, — îáðàòèëñÿ Êàëàøíèêîâ ê Ëÿáóõó. — À ïî÷åìó òû íå íà èõ ïëàòôîðìå?— ñíîâà îáåðíóëñÿ ïîëêîâíèê. — Ïî÷åìó? — Äåðþãèí ïåðåñòóïèë ñ íîãè íà íîãó. — ß æèòü õî÷ó, à íå íà ñìåðòü èäòè. Ìíå æèçíü íóæíà ñåé÷àñ, ñåãîäíÿ. Ïëåâàòü ìíå íà ïîòîìêîâ. Ïîëêîâíèê âíèìàòåëüíî ñëóøàë Äåðþãèíà. Îí èñêàë îáúÿñíåíèÿ åãî ïðåäàòåëüñòâó è íàõîäèë. Äà, æèòü... ×òî çíà÷àò âûñîêèå èäåè äëÿ íåãî, çíàòîêà ñëåäñòâåííîãî è ñûñêíîãî äåëà, æàíäàðìà öàðèçìà, îñîáî îòëè÷èâøåãîñÿ æåñòîêîñòüþ ïðè ïîäàâëåíèè ðàáî÷èõ âîëíåíèé â Ìîñêâå 1905– 1907 ãîäîâ. À êîãäà ðóõíóë öàðñêèé òðîí, îí, ïîëêîâíèê Êàëàøíèêîâ, ñïàñàÿ ñâîþ øêóðó, áåæàë íà þã, ïîñåëèëñÿ â Åâïàòîðèè, íàäåÿñü, ÷òî çäåñü åãî íèêòî íå çíàåò. Èäåè? Ïóñòîé çâóê. Ñåé÷àñ çà âñå èäåè áåëîãî äâèæåíèÿ è ëîìàíîãî ãðîøà íå ïîëó÷èøü. Ïðàâäà, çà ãðàíèöåé åùå âåðÿò, äàþò îðóæèå, äåíüãè. Æèòü — ãëàâíîå. À ëþäè, êîòîðûå òîìÿòñÿ â ñêëàäñêîì ïîìåùåíèè óæå êîòîðûé äåíü, ïîä ïûòêàìè íà äîïðîñàõ ìîë÷àëè, êàê êàìíè. Çíà÷èò, åñòü íå÷òî òàêîå, ÷òî åìó, öàðñêîìó ïîëêîâíèêó, íåäîñòóïíî? Ýòî îñêîðáëÿëî è âûçûâàëî ÿðîñòíóþ çëîáó è íåíàâèñòü ê áîëüøåâèêàì. — Ëÿáóõ, òû çíàåøü Äåðþãèíà? 7

http://evpatoriya-history.info/

Êàê æå Ãðèãîðèþ íå çíàòü Äåðþãèíà! Òðè ãîäà íàçàä ïðÿìî èç ñîáîðà Äåðþãèí óâåë åãî íåâåñòó. Â òîò âå÷åð â äîìå Ëÿáóõà äîëæíà áûëà ãðåìåòü ìóçûêà, à îíà ãðåìåëà â äîìå Äåðþãèíà, ãîñòè âåñåëî ïðàçäíîâàëè ñâàäüáó. Ëÿáóõ ìðà÷íî ñèäåë â ðåñòîðàíå ãîñòèíèöû “Áîðèâàæ”, îáäóìûâàë ïëàí ìåñòè... Òåïåðü âîò âûïàë ñ÷àñòëèâûé ñëó÷àé. — Íå èìåþ ÷åñòè çíàòü áîëüøåâèñòñêóþ ñâîëî÷ü! — À òû ïîøåë áû íà âèñåëèöó, êàê ìàðêñèñò-áîëüøåâèê? — Ýòî... çà÷åì? — íå íà øóòêó èñïóãàëñÿ Ëÿáóõ. — Hå äðîæè. Åñòü ó òåáÿ èäåÿ, íó ÷òî-íèáóäü, ðàäè ÷åãî òû ïîøåë áû íà ñìåðòü? Ëÿáóõ çàäóìàëñÿ, ó íåãî äðîæàëè ðóêè, ïîäëàìûâàëèñü íîãè. Æàëîáíî ïðîëåïåòàë: — Ìîæåòü áûòü, çà öàðÿ? — Öàðÿ-òî óæå íåò. À íà äðóãîå ó òåáÿ ìîçãè íå ñðàáàòûâàþò? — ñïðîñèë Êàëàøíèêîâ. — Òåïåðü — íèêàê íåò, ãîñïîäèí ïîëêîâíèê! — Âîí îòñþäà! Áûäëî áåçìîçãëîå... — ïåðåâåë âçãëÿä íà àãåíòà: — Íó, à òû, Áåëîóñîâ? Àãåíò íå âûäåðæàë âçãëÿäà ïîëêîâíèêà — îòÿæåëåâøåãî, ñòðàøíîãî. Êîãäà îí òàê ãëÿäèò, ëó÷øå íå ðàçäóìûâàòü. — Òàê òî÷íî, âàøå áëàãîðîäèå. Çà áàòþøêó öàðÿ! — ïîäñêî÷èë îí. — Öàðü, áîã íà çåìëå, åñòü è áóäåò! Âðàêè, ÷òî åãî... — Âîò, — ïîäíÿë ïàëåö Êàëàøíèêîâ, ïîñìîòðåâ íà ïðèòèõøåãî Äåðþãèíà.— Âîò êàê íàäî ñëóæèòü Îòå÷åñòâó! — îí íàëèë âîäêè â ñòàêàí è ïîäàë àãåíòó. Òîò âûïèë çàëïîì âîäêó, âûïÿòèë òîëñòûå ãóáû, ïîíþõàë ðóêàâ êèòåëÿ, ñïðîñèë: — Ñûãðàòü êîìàðèíñêîãî? Ýòîìó ñîöèàëèñòèêó... Ïîëêîâíèê ïðîìîë÷àë. Áåëîóñîâ ðàçìàõíóëñÿ è ñ ñèëîé óäàðèë â ãðóäü Äåðþãèíà, òîò íå îæèäàë óäàðà, îòëåòåë â óãîë, óäàðèëñÿ çàòûëêîì 8

î ñòåíó, îñåë è çàñó÷èë íîãàìè, êàê êîìàð êðûëüÿìè çàìàõàë — ýòî è íàçûâàëîñü “ñûãðàòü êîìàðèíñêîãî”. — Óáåðè åãî áûñòðåå, ÷òîáû íèêòî ïîñòîðîííèé íå âèäåë. Òðóï âûâîëîêëè â êîðèäîð. — Ñîëäàòà äîïðîñèòå áåç ìåíÿ, — ñêàçàë Êàëàøíèêîâ âîøåäøåìó ïîðó÷èêó Ðóñàíîâó.— Ïóñòèòå ñëóõ, ÷òî, ìîë, áîëüøåâèêè óáèëè ñîöèàëèñòà, ïî ïüÿíîé ëàâî÷êå.

2. Ïðîçðåíèå Äàíèëû Êóäðè Íå óñïåë Äàíèëà Êóäðÿ ïåðåøàãíóòü ïîðîã êàáèíåòà, êàê Ëÿáóõ âûõâàòèë èç åãî ðóê òîùèé âåùåâîé ìåøîê è âûñûïàë âñå ñîäåðæèìîå íà ñòîë. — Äåçåðòèð?! — ñïðîñèë ïîðó÷èê. — Íèêàê íåò, âàøå áëàãîðîäèå! — ñïîêîéíî îòâåòèë Êóäðÿ. — Ïîñëå ðàíåíèÿ èìåë îòïóñê. Òåïåðü âîçâðàùàþñü îáðàòíî â ïîëê. Âîò äîêóìåíòû. — Ïî÷åìó çàäåðæàí? — Íå ìîãó çíàòü. Â÷åðà íà âîêçàëå Молодой казак Данила çàäåðæàë âîí òîò, — Êóäðÿ ïîêàçàë íà Кудря перешел на сторону евпаторийских большевиков Ëÿáóõà. в 1918 г. Первый — Âåäü ïðèêàçàíî áûëî âñåõ ïîäîорганизатор колхоза в çðèòåëüíûõ çàäåðæèâàòü, — ðàçâåë ðóЧерноморском районе. Погиб в годы Великой êàìè Ëÿáóõ. Отечественной войны. — Â ÷åì åãî ïîäîçðåâàåøü? — óñòàПохоронен в братской могиле в Крыму, д. Кудрино âèëñÿ íà àãåíòà Ðóñàíîâ. — Îí ñ òåìè, èç îäíîãî âàãîíà... — Õîðîøî, — ñêàçàë ïîðó÷èê, âîçâðàùàÿ äîêóìåíòû Êóäðå. — Çàâòðà ïîëêîâíèê ðàçáåðåòñÿ. Îòâåäèòå åãî â àìáàð. Äà ñìîòðèòå ìíå, áåç ôîêóñîâ. Øëè ïîñëåäíèå äíè îêòÿáðÿ 1917 ãîäà. Ñòîÿëà íåíàñòíàÿ ïîãîäà, íà íåáå ãðîìîçäèëèñü ÷åðíûå òó÷è, êàçàëîñü, ñòîèò äóíóòü âåòåðêó, è ëèâåíü íàêðîåò óëèöû, äîìà, äâîðû. Ïðà9

http://evpatoriya-history.info/

ïîðùèê Âàëüêåâè÷ ñïåøèë íà àýðîäðîì, êîãäà ïîâñòðå÷àëàñü ãðóïïà ëþäåé, êîíâîèðóåìàÿ ñîëäàòàìè, ëèöî îäíîãî èç àðåñòîâàííûõ, âûñîêîãî áëîíäèíà, íåâîëüíî ïðèêîâàëî âçãëÿä. ßñíûå ãëàçà, îáâåäåííûå ñèíèìè êðóãàìè, âçãëÿíóëè íà ïðàïîðùèêà ñ íåíàâèñòüþ, è ëèöî ìãíîâåííî èçìåíèëîñü, áóäòî òåíü íàáåæàëà íà íåãî. Ñîëäàò ñ òîíêèìè óñàìè, êîíâîéíûé, ïîðàâíÿëñÿ ñ ïðàïîðùèêîì, ñêàçàë, óêàçûâàÿ êîíöîì øòûêà: — Âàæíûå ïòèöû. Áîëüøåâèêè... Âàëüêåâè÷ó çàïîìíèëèñü íåíàâèäÿùèå ãëàçà áëîíäèíà. «Êàêàÿ ñèëà çàñòàâèëà èõ, çäîðîâûõ, ñèëüíûõ, èäòè íà ñìåðòü, íå ïðåêëîíÿÿ ãîëîâû, ãîðäî, ñ ïðåçðåíèåì ãëÿäÿ â ëèöî ïàëà÷ó? Íàâåðíîå, òàê æå øëè íà êàçíü áåññòðàøíûå êîììóíàðû ôðàíöóçñêîé ðåâîëþöèè...» — ðàçìûøëÿë Ãðèãîðèé, ïîäõîäÿ ê àýðîäðîìó. — ×òî ãîëîâó ïîâåñèë? — ñïðîñèë Âàñèëèé Ìàòâååâ, òîæå ñïåøèâøèé íà àýðîäðîì. — Äà òàê,— íåîïðåäåëåííî îòâåòèë Âàëüêåâè÷.— Âèäåë, êàê ïÿòåðûõ çàäåðæàííûõ âåëè. — Ñìîòðåòü — çíà÷èò áûòü ñîó÷àñòíèêîì ïðåñòóïëåíèÿ,— íåãðîìêî ñêàçàë Ìàòâååâ. — Íàäî ïîìî÷ü ðåáÿòàì. — À êàê? — Ïîäóìàé. Â îêòÿáðå ñóìåðêè ñãóùàþòñÿ áûñòðî. Âàëüêåâè÷ âûøåë íà óëèöó. Êàêàÿ-òî íåâåäîìàÿ ñèëà âëåêëà åãî íà îêðàèíó ãîðîäà... — Ñòîé, êòî èäåò?! — îêëèêíóë ÷àñîâîé. — Ïðàïîðùèê Âàëüêåâè÷, — îòîçâàëñÿ Ãðèãîðèé è âûòàùèë èç êàðìàíà ïåðâóþ ïîïàâøóþñÿ ïîä ðóêó áóìàæêó. ×àñîâîé, î÷åâèäíî, ðåøèë, ÷òî ó ïðàïîðùèêà ïðîïóñê îò íà÷àëüíèêà êàðàóëà. Íà âñÿêèé ñëó÷àé ñêàçàë: — Ïóñêàòü íå âåëåíî, âàøå áëàãîðîäèå. — À ÿ íå ïîéäó â àìáàð,— ñïîêîéíî îòâåòèë Âàëüêåâè÷.— Ó ìåíÿ åñòü çàäàíèå ïîäñëóøàòü, î ÷åì ãîâîðÿò áîëüøåâèêè. ×àñîâîé ñäåëàë øàã â ñòîðîíó, ïðîïóñêàÿ ïðàïîðùèêà. 10

— Îñòàâàéòåñü âîçëå äâåðè è ñìîòðèòå â îáà, — ñêàçàë îí ÷àñîâîìó, îáîéäÿ ïîñòðîéêó, ïðèíèê óõîì ê ñûðûì êàìíÿì ðàêóøå÷íèêà. Ñåðäöå áèëîñü òàê, ÷òî îí íå ñëûøàë íè÷åãî, êðîìå ýòèõ ÷àñòûõ óäàðîâ... Ïîòîì ñòàë ðàçëè÷àòü ïðèãëóøåííûå ãîëîñà: — Ìàðèíóþò, ãàäû... Íå çà ñåáÿ ñòðàøíî — æåíó è äåòåé æàëêî. Óçíàåò î ìîåì àðåñòå Øëåé, âûáðîñèò èç êâàðòèðû, êàê ùåíÿò áåçäîìíûõ. Îõ, è ñòåðâà ñòàëà íåìêà! Â ýòîì ãîäó âòîðîé ðàç ïîäíÿëà öåíó íà êâàðòèðó. — Íå ïå÷àëüñÿ, Êîëÿí, íå îäèí òû áåäñòâóåøü. Âîí ñêîëüêî èõ, òîëñòîñóìîâ, ïîíàåõàëî, ñëåòåëèñü, êàê âîðîíüå. Íàñòóïèëî ìîë÷àíèå. Çàòåì ïîñëûøàëñÿ ãîëîñ ÷èñòûé è òâåðäûé: — Ïåðâîå óñëîâèå — íå ïàäàòü äóõîì. Åñëè ñëîìëåí äóõ, òàê è çíàéòå — ïðîïàë ÷åëîâåê. Êàê ãîâîðèòñÿ, óòðî âå÷åðà ìóäðåíåå. Óëèê ïðîòèâ íàñ ó íèõ íåò. — Êàê áû óòðîì òîãî... íå êîêíóëè, — çàìåòèë êòî-òî. — Èñïóãàëñÿ, Äàíèëà? — Íåò, íå áîþñü. Æàëêî òîëüêî ïîãèáàòü áåñöåëüíî. — Ðàíî ãîâîðèòü î ñìåðòè, — âñòóïèë â ðàçãîâîð èõ òîâàðèù.— Åùå ïîâîþåì. Åùå ïîáûâàåøü ó ñåáÿ â ßðûëãà÷å. È æèçíü ñäåëàåì òàêóþ, ÷òî è âî ñíå íå âèäåë!.. Ïðåâðàòèòñÿ òâîé çàõîëóñòíûé, äèêèé ßðûëãà÷ â çîëîòîé ñàä. Êóëàêîâìèðîåäîâ, óðÿäíèêîâ äà æàíäàðìîâ ïðîãîíèòå. Õîçÿéñòâî áóäåòå ñîîáùà âåñòè. Òîëüêî è ñàìîìó íàäî êî âñåìó ýòîìó ðóêè ïðèëîæèòü... — À ïðàâèëüíî ëè ãîâîðèò ïîðó÷èê èç ðàçâåäêè, ÷òî âû áîëüøåâèêè? — Íó, ÷òî æ, ïóñòü òàê ñ÷èòàåò. — Ñ Ëåíèíûì çàîäíî, çíà÷èò? — Âûõîäèò, ÷òî çàîäíî. — Íàø ðîòíûé ãîâîðèë, ÷òî Ëåíèí íåìåöêèé øïèîí, ÷òî îí ñìóùàåò íàðîä, ÷òîáû Ðîññèþ íåìöàì îòäàòü. — Ëîæü âñå ýòî, Äàíèëà. Ñêàæè, òåáå íðàâèòñÿ âîåâàòü? — Ñïðîñèë òîæå. 11

http://evpatoriya-history.info/

— Òàê âîò, áîëüøåâèêè è Ëåíèí òðåáóþò ïðåêðàòèòü âîéíó, à ãåíåðàëû è ìèíèñòðû õîòÿò ïðîäîëæàòü âîéíó. ×åãî æå òû ñ ÷óæîãî ãîëîñà ïîåøü? Ðàçáåðèñü ñíà÷àëà, ñîëäàò. — ß ïîíèìàþ: âîéíà, óðÿäíèê, ïîìåùèê — ýòî çëî êðåñòüÿíñêîå. À êàê æå áåç öàðÿ? — Íå âîëíóéñÿ, Êóäðÿ, õóæå íå áóäåò. Ìû-òî áåç öàðÿ ïðîæèâåì. Âîò êàê îí áåç íàñ îáîéäåòñÿ? Ïîñëûøàëñÿ ñìåõ. Äà, ýòè ëþäè, ñòîÿâøèå íà êðàþ ìîãèëû, áûëè òàê íåñãèáàåìî ñèëüíû, ÷òî ìîãëè ñìåÿòüñÿ! Äðîæü îõâàòèëà Âàëüêåâè÷à ïðè ìûñëè, ÷òî, ìîæåò áûòü, ñåãîäíÿ íà ðàññâåòå âûâåäóò èõ â ñòåïü, êàê âûâîäèëè óæå ìíîãèõ. Åìó íåñòåðïèìî çàõîòåëîñü ñåé÷àñ æå, íåìåäëåííî îáîäðèòü èõ, óâåðèòü, ÷òî ñóäüáà èõ ìîæåò èçìåíèòüñÿ ê ëó÷øåìó. Íåâåðîÿòíàÿ ìûñëü ìåëüêíóëà, êàê âñïûøêà ìîëíèè: ïîìî÷ü èì áåæàòü! Íî êàê? Îò íåëîâêîãî äâèæåíèÿ ïîä åãî íîãîé õðóñòíóëà âåòêà. Ãîëîñà â àìáàðå òîò÷àñ óìîëêëè. Âàëüêåâè÷ ïðåäñòàâèë, êàê íàñòîðîæåííî ïðèñëóøèâàþòñÿ ñåé÷àñ ýòè ïÿòåðî ìóæ÷èí. È, ïî÷òè íå âëàäåÿ ñîáîé, ïðèæàâøèñü ãóáàìè ê ðàñùåëèíå â ñòåíå, çàøåïòàë: — Òîâàðèùè, âû ñëûøèòå ìåíÿ? Ýòî íåïðèâû÷íîå ñëîâî ñåé÷àñ ïðîçâó÷àëî äëÿ Ãðèãîðèÿ íåîæèäàííîé ìóçûêîé, ïðèäàâøåé åìó åùå áîëüøå îòâàãè è ðåøèòåëüíîñòè. — Òû êòî? — îñòîðîæíî ñïðîñèë Ôðàíò. Ðàçäàëñÿ ïðåäîñòåðåãàþùèé ãîëîñ Áëàùóêà: — Ñïîêîéíåå, òîâàðèùè, ýòî ìîæåò áûòü ïðîâîêàöèåé. — Íåò, íåò, íå ïðîâîêàöèÿ, — òîðîïëèâî ïðèíÿëñÿ óâåðÿòü Âàëüêåâè÷. — Òîëüêî ãîâîðèòå ïîòèøå, ìîãóò óñëûøàòü. — Òû íàø? — ñïðîñèë Ôðàíò. — Íåò, ÿ ïðàïîðùèê, ñëóæó â àðòèëëåðèéñêîì äèâèçèîíå ïðè àýðîäðîìå. Íî âåðüòå ìíå, ÿ î âàñ ñîîáùó Ìàòâååâó... Ïîñëûøàëèñü øàãè ÷àñîâîãî, âåðîÿòíî, ïðîøëî ìíîãî âðåìåíè. Ïîñëåäíèé ðàç ïðèíèêíóâ ãóáàìè ê øåðøàâîìó ðàêóøå÷íèêó, îí ïîñïåøèë øåïíóòü: 12

— Òîâàðèùè! Âû ñëûøèòå ìåíÿ? ß óòðîì áóäó íà àýðîäðîìå è âñå ðàññêàæó Ìàòâååâó. — Ìû ñëûøèì, — íåãðîìêî îòâåòèë Ôðàíò.— Íî åñëè âû äåéñòâèòåëüíî õîòèòå íàì ïîìîùü, ïîñòàðàéòåñü íà âõîäíîé äâåðè Ïóøêèíñêîé àóäèòîðèè ïîâåñèòü îáúÿâëåíèå î íàøåì ìåñòîíàõîæäåíèÿ. Ñäåëàéòå ýòî äî âîñõîäà ñîëíöà. Ïîíÿëè? Âàëüêåâè÷ íå óñïåë îòâåòèòü, èç-çà óãëà ïîêàçàëñÿ ÷àñîâîé, çà íèì íåÿñíûìè òåíÿìè øëè åùå äâîå. Ãðèãîðèé îòñòóïèë çà óãîë àìáàðà, çàìåð, íàùóïûâàÿ â êàðìàíå òåïëóþ ðó÷êó áðàóíèíãà. Åñëè ýòî ïðèøëè çà àðåñòîâàííûìè, ÷òîáû âåñòè èõ íà ðàññòðåë, — áóäü ÷òî áóäåò: “Ïåðåáüþ êîíâîéíûõ, è ïóñòü èùóò âåòðà â ïîëå...” — Íó, áûâàé, Ôåäîòû÷! — ðàçäàëñÿ íåòîðîïëèâûé ãîëîñ. — Ñïàñèáî çà òàáà÷îê! Ñîëäàòû ïðîøëè. ×àñîâîé ïîòîïòàëñÿ, íàâåðíî, óäèâëÿÿñü, êóäà ïðàïîðùèê ìîã çàïðîïàñòèòüñÿ, è øàãè åãî ñòàëè ïðèáëèæàòüñÿ. Âàëüêåâè÷ áûñòðî ñâåðíóë çà äðóãîé óãîë àìáàðà è, ñòóïàÿ íåñëûøíî, ñêðûëñÿ çà äåðåâüÿìè. Íà óëèöå Ìîðîçîâñêîé âñòðåòèë èçâîç÷èêà. Çà íåñêîëüêî ìèíóò äîáðàëñÿ äî Ïóøêèíñêîé àóäèòîðèè. Èç îêíà ãèìíàçèè ïàäàë òóñêëûé ñâåò. Âàëüêåâè÷ äîñòàë ÷èñòûé ëèñò áóìàãè è íàïèñàë: “Ïÿòåðî àðåñòîâàííûõ íàõîäÿòñÿ â êðàéíåì àìáàðå çà êàçàðìîé ýñêàäðîíöåâ”. Âåðíóâøèñü äîìîé, Ãðèãîðèé ïî÷óâñòâîâàë ñåáÿ ñîâåðøåííî ðàçáèòûì. “×òî äåëàòü? — ñòó÷àëî â âèñêàõ. — Ïðîèçâåñòè ïîäêîï ïîä àìáàð è óñòðîèòü ïîáåã? Íå óñïåòü... Ðàññêàçàòü âñå îðóæåéíîìó ìàñòåðó Âàñèëèþ Ìàòâååâó? Êàæåòñÿ, ó íèõ åñòü êàêàÿ-òî ñåðüåçíàÿ îðãàíèçàöèÿ, êîòîðîé äàæå Âûãðàí ïîáàèâàåòñÿ! Íàäî ê Ìàòâååâó»... Âåðîÿòíî, ÷àñîâîé ó àìáàðà ÷òî-òî çàïîäîçðèë è äîëîæèë î ñòðàííîì ïîñåùåíèè íà÷àëüíèêó êàðàóëà. Îêîëî ïîëóíî÷è ðàçäàëñÿ ñòóê â äâåðü. Äåíùèê îòâîðèë, è â êîìíàòó âîðâàëñÿ ñàì íà÷àëüíèê åâïàòîðèéñêîé ðàçâåäêè ïîëêîâíèê Êàëàøíèêîâ. Îí âûòàùèë èç êîáóðû ðåâîëüâåð, ïðèñòàâèë åãî ê ãðóäè Âàëüêåâè÷à. 13

http://evpatoriya-history.info/

— Òû ÷òî äåëàë ó àìáàðà, ìåðçàâåö? Îòâå÷àé! Êòî òåáÿ óïîëíîìî÷èâàë ïîäñëóøèâàòü ðàçãîâîð ïëåííûõ? Êðîâü áðîñèëàñü â ëèöî Ãðèãîðèþ: — Ðàçâå âû íå âèäèòå, ÷òî ìèíèñòðû Âðåìåííîãî ïðàâèòåëüñòâà çàòîïèëè íàðîäíîé êðîâüþ Ðîññèþ? Ìû, âîåííûå, è âû â òîì ÷èñëå, áîëüøå ïîõîæè íà øàéêó áàíäèòîâ è ãðàáèòåëåé, ìàðîäåðîâ è ïüÿíèö, ÷åì íà äîáëåñòíóþ àðìèþ îñâîáîæäåíèÿ Ðîññèè îò êàêîé-òî “êðàñíîé çàðàçû”. Îò íàñ íàäî îñâîáîæäàòü Ðîññèþ!.. Ïîëêîâíèê ïîäíåñ ê ëèöó Ãðèãîðèÿ êóëàê è ñêàçàë ìåäëåííî, ñ ïðèäûõàíèåì: — Íàêîíåö-òî ÿ òåáÿ ðàñêóñèë, áîëüøåâèñòñêîå îõâîñòüå! ß òåáå óñòðîþ êóïàíèå â áîëîòàõ Ñèáèðè! Êàëàøíèêîâ óøåë. Íî Âàëüêåâè÷ óæå çíàë, ÷òî åìó íå ñêðûòüñÿ îò åãî ìåñòè. Óñíóòü íå ñìîã. Íåðâû áûëè íàïðÿæåíû. Îí ñòðîèë ñàìûå íåâåðîÿòíûå ïëàíû. “Áåæàòü ê Ìàòâååâó íà àýðîäðîì... Íåìåäëåííî!” — ðåøèë îí è âûãëÿíóë â îêíî. Ó êðûëüöà çàìåòèë òåìíóþ ôèãóðó óíòåðà ...ñ âèíòîâêîé. Òîëêíóë äâåðü — çàïåðòà ñíàðóæè. Äåíùèê òîæå êóäà-òî èñ÷åç. Çíà÷èò, íå âûéòè, Êàëàøíèêîâ ïîéìàë åãî â çàïàäíþ. Âàëüêåâè÷ áûë óâåðåí, ÷òî ïîëêîâíèê âîò-âîò ïðèøëåò êîíâîé. Ñêîëüêî âðåìåíè ïðîøëî, êàê îí ñòîÿë ó îêíà, íå çíàë Ãðèãîðèé, òîëüêî âèäåë, êàê íà âîñòîêå çààëåëà ïîëîñêà ðàññâåòà, è âäðóã ïî óëèöå ïðîñêàêàëè âñàäíèêè. Îíè ÷òî-òî êðè÷àëè. ×àñîâûå ðèíóëèñü îò äâåðåé. Âàëüêåâè÷ óäàðèë ïî ñòåêëó, ñî çâîíîì ðàçëåòåëèñü îñêîëêè. Îí âûñêî÷èë íà óëèöó. Êàçàëîñü, âåñü ãîðîä ïðîñíóëñÿ. Ìåòàëèñü ëþäè. Ñîëäàòû è îôèöåðû ñïåøèëè â êàçàðìû ýñêàäðîíöåâ. Âàëüêåâè÷ ïîáåæàë íà àýðîäðîì, ê Ìàòâååâó.

3. Æàí Ìèëëåð Ìîðå äàëåêî âíèçó, ïîä ïðè÷àëîì, ñ òàêèì óïîðñòâîì áèëîñü î ñâàè, áóäòî õîòåëî âûñå÷ü èç íèõ èñêðû. È ãîðåâøèå ïîä ëó÷àìè çàõîäÿùåãî ñîëíöà áðûçãè äåéñòâèòåëüíî áûëè ïîõîæè íà èñêðû. 14

— Ãëàâíîå, ðàçâåðòûâàéòå øèðîêóþ ðàáîòó ñðåäè ðàíåíûõ ñîëäàò. Âî ãëàâó óãëà ñòàâüòå øèðîêîå ðàçúÿñíåíèå ðåâîëþöèîííîãî ìîìåíòà, êóðñ íà âîîðóæåííîå âîññòàíèå. Ïîìíèòå, òîëüêî ðàáî÷èå è êðåñòüÿíå âî ãëàâå ñ Ëåíèíûì, òîëüêî íàðîäíîå ïðàâèòåëüñòâî ìîæåò äàòü ñâîáîäó è ñ÷àñòüå òðóäÿùèìñÿ, — Ìèëëåð óìîëê, îí õîòåë åùå ÷òî-òî ñêàçàòü, íî âèä ðàçáóøåâàâøåãîñÿ ìîðÿ ïî÷åìó-òî óñïîêàèâàë åãî, ñäåðæèâàë. — Äà âû íå ñîìíåâàéòåñü, Æàí Àâãóñòîâè÷, — óñïîêàèâàë Êàðàåâ. — Íàø ïóòü òåïåðü ÿñåí, êóðñ âûâåðåí. Ìû òåïåðü âîðîáüè ñòðåëÿíûå, íàñ òàê ïðîñòî íå âçÿòü. — Âîò ÷òî, òîâàðèùè, — îáåðíóëñÿ Ìèëëåð ê Êàðàåâó, Ìàòâååâó, Äåìûøåâó, Ãðóáå, ïðèáûâøèì ïðîâîäèòü åãî â Ñèìôåðîïîëü, — áîðüáà çäåñü òîëüêî íà÷èíàåòñÿ, ìèëëèôèðêîâöû íàì åùå ìíîãî êðîâè ïîïîðòÿò. Òàê ÷òî äåðæèòå óõî îñòðî. ...Æ.À.Ìèëëåð ïðèáûë â Åâïàòîðèþ â ðàçãàð èþíÿ 1917 ãîäà. Îí áûë ÷åëîâåêîì òðóäíîé, íî áëàãîðîäíîé ñóäüáû. Ðîäèëñÿ â 1880 ãîäó â ñåìüå ëàòûøñêîãî áàòðàêà, ó÷èëñÿ â ó÷èòåëüñêîé ñåìèíàðèè, çà ÷òåíèå çàïðåùåííîé ëèòåðàòóðû áûë îò÷èñëåí, îïðåäåëåí â àðìèþ. Â 1905 ãîäó ïî âîçâðàùåíèè ñ âîåííîé ñëóæáû ïðèíÿë àêòèâíîå ó÷àñòèå â ðåâîëþöèîííûõ ñîáûòèÿõ 1905–1907 ãîäîâ â ðÿäàõ ñîöèàë-äåìîêðàòè÷åñêîé ïàðòèè Ëàòâèè, ñòîÿâøåé íà ïëàòôîðìå áîëüøåâèêîâ. Â 1907 ãîäó ýìèãðèðîâàë â ÑØÀ, ïîñåëèëñÿ â ã.×èêàãî. Êàæäûé ðàç âîçâðàùàÿñü ñ ìÿñîêîìáèíàòà, ãäå îí ðàáîòàë, îí ïðîõîäèë ìèìî íåáîëüøîãî çåëåíîãî ïàðêà. Ó íåâûñîêîé æåëåçíîé îãðàäû ðàçãëàãîëüñòâîâàëè îðàòîðû, îêðóæåííûå íåáîëüøèìè òîëïàìè. Îäíàæäû îò îäíîãî èç òàêèõ îðàòîðîâ îí óçíàë î ñâåðøèâøåéñÿ Ôåâðàëüñêîé ðåâîëþöèè â Ðîññèè. Íà ñëåäóþùèé äåíü, íà ìèòèíãå, ÷èêàãñêèå ðàáî÷èå îäîáðèëè ðåâîëþöèîííûå ñîáûòèÿ â äàëåêîé Ðîññèè. Ïðîâîæàÿ Æàíà Àâãóñòîâè÷à, îáúÿâèâøåãî îá îòúåçäå â Ðîññèþ, ðàáî÷èå êðåïêî ïîæèìàëè åìó ðóêó, òî è äåëî ïîâòîðÿëè: «Î’êåé, ðàøåí êàìðàä, î’êåé!» Ïî îáðàçöó êëàññè÷åñêèõ ïðèêëþ÷åí÷åñêèõ ðîìàíîâ, õîòÿ 15

http://evpatoriya-history.info/

îí èõ íèêîãäà íå ÷èòàë, îí ïëûë â òðþìå êîðàáëÿ. Îí òâåðäî ðåøèë áûòü â Ðîññèè, èíà÷å êàêîé æå îí ðåâîëþöèîíåð. Æàí ðàíî ïðèøåë â ïîðò. Òóò âñåãäà òîëêàëîñü ñòîëüêî áåçðàáîòíûõ, îæèäàâøèõ êîðàáëåé, ÷òî íèêòî íå îáðàòèë íà íåãî âíèìàíèÿ. Ïîëäíÿ îí ãðóçèë ìåøêè, à çàòåì ñïóñòèëñÿ â òðþì ñ óãëåì, êîòîðûé áûë çàãðóæåí íàêàíóíå, ñïðÿòàëñÿ â óãëó. Êîðàáëü áûë ñòàðûé, ñîâåðøàâøèé ÷åðåïàøüèìè òåìïàìè ñâîè ðåéñû â ßïîíèþ, Êèòàé, Ðîññèþ, íî âñåãäà áëàãîïîëó÷íî äîáèðàâøèéñÿ äî Âëàäèâîñòîêà. Íèêòî íå ïîäâåðãàë ñóäíî òàìîæåííûì äîñìîòðàì. Ñâîèì ñêóäíûì ïàéêîì äåëèëèñü ñ Ìèëëåðîì äâà íåãðà, ñìîòðåâøèå çà òðþìîì. Ïóòü ïðîäîëæàëñÿ, êàê êàçàëîñü Æàíó, áåñêîíå÷íî äîëãî. Íî íàñòàë äåíü, êîãäà Ìèëëåð ñîøåë íà áåðåã çåìëè, çà êîòîðóþ åìó ñóæäåíî áóäåò ïðèíÿòü íåìàëî áåä è ñòðàäàíèé. Äíè, ïðîâåäåííûå â óãîëüíîì òðþìå, ïîäîðâàëè çäîðîâüå Ìèëëåðà, è â Ïåòðîãðàä îí ïðèåõàë, ïåðåäâèãàÿñü ñ áîëüøèì òðóäîì íà êîñòûëÿõ. — Ïåòð Ïåòðîâè÷, òû ëè ýòî?! — âîñêëèêíóâ ßêîâ Ñâåðäëîâ. — Íà êîñòûëÿõ? — Êàê âèäèòå, ðåâìàòèçì ñêðóòèë, — îòâåòèë Ìèëëåð, êðåïêî ïîæèìàÿ ðóêó Ñâåðäëîâó. — Ïðèøåë ïðîñèòü ðàáîòó. — Òàêèå ðàáîòíèêè, êàê âû, ñåé÷àñ âîò êàê òðåáóþòñÿ, — ßêîâ Ìèõàéëîâè÷ ïîêàçàë íà ãîðëî.— Íî ñ âàøåé áîëÿ÷êîé... Õîòÿ, ïîñòîéòå, ÷åðåç íåäåëþ, ìû îòïðàâëÿåì â Êðûì ãðóïïó áîëüøåâèêîâ äëÿ ðàçâåðòûâàíèÿ òàì ðåâîëþöèîííîé ðàáîòû, òàì è öåëåáíûå ãðÿçè èìåþòñÿ... Ñîãëàñíû? — Ñîãëàñåí. Òàê â èþíå 1917 ãîäà Æàí Àâãóñòîâè÷ Ìèëëåð îêàçàëñÿ â Åâïàòîðèè. Ïî ïðèáûòèè îí ïîñåëèëñÿ íà Ó÷èòåëüñêèõ äà÷àõ, îäíàêî âñêîðå ñìåíèë ìåñòî æèòåëüñòâà. ×óâñòâîâàëñÿ óïàäîê ôèçè÷åñêèõ è äóøåâíûõ ñèë, íî ñîçíàíèå ïàðòèéíîãî äîëãà çàñòàâëÿëî âñòðÿõíóòüñÿ, äåéñòâîâàòü. Äà, äåéñòâîâàòü! Òîëü* Ïåòð Ïåòðîâè÷ Øåïòà — ïîäïîëüíàÿ êëè÷êà Æ.À. Ìèëëåðà. Èç “Èñòîðèè ãîðîäîâ è ñåë Óêðàèíû”, èçä-âî Èíñòèòóòà èñòîðèè Àêàäåìèè íàóê ÓÑÑÐ, 1974 ã., ñòð.29.

êî â äåéñòâèè áûëî ñïàñåíèå. Ïîñëå ïåðâîé æå ïóáëè÷íîé ëåêöèè “Èìïåðèàëèçì è êëàññîâîàÿ áîðüáà â Àìåðèêå”, ïðî÷èòàííîé â Ïóøêèíñêîé àóäèòîðèè, îí áûë ïðèçíàí åâïàòîðèéñêèìè áîëüøåâèêàìè. Âñêîðå îí óñòàíàâëèâàåò ñâÿçè ñ ïðàïîðùèêîì Äåìûøåâûì, ðóæåéíûì ìàñòåðîì Â.Ã.Ìàòâååâûì, êîòîðûé âîçãëàâëÿë ïàðòèéíóþ îðãàíèçàöèþ â øêîëå ëåò÷èêîâ-íàáëþäàòåëåé, ñîøåëñÿ ñ ïðàïîðùèêîì Ãðèãîðèåì Âàëüêåâè÷åì. À êîãäà âîøåë â ñîñòàâ ïàðòèéíîãî êîìèòåòà îáúåäèíåííîé îðãàíèçàöèè, óìåëî ïîâåë äåëî ïî óêðåïëåíèþ áîëüøåâèñòñêèõ ðÿäîâ, ïîäîáðàííûå èì àãèòàòîðû À.Ìèòÿåâ, À.Íåìè÷, ß.Áóëåâñêèé, À.Òóðåöêèé óìåëî ïîëüçîâàëèñü àâòîðèòåòîì ñðåäè ðàáî÷èõ è ñîëäàòñêîé ìàññû. Æàí Àâãóñòîâè÷ ñ êàæäûì ïðîæèòûì äíåì â Åâïàòîðèè óñèëèâàë ñâîþ ðàáîòó ñðåäè ñòîðîííèêîâ áîëüøåâèêîâ, íàðàùèâàë òåìïû ðåâîëþöèîííîé ïðîïàãàíäû, è ñ êàæäûì äíåì åìó êàçàëîñü, ÷òî íå òîëüêî òåëî, íî è äóøà íàëèâàåòñÿ òàêîé ñèëîé, ñëîâíî êàêîé-òî ïüÿíÿùèé âèõðü íåñåò åãî âïåðåä, ìîãó÷åãî, óâåðåííîãî â ïîáåäå, òîðæåñòâóþùåãî. Äà è ìîãëî ëè áûòü èíà÷å, êîãäà óæå ê ñåðåäèíå ñåíòÿáðÿ ãîðîäñêàÿ îðãàíèçàöèÿ ÐÑÄÐÏ íàñ÷èòûâàëà â ñâîåì àêòèâå 230 ÷ëåíîâ. Îäíàêî íà ñîáðàíèè ïî âîïðîñó âûáîðîâ êàíäèäàòîâ äëÿ âûáîðà ãëàñíûõ â Óåçäíîå Çåìñêîå ñîáðàíèå ÷àñòü ÷ëåíîâ, ñòîÿùèõ íà ïëàòôîðìå ìåíüøåâèêîâ, ïîêèíóëà ñîáðàíèå â çíàê íåñîãëàñèÿ ñ áîëüøåâèêàìè. ×òîáû îêîí÷àòåëüíî ðàçìåæåâàòüñÿ ñ ìåíüøåâèêàìè, áîëüøåâèêè èçáðàëè íîâûé êîìèòåò, ïðåäñåäàòåëåì êîòîðîãî ñòàÿ Æ.À. Ìèëëåð, à ñåêðåòàðåì — ß. Áóëåâñêèé. À èç öåíòðà èäåò óæå íîâîå ðàñïîðÿæåíèå. ß. Ñâåðäëîâ ïèøåò â Åâïàòîðèþ Ìèëëåðó: “Ñîîáùèòå ñâîå ìíåíèå îá îðãàíèçàöèè îáëàñòè ïî ïðèìåðó ñóùåñòâóþùåãî ðàíüøå Êðûìñêîãî ñîþçà... Õîðîøî áû ñîáðàòü ãóáåðíñêóþ êîíôåðåíöèþ íàøåé ïàðòèè...”** Îí ñíîâà â äåéñòâèè. Ìèëëåð ðåøèë îáúåõàòü ñàìûå êðóïíûå ãîðîäà ãóáåðíèè, ãäå èìåëèñü ïàðòèéíûå îðãàíèçàöèè, è ëè÷íî óáåäèòüñÿ â ñîñòîÿíèè ïàðòèéíûõ îðãàíèçàöèé, ïîäãîòîâèòü èõ ê ïðåäñòîÿùåé ãóáåðíñêîé êîíôåðåíöèè. ** “Èñòîðè÷åñêèé àðõèâ” ¹ 5, 1955 ã. ñòð. 3.

http://evpatoriya-history.info/

Ïåðâàÿ ãóáåðíñêàÿ êîíôåðåíöèÿ, íàìå÷åííàÿ íà 1 îêòÿáðÿ, ñîñòîÿëàñü 2 îêòÿáðÿ 1917 ãîäà â Ñèìôåðîïîëå. Îíà èçáðàëà ãóáåðíñêèé êîìèòåò ïàðòèè â ñîñòàâå ñåìè ÷åëîâåê. Ãóáåðíñêèì ïàðòîðãàíèçàòîðîì áûë óòâåðæäåí Æ.À. Ìèëëåð. — Íå çàáûâàéòå íàñ, — ñêàçàë Êàðàåâ, — ïîæèìàÿ ðóêó Ìèëëåðó íà ïðîùàíèå. — Íàäåþñü íà âàøó ðåâîëþöèîííóþ ïîìîùü, òîâàðèùè, — Ìèëëåð òåïëî îáíÿë êàæäîãî.

4. Íå ïîãàñøèå “èñêðû” Íàâñòðå÷ó íàáåãàåò âåòåð ñ Êàëàìèòñêîãî çàëèâà, îñåííÿÿ íî÷ü ïîëíà õìåëüíûõ çàïàõîâ. Èç-çà ñîáîðà áûñòðî íàäâèãàþòñÿ òÿæåëûå îáëàêà. Îíè çëîâåùå îõâàòèëè ïîëíåáà. Êàëàøíèêîâ, ïîòîïòàâøèñü ñ ìèíóòó ó ïàðàäíîãî ïîäúåçäà îñîáíÿêà ãîðîäñêîãî ãîëîâû Ñ.Ý. Äóâàíà, ðåøèòåëüíî ðâàíóë äâåðü. Îí òÿæåëî äûøàë, ãëàçà ëèõîðàäî÷íî ãîðåëè. Íà íåãî ïî÷òè íèêòî íå îáðàòèë âíèìàíèÿ. Ïîñëå òîñòîâ çà óñïåøíîå îêîí÷àíèå ãèìíàçèè Åëèçàâåòû, äî÷åðè Äóâàíà, âñå çàõìåëåëè, Øèøìàí, ïîëîæèâ ðóêó íà ïëå÷î ïîëêîâíèêà Âûãðàíà, îáäàâàÿ åãî âîäî÷íûì ïåðåãàðîì, óæå â êîòîðûé ðàç ñïðàøèâàë: — Òû ÷òî, äîðîãîé ïîëêîâíèê, çàãðóñòèë? Òîò ëèøü ìàõíóë ðóêîé, ïîæàë ïëå÷àìè. — Íó, áàòåíüêà ìîé, ýòî íå îòâåò. — Îòâåò, Øèøìàí, îòâåò, — âçäîõíóë Âûãðàí. — ß ïîñëåäíåå âðåìÿ âîîáùå âñå ÷àùå ïðèõîæó ê ìûñëè, ÷òî íàñòàëî âðåìÿ ñîáèðàòü ÷åìîäàíû, íàíèìàòü øõóíó è... — Íî ýòî æå íåðàçóìíî, ïîëêîâíèê! — Âîò ïî÷åìó ÿ è ãðóñòíûé. — Òàê äðàòüñÿ íàäî! Ó âàñ æå ãàðíèçîí â ïîä÷èíåíèè. — Êòî â ãàðíèçîíå, — óñòàâèëñÿ íà Øèøìàíà ïîëêîâíèê.— Âû âîçüìåòå âèíòîâêó, ÷òî ëè? — Ó íàñ â ãîðîäå ñåìü ãîñïèòàëåé,— ãîðÿ÷èëñÿ Øèøìàí, — è â êàæäîì áèòêîì ñîëäàò è îôèöåðîâ. Â ãîðîäå äâå àð18

òèëëåðèéñêèå áàòàðåè, ðîòà ïîãðàíè÷íèêîâ, êèåâñêàÿ øêîëà ëåò÷èêîâ ñ àýðîïëàíàìè, äèâèçèîí âîçäóøíîãî áîÿ, ýñêàäðîí òàòàð. Ýòîãî âàì ìàëî? — Ãîñïîäà! — ðàçäàëñÿ ãîëîñ êàïèòàíà Íîâèöêîãî, ëèöî êîòîðîãî îò ÷àñòûõ âîçëèÿíèé ñòàëî èññèíÿ-áàãðîâûì. — Ïîñëóøàéòå, ÷òî ïèøåò “Íîâîå âðåìÿ”. — Îí ïîñòó÷àë êîñòÿøêàìè ïàëüöåâ ïî ãàçåòå, ïðèñóòñòâóþùèå ïåðåñòàëè æåâàòü. — Èòàê, ÷èòàþ äîñëîâíî, ãîñïîäà: “Äîïóñòèì íà ìèíóòó, ÷òî áîëüøåâèêè ïîáåäÿò. Êòî áóäåò óïðàâëÿòü òîãäà? Ìîæåò áûòü, ïîâàðà, ýòè çíàòîêè êîòëåò è áèôøòåêñîâ? Èëè ïîæàðíûå? Êîíþõè? Êî÷åãàðû? Èëè, ìîæåò áûòü, íÿíüêè ïîáåãóò íà çàñåäàíèå Ãîñóäàðñòâåííîãî ñîâåòà â ïðîìåæóòêàõ ìåæäó ñòèðêîé ïåëåíîê? Êòî æå? Êòî ýòè ãîñóäàðñòâåííûå äåÿòåëè? Ìîæåò áûòü, ñëåñàðè áóäóò çàáîòèòüñÿ î òåàòðàõ, âîäîïðîâîä÷èêè — î äèïëîìàòèè, ñòîëÿðû — î ïî÷òå è òåëåãðàôå... Êîíþõè, íÿíüêè, êóõàðêè — âîò êòî, ïî ìûñëè áîëüøåâèêîâ, ïðèçíàí, î÷åâèäíî, ïðàâèòü íàøåé ñòðàíîé. Áóäåò ëè ýòî? Íåò! Âîçìîæíî ëè ýòî? Íà òàêîé ñóìàñøåäøèé âîïðîñ áîëüøåâèêàì âëàñòíî îòâåòèò èñòîðèÿ”. — Íîâèöêèé áðîñèë íà ñòîë ãàçåòó è ïîáåäîíîñíî îãëÿäåë ïðèñóòñòâóþùèõ. — Äåéñòâèòåëüíî, ñìåøíî! — óõìûëüíóëñÿ êàïèòàí Äóáàñîâ. — Ìíå èçâåñòíî, ÷òî ñîëäàòñêèé êîìèòåò â àâèàöèîííîì îòðÿäå âîçãëàâëÿåò áûâøèé ìàëÿð è îáîéùèê Ìàòâååâ, — ñêàçàë Âûãðàí. — Îí ìàëîãðàìîòíûé è âðÿä ëè ñïîñîáåí êîãî-ëèáî ìîáèëèçîâàòü ïîä ñâîè çíàìåíà... — Èëè ýòîò, — Øèøìàí ñìîðùèë ëîá, ïûòàÿñü âñïîìíèòü ôàìèëèþ, — äëèííûé, ÿ ÷àñòî âèæó åãî: òî áîðäþðû ìîñòîâîé ïîäêðàøèâàåò, òî áàðæè ìîè ðàçãðóæàåò, òî íà ìåëüíèöå ìåøêè òàñêàåò, — Êàðàåâ. — À ìîæåò áûòü, íàìè áóäåò ðóêîâîäèòü ïðàïîðùèê Äåìûøåâ èç êîìàíäû âûçäîðàâëèâàþùèõ ñàíàòîðèÿ? — Ïëàìÿ ðåâîëþöèîííîãî ïîæàðà íàìè äàâíî ïîãàøåíî, — òîðæåñòâåííî ïðîèçíåñ Øèøìàí, — äî åäèíîé èñêîðêè! 19

http://evpatoriya-history.info/

Âîøåë ïðàïîðùèê, àäúþòàíò Âûãðàíà, ïðèáëèçèâøèñü ê ïîëêîâíèêó, ÷òî-òî øåïíóë åìó íà óõî. Âûãðàí ðåçêî âñêî÷èë. — Ãîñïîäà, ìåíÿ ñðî÷íî ê òåëåôîíó ïîëêîâíèê Ìàêóõèí. — Îïîçäàëè, — íè ê êîìó íå îáðàùàÿñü, ïðîãîâîðèë Êàëàøíèêîâ, ïîñëå òîãî, êàê çà Âûãðàíîì çàõëîïíóëàñü äâåðü. — “Èñêðû” íå ïîãàñëè, êàê ïûòàåòñÿ óâåðèòü íàñ ãîñïîäèí ïîìåùèê. Ìû ýòè èñêðû ñàìè ðàçáðîñàëè ïî âñåé Ðîññèè, à òåïåðü îáæèãàåìñÿ. È ñãîðèì! — Êàëàøíèêîâ íàëèë èç ãðàôèíà ïîëðþìêè âîäêè, âûïèë. — Ñåãîäíÿ âå÷åðîì ó àìáàðà ñ àðåñòîâàííûìè áîëüøåâèêàìè áûë çàìå÷åí ïðàïîðùèê Âàëüêåâè÷. È çíàåòå, ÷òî îí ìíå, ïîëêîâíèêó, áðîñèë â ëèöî? Îí îáîçâàë íàñ øàéêîé áàíäèòîâ è ãðàáèòåëåé, ìàðîäåðîâ è ïüÿíèö, îò êîòîðûõ íàäî îñâîáîæäàòü Ðîññèþ... — Ýòî âàøè êîñòîëîìû èç ðàçâåäêè ïîçîðÿò àðìèþ, — ñïîêîéíî ñêàçàë êîìàíäèð ïîãðàíè÷íîé áåðåãîâîé ñòðàæè ïîëêîâíèê Âñåñëàâèí. — Ëîâÿò, êîãî íàäî è íå íàäî. — Ïîñëóøàéòå, Âñåñëàâèí, à íå ïðîäàëèñü ëè âû áîëüøåâèêàì? — Ñïðîñèòå îá ýòîì ñâîåãî íà÷àëüíèêà, ãåíåðàëà Ïàõîìîâà. È ïîïðîøó âûáèðàòü âûðàæåíèÿ. Ó âàñ íå àãåíòû, à áàíäà æóëèêîâ è ìàðîäåðîâ. — À âû äàëè ìíå äåíåã, ÷òîáû ÿ õîðîøèõ-òî íàíÿë? Åìó íèêòî íå îòâåòèë. — Ìè÷ìàí Ãðóáå âàø? — ñïðîñèë Êàëàøíèêîâ. — Êàæåòñÿ, â êîìàíäå ëåéòåíàíòà Çóéêîâà, — íåóâåðåííî îòâåòèë Âñåñëàâèí. — ”Êàæåòñÿ”, — ïåðåäðàçíèë Êàëàøíèêîâ. — Åãî îòåö, óìåðøèé øåñòü ëåò íàçàä, áûë ïðîôåññîðîì Õàðüêîâñêîãî óíèâåðñèòåòà. Èìÿ Âèëüãåëüìà Ãðóáå, èçâåñòíîãî ó÷åíîãî-ìåäèêà, øèðîêî èçâåñòíî çà ãðàíèöåé, ìàòü — ïðîñòàÿ êðåñòüÿíêà, à ñûí íà ñòîðîíó áîëüøåâèêîâ ïåðåêèíóëñÿ. Êàê ýòî ìîãëî ñëó÷èòüñÿ? Âñåñëàâèí â çàäóì÷èâîñòè, ãëÿäÿ ñåáå ïîä íîãè, óãðþìî ïðîèçíåñ: — Îäíàêî ìû â ñâîå âðåìÿ íåäîîöåíèëè ýòèõ ìè÷ìàíîâ è ïðàïîðùèêîâ, ñ÷èòàÿ èõ áûäëîì. 20

— Ãîñïîäà! — âìåøàëàñü æåíà Êàëàøíèêîâà, ïîäíÿâ áîêàë øàìïàíñêîãî. Îíà áîÿëàñü, êàê áû ñïîð íå ïåðåðîñ â ññîðó. À âåäü Âñåñëàâèí — ýòî “îêíî” çà ãðàíèöó. — Âûïüåìòå çà ìèð, äðóæáó è íàøó ïîáåäó! Íî åå òîñò íå óñïåëè ïîääåðæàòü. Âîøåë Âûãðàí, ëèöî åãî áûëî îçàáî÷åíî è òðåâîæíî. — Äîèãðàëèñü! — âîñêëèêíóë îí. — Äîèãðàëèñü â äåìîêðàòèþ! Â Ïåòðîãðàäå àðåñòîâàíî Âðåìåííîå ïðàâèòåëüñòâî. Âëàñòü âçÿëè áîëüøåâèêè. Ïðèêàçàíî âñå âîéñêà ïðèâåñòè â áîåâóþ ãîòîâíîñòü. Ñðî÷íî ïðèáûòü â Ñèìôåðîïîëü ê Ìàêóõèíó ìíå, Êàëàøíèêîâó è Âñåñëàâèíó. Ìàøèíà ó ïîäúåçäà.

5. Íèêîëàé Äåìûøåâ Áîëü â áåäðå ñî âðåìåíåì ïðèòóïèëàñü è ñòàëà ïî÷òè ïðèâû÷íîé. Ïîÿâèëàñü âîçìîæíîñòü ÷èòàòü è äàæå ïåðåäâèãàòüñÿ ïî ïàëàòå. Äåìûøåâ è åùå äâàäöàòü ðàíåíûõ ëåæàëè â íåáîëüøîé õîëîäíîé êîìíàòå, ðàñïîëîæåííîé ó ñàìîé äâåðè. Ýòî áûëà îäíà èç ïàëàò ñàíàòîðèÿ “Ïðèìîðñêèé”, îòâåäåííàÿ äëÿ íèçøèõ ÷èíîâ è ñîëäàò. Ëåæàòü áåç äâèæåíèÿ öåëûìè ñóòêàìè áûëî ïîäëèííîé ìóêîé, è Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷ ìûñëåííî íå ðàç áëàãîäàðèë ñòå÷åíèå îáñòîÿòåëüñòâ, êàêèì-òî ÷óäîì ñîõðàíèâøåå ïðè íåì çàòðåïàííóþ êíèæêó ñ ðàññêàçàìè A.Ï. ×åõîâà. Îäíàæäû, êîãäà ñåíòÿáðüñêèé âå÷åð âûäàëñÿ îñîáåííî òåïëûì, à â îêíî ñòðóèëèñü ñâåæèé âîçäóõ è øóì ìîðñêîé âîëíû, óñàòûé àðòèëëåðèñò ïðîáàñèë: — Âàñ íå â ÿçûê ñëó÷àéíî ðàíèëî, âàøå áëàãîðîäèå? ×åãî îäíèìè ãëàçàìè ÷èòàåòå? À íàì òîñêîé èñõîäèòü? È Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷ íà÷àë ÷èòàòü âñëóõ. Îñîáåííî ïîëüçîâàëñÿ óñïåõîì ðàññêàç “Ëîøàäèíàÿ ôàìèëèÿ”. Êîãäà âñå ðàññêàçû áûëè ïåðå÷èòàíû, àðòèëëåðèñò ïðèïîäíÿëñÿ íà ëîêòå çäîðîâîé ðóêè: — Ìîæíî åùå ïðî Áóëäååâà? Êàê æå òàì? Òðîéêèí, Óçäå÷êèí, Æåðåáååâ, Êîáûëååâ... 21

http://evpatoriya-history.info/

— ×åðåññåäåëüíèêîâ... Çàñóïîíèí... Ïðèñòÿæêèí... — äîáàâèë ñîñåä ïî êîéêå. — Íàäî æå! — âîñõèùàëñÿ àðòèëëåðèñò. — Ñêîëüêî âñÿêèõ ôàìèëèé âîêðóã îäíîé ëîøàäè? È ãäå èõ ïèñàòåëü íàñîáèðàë! — Ñîðîê îäíà øòóêà! È âñå ëîøàäèíûå. Äà ðàçâå äåëî â êîëè÷åñòâå ñìåøíûõ ôàìèëèé? Îäíî ñëîâî — ×åõîâ! Èç ìóæèêîâ! — çàÿâèë êòî-òî. — Âî äàåò, òåìíîòà! — âîçðàçèëè åìó.— Ýòî æå äîêòîð, èíòåëëèãåíò. — Âîò ñïàñèáî, îòêðûë ãëàçà! ß êàê ðàç ïðî Àíòîíà Ïàâëîâè÷à è ãîâîðþ, ÷òî îí ìóæèêó ðîäíåé. ×òî íè ñëîâî, òî â äóøó áóðæóéñêóþ ïðÿìîå ïîïàäàíèå, à äëÿ íàðîäà, ñìåêàåøü... îáëåã÷åíèå. — Àíòîí Ïàâëîâè÷ áûë òîí÷àéøåé äóøè ÷åëîâåê, áåçìåðíî ëþáèë ïðîñòîé íàðîä, — òèõî ïðîãîâîðèë Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷.— Â ñâîèõ ðàññêàçàõ ïèñàòåëü âûñìåèâàë ÷èíîïî÷èòàíèå, âçÿòî÷íè÷åñòâî, ëåñòü, ëîæü è äðóãèå àìîðàëüíûå êà÷åñòâà, êàê ðæà ðàçúåäàþùèå íàøó áóðæóàçèþ è ÷èíîâíè÷åñòâî... À òû ñëó÷àåì íå èç êðåñòüÿí áóäåøü? — íåîæèäàííî îáðàòèëñÿ îí ê àðòèëëåðèñòó. — Òâåðñêèå ìû, èç äåðåâíè Õëîïîòû, — îòâåòèë àðòèëëåðèñò. — Çåìëÿê, çíà÷èò! — îòëîæèë êíèæêó Äåìûøåâ. — ß âåäü òîæå òâåðñêîé è òîæå èç äåðåâíè. À ñëûõàëè ëè âû ïðî Óëüÿíîâà Âëàäèìèðà Èëüè÷à? — Ëåíèíà? — óòî÷íèë àðòèëëåðèñò. — Äîâîäèëîñü. — Âëàäèìèð Èëüè÷ âûõîäåö òîæå íå èç ïðîñòûõ ëþäåé, à ïåðâåéøèé áîåö çà ìóæèöêîå äåëî. — Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷ âíèìàòåëüíî ïîñìîòðåë íà ïðèñóòñòâóþùèõ. Â ïàëàòå ñòàëî òàê òèõî, ÷òî ñëûøíî áûëî, êàê õðóñòèò ñîëîìà â òþôÿêàõ. — Îí çà òî, ÷òîáû âëàñòü — òðóäÿùèìñÿ, çåìëþ — êðåñòüÿíèíó. Çà ìèð ìåæäó íàðîäàìè. — Äà-à-à... — ìå÷òàòåëüíî ïðîòÿíóë àðòèëëåðèñò. — Åñëè áû âñå ñîëäàòû áðîñèëè âèíòîâêè, à çà íèìè è ðîòíûå — ïèñòîëåòû â êîáóðó, âîò áûëî áû çäîðîâî! 22

— Èøü êóäà çàãíóë!— îòîçâàëñÿ ñîëäàò ñ çàáèíòîâàííîé ãîëîâîé. — Ðîòíûé ñïåðâà â òåáÿ îáîéìó ðàçðÿäèò. — À ÷òî? — ïðåðâàë åãî òèðàäó àðòèëëåðèñò. — Ðàçâå ìàëî â íàøåé àðìèè îôèöåðîâ è ïðàïîðùèêîâ, êîòîðûå èç ðàáî÷èõ è ìóæèöêîãî ñîñëîâèÿ, è òîæå íå õîòÿò âîåâàòü? Âîò âû, âàøå áëàãîðîäèå, çà âîéíó èëè ïðîòèâ? Äâàäöàòü ïàð ãëàç óñòàâèëèñü íà Äåìûøåâà. ...Íèêîëàé Äåìûøåâ ðîäèëñÿ â ñåìüå êðåñòüÿíèíà, àðåíäîâàâøåãî ó ãðàôà êóñî÷åê çåìëè. Ñ òðóäîì, áëàãîäàðÿ îòëè÷íûì ñïîñîáíîñòÿì è óïîðñòâó, ñóìåë ïîëó÷èòü îáðàçîâàíèå. È âåðíóëñÿ â ðîäíóþ äåðåâíþ ó÷èòåëüñòâîâàòü, ñåÿòü ðàçóìíîå, äîáðîå, âå÷íîå. Ãðÿíóëà Ïåðâàÿ ìèðîâàÿ âîéíà. Â òÿæåëûõ áîÿõ ðóññêàÿ àðìèÿ íåñëà îãðîìíûå ïîòåðè, òðåáóÿ âñå íîâûõ è íîâûõ ïîïîëíåíèé. Âåñíîé 1916 ãîäà è Äåìûøåâ ïîëó÷èë îò âîèíñêîãî íà÷àëüíèêà Òâåðñêîé ãóáåðíèè ïîâåñòêó. Ãðàìîòíûé, õîðîøî ôèçè÷åñêè ðàçâèòûé, Íèêîëàé Äåìûøåâ îáðàòèë íà ñåáÿ âíèìàíèå êîìàíäèðîâ, è åãî îòîáðàëè â øêîëó ïðàïîðùèêîâ. Âåñíîé 1917 ãîäà Âðåìåííîå ïðàâèòåëüñòâî ïî òðåáîâàíèþ ñîþçíèêîâ íà÷àëî ñïåøíî ãîòîâèòü íàñòóïëåíèå íà Þãî-Çàïàäíîì ôðîíòå. Ïîëê, â êîòîðûé ïîëó÷èë íàçíà÷åíèå ïðàïîðùèê Äåìûøåâ, ïîãðóçèëè â ýøåëîí è íàïðàâèëè â Òåðíîïîëü. Ïëîõî ïîäãîòîâëåííîå íàñòóïëåíèå çàêîí÷èëîñü ïðîâàëîì. Äåìûøåâ, êàê è ìíîãèå ñîëäàòû, áûë òÿæåëî ðàíåí è îòïðàâëåí â ãîñïèòàëü. Â àðìèè óñèëèëñÿ ðîñò àíèòâîåííûõ íàñòðîåíèé. Ñîëäàòñêèå ìàññû âñå áîëüøå óáåæäàëèñü â ëæèâîñòè ïðîïàãàíäû î âûñîêèõ öåëÿõ âîéíû, âñå ãëóáæå ñîçíàâàëè òîò ôàêò, ÷òî îíà âåäåòñÿ íå ðàäè çàùèòû Îòå÷åñòâà, à ðàäè çàõâàòà ÷óæèõ çåìåëü, íàæèâû âëàñòü èìóùèõ. Â coëäàòñêèõ êîìèòåòàõ äåíü îòî äíÿ ðîñëî âëèÿíèå áîëüøåâèêîâ. Ïðàïîðùèê Äåìûøåâ ñòàíîâèòñÿ äîâåðåííûì ëèöîì ñâîèõ òîâàðèùåé â ñîëäàòñêîì êîìèòåòå ïîëêà. Ýòî, ïî ñóùåñòâó, áûëî åãî ïåðâîå ïîëèòè÷åñêîå êðåùåíèå. Âîéíà çàñòàâèëà çàäóìàòüñÿ íàä òåì, ÷òî óñêîëüçàëî îò âíèìàíèÿ â ìèðíûå äíè, ìíîãîå óâèäåòü è ïåðåîöåíèòü... — ß ðåøèòåëüíî ïðîòèâ âîéíû, — òâåðäî îòâåòèë Äåìû23

http://evpatoriya-history.info/

øåâ. — Ñ÷èòàþ åå ãðàáèòåëüñêîé, îáóçîé äëÿ íàðîäà. À ÷òî äóìàåò î âîéíå Ìåôîäèé? — îáðàòèëñÿ îí ê ñîëäàòó, ñòîÿâøåìó ñèðîòëèâî ó îêíà. Ãëàçà Ìåôîäèÿ ëèõîðàäî÷íî ãîðåëè. Äàâíî íå áðèòîå õóäîå ëèöî ñîâñåì âûòÿíóëîñü. — Õëåáà áàáû óáèðàþò òåïåðü, — ñîëäàò òÿæåëî âçäîõíóë. Ëåâûé ðóêàâ åãî ãèìíàñòåðêè áûë ïóñò è âèñåë, êàê ïîæàðíûé øëàíã. — Íè ïàõàòü, íè êîñèòü, âèäàòü, óæå íå ïðèãîæóñü, íî ñåÿòü è ñãðåáàòü-òî ñåíî ñìîãó. Ïîìîë÷àâ, ñ âîëíåíèåì äîáàâèë: — Ëþáëþ ñåíî ñêèðäîâàòü! Ãëàçà ñîëäàòà áëåñòåëè îò íàêàòèâøèõñÿ ñëåç. È Íèêîëàé ïîíÿë åãî: ÷åëîâåê íå ñìîæåò õîäèòü çà ïëóãîì, äåðæàòü êîñó è ëîïàòó, à êàê æèòü? Êòî áóäåò êîðìèòü åãî ñåìüþ? — Äà âåäü è ñêèðäîâàòü ñåíî íàäî óìåòü, áðàòîê, — ó÷àñòëèâî ïðîãîâîðèë Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷. — Ìîæíî àðòåëüíî âåñòè õîçÿéñòâî. — Ìíîãî íàøåãî áðàòà ïîñëå âûçäîðîâëåíèÿ ïî ãîðîäó ìûêàåòñÿ, — âñòóïèë â ðàçãîâîð ðîñëûé ñîëäàò, âåñü âå÷åð ìîë÷àâøèé, — íàäî áû êàê-òî ïîìî÷ü èì. — Äåëüíàÿ ìûñëü, — ïîäõâàòèë Äåìûøåâ. — Ìîæíî îðãàíèçîâàòü Ñîþç óâå÷íûõ, ðàíåíûõ è çàïàñíûõ ñîëäàò. Êàê ñ÷èòàþò äðóãèå? — Ñïðîñèëè òîæå. Êîíå÷íî, ýòî äåëî, — ðàçäàëîñü ñðàçó íåñêîëüêî ãîëîñîâ. Íà ñëåäóþùèé æå äåíü ñåíòÿáðüñêèì âå÷åðîì ñîñòîÿëîñü ïåðâîå ñîáðàíèå Ñîþçà çàïàñíûõ è óâå÷íûõ âîèíîâ. Åãî ëèäåðîì áûë èçáðàí ïðàïîðùèê Í.Ì.Äåìûøåâ. Ðàñõîäèëèñü ñ íàäåæäîé íà ëó÷øåå. Äàâíî ñòåìíåëî, â âåðõóøêàõ òîïîëåé áðîäèëà ìîëîäàÿ ëóíà. Êðåïêèì çàïàõîì ìîðñêîé òðàâû è ñûðîñòüþ äûøèò ìîðå. Çàñíóë ãîðîä, íàïîëíåííûé ðàíåíûìè è èñêàëå÷åííûìè ñîëäàòàìè ðóññêîé àðìèè...

6. Ìîáèëèçàöèÿ ìîëîäåæè íà ñáîð îðóæèÿ Êàðàåâ òîëüêî ÷òî âåðíóëñÿ èç Ñèìôåðîïîëÿ, êóäà âûåçæàë ïî âûçîâó êðûìñêîãî ïîäïîëüíîãî öåíòðà è, íå çàõîäÿ äîìîé, íàïðàâèëñÿ ïðÿìî â Ñîâåò. Îí øàãàë ïî êðîìêå áåðåãà, âäûõàÿ çàïàõè ìîðÿ. Íåáî, èç ãëóáèí êîòîðîãî ñ êàêèìè-òî ñêîðáíûìè êðèêàìè âûðûâàëèñü ÷àéêè, ñåðûì ïîëîòíîì ïîâèñëî íàä ãîðîäîì. Íåäàëåêî íà áåðåãó — ãîñòèíèöà “Áî-ðèâàæ”, â êîòîðîé ðàñïîëîæèëñÿ íåñêîëüêî äíåé íàçàä èçáðàííûé Ñîâåò ðàáî÷èõ è ñîëäàòñêèõ äåïóòàòîâ. Ó âõîäà òîëïèëèñü ëþäè. — Ãðàæäàíå, ìíå íàäî âèäåòü èõ áëàãîðîäèå — òîâàðèùà ãëàâíîãî íà÷àëüíèêà! — ýíåðãè÷íî ðàáîòàÿ ëîêòÿìè, ïðîáèðàëñÿ ñêâîçü òîëïó ìóæ÷èíà â äîáðîòíîì ïîëóøóáêå è êàðàêóëåâîé øàïêå. — Âîò èõ áëàãîðîäèå, — óêàçàë Áóëåâñêèé íà ïîäîøåäøåãî Êàðàåâà. — Òþ! Äàâèäêà, ìàëÿð, îí æå ó ìåíÿ äîì êðàñèë è îãðàäó... — Âîò èìåííî, ìàëÿðíè÷àë, êðàñèë áóðæóÿì çàáîðû è äà÷è. À òåïåðü — “èõ áëàãîðîäèå”, ãëàâà íàøåé ìåñòíîé âëàñòè.— Áóëåâñêèé ïîäòîëêíóë ìóæ÷èíó âïåðåä. — Âàøå áëàãîðîäèå, âûñëóøàéòå ýòîãî íàçîéëèâîãî ãðàæäàíèíà. — Íó ÷òî, Äåâêèí, ÷åì åùå íåäîâîëåí? — Äîì íà áåðåãó, äà òû êðàñèë åùå íà íåì êðûøó, ñíîñÿò, — âçäîõíóë Äåâêèí. — Íå ñíîñÿò, à êîíôèñêóþò. Äà, ñòðîèëè ñîëäàòû, îíè æå øòóêàòóðèëè, êðûøó êðûëè, ïîëû íàñòèëàëè, ÿ ìàëÿðíûå ðàáîòû âûïîëíèë. Êàê âèäèøü, òâîåãî òðóäà çäåñü íåò. Ïîýòîìó äîì êîíôèñêóåì äëÿ áîëüíèöû. Â íåé áóäóò ëå÷èòüñÿ ñîëäàòû è òðóäÿùèåñÿ ãîðîäà. Ïîíÿë? — Äà êóäà óæ ÿñíåå, — ïðîáîðìîòàë Äåâêèí, ñìàõèâàÿ ñ ëèöà ïîò. — Ñìîòðè, Äàâèäêà, íå ïðîìàõíèñü! — Íå îáèæàéñÿ, Äåâêèí, õâàòèò òåáå è îäíîãî äîìà, — ìÿãêî îòâåòèë Êàðàåâ. — Äîì âåäü îòäàåøü íå êîìó-íèáóäü, à åãî âåëè÷åñòâó ðàáî÷åìó êëàññó! — âñòóïèë â ðàçãîâîð Äåìûøåâ, ðåøèòåëüíî óâëåêàÿ Êàðàåâà â ïîìåùåíèå. 25

http://evpatoriya-history.info/

Íå óñïåëà çà íèì çàõëîïíóòüñÿ äâåðü, êàê Äåìûøåâ ïîäàë Êàðàåâó èçìÿòóþ áóìàæêó, íà êîòîðîé áûëî íàïèñàíî: “Åñëè òû, êîìèññàðñêèé ïðèõâîñòåíü, íå ïðèêðîåøü ñâîé ïðèõîä, ìû òåáå ïîêàæåì!” Âìåñòî ïîäïèñè áûë íàðèñîâàí êðåñò. — Íó è ÷òî? — ñïðîñèë Êàðàåâ. — ×òî?! — âîñêëèêíóë Äåìûøåâ.— Â ãîðîäå ãîðñòêà ðàáî÷èõ, è òå áåç îðóæèÿ, ñîëäàò ðàçîðóæèëè ýñêàäðîíöû, îôèöåðñòâî è ÷àñòü ãàðíèçîíà ïîääåðæèâàþò Âûãðàíà. Ïî ãîðîäó ïîëçóò ñëóõè, ÷òî Ïåòðîãðàä è Ìîñêâà îêðóæåíû âîéñêàìè, âåðíûìè Êåðåíñêîìó. Ñ ÷àñó íà ÷àñ æäóò ïàäåíèÿ Ñîâåòñêîé âëàñòè. — È òû ýòîìó âåðèøü? — ß, êîíå÷íî, íåò, íî äðóãèå-òî âåðÿò. Ñîëäàòû áîÿòñÿ âûõîäèòü èç êàçàðì. Ýñêàäðîíöû íàãëåþò ñ êàæäûì äíåì, ýòî ôàêò. — Âîò è äàâàé ðàññêàæåì äðóãèì, ÷òî ðàáî÷èé êëàññ âî ãëàâå ñ Ëåíèíûì ñóìåë óñòàíîâèòü Ñîâåòñêóþ âëàñòü, ñóìååò åå è îòñòîÿòü. ÖÊ áîëüøåâèêîâ âçÿë ðóêîâîäñòâî îáîðîíîé Ïåòðîãðàäà è Ìîñêâû â ñâîè ðóêè. Òàê ÷òî äëÿ ïàíèêè ïîâîäà íåò. — ß íå ïàíèêóþ, íî íåëüçÿ çàêðûâàòü ãëàçà íà íåóñòîé÷èâûå ýëåìåíòû, à èõ áîëüøèíñòâî â ãîðîäå. — Íàäî áû ñðî÷íî ìèòèíã ñîáðàòü, — ïðåäëîæèë Ôåñåíêî. Êàðàåâ ñêîëüçíóë âçãëÿäîì ïî êîðåíàñòîé ôèãóðå Ôåñåíêî, ñïðîñèë: — Ìèòèíãîâàòü çàõîòåë? À êòî áóäåò çàíèìàòüñÿ ñáîðîì îðóæèÿ è ìîáèëèçàöèåé ëþäåé? Õîðîøè ðåâîëþöèîíåðû: ìèòèíãóåì, à âðàã âîîðóæàåòñÿ çà ñ÷åò ðàçîðóæåíèÿ ñîëäàò. È, îáðàòèâøèñü ê Äåìûøåâó, ñïîêîéíî ñêàçàë: — Âîò ÷òî, Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷, íå ìíå òåáÿ ó÷èòü, íî ñîâåòóþ: íåëüçÿ íàì áîëüøå æäàòü íè ÷àñà, ïîêà êîíòðà íà÷íåò íàñ ðåçàòü è êðîìñàòü. Íàäî ðåøèòåëüíî ïåðåéòè â íàñòóïëåíèå ñàìèì. — À êàê? — ß è ñàì íå çíàþ, êàê, — âçäîõíóë Êàðàåâ. — Åñòü ìûñëü. Ïðåæäå âñåãî íàäî ïåðåòÿíóòü íà ñâîþ ñòîðîíó àðòèëëåðèñ26

òîâ. Ïîäêëþ÷èòü ê ýòîìó äåëó Ãðóáå. Ìîáèëèçîâàòü ìîëîäåæü ãîðîäà, êîòîðàÿ èäåò çà íàìè. Ýòî ìîãóò ïðîâåðíóòü Òàðàí è áðàòüÿ Ñàùåíêî. Àãèòàöèþ ñðåäè ñîëäàò âîçüìè íà ñåáÿ, òåáÿ ïîìíÿò ìíîãèå è óâàæàþò. Ïîäêëþ÷è Ìîëîêàíîâà. Îïûòíûé áîåö è ñîëäàòñêóþ äóøó õîðîøî ïîíèìàåò, à ãëàâíîå — ñìåëûé ïàðåíü. Íàäî âûÿñíèòü, êóäà óâåçåíî îðóæèå, ñ êîòîðûì ïðèáûâàëè ñîëäàòû, ãäå è êòî ñîñðåäîòî÷èâàåò ýòî îðóæèå. Ñåãîäíÿ îáÿçàòåëüíî íàäî ñîáðàòü ìîëîäåæü. (Èíèöèàòèâíàÿ ãðóïïà ðàáî÷åé è ñîëäàòñêîé ìîëîäåæè îáðàçîâàëàñü â îêòÿáðå 1917 ãîäà. Ïåðâîå æå ñîáðàíèå çàêðåïèëî åå êàê ïåðâóþ ìîëîäåæíóþ ÿ÷åéêó). À ÷òî êàñàåòñÿ áóìàæêè, — Êàðàåâ âûòàùèë èç êàðìàíà åùå íåñêîëüêî ñìÿòûõ ëèñòêîâ, — ó ìåíÿ èõ óæå òðè. Õîðîøî, ÷òî æåíà íå âèäåëà Âå÷åðîì òîãî æå äíÿ ñîáðàëèñü ÷ëåíû Ñîâåòà è èíèöàòèâíàÿ ãðóïïà ìîëîäåæè ïîä âîäèòåëüñòâîì Ñàââû Òàðàíîâà. Ó Ñàââû ïîä ãëàçîì ñèíÿê ðàñïëûëñÿ íà ïîë-ëèöà. — Êòî ýòî òåáÿ íàãðàäèë òàêèì ÿðêèì ôîíàðåì? — ñïðîñèë Êàðàåâ. — Ñîñåäêó Äàðüþ ïîëåç öåëîâàòü, äà â òåìíîòå çà óãîë çàöåïèëñÿ, — ñìåÿñü, âñòàâèë Íèêîëàé Ñàùåíêî. Ðåáÿòà îæèâèëèñü, à â äóøå Ñàââû âñêèïåëà åùå íå îñòûâøàÿ îáèäà: — Ýòî ìíå îäèí êîíòðèê ïîñòàâèë. Íî è ÿ åìó ïîäâåñèë ñâåòèëüíè÷åê — ïîáîëåå öåðêîâíîãî, âåê íå çàáóäåò. — Êîíòðèê, ãîâîðèøü? — ñïðîñèë Ãðóáå. — Çà ÷òî æå îí òåáÿ òàê îòäðàèë? — Ãîâîðèò: Ñîâåòñêîé âëàñòè — àìèíü! Ïèòåð ïàë è âîò-âîò Ìîñêâà íà êîëåíÿõ îêàæåòñÿ. Íó, ÿ íå âûäåðæàë è äâèíóë åãî! À îí, îòêóäà ïðûòü âçÿëàñü ó ïóçàòîãî, ñõâàòèë êàìåíü è... — Êòî æå ýòîò “ïóçàòûé”? — ñïðîñèë Ãðóáå. — Òàê, ïàðàçèò. Ïðèñëóæèâàåò â ñîáîðå äüÿêîíó Òèìîøèëîâó: ÷åðíèëà ðàçâîäèò, ïå÷àòü ÷èñòèò, ïîëû ìîåò. — Âîò òàêèõ ëþäåé íàäî îáåçâðåæèâàòü, íàâåðíÿêà ó íèõ åñòü îðóæèå, — îáðàòèëñÿ Âèêòîð Ãðóáå ê ñîáðàâøåéñÿ ìîëîäåæè. — Ðàçíîãî îðóæèÿ ó íèõ ïðèïðÿòàíî íåìàëî. 27

http://evpatoriya-history.info/

— Â÷åðà âèäåë ó îäíîãî îáðåç, — âñòóïèë â ðàçãîâîð Èâàí Ñàùåíêî. — Äà âñå åãî çíàþò, âëàäåëåö áóëî÷íîé ó êèíîòåàòðà “Ëîòîñ”. — Íå íàäî æäàòü, êîãäà îíè ýòî îðóæèå ïóñòÿò â õîä, — âñòóïèë â ðàçãîâîð Êàðàåâ. — Ëàâî÷íèêè, äîìîâëàäåëüöû, ïîìåùèêè, îôèöåðû ïîä ïîêðîâîì íî÷è ñîáèðàþòñÿâ ãîðîäñêîé óïðàâå, øóøóêàþòñÿ, áðÿöàþò îðóæèåì, ãîòîâÿòñÿ ê áîÿì. Íàøà çàäà÷à — äî Íîâîãî ãîäà ñîáðàòü äâå-òðè ñîòíè åäèíèö îðóæèÿ. Ñåâàñòîïîëü íàì ïîìîæåò, íî íàäî îáåñïå÷èòü îõðàíó ïîðòà.

7. Tpeâîæíîå îæèäàíèå Íàêøîíîâ ïîëîæèë ðóêó íà ïëå÷î Ãàâðèëû Áëàùóêà, è òîò ïðèòîðìîçèë ìàøèíó. — Îòñþäà ìû ïîéäåì ïåøêîì. Îí âûëåç èç ìàøèíû, òÿæåëûé, îãðîìíûé, êàê ìîíóìåíò, ïîäíÿë âîðîòíèê ïàëüòî, ïîäæèäàÿ Ñåôåðîâà, êîòîðûé ïîêàçàëñÿ èç âîðîò ñâîåãî äîìà. — Áð-ð, çèìà... Ïëîõî çèìà! — Âìåñòî ïðèâåòñòâèÿ ñêàçàë Ñåôåðîâ, ïîäàâàÿ ðóêó ïåðâîìó òîðãîâöó ãîðîäà, ïîñòóêèâàÿ ñàïîãîì î ñàïîã. — Â Êðûìó çèìà, áðàò, — ýòî åùå öâåòî÷êè, à ÿãîäêè áóäóò â Ñèáèðè, — âåñåëî îòîçâàëñÿ âëàäåëåö âñåõ ìàãàçèíîâ ãîðîäà. — Ïî÷åìó Ñèáèðü? — Ñåôåðîâ èçóìëåííî óñòàâèëñÿ íà øèðîêóþ ãðóäü Íàêøîíîâà.— Êàêîé çèìîé ÿãîä? Çà÷åì Ñèáèðü ãîâîðèøü? Íàêøîíîâ ðàññìåÿëñÿ. Çàòåì íàõìóðèëñÿ: — Áîëüøåâèêè óêðåïëÿþòñÿ â Ðîññèè, è äî Êðûìà ÷åðåä äîéäåò. À òàêèõ, êàê ìû ñ òîáîé, â Ñèáèðü ññûëàþò. — À Øèøìàíà, Äóâàíà? — òðåâîæíî ñïðîñèë Ñåôåðîâ. — È îíè çàãðåìÿò. Äóâàí óæå ïî÷òè ïîëãîäà, êàê îñòàâèë ïîñò ãîðîäñêîãî ãîëîâû. Íî äëÿ ÷èíîâíèêîâ è ìåñòíîé áóðæóàçèè îí ïî-ïðåæíåìó îñòàâàëñÿ âàæíîé ïåðñîíîé, ê êîòîðîìó øëè çà ñîâåòîì è ïîìîùüþ. 28

Îñîáíÿê æå Øèøìàíà ïðåâðàòèëñÿ â íåîôèöèàëüíóþ øòàá-êâàðòèðó ìåíüøåâèêîâ è ýñåðîâ, êóïå÷åñòâà è îôèöåðñòâà, ñþäà òÿíóëèñü íèòè ôðàíöóçñêîé, òóðåöêîé è áîëãàðñêîé ðàçâåäîê. Åâïàòîðèÿ îñòàâàëàñü åäèíñòâåííûì ñïîêîéíûì ïîðòîì, êóäà áåñïðåïÿòñòâåííî ïðèõîäèëè ìåëêèå ñóäà èç Òóðöèè è Áîëãàðèè. Ïîä âèäîì âñòðå÷è íîâîãî 1918 ãîäà ê Øèøìàíó ñïåøèë è ïðåäâîäèòåëü ìåñòíûõ íàöèîíàëèñòîâ òàòàðñêîé ïàðòèè “Ìèëëè Ôèðêà” (â ïåðåâîäå “Íàöèîíàëüíàÿ ïàðòèÿ”) Ñåôåðîâ. Ýòî ïî åãî íàñòîÿòåëüíîé ïðîñüáå â ãîðîä áûëè ïåðåáðîøåíû ýñêàäðîíû (áóðæóàçíî-íàöèîíàëèñòè÷åñêàÿ êàâàëåðèéñêàÿ ÷àñòü) äëÿ ðàçîðóæåíèÿ ðåâîëþöèîííî íàñòðîåííûõ ñîëäàò è ïîäàâëåíèÿ áîëüøåâèñòñêîé îðãàíèçàöèè. ...Ñëóãè íå òîðîïèëèñü. Îíè çíàëè, ÷òî äî óòðà ãîñòè óñïåþò ïåðåïèòüñÿ è òóò æå, êòî ãäå, îñòàíóòñÿ ñïàòü. Òàê áûëî ïî÷òè âñå ïîñëåäíèå äâà ìåñÿöà. Çà ñòîëàìè ñèäåëà ïî÷òè âñÿ ìåñòíàÿ çíàòü. Îòñóòñòâîâàëè ïîëêîâíèê Êàëàøíèêîâ è íà÷àëüíèê áåðåãîâîé îõðàíû Âñåñëàâèí. Ïîëêîâíèê Âûãðàí ïèë ìàëî, íå õìåëåë, òîëüêî äî êðàåâ íàëèâàëñÿ ÷åðíîé áåçóäåðæíîé çëîáîé íà áîëüøåâèêîâ è äàæå íà ñâîèõ. Íåóäà÷íûé íàëåò êîíòððàçâåäêè â çäàíèå Ïóøêèíñêîé àóäèòîðèè, ðàñòåðÿííîñòü ðàçâåäêè è ïîä÷èíåííûõ åìó âîéñê â íîÿáðüñêóþ íî÷ü, êîãäà èç-ïîä ñòðàæè óøëè àðåñòîâàííûå áîëüøåâèêè, íàêîíåö, îòñóòñòâèå Êàëàøíèêîâà è Âñåñëàâèíà âûâîäèëè åãî èç ñåáÿ. Îí ïîíèìàë: êðûñû áåãóò ñ òîíóùåãî êîðàáëÿ, à åãî îñòàâëÿþò íà áîðòó ñ êîìàíäîé, êîòîðàÿ ïüåò äà ìàðîäåðñòâóåò. Ïðàâäà, áûëà íàäåæäà íà ýñêàäðîíöåâ, êîòîðûå òîæå òîïòàëèñü, òîëüêî áóäîðàæèëè ãîðîä, ìàðîäåðñòâîâàëè. Äâåðü ðàñòâîðèëàñü, â ãîñòèíóþ ââàëèëñÿ êàïèòàí Äóáàñîâ. Îí ïî-èçâî÷è÷üè ïîõëîïàë ñåáÿ ïî áîêàì è âûðóãàëñÿ: — Âîò ìîðîç òàê ìîðîç! Äàâíî òàêîãî íå áûëî! Øèøìàí, âëàäåëåö ìåëüíèö è êàìåíîëîìåí â Îðòà-Ìàìàé, íàëèë â áîêàë âèíà è ïîäàë âîøåäøåìó. Âûãðàí áóõíóë êóëàêîì ïî ñòîëó. 29

http://evpatoriya-history.info/

— À íó, ïîñòàâü! Äóáàñîâ ïîñòàâèë ñòàêàí è íåïîíèìàþùå çàìîðãàë. Âûãðàí òÿæåëî îïåðñÿ î ñòîë: — Ïî÷åìó äî ñèõ ïîð íå ïîéìàíû áîëüøåâèñòñêèå ðóêîâîäèòåëè? À? ß âàñ ñïðàøèâàþ! Äóáàñîâ ïîïûòàëñÿ óëûáíóòüñÿ: — Òàê âåäü èõ êàæäàÿ ñîáàêà â ãîðîäå çíàåò... Ìîæíî â ìîìåíò. — Áîëüøå ìåñÿöà æäó ñïèñêà áîëüøåâèêîâ, à åãî âñå íåò è íåò. Êîãäà áóäåò ñïèñîê? — Ïîëêîâíèê Êàëàøíèêîâ... — Âîí îòñþäà!— êðèêíóë Âûãðàí. — Áîãà ãíåâèøü, Ãàâðèèë Ñåìåíîâè÷, — íàêëîíèëñÿ ê Âûãðàíó ãëàâà ñîáîðà. — Ãîñïîäü íàêàçûâàë âîçëþáèòü áëèæíåãî ñâîåãî, ÿêî ñàìîãî ñåáÿ. — À áîëüøåâè÷êè òåì âðåìåíåì âîîðóæàþòñÿ, ñîçäàþò îòðÿäû òàê íàçûâàåìîé êðàñíîé ãâàðäèè. Áàòþøêà õîõîòíóë è åùå ëàñêîâåé ïîãëÿäåë íà Âûãðàíà: — Êóäà æå îíè óòåêóò? Ó êàæäîãî ñåìüÿ, äåòèøêè ìàëûå. — Âîò çàâåðíóò âàì ãîëîâó ïîä êðûëî, — ñòóêíóë Âûãðàí âèëêîé ïî òàðåëêå, — ïîñìîòðèì òîãäà, êóäà áóäóò “óòåêàòü” òâîè äåòè, áàòþøêà. — Ïðèêàæèòå, Ãàâðèèë Ñåìåíîâè÷,— ïîäíÿëñÿ êîìàíäèð ýñêàäðîíöåâ êàïèòàí Îòìåðøòåéí, — è áîëüøåâèêè çàâòðà áóäóò àðåñòîâàíû. — Áëàãîäàðþ âàñ, êàïèòàí! — îòîçâàëñÿ ïîëêîâíèê.— Õîðîøî ïîðàáîòàëè ïî ðàçîðóæåíèþ àýðîäðîìíîé êîìàíäû è êàçàðì. — Ðàä ñòàðàòüñÿ, âàøå áëàãîðîäèå! — Ãîñïîäà! — îáðàòèëñÿ Âûãðàí ê ñîáðàâøèìñÿ. Îí ãîâîðèë óâåðåííî, ñïîêîéíî, ñëîâíî è íå áûëî âñïûøêè ãíåâà, âûçâàííîé ïðèõîäîì îôèöåðà ðàçâåäêè. — Â Êðûìó îáðàçîâàí Ñîâåò íàðîäíûõ ïðåäñòàâèòåëåé, à òàêæå îáúåäèíåííûé êðûìñêèé øòàá. Âîçãëàâèëè øòàá îïûòíåéøèå âîåííûå ïîëêîâíèêè Ìàêóõèí è Äæàôåð Ñåéäàìåò. Óâåðåí, ÷òî áîëüøåâèêàì íå 30

âèäàòü Êðûìà êàê ñâîèõ óøåé. — Ðàçäàëèñü àïëîäèñìåíòû, ëèöî Âûãðàíà ïîâåñåëåëî, îí äàæå óëûáíóëñÿ. È ïðîäîëæàë: — Åñòü ñâåäåíèÿ, ÷òî èç Ñåâàñòîïîëÿ â Åâïàòîðèþ íà ïîìîùü ìåñòíûì áîëüøåâèêàì â áëèæàéøåå âðåìÿ ïðèáóäåò ïîäêðåïëåíèå. Íàøà çàäà÷à: âûëîâèòü âñåõ ðóêîâîäèòåëåé è óíè÷òîæèòü, ðàññòðåëÿòü. Ýñêàäðîíöàì — çàõâàòèòü àðòèëëåðèéñêèå áàòàðåè íà Êàðàíòèííîì ìûñó è ðàçîðóæèòü. — Âûïîëíèì, âàøå áëàãîðîäèå! — âñêî÷èë êàïèòàí Îòìåðøòåéí. — Íå òîðîïèñü, — îñàäèë åãî Âûãðàí.— Ïîëó÷èòå äîïîëíèòåëüíûå óêàçàíèÿ ïîñëå Ðîæäåñòâà. — Èòàê, ãîñïîäà! Ñ íîâûì ñ÷àñòëèâûì ãîäîì!

8. Äàâèä Êàðàåâ — Íó è ìàñòåðèöà æå òû ó ìåíÿ, — óëûáíóëñÿ Äàâèä æåíå. — Ïèðîæêè ó òåáÿ — ïðåëåñòü. — Ïîìîã áû, ãîñòè ñêîðî íà÷íóò ñîáèðàòüñÿ, — îòîçâàëàñü ïîëüùåííàÿ ïîõâàëîé Åëèçàâåòà. Â äâåðü ïîñòó÷àëè, è â òîò æå ìèã îíà ðàñïàõíóëàñü.Íà ïîðîãå ñòîÿëè Ôðàíò è Áëàùóê. — À, ìåõàíèêè, — ïîäñêî÷èë Êàðàåâ, îáíÿë èõ çà ïëå÷è è ïîâåë íà óëèöó. Óïðàâèâøèñü ñ íåõèòðîé ñåðâèðîâêîé íîâîãîäíåãî ñòîëà, Åëèçàâåòà îïóñòèëàñü íà ñòóë. Âíåøíå îíà ïðîèçâîäèëà âïå÷àòëåííèå î÷åíü ñäåðæàííîé, ïîæàëóé, äàæå ðîáêîé æåíùèíû. Òèõèé ãîëîñ, çàñòåí÷èâàÿ óëûáêà. Íà ñàìîì äåëå ýòî áûëà ðåøèòåëüíàÿ è ñìåëàÿ æåíùèíà, çàáîòëèâàÿ ìàòü è ëþáÿùàÿ æåíà. Êàê âîëíû, íàõëûíóëè âîñïîìèíàíèÿ î ïðîæèòîì è ïåðåæèòîì... — Äî÷êà, ïðèíåñè-êà ÷òî-íèáóäü óêðûòüñÿ íà ñåíîâàëå, — íåãðîìêî ïîïðî31

http://evpatoriya-history.info/

ñèë îòåö, Êàëìàí Äðóæèíèí (îí ñëóæèë ëåñíûì ïðèêàç÷èêîì). — Ñåé÷àñ ïðèíåñó. À ÷òî çà ãîñòè, ïî÷åìó â òàêîå ïîçäíåå âðåìÿ? — Ãîñòè íà âðåìÿ íå ñìîòðÿò, à õîçÿåâàì íå ñëåäóåò ñïðàøèâàòü î öåëè èõ ïðèõîäà, — îòâåòèë Äðóæèíèí, ïîòîðîïèë: — Ïîñïåøè, Ëèçà, èì ðàíî â ïóòü-äîðîãó. Äåâóøêà âûñêî÷èëà â ñåíè è ÷óòü íå ñòîëêíóëàñü ñ Äàâèäîì. — Ëèçà, ÿ õîòåë äàâíî ïîãîâîðèòü ñ òîáîé... — Î ÷åì? — ß äàæå íå çíàþ... Îíà çàìåòèëà, ÷òî ïàðåíü ðàñòåðÿí, ñìóùåí. Ýòî è ïðèäàëî åé ñìåëîñòè. — Íèêàê, ñåðäöå è ðóêó õî÷åøü ïðåäëîæèòü? — Äà. Òû åäèíñòâåííàÿ â ìîåì ñåðäöå. Êîãäà ÿ íå âèæó òåáÿ, äëÿ ìåíÿ ñîëíöå íå ñâåòèò. ß ëþáëþ òåáÿ, Ëèçà... ß íå óìåþ ãîâîðèòü êðàñèâî. Òî, ÷òî ÿ ÷óâñòâóþ, íåëüçÿ âûðàçèòü ñëîâàìè. — ×åãî æå òû õî÷åøü? — óæå íå óëûáàÿñü, ñïðîñèëà îíà. Äàâèä èñêàë ñëîâà è íå íàõîäèë. — ß õî÷ó, ÷òîáû òû âûøëà çà ìåíÿ çàìóæ, — ñêàçàë îí íàêîíåö. Ëèçà ìîë÷à ñìîòðåëà íà íåãî. Åé äàâíî íðàâèëñÿ ýòîò ñêðîìíûé, ñ ïûøíîé ÷åðíîé øåâåëþðîé ïàðåíåê, äà è îòåö íå ðàç îòçûâàëñÿ î íåì îäîáðèòåëüíî. Îíà îãëÿíóëàñü óæå ó äâåðåé è, ìÿãêî óëûáíóâøèñü, ñêàçàëà: “Äà!” — è ïîñïåøíî âûøëà. Äàâèä òàê è îñòàëñÿ íà ìåñòå ñ øèðîêî ðàñêðûòûìè ãëàçàìè. Íà êðûëüöå åãî ïîäæèäàë îòåö. — Íî÷åâàòü íå áóäåì, íàäî ñïåøèòü, — òîðîïëèâî ïðîãîâîðèë Ëåâ Ìèõàéëîâè÷. — Çà íî÷ü îòìàõàåì âåðñò ïîëñîòíè. Íèêàêàÿ ïîëèöèÿ íå ñûùåò. Ëîøàäü äîáðàÿ. ...Äàâèä ðîäèëñÿ â ñåìüå ðàáî÷åãî ðåìåñëåííèêà â ãîðîäå Áîáðóéñêå. Ñ òðóäîì, ëèøü áëàãîäàðÿ ñïîñîáíîñòÿì è óïîðñòâó, ñóìåë ïîëó÷èòü íà÷àëüíîå îáðàçîâàíèå. Ñ äâåíàäöàòè 32

ëåò ïîøåë ìàëÿðíè÷àòü. Ðàáîòàë ñ îòöîì è ñòàðøèìè áðàòüÿìè. Ðàíî ïðèîáùèëñÿ “ê ïîëèòèêå” — ðàñêëåèâàë íà çàáîðàõ è ñòåíàõ äîìîâ ëèñòîâêè, ðàñïðîñòðàíÿë ëèòåðàòóðó â áåäíÿöêèõ êâàðòàëàõ Áîáðóéñêà. Â 1905 ãîäó âñòóïèë â ìåñòíóþ îðãàíèçàöèþ ñîöèàë-äåìîêðàòîâ. Â 1906 ãîäó ïîëèöèÿ óæå âçÿëà ïàðíÿ ïîä íàáëþäåíèå. Åãî íåñêîëüêî ðàç àðåñòîâûâàëè, íî çà íåäîñòàòî÷íîñòüþ óëèê âûíóæäåíû áûëè îñâîáîæäàòü. È âîò ïîñëå ìèòèíãà íà ãîðîäñêîé ïëîùàäè ïîëèöèÿ óñèëåííî ðàçûñêèâàëà åãî. Ãëóáîêîé îñåíüþ 1907 ãîäà Äàâèä äîáðàëñÿ äî Áàòóìà. Óñòðîèëñÿ ãðóç÷èêîì â ïîðòó. Íî åìó ïðèøëîñü îñòàâèòü ýòîò ãîðîä: çàáîëåâ îñîáîé ìåñòíîé ëèõîðàäêîé òèïà òðîïè÷åñêîé, îí â 1909 ãîäó ïåðååõàë â Åâïàòîðèþ. Çà íåáîëüøóþ ïëàòó åìó óäàëîñü ñíÿòü êîìíàòó íà äà÷å Âàñèëüåâà ïî óëèöå Íàäåæäèíñêîé (íûíå óë. Ãàãàðèíà). Â ýòîì æå ãîäó â Åâïàòîðèþ ïðèåõàëà Ëèçà Äðóæèíèíà. Äàâèä áûë íåñêàçàííî ðàä, ÷òî Ëèçà ïðîÿâèëà òàêóþ òâåðäîñòü, âñåì ñåðäöåì ðàçäåëÿåò åãî âåðó â áóäóùåå, óáåæäåííîñòü â íåîáõîäèìîñòè ðåâîëþöèîííîé áîðüáû çà ñ÷àñòüå íàðîäà. Ëèçà íå ïðîñòî ïîëþáèëà ñâîåãî èçáðàííèêà — îíà ïðåêëîíÿëàñü ïåðåä íèì. Åñòü ÷èñòûå, öåëüíûå íàòóðû, êîòîðûå ÷óâñòâó îòäàþòñÿ âñåì ñâîèì ñóùåñòâîì. Ñ òîãî äíÿ, êîãäà Ëèçà óñëûøàëà ïðèçíàíèå â ëþáâè è ïðåäëîæåíèå Äàâèäà, êîãäà îíà ñêàçàëà åìó “äà”, íå áûëî äíÿ, ÷òîáû äåâóøêà íå äóìàëà î íåì. Ëèçà ñòîÿëà íà ïîðîãå ñóðîâîé æèçíåííîé øêîëû, è ó÷èòåëåì åå ñòàë Äàâèä Êàðàåâ. Ðåøåíèå äåâóøêè ðàçäåëèòü ó÷àñòü ëþáèìîãî ÷åëîâåêà áûëî ïðèíÿòî åþ ñîçíàòåëüíî. Ïðîøëî íåñêîëüêî íåäåëü ñî âðåìåíè ñâàäüáû Äàâèäà è Ëèçû. Ìîëîäîæåíû áûëè áåçìåðíî ñ÷àñòëèâû. Õîçÿèí äà÷è îòäàë èì åùå îäíó êîìíàòó. Ëèçà èìåëà øâåéíóþ ìàøèíêó è íåïëîõî øèëà. Ýòî ïðèíîñèëî äîïîëíèòåëüíûé äîõîä. Ïðàâäà, ïëàòà ÷àùå áûëà íàòóðîé ñ ïðèóñàäåáíûõ ó÷àñòêîâ. 33

http://evpatoriya-history.info/

Øëà îñåíü 1912 ãîäà. Êàê-òî òèõèì ñîëíå÷íûì äíåì, òÿæåëî äûøà, Ëèçà îïóñòèëàñü íà ñòóë, ïðèæàëà ðóêè ê ãðóäè. Îáíÿëà ìóæà è, ñìóùàÿñü, ñêàçàëà: — Ó ìåíÿ åñòü ñåêðåò äëÿ òåáÿ, — è ñ÷àñòëèâî óëûáíóëàñü. — Âîò êàê? Ðàçâå ó òåáÿ åñòü ñåêðåòû îò ìåíÿ? — Íå îò òåáÿ, à äëÿ òåáÿ. — Êàêîé? Ñêàæè. Îíà ñïðÿòàëà ñâîå ëèöî íà åãî ãðóäè è òèõî ñêàçàëà: — Ó íàñ áóäåò ðåáåíîê. Ñ ðàäîñòíûì âîñêëèöàíèåì, çàáûâ îá îñòðîæíîñòè, îí ñòèñíóë åå â îáúÿòèÿõ è îñûïàë ïîöåëóÿìè. Ñ òîãî äíÿ ìîëîäîæåíû ñòàëè æäàòü ïîïîëíåíèÿ ñåìåéñòâà, è ê ìíîãî÷èñëåííûì çàáîòàì Äàâèäà ïðèáàâèëèñü íîâûå õëîïîòû. Îí íàíèìàåòñÿ ðàáî÷èì íà ñòðîèòåëüñòâî æåëåçíîé äîðîãè Ñàðàáóç — Åâïàòîðèÿ. Îñîáåííî òðóäíî ïðèøëîñü Åëèçàâåòå îñåíüþ 1914 ãîäà. Îíà îæèäàëà ïðèáàâëåíèÿ ñåìåéñòâà, à äî÷ü Êëàâî÷êà â òî âðåìÿ òÿæåëî áîëåëà, áûëà î÷åíü ñëàáà, õîòÿ øåë åé óæå òðåòèé ãîäèê. Â íîÿáðå Åëèçàâåòà ðîäèëà ñûíà, íàçâàëè åãî Ìèõàèëîì. Äàâèä òåïåðü ðàáîòàë â âûõîäíûå è ïðàçäíè÷íûå äíè. À ìåæäó òåì íåóìîëèìî íàäâèãàëèñü ãðîçíûå ñîáûòèÿ. Æèòåëè ïðîâèíöèàëüíîé Åâïàòîðèè ñ íåòåðïåíèåì æäàëè ñâåæèõ ãàçåò. Íî îíè ñêóïî ïèñàëè î áåñïîðÿäêàõ è âûñòðåëàõ íà óëèöàõ Ïåòðîãðàäà, îá îæèäàåìûõ ïåðåìåíàõ. Õîäèëè âñåâîçìîæíûå ñëóõè î çàãîâîðå. Îñîáåííî óñèëèëèñü ýòè ñëóõè â ôåâðàëå 1917 ãîäà. Áåäíîòà îæèâèëàñü. Ðàáî÷èå, ðåìåñëåííèêè ñîáèðàëèñü ãðóïïàìè, ñïîðèëè. Äàâèä âñå ÷àùå ñòàë äîïîçäíà çàäåðæèâàòüñÿ íà ðàáîòå, à íî÷àìè ÷òî-òî ïèñàë, ÷èòàë. Îò íåïðèâû÷íîé àòìîñôåðû êðóæèëàñü ãîëîâà. Âåñòü î ñâåðæåíèè öàðÿ äîøëà äî Åâïàòîðèè êàê-òî íåçàìåòíî, íî íà óëèöàõ ïîÿâèëèñü ëîçóíãè: “Äîëîé öàðèçì!” Ãîðîäîâûå èñ÷åçëè. Ñâîáîäà! Ñòàðóõè êðåñòÿòñÿ: “Êàê æå òåïåðü áåç öàðÿ-òî áóäåì, ãîñïîäè?” Âåäü îá 34

ýòîì íå òî ÷òî ñêàçàòü — ïîäóìàòü ðàíüøå íå ñìåëè! À îäíàæäû, ïî ÷üåìó-òî ñèãíàëó, ñîáðàëàñü òîëïà íà öåðêîâíîé ïëîùàäè. Ïÿòèëåòíÿÿ Êàòÿ, äåðæàñü çà þáêó ìàòåðè, óäèâëÿëàñü òîìó, êàê ñòðàííî âåäóò ñåáÿ ëþäè: ÷òî-òî âûêðèêèâàþò, ïåñíè ïîþò. — Ìàìà, ýòî ïðàçäíèê? — ñïðîñèëà îíà. — Ïðàçäíèê, è åùå êàêîé! — îòâåòèëà Åëèçàâåòà. Ïðîõîäÿ ìèìî äîìîâ è äà÷ áîãàòûõ ëþäåé, îíè çàìåòèëè: ñðåäè áóìàã è ìóñîðà âàëÿþòñÿ ïîðòðåòû öàðÿ è ÷ëåíîâ åãî ñåìüè. Îäèí ìàëåíüêèé ïîðòðåò â ïîçîëî÷åííîé ðàìêå Êàòå î÷åíü ïîíðàâèëñÿ, îíà ïîäíÿëà åãî è ñïðÿòàëà íàõîäêó ïîä ïëàòêîì. Êàòÿ ñ ìàòåðüþ îêàçàëèñü ó ñàìîãî ñîáîðíîãî êðûëüöà, íà êîòîðîì óæå ñòîÿëè ãîðîäñêîé ãîëîâà Äóâàí, ïîëêîâíèê Âûãðàí, öåðêîâíîñëóæèòåëè. Áàòþøêà îáåðíóëñÿ è îáîìëåë: äåâî÷êà ïðèæèìàëà ïîðòðåò ñàìîäåðæöà ê ãðóäè. “À âäðóã îí íå îòðåêñÿ?!” — ìåëüêíóëà òðåâîæíàÿ ìûñëü. Åùå â÷åðà îí ïðèçûâàë ìîëèòüñÿ çà öàðÿ. À ñåãîäíÿ îòäàë ðàñïîðÿæåíèå öåðêîâíûì ïåâ÷èì âîññëàâèòü Áîãà çà èçáàâëåíèå îò öàðñêîé òèðàíèè. Íå ïîâåðèë, îãëÿíóëñÿ åùå... È òàêîé ó íåãî ñòàë ðàññòåðÿííûé âèä! Îí ïåðåñòóïàÿ ñ íîãè íà íîãó, áóäòî íåâûíîñèìî æàëè åìó ÿëîâûå ñàïîãè. Äóâàí ïîìîðùèëñÿ, íåäîâîëüíûé ìåäëèòåëüíîñòüþ ïîïà, è ìàõíóë ðóêîé ïåâ÷èì. Õîð ãðÿíóë: “Ñëàâà Âñåâûøíåìó...” Ñìîëê õîð. Ñòîÿâøèå íà âîçâûøåííîñòè îæèäàëè, ÷òî íàðîä íà÷íåò ðàñõîäèòüñÿïî äîìàì, íî íà ñòóïåíüêó êðûëüöà ïîäíÿëàñü ñîëäàòêà Ìàðèÿ Âàñþòèíà. — Ïî åãî ìèëîñòè ìóæèêà ìîåãî íà ôðîíò âçÿëè,— åå ïàëåö óêàçàë íà Âûãðàíà. — Ñ òðåìÿ äåòüìè îñòàëàñü. Êòî êîðìèòü èõ áóäåò? Ïîëêîâíèê ïóãëèâî îçèðàëñÿ ïî ñòîðîíàì, æàëñÿ ê ãîðîäñêîìó ãîëîâå. Äóâàí ñïîêîéíî âûñëóøèâàë ðåïëèêè ìèòèíãóþùèõ. — Â ãîñïèòàëÿõ íåò ìåäèêàìåíòîâ, — âûøåë âïåðåä ñîëäàò â èçîðâàííîé øèíåëè, ðâàíîé øàïêå. — Íåò áèíòîâ, êîð35

http://evpatoriya-history.info/

ìÿò îäíîé ðæàâîé ñåëåäêîé è êàïóñòîé. Ìû îáðàùàëèñü ê âðà÷àì, äà âñå áåç òîëêó, à ðàíåíûõ âåçóò è âåçóò. — À â÷åðà áàòþøêà îòêàçàëñÿ îòïåâàòü óìåðøèõ ñîëäàò, — âûñòóïèë äðóãîé ñîëäàò, — ãîâîðèò, “âàñ ìíîãî ìðåò, à ÿ îäèí íà ïðèõîäå”. — Ìàãàçèíû óæå áîëüøå íåäåëè çàêðûòû. Ãäå âçÿòü åäó?! — êðèêíóëà íåìîëîäàÿ æåíùèíà ñ ðåáåíêîì íà ðóêàõ. — Ïîâåñèòü Øèøìàíà! — ïðîáàñèë êòî-òî. — Íà ñêëàäàõ åñòü äðîâà è óãîëü, à Øèøìàí çàïðåòèë ïðîäàâàòü!..

9. Ãîðîäñêîé ãîëîâà Ñ.Ý. Äóâàí Ñåìåí Ýçðîâè÷ Äóâàí íå ðèñêíóë ïîìåøàòü ñõîäêå. Ïîíèìàë: ðàáî÷èå è ñîëäàòû ãîâîðÿò ïðàâäó î âîéíå, î ãîëîäå è íóæäàõ. Êðûì ïåðåïîëíåí âîéñêàìè, îòðåçàí îò Ðîññèè ïîæàðîì âîéíû, ãîðîäñêàÿ äóìà îêàçàëàñü áåññèëüíà ÷òî- ëèáî ïðåäïðèíÿòü äëÿ îáëåã÷åíèÿ æèçíè ãîðîæàí... Ñåìåí Äóâàí ðîäèëñÿ 14 àïðåëÿ 1870 ãîäà. Åùå â Ñèìôåðîïîëüñêîé ãèìíàçèè îí óâëåêñÿ ñîöèàë-äåìîêðàòè÷åñêîé èäååé, à íåñêîëüêî ïîçæå ïîääåðæàë ñîöèàë-äåìîêðàòè÷åñêîå äâèæåíèå ñâîèì âñòóïëåíèåì â ÐÑÄÐÏ. Îäíàêî â 1912 ãîäó îí ðàçìåæåâàëñÿ ñ ñîöèàë-äåìîêðàòàìè â îöåíêàõ õàðàêòåðà áóäóùåé ðåâîëþöèè, ïåðåøåë íà ñòîðîíó ìåíüøåâèêîâ. Åãî æåíà Ñàððà Èîñèôîâ- “...Вместе с Вами я люблю Евпаторию. так горячо, как только можно íà Êàëüôå, ñûíîâüÿ Èîñèô è Люблю любить Родину”. Áîðèñ, äî÷åðè Àííà è ÅëèçàС. ДУВАН. 36

âåòà ðàçäåëÿëè åãî âçãëÿäû íà óñòðîéñòâî áóäóùåé æèçíè îáùåñòâà. Îí ìå÷òàë è ìíîãî äåëàë ïðàêòè÷åñêè äëÿ ïîñòðîåíèÿ îáùåñòâà ñîöèàëüíîé ñïðàâåäëèâîñòè. È îí ñòðîèë òàêîå îáùåñòâî â ãîðîäå Åâïàòîðèè. Â åãî áûòíîñòü íà ïîñòó ãîðîäñêîãî ãîëîâû Åâïàòîðèÿ èç çàõîëóñòíîãî ãðÿçíîãî ãîðîäèøêè ïðåâðàòèëàñü â çäðàâíèöó ñ øèðîêîé èçâåñòíîñòüþ. Â ãîðîäå ïîÿâèëñÿ îäèí èç ëó÷øèõ òåàòðîâ â Êðûìó, áèáëèîòåêà èìåíè Èìïåðàòîðà Àëåêñàíäðà II (íûíå áèáëèîòåêà èì. À.Ñ. Ïóøêèíà), â êîòîðóþ îí ëè÷íî âëîæèë îêîëî 50 òûñ. ðóáëåé. Â Ïåðâóþ ìèðîâóþ âîéíó îðãàíèçîâàë ãîñïèòàëü íà 160 êîåê, ñîáðàë îêîëî 100 òûñ. ðóáëåé, ñàì âíåñ 10 òûñ. ðóáëåé. Â 1914 ãîäó áûë ïóùåí òðàìâàé, â 1915 ãîäó çàâåðøèëîñü ñòðîèòåëüñòâî æåëåçíîäîðîæíîé âåòêè Ñàðàáóç (íûíå Îñòðÿêîâî) — Åâïàòîðèÿ. Â áûòíîñòü ïðåäñåäàòåëåì çåìñêîé óïðàâû âûñòðîèë ðÿä îáðàçöîâûõ øêîë, áîëüíèöó, àãðîíîìè÷åñêèé ïóíêò è íåñêîëüêî ïîêàçàòåëüíûõ ïîëåé. Ìíîãî ñ ïîëüçîé ðàáîòàë ïî çåìëåóñòðîéñòâó, óëó÷øèë â óåçäå ñêîòîâîäñòâî, êîíåâîäñòâî è îâöåâîäñòâî. Ñàì âåë îáðàçöîâîå ñåëüñêîå õîçÿéñòâî â óñàäüáå Äóâàíîâêà (íûíå ñåëî Ëóøèíî), èìåë ïëåìåííûõ êàðàêóëüñêèõ îâåö, ïðåìèðîâàííûõ çîëîòûìè ìåäàëÿìè íà äâóõ âñåðîññèéñêèõ âûñòàâêàõ. Ñåìåí Ýýðîâè÷ áîëüøîå âíèìàíèå óäåëÿë áëàãîóñòðîéñòâó ãîðîäà. Ïðè íåì ãëàâíûå óëèöû áûëè ïîêðûòû êàìíåì. Â 1912 ãîäó äëÿ ïîäìåòàíèÿ óëèö ïðèîáðåë ñïåöèàëüíóþ ìàøèíó. Îí ðàçðàáîòàë è ïðåäëîæèë ïðîåêò êóðîðòíîãî ðàçâèòèÿ. Ïðîåêò ïðåäóñìàòðèâàë: ñîñðåäîòî÷åíèå â ðóêàõ ãîðîäñêîãî ñàìîóïðàâëåíèÿ âñåõ êðóïíûõ ëå÷åáíûõ çàâåäåíèé, óñòðîéñòâî âîäîïðîâîäà, êàíàëèçàöèè, çàìîùåíèå ãîðîäñêèõ óëèö, ñòðîèòåëüñòâî ãîñòèíèö, êðûòûõ ðûíêîâ, áîéíè è ò.ï., îáóñòðîéñòâî ïëÿæåé, îñîáîå âíèìàíèå îáðàùàëîñü íà îçåðî Ìîéíàêè è ãðÿçåëå÷åáíèöó. Ïåðâàÿ ìèðîâàÿ âîéíà, ïåðåðîñøàÿ â Ãðàæäàíñêóþ âîéíó, ðàçðóøèëà åãî ïëàíû, ðàçäåëèëà îáùåñòâî íà äâà íåïðèìèðèìûõ ëàãåðÿ...

http://evpatoriya-history.info/

10. Ñìåðòü Äàâèäà Êàðàåâà Âñêîðå ïîñëå ìèòèíãà èç Ñèìôåðîïîëÿ ïðèå õàëè óïîëíîì î÷åííûå Âðåìåííîãî ïðàâèòåëüñòâà. Çäîðîâàÿñü ñ ãîðîæàíàìè, ñîëäàòàìè, îíè íàçûâàëè èõ ñâîáîäíûìè ãðàæäàíàìè Ðîññèè è ïðèçûâàëè âåñòè âîéíó äî ïîáåäíîãî êîíöà, îáåù àëè ïîìîùü ñåìüÿì, ÷üè ìóæüÿ èëè ñûíîâüÿ ïîãèáëè íà ôðîíòå. Ãîðîäñêóþ äóìó ïåðåèìåíîâàëè â îðãàí ãîðîäñêîãî ñàìîóïðàâëåíèÿ, áûë îãëàøåí ñîñòàâ äâóõ Ïàìÿòíèê ïåðâîìó ïðåäñåäàòåëþ Åâïàòîðèéñêîãî Ñîâåòà ðàáî÷èõ, êðåñòüÿíñêèõ è ñîëäàòñêèõ äåïóòàòîâ Ä.Ë. Êàðàåâó. êîìèòåòîâ: áåçîïàñíîñòè è ïðîäîâîëüñòâåííîãî. Âîò è âñå èçìåíåíèÿ. Ãóëÿëà ãîðîäñêàÿ çíàòü, ïðàçäíóÿ íàñòóïëåíèå “ýðû ñâîáîäû”... — ×åðò çíàåò ÷òî! — â áåøåíñòâå áðîñèë òåëåôîííóþ òðóáêó ïîëêîâíèê Âûãðàí. — Âòîðîé äåíü íå ìîãó ñâÿçàòüñÿ ñ Ñèìôåðîïîëåì. Â ïåðâûå äíè 1918 ãîäà Âûãðàí ïðè àêòèâíîé ïîìîùè ýñêàäðîíöåâ ïî÷òè ïîëíîñòüþ îáåçîðóæèë âîèíñêèå ÷àñòè ãàðíèçîíà. Îêîëî äâóõñîò ðàáî÷èõ, àêòèâíî ïîääåðæèâàþùèõ Ñîâåòñêóþ âëàñòü, áûëè áðîøåíû â çàñòåíîê äëÿ ïîêàçàòåëüíîé êàçíè. Íî íè íà÷àëüíèê ãàðíèçîíà Âûãðàí, íè 38

åãî áëèæàéøèå ïîìîùíèêè íå ÷óâñòâîâàëè ñåáÿ ïîáåäèòåëÿìè, õîçÿåâàìè â ãîðîäå, èõ ïóãàëî, ÷òî àðòèëëåðèñòû ïåðåøëè íà ñòîðîíó Ñîâåòîâ, ÷òî ïîäàâëÿþùåå áîëüøèíñòâî ñîëäàò õîòü è îñòàëèñü áåç îðóæèÿ, ðåøèòåëüíî çàÿâèëè î ñâîåé ïîääåðæêå Ñîâåòñêîé âëàñòè, àâèàöèîííûé îòðÿä ñîáëþäàë íåéòðàëèòåò, ðàáî÷èå è áåäíîòà ñïëîòèëèñü âîêðóã áîëüøåâèêîâ, øëè çà èõ ëîçóíãàìè. Âûãðàí óæå äâà äíÿ áåçóñïåøíî ïûòàåòñÿ äîëîæèòü îáî âñåì ýòîì ïîëêîâíèêó Ìàêóõèíó è ïîïðîñèòü ïîìîùè. Òðåòèé ÷àñ èäåò ñîâåùàíèå Ñîâåòà ðàáî÷èõ è ñîëäàòñêèõ äåïóòàòîâ. Âîïðîñ íåîáû÷àéíîé âàæíîñòè — êàê ïðåäîòâðàòèòü òðàãåäèþ, íå äàòü Âûãðàíó ðàññòðåëÿòü ëþäåé. Êàðàåâ ðàññòåãíóë âîðîò ðóáàøêè, ïîäîøåë ê îêíó. Íà óëèöå âåòåð ãíàë îáðûâêè ãàçåò, ìóñîð. Ñïåøèëè ïðîõîæèå. Äàâèä Ëüâîâè÷ îáðàòèë âíèìàíèå íà òî, ÷òî ëþäåé íà óëèöàõ ñòàëî ñîâñåì ìàëî, îäåâàþòñÿ ñêðîìíåå, íå óëûáàþòñÿ. — Äà, æåðòâû íåèçáåæíû! — ðåçêî îáåðíóëñÿ, íàõìóðèë ÷åðíûå ãóñòûå áðîâè Êàðàåâ. — Íî ãäå, êîãäà, êàêàÿ àðìèÿ ìèðèëàñü ñ æåðòâàìè? Èõ äîëæíî áûòü êàê ìîæíî ìåíüøå! — ×òî ïðåäëàãàåøü? — ðàçäàëñÿ ãîëîñ èç çàëà. — Ïðåäëàãàþ íåìåäëåííî ñîáðàòü ìèòèíã, ðàññêàçàòü ëþäÿì î çàìûñëàõ âðàãà, îäíîâðåìåííî íàïðàâèòü íà ïåðåãîâîðû ê Âûãðàíó äåëåãàöèþ ÷ëåíîâ Ñîâåòà. — Áîëüøåâèêè ñòàâÿò ñâîåé çàäà÷åé èñêîðåíèòü áóðæóàçèþ êàê êëàññ ýêñïëóàòàòîðîâ, óòâåðäèòü âëàñòü òðóäÿùèõñÿ, òàê? — âñòàë Äåìûøåâ. — À îòñþäà âûòåêàåò âîïðîñ. Ìîæíî ëè ñ ïîìîùüþ óãîâîðîâ âçÿòü áîãàòñòâî Øèøìàíà, Ñåôåðîâà, Âûãðàíà? Îòäàäóò ëè îíè åãî äîáðîâîëüíî? — Ìû ñòàâèì ñâîåé êîíêðåòíîé, çåìíîé çàäà÷åé íåñòè äîáðî â æèçíü, óòâåðäèòü ñàìóþ ñïðàâåäëèâóþ è áëàãîðîäíóþ ìîðàëü, — îòîçâàëñÿ Êàðàåâ. — À ñàìè ñõâàòèì îðóæèå è áóäåì èì ðàçìàõèâàòü, íå ñîîáðàçóÿñü ñ îáñòàíîâêîé? Õîðîøè áîëüøåâèêè! — Äà, ìû äîëæíû èäòè íà ðåâîëþöèîííîå íàñèëèå âî èìÿ óíè÷òîæåíèÿ ãíåòà Øèøìàíîâ, Ñåôåðîâûõ è äðóãèõ êðîâî39

http://evpatoriya-history.info/

ïèéö, — âñòóïèë â ðàçãîâîð Ìàòâååâ. — Íî íå íàäî çàáûâàòü, ÷òî ñëîâî áîëüøåâèêà — îðóæèå î÷åíü ãðîçíîå. Ïðåäëàãàþ âñåì ñîñòàâîì Ñîâåòà îòïðàâèòüñÿ â øòàá Âûãðàíà. — Íàä áóðæóåì ñæàëèòüñÿ — áåäíÿêó çëî ïðè÷èíèòü,— ñêàçàë Ôåñåíêî. — À ÷òî åñëè ðàñïóñòèì ñëóõè, ÿêîáû Ñåôåðîâ è êîìàíäèð ýñêàäðîíöåâ Îòìåðøòåéí ãîòîâÿò çàãîâîð ïðîòèâ Âûãðàíà, íåìåöêèõ êîëîíèñòîâ è åâðååâ, — ïðåäëîæèë îäèí èç ÷ëåíîâ Ñîâåòà. — Âîçíèêíóò ðàñïðè... — Íå íàäî ìåæíàöèîíàëüíûõ ðàñïðåé, — ðåçêî âîçðàçèë Êàðàåâ. — Íå íàäî íàñèëèÿ. Âñå ìû, êðåñòüÿíå, ðàáî÷èå, ñîëäàòû, ê êàêîé áû íàöèîíàëüíîñòè íè ïðèíàäëåæàëè, — äåòè îäíîé âåëèêîé òðóäîâîé ñåìüè. Â òåñíîì åäèíåíèè âñåõ íàñ çàëîã íàøåãî áóäóùåãî ñ÷àñòüÿ. Ñïëî÷åííûå îäíîé ìûñëüþ îá îáùåì áëàãå, ñïàÿííûå òðóäîì, ìû ïðåäñòàâëÿåì ãðîçíóþ ñèëó, êîòîðàÿ âûâåäåò âñå íàðîäû íà òîðíóþ äîðîãó íîâîé, ñâîáîäíîé æèçíè... — Ñ÷èòàþ, íàäî åõàòü âñåì Ñîâåòîì, — ïîääåðæàë ïðåäëîæåíèå Áëàùóê.— Âñåõ íå àðåñòóåò, ïîáîèòñÿ! Êàðàåâ õëîïíóë ðóêîé ïî ñòîëó; — Äðóãîãî âûõîäà íåò! Íî âñåì Ñîâåòîì èäòè íå ñîâåòóþ. ß ïîéäó îäèí. Äåéñòâîâàòü íàäî íåìåäëåííî. Çàâòðà áóäåò ïîçäíî. — Îäíîìó íåëüçÿ,— ðåøèòåëüíî âîçðàçèë Ìàòâååâ. — Ïðåäëàãàþ îòïðàâèòü äåëåãàöèþ ìèíèìóì èç òðåõ ÷åëîâåê, âêëþ÷àÿ è Äàâèäà Ëüâîâè÷à. — Ñîãëàñåí, — îòîçâàëñÿ Êàðàåâ. Çà ïðåäëîæåíèå Ìàòâååâà ïðîãîëîñîâàëè åäèíîãëàñíî. Íî ïðè âûäâèæåíèè êàíäèäàòóð â äåëåãàöèþ ïðîèçîøëà çàìèíêà. Îäèí èç ÷ëåíîâ Ñîâåòà, êîãäà íàçâàëè åãî êàíäèäàòóðó, áðîñèë ðåïëèêó: — Ëó÷øå âîäà ó áåäíÿêà, ÷åì ìåä ó Âûãðàíà. — Èñïóãàëñÿ? — ñïðîñèë Ãðóáå. — Íå èñïóãàëñÿ, — îòâåòèë òîò, — à ïîëüçû îò ýòîãî âèçèòà íå âèæó. 40

Îäíàêî ïîäàâëÿþùèì áîëüøèíñòâîì ãîëîñîâ îí áûë óòâåðæäåí ÷ëåíîì äåëåãàöèè. Ìåæäó òåì ïîãîäà èçìåíèëàñü. Åùå óòðîì ñòàëè ïàäàòü ðåäêèå õëîïüÿ, à âå÷åðîì êðûøè äîìîâ, ñàðàåâ, äâîðû, óëèöû — âñå áûëî ïîêðûòî ñíåãîì. Ñ ìîðÿ äóë õîëîäíûé âåòåð. Ãîðîä êàê âûìåð. Íå ñâåòèëè çàêðûòûå ñòàâíÿìè îêíà. Åäâà ïðîåõàëè ìèìî äà÷ “Ðèâüåëåòêëåòêèðà” è “Êàðìåí”, îäèí èç ÷ëåíîâ äåëåãàöèè ñîñêî÷èë ñ ïðî ëåòêè. — Âîëêó â ïàñòü íå ïîëåçó,— óãðþìî ïðîãîâîðèë îí.— Ñëûøèòå, îôèöåðû ãîðëàíÿò? Ïüÿíñòâóþò. — ß òîæå íå äóðàê, — ïîääåðæàë åãî äðóãîé. — Ïîäëåöû! — ñïëþíóë Êàðàåâ. Èçâîç÷èê õëåñòíóë ëîøàäü. “Ïî÷åìó îíè ñòðóñèëè? Ïî÷åìó ñðàçó íå îòêàçàëèñü?” — ýòè ìûñëè áåðåäèëè äóøó Êàðàåâà. Çà äà÷åé Øóëüìàíà èçâîç÷èê îñòàíîâèë ëîøàäü. — Èçâèíè, Äàâèä Ëüâîâè÷, ÿ äàëüøå íå ïîåäó. Ñàì çíàåøü, îôèöåðû ïüÿíñòâóþò, áóéñòâóþò, ïðèñòðåëÿò ëîøàäåíêó. Êàê æèòü áóäó? Ïÿòü äóø íà øåå... — Ëàäíî, — ñîøåë ñ ïðîëåòêè Êàðàåâ.— Çäåñü óæå íåäàëåêî. Ñïàñèáî! — Ñòîé! Êòî òàêîé!? — ðàçäàëñÿ ãîëîñ ÷àñîâîãî, ñòîÿâøåãî ó âîðîò äà÷è, â êîòîðîé ðàçìåùàëñÿ øòàá Âûãðàíà. Íàâñòðå÷ó âûøåë îôèöåð. — ß ïðåäñåäàòåëü Ñîâåòà ðàáî÷èõ è ñîëäàòñêèõ äåïóòàòîâ Êàðàåâ, — ïðåäñòàâèëñÿ Äàâèä Ëüâîâè÷. — Ïðîøó äîëîæèòü Âûãðàíó. Îôèöåð ìîìåíòàëüíî èñ÷åç. À èç-çà óãëà ñîñåäíåãî äîìà ïîÿâèëàñü ãðóïïà ïüÿíûõ îôèöåðîâ. — Ãîñïîäà! — êðèêíóë êàïèòàí Ïèùèêîâ. — Âîò îí, Êàðàåâ, êîòîðîãî âû èñêàëè. Òîëïà áûñòðî ïðèáëèçèëàñü, êòî-òî êðèêíóë: “Áåé áîëüøåâèêà!” Äàâèä ïîáëåäíåë, ñæàë ÷åëþñòè, íî ñäåðæàëñÿ. Îí âñïîìíèë ïîñëîâèöó, êîòîðóþ íå-îäíîêðàòíî ñëûøàë îò îòöà: “Â ìèíóòó âíåçàïíîãî ãíåâà óñïåé åùå ïîäóìàòü”, è ñ äîñòîèíñòâîì îòâåòèë: 41

http://evpatoriya-history.info/

— Äà, ÿ ïðåäñòàâèòåëü Ñîâåòñêîé âëàñòè, ïðèøåë... — Àõ, òû ïðèøåë! — âçâèçãíóë êàïèòàí Íîâèöêèé.— Òàê ïîëó÷àé! Âîçäóõ ñî ñâèñòîì ðàññåêëà ïëåòü ñî ñâèíöîâûì íàêîíå÷íèêîì, êîòîðóþ Íîâèöêèé âñåãäà íîñèë ïðè ñåáå. Æãó÷àÿ áîëü ïðîíçèëà òåëî. Åùå âçìàõ, íî óäàðà íå ïîëó÷èëîñü, Êàðàåâ ñèëüíûì óäàðîì êóëàêà îòáðîñèë Íîâèöêîãî ê çàáîðó. Òîëïà îòñòóïèëà. Íèêòî íå ïûòàëñÿ ïðèáëèçèòüñÿ íà ðàññòîÿíèå ðóêîïàøíîé ñõâàòêè. Íåêîòîðûå âûäåðíóëè èç îãðàäû êîëüÿ, ñòàëè îêðóæàòü Êàðàåâà. Íåîæèäàííî íîâûé óäàð ÷åì-òî òÿæåëûì ïîâàëèë åãî íà çåìëþ. Íàñòóïèëî çàáûòüå. Î÷íóëñÿ. Íåñòåðïèìî íûë çàòûëîê. Èäòè Êàðàåâ íå ìîã. Äâîå îôèöåðîâ ñõâàòèëè åãî çà íîãè è ïîâîëîêëè ïî çåìëå. Áðîñèëè â ïîäâàë òîãî ñàìîãî çäàíèÿ, ãäå ïîìåùàëñÿ øòàá Âûãðàíà, ïðèñòàâèëè ÷àñîâîãî. Ñòðàøíàÿ áîëü, õîëîä ñíîâà âûðâàëè èç çàáûòüÿ. Èíîãäà Êàðàåâ ñêðèïåë çóáàìè, âñêðèêèâàë. Â ýòè ìãíîâåíèÿ ÷àñîâîìó ñòàíîâèëîñü ñòðàøíî. Îí îòîäâèíóëñÿ ïîäàëüøå, ïîäñâå÷èâàÿ ñåáå ëàìïîé, ñòàðàëñÿ ïðèäàòü ëèöó áåçðàçëè÷íîå âûðàæåíèå, îòâîðà÷èâàëñÿ, íî âîëíåíèå âûäàâàëî äðîæü â ðóêàõ, ñòèñêèâàþùèõ âèíòîâêó. Âåðíóëñÿ Íîâèöêèé ñ íåñêîëüêèìè îôèöåðàìè. — Èøü òû, ãðàô, ðàçâàëèëñÿ! Íó-êà, âñòàâàé. Êîìó ãîâîðÿò?! — îí ñ ñèëîé óäàðèë íîñêîì ñàïîãà Êàðàåâà â áîê. Òÿæåëî çàñêðèïåëà ëåñòíèöà. Âñå îãëÿíóëèñü. Ïîëêîâíèê Âûãðàí îñòàíîâèëñÿ íà íèæíåé ñòóïåíüêå. Íàìîðùèë ëîá, ÷òî-òî ïüÿíî îñìûñëèâàÿ, ãëàçà íàïîëíèëèñü ñòðàõîì. — Ñïðÿ÷üòå, ÷òîáû íèêòî íå íàøåë,— ïðèêàçàë îí è, íåòâåðäî ñòóïàÿ, ïîáðåë íà äà÷ó Íîâèöêîãî, êîòîðàÿ íàõîäèëàñü ÷åðåç äîðîãó. Òðè îôèöåðà ïîäíÿëè Êàðàåâà, íî èñêàëå÷åííîå òåëî áåçìîëâíî ñíèêëî. Íàáðîñèâ âåðåâêó íà øåþ, ïðèòÿíóëè íîãè ê ãîëîâå, ñêðóòèëè è ïîòàùèëè ê ìîðþ, îçèðàÿñü, ïóãàÿñü êàæäîãî êóñòèêà, êàæäîãî çâóêà, êàê çàòðàâëåííûå çâåðè. Ó íèõ íå îñòàëîñü íè÷åãî ñâÿòîãî: íè ñåìüè, íè Ðîäèíû. Íè÷åãî. 42

Äàâèä Êàðàåâ îòäàâàë ñåáå îò÷åò â òîì, ÷òî Âûãðàí ìîæåò ñõâàòèòü åãî è óíè÷òîæèòü ôèçè÷åñêè. Íà ýòîò ïîäâèã îí øåë èç âûñîêîé, ñàìîîòâåðæåííîé àêòèâíîñòè, èç ïîäëèííîãî è áëàãîðîäíîãî ÷óâñòâà ÷åëîâåêîëþáèÿ. Âåäü æèçíü äâóõñîò åãî òîâàðèùåé, áîðöîâ çà îáùåå äåëî áûëà â îïàñíîñòè. Áåç èñòîðèè Ïàðèæñêîé Êîììóíû, áåç âîññòàíèÿ ìàòðîñîâ íà áðîíåíîñöå “Ïîòåìêèí”, áåç ðàáî÷èõ áàððèêàä 1905–1907 ãîäîâ, áåç Ôåâðàëüñêîé ðåâîëþöèè 1917 ãîäà, áåç “Âàðøàâÿíêè” è “Èíòåðíàöèîíàëà”, êîòîðûå ïåë Êàðàåâ íà ðàáî÷èõ ñõîäêàõ â ëåñàõ Áîáðóéñêà, íà æåëåçíîé äîðîãå Ñàðàáóç – Åâïàòîðèÿ, íà òàéíûõ ñîáðàíèÿõ áîëüøåâèêîâ ãîðîäà, áåç âñåãî ýòîãî ïîíÿòü ïîñòóïîê Êàðàåâà íåëüçÿ. Èìåííî âñåì ýòèì, èìåííî òîãäà åùå, äî íà÷àëà ðåâîëþöèîííîé ñõâàòêè â Åâïàòîðèè, îí óæå áûë îòìîáèëèçîâàí íà ñâîé áåññìåðòíûé ïîäâèã. Âñòðå÷à ëèöîì ê ëèöó ñ ïàëà÷àìè, ãðàä îòáîðíîé áðàíè, ñâèñò ïëåòåé íå èñïóãàëè Êàðàåâà — åãî âîçìóòèëî, ïîòðÿñëî äóøó íàìåðåíèå âðàãà ðàññòðåëÿòü íè â ÷åì íå ïîâèííûõ ëþäåé, êîòîðûå è âèíîâàòû òîëüêî â òîì, ÷òî õîòÿò æèòü ñâîáîäíî, ñ÷àñòëèâî. Òå äâîå, íå âûïîëíèâøèå ïîðó÷åíèÿ Ñîâåòà, ïîòîì áóäóò óòâåðæäàòü: íàïðàñíî, ìîë, íå ïîäîæäàëè! Íàïðàñíî ëåçëè íà ðîæîí! Ìîæíî áûëî ïîäîæäàòü äðóãîãî äíÿ, âûçâàòü âîîðóæåííûé îòðÿä, âçÿòü îõðàíó... Âñå áûëî ìîæíî. Òîëüêî ñ ÷üåé òî÷êè çðåíèÿ? Ñ òî÷êè çðåíèÿ “òåõ”, ñëåäîâàëî è ñ ðåâîëþöèåé 1905–1907 ãîäîâ ïîâðåìåíèòü, è Îêòÿáðüñêóþ 1917 ãîäà íå íà÷èíàòü, ïîêà íå ïîäêîïëåíî ñèëåíîê. Ïîäâèã Äàâèäà Êàðàåâà — ýòî ìåðà íåíàâèñòè ê âðàãó, ìåðà ëþáâè ê ïðîñòîìó ÷åëîâåêó, ìåðà âåðíîñòè ïàðòèéíîìó äîëãó, íåòåðïåëèâîãî æåëàíèÿ ïðèáëèçèòü ÷àñ ïîáåäû ðåâîëþöèè íà âñåé çåìëå. Áóäü îíà, ýòà ìåðà, ó Êàðàåâà ÷óòü ïîìåíüøå, îí, î÷åâèäíî, ïîäîæäàë áû, ïîâðåìåíèë, ïîêà ñôîðìèðóþò îòðÿä äëÿ åãî îõðàíû... Íå ñäåëàë îí ýòîãî. Ñâîåé æèçíüþ ïðèêðûë æèçíè äâóõñîò ÷åëîâåê. Âûãðàí 43

http://evpatoriya-history.info/

èñïóãàëñÿ, íå ïîñìåë ðàññòðåëÿòü çàëîæíèêîâ. Íåíàâèñòü è ëþáîâü, ïðåäàííîñòü è âåðíîñòü äåëó ðåâîëþöèè — âîò ÷òî âåëî íà ïîäâèã ðåâîëþöèîíåðà Êàðàåâà.

11. Íîâûé êîìèòåò ãîðîäà 15 ÿíâàðÿ 1918 ãîäà ðàíî óòðîì ê ãîðîäó ïîäîøëè ñóäà ñ äåñàíòîì ìîðÿêîâ. Êîãäà ñìîëê ãðîõîò ðàçðûâîâ îðóäèéíûõ ñíàðÿäîâ, âûïóùåííûõ ïî øòàáó Âûãðàíà ñ êðåéñåðà “Ðóìûíèÿ”, çàçâó÷àëî, çàãëóøàÿ ìîðñêîé ïðèáîé, ïîáåäîíîñíîå “óðà” — åâïàòîðèéöû ïðèâåòñòâîâàëè ðåâîëþöèîííûõ ìîðÿêîâ Ñåâàñòîïîëÿ. ...Ïÿòü äíåé âèñåëè òðàóðíûå ôëàãè: ðàáî÷èå ãîðîäà ïðîùàëèñü ñ ïåðâûì ïðåäñåäàòåëåì Åâïàòîðèéñêîãî Ñîâåòà Äàâèäîì Êàðàåâûì. — Äàâèä Ëüâîâè÷ íà çíàë ñòðàõà è êîëåáàíèé ïåðåä ñèëàìè ñòàðîãî ìèðà, — ãîâîðèë Äåìûøåâ, îòêðûâàÿ ìèòèíã íà ìîãèëå áîëüøåâèêà. — Îí íèêîãäà íå òåðÿë âîëè ê áîðüáå ïîñëå òÿæåëûõ íåóäà÷... Ïî÷òèì ïàìÿòü íàøåãî áîåâîãî òîâàðèùà òåì, ÷òî ïåðåä åãî ìîãèëîé ïîêëÿíåìñÿ ïîäðàæàòü åãî áåññòðàøèþ, åãî ìóæåñòâó, åãî ëþáâè ê íàðîäó! Â ýòîò æå äåíü ñîñòîÿëñÿ ìèòèíã â ïîðòó, ãäå ïîä ðóêîâîäñòâîì Ñåðãåÿ Èâàíîâè÷à Êóëèêîâà, ÷ëåíà Ñåâàñòîïîëüñêîãî âîåííî-ðåâîëþöèîííîãî êîìèòåòà, ïðîøëè âûáîðû íîâîãî âîåííî-ðåâîëþöèîííîãî êîìèòåòà Åâïàòîðèè. Â åãî ñîñòàâ áûëè èçáðàíû Í.Ì. Äåìûøåâ, Â.Ã. Ìàòâååâ, Â.Â. Ãðóáå, Ñ.Ï. Íåìè÷, À.Ï. Íåìè÷, Â.Ï. Íåìè÷, Ô.Ì. Çóéêîâ. 20 ÿíâàðÿ âîåííî-ðåâîëþöèîííûé êîìèòåò îáðàòèëñÿ ê íàñåëåíèþ ãîðîäà ñ âîççâàíèåì. Â íåì áûëè òàêèå ñëîâà: “Òîâàðèùè è ãðàæäàíå! Íàñòóïèëî âðåìÿ, êîãäà íå ñëîâîì òîëüêî, íî è äåëîì íàðîä äîëæåí ïîêàçàòü, ÷òî îí äîñòîèí òîé ñâîáîäíîé æèçíè, çà êîòîðóþ ñëîæèëè ñâîþ æèçíü ëó÷øèå ñûíû íàøåé ìíîãîñòðàäàëüíîé Ðîäèíû...”* * Àðõèâ ìóçåÿ ã. Åâïàòîðèè. “Æåëåçíîé ðóêîé ïðîëåòàðèàòà”, ñòàòüÿ â ãàçåòå “Åâïàòîðèéñêàÿ çäðàâíèöà” çà 19 ìàðòà 1982 ãîäà.

Ïðèêàçîì ðåâêîìà ¹8 îò 25 ÿíâàðÿ ââîäèòñÿ ðåâîëþöèîííûé ïîðÿäîê â ãîðîäå è óåçäå. Àïïàðàò áóðæóàçíî-ïîìåùè÷üåãî óïðàâëåíèÿ, ñëóæèâøèé ýêñïëóàòàòîðñêèì êëàññàì è òàòàðñêèì íàöèîíàëèñòàì, âî âñåõ ó÷ðåæäåíèÿõ çàìåíÿëñÿ íîâûì óïðàâëåíèåì, èìåâøèì ñâîåé öåëüþ ñëóæèòü íàðîäó è ïîìîãàòü åìó îêîí÷àòåëüíî îñâîáîäèòüñÿ îò ãíåòà áóðæóàçèè. Èç ñðåäû ðàáî÷èõ, ñîëäàò è îôèöåðîâ, ïåðåøåäøèõ íà ñòîðîíó áîëüøåâèêîâ, âûäâèãàëèñü íîâûå îðãàíèçàòîðû, ðóêîâîäèòåëè, òàêèå, êàê Þ.Ï. Íåìè÷, Ã.Ì. Âàëüêåâè÷, Ã.Ñ. Áëàùóê, Ê.Ä. Ôðàíò, È.Ñ. Ôåñåíêî, Í.À. Áóñüêî, È.Ñ. Øåòèê è äðóãèå. Ðåâîëþöèÿ îïðîâåðãëà âåêàìè ðàñïðîñòðàíÿâøóþñÿ áóðæóàçíûìè èäåîëîãàìè ëîæü î òîì, áóäòî “òðóäÿùèåñÿ íå ñìîãóò ñàìè óïðàâëÿòü ãîñóäàðñòâîì, ÷òî îíè ñïîñîáíû òîëüêî íà ôèçè÷åñêèé òðóä è ëèøåíû îðãàíèçàòîðñêîãî òàëàíòà”. ×ëåíû Åâïàòîðèéñêîãî Ñîâåòà óáåäèòåëüíî ïîêàçàëè, ÷òî òðóäÿùèåñÿ, ñîçèäàòåëüíàÿ äåÿòåëüíîñòü êîòîðûõ ÿâëÿåòñÿ èõ ïðèçâàíèåì, îòâå÷àþùèì ñóùåñòâó ÷åëîâåêà, íå òîëüêî ìîãóò îáîéòèñü áåç Äóâàíà, Øèøìàíà, Ñåôåðîâà è èì ïîäîáíûõ, íî è ñïîñîáíû óïðàâëÿòü ãîðîäîì, ðàçâèâàòü åãî õîçÿéñòâî è êóëüòóðó. 13 ôåâðàëÿ ñîñòîÿëèñü íîâûå âûáîðû â Åâïàòîðèéñêèé Ñîâåò ðàáî÷èõ, ñîëäàòñêèõ è êðåñòüÿíñêèõ äåïóòàòîâ. Âîçãëàâèë ìåñòíûé îðãàí âëàñòè Í.Ì. Äåìûøåâ. Çàäà÷à Ñîâåòîâ çàêëþ÷àëàñü â òîì, ÷òîáû ëèêâèäèðîâàòü áåçðàáîòèöó, ïðîâåñòè íàöèîíàëèçàöèþ ðÿäà ïðîìûøëåííûõ ïðåäïðèÿòèé, íàëàäèòü òîðãîâëþ, ïîäàâèòü ñîïðîòèâëåíèå ñâåðãíóòîé áóðæóàçèè, ïðåñå÷ü ñïåêóëÿöèþ, ñàáîòàæ. Â ñèëó íåîáõîäèìîñòè ïðèíèìàåòñÿ ðåøåíèå îáðàçîâàòü ÷ðåçâû÷àéíóþ êîìèññèþ ïî ðàññëåäîâàíèþ óáèéñòâ, êîòîðóþ âîçãëàâèë áîëüøåâèê Â.Â. Ãðóáå. Ñîçäàåòñÿ øòàá ïî îðãàíèçàöèè îòðÿäîâ Êðàñíîé ãâàðäèè âî ãëàâå ñ Ñ.Ï. Íåìè÷åì, âîåííûì ñïåöèàëèñòîì ïðè íåì íàçíà÷àåòñÿ Ã.Ì. Âàëüêåâè÷. Â ñîáñòâåííîñòü íàðîäà ñ êàæäûì äíåì ïåðåõîäèëî âñå áîëüøå ïðåäïðèÿòèé, è ñðåäè íèõ ÷óãóíîëèòåéíûé çàâîä Êàöåíà (íûíå îïûò45

http://evpatoriya-history.info/

íî-ìåõàíè÷åñêèé çàâîä), êîòîðûé ê ýòîìó âðåìåíè âûïóñêàë ìíîãèå âèäû ñåëüñêîõîçÿéñòâåííûõ îðóäèé è óñïåøíî êîíêóðèðîâàë ñ îäåññêèì ðåìîíòíûì çàâîäîì. Ðóêîâîäñòâî òðàíñïîðòîì áûëî ïîðó÷åíî Ê.Ä. Ôðàíòó è Ã.Ñ. Áëàùóêó, óñòàíîâèëè êîíòðîëü íàä òîðãîâëåé è áàíêîì. Ìèð — âîò ÷òî íóæíî áûëî òðóäîâîìó íàðîäó äëÿ òîãî, ÷òîáû ïðåîäîëåòü ðàçðóõó, ãîëîä, íèùåòó.

42. Ïàâåë Íåìè÷ è åãî äåòè — Íó êàê, Ôåäîð, ïîâèäàë ìîþ ñåñòðó Þëèþ? Êàê òàì îíà ïîæèâàåò? Ïîìîùü êàêóþ îêàçàëà? — Îêàçàëà, âîò è áóìàãó äàëà, ÷òîáû áåñïëàòíî îáåäàòü â ñòîëîâîé, òîëüêî áîëüíî ñòðîãà ñòàëà. Çíàåøü, ÷òî îíà ìíå ñêàçàëà? Òû, Ôåäîð, äåñêàòü, áîëüøå â ãðÿçíûõ ÷îåáîòàõ íå çàõîäè êî ìíå. Äà è îäåæîíêó, ìîë, íàäî ïîñòèðàòü, à òî âøåé íàòàñêàåøü. Òóò áåç òåáÿ áîëüíûõ õâàòàåò. — Ñòðîãà, — ñîãëàñèëñÿ Ñåìåí Ïàâëîâè÷. — Íî òû îñòàëüíûõ ìîèõ ñåñòðåíîê íå çíàåøü, îíè Þëüêå íå óñòóïÿò. Àíòîíèíà — ýòî íàñòîÿùèé ðåâîëþöèîíåð, äàæå â ñèìôåðîïîëüñêîé òþðüìå îòñèäåëà òðè ãîäà çà ðåâîëþöèîííûå óáåæäåíèÿ. À Âàðâàðà — ïàëåö â ðîò íå êëàäè, ñëåäîâàòåëü ïðè ÷ðåçâû÷àéíîé êîìèññèè. Ñëûøàë î òàêîì çàâåäåíèè? — Ñëûøàë, — ñîãëàñèëñÿ Ôåäîð. — Êîíå÷íî, âàø îòåö âñåì îáðàçîâàíèå äàë. Çàðàáîòîê, çíà÷èò, áûë íåïëîõîé, äà è ïîëîæåíèå — ñëóæèâûé ïîëèöèè. — Íó è äóðàê òû, Ôåäîð, êàê ïîãëÿæó, âñå ñâîå ãíåøü! Ñêàæè åùå, ÷òî ÿ ïðàïîðùèêîì â öàðñêîé àðìèè áûë, — Íåìè÷ âçäîõíóë. — Êàêîå ó íàñ îáðàçîâàíèå? Ñàìîå áîëüøîå ó Àíòîíèíû — öåðêîâíîïðèõîäñêîå. .. Â ïàìÿòè Ñåìåíà Ïàâëîâè÷à âñòàëè ãîäû åãî þíîñòè, ñìåðòü ñòàðøåãî áðàòà, àðåñò ñåñòðû Àíòîíèíû, ñëåçû ìàòåðè, îáûñêè. Íàäëîìëåííîå çäîðîâüå îòöà è ñëîâà: “ß ó÷èë ñâîèõ äåòåé áûòü ïîðÿäî÷íûìè âñåãäà è âî âñåì”. 46

Â 1906 ãîäó Ïàâëà Åìåëüÿíîâè÷à Íåìè÷à, ãîðîäîâîãî, óâîëèëè áåç âñÿêîãî ïîñîáèÿ. Çà ðåâîëþöèîííóþ äåÿòåëüíîñòü åãî ñòàðøåãî ñûíà Ìàêñèìà. Ïÿòíàäöàòèëåòíèì þíöîì òîò óåõàë â Àê-Ìå÷åòü (íûíå ïîñåëîê ×åðíîìîðñêîå), óñòðîèëñÿ òàì ïèñöîì â êîíòîðå ïðèêàç÷èêà ãðàôà Âîðîíöîâà. Çäåñü ïîçíàë àçû ïîëèòãðàìîòû, êîòîðóþ åìó ïðåïîäàë ñîöèàëèñò Ïåòð Êóðçèí. Ïåðååõàâ â Ñåâàñòîïîëü â 1898 ãîäó, Ìàêñèì óñòðàèâàåòñÿ ñëåñàðåì â ìàñòåðñêèå ìîðñêîãî ïîðòà è âñêîðå âêëþ÷àåòñÿ â ðåâîëþöèîííóþ áîðüáó. Â 1905 ãîäó, èçáåæàâ àðåñòà âî âðåìÿ êàðàòåëüíîé îïåðàöèè öàðñêèõ âîéñê, îí ïåðåáèðàåòñÿ â Åâïàòîðèþ. ×åðåç ãîä Ìàêñèìà àðåñòîâàëè è îòïðàâèëè â ñèìôåðîïîëüñêóþ òþðüìó çà àêòèâíîå ó÷àñòèå â ïîäãîòîâêå è ïðîâåäåíèè äåìîíñòðàöèè. — Âû èìååòå âîçìîæíîñòü îñòàòüñÿ íà ñëóæáå, — ãîâîðèë åãî îòöó íà÷àëüíèê æàíäàðìåðèè, — åñëè ïîìîæåòå âûÿâèòü çàãîâîðùèêîâ. — ×òî ÿ äîëæåí ñäåëàòü? — ñïðîñèë Ïàâåë Åìåëüÿíîâè÷. — Âìåñòå ñ âàøèì ñûíîì â òþðüìå ìíîãî ëþäåé èç Åâïàòîðèè, Ñàê. Ñðåäè àðåñòîâàííûõ èìååòñÿ è íàø ÷åëîâåê. — Íó à êàêîâà ìîÿ ðîëü? Íà÷àëüíèê ïîìåäëèë, à ïîòîì ëàñêîâî ñêàçàë: — Íàø ÷åëîâåê — ýòî Ïðîõîð Áåëîóñîâ, ïàðåíü ìîëîäîé, íî ñìûøëåíûé. Äà âû åãî õîðîøî çíàåòå! Åçæàéòå íà ñâèäàíèå ñ ñûíîì è ïîêàæèòå åìó íàøåãî àãåíòà. Åñëè Ìàêñèì ñîîáùèò åìó ôàìèëèè àêòèâèñòîâ, ìû âûïóñòèì åãî, à âû áóäåòå ïðîäîëæàòü ñëóæáó. Âåäü âàì ñêîðî â îòñòàâêó? Ïàâåë Åìåëüÿíîâè÷ ìîë÷àë. — Áîã ìèëîñòèâ, ïðîñòèò ãðåõè âàì è âàøåìó ñûíó, — òîðîïèë íà÷àëüíèê æàíäàðìåðèè. — ß ðàñòèë äåòåé è ó÷èë èõ áûòü ÷åñòíûìè, òðóäîì ñâîèì õëåá çàðàáàòûâàòü, à íå ïðåäàòåëüñòâîì. Ïàâëà Åìåëüÿíîâè÷à óâîëèëè ñî ñëóæáû êàê ïîñîáíèêà êðàìîëüíèêîâ, èäóùèõ ïðîòèâ öàðÿ. Äîìà îí ñêàçàë æåíå: — Âîò ÷òî, Àãàôüÿ, áåðè Àíòîíèíó è åçæàéòå íà ñâèäà47

http://evpatoriya-history.info/

íèå ñ Ìàêñèìîì. Ïðåäóïðåäè åãî, ÷òî â êàìåðå Ïðîøêà Áåëîóñîâ, ïóñòü ÿçûê äåðæèò çà çóáàìè. — Ýòî êàêîé æå Áåëîóñîâ? — ñïðîñèëà æåíà. — Íè òû, íè Ìàêñèì åãî íå çíàåòå. Îí ðàáîòàåò â êàðüåðå Øèøìàíà è ñîñòîèò â æàíäàðìåðèè íåãëàñíûì ñûùèêîì. Ìàòü íà ñâèäàíèå íå ïóñòèëè, õîäèëà Àíòîíèíà. Îíà ïåðåäàëà Ìàêñèìó ñëîâà îòöà. Íå äîåõàëà òîãäà Àíòîíèíà äî äîìà, â Ñàêàõ åå ïåðåõâàòèëè ïîëèöåéñêèå è áðîñèëè â òþðüìó. Îêàçàëîñü, íà ñëåäóþùèé äåíü òþðåìíûé íàäçèðàòåëü îáíàðóæèë èçáèòîãî ïðîâîêàòîðà... — ×åëîâåê òðóäà, äà ê òîìó æå áîëüøåâèê, — âíîâü çàãîâîðèë Ñåìåí, — ýòî íå ëþìïåí-ïðîëåòàðèé êàêîé-íèáóäü, îí îáÿçàí áûòü ãðàìîòíûì è ñîçíàòåëüíûì! Ôåäîðó ïîñëûøàëîñü ÷òî-òî îáèäíîå â ýòîì íåçíàêîìîì ñëîâå. Îí ðåøèë çà ñåáÿ ïîñòîÿòü: — À ÷òî ìíå äåëàòü, åæåëè ÿ ìàëîãðàìîòíûé? Íå ÿ â ýòîì âèíîâàò. Ìíå íà îòöà íå ïîâåçëî, âñå ïðîïèâàë, ìàòü îäíà íàñ ÷åòâåðûõ èç ãðÿçè âûòàñêèâàëà. Ïðèêàç âàø ÷èòàë. Êðàñíóþ ãâàðäèþ îáðàçóåòå. ß çàïèøóñü, âîò òîãäà ïîñìîòðèì, êòî ëó÷øå íàó÷èòñÿ áèòü áóðæóåâ. — Êóäà òåáå âîåâàòü? Òû æå òÿæåëî êîíòóæåí! Ïîñìîòðè íà ñâîþ ãîëîâó, òðÿñåòñÿ, êàê ó ñòàðöà, ëå÷èòüñÿ òåáå íàäî è ó÷èòüñÿ, Ôåäîð. — Ãîëîâà òàêàÿ íå ñòîëüêî îò êîíòóçèè, êàê îò ðàõèòà. Íå÷åãî ìåíÿ æàëåòü, — îãðûçíóëñÿ Ôåäîð. — À âîò íàñ÷åò ãðàìîòû òû ïðàâ. Êîìó ÿ òàêîé ïðè ñòàíîâëåíèè íîâîé æèçíè íóæåí. — ß íå âèíþ òåáÿ, à áîëåþ çà äåëî íàøå ðåâîëþöèîííîå, êîòîðîìó ìîæåøü áîëüøå ïîëüçû ïðèíåñòè, åæåëè ãðàìîòå áóäåøü îáó÷åí. Íà âðà÷à òåáå íàäî ó÷èòüñÿ. Ñêîðî íàì ìíîãî ïîòðåáóåòñÿ âðà÷åé, äîêòîðîâ ðàçíûõ. Ôåäîð âûòàùèë èç-çà ïàçóõè äîáðóþ êðàþõó õëåáà è ïàðó ãîëîâîê ëóêà, øìàòîê óêðàèíñêîãî ñàëà, ïîæåëòåâøåãî, íî âïîëíå ñúåäîáíîãî. 48

http://evpatoriya-history.info/

— Çàðàáîòàë ñåãîäíÿ ó îäíîãî òàòàðèíà, — ïîÿñíèë Ôåäîð. — Áî÷êè ñ ñîëîíèíîé ðàçãðóæàë è êàòàë â ñêëàä. Îí âíåçàïíî çàìîë÷àë, çàäóìàëñÿ. Âèäèìî, ðèñîâàëîñü åìó áóäóùåå êðàñèâûì, ñûòíûì, ÷èñòûì è âåñåëûì, íî äî íåãî áûëî åùå î÷åíü äàëåêî.

13. Êàëåíèê Ôðàíò Âûñîêàÿ ñòðîéíàÿ æåíùèíà ðàçìàøèñòî øâûðíóëà òàç ñ áåëüåì íà êðûëüöî è íàïðàâèëàñü â êîìíàòó. Ó äâåðè îíà îñòàíîâèëàñü, íåäîóìåííî ïîñìîòðåëà íà êðàñíûé òðÿïè÷íûé ñâåðòîê, çàñóíóòûé ìåæäó ÿùèêîì è ñòåíîé. Îíà ïðèáëèçèëàñü, ïîäíÿëà íàõîäêó è, ãîðüêî àõíóâ, ïðèñåëà íà ÿùèê. — Áîæå æ òû ìîé! — çàïðè÷èòàëà îíà. — Âîò âðåìå÷êî-òî íàñòàëî, è ñòàð, è ìëàä ñ óìà ïîñõîäèëè.... Íà êîëåíÿõ ó Ðîçû Ëóêüÿíîâíû Ôðàíò ëåæàëè ïîðòêè è ðóáàõà åå ñòàðøåãî ñûíà Âîëîäüêè. Îíà åùå ðàç ïîâåðòåëà äëèííûìè ñóõèìè ïàëüöàìè îäåæîíêó è îêîí÷àòåëüíî óáåäèëàñü, ÷òî ýòî íå îøèáêà: íà øòàíèíå áîëüøàÿ çàïëàòà, ïðèøèòàÿ åå ðóêàìè, íà êðàñíîé ðóáàõå — áåëûå ïóãîâèöû. — Óøåë-òàêè, ÷åðòåíîê! — ãðîìêî ñîêðóøàëàñü æåíùèíà. — Óøåë è íå ïîêàçàëñÿ! Òðåâîãà îõâàòèëà ìàòåðèíñêîå ñåðäöå. Ðóãàÿ ñåáÿ çà òî, ÷òî íå ñóìåëà îòãîâîðèòü ñûíà, îíà âñïîìíèëà â÷åðàøíèé ñ íèì ðàçãîâîð. Âîëîäÿ ïðèøåë ïîçäíî âå÷åðîì ñ ìèòèíãà çàäóì÷èâûé, ìîë÷àëèâûé. Ïîðûëñÿ â êíèæêàõ, ðàçûñêèâàÿ ÷òî-òî, óëîæèë ó÷åáíèêè ñòîïêîé, ïåðåâÿçàë òåñåìêîé è çàáðîñèë ïîä ñòîë. Ìàòü ïðèãëÿäûâàëàñü ê ñûíó, íî âîïðîñîâ íå çàäàâàëà. Âîëîäÿ ñàì ñêàçàë: “Âðàãè óáèëè äÿäüêó Äàâèäà. Îíè ìîãóò è îòöà óáèòü! Íàäî ñðàæàòüñÿ!..” Òî, ÷òî ãîðîä ðàçäåëèëñÿ íà äâà âðàæäåáíûõ ëàãåðÿ, îçàäà÷èëî Ðîçó Ëóêüÿíîâíó. Íî ðåøåíèþ ñûíà âñòóïèòü â Êðàñíóþ ãâàðäèþ ïîä íà÷àëî Ñåìåíà Íåìè÷à îíà íå ïðèäàëà ñåðüåçíîãî çíà÷åíèÿ — êòî âîçüìåò â áîé äåñÿòèëåòíåãî ïàðíèøêó. À âûøëî-òî êàê! Ðîçà Ëóêüÿíîâíà ñî ñòðàõîì ïîäóìàëà, 50

÷òî îíà îòâåòèò ìóæó, êîãäà òîò âåðíåòñÿ ñ ðàáîòû? Íåçëîáèâûé ïî õàðàêòåðó, îí âðåìåíàìè âñêèïàë äî ÿðîñòè, åñëè óæ åãî äîïåêëè. Çà ñûíà ïîïàäåò. Ñêàæåò, îïÿòü íåäîãëÿäåëà. ...Øëåïàÿ â ñòàðåíüêèõ áîòèíêàõ ïî ëóæàì ïî óëèöå, âåäóùåé ê Ñîâåòó, Âîëîäÿ è ñàì áûë íå î÷åíü-òî óâåðåí, ÷òî åãî âîçüìóò â Êðàñíóþ ãâàðäèþ, äàäóò âèíòîâêó. Íî îí ðåøèë âî ÷òî áû òî íè ñòàëî äîáðàòüñÿ äî ñàìîãî ñòàðøåãî íà÷àëüíèêà è óãîâîðèòü åãî. À åñëè òîò çàóïðÿìèòñÿ, Âîëîäÿ ñðàçèò åãî ñàìûì âåñêèì àðãóìåíòîì: çà Ñîâåòû îí æèçíü ãîòîâ îòäàòü, òàê êàê íà âîéíó ñ âðàãàìè èäåò ïî ãëóáîêîìó èäåéíîìó óáåæäåíèþ. È ïî ãàçåòàì ìîæíî ïîáåñåäîâàòü. Õîðîøî, ÷òî äÿäÿ Áëàùóê ÷àñòî áûâàë â Ñèìôåðîïîëå è ïðèâîçèë ðàçíûå ãàçåòû, à îí òàéêîì îò îòöà ÷èòàë èõ. Êàêàÿ ðàçíèöà ìåæäó íèìè? Ïîæàëóéñòà! Ñðàâíèòå òîëüêî ëîçóíãè, è âñå ñòàíåò ïîíÿòíûì. Îäèí — “Ïðîëåòàðèè âñåõ ñòðàí, ñîåäèíÿéòåñü!”. À äðóãîé ÷òî ïðîâîçãëàøàåò? “Àíàðõèÿ— ìàòü ïîðÿäêà!”. Ìàðêñ — òîæå çà ïîðÿäîê, íî íå çà òàêîé, î êîòîðîì êðè÷àò àíàðõèñòû. Îí ïðèçûâàåò ïðîëåòàðèåâ âñåõ ñòðàí ñîåäèíÿòüñÿ â áîðüáå çà ðàáî÷åå äåëî. Â÷åðà íà ìèòèíãå â ïîðòó õîðîøî ãîâîðèë áîëüøåâèê Äåìûøåâ. Îí ðàçúÿñíèë ìåæäóíàðîäíóþ îáñòàíîâêó, ñêàçàë, êàêàÿ óãðîçà íàâèñëà íàä ðåâîëþöèåé, è ïðèçâàë ðàáî÷èõ è êðåñòüÿí äîáðîâîëüíî âñòóïàòü â îòðÿäû Êðàñíîé ãâàðäèè. Ñ Äåìûøåâûì è Êàðëîì Ìàðêñîì Âîëîäÿ ñîãëàñåí ïî âñåì âîïðîñàì. Ìèíóÿ Ôîíòàííóþ, îí âûøåë íà Ëàçàðåâñêóþ. Âîîðóæåííûå ëþäè ãðóçèëè ÿùèêè ñ ïàòðîíàìè íà òåëåãè. Ó çäàíèÿ ñòîÿëè ÷àñîâûå. Âîëîäÿ ñïðîñèë ïîæèëîãî ìóæ÷èíó ñ êðàñíûì áàíòîì íà ãðóäè, ãäå çàïèñûâàþòñÿ â Êðàñíóþ ãâàðäèþ. ×àñîâîé ìîë÷à óêàçàë ðóêîé íà áîëüøóþ äâåðü, âûõîäèâøóþ íà ïðîåçæóþ ÷àñòü óëèöû. Íà ïðèêëååííîì ó âõîäà ñåðîì ëèñòå áóìàãè Âîëîäÿ ïðî÷åë: “Ìîáèëèçàöèîííûé îòäåë”. Ñ ìèíóòó-äðóãóþ îí ïîòîïòàëñÿ íà áóëûæíèêå ó äâåðè, ñîáèðàÿñü ñ äóõîì, è, ïîéìàâ ñòðîãèé âçãëÿä ÷àñîâîãî, ðåøèòåëüíî âîøåë. 51

http://evpatoriya-history.info/

Çà ïèñüìåííûì ñòîëîì ñèäåëè äâîå: Ñåìåí Íåìè÷ â çàùèòíîé ðóáàøêå ñ ïèñòîëåòîì íà ïðàâîì áîêó è äåâóøêà â ñîëäàòñêîé ãèìíàñòåðêå. — Çäðàâñòâóéòå! — íåñìåëî ñêàçàë Âîëîäÿ, ÷óâñòâóÿ, ÷òî â ãîðëå ïåðåñûõàåò. — Çäåñü çàïèñûâàþò â Êðàñíóþ ãâàðäèþ? Íà íåãî ãëÿíóëè äâå ïàðû âíèìàòåëüíûõ ãëàç. Îíè ñ èíòåðåñîì ðàññìàòðèâàëè âûïà÷êàííîãî â ãðÿçè ïàðåíüêà, ïåðåòÿíóòîãî â ïîÿñå ðåìíåì ñ øèðîêîé ìåäíîé áëÿõîé, ëèöî è ðóêè ïàðåíüêà çàãîðåëè äî áðîíçîâîãî îòëèâà, âûãîðåëè è òåìíîâàòûå êàøòàíîâûå âîëîñû. — Çäåñü, — îäíîñëîæíî îòâåòèë Íåìè÷. — À ñêîëüêî òåáå ëåò? Íå çàäóìûâàÿñü, Âîëîäÿ îò÷åêàíèë: — Áåç ìåñÿöà òðèíàäöàòü! Äâå ïàðû ãëàç èçó÷àþùå ðàçãëÿäûâàëè Âîëîäþ. Íåìè÷, ïîïðàâèâ ðåìåíü è ñäâèíóâ êîáóðó íàçàä, ñêàçàë: — Ïàðåíü òû, âèäíî, êðåïêèé, íî âñå æå åùå î÷åíü ìàë. Ïðèõîäè ãîäèêîâ òàê ÷åðåç âîñåìü... Ïîçàáûâ è î ñîëèäíîñòè, ñ êîòîðîé îí ñîáèðàëñÿ îáúÿñíèòüñÿ ñ êîìàíäèðîì èëè ñòàðøèì íà÷àëüíèêîì, è î ïðèïàñåííûõ àðãóìåíòàõ, Âîëîäÿ âäðóã âñïûëèë è ðóáàíóë ðåøèòåëüíî è çëî: — Íå âîçüìåòå, òàê ñàì íà÷íó âîåâàòü ñ âðàãàìè! Íåèçâåñòíî, ÷åì êîí÷èëñÿ áû ýòîò ðàçãîâîð, íî â êîìíàòó âîøåë Êàëåíèê Äìèòðèåâè÷ Ôðàíò äîëîæèòü î ãîòîâíîñòè àâòîòðàíñïîðòà ê ïåðåâîçêå çåðíà ñ ìåëüíèöû íà ñòàíöèþ, óâèäåë ñûíà. — Âîëîäüêà, à òû çà÷åì ñþäà ïðèøåë? — Çàïèñûâàòüñÿ â Êðàñíóþ ãâàðäèþ, áóðæóåâ áèòü, — óëûáíóëñÿ Íåìè÷. — Ñåé÷àñ æå äîìîé, ìàòü, íàâåðíîå, ñ íîã ñáèëàñü!..

14. Âàñèëèé Ãîðäååâè÷ Ìàòâååâ — Âàñèëèé Ãîðäååâè÷, — îáðàòèëñÿ ê Ìàòâååâó Ïåòðè÷åíêî, êîòîðîìó äâå íåäåëè íàçàä ïîðó÷èëè ôîðìèðîâàíèå 52

âòîðîãî îòðÿäà Êðàñíîé ãâàðäèè, — ê ÷åìó íàì âñå ýòè øòûêîâûå ïðèåìû? Îáîéäåìñÿ ñ êðåñòüÿíàìè è ñëîâîì. Íàðîä áîëüøåâèêàì ñî÷óâñòâóåò. Âîí è Ñåìåí Êàïåëþæíûé, è åãî äâàäöàòü ãâàðäåéöåâ ïîäòâåðæäàþò, ÷òî êðåñòüÿíå Òàðõàíêóòà çà áîëüøåâèêîâ. — Ñ áåäíûì êðåñòüÿíèíîì òû è ñëîâîì ñïðàâèøüñÿ, íî ó íåãî íåò õëåáà, à íàöèîíàëèñòû è çàæèòî÷íûå áåç áîÿ õëåá íå îòäàäóò. Îíè ñêîðåå â êîëîäåö ñïóñòÿò, êîðîâàì íà ïîäñòèëêó áðîñÿò, íî ðàáî÷åìó íå îòäàäóò,— îòâåòèë Ìàòâååâ.— Ñòðîé íåìåäëåííî îòðÿä. Ïîðà âûõîäèòü. Èâàí Íèêèôîðîâè÷ îãëÿäåë ñòîÿùèõ â ñòðîþ. Âîëíóÿñü, ñ òðóäîì ñâÿçûâàÿ ïî÷åìó-òî ñòàâøèå íåïîñëóøíûìè ñëîâà, êîðîòêî ñêàçàë: — Íàø îòðÿä îòïðàâëÿåòñÿ â ñåëà êðàéíå íåñïîêîéíûå. Íàñ ñ âàìè äâàäöàòü ÷åëîâåê, òàê êîìó, êàê íå íàì, íàâåñòè ïîðÿäîê â äåðåâíå? Íàäî âçÿòü õëåá! Ó ìåíÿ âñå. — Ó êðåñòüÿí õëåá îòáèðàòü? Íå ñòàíó! — ðàçäàëñÿ ãîëîñ. — Ïðàâèëüíî! Ñâîåãî ãðàáèòü íå ïîéäó, — ïîääåðæàë âòîðîé. — Êòî õî÷åò õëåáà, òîò ïóñòü è åäåò çà íèì! — âûøåë âïåðåä íåìîëîäîé óæå ìóæ÷èíà â èçðÿäíî ïîòðåïàííîé øèíåëüêå. — Ïóñòü Ñîâåòñêàÿ âëàñòü èùåò õëåá! Íå ïîéäåì! — èñòîøíî êðè÷àë íèçêîðîñëûé ïàðåíü ñ ðûæèìè âîëîñàìè. — Îñòî÷åðòåëî âñå! Ìàòâååâ âûøåë âïåðåä, ñêèíóë ôóðàæêó, âåòåð ìîìåíòàëüíî ðàçâîðîøèë åãî ÷åðíûå ñ ðàííåé ïðîñåäüþ âîëîñû. Ñðàçó íàñòóïèëà íàïðÿæåííàÿ òèøèíà. Âñå íàñòîðîæèëèñü. — Òîâàðèùè! — ïðîñòî íà÷àë Ìàòâååâ, íî áûëî â ýòîé ïðîñòîòå ÷òî-òî òàêîå íåîáúÿñíèìîå, çàñòàâëÿþùåå ñäåðæèâàòü äûõàíèå. — Òîâàðèùè áîéöû. Ðàçðåøèòå çà÷èòàòü ïåðâûé ïðèêàç êîìèññàðà ïî ïðîäîâîëüñòâåííûì âîïðîñàì íàøåãî ãîðîäà. Ýòîò ïðèêàç ìû ïîâåçåì â ñåëà, áóäåì åãî ÷èòàòü, ðàçúÿñíÿòü êðåñòüÿíàì ñîçäàâøååñÿ ïîëîæåíèå. Ìàòâååâ ðàçâåðíóë ëèñò è ñòàë ÷èòàòü, ëþäè ñòîÿëè, òÿ53

http://evpatoriya-history.info/

æåëî îïèðàÿñü íà âèíòîâêè, ñ óñòàëûìè èçìó÷åííûìè ëèöàìè. À Ìàòâååâ ÷èòàë ïðèêàç: “...Âî ìíîãèõ ãóáåðíèÿõ Ðîññèè íàñòóïèë ãîëîä, ëþäè ìðóò îò ãîëîäà è òèôà. Âûäàåòñÿ ïàåê â 1/8 ôóíòà õëåáà èç îòðóáåé íà òðè äíÿ. Äîëã íàø, æèâóùèõ â ìåñòíîñòè, îáåñïå÷åííîé õëåáîì, íåìåäëåííî ïðèéòè íà ïîìîùü...”* Âàñèëèé Ãîðäååâè÷ çàêîí÷èë ÷èòàòü, âíèìàòåëüíî ïîñìîòðåë íà áîéöîâ: — Ëåã÷å âñåãî, êîíå÷íî, íå çàìåòèòü áåäñòâèå íàðîäà, âåäü ó íàñ-òî åñòü õëåá. Òîëüêî êàê æå íàøè áðàòüÿ, ðàáî÷èå Ðîññèè? Âåäü îíè ìðóò ñ ãîëîäó! — Äà ÷òî òàì ðàññóæäàòü? Ïîìîæåì ðàáî÷èì! — ðàçäàëîñü ñðàçó íåñêîëüêî ãîëîñîâ. Íà ðàññâåòå îòðÿä íà äåñÿòè ïîäâîäàõ îòïðàâèëñÿ â äåðåâíþ. ...Âàñèëèé Ãîðäååâè÷ ñèäåë íà ïåðâîé ïîäâîäå. Â ïàìÿòè âñïëûëè äàëåêèå ãîäû, ðûáàëêà íà çîðüêå ó áîëüøîãî ïðóäà, ÷òî ðàñêèíóëñÿ çà îêîëèöåé äåðåâíè Âåðõíÿÿ Ïåñ÷àíêà Êóðñêîé ãóáåðíèè. Â äâåíàäöàòü ëåò îí äåëàë âñÿêóþ êðåñòüÿíñêóþ ðàáîòó: õîäèë çà ïëóãîì, êîñèë òðàâó, ñêèðäîâàë ñåíî, âîçèë çåðíî íà ìåëüíèöó. È âñå-òàêè ñóìåë îêîí÷èòü ÷åòûðå êëàññà ñåëüñêîé øêîëû. Îñåíüþ 1914 ãîäà ïî çàäàíèþ ñîöèàë-äåìîêðàòè÷åñêîé îðãàíèçàöèè “Àðñåíàë” Ìàòâååâ ïîñòóïàåò â øêîëó ëåò÷èêîâ-íàáëþäàòåëåé îðóæåéíûì ìàñòåðîì. Çäåñü îí âñòðåòèë âåñòü î Ôåâðàëüñêîé ðåâîëþöèè. È ñðàçó æå îêóíóëñÿ â âîäîâîðîò ñîáûòèé. 8 ìàðòà 1917 ãîäà åãî âûáèðàþò â ñîñòàâ ñîëäàòñêîãî êîìèòåòà øêîëû, ïðåäñåäàòåëåì ýòîãî êîìèòåòà ñòàë îäèí èç âåäóùèõ ñïåöèàëèñòîâ Àëåêñàíäð Èâàíîâè÷ Íàõîäêèí. Âñòðåâîæåííîå ðåâîëþöèîííûìè íàñòðîåíèÿìè âîåííûõ ëåò÷èêîâ-íàáëþäàòåëåé, êîìàíäîâàíèå ïåðåáðàñûâàåò øêîëó, êàê òîãäà êàçàëîñü, â ãëóõîé óãîë — Åâïàòîðèþ... — Î ÷åì çàäóìàëñÿ, Âàñèëèé Ãîðäååâè÷? — ñïðîñèë Ïåòðè÷åíêî. — Òðåòèé ðàç ñïðàøèâàþ, à òû íå îòâå÷àåøü. * Èç àðõèâà êðàåâåä÷åñêîãî ìóçåÿ ã. Åâïàòîðèè.

— Ïðîæèòûå ãîäû âñïîìíèë, — îòîçâàëñÿ Ìàòâååâ. — Ñêîðî ðàçìåíÿþ ÷åòâåðòûé äåñÿòîê, à ñåìüåé åùå íå îáçàâåëñÿ. — À Þëèÿ Ïàâëîâíà. Àëü íå æåíà? — Æåíà, êîíå÷íî, òîëüêî ìû æå áåç ñâàäüáû... — Çà ñâàäüáîé äåëî íå ñòàíåò, — óëûáíóëñÿ Ïåòðè÷åíêî. — Çàêîí÷èòñÿ ýòà çàâàðóøêà, è ñûãðàåì. Èçäàëåêà äîíåññÿ ëàé ñîáàê. Ïîêàçàëèñü êðûøè õàò, ïîäåðíóòûå ëåãêèì òóìàíîì. — Íàäî áû ðàçâåäêó âûñëàòü, — çàìåòèë Ìàòâååâ, ñïðûãèâàÿ ñ ïîäâîäû. — Åñòü! — îòâåòèë Ïåòðè÷åíêî è èñ÷åç. Ïîäâîäû îñòàíîâèëèñü. Ðàçâåä÷èêè ñêîðî âåðíóëèñü è äîëîæèëè î òîì, ÷òî ïåðåä íèìè ñåëî Äóâàíîâêà. Íà îêîëèöå ñåëà âûñòàâëåíà îõðàíà âñåãî èç äâóõ âîîðóæåííûõ ñîëäàò. Ñåëî Äóâàíîâêà (íûíå — Ëóøèíî), ïîìåñòüå ïðèíàäëåæàâøåå ãîðîäñêîìó ãîëîâå Ñåìåíó Äóâàíó. Õîçÿéñòâî ñ÷èòàëîñü ïåðåäîâûì ïî òîìó âðåìåíè, âûñîêîðåíòàáåëüíûì. Ñåìåí Ýçðîâè÷ ëè÷íî èíòåðåñîâàëñÿ îñîáåííî âûâåäåíèåì êàðàêóëüñêèõ ïîðîä îâåö. Åãî ïîðîäó äâàæäû ïðåìèðîâàëè çîëîòûìè ìåäàëÿìè íà ðîññèéñêèõ âûñòàâêàõ. Íå òîëüêî êàðàêóëüñêèìè îâöàìè ñëàâèëîñü ñåëî, íî è õîðîøèìè óðîæàÿìè çåðíîâûõ è âèíîãðàäàðñòâîì. Ñàìîãî Äóâàíà è åãî ñåìüè â ãîðîäå óæå íå áûëî. Âñåì õîçÿéñòâîì ðóêîâîäèëè óïðàâëÿþùèé è äîâåðåííûå ëþäè. — Íàäî ïîéòè ïåðåãîâîðèòü ñ íèìè, — ñêàçàë Ìàòâååâ. — ß ñàì ïîéäó. Âû îñòàâàéòåñü ñ îòðÿäîì è æäèòå ñèãíàëà. Ðàñêèñøàÿ äîðîãà áûëà ó îêîëèöû ïåðåãîðîæåíà ïðîâîëî÷íîé èçãîðîäüþ. Çäåñü æå ñòîÿëè äâîå êàðàóëüíûõ, êóðèëè. — Êòî òàêîâ? — êðèêíóë îäèí èç íèõ è, âñêèíóâ âèíòîâêó, óãðîæàþùå ëÿçãíóë çàòâîðîì. — Èç Åâïàòîðèè, — îòâåòèë Ìàòâååâ. Çàðæàëè ëîøàäè. Ýòî íàñòîðîæèëî êàðàóëüíûõ. — Çà õëåáîì ïðèåõàëè? — Äà, çà õëåáîì! 55

http://evpatoriya-history.info/

— Ïðîâàëèâàéòå îòñþäà, ïîêà ìû èç âàñ ðåøåòî íå ñäåëàëè! — Âû ÷òî æå, íå õîòèòå ïîä÷èíÿòüñÿ ðåøåíèÿì Ñîâåòñêîé âëàñòè? — À ó íàñ çäåñü ñâîÿ âëàñòü, íàðîäíî-êðåñòüÿíñêàÿ, — íàãëî çàÿâèë âòîðîé, ñ æèäêîé áîðîäêîé. Ìàòâååâ ïî÷óâñòâîâàë, êàê â íåì âñêèïàåò ÿðîñòü: — Çîâè ñâîþ âëàñòü! — À ìû è åñòü òóòîøíàÿ âëàñòü! — çàðæàë ðûæåâîëîñûé. — Âîò ÷òî, — Ìàòâååâ óæå åëå ñäåðæèâàëñÿ, — åñëè âû íàñ íåìåäëåííî íå ïðîïóñòèòå ê ñâîèì ñòàðøèì èëè êàê òàì îíè ó âàñ íàçûâàþòñÿ, òî ìû âûíóæäåíû áóäåì ïðèìåíèòü îðóæèå. — Ïîïðîáóéòå, ïðè-è-ìå-íèòå, — ïåðåäðàçíèë Ìàòâååâà êàðàóëüíûé, — íî â åãî ãîëîñå óæå íå áûëî ïðåæíåé íàãëîé óâåðåííîñòè. Ïîñîâåòîâàâøèñü ñî ñâîèì ïðèÿòåëåì, îí, çàëîæèâ â ðîò ïàëüöû, ïðîíçèòåëüíî ñâèñòíóë. Èç êðàéíåé èçáû âûãëÿíóë åùå îäèí ñîëäàò. — Ñâåäè äî óïðàâëÿþùåãî, — ñêàçàë êàðàóëüíûé. — Äà ñìîòðè ãëàç ñ íåãî íå ñïóñêàé, ÷òîáû ïî äåðåâíå íå øàñòàë. Çíàåì ìû èõ, ãîëîäðàíöåâ, îõî÷è ñòàëè äî ÷óæîãî äîáðà. Íà êðûëüöå óïðàâû â îêðóæåíèè íåñêîëüêèõ âîîðóæåííûõ ñîëäàò ñèäåëè äâà ÷åëîâåêà â ëàäíî ïðèãíàííûõ íîâåíüêèõ øèíåëÿõ. Ìàòâååâ ïîíÿë, ÷òî ýòî îôèöåðû. “Òàê âîò êóäà îíè ïîïðÿòàëèñü, — ïîäóìàë îí. — Âîò îíè, “ðåçåðâû”, êîòîðûìè õâàëèòñÿ áóðæóàçèÿ”. Â òîò äåíü, êîãäà ïðèáûëè êîðàáëè èç Ñåâàñòîïîëÿ è ðàçâåðíóë ðàáîòó ðåâîëþöèîííûé òðèáóíàë, âîçãëàâëÿåìûé Ñ. Ïðîñìóøêèíûì, èç ãîðîäà èñ÷åçëè îôèöåðû, ÷àñòü ñîëäàò è ýñêàäðîíöû. Îíè ïîïðÿòàëèñü â äåðåâíÿõ Êðûìà. — Óáèðàéòåñü-êà ïîäîáðó-ïîçäîðîâó, ïîêà íå ïåðåñòðåëÿëè, — íàðî÷èòî ãðîìêî, ÷òîáû ñëûøàëè òîëïèâøèåñÿ âîçëå ñâîèõ õàò ìóæèêè, ñêàçàë îäèí èç îôèöåðîâ, êîãäà áûë çà÷èòàí ïðèêàç êîìèññàðà Åâïàòîðèéñêîãî Ñîâåòà ïî ïðîäîâîëüñòâåííûì âîïðîñàì. 56

— Áóäåì áðàòü õëåá ñèëîé, — ñïîêîéíî îòâåòèë Ìàòâååâ, — èìåíåì Ñîâåòñêîé âëàñòè! — Ìû ñàìè ñåáå âëàñòü. Ñàìàÿ ÷òî íè íà åñòü êðåñòüÿíñêàÿ. À áóäåòå ê íàì ëåçòü, áûñòðî îñòóäèì. Âîí, áîëüøåâèñòñêèå ïðèõâîñòíè! — ×òî æå, ðàçãîâîð ó íàñ ñîñòîèòñÿ èíîé, — ðåçêî ñêàçàë Ìàòâååâ è õîòåë áûëî óéòè. Íî òóò ðàñïàõíóëàñü äâåðü óïðàâû, íà êðûëüöå ïîÿâèëñÿ óïðàâëÿþùèé. — Çà÷åì òàê êðóòî, Âàñèëèé Ãîðäååâè÷, — ïðèìèðèòåëüíî óëûáíóëñÿ îí. — Ñîâåòñêîé âëàñòè ìû çàâñåãäà ïîìîæåì, ñêîëü ñìîæåì. Äà è ïðîñèòü-òî âû ïðèøëè âñåãî íè÷åãî. Äåñÿòü ïîäâîä-òî çà äåðåâíåé. “Êàê áû âïðîñàê íå ïîïàñòü. Íàäî ïðåäóïðåäèòü Ïåòðè÷åíêî”, — ïîäóìàë Ìàòâååâ. À âñëóõ çàÿâèë ñïîêîéíî: — Ñêîëüêî ñìîæåì, ñòîëüêî è âîçüìåì. — Ïóäîâ òðèñòà íàñêðåáó, — âçäîõíóë óïðàâëÿþùèé, ïîäàâàÿ çíàê ïðèêàç÷èêó îòêðûòü àìáàðû. — Ëåòî ñóõîå áûëî, ñàì, ïîäè, âèäåë, íåóðîæàé íà ïøåíè÷êó. Äà âîò õîòü ó ìóæèêîâ ñïðîñè. ...Áåñåäà ñ êðåñòüÿíàìè çàòÿíóëàñü äîïîçäíà. Âîïðîñîâ áûëî ìíîãî, â îñíîâíîì èíòåðåñîâàëèñü çåìëåé. Íî íàäî áûëî âîçâðàùàòüñÿ äîìîé. Çäåñü, â áåçâåñòíûõ, çàòåðÿííûõ â ñòåïè ìàëåíüêèõ äåðåâíÿõ íà÷àëîñü ñ ïîìîùüþ Ìàòâååâà ïðîáóæäåíèå ïîëèòè÷åñêîé àêòèâíîñòè êðåñòüÿí Åâïàòîðèéñêîãî óåçäà. Êðåñòüÿíå Äóâàíîâêè, Îðòà-Ìàìàé è áëèçëåæàùèõ äåðåâåíü íà ñâîèõ ñõîäàõ ñòàëè ñîçäàâàòü îòðÿäû â ïîìîùü Êðàñíîé ãâàðäèè, âûäâèãàòü ñâîèõ ïðåäñòàâèòåëåé â Åâïàòîðèéñêèé Ñîâåò ðàáî÷èõ, êðåñòüÿíñêèõ è ñîëäàòñêèõ äåïóòàòîâ. Â äåðåâíå Äîíóçëàâ (íûíå Êðàñíîÿðñêîå) îáðàçîâàëàñü ïàðòÿ÷åéêà, à â ãîðîäå Ñàêè áûë ñîçäàí âîåííî-ðåâîëþöèîííûé êîìèòåò... Ïîäâîäû, íàãðóæåííûå õëåáîì, îòïðàâèëèñü â îáðàòíûé ïóòü. Â íî÷íîé òèøèíå ìÿãêî ñòó÷àëè êîïûòà î ïîäìåðçøóþ çåìëþ. Âûñòðåë, õîòÿ åãî è æäàë Ìàòâååâ, ïðîçâó÷àë íåîæè57

http://evpatoriya-history.info/

äàííî. Íàñòóïèëà ñåêóíäíàÿ íàïðÿæåííàÿ òèøèíà, òóò æå ðàñïîðîòàÿ ãðîõîòîì âûñòðåëîâ. Íàïàäåíèå áûëî íåîæèäàííûì, íî áîéöû íå ðàñòåðÿëèñü, îòêðûëè äðóæíûé îãîíü ïî ñèëóýòàì, ìåëüêàâøèì íà ãðåáíå õîëìà. Âèäèìî, ïîíåñÿ ïîòåðè, âðàãè óñêàêàëè, ïðåñëåäîâàòü èõ íå áûëî ñìûñëà. Âñå ïîíÿëè, ÷òî ýòî ëîâóøêà. — Õëåá-òî êðîâóøêîé ïàõíåò! — âçäîõíóë áîåö, óêðûâàÿ øèíåëüþ äâóõ áîéöîâ, ïàâøèõ îò ðóê áàíäèòîâ.

15. Âèêòîð Ãðóáå Êîãäà Âèêòîð Ãðóáå ïîäíÿëñÿ, íå áûëî åùå è ñåìè, íî óæå ðàññâåëî. Îí ïîøåë ê ìîðþ, ÷òî äûøàëî ïî÷òè ðÿäîì, ó ïðè÷àëà ïîíàáëþäàë, êàê â ïðîçðà÷íîé ñïîêîéíîé âîäå ïëàâíî êîëûøóòñÿ âîäîðîñëè. Ñ êðèêîì íîñèëèñü ÷àéêè. Îíè òî ñòðåìèòåëüíî ïàäàëè âíèç è âûõâàòûâàëè èç âîäû ñâåðêàþùóþ ñåðåáðîì ðûáåøêó, òî çàòåâàëè äðàêó èç-çà äîáû÷è... Ïî íåáó ïëûëè ðåäêèå îáëàêà, îòðàæàÿñü â ãîëóáîì çåðêàëå çàëèâà. Íî âîò íà ïîâåðõíîñòè åãî áëåñíóëè ïåðâûå ñîëíå÷íûå ëó÷è è ñðàçó æå âûñâåòèëè ñóåòëèâóþ æèçíü ìåëêîâîäüÿ. Òîðîïëèâî ïðîìåëüêíóëà þðêàÿ ñòàâðèäêà. Áûñòðî ïåðåáèðàÿ âñåìè øåñòüþ ëàïàìè, óãðîæàþùå âûñòàâèâ êëåøíè, êóäà-òî òîðîïèòñÿ êðàá, îñòàâëÿÿ íà ìåëêîì ïåñêå ïîëîñàòûé ñëåä. Âîçëå êàìíÿ ïðèòàèëñÿ áû÷îê... Ìîðå. Êòî ïîñòèã åãî òàéíó? Âîò è Âèêòîð Ãðóáå, ïðîñòîé äîáðûé ïàðåíü, ðîäèâøèéñÿ è âûðîñøèé â ñåëå Çàìîñòüå Õàðüêîâñêîé ãóáåðíèè, æàäíî äûøèò ìîðñêèì âîçäóõîì, è íà åãî ðåçêî î÷åð÷åííûõ ýíåðãè÷íûõ ãóáàõ èãðàåò ëåãêàÿ óëûáêà. Î ÷åì îí ñåé÷àñ äóìàåò? Âñïîìíèëàñü åìó ñëóæáà íà ×åðíîìîðñêîì ôëîòå íà êðåéñåðå “Åêàòåðèíà Âåëèêàÿ”. Îí ñëóæèë óæå âòîðîé ãîä â äîëæíîñòè ñòàðøåãî êîðàáåëüíîãî ïèñàðÿ, êîãäà ïðîèçîøåë ñëó÷àé, ïîñëå êîòîðîãî åãî àðåñòîâàëè, ñóäèëè, è õîòÿ îïðàâäà58

ëè, íî ñïèñàëè íà áåðåã “çà âîëüíîäóìñòâî, ðåâîëþöèîíèçèðóþùåå ìàññû”. À äåëî áûëî òàê. Ìàòðîñ Âèêòîð ×åðåâêîâ, çàêàí÷èâàÿ ïðèáîðêó â êàþòå êîìàíäèðà, ïîäîøåë ê èëëþìèíàòîðó, çàãëÿäåëñÿ íà ìîðå è íå çàìåòèë, êàê âîøåë âàõòåííûé îôèöåð. Ïîñëûøàëàñü áðàíü: — Ïî÷åìó íå ðàáîòàåøü, ñêîòèíà? Ìàòðîñ âçäðîãíóë, íà åãî ëèöå ñ ìàëåíüêèìè óñèêàìè áëóæäàëà ðîáêàÿ óëûáêà, âèäèìî, îíà åùå áîëüøå âçáåñèëà îôèöåðà, îí ïîäñêî÷èë è óäàðèë ïî ëèöó ìàòðîñà. Ó íåãî èç íîñà ïîòåêëà êðîâü. Âèêòîð, ñèäåâøèé çà êàíöåëÿðñêèì ñòîëîì, ñõâàòèë áðîíçîâóþ ÷åðíèëüíèöó è çàïóñòèë åþ â âàõòåííîãî. Îôèöåð îïåøèë, ïîòîì åãî ëèöî èñêàçèëîñü, îí çàêðè÷àë: — Áîëüøåâèêè! Ïîçîð êðåéñåðó! Â êîíöå äåêàáðÿ 1916 ãîäà Ãðóáå ïðèáûë â åâïàòîðèéñêèé îòðÿä áåðåãîâîé ñëóæáû íàáëþäåíèÿ è ñâÿçè. Îòðÿäîì êîìàíäîâàë ëåéòåíàíò Ôåäîð Çóéêîâ. Åùå ðàíüøå â ýòîò æå îòðÿä áûë ñïèñàí ìàòðîñ Âèêòîð ×åðåâêîâ. ...Ãðóáå âçäðîãíóë îò áëèçêî ïðîëåòåâøåé ÷àéêè, â åå ãîðòàííîì êðèêå îí ñëûøèò ãèìí æèçíè, êîòîðàÿ ïðåêðàñíà â ëþáîå âðåìÿ ãîäà. Îí âñïîìíèë, êàê ïîëãîäà íàçàä åãî è íåçíàêîìóþ äåâóøêó âîò òàê æå èñïóãàëà ÷àéêà, äåâóøêà íåâîëüíî îòñêî÷èëà îò ïðîõîäèâøåãî ìèìî ìè÷ìàíà è óðîíèëà êîðçèíó ñ ÿáëîêàìè. Âèêòîð âåñåëî çàñìåÿëñÿ, óñïîêîèë íåçíàêîìêó è íåîæèäàííî äëÿ ñåáÿ ñêàçàë: — ß ìîãó ïîìî÷ü âàì äîíåñòè êîðçèíó äî äîìà. Ìîæíî? Äåâóøêà ïîñìîòðåëà åìó â ãëàçà, êèâíóëà, ïîøëà ðÿäîì. — Âå÷íû îíè, ìîðå è ÷àéêè, — çàñìîòðåâøèñü íà ÷àåê, ñêàçàë Âèêòîð. — Ñëóøàþ èõ, è êàæåòñÿ, ÷åëîâå÷åñêèå äóøè â íèõ ïîêîÿòñÿ è ïîäàþò ãîëîñà ëþäÿì. — Âèêòîð óìîëê. È ñíîâà, áóäòî ñ íåáåñ, ãîëîñ ÷àéêè. — Íó, âîò ÿ è äîìà,— ñêàçàëà äåâóøêà. — Ñïàñèáî! Âèêòîð ÷óâñòâîâàë ñåáÿ ñ÷àñòëèâûì è ïî÷åìó-òî âñòðåâîæåííûì. 59

http://evpatoriya-history.info/

Ïîñòàâèë êîðçèíó, ñïðîñèë: — Êàê çâàòü òåáÿ? — Ñîôüÿ, — òèõî îòâåòèëà äåâóøêà. — Ìåíÿ — Âèêòîð. Ìè÷ìàí Ãðóáå, — òàê æå òèõî îòâåòèë þíîøà è, íàáðàâøèñü ñìåëîñòè, ñêàçàë: — Âûõîäè âå÷åðîì ê ìîðþ. ß áóäó æäàòü ó áîëüøîãî àìáàðà, çà äîìîì Ìèð÷è. Ñîôüÿ êèâíóëà è óøëà ëåãêîé ïîõîäêîé, ãèáêàÿ, ñòðîéíàÿ è ñâåòëàÿ, êàê ìîëîäàÿ áåðåçêà. Âå÷åðîì îíè âñòðåòèëèñü. Âñòðåòèëèñü è íà äðóãîé äåíü, è íà òðåòèé... Èãðàëè â ïüåñàõ äðàìàòè÷åñêîãî êðóæêà, îðãàíèçîâàííîãî àêòðèñîé Àðòåìüåâîé (îíà ñíèìàëà êîìíàòû â äîìå, ãäå òåïåðü ìàãàçèí “Ñþðïðèç”). Ïîñëå ðåïåòèöèé âûõîäèëè ê ìîðþ, ïîäîëãó ñèäåëè íà áîëüøîì ïëîñêîì êàìíå, ñìîòðåëè â âîäó, â êîòîðîé êóïàëèñü ëóíà è çâåçäû. Ñîôüÿ ðàññêàçûâàëà î ñâîåé ñåìüå, î òîì, êàê îíà íàó÷èëàñü øèòü, Âèêòîð — î ñåáå, î ñâîåé æèçíè. À åùå î áîëüøîé ëþáâè ïðîñòîé êðåñòüÿíêè è èçâåñòíîãî ó÷åíîãî, òàê è íå ñóìåâøèõ ñîåäèíèòü ñâîè ñóäüáû èç-çà ñîñëîâíûõ ïðåäðàññóäêîâ. Îíè ëþáèëè äðóã äðóãà äî êîíöà äíåé ñâîèõ íåæíîé è ÷èñòîé ëþáîâüþ, íî ñâåò è öåðêîâü íå âåëåëè äâîðÿíèíó æåíèòüñÿ íà êðåñòüÿíêå. È òîëüêî êîãäà Âèëüãåëüì Ãðóáå òÿæåëî çàáîëåë, îí ïîçâàë ñûíîâåé è èõ ìàòü Íàòàëüþ Ðîäèîíîâíó è çàâåùàë èì ñâîå èìÿ è íàñëåäñòâî. À îäíàæäû Âèêòîð, óâëåêøèñü, ñòàë ïåòü äëÿ íåå. Ñîôüÿ ñëóøàëà, çàâîðîæåííàÿ. Ñêàçàëà òèõî: — Êàê äóøåâíî ïîåøü òû, Âèòÿ. Êàê õîðîøî. Ñëóøàþ òåáÿ è êàæåòñÿ ìíå, ÷òî ìû ñ òîáîé îäíè íà âñåì ñâåòå. Îí îáíÿë åå, ïîöåëîâàë. Ñîôüÿ âûðâàëàñü èç ðóê è, óáåãàÿ â òåìíîòó, êðèêíóëà: — Ïðèõîäè çàâòðà! È ýòè ñëîâà ìíîãîå ñêàçàëè Âèêòîðó... — Î ÷åì çàãðóñòèë, Âèëüãåëüìîâè÷? — óëûáíóëñÿ Äåìûøåâ, êðåïêî ïîæèìàÿ ðóêó. — Èëè â÷åðàøíåå ïåðåæèâàåøü? 60

— Äà òàê, íè÷åãî, — óêëîíèëñÿ îò îòâåòà Ãðóáå. — À î â÷åðàøíåì ñëó÷àå â ãèìíàçèè ïðåäëàãàþ ïîãîâîðèòü ñåðüåçíî â Ñîâåòå. Â÷åðà óòðîì, êîãäà Äåìûøåâ è Ãðóáå âîçâðàùàëèñü ñ ìèòèíãà, ñîñòîÿâøåãîñÿ â ãîðîäñêîì òåàòðå, Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷ óêàçàë íà çåëåíóþ àôèøó, êîòîðàÿ ñîîáùàëà, ÷òî êëóá ãèìíàçèè âå÷åðîì óñòðàèâàåò äëÿ ðàáî÷åé ìîëîäåæè âå÷åð äðóæáû. Â ïðîãðàììå óêàçûâàëîñü: áóäóò òàíöû, óãîùåíèå â áóôåòå, èãðàåò äóõîâîé îðåêñòð (â Åâïàòîðèè áûëî íåìàëî áëàãîòâîðèòåëüíûõ îáùåñòâ è êëóáîâ: “Åâðåéñêèé êëóá þíîøåñòâà”, òàòàðñêèé êëóá “Çîëîòàÿ Îðäà”, íåìåöêèé, ãðå÷åñêèé è äðóãèå, âñå îíè ñòàðàëèñü çàâîåâàòü äîâåðèå ó ìîëîäåæè, è êàæäûé êëóá ðåâîëþöèîííûå ñîáûòèÿ òîëêîâàë íà ñâîé ëàä, ïðàâäà, â îäíîì îíè áûëè åäèíû — íå äîïóñòèòü ê âëàñòè íàðîä). — Ùåäðûå îáåùàíèÿ, — íàõìóðèëñÿ Âèêòîð, ðàçãëÿäûâàÿ àôèøó. — Äåøåâî õîòÿò êóïèòü íàøèõ ðåáÿò. — Îáðàòè âíèìàíèå: íà âå÷åð îíè ïðèãëàøàþò ìîëîäåæü ñ îêðàèí. — Íàäî ñâîé, êîììóíèñòè÷åñêèé âå÷åð îðãàíèçîâàòü, — ïðåäëîæèë Ãðóáå. — Ñèë ó íàñ ìàëîâàòî, — ãðóñòíî ñêàçàë Äåìûøåâ. — À ïîêà íåò ó íàñ ñâîåé îðãàíèçàöèè, íàäî èñïîëüçîâàòü ãèìíàçèñòîâ, íàäî ñðåäè íèõ èñêàòü íàøèõ ñòîðîííèêîâ... Âå÷åð óæå áûë â ðàçãàðå, êîãäà Âèêòîð, Ñàââà Òàðàíîâ è Íèêîëàé Ñàùåíêî íåçàìåòíî âîøëè â êëóá è âñòàëè ó ñòåíêè, ÷òîáû íå ïðèâëåêàòü ê ñåáå âíèìàíèÿ. — Ñâîåãî îïûòà ðàáîòû ñ ìîëîäåæüþ ó íàñ ïîêà íåò, — òèõî øåïíóë Ãðóáå, — áóäåì ó÷èòüñÿ ó áóðæóàçèè. Âñêîðå Ãðóáå óçíàëè, è èç òîëïû ñòàëè ðàçäàâàòüñÿ ãîëîñà: — Ýòî áûâøèé ìè÷ìàí öàðñêîãî ôëîòà ïðèøåë ñþäà, ÷òîáû ìåøàòü íàì ðàáîòàòü! — À ìîæåò, îí íåìåöêèé ëàçóò÷èê? — Íå÷åãî öåðåìîíèòüñÿ ñ íèì, ñïóñòèòü åãî ñ êðûëüöà! Â òîò âå÷åð Âèêòîðó è Òàðàíîâó ñòàëî ÿñíî, ÷òî êëóá ãèìíàçèè, êàê è äðóãèå, ïðèâëåêàë íå òîëüêî æåëàþùèõ ïîòàíöå61

http://evpatoriya-history.info/

âàòü, íî è ñêðûòûõ âðàãîâ, êîòîðûå ñòàâèëè ñâîåé çàäà÷åé ðàçëîæèòü ðàáîòó Ñîâåòà, ïîñåÿòü íåäîâåðèå ó ìîëîäåæè ê âëàñòè áîëüøåâèêîâ, îòâëå÷ü åå îò áîðüáû. Èõ ãëàâíûì îðóæèåì ñòàëè êëåâåòà è äåçèíôîðìàöèÿ. Íåñìîòðÿ íà ýòî Äåìûøåâ ñ÷èòàë, ÷òî íàäî ñíà÷àëà çàèíòåðåñîâàòü ÷åì-òî ìîëîäåæü, à ïîòîì ðàçâåðòûâàòü ñðåäè íåå ïîëèòè÷åñêóþ àãèòàöèþ. — Â÷åðà âå÷åðîì ïðè ïàòðóëèðîâàíèè áûëè óáèòû ìîëîäûå ðàáî÷èå Àíàòîëèé Ïàí÷óêîâ è ñîëäàò èç øêîëû àâèàòîðîâ Êîíñòàíòèí Ìåðêóëîâ, — ñîîáùèë Ãðóáå. — Íàøëè óáèéö? — Âàðâàðà Ãðåáåííèêîâà âåäåò ðîçûñê. — Ñïðàâèòñÿ? — Âàðâàðà? — âñêèíóë áðîâè Ãðóáå. — Äà ó íåå æåëåçíûé õàðàêòåð è æåëåçíàÿ ëîãèêà... — Ïîëîæåíèå îñëîæíÿåòñÿ, âðàã ñíîâà ïîäíèìàåò ãîëîâó, — âçäîõíóë Äåìûøåâ. — Îòìåðøòåéí ñ ýñêàäðîíöàìè, Ðóñàíîâ è åùå ìíîãî îôèöåðîâ ñêðûâàþòñÿ â ñòåïíûõ õóòîðàõ. Íàì èõ íå äîñòàòü, òàòàðû ñêðûâàþò. — Åñëè íåìöû âîéäóò â Êðûì, Îòìåðøòåéí íå çàìåäëèò óäàðèòü íàì â ñïèíó. — ×òî ïðåäëàãàåøü? — Ñîçäàòü ñâîþ âîåííóþ îðãàíèçàöèþ, — îòâåòèë Ãðóáå. — Ñïåöèàëèñòû ó íàñ íàéäóòñÿ. — Ñåãîäíÿ ýòî îáñóäèì â Ñîâåòå. Êðîìå Íåìè÷à è Ïåòðè÷åíêî, íàäî ïîäîáðàòü åùå íåñêîëüêî ÷åëîâåê. Ëþäåé òû çíàåøü õîðîøî, ïîýòîìó ïîäáåðè íåñêîëüêî êàíäèäàòóð, — ðàñïîðÿäèëñÿ Äåìûøåâ.

16. Ãðèãîðèé Âàëüêåâè÷ Ìåæäó òåì ïîëîæåíèå íà ôðîíòàõ îñëîæíèëîñü: íåìåöêèå è áåëîãâàðäåéñêèå âîéñêà êàòèëèñü ê Êðûìó. È äâóõ ìåñÿöåâ íå ïðîøëî ñ ìîìåíòà èçáðàíèÿ íîâîãî Ñîâåòà, à óæå âñòàë âîïðîñ î ìîáèëèçàöèè ëþäåé íà âîîðóæåííóþ çàùèòó çàâîåâàíèé ðåâîëþöèè. 62

— Äà, íåìöû ïðè ïîääåðæêå öàðñêèõ ãåíåðàëîâ ïðåäñòàâëÿþò ñåðüåçíóþ óãðîçó Êðûìó, — çàÿâèë Âàëüêåâè÷.— ß êàê âîåííûé ñïåöèàëèñò ìîãó áûòü áîëåå ïîëåçåí Êðàñíîé ãâàðäèè. Ñîâåñòü íå ïîçâîëÿåò ìíå äàëüøå îñòàâàòüñÿ ñòîðîííèì íàáëþäàòåëåì. Äåìûøåâ ïîäîøåë, êðåïêî ïîæàë åìó ðóêó: — Ñïàñèáî! Îò äóøè ðàä, — è îáðàòèëñÿ ê Íåìè÷ó. — Ñåìåí Ïàâëîâè÷, âîò âàì íà÷àëüíèê øòàáà... Óæå âòîðîé ìåñÿö Ñåìåí Íåìè÷ âìåñòå ñ áûâøèì ïðàïîðùèêîì Ãðèãîðèåì Âàëüêåâè÷åì çàíèìàþòñÿ ôîðìèðîâàíèåì äâóõ îòðÿäîâ êðàñíîãâàðäåéöåâ. È ÷åì áîëüøå óçíàåò åãî, òåì ñèëüíåå ïðîíèêàåòñÿ ê íåìó ñèìïàòèåé. Ñïîêîéíî, áåç ñóåòû, ñ âåëè÷àéøåé äåëèêàòíîñòüþ è ñêðîìíîñòüþ Ãðèãîðèé áåðåò íà ñåáÿ ëüâèíóþ äîëþ ðàáîòû, îñîáåííî ïî îáó÷åíèþ êðàñíîãâàðäåéöåâ, è âñå, êàçàëîñü, äåëàåòñÿ ñàìî ñîáîé... Âàëüêåâè÷ äåéñòâèòåëüíî îáëàäàë ðåäêîé ñïîñîáíîñòüþ, îñòàâàÿñü â òåíè, âûäâèãàòü âïåðåä êîìàíäèðîâ ðîò è âçâîäîâ, ðàçâèâàÿ ó íèõ èíèöèàòèâó, ïðèäàâàòü èì óâåðåííîñòü â ñâîèõ ñèëàõ. Ïîçäíî âå÷åðîì, óáåäèâøèñü, ÷òî âñå çàïëàíèðîâàííîå íà äåíü âûïîëíåíî, Ñåìåí è Ãðèãîðèé âîçâðàùàëèñü äîìîé âìåñòå. Ïî äîðîãå ãîâîðèëè î ðàáîòå, î òåêóùèõ ïîëèòè÷åñêèõ ñîáûòèÿõ, ëó÷øå óçíàâàÿ äðóã äðóãà. Ãðèãîðèé Ìèõàéëîâè÷ Âàëüêåâè÷ ðîäèëñÿ â íåáîëüøîé äåðåâóøêå ïîä Âèòåáñêîì, â ñåìüå êðåñòüÿíèíà. Åãî îòåö èìåë íåáîëüøîé êëî÷îê çåìëè. Ãðèøà áûë ñòàðøèì èç ïÿòåðûõ äåòåé. Îäíîìó îòöó áûëî òðóäíî ïðîêîðìèòü ñåìüþ, è Ãðèãîðèé ïîñëå óðîêîâ â ãèìíàçèè ïîìîãàë åìó â ïîëå, íà îãîðîäå, íà ñåíîêîñå. Ïîçäíî âå÷åðîì ãîòîâèë óðîêè è íàõîäèë âðåìÿ, ÷òîáû ïîçàíèìàòüñÿ ñ ñåñòðîé è áðàòüÿìè. Ñ óâëå÷åíèåì èãðàëè “â øêîëó”. Ãðèøà âûñòóïàë â ðîëè ó÷èòåëÿ. Ëþáîâü ê ýòîé ïðîôåññèè, ê äåòÿì îïðåäåëèëà åãî æèçíåííîå ïðèçâàíèå. Â 1916 ãîäó ïîñëå îêîí÷àíèÿ Âèòåáñêîãî ó÷èòåëüñêîãî èíñòèòóòà îí áûë ïðèçâàí â àðìèþ è íàïðàâëåí â øêîëó 63

http://evpatoriya-history.info/

ïðàïîðùèêîâ â Ãàò÷èíó. Çäåñü ôîðìèðîâàëñÿ àðòèëëåðèéñêèé äèâèçèîí ïî áîðüáå ñ ñàìîëåòàìè. Â íåãî è çà÷èñëÿþò Âàëüêåâè÷à. Äèâèçèîí ïåðåáðàñûâàþò ñíà÷àëà â Ðèãó, çàòåì — â Åâïàòîðèþ. Â àðìèè Âàëüêåâè÷ ïîçíàêîìèëñÿ ñ èäåÿìè áîëüøåâèçìà è ñòàë ãîðÿ÷èì èõ ñòîðîííèêîì. Îñîáåííî ñåðüåçíîå âëèÿíèå îêàçàë íà íåãî îðóæåéíûé ìàñòåð àâèàöèîííîãî îòðÿäà Âàñèëèé Ãîðäååâè÷ Ìàòâååâ. — Ãðèãîðèé Ìèõàéëîâè÷, à ïî÷åìó òû íå ïîäàåøü çàÿâëåíèå â ïàðòèþ? — ñïðîñèë Íåìè÷. — Ñïàñèáî, Ñåìåí Ïàâëîâè÷, çà äîâåðèå! ß åùå íè÷åãî íå ñäåëàë äëÿ ïàðòèè è Ñîâåòñêîé âëàñòè, ÷òîáû íîñèòü çâàíèå áîëüøåâèêà. — Íî òû æå ïîìîã íàøèì áåæàòü èç ñàðàÿ. Ìîæíî ñêàçàòü, ñïàñ îò âåðíîé ãèáåëè. Òåïåðü âîò íàçíà÷åí íà÷àëüíèêîì øòàáà, ïîìîãàåøü ñîçäàâàòü Êðàñíóþ ãâàðäèþ, — âîçðàçèë Íåìè÷. — Òû íå ó÷èòûâàåøü òîãî, ÷òî ÿ ïðàïîðùèê öàðñêîé àðìèè. ÕÎÒÜ è ïîìîãàþ âàì, íî âðîäå è íà ñëóæáå íàõîæóñü. Âåäü äðóãîé ïðèñÿãè ÿ íå ïðèíèìàë. — Òû î÷óìåë, íà êàêîé ñëóæáå? Î êàêîé ïðèñÿãå òû âñïîìíèë? — âîçìóòèëñÿ Íåìè÷. — Íåò öàðñêîé Ðîññèè, íåò è öàðñêîé àðìèè. Åñòü ðàáî÷àÿ è êðåñòüÿíñêàÿ Ðîññèÿ è Êðàñíàÿ ãâàðäèÿ. À ÷òî ïðàïîðùèê? È ÿ, è Äåìûøåâ, è Ïåòðè÷åíêî áûâøèå ïðàïîðùèêè! À êîðíè-òî íàøè ãäå? Â êðåñòüÿíñòâå. — Íåò, Ñåìåí Ïàâëîâè÷, — ãîðÿ÷î çàãîâîðèë Âàëüêåâè÷, — íåêîòîðûå ìîãóò ïîíÿòü, ÷òî ëåçó â ïàðòèþ, ÷òîáû êàêèåòî ãðåõè çàìîëèòü, ëó÷øå ÿ ïîáóäó âíå ïàðòèè, íî ïîëíîñòüþ íà åå ñòîðîíå. — Íó, ñìîòðè, êàê çíàåøü, — ñîãëàñèëñÿ Ñåìåí. — Òîëüêî ïðèñÿãó áóäåøü ïðèíèìàòü íàøó, ðàáî÷å-êðåñòüÿíñêóþ. — Ýòî óæ êàê âîäèòñÿ, — îòîçâàëñÿ Âàëüêåâè÷. È ýòîò äåíü ïðèíÿòèÿ ïðèñÿãè ïðèøåë. Â ìàðòå 1918 ãîäà áûëà ïðîâîçãëàøåíà Ñîâåòñêàÿ Ñîöèàëèñòè÷åñêàÿ Ðåñïóáëèêà Òàâðèäû. Ñåìåí Íåìè÷, Ãðèãîðèé Âàëüêåâè÷, Åìåëüÿí 64

Ìàéáîðîäà âî ãëàâå åâïàòîðèéñêîãî îòðÿäà â ñîñòàâå äâóõñîò ÷åëîâåê îòïðàâèëèñü â Ñèìôåðîïîëü íà ïåðâûé êðàñíûé ïàðàä, ãäå ïðèíèìàëàñü âîèíñêàÿ ïðèñÿãà íà âåðíîñòü Ñîâåòñêîé âëàñòè. Îòòóäà îòðÿäó ïðåäñòîÿëî óáûòü íà ïåðåäîâûå ïîçèöèè ïîä Ïåðåêîï. Áûëî ñîëíå÷íî è òåïëî, ìèìî òåêëà ïåñòðàÿ òîëïà ëþäåé. Pacïðÿæåííûå ëîøàäè õðóñòåëè ñåíîì, áðîøåííûì ïðÿìî íà çåìëþ, ïàõëî äåãòåì, êîëåñíîé ìàçüþ, îâ÷èíîé, êîíñêèì ïîòîì è ìîðåì. Áîéöîâ îòðÿäà ïðèøëè ïðîâîæàòü æåíû è äåòè, ìàòåðè è îòöû. Ëþáè, ñáèâøèñü â ãóñòóþ òîëïó, áåñåäîâàëè, ñïîðèëè, ñìåÿëèñü, ïëàêàëè... — Êóäà âàñ íåñåò íåëåãêàÿ? — ðàçãëàãîëüñòâîâàë Äåâêèí. — Ïðîòèâ âàñ æå íàñòîÿùèå îôèöåðû, ãåíåðàëû. Îíè âîò-âîò áóäóò â Êðûìó. — Ðàäóåøüñÿ? — ñïðîñèë êòî-òî. — Íå ðàäóþñü, — îãðûçíóëñÿ Äåâêèí. — Âàñ æàëåþ. Âåäü ïåðåñòðåëÿþò âàñ, ïåðåäóøàò, êàê öûïëÿò! Ëÿáóõ ãíóñàâèë: — Âû åùå ìîëîäû, à èäåòå íà âåðíóþ ãèáåëü. È çà ÷òî?! — Çà ñîöèàëèçì! — âûêðèêíóë Ôåäîð Íåïåéïèâî, íàçíà÷åííûé êîìàíäèðîì âçâîäà â ñîòíå Íåìè÷à. — “Çà ñîöè-è-àëèçì-ó”, — ïåðåäðàçíèë Ëÿáóõ. — À òû âèäåë eãî, çíàåøü, ñ ÷åì åãî åäÿò? — Ìîæåòå ñ÷èòàòü ñåáÿ ïîêîéíèêàìè, — óõìûëüíóëñÿ Äåâêèí. — Ñêèíóò âàñ â Ñèâàø, äà òàê, ÷òî áîëüøå íå âûíûðíèòå. Ëÿáóõ è Äåâêèí åùå ÷òî-òî êðè÷àëè, ÷åì-òî ñòðàùàëè, íî ðàçäàëàñü êîìàíäà: — Ïî êîíÿì! Óâèäåâ Äåìûøåâà, Ìàòâååâà, Ãðóáå, ïðèøåäøèõ ïðîâîäèòü îòðÿä êðàñíîãâàðäåéöåâ, “îðàòîðû” ñêðûëèñü â òîëïå. Ñðàçó íàñòóïèëà íàïðÿæåííàÿ òèøèíà. Âñå íàñòîðîæèëèñü. Äåìûøåâ âûøåë íà ñåðåäèíó êîííîãî ñòðîÿ, êîòîðûé ñòîÿë ëèöîì ê Ïóøêèíñêîé àóäèòîðèè, ñêàçàë: — Òîâàðèùè! Òðóäíî áûëî íàì çàâîåâàòü ñâîáîäó, íî åùå 65

http://evpatoriya-history.info/

òðóäíåå åå çàùèùàòü. Míîãî ïðîëèòî çà íåå êðîâè, ìíîãî ïîãèáëî ëó÷øèõ íàøèõ òîâàðèùåé, è åùå ìíîãî áóäåò æåðòâ, ýòîãî òðåáóåò äåëî, çà êîòîðîå ìû áîðåìñÿ. Áåç áîðüáû, áåç êðîâè íå ìîæåò áûòü ïîáåäû êîììóíèçìà. È ÿ äóìàþ, ÷òî íàø îòðÿä ñ ÷åñòüþ ñïðàâèòñÿ ñ ïîñòàâëåííîé ïåðåä íèì çàäà÷åé. Óñïåõîâ âàì, äðóçüÿ! — Ñïàñèáî çà ñîâåò è äîáðûå ïîæåëàíèÿ, — ïîáëàãîäàðèë Ñåìåí Íåìè÷ è òðîíóë êîíÿ. — Âîçâðàùàéòåñü áûñòðåå, — êðèêíóëà âñëåä Þëèÿ, ñåñòðà Ñåìåíà. — Ñêîðî âåðíåìñÿ... Ñîëíöå óæå ïîäíÿëîñü â çåíèò. Íàä ìîðåì êðóæèëèñü ÷àéêè.

17. Ðàññòàâàíèå Áëàùóê ðåøèë çàâåðíóòü äîìîé íà Âîðîíöîâñêóþ, ïðåäóïðåäèòü æåíó î ñâîåé êîìàíäèðîâêå. Óëèöà — ìåñòàìè ñîâñåì óçêàÿ, âíèìàòåëüíîñòü îò øîôåðà òðåáóåòñÿ îñîáàÿ. Çà ïîâîðîòîì, êîãäà äî äîìà îñòàâàëîñü äâåñòè–òðèñòà ìåòðîâ, óâèäåë: ìàëü÷èê â ðâàíîì ïàëüòèøêå ñèäèò íà ïðîåçæåé ÷àñòè è ñ ëóæè ãëàç íå ñâîäèò. Ãàâðèèë Ñòåïàíîâè÷ îñòàíîâèë ìàøèíó, ïîäîøåë îñòîðîæíî. ×åãî ýòî ìàëü÷èøêà óñòàâèëñÿ íà ëóæó? Ïðèñåë íà êîðòî÷êè è Áëàùóê. Âîäà â ëóæå ñ ñèíåâàòûì îòòåíêîì îòðàæàëà íåáî è òó÷è íà íåì. — Ñëóøàé, ìàëûø, — îáðàòèëñÿ Áëàùóê. — ß ñïåøó, à îáúåçæàòü íåãäå. Ïðîïóñòè, ïîæàëóéñòà. Ìàëü÷óãàí ñêîñèë íà íåãî ãëàçà: — Íå õî÷ó ïóñêàòü. Íå äàì ëîìàòü ëóæó. Îíà êðàñèâàÿ. Ó Ãàâðèèëà Ñòåïàíîâè÷à íå âîçíèêàëî îõîòû îñïàðèâàòü ó ìàëü÷èøêè ïðàâî íà åãî âëàäåíèÿ. Ïîòîïòàëñÿ, ïîòîïòàëñÿ, ðóãíóë ñåáÿ â äóøå çà òî, ÷òî ðåøèë çàåõàòü äîìîé. Íåîæèäàííî â ãîëîâó ïðèøëà ìûñëü. — Ýé, ìàëûø! ×òî òàì ëóæà. Õî÷åøü, ÿ òåáå âåñü ãîðîä è íåáî ïîäàðþ? — Îí ïîñòàâèë ìàëü÷èêà íà íîãè. 66

— Íó äà. Òàê ÿ è ïîâåðèë, — çàñîìíåâàëñÿ òîò. — Äåðæè-êà, — Áëàùóê äîñòàë èç êàðìàíà çåðêàëüöå. — Ñìîòðè: äîìà, óëèöû, îáëàêà — âñå òâîå... Ìàëü÷èøêà âçÿë çåðêàëüöå, ïîâåðíóë ñòåêëûøêî íåñêîëüêî ðàç, ïîñìîòðåë â íåãî. — Çäîðîâî! — âîñõèòèëñÿ îí. È îòñòóïèë íà òðîòóàð, îñâîáîæäàÿ äîð îãó. Áëàùóê âñêî÷èë íà ïîäíîæêó àâòîìîáèëÿ. Ïîìàõàë ðóêîé íà ïðîùàíèå è êðèêíóë: — Çåðêàëüöå òåáå íà ïàìÿòü! Áóäü çäîðîâ! Äîìîé îí óæå íå ïîåõàë, à ïîãíàë ìàøèíó ê Ñîâåòó, ãäå æäàë åãî Äåìûøåâ. Áëèçèëñÿ âå÷åð. Ãóñòåëà ñèíåâà âûñîêîãî, â ëåãêèõ îáëàêàõ íåáà. Ðàííÿÿ âåñíà îáíîâëÿëà ãîðîä. Óæå ïðîêëåâûâàëàñü ðåäêàÿ çåëåíàÿ ùåòèíêà òðàâû. Ñî Ñëîáîäêè äîíîñèëèñü ãîëîñà ëþäåé, ìû÷àíèå êîðîâ, èçðåäêà — ëîøàäèíîå ðæàíèå. Â âîçäóõå ïàõëî ãîðüêîâàòûì äûìîì òîïèâøèõñÿ ïå÷åé. Äåìûøåâ òÿæåëî âçäîõíóë è îòîøåë îò îêíà. — Âîò ÷òî, Âèêòîð Âèëüãåëüìîâè÷, — îáðàòèëñÿ îí ê Ãðóáå, ïîñìîòðåâ íà ÷àñû. — Ñ ìèíóòóû íà ìèíóòó ïîäúåäåò Áëàùóê. Ãðóçèòå ñ íèì ìåøêè ñ äîêóìåíòàìè è ÿùèêè ñ îðóæèåì. Ìàðøðóò çíàåøü. Íà ñåâåðíîé ñòîðîíå áóõòû âàñ áóäåò æäàòü Àíäðåé Ìàðêîâè÷ Ëûñåíêî. Âñå ñäàøü åìó, à ñàì îñòàíåøüñÿ â ðàñïîðÿæåíèè Ñåâàñòîïîëüñêîãî ãîðîäñêîãî Ñîâåòà. Äàëüíåéøèõ èíñòðóêöèé íå èìåþ. Äîëîæè èì íàøó îáñòàíîâêó. Ìû ñíîâà óõîäèì â ïîäïîëüå. Â äâåðü òèõî ïîñòó÷àëè. — Âîéäèòå, — ïðèãëàñèë Äåìûøåâ. Âîøëà Ñîôüÿ, æåíà Ãðóáå. Áëåäíîñòü ïðèäàâàëà îñîáåííóþ ïðåëåñòü åå ñïîêîéíîìó ëèöó, â ãëàçàõ çàòàèëàñü ãðóñòü. — Íó, äî ñêîðîé âñòðå÷è, — çàòîðîïèëñÿ Äåìûøåâ, êðåïêî ïîæàë ðóêó Ãðóáå è âûøåë. — Ñîôüþøêà, òû íå ïîõîæà íà ñåáÿ. Òåáå êàê áóäòî êðûëüÿ îáëîìàëè, — âçÿë åå çà ðóêè Âèêòîð. 67

http://evpatoriya-history.info/

— À áûëè ëè îíè ó ìåíÿ? — ãðóñòíî îòâåòèëà îíà. — Äà, áûëè. Ïîìíèøü, êîãäà ìû âñòðåòèëèñü íà ïðè÷àëå? Òîãäà ìíå êàçàëîñü, ÷òî òû êðûëàòàÿ, êàê ÷àéêà. — Ìíå òîæå êàçàëîñü, íî ýòî íå òàê. Ìíå õîòåëîñü áû èìåòü èõ. Îé, ìèëûé!.. ß íå ìîãó áåç òåáÿ. — Îíà ïðèëüíóëà ê ãðóäè Âèêòîðà ñ ãëàçàìè, ïîëíûìè ñëåç. — Òû óæ áóäü òàì îñòîðîæíåé, íå ëåçü íà ðîæîí. — Ñîôüþøêà, òîëüêî íå æàëåé ìåíÿ, — îí îáíÿë æåíó çà ïëå÷è, è åãî ãëàçà âåñåëî áëåñíóëè. — Çíàåøü, ó äðåâíèõ ãðåêîâ æåíùèíàì áûëî çàïðåùåíî ïëàêàòü, ãîâîðèòü êàêèå-íèáóäü ñî÷óâñòâåííûå ñëîâà ïðè ïðîâîäàõ. Ñ÷èòàëîñü, ÷òî îò ýòîãî ó ìóæ÷èíû óáàâëÿåòñÿ ñèëà è îí ñòàíîâèòñÿ ñëàáûì... — ß õî÷ó, î÷åíü õî÷ó, ÷òîáû òû âñåãäà áûë ñèëüíûì, ìóæåñòâåííûì. — Ñîôüÿ ïðèæàëàñü ùåêîé ê åãî ïëå÷ó. — Äàâàé ÿ òåáå õîòü äûðû çàøòîïàþ, — ñïîõâàòèëàñü îíà, âûòàñêèâàÿ èç ñóìî÷êè èãîëêó è íèòêè. — Òû ñìàõèâàåøü íå íà êîìèññàðà ×Ê, à íà êàêîãî-òî îáîðâàíöà. — Íå÷åãî, — ñêàçàë Âèêòîð è åùå êðåï÷å îáíÿë åå ïëå÷è.— Äóìàþ, íå óïðåêíóò íàñ â ýòîì íàøè äåòè è âíóêè. ß âåðþ, ëþäè ïîìÿíóò äîáðûì ñëîâîì òåõ, êòî øåë íà ëþáûå ëèøåíèÿ è æåðòâû ðàäè ñâåòëîãî áóäóùåãî. Îí çàäóì÷èâî ñìîòðåë ÷åðåç îêíî âäàëü, íà òîíóùèé â ôèîëåòîâîé äûìêå ïðîòèâîïîëîæíûé áåðåã çàëèâà, ñëîâíî òàì âèäåë áóäóùóþ æèçíü. Çàçâó÷àë àâòîìîáèëüíûé ñèãíàë, èç-çà óãëà âûêàòèëà ìàøèíà. — Èçâèíè, Âèêòîð Âèëüãåëüìîâè÷, çàäåðæàëñÿ ìàëîñòü, — âèíîâàòî óëûáàëñÿ Áëàùóê. — Íî÷ü â íàøåì ðàñïîðÿæåíèè, — îòîçâàëñÿ Ãðóáå.— Ìàøèíà èñïðàâíà, äîåäåì? — Ìîòîð íàäåæíûé, — ïîõâàëèëñÿ Ãàâðèèë. Ñîôüÿ, îäåòàÿ ëåãêî, äðîæàëà, íî ýòî áûëà íåðâíàÿ äðîæü. — Òåáå õîëîäíî? — ñïðîñèë Ãðóáå, êîãäà çàêîí÷èëè ïîãðóçêó, è, ñíÿâ ïèäæàê, íàáðîñèë åãî íà ïëå÷è æåíû. Çàòåì, 68

îáíÿâ åå, ïðîâîäèë äî óãëà äîìà, ñòîÿâøåãî ïåðâûì íà óëèöå Ëàçàðåâñêîé. Âûåõàëè èç ãîðîäà óæå íî÷üþ. Äîðîãà áûëà ãëàäêàÿ, íàêàòàííàÿ. Åå êîëåè ïîáëåñêèâàëè â ëóííîì ñâåòå, êàê äâà øèðîêèõ ðåëüñà. Èçðåäêà ïî ñòîðîíàì âûðàñòàëè ñèëóýòû îäèíîêèõ äåðåâüåâ, ñïðàâà òåìíåëî ìîðå. Áûëî òèõî, âðåìÿ îò âðåìåíè íàâñòðå÷ó ïîïàäàëèñü îäèíîêèå àðáû. Ãðóáå è Áëàùóê ìîë÷àëè. Âèêòîð áûë ïîãëîùåí äóìàìè î ïðèáëèæàþùåìñÿ ôðîíòå, î÷åâèäíî, òå æå ìûñëè çàíèìàëè è Ãàâðèèëà. — Íåóæåëè íåìöû ðèñêíóò íàïàñòü íà Êðûì? — çàãîâîðèë Áëàùóê. — Ïî Áðåñòñêîìó äîãîâîðó, êàæåòñÿ, Êðûì îñòàåòñÿ íåçàâèñèìîé ñîâåòñêîé òåððèòîðèåé. — Òû ïðàâ, — îòîçâàëñÿ Ãðóáå. — Íî ãåðìàíñêîå ïðàâèòåëüñòâî äàâíî ñòðåìèòñÿ ïðèáðàòü Êðûì ê ñâîèì ðóêàì èëè, íà õóäîé êîíåö, èìåòü çäåñü ñâîå ìàðèîíåòî÷íîå ïðàâèòåëüñòâî. Òàòàðñêàÿ çíàòü, è îñîáåííî ãåíåðàë Ñóëåéìàí Ñóëüêåâè÷, îáèâàþò ïîðîãè íåìåöêîãî øòàáà, çàèãðûâàþò, òîðãóÿ êðûìñêîé çåìëåé. Ãëàâàðè òàòàðñêîé ðåàêöèîííîé ïàðòèè”Ìèëëè ôèðêà” ñïÿò è ñíû âèäÿò, êàê ñ ïîìîùüþ Âèëüãåëüìà ðåñòàâðèðóþò Êðûìñêîå õàíñòâî. Åñòåñòâåííî, Òóðöèÿ òîæå èìååò çäåñü ñâîé êîðûñòíûé èíòåðåñ è ãîòîâà îêàçàòü èì ïîìîùü. — Äà, äåëà... — ïðîãîâîðèë Áëàùóê, íàæèìàÿ íà ãàç. — Êàê äèêî âñå ýòî. À âåäü êóäà ïðîùå — æèëè áû äà è æèëè âñå — ðóññêèå, òàòàðû, ãðåêè, òóðêè — â ëþáâè äà ñîãëàñèè. Ìàøèíà áûñòðî ì÷àëàñü ïî íàêàòàííîé äîðîãå. Íî çà Ñàêàìè ñâåðíóëè âïðàâî, è äîðîãà ïîøëà ãðóíòîâàÿ, ïåòëÿëà ïî õîëìàì, íûðÿëà â íèçèíû. Ñêîðîñòü ïðèøëîñü ñáàâèòü. Íà ñåâåðíóþ ñòîðîíó áóõòû ïðèáûëè åùå çàòåìíî. Ó ïðè÷àëà ñòîÿë ñòàðåíüêèé êàòåð. Âñòðåòèë åâïàòîðèéöåâ íåâûñîêèé ìóæ÷èíà. Îí ïîìîã ïåðåòàùèòü íà êàòåð ìåøêè è ÿùèêè ñ îðóæèåì. — Êàê ìíå õî÷åòñÿ îñòàòüñÿ ñ âàìè, Âèêòîð Âèëüãåëüìîâè÷, — âçäîõíóë Áëàùóê. — Ðàáîòà ó âàñ ïðåäñòîèò èíòåðåñíàÿ, áîåâàÿ. — Ñòåïàíû÷, òû íóæíåå ñåé÷àñ òàì, â ãîðîäå, — îòâåòèë 69

http://evpatoriya-history.info/

Ãðóáå. — À ðàáîòû îãíåâîé è âàì äîñòàíåòñÿ. Ñïàñèáî çà ïîìîùü! — Âåñü òðàíñïîðò ìû âìåñòå ñ Ôðàíòîì ââåëè â ñòðîé, — Áëàùóê êðåïêî ïîæàë ðóêó Ãðóáå. — Äî ñêîðîãî ñâèäàíèÿ. — Âñòðåòèìñÿ, — Âèêòîð ïîõëîïàë Áëàùóêà ïî ïëå÷ó. — Îáÿçàòåëüíî âñòðåòèìñÿ! Êàòåð äðîãíóë è ñòàë ìåäëåííî îòõîäèòü îò ïðèñòàíè.

18. Ïðåäàòåëüñòâî Íåìåöêèé êîìåíäàíò ðàçðàçèëñÿ ïðîêëÿòüÿìè, îòøâûðíóë ëèñòîâêó. Ëèöî åãî ïîäåðãèâàëîñü. Áûëî èç-çà ÷åãî âïàñòü â èñòåðèêó êàéçåðîâñêîìó îôèöåðó. Òîëüêî ÷òî äåæóðíûé äîëîæèë î ñîðâàííîì ìèòèíãå. — Íàì íàäî æèòü â ìèðå, — ðàçãëàãîëüñòâîâàë ñàìîäîâîëüíûé íåìåöêèé ÷èíîâíèê â ìóíäèðå. — Âû âèäèòå, êàêàÿ áîãàòàÿ ñòðàíà Ãåðìàíèÿ? — Åñëè âû áîãà÷è, çà÷åì ïðèøëè ãðàáèòü è óáèâàòü íàñ, áåäíûõ? — âûêðèêíóë êòî-òî. — Íåìåöêèå âîéñêà ïðèøëè ê íàì, ÷òîáû ïîìî÷ü áûñòðåå íàâåñòè ïîðÿäîê, — ïî-õîëóéñêè âûäåðíóëñÿ èç ïåðâûõ ðÿäîâ Äåâêèí. — Âåðíóòü âëàñòü ïîäëåöàì, òàêèì, êàê òû, — ïðîäîëæàë òîò æå ãîëîñ èç òîëïû. — Äóðàêîâ èç íàñ õîòÿò ñäåëàòü! Ïî ïëîùàäè ïðîêàòèëñÿ ãóë îäîáðåíèÿ. Äåâêèí òîðîïëèâî çàêðè÷àë: — Äðóçüÿ ìîè! Âàì ëè, ìîëîäåæè, ãîâîðèòü î ïîëèòèêå. Âàøå äåëî — âåñåëèòüñÿ è ó÷èòüñÿ... — Äîëîé íåìöåâ! Äîëîé ãåíåðàëà Ñóëüêåâè÷à! Äà çäðàâñòâóåò Ñîâåòñêàÿ âëàñòü! Ñâîáîäó àðåñòîâàííûì áîëüøåâèêàì! — ðàçäàëîñü ñ íåñêîëüêèõ ñòîðîí. Êòî-òî áðîñèë ïà÷êó ëèñòîâîê. Îíè ðàçëåòåëèñü íàä ãîëîâàìè, ê íèì ïîòÿíóëîñü ìíîæåñòâî ðóê. «Ñîëäàòû!» ïåðåêðûë øóì ïëîùàäè âûñîêèé æåíñêèé ãîëîñ. Ëþäè ðèíóëèñü êòî êóäà. Ìåòàëèñü ïîëèöåéñêèå, íå çíàÿ, ÷òî ïðåäïðèíÿòü... 70

Êîìåíäàíò áûë âíå ñåáÿ. Íà êàêîå-òî ìãíîâåíèå îí ïî÷óâñòâîâàë ñâîå áåññèëèå, è îíî âûçâàëî íîâûé ïðèñòóï áåøåíñòâà, à ñ íèì è íåíàâèñòü ê ýòîé ñòðàíå, ê åå æèòåëÿì, è îñîáåííî ê òåì, êòî íàõîäèòñÿ âîêðóã. Bñe çäåñü ïðîòèâ íåãî. Íî îí íå îòñòóïèòñÿ, îí áóäåò áåñïîùàäåí. Äîðîãî îáîéäåòñÿ ðóññêèì ýòà ïðîâîêàöèÿ. Óæå âîñåìü äíåé íåìåöêèå âîéñêà õîçÿéíè÷àþò â Åâïàòîðèè. Ñ ïåðâîãî ÷àñà îêêóïàöèè ãîðîäà âñå ïîä÷èíÿëîñü íåìåöêîìó êîìåíäàíòó. Íà÷àëñÿ æåñòîêèé òåððîð. Àðåñòû è çâåðñêèå ïûòêè ñòàëè ïîâñåäíåâíûì ÿâëåíèåì. — Àðåñòîâàòü áîëüøåâèêîâ, ñîîáùíèêîâ — òîæå, — ðàñïîðÿäèëñÿ êîìåíäàíò. — Ó âàñ ìíîãî áîëüøåâèêîâ? — Íå ìíîãî òàêèõ, — îòâåòèë Îòìåðøòåéí. — Íî ñî÷óâñòâóåò èì ïî÷òè âñå íàñåëåíèå. — Íó, à ñàìûå íàñòîÿùèå áîëüøåâèêè âàì èçâåñòíû? — Êîíå÷íî, èçâåñòíû, è ñàìûå íàñòîÿùèå — Äåìûøåâ, Ìàòâååâ, Ôðàíò, Áëàùóê, Ãðóáå, — òîðîïëèâî ïåðå÷èñëÿëà Êàëàøíèêîâà. — Âîò åùå Íåìè÷è — òðè ñåñòðû è áðàò — â ãîñïèòàëå ìåñòíîì ñêðûâàåòñÿ, ñ Ïåðåêîïà ïðèâåçëè. — Î-î! ß î÷åíü ðàä, ÷òî ó íàñ åñòü âåðíûå äðóçüÿ, êîòîðûå ðóêà îá ðóêó èäóò ñ íàìè ê îäíîé öåëè, — ïîäîøåë ê Êàëàøíèêîâîé íåìåöêèé ïîëêîâíèê. Êàëàøíèêîâà, ïîëüùåííàÿ åãî âíèìàíèåì, îòâåòèëà: — Êîíå÷íî, êîíå÷íî... — À ãäå æå êàïèòàí Ðóñàíîâ? — Åìó íåìíîæêî íåçäîðîâèòñÿ, îí ïîäâåðãñÿ íàïàäåíèþ áàíäèòîâ-áîëüøåâèêîâ, — òóìàííî îáúÿñíèëà Êàëàøíèêîâà. Íåìåö áðîñèë òðåâîæíûé âçãëÿä íà îêíî: — ß íàäåþñü, ÷òî... — Áîëüøåâèêîâ â ãîðîäå íåò, — óâåðåííî ñêàçàëà Êàëàøíèêîâà. — À òå, ÷òî îñòàëèñü, íå ïîçäíåå, ÷åì çàâòðà áóäóò àðåñòîâàíû. — Ýòî áëàãîðàçóìíî, — ñ íåêîòîðûì îáëåã÷åíèåì ïðîèçíåñ íåìåö. — Ñåãîäíÿ æå âñåõ àðåñòîâàòü. 71

http://evpatoriya-history.info/

19. Ïðîâàë Õëîïíóëà êàëèòêà. Îäíîâðåìåííî ïîðûâ âåòðà ðàñïàõíóë ôîðòî÷êó, è â êîìíàòå ïîòÿíóëî ñâåæåñòüþ ìîðÿ. Âñå ïðèòèõëè. Ñíîâà çàøóìåë âåòåð, ìîðå óõíóëî íàáåæàâøåé íà áåðåã âîëíîé. Êòî-òî îñòîðîæíî ïîñòó÷àë â äâåðü. Äåìûøåâ ïîäîøåë ê äâåðè, ãðîìêî ñïðîñèë: — Íåïîãîäèòñÿ, ÷òî ëè, ÷òî òàê íåòåðïåëèâî ñòó÷èøü? — Øòîðì íàäâèãàåòñÿ, — ðàçäàëîñü çà äâåðüþ. Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷ âûäåðíóë ìåòàëëè÷åñêèé çàñîâ, ðàñïàõíóë äâåðü. — Âõîäè. Çàêðûâàÿ äâåðü, ïðîãîâîðèë: — Òåïåðü, êàæåòñÿ, âñå â ñîáîðå. ×òî íîâîãî â ãîðîäå? — Ïðîâàë çà ïðîâàëîì, — ñ îãîð÷åíèåì ñêàçàëà Âàðâàðà. — Ñåìåíà èç ãîñïèòàëÿ óâåçëè â Ñèìôåðîïîëü, â òþðüìó. — ×òî?! — íåâîëüíî âûðâàëîñü ó Äåìûøåâà. — Ôðàíò è Áëàùóê òîæå àðåñòîâàíû, íî ïîêà ñîäåðæàòñÿ â Åâïàòîðèè, — ïðîäîëæàëà Âàðâàðà. — Äà, è òàêîå ñîîáùåíèå: íåìöû óæå â Ñåâàñòîïîëå. — ×àñ îò ÷àñó íå ëåã÷å, — âçäîõíóë Äåìûøåâ è îáðàòèëñÿ ê Òàðàíîâó. — ×èòàé äàëüøå. Ñàââà ïîäîøåë ê êîïòèëêå. “Òîâàðèùè ñîëäàòû, áðàòüÿ! — âîçâîëíîâàííî çâó÷àë åãî ãîëîñ. — Çà÷åì âû ïðèåõàëè íà ÷óæóþ çåìëþ? Ïî÷åìó âû äîëæíû óáèâàòü íè â ÷åì íå ïîâèííûõ ëþäåé? Êàêàÿ âàì îò ýòîãî âûãîäà? Íèêàêîé, êðîìå âîçìîæíîñòè ïîãèáíóòü íà ÷óæáèíå. Ìû áîðåìñÿ ïðîòèâ ñâîèõ ìèðîåäîâ-áîãà÷åé, à çà ÷òî âû? Âàñ çàñòàâëÿþò óìèðàòü çà èíòåðåñû ãåíåðàëîâ, êîòîðûõ ìû íå ïðèçíàåì, âàñ æäóò æåíû, äåòè, ìàòåðè! Çàäóìàéòåñü! Çà ÷òî âû áóäåòå ïîãèáàòü íà ÷óæîé çåìëå, ðàññòðåëèâàÿ ñâîèõ áðàòüåâ ïî êëàññó?” Íèêîëàé Äåìûøåâ, Âàñèëèé Ìàòâååâ, Þëèÿ, Àíòîíèíà, Âàðâàðà Íåìè÷è è åùå íåñêîëüêî ÷åëîâåê âíèìàòåëüíî ñëóøàëè è óäîâëåòâîðåííî êèâàëè ïîñëå êàæäîé ôðàçû. Ñîäåðæàíèå ëèñòîâêè âñåì ïîíðàâèëîñü. — Òîëêîâî ïîëó÷èëîñü, — îäîáðèë Ìàòâååâ. — Íàäî, ÷òî72

áû îíà ïîïàëàñü íà ãëàçà êàæäîìó íåìåöêîìó ñîëäàòó. Ñàââà, çíàé, ýòà ëèñòîâêà áóäåò ïîñèëüíåå áîìáû. Ñäåëàé ñ ðåáÿòàìè âñå âîçìîæíîå, ÷òîáû åå ïðî÷ëè íåìöû. ...Äåìûøåâ âîðî÷àëñÿ ñ áîêó íà áîê. Âåñü äåíü åìó ïðèøëîñü ïðîâåñòè â æàðêèõ ñïîðàõ è äèñêóññèÿõ ïî îðãàíèçàöèè ïîäïîëüíîé ðàáîòû. Ñîâåùàíèå, íà êîòîðîì îáñóæäàëñÿ âîïðîñ îá îòíîøåíèè ê íåìåöêîìó ñîëäàòó, çàòÿíóëîñü äîïîçäíà. Ñåé÷àñ óæå áûëî äàëåêî çà ïîëíî÷ü, íî îí íèêàê íå ìîã çàñíóòü. Òðåâîæíûå ïðåä÷óâñòâèÿ îäîëåâàëè åãî. Ìàòâååâ ïðåäóïðåäèë òîâàðèùåé, ÷òî íåìåöêèé êîìåíäàíò Åâïàòîðèè âìåñòå ñ ýñêàäðîíöàìè è áåëîãâàðäåéöàìè ðåøèë óíè÷òîæèòü áîëüøåâèñòñêóþ îðãàíèçàöèþ ãîðîäà. Ïðîâîäÿòñÿ ïîâàëüíûå îáûñêè è àðåñòû. Âàðâàðà ïîäòâåðäèëà òðåâîæíûå ñëóõè. Çäåñü æå, íà ñîâåùàíèè, áûëî ïðèíÿòî ðåøåíèå âñåì ñìåíèòü êâàðòèðû, à íåêîòîðûì ïîêèíóòü ãîðîä “òàéíîé òðîïîé”. Ýòîò ïóòü áûë ïðîâåðåí íåñêîëüêî ðàç: Ñîëîìîí Ïðîñìóøêèí áëàãîïîëó÷íî óøåë, ïàðòèéíóþ êàññó èç Ñèìôåðîïîëÿ ýòèì æå ïóòåì îòïðàâèëè. Ìûñëè îáîðâàë ÷åéòî îñòîðîæíûé ñòóê â îêíî. Äåìûøåâ ïðèïîäíÿë ãîëîâó, ïðèñëóøàëñÿ. Êòî ýòî ìîã áûòü? Åãî àäðåñ çíàþò ëèøü íåìíîãèå. Ñòóê ïîâòîðèëñÿ. Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷ ïîäîøåë ê îêíó, îòêðûë ôîðòî÷êó è, ïðèòâîðíî çåâíóâ, ñïðîñèë: — Êòî ëîìèòñÿ, áóäèò ñðåäè íî÷è? — Íèêîëàé Ìèõàéëîâè÷, ýòî ÿ, Þëèÿ, — óñëûøàë Äåìûøåâ òðåâîæíûé øåïîò. Âïóñòèâ íî÷íóþ ãîñòüþ, Äåìûøåâ çàâåñèë îêíî, çàæåã ñâåò. — ×òî ñòðÿñëîñü? — Áåäà. Ïîçäíî âå÷åðîì ê íàì âîðâàëñÿ Ðóñàíîâ ñ ñîëäàòàìè. Óâåëè Âàñþ. ...×åðåç ïîë÷àñà ïîñëå òîãî êàê Þëèÿ ñ ìóæåì âåðíóëèñü îò Äåìûøåâà, â äâåðü íàñòîé÷èâî ïîñòó÷àëè. Íå óñïåë Ìàòâååâ âûéòè çà ïîðîã, êàê äâåðü ðàñïàõíóëàñü, â êîìíàòó âîðâàëñÿ Ðóñàíîâ, íàñòàâèë ïèñòîëåò íà Âàñèëèÿ Ãîðäååâè÷à. — Ìàòâååâ? — Äà. 73

http://evpatoriya-history.info/

— Ñîáèðàéòåñü, ïîéäåòå ñ íàìè, — ïðèêàçàë îôèöåð. Âàñèëèé Ãîðäååâè÷ ïîäîøåë ê æåíå, îáíÿë åå. Íà òðóäíûõ äîðîãàõ ðåâîëþöèè âñòðåòèëñü äâà ñìåëûõ è ìóæåñòâåííûõ ÷åëîâåêà. Äåâÿòíàäöàòèëåòíÿÿ Þëèÿ Ïàâëîâíà Íåìè÷ è äâàäöàòèâîñüìèëåòíèé îðóæåéíûé ìàñòåð Âàñèëèé Ìàòâååâ âñòðåòèëèñü è ãîðÿ÷î ïîëþáèëè äðóã äðóãà. — Ïðîùàé, Þëèÿ! Ìîæåò, âñå îáîéäåòñÿ... — Íå ðàçãîâàðèâàòü! — îáîðâàë Ðóñàíîâ. — Ïîøëè. Âàñèëèé Ãîðäååâè÷ ïîöåëîâàë æåíó è íàïðàâèëñÿ ê âûõîäó. Êîíâîé äâèíóëñÿ çà íèì. Þëèÿ íåâåðíûìè øàãàìè ïðèáëèçèëàñü ê ðàñïàõíóòîé äâåðè, ïðîâîæàÿ òðåâîæíûì âçãëÿäîì ìóæà, óõîäèâøåãî â íî÷ü... — Íàäî íåìåäëåííî ñîîáùèòü îá àðåñòå îñòàëüíûì òîâàðèùàì, ïðåæäå âñåãî ïðåäóïðåäè ñâîèõ ñåñòåð, — òîðîïëèâî ñêàçàë Äåìûøåâ, íàáðàñûâàÿ íà ïëå÷è ïèäæàê. Þëèÿ âûñêî÷èëà çà äâåðü. Hå çíàëà îíà, ÷òî Âàðâàðà è Àíòîíèíà óæå àðåñòîâàíû è áðîøåíû â òþðüìó, ÷òî íåäîáðûé ãëàç âûñëåäèë êâàðòèðó Äåìûøåâà è çàñàäà æäåò åå çà ïîâîðîòîì. ×åðåç ÷àñ â òþðüìå îíà óçíàåò îò Ðóñàíîâà: âñå åå òîâàðèùè àðåñòîâàíû ïî äîíîñàì Êàëàøíèêîâîé. — Çà÷åì âàì, èíòåëëèãåíòíîìó ÷åëîâåêó, ñâÿçûâàòüñÿ ñ ýòèì êðàñíûì ñáðîäîì? — ãîâîðèë îôèöåð. — Íàçîâèòå ÿâêè, àäðåñà, ïàðîëè è ôàìèëèè. Ýòèì âû ñïàñåòå îò äóðíîãî ïîñòóïêà ñâîèõ äðóçåé è îêàæåòå óñëóãó íàøèì äðóçüÿì, — ïîñëåäîâàë êèâîê â ñòîðîíó íåìåöêîãî îôèöåðà. Þëèÿ íàèâíî óäèâëÿåòñÿ: — Êàêèå áîëüøåâèêè?! ß ïðèñìàòðèâàëà çà áåñïðèçîðíûìè äåòèøêàìè, óñòðàèâàëà èì æèëüå, ïèòàíèå, îáó÷àëà ãðàìîòå. Ïîëèòèêà, êàê âèäèòå, ìåíÿ íå êàñàëàñü è íå èíòåðåñîâàëà. — À âàøåãî ìóæà, çàìåñòèòåëÿ ïðåäñåäàòåëÿ ñîâäåïèè Âàñèëèÿ Ìàòâååâà? Ìîæåò, åãî òîæå íå èíòåðåñîâàëà ïîëèòèêà? Íó, âîò ÷òî, Íåìè÷, èëè âû ðàññêàæåòå âñå, èëè áóäåòå ðàññòðåëÿíû, — îôèöåð ìíîãîçíà÷èòåëüíî ïîêàçûâàåò íà 74

ðåâîëüâåð. — Ìû íå ïîñìîòðèì íà òî, ÷òî âû æåíùèíà! Âðåìÿ âîåííîå, ñóðîâîå, è âîçèòüñÿ ñ âàìè íàì íåêîãäà. Þëèÿ ìîë÷èò. — Óâåñòè! — êðè÷èò îôèöåð. ×åðåç íåñêîëüêî äíåé òþðüìó îáëåòèò ðàäîñòíàÿ âåñòü: Èâàí Ïåòðè÷åíêî îðãàíèçîâàë îòðÿä ïàðòèçàí è ñîáèðàåòñÿ îñâîáîäèòü ãîðîä! À ê âå÷åðó äðóãàÿ — òðåâîæíàÿ, ñòðàøíàÿ: çâåðñêè óáèò Ñàââà Òàðàíîâ, ìîëîäåæíûé âîæàê. Íåìåöêèé êîìåíäàíò ïðèíÿë ðåøåíèå ðàññòðåëÿòü âñåõ ïîëèòè÷åñêèõ çàêëþ÷åííûõ...

20. Äìèòðèé Óëüÿíîâ Â ýòîò äåíü ñ ñàìîãî óòðà ëàñêîâî ñâåòèëî ñîëíöå. Êàçàëîñü, âåñü ãîðîä íàïîëíåí äî êðàåâ âåñåííèì çâîíîì. Çâåíåëè ïîäêîâû ëîøàäåé ïî ìîñòîâîé, çâîíêî ãîìîíèëè âîðîáüè, äâîðíèêè äåëîâèòî çâÿêàëè ñêðåáêàìè è øàðêàëè ìåòëàìè, ñ÷èùàÿ ñ òðîòóàðîâ ïðîøëîãîäíþþ ëèñòâó. Êàðåòà ñâåðíóëà ñ øóìíîé óëèöû â óçêèé ïåðåóëîê. Ïåøåõîäîâ çäåñü áûëî ìàëî, è âîðîáüè êàê áóäòî ùåáåòàëè òóò íå òàê ãðîìêî, âäàëè âèäíåëàñü ñèíÿÿ ïîëîñêà ìîðÿ. Ðàññ÷èòàâøèñü ñ èçâîç÷èêîì, ÷åëîâåê ïîäõâàòèë äîðîæíûé áàóë, ëåãêî ñîñêî÷èë ñ ïîäíîæêè è íàïðàâèëñÿ ê óãëîâîìó çäàíèþ ñ âûâåñêîé íàä äâåðüþ “Àïòåêà”. — Çäðàâñòâóéòå! — ïðèâåòëèâî ïîçäîðîâàëñÿ âîøåäøèé ñ ïðîâèçîðîì, êîòîðûé áûë îäèí â àïòåêå. Àíàòîëèé Öèãåëüìàí ïîäíÿë ãëàçà è, êàæåòñÿ, íåñêîëüêî ðàñòåðÿëñÿ. ×åëîâåê â ôîðìå âîåííîãî âðà÷à ñïîêîéíî è êàêòî ïî-îñîáîìó ïûòëèâî ñìîòðåë íà íåãî. — Íå óçíàåøü? — ÷óòü ñêóëàñòîå ëèöî ìóæ÷èíû çàñâåòèëîñü óëûáêîé. — Äìèòðèé Èëüè÷! — Óçíàë íàêîíåö. Íó, çäðàâñòâóé åùå ðàç! — Îíè îáìåíÿëèñü êðåïêèì ðóêîïîæàòèåì. 75

http://evpatoriya-history.info/

— Êàêèìè ñóäüáàìè? — Äëèííàÿ èñòîðèÿ, — ñêàçàë Äìèòðèé Èëüè÷. — Îá ýòîì — ïîòîì... Ìëàäøèé áðàò Ëåíèíà ðàíî èçáðàë ïóòü áîðüáû çà îñâîáîæäåíèå ðàáî÷åãî êëàññà. Ñ þíûõ ëåò îí èíòåðåñîâàëñÿ åñòåñòâåííûìè íàóêàìè. È â 1883 ãîäó ïîñòóïèë íà ìåäèöèíñêèé ôàêóëüòåò Ìîñêîâñêîãî óíèâåðñèòåòà. Çäåñü Äìèòðèé Óëüÿíîâ àêòèâíî âêëþ÷èëñÿ â ñòóäåí÷åñêîå äâèæåíèå. Çàòåì âñòóïèë â ìîñêîâñêèé ñîöèàë-äåìîêðàòè÷åñêèé “Ðàáî÷èé ñîþç”. Ïî çàäàíèþ ýòîé îðãàíèçàöèè Äìèòðèé Èëüè÷ ðàçâåðíóë ïðîïàãàíäèñòñêóþ ðàáîòó íà çàâîäå Ãóæîíà (íûíå “Ñåðï è Ìîëîò”), ñòàâøåì âñêîðå îäíèì èç íàäåæíûõ áàñòèîíîâ ïàðòèè áîëüøåâèêîâ. Âåë Äìèòðèé Èëüè÷ ñàìóþ êðîïîòëèâóþ è îòâåòñòâåííóþ ðàáîòó â èñêðîâñêîé îðãàíèçàöèè. Ñâÿçè, øèôðû, ÿâêè — âñå ýòî îí è Í.Ê. Êðóïñêàÿ äåðæàëè â ñâîèõ ðóêàõ âïëîòü äî 1903 ãîäà. Ïðîôåññèÿ âðà÷à ïîìîãàëà åìó, íàõîäèâøåìóñÿ ïîñòîÿííî ïîä íàäçîðîì ïîëèöèè, îñòàâàòüñÿ íà ëåãàëüíîì ïîëîæåíèè. Â ÷èñëå “òâåðäûõ” èñêðîâöåâ Ä.È. Óëüÿíîâ, áóäó÷è äåëåãàòîì îò Òóëüñêîé îðãàíèçàöèè (ïîä ïñåâäîíèìîì Ãåðö), ïðèíèìàåò ó÷àñòèå â ðàáîòå èñòîðè÷åñêîãî II ñúåçäà ÐÑÄÐÏ, ãäå çàùèùàåò ëåíèíñêèå ïðèíöèïû ïîñòðîåíèÿ ïàðòèè. Ïîñëå ñúåçäà âûñòóïàåò ñ äîêëàäàìè â Êèåâå, Ñàðàòîâå, Ñàìàðå, Íèæíåì Íîâãîðîäå. Çàíèìàÿñü îäíîâðåìåííî âðà÷åáíîé ïðàêòèêîé, îí óìåëî ïîääåðæèâàë äåìîêðàòè÷åñêèå íàñòðîåíèÿ â ñðåäå êîëëåã, âûñòóïàë ñî ñòàòüÿìè íà ìåäèöèíñêèå è åñòåñòâåííîíàó÷íûå òåìû. Â ïåðâûå ìåñÿöû èìïåðèàëèñòè÷åñêîé âîéíû Ä.È. Óëüÿíîâà ïðèçâàëè â àðìèþ. Îí ñëóæèë ñíà÷àëà ñòàðøèì îðäè76

íàòîðîì ãîñïèòàëÿ â Ñåâàñòîïîëå, à çàòåì — â óïðàâëåíèè ñàíèòàðíîé ÷àñòè ðóìûíñêîãî ôðîíòà, êóäà åãî ïåðåâåëè ïî ïðåäëîæåíèþ õèðóðãà Í.Í. Áóðäåíêî. Íî â íîÿáðå 1917 ãîäà îí ñíîâà ïðèáûâàåò â Ñåâàñòîïîëü. Âñêîðå åãî èçáèðàþò ÷ëåíîì Òàâðè÷åñêîãî ãóáåðíñêîãî êîìèòåòà ïàðòèè, ÷ëåíîì ðåäêîëëåãèè áîëüøåâèñòñêîé ãàçåòû “Òàâðè÷åñêàÿ ïðàâäà”... — À äåëà ó íàñ ïëîõè, — âçäîõíóë Öèãåëüìàí. — Áîëüøèíñòâî íàøèõ òîâàðèùåé àðåñòîâàíû, ïðàâäà, ïîêà ñîäåðæàòñÿ â ìåñòíîé òþðüìå. — À ÿ âåäü ñëó÷àéíî èçáåæàë àðåñòà, — ïðèçíàëñÿ Óëüÿíîâ. — Âûåõàë â Ôåîäîñèþ íà îòêðûòèå áîëüíèöû äà è çàäåðæàëñÿ, à òóò íåìöû íàãðÿíóëè. — Âðà÷è ãîðîäó íóæíû, óñòðîèì, — ïîîáåùàë ïðîâèçîð. — Äîìèê åñòü íà ïðèìåòå, íà óëèöå Ñòàðîâîêçàëüíîé. Æèâóò òàì ñòàðóøêà äà åùå âðà÷-âåòåðèíàð.

21. Çíàìÿ Â êîìíàòå òóñêëî ñâåòèò ëàìïà-ïÿòèëèíåéêà. Äîñòàòî÷íî ñäåëàòü äâèæåíèå, êàê òåíü íà ñòåíå íà÷èíàåò ìåòàòüñÿ. Çà ñòîëîì ñèäÿò Ñ.Ïðîñìóøêèí, Ì.Ñîãëîáîâ, À.Öèãåëüìàí, Õ.Òûí÷åðîâ, È.Ïåòðè÷åíêî. — Äî êàìåíîëîìåí äåâÿòü êèëîìåòðîâ, íî, êàê èçâåñòíî, â ïàðòèçàíñêîé áîðüáå êèëîìåòð êèëîìåòðó ðîçíü. — Ïðîñìóøêèí âíèìàòåëüíî ïîñìîòðåë íà Ïåòðè÷åíêî, ñïðîñèë: — Ñêîëüêî ó âàñ áîéöîâ? — Ïîêà íåìíîãèì áîëüøå ñîòíè, — îòâåòèë Ïåòðè÷åíêî. — Îðóæèÿ è ó òðåòè ñîñòàâà íåò, à áîåïðèïàñîâ — êîò íàïëàêàë. À âðàã, ìåæäó òåì, ïîäáðàñûâàåò íîâûå ñèëû: íåìöû ñðî÷íî îáîðóäóþò ðóáåæè îáîðîíû ñ þæíîé è âîñòî÷íîé ñòîðîíû, áåëîãâàðäåéöû è ýñêàäðîíöû çàêðåïèëèñü íà âñåõ äîðîãàõ, âåäóùèõ èç Åâïàòîðèè. Ïðàâäà, ìû óñòàíîâèëè ñâÿçü ñ ïàðòèçàíñêèìè îòðÿäàìè Ñàê, Àê-Ìå÷åòè, Àãàÿ. Ïðîñìóøêèí â ðàçäóìüå ïîñòó÷àë ïî ñòîëó êàðàíäàøîì è íàêîíåö ïðîãîâîðèë: 77

http://evpatoriya-history.info/

— Îðóæèÿ ïîêà íåò, íî åãî íàäî ðàçäîáûòü îáÿçàòåëüíî. Ýòèì çàéìóòñÿ Òûí÷åðîâ è Ñîãëîáîâ. À âàøåìó îòðÿäó ðåâêîì âðó÷àåò çíàìÿ. — Ñîëîìîí ðàçâåðíóë íåáîëüøîå êðàñíîå ïîëîòíèùå, òóñêëûé ñâåò ëàìïû âûñâåòèë ñëîâà “Áîðöû çà ñâîáîäó”. — Ýõ, ìàòü ÷åñòíà! Ýòî çäîðîâî! — âîñêëèêíóë Ïåòðè÷åíêî, ïðèæèìàÿ ïîëîòíèùå ê ùåêå. — Òåïåðü åñòü êîìó âåñòè íàñ â áîé. — Ñàìîå ãëàâíîå ñåé÷àñ âñå æå íå áîè, à ñîñðåäîòî÷åíèå ñèë è âîîðóæåíèå, — ñêàçàë Ïðîñìóøêèí. — Â áëèæàéøåå âðåìÿ íàäî ñîáðàòü ïîä ýòî çíàìÿ ÷åëîâåê äâåñòè–òðèñòà. Â êàìåíîëîìíÿõ îáîðóäîâàòü áàçó, ñîçäàòü çàïàñ ôóðàæà, ïðîäîâîëüñòâèÿ, ìåäèêàìåíòîâ. — Áåäíåéøèå êðåñòüÿíå, ïîëó÷èâøèå çåìëþ, íå çàõîòÿò âíîâü îòäàòü åå ñâîèì õîçÿåâàì, — âñòóïèë â ðàçãîâîð Öèãåëüìàí. — Ñ÷èòàþ, ÷òî ôóðàæîì îíè ïîìîãóò. ß ïîñòàðàþñü ïîäîáðàòü íóæíûå ìåäèêàìåíòû.

22. Ïàðòèçàíñêèé êðàé — ×òî ïðèóíûëè? — ñïðîñèë Ïåòðè÷åíêî, ïîäõîäÿ ê òîâàðèùàì ïîñëå ñîâåùàíèÿ â ðåâêîìå. — Ñ òàêîé æèçíè íå òîëüêî çàãðóñòèøü, ïî-âîë÷üè âûòü ñòàíåøü, — îòîçâàëñÿ Ìèõàèë Ïëåòíåâ. — Íè îðóæèÿ, íè õàð÷åé. — Ýñêàäðîíöû çëîáñòâóþò, êîíòððàçâåäêà áðîñàåò â òþðüìó ïåðâîãî âñòðå÷íîãî, — âçäîõíóë Áîæåííèêîâ, — ÷òî-òî íàäî ïðåäïðèíèìàòü. Ïåðâûå íåñêîëüêî ìåñÿöåâ ïîñëå îêêóïàöèè Êðûìà íåìåöêèå ñîëäàòû ÷àñòî ïðî÷åñûâàëè ñòåïíûå ïðîñòîðû, îòûñêèâàÿ ïàðòèçàíñêèé îòðÿä. Îäíàêî ê îñåíè îíè ðåäêî ñòàëè ïîÿâëÿòüñÿ â ïàðòèçàíñêîì êðàå è ñîñðåäîòî÷èëè âñå ñèëû íà îõðàíå æåëåçíîé äîðîãè è ìîðñêèõ ïîðòîâ. Ïî âñåìó ÷óâñòâîâàëîñü, ÷òî íå îíè õîçÿåâà íà êðûìñêîé çåìëå. 78

Íàñåëåíèå, íåñìîòðÿ íà æåñòîêèå ðåïðåññèè, àðåñòû è òàê íàçûâàåìûå ïîêàçàòåëüíûå ñóäû è ðàññòðåëû, ïîääåðæèâàëî ïàðòèçàí, ïîïîëíÿÿ èõ ðÿäû ñâîèìè êðåñòüÿíñêèìè ñûíàìè. — Åñòü âûõîä,— ñêàçàë Ïåòðè÷åíêî. — Â÷åðà íà ïîãðàíè÷íûé ïîñò â Ïîïîâêó îòïðàâëåíî øåñòü ïîäâîä ñ îðóæèåì è áîåïðèïàñàìè. Ñåãîäíÿ íî÷üþ ýòî îðóæèå íàäî âçÿòü... — Îõ, Âàíÿ, òÿæåëî ó ìåíÿ íà ñåðäöå, — ïîäàëà ãîëîñ åãî æåíà Ìàðèÿ. — Áîþñü çà òåáÿ, çà òîâàðèùåé. Ýñêàäðîíöû íàñòèãíóò — ïîðóáÿò. Ìîæåò, â äðóãîì ìåñòå äîñòàíåøü? — Åñòü è äðóãèå ìåñòà, äà âûâåçòè îòòóäà íåâîçìîæíî, ãîðîä ïàòðóëèðóþò ñîëäàòû. Íàöèîíàëèñòû ñîâñåì îçâåðåëè, — âçäîõíóë Ïåòðè÷åíêî. — À òû ëîâêî ïåðåâÿçêè äåëàåøü, — ïîõâàëèë îí æåíó. — Ìíå âñå êàæåòñÿ, ÷òî âîò-âîò òåáÿ ðàíÿò èëè... — íà ãëàçàõ Ìàðèè ïîÿâèëèñü ñëåçû, — Íó, óæ êîìó-êîìó, à æåíå êðàñíîãî ïàðòèçàíà íåãîæå ñëåçû ëèòü, — óñïîêîèë åå Èâàí. È ïîìîë÷àâ, äîáàâèë: — Êîíå÷íî, âðàæåñêàÿ ïóëÿ ìîæåò îñòàíîâèòü ìîå ñåðäöå, åãî è åãî, — îí ïîêàçàë íà ïðèòèõøèõ ïàðòèçàí, — íî æèòü

Èâàí Ïåòðè÷åíêî

Ìàðèÿ Ïåòðè÷åíêî

http://evpatoriya-history.info/

ìû áóäåì âñåãäà, äàæå êîãäà íàñ íå áóäåò ïîä ýòèì ñîëíöåì è ýòèì çíàìåíåì. — Èâàí ðàçâåðíóë êðàñíîå ïîëîòíèùå. — Äåëî, çà êîòîðîå ìû áîðåìñÿ, — âîò íàøå áóäóùåå, íàøå áåññìåðòèå. ...×åðåç ïîë÷àñà âîñåìü ïàðòèçàí ì÷àëèñü â òåìíîòå ïî ðàñïàäêó, ëåæàùåìó ê þãó îò ñåëà Áîãàé (íûíå Ñóâîðîâñêîå). Â íî÷íîé òèøèíå ìÿãêî ñòó÷àëè êîïûòà î ïåðåñîõøóþ çåìëþ. — Ñòîé! — ðàçäàëñÿ â òåìíîòå îêðèê è êëàöíóë çàòâîð âèíòîâêè. — Ñòîé! Êòî òàêèå? — Ñâîè, — íàòÿãèâàÿ ïîâîä, îòîçâàëñÿ Êàçàêîâ. — Ñâîè, ñâîè, — ïðîâîð÷àë íåâèäèìûé ñòðàæ. — Ïàðîëü äàâàé! — “Èñêðû”, — ñêàçàë Êàçàêîâ. — Òàê ñðàçó è ãîâîðè, — îêîëî êîíÿ Êàçàêîâà âûðîñëà ôèãóðà ñ âèíòîâêîé è ïðîèçíåñëà îòâåòíûé ïàðîëü: — “Ïëàìÿ”! Êóäà ïóòü äåðæèòå? — Íà êóäûêèíû ãîðû, ãîâîðÿò, òàì ãðèáîâ ìíîãî, — çàñìåÿëñÿ Êàçàêîâ è ïóñòèë ñâîåãî êîðíîóõîãî âñêà÷ü. — Íàäî ê Ïîïîâêå ïîäîéòè ïî äîíóçëàâñêîìó áåðåãó, ñ ñåâåðà, òå ìåñòà ïóñòûííûå, — ïîñîâåòîâàë Èâàí Ñàùåíêî. Òàê è ïîñòóïèëè. Ïðàâäà, åäâà íå ïðèøëîñü ïîæàëåòü îá ýòîì. Íåïîäàëåêó îò äåðåâíè Îðàç íàòêíóëèñü íà íåìöåâ. Òóò îêàçàëñÿ íåáîëüøîé ïîñò. Ê ñ÷àñòüþ, íåìöû íå çàìåòèëè îòðÿä, è ïàðòèçàíû ñïîêîéíî îáîøëè èõ. Â òåìíîòå çàçîëîòèëèñü ðåäêèå îãîíüêè Ïîïîâêè. — Äàëüøå õîäó íåò! — îñòàíîâèë ãðóïïó Êàçàêîâ. — Äî ïîãðàíïîñòà ìåòðîâ ïÿòüñîò. Ïàðòèçàíû ñïåøèëèñü â ìåëêîé áàëêå, ïðèòèõëè, âãëÿäûâàÿñü â íî÷íóþ òåìåíü. Èç äåðåâíè äîíîñèëñÿ ëàé ñîáàê. — Ñëûøó øàãè, — ïðîøåïòàë Ñàùåíêî. — Ñî ñòîðîíû ìîðÿ. — Ñòàëî áûòü, âîçâðàùàþòñÿ ñ îáõîäà áåðåãîâîé ëèíèè, — ïðåäïîëîæèë Êàçàêîâ. 80

À âîò è ïîêàçàëèñü ñèëóýòû èäóùèõ. Ê ìåñòó çàñàäû ïðèáëèæàëèñü äâà ñîëäàòà, îíè øëè ìåäëåííî, ñëîâíî íå ðåøàÿñü ñäåëàòü ëèøíèé øàã âïåðåä. Çàòåì îñòàíîâèëèñü, ïðèêóðèëè. — Ïîñëóøàé, Ôåäîð, — çàãîâîðèë îäèí èç íèõ, — òîëêóþò, ÷òî áîëüøåâèêè â Åâïàòîðèè ñíîâà çàøåâåëèëèñü. — Äàé áîã, ìîæåò, æèçíü íàñòîÿùóþ åùå óâèäèì, — îòâåòèë ñîáåñåäíèê. — Äóðåíü, — ðóãíóëñÿ ïåðâûé. — Áîëüøåâèêè åùå ñåáÿ ïîêàæóò, îíè èç òåáÿ ïîòðîõà âûòðÿñóò. — À èç ìåíÿ óæå òðÿñòè íå÷åãî, — âçäîõíóë Ôåäîð. — Êàæåòñÿ ìíå, áóäòî âñå ñîøëè ñ óìà. Ëþäè áðîñàþò ñâîè äîìà, äåòåé, õîçÿéñòâî, ìå÷óòñÿ, áóäòî â êîøìàðíîì âîäîâîðîòå. Êîìó ýòî íàäî? — Íàø äîëã ïåðåä Îò÷åñòâîì... — Äîëã, Îòå÷åñòâî, — ñî çëîñòüþ ïðåðâàë Ôåäîð. — Ïóñòûå ñëîâà. Ó ìåíÿ áûëà îäíà ëîøàäü è òó çàáðàëè “äëÿ ñïàñåíèÿ Îòå÷åñòâà”. À ó Øèøìàíà — òàáóí, è íè îäíîãî êîíÿ íå âçÿëè. — Âîò ïîãîäè, áîëüøåâèêè ïðèäóò, íå òîëüêî õîçÿéñòâî ðàçîðÿò, íî è æåíó òâîþ óâåäóò, — çëî ñïëþíóë ñîëäàò. — Âðåøü, ïîäîíîê, — îñòàíîâèëñÿ Ôåäîð.— Áîëüøåâèêè äàæå îôèöåðîâ íå âñåõ ðàññòðåëèâàþò, à ñîëäàò, çàõâà÷åííûõ â ïëåí, êàê ïðàâèëî, îñòàâëÿþò â æèâûõ. Ìû æå ñòàâèì ê ñòåíêå âñåõ áåç ðàçáîðà: êîìèññàðà, æåíùèíó è ãðóäíîãî ðåáåíêà íå ùàäèì. Â÷åðà íà óëèöå Ìîðîçîâñêîé ê ñòîëáó ïðèâÿçàëè æåíùèíó, à ðÿäîì ó åå íîã ñèäåëè ãîëîäíûå äâà ìàëü÷èêà. Åå ïûòàëè çà òî, ÷òî ìóæ — áîëüøåâèê èëè ñî÷óâñòâîâàë èì... — Ñàì òû ïîäîíîê, — âñïûëèë ñîëäàò. — Âîò äîëîæó ïî êîìàíäå, ïîñòàâÿò ê ñòåíêå. Â ýòîò ìîìåíò ñèëüíûå ðóêè ñõâàòèëè ñçàäè îáîèõ. — Òèøå, ðåáÿòà, — äðîãíóâøèì ãîëîñîì âçìîëèëñÿ ïåðâûé ñîëäàò. — Êîí÷àé øóòêè øóòèòü.— È ðåçêî ðâàíóëñÿ â ñòîðîíó. Íà åãî ãîëîâó îïóñòèëñÿ óâåñèñòûé êóëàê Èâàíà Ñàùåíêî. Êàçàêîâ äîïðîñèë îáîèõ. Èç èõ ïîêàçàíèé âûÿñíèëîñü, 81

http://evpatoriya-history.info/

÷òî ÿùèêè ñ îðóæèåì è áîåïðèïàñàìè õðàíÿòñÿ çà ñòåíêîé êàðàóëüíîãî ïîìåùåíèÿ. — Ìû ïðèáûëè çà òåì îðóæèåì è áîåïðèïàñàìè, — ñïîêîéíî ñêàçàë Êàçàêîâ.— Ïðîñèì âàñ ïîìî÷ü íàì. Â ñòà ìåòðàõ îò êàðàóëüíîãî èõ îêëèêíóë ÷àñîâîé: — Ïàðîëü! — “Òàâðèÿ”, — ñïîêîéíî îòâåòèë Ôåäîð. — “Êèåâ”, — îòîçâàëñÿ ÷àñîâîé. — Ïðîõîäè. Ôåäîð è Ñàùåíêî äâèíóëèñü âïåðåä, îñòàëüíûå ïðèñåëè íà êîðòî÷êè, ïðîõîäÿ ìèìî ÷àñîâîãî. Èâàí ïðûæêîì ïîäìÿë åãî ïîä ñåáÿ, çàòêíóë åìó ðîò. Ïîäîñïåëè îñòàëüíûå ïàðòèçàíû. Êàçàêîâ ðûâêîì ðàñïàõíóë äâåðü: — Ðóêè ââåðõ! Ñîëäàòû ðàñòåðÿëèñü, âñêèíóëè ðóêè, íå ïîíèìàÿ, â ÷åì äåëî. — Êîíôèñêóåì îðóæèå, — ñêàçàë Êàçàêîâ. — Æåëàþùèå ïîñëóæèòü íàðîäó ìîãóò èäòè ñ íàìè. Âîçâðàùàëèñü â ïðèïîäíÿòîì íàñòðîåíèè. Äà èíà÷å è áûòü íå ìîãëî. Íà çàäàíèå âûøëè âîñåìü ÷åëîâåê ñ äâóìÿ âèíòîâêàìè, òðåìÿ ïèñòîëåòàìè è òðåìÿ øàøêàìè, à íà áàçó âîçâðàùàëèñü äâàäöàòü ïÿòü ÷åëîâåê ñ ñîòíåé âèíòîâîê, äâóìÿ ïóëåìåòàìè è ìíîæåñòâîì ïàòðîíîâ.

23. Ïðåäàòåëü ñðåäè ïîäïîëüùèêîâ — Ñèìôåðîïîëü íà ïðîâîäå, — äîëîæèë äåæóðíûé ñâÿçèñò. Ïîëêîâíèê Äåìèí, äâà ìåñÿöà íàçàä íàçíà÷åííûé íà÷àëüíèêîì åâïàòîðèéñêîé êîíòððàçâåäêè (âìåñòî Êàëàøíèêîâà, óáèòîãî ìàòðîñàìè), íåáðåæíî áðîñèë ôóðàæêó íà ñòîë, ïðèãëàäèë ÷åðíûå ñåäåþùèå âîëîñû, ïîóäîáíåå óñòðîèëñÿ çà ñòîëîì è òîëüêî òîãäà âçÿë òðóáêó. — Íå ñîâñåì äîáðîå, — îòâåòèë îí íà ïðèâåòñòâèå. — Ïðîøåäøåé íî÷üþ ïàðòèçàíû íàïàëè íà ïîãðàíè÷íûé ïîñò â äåðåâíå Ïîïîâêà. Ðàçîðóæèëè ñîëäàò, óâåçëè îðóæèå. 82

— Ýòî âñå? — ñïðîñèë ãåíåðàë Ïàõîìîâ. — Íèêàê íåò, — Äåìèí òÿæåëî âçäîõíóë. — Îãðàáëåíî ïîìåñòüå ãîñïîäèíà Äóâàíà. Óãíàëè äâàäöàòü òðè ïîäâîäû ñ çåðíîì, ïðèãîòîâëåííûì äëÿ íóæä íàøåé äîáðîâîëü÷åñêîé àðìèè. Åñòü ñâåäåíèÿ, ÷òî ñîëäàòû öåëûìè îòäåëåíèÿìè è âçâîäàìè ïåðåõîäÿò íà ñòîðîíó áîëüøåâèêîâ... — Âñå, ïîëêîâíèê? — íåòåðïåëèâî ïåðåáèë ãåíåðàë. — Íèêàê íåò, ãîñïîäèí ãåíåðàë, — Äåìèí äîñòàë ïëàòîê, âûòåð ïîò ñ ëèöà, — ïðîñòèòå, íî ïàðòèçàí î÷åíü ìíîãî. — Ãíåçäî áîëüøåâèêîâ íàøëè? — ×àñòü èõ àðåñòîâàíà, ñîäåðæèòñÿ â ìåñòíîé òþðüìå. Íàâåðíîå... Òóò ïîñëûøàëèñü ãóäêè îòáîÿ — ãåíåðàë áðîñèë òðóáêó. Äåìèí, ðóãíóâøèñü, ïðèêàçàë ââåñòè çàäåðæàííóþ. Â êàáèíåò âòîëêíóëè ìîëîäóþ æåíùèíó. — Åêàòåðèíà Àíäðååâíà Êëî÷êîâà? — óòî÷íèë Äåìèí. — Âû íàõîäèòåñü â êîíòððàçâåäêå. Ïðîøó âàñ ïðàâäèâî îòâå÷àòü íà ìîè âîïðîñû. — Êàêàÿ êîðûñòü ìíå îáìàíûâàòü âàñ? Ìíå íå÷åãî ñêðûâàòü. — Çíà÷èò, ñ ïîäïîëüùèêàìè íå ñâÿçàíà è çíàòü èõ íå çíàåøü? — ñïîêîéíî íà÷àë äîïðîñ ïîëêîâíèê. — Íèêîãäà íå çíàëà è çíàòü íå õî÷ó. Åêàòåðèíà Êëî÷êîâà ëãàëà. Îíà õîðîøî çíàëà áðàòüåâ Íèêîëàÿ è Èâàíà Ñàùåíêî, Ñàââó Òàðàíîâà è äðóãèõ ðåáÿò èç ìîëîäåæíîé ÿ÷åéêè, êîòîðûå àêòèâíî ïðîâîäèëè â æèçíü óêàçàíèÿ áîëüøåâèñòñêîãî ïîäïîëüÿ, ïîääåðæèâàëè òåñíóþ ñâÿçü ñ ïàðòèçàíàìè, ïîìîãàëè èì äîñòàâàòü îðóæèå, îáìóíäèðîâàíèå, ïðîäîâîëüñòâèå, ìåäèêàìåíòû. Êëî÷êîâà ðûñêàëà ïî ãîðîäó, âûñìàòðèâàëà, ïèñàëà äîíîñû. Íî òåïåðü îíà ðåøèëà ïîêà ìîë÷àòü, ÷òîáû ïîäíÿòü öåíó ñâîèì óñëóãàì ó íîâîãî íà÷àëüíèêà êîíòððàçâåäêè. Åé ñòðàñòíî õîòåëîñü, ÷òîáû åå ïðèíèìàëè â ñâåòñêîì îáùåñòâå òàê æå, êàê Êàëàøíèêîâó, êàê æåíó ôðàíöóçñêîãî êîíñóëà, è åùå — ÷òîáû íå îñòàâèëè çäåñü, åñëè ïðèäåòñÿ áåæàòü çà ãðàíèöó. 83

http://evpatoriya-history.info/

— Ëàäíî, — Äåìèí ïîñìîòðåë íà ÷àñû è âäðóã âûíóë ðåâîëüâåð èç ñòîëà, ïîäíåñ è ñòàë âíèìàòåëüíî ðàññìàòðèâàòü. — Bû ýòîãî íå äîïóñòèòå. Âû... íå ïîñìååòå! — Ïîñìåþ, — ñïîêîéíî îòâåòèë Äåìèí, ìåäëåííî ïðîêðó÷èâàÿ áàðàáàí ðåâîëüâåðà, âñòàâëÿÿ ïàòðîíû. — Èç êàêîãî âû ñîñëîâèÿ, ìíå âñå ðàâíî. Íî âû ñîñòîÿëè â äðóæáå ñ áîëüøåâèêàìè, ìîèìè âðàãàìè. È ÿ ïîñòóïëþ ñ âàìè, êàê ñ âðàãîì. — ß âñå ðàññêàæó, òîëüêî óáåðèòå îðóæèå... Çà÷åì âû òàê ñî ìíîé?.. Â ÿ÷åéêå íåìíîãî, ïÿòíàäöàòü ðåáÿò: Íèêîëàé è Èâàí Ñàùåíêî, Ìèõàèë Êàðëîâ, Ôåäîð Êîëåñíèêîâ, êàæåòñÿ, åùå ñîëäàò ßøêà Ãîðîõîâ, ðóêîâîäèò èìè Ñàââà Òàðàíîâ... — Âîò òàê áû ñðàçó, — ïîõâàëèë Äåìèí. — Òåïåðü ìû áëàãîäàðÿ âàøåé ïîìîùè ñóìååì íåéòðàëèçîâàòü ïðîòèâîçàêîííûå äåéñòâèÿ êðàñíîãî ïîäïîëüÿ. Âîøåë Ðóñàíîâ, êàê âñåãäà íåáðèòûé, â ïîìÿòûõ áðþêàõ è ãèìíàñòåðêå. Âûïóêëûå ñâåòëûå ãëàçà åãî ïîáëåñêèâàëè îò âûïèòîãî êîíüÿêà. Åùå íåäàâíî îí åäâà ëè íå ïðèíèìàë ïîçäðàâëåíèÿ ñ âûñîêîé äîëæíîñòüþ, íî âîò ýêàÿ äîñàäà, ïðèñëàëè ïîëêîâíèêà Äåìèíà. — Ñ òàêîé ìèëîé ïîìîùíèöåé, — ïîëêîâíèê óêàçàë íà Êëî÷êîâó, — âñåõ áîëüøåâèêîâ ìîæíî äåðæàòü âîò ãäå, — îí ñæàë ðóêó â êóëàê òàê, ÷òî ïîáåëåëè ñóñòàâû. — Áóäåì ñòàðàòüñÿ, — âÿëî îòâåòèë Ðóñàíîâ.

24. Ñåðãåé Ïðîñìóøêèí Áëèçèëàñü îñåíü. Â ñòåïè ïîáëåêëè òðàâû, îñòðî ïàõëî âÿíóùåé ïîëûíüþ. Òàáóíèëèñü ñêâîðöû. Áåñïîêîéíî áûëî â ãîðîäàõ è ñåëàõ. Â Êðûìó óñèëèëàñü áîðüáà ñ îêêóïàíòàìè è áåëîãâàðäåéöàìè. Ïàðòèçàíû ñîâåðøàëè íàïàäåíèÿ íà îáîçû ñ õëåáîì, âîåííûå ãàðíèçîíû. Íà÷àëüíèê åâïàòîðèéñêîé êîíòððàçâåäêè ñòðî÷èë ðàïîðò çà ðàïîðòîì, çâîíèë, âûïðà84

øèâàë ïîäêðåïëåíèå. Åãî òðåâîæèëà ðàñòóùàÿ ïàññèâíîñòü íåìåöêèõ ñîëäàò è êîìàíäîâàíèÿ â ïîäàâëåíèè äåìîíñòðàöèé ðàáî÷èõ, æåíùèí. Âðåìåííîå ïðàâèòåëüñòâî áîëüøå çàáîòèëîñü î ïîèñêàõ êîðàáëåé, ÷òîáû óäðàòü â Òóðöèþ èëè Áîëãàðèþ. Çà êîðîòêîå âðåìÿ îí ïîëó÷èë óæå òðè âûãîâîðà îò ãåíåðàëà Ïàõîìîâà è ïðåäóïðåæäåíèå î òîì, ÷òî áóäåò ñíÿò ñ äîëæíîñòè è ïðåäàí ñóäó, åñëè íå äîáüåòñÿ ñïîêîéñòâèÿ â óåçäå. Â òàêîé îáñòàíîâêå îòêðûëîñü î÷åðåäíîå ñîâåùàíèå êîíñïèðàòèâíîãî øòàáà, â êîòîðûé âõîäèëè Ñ. Ïðîñìóøêèí, Ä. Óëüÿíîâ, Ì. Ñîãëîáîâ, Ñ. Êîðàáëåâ, È. Ïåòðè÷åíêî, À. Öèãåëüìàí, Õ. Òûí÷åðîâ. Ñîñòîÿëîñü îíî â áîëüíè÷íîé ïàëàòå, êóäà íàêàíóíå ïîñòóïèëè “íà ëå÷åíèå” Õ. Òûí÷åðîâ è Ñ. Êàçàêîâ. — Åñòü âàæíûå íîâîñòè, — òèõèì è ðîâíûì ãîëîñîì íà÷àë Ñ. Ïðîñìóøêèí. — Â Ãåðìàíèè áëèçèòñÿ ðåâîëþöèÿ. Âîññòàíèå ðàáî÷èõ — âîïðîñ áëèæàéøèõ íåäåëü. Íåìåöêîé áóðæóàçèè êàçàëîñü, ÷òî ÷åì áîëüøå îíè çàõâàòÿò çåìåëü Óêðàèíû è Ðîññèè, òåì êðóïíåå áóäåò èõ âûèãðûø. Êàéçåðîâñêàÿ áóðæóàçèÿ æåñòîêî ïðîñ÷èòàëàñü! — Âîò çäîðîâî! — âîñêëèêíóë Õàëèë Òûí÷åðîâ (îí âåë ðàáîòó ñðåäè òàòàðñêîãî íàñåëåíèÿ). — Ðàäîñòè, òîâàðèùè, ìàëî, — ïðîäîëæàë Ïðîñìóøêèí. — Íà ñìåíó êàéçåðîâñêèì âîéñêàì, ïî-âèäèìîìó, ïðèäóò àíãëè÷àíå è ôðàíöóçû. Èõ êîðàáëè ñòîÿò â òóðåöêèõ ïîðòàõ. Êàê ñ îðóæèåì? — Îðóæèå ó Ïåòðè÷åíêî åñòü, — äîëîæèë Ìèõàèë Ñîãëîáîâ. — Íî îòðÿä ðàñòåò, çàâòðà òîãî, ÷åì ìû ðàñïîëàãàåì, áóäåò íåäîñòàòî÷íî. Ïðàâäà, ñ ïîìîùüþ îõðàíû âîåííîãî ñêëàäà, ñîëäàòà Ãîðîõîâà, íàì óäàëîñü äîñòàòü îäèí ïóëåìåò, äâà äåñÿòêà âèíòîâîê, íåñêîëüêî ÿùèêîâ ñ ïàòðîíàìè. Âñå ýòî ñïðÿòàíî â ñòîãàõ ñåíà çà ìåëüíèöåé Øèøìàíà. Íî êàê ýòî âñå ïåðåäàòü Ïåòðè÷åíêî, óìà íå ïðèëîæó. — Âûõîä åñòü, — ñêàçàë Äìèòðèé Èëüè÷.— Â Åâïàòîðèéñêîì óåçäå íà÷àëàñü ýïèäåìèÿ ñàïà. Ó íåìöåâ äîõíóò êîíè. Êîìåíäàíò îáÿçàë åâïàòîðèéñêóþ âåòåðèíàðíóþ ñòàí85

http://evpatoriya-history.info/

öèþ ñâîèì òðàíñïîðòîì âûâîçèòü äîõëûõ ëîøàäåé. Çàõîðîíåíèå ïðîèñõîäèò çà ãîðîäîì. ß ïðîâåðÿë, ïàòðóëè òàì ïî÷òè íå ïîÿâëÿþòñÿ. Îïåðàöèÿ ÷ðåçâû÷àéíî ïðîñòà: íà äíî ïîâîçêè ãðóçèòü îðóæèå, à ñâåðõó — äîõëóþ ëîøàäü. Âîç÷èêè íàäåæíûå. — Õîðîøåå ïðåäëîæåíèå, îáÿçàòåëüíî íàäî èñïîëüçîâàòü, — îäîáðèë Ïðîñìóøêèí. — Ïîðó÷èì ýòî äåëî Ñîãëîáîâó. — Íå âîçðàæàþ, — ñîãëàñèëñÿ Ìèõàèë. — Íî êàê æå òàê ñëó÷èëîñü, ÷òî ìû íå ñìîãëè îñâîáîäèòü èç òþðüìû íàøèõ òîâàðèùåé? — íè ê êîìó êîíêðåòíî íå îáðàùàÿñü, ñïðîñèë Êîðàáëåâ. Åìó íèêòî íå îòâåòèë. Ñëîâà áûëè èçëèøíè. Êàæäûé òÿæåëî ïåðåæèâàë íåóäà÷ó, âîëíîâàëñÿ çà ñóäüáó àðåñòîâàííûõ, âñå íàäåÿëèñü íà Ïåòðè÷åíêî... ...Ðàçâåäàòü îáñòàíîâêó â ãîðîäå Ïåòðè÷åíêî ðåøèë ñàì. Îäåëñÿ â ïîòåðòóþ òåëîãðåéêó, ÿëîâûå ñàïîãè, íà ãîëîâó íàòÿíóë âèäàâøóþ äîæäè è ñîëíöå êåïêó, ïîäðåçàë óñû. Ñëîâîì, çàêîíñïèðèðîâàëñÿ, êàê åìó êàçàëîñü, — ðîäíàÿ ìàòü íå óçíàåò. Íî íå ïðîøåë è ñòà øàãîâ ïî ðûíêó, êàê ê íåìó ïîäîøåë ìóæ÷èíà. — Î÷åíü õîðîøî âûãëÿäèòå, Èâàí Íèêèôîðîâè÷, — óëûáíóëñÿ ïðèâåòëèâî íåçíàêîìåö. — Ñëóøàéòå âíèìàòåëüíî: ñåãîäíÿ íî÷üþ â äâóõ âàãîíàõ â ñåðåäèíå ñîñòàâà ïîâåçóò â Ñèìôåðîïîëü íàøèõ. Íà ïåðâîì ïåðåãîíå ñòîÿíêà ïÿòü ìèíóò. Ìóæ÷èíà îòîøåë è áûñòðî ðàñòâîðèëñÿ â òîëïå. Â íàçíà÷åííîå âðåìÿ ãðóïïà ïàðòèçàí âñòðåòèëà æåëåçíîäîðîæíûé ñîñòàâ. Â ñåðåäèíå âûäåëÿëèñü äâå òåïëóøêè. Äâåðè èõ îêàçàëèñü íå íà çàïîðå è ëåãêî îòêðûëèñü. — Âûõîäè! — ïðîõðèïåë Ïåòðè÷åíêî. — Êàìðàä, êàìðàä, ìû åñòü íåìåöêèé ñîëäàò, — ðàçäàëñÿ âçâîëíîâàííûé ãîëîñ, è ó äâåðåé îêàçàëñÿ íåìåöêèé ñîëäàò. Íà ñîëîìåííîé ïîäñòèëêå âïîâàëêó õðàïåëè íåìåöêèå ñîëäàòû. — ×òî îí ñêàçàë? — ñïðîñèë Ìèõàèë Ïëåòíåâ. 86

— “Êàìðàä” çíà÷èò ïî-íàøåìó “òîâàðèù”, — ðàçúÿñíèë Ïåòðè÷åíêî. — ×òî äåëàòü áóäåì? — ñïðîñèë Êàçàêîâ. — Ïóñòü åäóò ñ áîãîì, — ìàõíóë ðóêîé Ïåòðè÷åíêî. Ñîñòàâ òðîíóëñÿ. Óòðîì âûÿñíèëîñü, ÷òî íåìåöêîå êîìàíäîâàíèå â Åâïàòîðèè ïîëó÷èëî ðàñïîðÿæåíèå îòïðàâèòü â Ñèìôåðîïîëü âñåõ ðåâîëþöèîííî íàñòðîåííûõ ñîëäàò, èçîëèðîâàòü èõ îò îñíîâíîé ñîëäàòñêîé ìàññû. Íî÷íîé íàëåò ïàðòèçàí íà ïîåçä íàñòîðîæèë Äåìèíà. Îí äîëîæèë î ñëó÷èâøåìñÿ Ïàõîìîâó. Óæå íà ñëåäóþùèé äåíü àðåñòîâàííûå åâïàòîðèéñêèå áîëüøåâèêè áûëè îòïðàâëåíû ñïåöèàëüíûì ïîåçäîì ïîä óñèëåííîé îõðàíîé. Ñîâåùàíèå ïðîäîëæàëîñü áîëåå ÷àñà. Îáñóæäàëèñü íóæäû è áîåâûå çàäà÷è ïàðòèçàíñêîãî îòðÿäà, àíàëèçèðîâàëèñü ïðè÷èíû íåóäà÷ ïîñëåäíèõ îïåðàöèé, à ñ äðóãîé ñòîðîíû — ïîëîæèòåëüíûé îïûò ðàáîòû. Âñå ïðèçíàëè, ÷òî ðåéäû ïàðòèçàí àêòèâíî ñïîñîáñòâóþò ïîäúåìó ìîðàëüíîãî äóõà íàñåëåíèÿ, ñêîâûâàþò ñèëû áåëîãâàðäåéöåâ, ðåâîëþöèîíèçèðóþò îêêóïàíòîâ. — Ïîðà ðàñõîäèòüñÿ, — ñêàçàë Ïðîñìóøêèí, — à íå òî ïðèâëå÷åì âíèìàíèå æàíäàðìåðèè ê áîëüíèöå. — Âñåãî îäèí âîïðîñ ê òîâàðèùó Êàçàêîâó, — ïîëîæèë åìó ðóêó íà ïëå÷î Ä.È. Óëüÿíîâ. — Êàê ó âàñ â îòðÿäå îáñòîèò äåëî ñ ïîäãîòîâêîé ê çèìå? — Ìû îá ýòîì íå äóìàëè, — ïðèçíàëñÿ Êàçàêîâ. — Ýòîò âîïðîñ íàäî ïîñòàâèòü íà ïåðâûé ïëàí, — çàìåòèë Äìèòðèé Èëüè÷. — Íàäî óòåïëèòü ïîäçåìíûå ïîìåùåíèÿ, ïðîâåðèòü âåíòèëÿöèþ, çàãîòîâèòü ôóðàæ. Îáÿçàòåëüíî îáîðóäóéòå ëàçàðåò, çàïàñèòåñü ìåäèêàìåíòàìè. — Ñ ìåäèêàìåíòàìè ó íàñ ïëîõî, — ïîìðà÷íåë Êàçàêîâ. — Äà è ïåðåâÿçêó-òî ñäåëàòü ïî-íàñòîÿùåìó íèêòî íå óìååò. — ß ïîäóìàþ, ïîä êàêèì ïðåäëîãîì ïðîåõàòü ê âàì, — ñêàçàë Óëüÿíîâ. — À âû ïîäáåðèòå ñàíèòàðîâ. Äîãîâîðèëèñü? — Áîëüøîå ñïàñèáî, Äìèòðèé Èëüè÷! 87

http://evpatoriya-history.info/

Ïðîâîäèâ ÷ëåíîâ îïåðàòèâíîãî øòàáà, Óëüÿíîâ îòêðûë îêíî ïàëàòû. Ñâåæèé âîçäóõ òóãîé âîëíîé îáäàë êîìíàòó, â êîòîðîé åùå çàäåðæàëèñü Ïðîñìóøêèí è Êîðàáëåâ. — Åâïàòîðèéñêèé âîèíñêèé íà÷àëüíèê ðåøèë óñèëèòü ïîãðàíè÷íûå ïîñòû íà çàïàäå Êðûìà, — ñîîáùèë Êîðàáëåâ. — Çàâòðà íà ïîãðàíè÷íûé ïîñò Áîêà-Òàòàð áóäóò ïîñëàíû ñîëäàòû ßêîâ Ãîðîõîâ, Òèìîôåé Òåëåê, Ñåìåí è Íèêîëàé Ëûñåíêî. Âñå ñîñòîÿëè â ñîþçå ìîëîäåæè, ðåáÿòà íàäåæíûå. — Ýòîìó ìîæíî òîëüêî ðàäîâàòüñÿ, — ïîòåð ðóêè Ïðîñìóøêèí. — Áîêà-Òàòàð — íàøå “îêíî” â Îäåññó. È ÷åì áîëüøå òàì ñî÷óâñòâóþùèõ íàì ñîëäàò, òåì íàäåæíåé ïóòü. ß ýòèì ïóòåì óæå äâàæäû ïðîøåë. Ðûáàêè ßðûëãà÷à è Àê-Ìå÷åòè — òîæå íàäåæíûå ïàðíè. Òàê ÷òî, Ñåðåæà, íå âîëíóéñÿ!

25. Çà ÷òî ïîãèá Ñàââà Òàðàíîâ — Âî èìÿ ÷åãî òû ðèñêóåøü ñâîåé æèçíüþ? — â ñåðäöàõ ñïëþíóë ïîðó÷èê. Òàðàíîâ ïîâåðíóë ãîëîâó è äîëãî èçó÷àþùå ñìîòðåë íà îôèöåðà. — Âî èìÿ ÷åãî? — ïåðåñïðîñèë Ñàââà. — Âî èìÿ âîò ýòîãî ñîëäàòà, êîòîðîãî âû èíà÷å êàê áûäëîì è íå çîâåòå. Âî èìÿ ñ÷àñòüÿ åãî äåòåé! À âîò çà ÷òî òû âîþåøü, âàøå áëàãîðîäèå? — ß?.. — Äà! Ìîæåò áûòü, õîòèòå âåðíóòü ñâîå åâïàòîðèéñêîå ïîìåñòüå? Íå âûéäåò! Íå âèäàòü âàì åãî, êàê ñâîèõ ñîáñòâåííûõ óøåé... Ñîêðóøèòåëüíûé óäàð â ïîäáîðîäîê ñâàëèë Òàðàíîâà íà ïîë. Íà êàêîå-òî ìãíîâåíèå Ñàââà ïîòåðÿë ñîçíàíèå, íî òóò æå ïðèøåë â ñåáÿ, îòêðûë ãëàçà. — Êàê îòäîõíóëè, âàøå áîëüøåâèñòñêîå âûñî÷åñòâî? — èçäåâàòåëüñêè ñïðîñèë Ðóñàíîâ è ñíîâà óäàðèë ëåæàùåãî ñàïîãîì â ãðóäü. — Âñòàòü, áûäëî! 88

Ñàââà ñ òðóäîì ïîäíÿëñÿ. Ãîëîâà êðóæèëàñü. Èç ðàçáèòûõ íîñà è ãóá ñî÷èëàñü êðîâü. — Áóäåøü ãîâîðèòü èëè äëÿ òâîèõ ðå÷åé òðåáóþòñÿ óøè ïîëêîâíèêà? — Âñå âû åäèíàÿ äðÿíü è ïîäëåöû! — ñ íåíàâèñòüþ îòâåòèë Ñàââà. — Âû çíàåòå åãî? — îáðàòèëñÿ Ðóñàíîâ ê âîøåäøåé Êëî÷êîâîé. — Åùå áû, — èçäåâàòåëüñêè õèõèêíóëà îíà. — Äà ýòî æå îäèí èç çàâîäèë ñðåäè áîëüøåâèñòñêîé ìîëîäåæè, Ñàââà Òàðàíîâ. Þíîøà âçäðîãíóë. Ïðè÷èíåííàÿ åìó ôèçè÷åñêàÿ áîëü íå ìîãëà ñðàâíèòüñÿ ñî ñòðàäàíèåì, âûçâàííûì îòêðûòèåì, ÷òî Êëî÷êîâà — ïðîâîêàòîð. “Íî êàê è êîìó òåïåðü ñîîáùèòü î íåé? Íàäî îáÿçàòåëüíî, îáÿçàòåëüíî ñîîáùèòü. Îíà ìîæåò ïðîáðàòüñÿ â îòðÿä ïàðòèçàí èëè íàïàñòü íà ñëåä øòàáà...” Ñàââà ñîáðàë ñèëû è ãðîìêî, êàê òîëüêî ìîã, êðèêíóë: — Êëî÷êîâà ìåíÿ ïðåäàëà! Êëî÷êîâà — ïðîâîêàòîð! Êëî÷êîâà... Óäàðû, ïîñûïàâøèåñÿ íà Ñàââó, îáîðâàëè åãî êðèê, íî îí íàäåÿëñÿ, ÷òî õîòü îäèí ÷åëîâåê åãî óñëûøàë. — Ãîâîðè! — Ðóñàíîâ ãðîõíóë êóëàêîì ïî ñòîëó. — Êòî èç áîëüøåâèêîâ îñòàëñÿ â ïîäïîëüå, ãäå êâàðòèðû, îðóäèå, ãäå ñêðûâàåòñÿ Ïåòðè÷åíêî? Òàðàíîâ ìîë÷àë, ñöåïèâ çóáû. — Ãîâîðè èëè çàêàçûâàé ìîëåáåí. — Ñìåðòü íå ñòðàøíà, ñòðàøíî ïðåäàòåëüñòâî, — îò÷åòëèâî âûãîâîðèë Ñàââà. — Âñûïü åìó äëÿ íà÷àëà äåñÿòêà äâà ïëåòåé! — Ñëóøàþñü, — çëîðàäíî óõìûëüíóëñÿ Ëÿáóõ. — Èñïîëíþ â ëó÷øåì âèäå. Âîçäóõ ñî ñâèñòîì ðàññåêëà ïëåòü ñî ñâèíöîâûì íàêîíå÷íèêîì. Æãó÷àÿ áîëü ïðîíçèëà òåëî. Åùå âçìàõ, åùå... Òàðàíîâ ïîòåðÿë ñîçíàíèå. Î÷íóëñÿ, êîãäà îáäàâàëè âîäîé. Ëÿáóõ ðóêàâîì ðóáàõè âûòèðàë ïîò ñ ëèöà. 89

http://evpatoriya-history.info/

Ñàââà íå ïðîðîíèë íè ñëîâà. Ñàââà Òàðàíîâ, îäèí èç ñàìûõ àêòèâíûõ êîìèòåò÷èêîâ, â ñâîè äâàäöàòü äâà ãîäà áûë íàõîä÷èâ, õðàáð è áðàëñÿ çà òàêèå äåëà, â óñïåõå êîòîðûõ ñîìíåâàëèñü è óìóäðåííûå îïûòîì ïîäïîëüùèêè. Ñ ïðèõîäîì êàéçåðîâñêèõ âîéñê â Êðûì, ñ íàçíà÷åíèåì ïîëêîâíèêà Äåìèíà íà÷àëüíèêîì åâïàòîðèéñêîé êîíòððàçâåäêè â ãîðîäå è îêðåñòíûõ ñåëàõ áûëè óñòàíîâëåíû òàêèå êîíòðîëü è ñëåæêà, ÷òî, êàçàëîñü, èñêëþ÷àëàñü âîçìîæíîñòü íå òî ÷òî äåéñòâîâàòü — âûéòè íà óëèöó ñ ëèïîâûìè äîêóìåíòàìè. À Ñàââà ðàñïðîñòðàíÿë ëèñòîâêè, óñòðàèâàë òàéíûå êâàðòèðû äëÿ ïîäïîëüùèêîâ, âåðáîâàë íîâûõ òîâàðèùåé äëÿ íåëåãàëüíîé ðàáîòû, äîñòàâàë îðóæèå. È â òîò äåíü Ñàââà çàäóìàë ðèñêîâàííóþ îïåðàöèþ. — Íàäî óáèòü ïîëêîâíèêà Äåìèíà, ýòèì äîêàçàòü, ÷òî çëîäåÿíèÿ áåçíàêàçàííî äëÿ íåãî è åìó ïîäîáíûõ íå ïðîéäóò, — ïîäåëèëñÿ îí ìûñëÿìè ñ Íèêîëàåì Ñàùåíêî è Êëî÷êîâîé (ïîäðóãîé Íèêîëàÿ). — Íèêòî íà ýòî íå ðåøèòñÿ, — ñêàçàëà Êëî÷êîâà. — ß áåðóñü óíè÷òîæèòü åãî! — âîñêëèêíóë Òàðàíîâ. — À êàê? — ñïðîñèë Ñàùåíêî. — Î÷åíü ïðîñòî. Áðîøó ãðàíàòó â êàáèíåò Äåìèíà. — È òóò æå ïîãèáíåøü! Ýòî ñëèøêîì äîðîãàÿ öåíà, — çàìåòèë Íèêîëàé. — Íå ïîãèáíó. Óáåãó, ïîìîæåò Êàòÿ. — Êîíå÷íî, ïîìîãó, — ïîñïåøíî ñîãëàñèëàñü Êëî÷êîâà. Îíè òóò æå ïðîäóìàëè îïåðàöèþ äî ìåëî÷åé. Â òîò âå÷åðíèé ÷àñ, êîãäà Òàðàíîâ îòïðàâèëñÿ íà çàäàíèå, îí äàæå íå ïðåäïîëàãàë, ÷òî åãî çàìûñåë óæå èçâåñòåí Äåìèíó, ÷òî êàæäûé åãî øàã êîíòðîëèðîâàëñÿ àãåíòàìè ðàçâåäêè è ÷òî çàïàë â ãðàíàòå ïîäìåíåí Êëî÷êîâîé. Ê ñ÷àñòüþ, îáñòîÿòåëüñòâà ñëîæàòñÿ òàê, ÷òî Ñàââà îñòàíåòñÿ æèâ, ñëóõ î åãî ãèáåëè îêàæåòñÿ ëîæíûì. Íî ïîñëå ïîáîåâ îí ïðîæèâåò âñåãî ÷åòûðå ãîäà.

26. Íå íàä Áîãàåì — íàä ìèðîì ðàçâåâàëîñü ïàðòèçàíñêîå çíàìÿ Ðàííèé äåêàáðüñêèé âå÷åð íàâàëèëñÿ íà êàìåíîëîìíè ãóñòûì ïðîìîçãëûì ìðàêîì. Ïàðòèçàíàì, âñòðåâîæåííûì âåñòüþ î ïîäõîäå àíãëî-ôðàíöóçñêèõ âîéñê, íå ñèäåëîñü â äóøíîì ïîäçåìåëüå, îíè âûñûïàëè íà ñâåæèé âîçäóõ, ïîä ÷åðíîå íåáî, ðàñøèòîå ãîëóáîâàòî-îðàíæåâûì óçîðîì çâåçä. Ïåòðè÷åíêî, ñèäÿ ðÿäîì ñ æåíîé, óãðþìî ñìîòðåë â ïîòóõàþùèé îãîíü. Ïîæàëóé, îí åäèíñòâåííûé âî âñåì îòðÿäå âïîëíå ñîçíàâàë, êàêàÿ ãðîçà íàäâèãàåòñÿ íà ëþäåé. Èâàí Íèêèôîðîâè÷ äóìàë î òîì, ÷òî íàäî ñêàçàòü âñþ ïðàâäó ïàðòèçàíàì î ïðåäñòîÿùèõ èñïûòàíèÿõ. — Òîâàðèùè, âû óæå çíàåòå, ÷òî êàéçåðîâñêèå âîéñêà óøëè èç Êðûìà, — íà÷àë Ïåòðè÷åíêî. — Íî, êàê è îæèäàëîñü, èõ ìåñòî çàíÿëè àíãëèéñêèå è ôðàíöóçñêèå èíòåðâåíòû... — Õðåí ðåäüêè íå ñëàùå, — áðîñèë êòî-òî. — Âîò èìåííî,— ïðîäîëæàë Èâàí Íèêèôîðîâè÷. — Åâïàòîðèéñêîé êîíòððàçâåäêå è ýñêàäðîíöàì ñòàëî èçâåñòíî íàøå ìåñòîíàõîæäåíèå. Âðàã ïîäòÿãèâàåò â ñîñåäíèå ñåëà ñâîè âîéñêà. Ñîáñòâåííî, ìû óæå ïî÷òè îêðóæåíû. Â äåðåâíÿõ Îðàç è Àãàé ñôîðìèðîâàíû äâà áàòàëüîíà áåëîãâàðäåéöåâ. Êàçàêîâó è Ñàùåíêî íàäî ïîïûòàòüñÿ ñèëàìè ñâîåãî îòðÿäà çàõâàòèòü îðóæèå ó áåëîãâàðäåéöåâ, ðàñêâàðòèðîâàííûõ â äåðåâíå Îðàç. Êîìàíäóþò áåëîãâàðäåéñêèì áàòàëüîíîì Ðóñàíîâ-ìëàäøèé è áðàòüÿ Áåëîíîâû — ñûíîâüÿ ìåñòíîãî ïîìåùèêà. — Çíàþ èõ, — ïîäàë ãîëîñ Èâàí Ñàùåíêî. — Âîÿêè íå èç õðàáðîãî äåñÿòêà. — Âàæíî äðóãîå, — âîçðàçèëè åìó, — ó íèõ àðòèëëåðèÿ, äâå ïóëåìåòíûå òà÷àíêè. — Ñòîé, êòî èäåò? — íåîæèäàííî ðàçäàëñÿ ãîëîñ äîçîðíîãî, âûñòàâëåííîãî íà äîðîãå, âåäóùåé â Áîãàé. — Ìíå ñðî÷íî íàäî âèäåòü Ïåòðè÷åíêî. Èâàí óçíàë ãîëîñ ñåñòðû Ñîôüè. — Ãîðîäñêîé âðà÷ ïðèåõàë, — ñîîáùèëà ñåñòðà.

http://evpatoriya-history.info/

— Êòî âûçâàë? — Ïåòðè÷åíêî âñêî÷èë íà íîãè. — Ãäå îí? — Â äîìå Íàòàëüè Ñîðîêîïóä. — Ýòî æå ïðîâàë! Íàòàëüÿ — ðîäíàÿ ñåñòðà ãîðîäîâîãî Ñîðîêîïóäà. Íàâåðíÿêà æäåò çàñàäà ãäå-òî çà ñåëîì. Íî òðåâîãà Ïåòðè÷åíêî áûëà íàïðàñíîé. — Íàòàëüÿ ñêàçàëàñü áîëüíîé è ïîïðîñèëà áðàòà ïðèâåçòè èç ãîðîäà äîêòîðà, — ïîÿñíèëà Ñîôüÿ. — Òû æå ñàì ïðîñèë ïðèäóìàòü êàêîé-íèáóäü ïîâîä, ÷òîáû Óëüÿíîâ ñìîã îñìîòðåòü áîëüíûõ è ðàíåíûõ Âîò òåáå åãî ñàì ãîðîäîâîé è ïðèâåç. — À ãäå ãîðîäîâîé ñåé÷àñ? — Óåõàë. Ñêàçàë, ÷òî óòðîì ïîðàíüøå ïðèåäåò çà äîêòîðîì. À çà Íàòàëüþ íå áîéñÿ, îíà ñâîé ÷åëîâåê. Ó äîìà, ãäå æèëà Ñîôüÿ, èõ ïîäæèäàë Äìèòðèé Èëüè÷. — Âðåìåíè ó ìåíÿ — îäíà íî÷ü, — ïîæèìàÿ ðóêó Ïåòðè÷åíêî, ïðåäóïðåäèë Óëüÿíîâ. — Ïîéäåìòå, ÿ îñìîòðþ áîëüíûõ, ëàçàðåò. Ïîäãîòîâüòå äâóõ-òðåõ ñàíèòàðîê, ñ êîòîðûìè ÿ ìîã áû ïðîâåñòè çàíÿòèÿ. Íà ðàññâåòå îòðÿä ïîä êîìàíäîâàíèåì Ñ.Êàçàêîâà è Í.Ñàùåíêî ïîäîøåë ê çàíÿòîé áåëîãâàðäåéöàìè òàòàðñêîé äåðåâíå. Àòàêà áûëà ñòðåìèòåëüíîé. Çàñëûøàâ âûñòðåëû, âðàãè â ïàíèêå çàìåòàëèñü ïî óëèöå, ïîïàäàÿ ïîä ïóëè ïàðòèçàí, à òî è ñâîèõ æå íàñìåðòü ïåðåïóãàííûõ ÷àñîâûõ. Îïîìíèâøèñü, áåëîãâàðäåéöû ñòàëè ïàëèòü èç îðóäèé. Ñòðåêîòàëè ïóëåìåòû. — Îêðóæàåì, — ïîäíÿëñÿ Ñàùåíêî. — Çà ìíîé! Ïðîáåæàâ ñ äåñÿòîê ìåòðîâ, îí óïàë íàâçíè÷ü, ñðàæåííûé ñâèíöîì. Ïàðòèçàíû çàëåãëè. — Îãîíü îòêðûâàòü ïî ìîåìó âûñòðåëó, — ðàñïîðÿäèëñÿ Êàçàêîâ. Åãî ïðèêàç áûë ïåðåäàí ïî öåïè ïàðòèçàí. — Ìíîãîâàòî áåëÿêîâ, — âçäîõíóë Ïëåòíåâ, óêàçûâàÿ íà îêðàèíó äåðåâíè, ãäå â ïðåäðàññâåòíîé ìãëå ñìóòíî óãàäûâàëèñü öåïè ñîëäàò. Âûñòðåë Êàçàêîâà ïðîçâó÷àë íåîæèäàííî. È ñðàçó çàãðîõîòàëè âûñòðåëû. 92

Îãîíü ïàðòèçàí áûë ïëîòíûì, ãóáèòåëüíûì äëÿ âðàãîâ. Íåêîòîðûå èç íèõ áðîñèëèñü ê äîìàì. Ñíîâà óäàðèëà âðàæåñêàÿ àðòèëëåðèÿ. Â ðàçãàð áîÿ ïðèñêàêàë âåñòîâîé îò Ïåòðè÷åíêî ñ ïðèêàçîì íåìåäëåííî âåðíóòüñÿ íà áàçó. Â ðåçóëüòàòå âíåçàïíîé àòàêè ïàðòèçàíû íàíåñëè ñåðüåçíûå ïîòåðè áåëîãâàðäåéöàì, îòáèëè äâå ïîäâîäû ñ âèíòîâêàìè. Íî è îòðÿä ïîòåðÿë íåñêîëüêî ÷åëîâåê, â òîì ÷èñëå ìîëîäîãî êîìàíäèðà Íèêîëàÿ Ñàùåíêî. Ðóñàíîâ íåðâíè÷àë. Ïîäíèìàÿñü ïî øèðîêîé ëåñòíèöå â êàáèíåò íà÷àëüíèêà êîíòððàçâåäêè, îí ÷óâñòâîâàë, êàê ñ êàæäîé ñòóïåíüêîé òÿæåëåþò åãî íîãè, òî÷íî íàëèâàþòñÿ ñâèíöîì, è ìåëêî, òðóñîâàòî äðîæàò êîëåíêè. Ñîñòîÿíèå òðåâîãè åãî íå ïîêèäàëî ñ òîãî äíÿ, êîãäà îí áåçóñïåøíî æäàë ïàðòèçàí â çàñàäå ó äåðåâíè Àãàé. Ïî åãî ïðåäïîëîæåíèþ, îíè äîëæíû áûëè íàðâàòüñÿ íà óñòðîåííóþ èì çàñàäó, è ïóëåìåòû, óñòàíîâëåííûå íà ôëàíãàõ, óíè÷òîæèëè áû îòðÿä Ïåòðè÷åíêî. Íî ïðîèçîøëî âñå èíà÷å. Ïàðòèçàíû íàïàëè íà îòðÿä â Îðàçå, à ïîòîì êàê ñêâîçü çåìëþ ïðîâàëèëèñü. — Äî êàêèõ æå ïîð áóäåò ó âàñ ïîä íîñîì îðóäîâàòü ýòà áàíäà? — âçîðâàëñÿ Äåìèí, íå îòâåòèâ íà ïðèâåòñòâèå Ðóñàíîâà. — Âû, ìåñòíûé ïîìåùèê, íå çíàåòå îêðåñòíîñòåé, âàñ âîäèò çà íîñ íåâåæåñòâåííûé âî âñåõ îòíîøåíèÿõ ñáðîä. — Ó íàñ åñòü íàäåæíûå àãåíòû, — âûáðàâ ïàóçó, âñòàâèë Ðóñàíîâ. — Êòî îíè? — Ïðîõîð Áåëîóñîâ è Áåäðèê. Îáà èç Áîãàÿ è íå õóæå Ïåòðè÷åíêî çíàþò êàìåíîëîìíè. — Ïðèêàçûâàþ: â êðàò÷àéøèé ñðîê óñòàíîâèòü òî÷íîå ðàñïîëîæåíèå îòðÿäà Ïåòðè÷åíêî. Îòâåòñòâåííîñòü âîçëàãàþ íà âàñ, Ðóñàíîâ, êàê íà ñâîåãî çàìåñòèòåëÿ. — Ðàä ñòàðàòüñÿ! — Hà ýòîò ðàç, — ïðåäóïðåäèë Äåìèí,— áóäåòå îòâå÷àòü çà ïðîâàë ïåðåä âîåííî-ïîëåâûì ñóäîì. Òàêîãî îáîðîòà Àëåêñàíäð Ðóñàíîâ íå îæèäàë. 93

http://evpatoriya-history.info/

...Ïîäçåìíûé ãàðíèçîí ñïàë. È íè îäèí ÷åëîâåê íå çíàë, ÷òî Áåäðèê è Áåëîóñîâ ïîêàçàëè âðàãàì êîëîäåö — åäèíñòâåííûé èñòî÷íèê, îòêóäà ïàðòèçàíû áðàëè âîäó, ÷òî ê îêîëèöå Áîãàÿ èç Åâïàòîðèè ñêðûòíî ïîäîøåë îòðÿä áåëîãâàðäåéöåâ. Îíè ñîáëþäàëè îñîáóþ îñòîðîæíîñòü. Ñîëäàòàì çàïðåòèëè êóðèòü, ãðîìêî ðàçãîâàðèâàòü. Êîìàíäû îòäàâàëèñü øåïîòîì. Ïàðòèçàíû îêàçàëèñü â ëîâóøêå. Ñ òðåõ ñòîðîí èõ îáëîæèëè öåïè ñîëäàò. Óãðîæàþùå íàöåëèëèñü íà êàìåíîëîìíè ñòâîëû ëåãêèõ ïîëåâûõ îðóäèé, îòñòóïàòü áûëî íåêóäà, ðàçâå òîëüêî â îçåðî çà ñïèíîé. Áåëîãâàðäåéöû íå òåðÿëè âðåìåíè. Àðòèëëåðèÿ âûäâèãàëàñü íà óäîáíûå îãíåâûå ïîçèöèè. — Ìíîãîâàòî áåëÿêîâ, — âçäîõíóë Èâàí Ñàùåíêî. Ñ òîãî äíÿ, êàê áûë óáèò åãî áðàò, îí êàæäûé äåíü èñêàë âñòðå÷è ñ âðàãîì. Âäðóã èç öåïè áåëîãâàðäåéöåâ âûøëè âïåðåä òðîå: îôèöåð, ñîëäàò è óçíàííûé ïàðòèçàíàìè Ïðîõîð Áåëîóñîâ. Ïðåäàòåëü ïîêàçûâàë íà êàìåíîëîìíè ðóêîé, à îôèöåð äåëàë ïîìåòêè íà ëèñòå áóìàãè. — Øêóðà èóäû ïîêóïíàÿ, à äóøîíêà ïðîäàæíàÿ,— ïðèöåëèâàÿñü â Áåëîóñîâà, ïðîãîâîðèë Ïåòðè÷åíêî. Ðàçäàëñÿ âûñòðåë. Áåëîóñîâ óòêíóëñÿ ãîëîâîé â ñóõóþ òðàâó. Ñëåäîì óïàë îôèöåð. Ïàðòèçàíû îòêðûëè áåãëûé îãîíü ïî öåïè áåëîãâàðäåéöåâ. Âðàã îòñòóïèë. Ê ïîëóäíþ êàðàòåëè ïîäòàùèëè ïîáëèæå íåñêîëüêî îðóäèé, ïðÿìîé íàâîäêîé ñòàëè ðàññòðåëèâàòü óáåæèùå ïàðòèçàí. Ñíàðÿäû ïîïàäàëè â âåíòèëÿöèîííûå êîëîäöû, ðàçðóøàëè è çàâàëèâàëè èõ. Âçðûâíîé âîëíîé îòáðîñèëî Ïåòðè÷åíêî ê ïðîòèâîïîëîæíîé ñòåíêå. Îí ïîòåðÿë ñîçíàíèå. Î÷íóëñÿ îò ðåçêîé áîëè â ãðóäè. Æåíà ïåðåâÿçûâàëà åìó ðàíó, ïî åå ùåêàì êàòèëèñü ñëåçû. — Íå ïëà÷ü, Ìàðèéêà, — òèõî ïðîèçíåñ Èâàí, — ÿ æå òåáå ãîâîðèë — ìåíÿ óáèòü íåâîçìîæíî. 94

— Áîæåííèêîâ è Ñàùåíêî òîëüêî ÷òî ñêîí÷àëèñü, — ïðèíåñ ãîðüêóþ âåñòü Êàçàêîâ. — Òåðÿåì òàêèõ ëþäåé... Èâàí Íèêèôîðîâè÷ òÿæåëî âçäîõíóë, ïðèñòàëüíî ïîñìîòðåë íà ñòàðîãî òîâàðèùà, ñëóøàÿ ïå÷àëüíûé ðàññêàç, Ïåòðè÷åíêî ñêàçàë: — Ïîñòàâü ó ãëàâíîãî âõîäà íàøå çíàìÿ. Äà ïîâûøå. — Ýòî æå íàñ ñîâñåì äåìàñêèðóåò, — âîçðàçèë Êàçàêîâ. — Ãîâîðÿò, çíàìÿ — ÷òî ïëàìÿ: ñâåòèò è ãðååò. Ïóñòü îíî ñîãðåâàåò ñåðäöà áîéöîâ, — ñêàçàë Ïåòðè÷åíêî. Íî÷ü ïðîøëà áåñïîêîéíî. Âîêðóã ïîëûõàëè êîñòðû. Áîäðñòâîâàëè ÷àñîâûå. Âïðî÷åì, íå ñïàëè âñå ïàðòèçàíû — âîññòàíàâëèâàëè ðàçðóøåííûå âåíòèëÿöèîííûå êîëîäöû, ðàçáèðàëè îáðàçîâàâøèåñÿ çàâàëû â õîäàõ ñîîáùåíèÿ. Íàñòàëî óòðî âòîðîãî äíÿ îñàäû. Äåðåâíÿ êàçàëàñü âûìåðøåé. Ëèøü ãäå-òî íàïåðåêîð âñåìó ãîðëàíèëè ïåòóõè. Óâèäåâ êðàñíûé ôëàã íàä êàòàêîìáàìè, áåëîãâàðäåéöû óäàðèëè ïî íåìó èç ïóëåìåòîâ. Íî ôëàã âåñü äåíü ãîðäî ðåÿë íàä ïîçèöèÿìè ïàðòèçàí, ïðèáàâëÿÿ èì ñèë è ìóæåñòâà â ñðàæåíèè ñ ïðåâîñõîäÿùèìè ñèëàìè âðàãà. Íà òðåòèé äåíü, íå îæèäàÿ ñèëüíîãî ñîïðîòèâëåíèÿ, áåëîãâàðäåéöû ïîäîøëè ê ãëàâíîìó âõîäó. Ïàðòèçàíû íå äðîãíóëè, îòêðûëè îãîíü, à çàòåì áðîñèëèñü â àòàêó. Íî êàêîâî áûëî èõ èçóìëåíèå, êîãäà ðàññûïàëàñü ðåäêàÿ âðàæåñêàÿ öåïü è ïåðåä íèìè îêàçàëèñü æåíùèíû, äåòè è îäèí ñòàðèê. — Ïðåêðàòèòü îãîíü! Íàçàä! Âñåõ â øòîëüíè! — êîìàíäîâàë Ïåòðè÷åíêî. Ïàðòèçàíû è ñîãíàííûå íà âåðíóþ ñìåðòü æèòåëè îêðåñòíûõ äåðåâåíü óñïåëè óêðûòüñÿ â êàòàêîìáàõ. ×åòâåðòûé äåíü íà÷àëñÿ ñî ñòðàøíîãî ãðîõîòà. Îò ðàçðûâîâ ñíàðÿäîâ çåìëþ òðÿñëî, ñëîâíî â ëèõîðàäêå. Ýòî âåëè îãîíü áîðòîâûå îðóäèÿ àíãëèéñêèõ êîðàáëåé. Ïîëîæåíèå ïàðòèçàí ñòàíîâèëîñü îò÷àÿííûì: êîí÷èëèñü ïàòðîíû, óæå òðåòèé äåíü íå áûëî âîäû, ìåäèêàìåíòîâ, ðàíåíûå ìåòàëèñü 95

http://evpatoriya-history.info/

â ïðåäñìåðòíîé ëèõîðàäêå. ...Ñòàëî ÿñíî, ÷òî ïîìîùü ê ïàðòèçàíàì óæå íå ïðèäåò. Ðóñàíîâ îïàñëèâî ïðèáëèçèëñÿ ê âûõîäó: — Êòî äîáðîâîëüíî ñëîæèò îðóæèå, áóäåò ïîìèëîâàí. Âûõîäè! — Îäèí ÷åðò ïîãèáàòü! — ìàõíóë ðóêîé äåä Ôåäîð,— âûõîäè, áàáû! Ñòàðèê øàãíóë â ïðîëîì è íàïðàâèëñÿ ê Ðóñàíîâó. Òîò ïîêàçàë ðóêîé íà íåâûñîêóþ ñêàëó: — Ñòàíîâèñü òàì. À âû âñå ñòàíîâèòåñü ðÿäîì ñî ñòàðèêîì. Ïîäóë ñèëüíûé õîëîäíûé âåòåð ñ äîæäåì. Äåòè ïðèæàëèñü ê ìàòåðÿì, ñòàëè ïëàêàòü. — Ïîùàäèòå äåòåé! — ãðîìêî êðèêíóë äåä Ôåäîð. — Íà áðàòñêîé ìîãèëå â ïîñ. Êàìåíîëîìíÿ óñòàíîâëåí ïàìÿòíèê Îòïóñòèòå æåíùèí ïî äîìàì. îòðÿäó ïàðòèçàí “Êðàñíûå êàñêè”, Ðóñàíîâ ïîäíÿë ðåâîëüâåð ðàññòðåëÿííîìó 21 ÿíâàðÿ 1919 ãîäà. è âûñòðåëèë â ñòàðèêà. — Ïàäøàÿ ñâîëî÷ü! — ïðîõðèïåë äåä è óïàë çàìåðòâî. Äðóãîé îôèöåð, ñòîÿâøèé ðÿäîì ñ Ðóñàíîâûì, ìàõíóë ðóêîé. Ïî òîëïå, ïðèæàâøåéñÿ ê ñêàëå, ñòåãíóëè ñâèíöîì äâà ïóëåìåòà, çàãëóøàÿ äóøåðàçäèðàþùèå âîïëè, ðûäàíèÿ, ïðîêëÿòüÿ. Äîæäü óñèëèëñÿ. Áåëîãâàðäåéöû áðîñèëèñü ê êàòàêîìáàì, íî èõ âñòðåòèë ïëîòíûé ðóæåéíûé îãîíü. Áåëîãâàðäåéöû îòêàòèëèñü. — Ïàòðîíû êîí÷èëèñü â ïîñëåäíåì ïóëåìåòå, — äîëîæèë Êàçàêîâ. 96

Ïåòðè÷åíêî íå îòâåòèë, ñêëîíèëñÿ íàä òÿæåëî ðàíåíîé æåíîé. Èíîãäà ñèëû îñòàâëÿëè åå, ñâåäåííûå õîëîäîì ïàëüöû ðàçæèìàëèñü, è îíà âïàäàëà â çàáûòüå. Èâàí ëåãîíüêî âñòðÿõèâàë åå, ãëàäèë ïî ãîëîâå: — Äåðæèñü, Ìàðèÿ. Óòðî ñêîðî... Íå óñïåëî ñîëíöå îçàðèòü õîëì, çà êîòîðûì óêðûëèñü áåëîãâàðäåéöû, êàê óäàðèëà àíãëèéñêàÿ êîðàáåëüíàÿ àðòèëëåðèÿ. Ñíàðÿäû ñòàëè ðâàòüñÿ ïåðåä âõîäîì â êàòàêîìáû. — Âû áû ñ Ìàðèåé îòîøëè ïîãëóáæå â øòîëüíè, — ïîñîâåòîâàë Êàçàêîâ, — íåëüçÿ âàì ëåçòü â ñàìîå ïåêëî. Ïåòðè÷åíêî ñïîêîéíî âîçðàçèë: — Ó íàñ êðóãîì ïåêëî. Òûëà íåò, âåçäå ôðîíò. Ôëàã íà ìåñòå? — Ïîëûõàåò. Äàæå â Áîãàå âèäàòü. — Íå â Áîãàå, à âî âñåì ìèðå âèäÿò íàøå êðàñíîå çíàìÿ, — ïîïðàâèë Èâàí Íèêèôîðîâè÷. — Âèäèøü àíãëèéñêèé êîðàáëü, çíà÷èò, íàä ìèðîì ðååò íàøå çíàìÿ. Àðòèëëåðèÿ ñìîëêëà. È ñåðåíüêèé õîëì âðàç îùåòèíèëñÿ øòûêàìè áåëîãâàðäåéöåâ. — Çà ìíîé, âïåðåä! — ñêîìàíäîâàë Ïåòðè÷åíêî è ïåðâûì âûñêî÷èë èç óêðûòèÿ... Ð.S. ...Ïåðâûìè èç óêðûòèÿ âûøëè æåíùèíû, äåòè è ñòàðèêè (âñåãî 117 ÷åëîâåê), íî áûëè âñòðå÷åíû îãíåì èç ïóëåìåòîâ (òåïåðü èõ òåëà ïîêîÿòñÿ â áðàòñêîé ìîãèëå â ïîñåëêå Êàìåíîëîìíÿ).

27. Pacñòðåë íà ñòàíöèè Îéñóë Ïðèñëóøèâàÿñü ïî íî÷àì ê îòäàëåííîé êàíîíàäå íà ñåâåðå Êðûìà, ñèìôåðîïîëüñêèå òþðåìùèêè ñïåøèëè “ðàçãðóçèòü” òþðüìó è ïîñêîðåå óíåñòè íîãè èç ãîðîäà, ÷òîáû ñàìèì íå óãîäèòü çà ðåøåòêó. Êðàñíàÿ Àðìèÿ âïëîòíóþ ïîäîøëà ê Ïåðåêîïó. Ïîýòîìó Êàëàøíèêîâó â òþðüìå æäàëè ñ íåòåðïåíèåì. Äåìèí íàêàíóíå óãîâàðèâàë åå: 97

http://evpatoriya-history.info/

Ïàìÿòíèê óñòàíîâëåí íà ìîãèëå ÷ëåíîâ Åâïàòîðèéñêîãî Ñîâåòà è ðåâêîìà, ðàññòðåëÿííûõ 18 ìàðòà 1919 ãîäà íà ñòàíöèè Îéñóë (íûíå Àñòàíèíî). Â 1924 ãîäó îñòàíêè ðàññòðåëÿííûõ ïåðåçàõîðîíåíû â Åâïàòîðèè â ãîðîäñêîì ñêâåðå.

— Âû ïîìîãëè íåìöàì àðåñòîâàòü åâïàòîðèéñêèõ áîëüøåâèêîâ. Ïîìîãèòå íàì, Ðèòà Àëåêñàíäðîâíà, óñòàíîâèòü, êòî åñòü êòî. Ïîíèìàåòå, äîêóìåíòû èõ óòåðÿíû, òþðåìùèêè ìîãóò âûïóñòèòü. Òîãäà íàì ñ âàìè íåñäîáðîâàòü. Êàëàøíèêîâó è óãîâàðèâàòü íå íàäî áûëî. Çà ìåñòî íà èíîñòðàííîì êîðàáëå îíà íèêîãî íå ïîæàëåëà áû. Ïîçäíî âå÷åðîì òþðüìà âäðóã íàïîëíèëàñü øóìîì, òîïîòîì íîã, ãðîìêèì ãîâîðîì ïüÿíûõ ãîëîñîâ. Çàñêðåæåòàëè çàñîâû, ðàçäàëèñü ãðîçíûå âûêðèêè, ðóãàíü, áðàíü. Â êàìåðó ââàëèëèñü Ðóñàíîâ è íåñêîëüêî íàäçèðàòåëåé. Ñ íèìè áûëà Êàëàøíèêîâà. Îíà ïîäîøëà ê ìóæ÷èíå â ìîðñêîì áóøëàòå. 98

— ×åãî óñòàâèëàñü, ìàòðîñà íå âèäåëà? — ñïðîñèë ìîðÿê. — Òàê â öàðñêîì áóøëàòå è õîäèøü? — åõèäíî ñïðîñèëà Êàëàøíèêîâà. — Íå æàëóåò ñâîåãî ÷åêèñòà Ñîâåòñêàÿ âëàñòü. È ñáåæàòü íå óäàëîñü. — Çàòo òåáå ïðèäåòñÿ äðàïàòü â Òóðöèþ èëè åùå äàëüøå. — Ãðóáå ñ íåíàâèñòüþ ïîñìîòðåë â ãëàçà Êàëàøíèêîâîé. — Êðàñíàÿ Àðìèÿ ëóïèò â õâîñò è â ãðèâó âàøó áåëóþ ñâîðó. Íàøè ñêîðî áóäóò çäåñü. — Âîçìîæíî, — ñêðèâèëà òîíêèå ãóáû â óëûáêå Êàëàøíèêîâà. — Òîëüêî òû è âñÿ êîìïàíèÿ íå âñòðåòèòå ñâîèõ. Ýòî òî÷íî! — Êðûøêà âàì, ãîñïîäà áîëüøåâèêè, — ïîÿñíèë Ðóñàíîâ. — Êîíåö âàøåé âëàñòè. — Ïî÷åìó êîíåö? — ñïðîñèë Äåìûøåâ. — Ýòî òîëüêî íà÷àëî âàøåé ãèáåëè. Áîëüøå ÷àñà äëèëîñü îïîçíàíèå. Çàòåì Êàëàøíèêîâó óâåëè íà æåíñêóþ ïîëîâèíó òþðüìû. Â êàìåðå íèêòî íå ñïàë. Êàæäûé ãîòîâèëñÿ äîñòîéíî âñòðåòèòü íîâûé äåíü, ìîæåò áûòü, ïîñëåäíèé â æèçíè. È åäèíñòâåííîå, ÷òî ïîääåðæèâàëî åâïàòîðèéñêèõ áîëüøåâèêîâ, ïîìîãàëî èì íå ïàäàòü äóõîì, — íåïîêîëåáèìàÿ âåðà â ñêîðóþ è îêîí÷àòåëüíóþ ïîáåäó Ñîâåòñêîé âëàñòè. Äàæå â íåðâîçíîñòè òþðåìùèêîâ, â êðèâëÿíèÿõ Ðóñàíîâà è Êàëàøíèêîâîé îíè âèäåëè ïðèçíàê áëèçêîãî êðàõà êðîâàâîãî ðåæèìà, åãî ïðåäñìåðòíóþ àãîíèþ. Âäðóã ðàñïàõíóëàñü ñ ãðîõîòîì äâåðü, ïîñëûøàëàñü êîìàíäà “Âûõîäè ïî îäíîìó!” Íà òþðåìíûé äâîð âûøëè âñå åâïàòîðèéöû — Í.Äåìûøåâ, Ñ.Íåìè÷, Â.Ìàòâååâ, Ã.Áëàùóê, Â.Ãðóáå, È.Øåòèê, È.Ãèäàëåâè÷, Ô.Çóéêîâ, Ì.Êàðëîâ, Ê.Ôðàíò, È.Ôåñåíêî. — Âàñèëèé, ðîäíîé ìîé, òû æèâ! — ðàçäàëñÿ ãîëîñ Þëèè Íåìè÷. Ñëåäîì øëà åå ñåñòðà Àíòîíèíà. Êèíóëàñü Þëèÿ ê ìóæó, ïðèïàëà ê åãî ãðóäè. À îí, îãðîìíûé, øèðîêîïëå÷èé, ñìóùåííî ïðèäâèíóë ïëå÷î, ãëàäèë íåáðèòîé ùåêîé ïî åå ìîêðûì îò ñëåç ùåêàì è îò âîëíå99

http://evpatoriya-history.info/

íèÿ íå ìîã âûãîâîðèòü íè ñëîâà. Íàêîíåö ëàñêîâî åé øåïíóë: — ß çíàþ âñå. Ìíå ðàññêàçûâàëè... Òû ó ìåíÿ êðàñàâèöà è ñàìûé õðàáðûé ÷åëîâåê íà ñâåòå. — Íó, õâàòèò ìåðåõëþíäèè ðàçâîäèòü, — êîíâîéíûé òîëêíóë Ìàòâååâà ïðèêëàäîì âèíòîâêè. — Ïîøëè! Òÿæåëûå ìåòàëëè÷åñêèå âîðîòà çàñêðèïåëè íà ðæàâûõ ïåòëÿõ, ðàñïàõíóëèñü. Ïî îáåèì ñòîðîíàì ñòîÿëè ñîëäàòû ñ âèíòîâêàìè íàèçãîòîâêó. Âïåðåäè ïðîñìàòðèâàëàñü äîðîãà. Ãîðîä ñïàë. Ñ ïîëåé äîíîñèëñÿ çàïàõ ïîëûíè, ñâåæåðàñïàõàííîé çåìëè. — Âåñíà, — âçäîõíóë Ôðàíò. — Ìîë÷àòü! — ðÿâêíóë êîíâîéíûé, ïîäòîëêíóë åãî ïðèêëàäîì. — Íå îòñòàâàòü! Íà ñòàíöèè àðåñòîâàííûõ ïîãðóçèëè â òþðåìíûé âàãîí, ïðèöåïëåííûé ê ïîåçäó, êîòîðûé øåë íà Êåð÷ü. Â òî ìàðòîâñêîå óòðî 1919 ãîäà Âèêòîð Ãðóáå ïðîñíóëñÿ íè ñâåò íè çàðÿ. Â ìàëåíüêîì, çàðåøå÷åííîì ñòàëüíûìè ïðóòüÿìè îêîíöå çàãîëóáåëî óòðî. — Çâåçäà óïàëà, — íåîæèäàííî ïîäàë ãîëîñ Áëàùóê. — Çâåçäû ïàäàþò íà ðàññâåòå, — îòîçâàëñÿ Âèêòîð, îí ëåæàë ñ îòêðûòûìè ãëàçàìè, äóìàÿ î ÷åì-òî ñâîåì. — ×åìó óëûáàåøüñÿ? — ñïðîñèë Ìàòâååâ, ïðèïîäíÿâøèñü íà ëîêòå. — Ñîôüþ, æåíó ñâîþ, âèäåë âî ñíå, — Âèêòîð òîæå ïðèïîäíÿëñÿ. — Ïîíèìàåøü, âðîäå íàñ îòïóñòèëè. Ñîôüÿ ïðèøëà âñòðå÷àòü, è íå îäíà, à ñ ñûíîì. ß ïûòàþñü âçÿòü åãî íà ðóêè, à îí óáåãàåò, óâåðòûâàåòñÿ, ïîñòðåë. Òàê è íå äàëñÿ â ðóêè. Êñòàòè, êàêîå ñåãîäíÿ ÷èñëî? — Êàæåòñÿ, âîñåìíàäöàòîå ìàðòà, — îòîçâàëñÿ Ôðàíò. — Áåñïîêîéíûé íàðîä ýòè ìàëü÷èøêè. Çà Âîëîäüêó áîþñü, óáåæèò ñ êðàñíûìè íà ôðîíò. — Ñîðâàíöû, — âñòóïèë â ðàçãîâîð Áëàùóê. — Äåâî÷êè, òå áîëüøå ïðèâÿçûâàþòñÿ ê ìàòåðè. — Ãîðäåè÷, — îáðàòèëñÿ Âèêòîð ê Ìàòâååâó, — à òû êîãî áû õîòåë èìåòü? Äåâî÷êó èëè ìàëü÷èêà? 100

— È äåâî÷êó, è ìàëü÷èêà, — îòîçâàëàñü Þëèÿ.— Äîáðîå óòðî! Ãîëóáîå, ïî-âåñåííåìó ïðîõëàäíîå óòðî êàê-òî âðàç çàðîçîâåëî, çàèãðàëî ìÿãêèìè îãîíüêàìè. Âàãîí êà÷íóëî íà ñòðåëêàõ, êîëåñà ãðîìûõíóëè íà ñòûêàõ è îñòàíîâèëèñü. — Äåòè áóäóò ñ÷àñòëèâåå íàñ, — íàðóøèë òèøèíó âàãîíà Ìàòâååâ. Åãî ãîëîñ çàãëóøèë øêâàë ïóëåìåòíîé äðîáè, óäàðèâøèé ïî äîùàòûì ñòåíàì âàãîíà... Ñòðåëÿâøèå òàìáîâñêèå, êóðñêèå, ðÿçàíñêèå ìóæèêè ïîáîÿëèñü ñìîòðåòü æèâûì áðàòüÿì â ãëàçà. È òîëüêî ïîñëå òîãî, êàê çàòèõ ñòîí â âàãîíå, ïåðåñòàëà ñòåêàòü êðîâü íà øïàëû, áåëîãâàðäåéöû îòêðûëè äâåðè âàãîíà è òîãî, êòî åùå ïîäàâàë ïðèçíàêè æèçíè, ïðèñòðåëèâàëè èç ðåâîëüâåðîâ...

ÏÎÑËÅÑËÎÂÈÅ Âû, óâàæàåìûé ÷èòàòåëü, çàêðûëè ïîñëåäíþþ ñòðàíèöó êíèãè. Ïîãèáøèå ãåðîè Ãðàæäàíñêîé âîéíû ïîâåäàëè íàì ñâîè ÷óâñòâà è ìûñëè ïåðåä áåçâðåìåííîé ãèáåëüþ. Îíè äóìàëè íå î âîéíå, à äîáèâàëèñü òîðæåñòâà â äåëå îñâîáîæäåíèÿ ÷åëîâåêà îò ýêñïëóàòàöèè, íî èõ ìèðíûå äåìîíñòðàöèè íàïàðûâàëèñü íà øòûêè âëàñòåé. Êàê èçâåñòíî, âî âòîðîé ïîëîâèíå èþíÿ 1919 ãîäà ÷àñòè Êðàñíîé Àðìèè ïîä íàòèñêîì äåíèêèíñêèõ ÷àñòåé îñòàâèëè ãîðîä. Íî âñêîðå íà ñìåíó äåíèêèíñêèì ÷àñòÿì ïðèøëè âðàíãåëåâöû. Õðåí ðåäüêè íå ñëàùå. Â íà÷àëå îêòÿáðÿ 1920 ãîäà âîéñêà Þæíîãî ôðîíòà ïîä êîìàíäîâàíèåì Ì.Â.Ôðóíçå íà÷àëè ðåøàþùèé øòóðì Êðûìà — ïîñëåäíåãî îïëîòà âðàíãåëåâöåâ. 13 íîÿáðÿ 1920 ãîäà â ãîðîä âîøåë 7-é ïåõîòíûé ïîëê 46-é ñòðåëêîâîé ëàòûøñêèé äèâèçèè. Øòàá è ïîëèòîòäåë ýòîé äèâèçèè ðàñïîëîæèëñÿ íà âòîðîì ýòàæå äîìà (òåïåðü òàì ðàñïîëàãàåòñÿ óïðàâëåíèå äåòñêîãî êëèíè÷åñêîãî ñàíàòîðèÿ ÌÎ Óêðàèíû). Â 1924 ãîäó îñòàíêè ðàññòðåëÿííûõ íà ñò. Îéñóë (íûíå Àñòàíèíî) áûëè ïåðåçàõîðîíåíû â Åâïàòîðèè â ãîðîä101

http://evpatoriya-history.info/

ñêîì ñêâåðå. Âñåãî 17 ÷åëîâåê: Í.Ì. Äåìûøåâ, À.Ï. Íåìè÷, Â.Ï. Íåìè÷-Ãðåáåííèêîâà, Ñ.Ï.Íåìè÷, Þ.Ï.Íåìè÷-Ìàòâååâà, Â.Ã. Ìàòâååâ, Ã.Ñ.Áëàùóê, Í.À.Áóñüêî, È.Ñ.Øåòèê, Ì.Ñ.Ãèäàëåâè÷, Â.Â.Ãðóáå, Ô.Ì.Çóéêîâ, Ì.À.Êàðëîâ, Ã.Ï.Êîðíèëîâ, À.Ï. Ñîëîâüåâ, Ê.Ä.Ôðàíò, È.Ñ. Ôåñåíêî. Èìåíàìè ïîãèáøèõ ãåðîåâ Ãðàæäàíñêîé âîéíû íàçâàíû óëèöû ãîðîäà, ñêâåðû. Âîò óæå 90 ëåò îíè çîâóò ìîëîäîå ïîêîëåíèå åâïàòîðèéöåâ íà áèòâó çà ìèð íà çåìëå, çà ñ÷àñòüå íàðîäà. È ïîêîëåíèå çà ïîêîëåíèåì ñëåäóåò èõ äîðîãîé áîðüáû, ïðåâðàùàÿ ãîðîä â õîðîøóþ çäðàâíèöó äëÿ ëþäåé ëþáîé íàöèîíàëüíîñòè è ëþáîãî âåðîèñïîâåäàíèÿ. Ïðîùåíèå è áîëü ïî óòðà÷åííûì ñóäüáàì äîëæíû ñòàòü äëÿ ñîâðåìåííîé ìîëîäåæè áëèçêèìè ñåðäöó, — ýòî òî, ÷òî ñïàñåò íàñ îò íîâîé áðàòîóáèéñòâåííîé âîéíû.

ЧАСТЬ II

ËÈÕÈÅ

ÄÂÀÄÖÀÒÛÅ.

ÍÅÇÀÁÛÂÀÅÌÛÅ

ÒÐÈÄÖÀÒÛÅ

Ëèõèå äâàäöàòûå 20–30-å ãîäû XX âåêà... Â íèõ – è ïàôîñ, è äðàìàòèçì âðåìåíè. Â íèõ è ïîëå áèòâû, è áîëüøàÿ âåðà â íåïîêîëåáèìîñòü ñâåòëîãî áóäóùåãî. Çà êà æä ûì ï ðîæèò ûì ä íåì î òê ðû âà ë èñ ü íî âû å äàëè, âîçíèêàëè íîâûå ãîðèçîíòû è öåëè, à âìåñòå ñ íèìè è íîâûå ñëîæíîñòè. Ýïîõó òâîðèë íàðîä. Áëàãîäàðÿ åãî óñèëèÿì áóäóùåå ïåðåõîäèëî â íàñòîÿùåå è ðîæäàëîñü èç íåãî. Â òî æå âðåìÿ ïðîøëîå ïðîðûâàëîñü â áóäóùåå è âñòóïàëî ñ íèì â ñêðûòóþ, íî æåñòîêóþ áîðüáó. Êàê ýòî ïðîèñõîäèëî ïðàêòè÷åñêè â æèçíè, ðàññêàçûâàåòñÿ íèæå.

1. Ïîåçä óæå íàáðàë õîä, äàâíî ñêðûëñÿ èç âèäó ïåððîí, íà êîòîðîì åæèëèñü îò õîëîäà æåíà ñ äåòüìè Îëåíüêîé è Âèòåé, à îí âce ñòîÿë ó ïîëóçàìåðçøåãî îêíà âàãîíà è ñìîòðåë íà ïðîïëûâàþùèå ìèìî ïîëÿ, çàïîðîøåííûå ñíåãîì, íà ïî÷åðíåâøèå èçáû ñ ïîêîñèâøèìèñÿ îêíàìè è äâåðÿìè, íà îäèíîêèõ ëþäåé, ñïåøèâøèõ óêðûòüñÿ îò ìîðîçà. Ïî÷òè íà êàæäîé ñòàíöèè, êîãäà åùå íå óñïåâàë çàòèõíóòü ïåðåñòóê êîëåñ, ëþäè ãîðîõîì âûñûïàëèñü èç âàãîíîâ, à íàâñòðå÷ó èì êàòèëàñü âîëíà ëþäåé ñ ìåøêàìè, ñóíäóêàìè, ñ 102

103

http://evpatoriya-history.info/

êîòîìêàìè çà ïëå÷àìè. Ï÷åëèíûì ðîåì ãóäåëà ïðèñòàíöèîííàÿ ïëîùàäü. Ëþäåé ãíàë ãîëîä äâàäöàòîãî ãîäà. Òðàãåäèÿ âåêà. Òðàãåäèÿ íàðîäà, ðàçãðîìèâøåãî îðäû èíòåðâåíòîâ, êîë÷àêîâöåâ, äåíèêèíöåâ, âðàíãåëåâöåâ è ïðî÷èõ çàùèòíèêîâ ñòàðîãî ìèðà. Ïîâîëæüå, Íå÷åðíîçåìüå, þã Óêðàèíû, îêîëî ñîðîêà ìèëëèîíîâ ãîëîäàþùèõ! Âûææåííûå ñîëíöåì áóðûå ìåðòâûå ïîëÿ. Æåñòîêàÿ áåñêîðìèöà, ìàññîâûé çàáîé è ïàäåæ ñêîòà. Îïóñòåâøèå ñåëà è õóòîðà. Ëûñåíêî Àíäðåé Ìàðêîâè÷ Îæèâëåíèå áàíäèòèçìà è âðåäèòåëüñòâà, íàïàäåíèÿ íà ïðîäñêëàäû, îáîçû ñ õëåáîì, óáèéñòâà ïðîäðàáîòíèêîâ, ïðèçûâû ê êðåñòüÿíàì ïðÿòàòü õëåá, íå äàâàòü âëàñòÿì — âñå ýòî âèäåë Äìèòðèé Èëüè÷ Óëüÿíîâ, âîçâðàùàÿñü âìåñòå ñ êîííèöåé Ì.Â. Ôðóíçå â Êðûì, âèäåë è òåïåðü, êîãäà âîçâðàùàëñÿ ïîñëå Âîñüìîãî ñúåçäà Ñîâåòîâ ñ äåëåãàöèåé îò Êðûìñêîãî ðåâêîìà. ...Âàãîí íà ñòðåëêå êà÷íóëî, ïîêàçàëèñü ïðèñòàíöèîííûå ñòðîåíèÿ Òóëû. Äìèòðèé Èëüè÷ îïóñòèëñÿ íà ïîëêó, åãî âçãëÿä îñòàíîâèëñÿ íà Ëûñåíêî, ùåêè êîòîðîãî ââàëèëèñü, ïîä ãëàçàìè íàáðÿêëè ìåøêè. — Íå óçíàòü âàñ, Àíäðåé Ìàðêîâè÷, ñîâñåì îñóíóëèñü, — ïîêà÷àë ãîëîâîé Óëüÿíîâ. — Äà è âû çà ïðîøëûé ãîä íå ðàñöâåëè, Äìèòðèé Èëüè÷. Îíè ãëÿíóëè äðóã íà äðóãà, ïîíèìàþùå óëûáíóëèñü. 6 ìàÿ 1919 ãîäà ñôîðìèðîâàëîñü âðåìåííîå ðàáî÷å-êðåñòüÿíñêîå ïðàâèòåëüñòâî Êðûìà, â ñîñòàâå êîòîðîãî Äìèòðèé Èëüè÷ Óëüÿíîâ çàíÿë äîëæíîñòü íàðîäíîãî êîìèññàðà çäðà104

âîîõðàíåíèÿ è ñîöèàëüíîãî îáåñïå÷åíèÿ. Ëåòîì 1919 ãîäà Ä.È. Óëüÿíîâ ïðèåõàë â Ìîñêâó. Íåäîëãàÿ âñòðå÷à ñ Âëàäèìèðîì Èëüè÷åì, áðàòüÿ íå âèäåëèñü áîëåå äåñÿòè ëåò. È ñíîâà äîðîãà íà þã, â Ìåëèòîïîëü è Àëåêñàíäðîâñê (Çàïîðîæüå), ãäå íàõîäèëñÿ â òî âðåìÿ Êðûìñêèé ðåâêîì. Âìåñòå ñ ðåââîåíñîâåòîì 13-é àðìèè ðåâêîì óñòàíîâèë ñâÿçè ñ áîëüøåâèêàìè-ïîäïîëüùèêàìè, ïîñûëàë íîâûõ ðàáîòíèêîâ. Ä.È. Óëüÿíîâ ïîìîãàë íàëàæèâàòü íà Þæíîì ôðîíòå ñàíèòàðíóþ Ãðèãîðèé Ìèðîøíè÷åíêî ñëóæáó. — Íåëåãêî ïðèõîäèòñÿ, — ïðèçíàëñÿ Ëûñåíêî, ïîòèðàÿ ëàäîíüþ ëîá. — Ëþäè ìðóò îò ãîëîäà, ìàãàçèíû óæå äâà ìåñÿöà íå îòêðûâàþòñÿ. Ðûíîê è òîò ïóñò. Áàíäû ýñêàäðîíöåâ è áåëîãâàðäåéöåâ, êîòîðûå íå óñïåëè óäðàòü â Òóðöèþ, ðûñêàþò â óåçäå, ïóãàþò êðåñòüÿí, òå ñîâñåì ïðèòèõëè, íè õëåá, íè îâîùè íå âåçóò íà ðûíîê! Äåíüãè îáåñöåíèëèñü. Êðåñòüÿíèíó íóæíû íå äåíüãè, íà êîòîðûå íå÷åãî êóïèòü, à òîâàðû: ñîëü, ìûëî, êåðîñèí, ãâîçäè, ìàíóôàêòóðà, áîðîíû, ïëóãè... À ìû íè÷åãî ýòîãî íå èìååì. — Äà, íåëåãêî, — ñîãëàñèëñÿ Äìèòðèé Èëüè÷. — Òîëüêî, åñëè ïðèêèíóòü, òðè ãîäà íàçàä íàì ñ âàìè ðàçâå ëåã÷å áûëî? À ðàçãóë èíòåðâåíòîâ, âñåâîçìîæíûõ áàíä, áåëîãâàðäåéöåâ? — Êòî æe çàáóäåò òå äíè, — ñî âçäîõîì ïîäòâåðäèë Ëûñåíêî, — íå çðÿ æå ïîãèáëè íàøè òîâàðèùè. Äìèòðèé Èëüè÷ ïðèñåë ê ñòîëèêó, îòêðûë ñàêâîÿæ, äîñòàë íåñêîëüêî êóñî÷êîâ æàðåíîé ðûáû, äâå êóñî÷êà ÷åðíîãî õëåáà, íåñêîëüêî ñîëåíûõ îãóð÷èêîâ. 105

http://evpatoriya-history.info/

— Óæèí ó ìåíÿ áåäíîâàò, òàê ÷òî íå îáåññóäüòå, ïðèñàæèâàéòåñü. — Ïîæàëóé, äåéñòâèòåëüíî ïîðà ïîäêðåïèòüñÿ, — ñîãëàñèëñÿ Ëûñåíêî, èçâëåêàÿ èç âåùåâîãî ìåøêà íåáîëüøîé ñâåðòîê ñ ñàëîì è åùå ìåíüøèé êóñî÷åê ÷åðíîãî õëåáà, âûäàííîãî óòðîì êàê äåëåãàòó ñúåçäà. Èç ãàçåòíîãî êóëüêà íà ñòîëèê âûñûïàëèñü çåðíà îâñà. Äìèòðèé Èëüè÷ ñ èíòåðåñîì ïîñìîòðåë íà çåðíà, íåñêîëüêî âçÿë ïàëüöàìè... — Â÷åðà âìåñòî õëåáà âûäàëè, — ïîÿñíèë Ëûñåíêî. — Âåçó ïîêàçàòü êðåñòüÿíàì. Ïóñòü çíàþò, ÷åì ïèòàþòñÿ äàæå äåëåãàòû ñúåçäà. — Ñîáðàâ âñå çåðíûøêè îâñà, îí òùàòåëüíî çàâåðíóë èõ â ãàçåòó, ïîëîæèë â íàãðóäíûé êàðìàí ãèìíàñòåðêè. — È âñå æå ÿ âåðþ òîâàðèùó Ëåíèíó! Àíäðåé Ìàðêîâè÷ Ëûñåíêî, äåëåãàò îò Åâïàòîðèéñêîãî

À.Ì. Ëûñåíêî (2-é ðÿä 4-é ñëåâà) ñ ÷ëåíàìè ðåâêîìà. !920 ãîä

106

ðåâêîìà, îäíèì èç ïåðâûõ óñëûøàë çíàìåíèòóþ ëåíèíñêóþ ôîðìóëó: «Êîììóíèçì — åñòü Ñîâåòñêàÿ âëàñòü ïëþñ ýëåêòðèôèêàöèÿ âñåé ñòðàíû». Â çàëå Áîëüøîãî òåàòðà áûëî ñóìðà÷íî è õîëîäíî, êàê â ïîãðåáå, íî óäèâèòåëüíî òèõî. Çàòàèâ äûõàíèå, äåëåãàòû ñëóøàëè î ïåðñïåêòèâàõ ðåâîëþöèè, âñòóïèâøåé íà ïóòü ñîçèäàíèÿ, ïóòü òâîð÷åñòâà. È íå çíàë Àíäðåé Ìàðêîâè÷, êîãäà ïîäíèìàë ðóêó çà ëåíèíñêèé ïëàí ýëåêòðèôèêàöèè ñòðàíû, ÷òî âñåé ýíåðãèè, âûðàáàòûâàþùåéñÿ â Ìîñêâå, åäâà õâàòèëî íà îñâåùåíèå çäàíèÿ Áîëüøîãî òåàòðà, ãäå ðåøàëèñü âàæíåéøèå ãîñóäàðñòâåííûå äåëà. Àíäðåé Ìàðêîâè÷ çà÷àðîâàííî ãëÿäåë íà âñïûõèâàþùèå ëàìïî÷êè, ñëåäèë çà óêàçêîé Ã.Ì. Êðæèæàíîâñêîãî, âûñòóïàâøåãî ñ äîêëàäîì î ïëàíå ýëåêòðèôèêàöèè ñòðàíû, è íå ìîã ïðåäïîëîæèòü, ÷òî äëÿ òîãî, ÷òîáû íà êîðîòêîå âðåìÿ îñâåòèòü êàðòó ñòðàíû, âèñåâøóþ â ãëóáèíå ñöåíû, ïîíàäîáèëîñü âûâèíòèòü âñå ëàìïî÷êè â Êðåìëå, îñòàâèâ òîëüêî îäíó â øåñòíàäöàòü ñâå÷åé. Ëûñåíêî, êàê è äðóãèå äåëåãàòû, â òî óòðî íå ïîëó÷èë õëåáà. Âìåñòî õëåáà âûäàëè ïî ãîðñòè îâñà. Äìèòðèé Èëüè÷ îòïèë ãëîòîê ÷àÿ, ïîñòàâèë êðóæêó. — Ãîñóäàðñòâåííîìó ïëàíó ýëåêòðèôèêàöèè Ðîññèè Âëàäèìèð Èëüè÷ ïðèäàåò îñîáîå çíà÷åíèå, — ñêàçàë Äìèòðèé Èëüè÷. — Îí íàçûâàåò åãî âòîðîé ïðîãðàììîé ïàðòèè. — Òðóäíî áóäåò, — âçäîõíóë Ëûñåíêî. — Âñå ïîðóøåíî, ðàçáèòî. Êàêèå ñàäû áûëè — ïîâûðóáèëè, çåìëåäåëèå âîîáùå çàïóùåíî. Ãîðîä êèøèò áûâøèìè îôèöåðàìè, ÷èíîâíèêàìè, òîðãîâöàìè. Ëþäåé ìíîãî, à ðàáîòàòü íåêîìó, êîðìèòü íå÷åì. — Íè÷åãî, — áîäðî ñêàçàë Óëüÿíîâ. — Ïîäíèìåìñÿ, ïåðåæèâåì ðàçðóõó, ãîëîä, çàæèâåì. Íàøà ñ òîáîé ïåðâåéøàÿ çàäà÷à — ïåðåñòðîèòü Êðûì èç óâåñåëèòåëüíîãî çàâåäåíèÿ äëÿ áóðæóàçèè â çäðàâíèöó äëÿ òðóäÿùèõñÿ. — Ñàíàòîðèè îòêðûâàòü?! Íî ãäå âîçüìåì ïîìåùåíèÿ, âðà÷åé, äðóãèõ ñïåöèàëèñòîâ, ÷åì ïëàòèòü áóäåì? 107

http://evpatoriya-history.info/

— Ðåâîëþöèÿ, äîðîãîé Àíäðåé Ìàðêîâè÷, åñòü ðåâîëþöèÿ: ïðèíöèï ñîöèàëüíîé ñïðàâåäëèâîñòè ïðèõîäèòñÿ óòâåðæäàòü â ýêñïðîïðèàöèè. Åùå Ýíãåëüñ ñ÷èòàë, ÷òî æèëèùíîé íóæäå ìîæíî ïîìî÷ü íåìåäëåííî ïîñðåäñòâîì ýêñïðîïðèàöèè ÷àñòè ðîñêîøíûõ êâàðòèð è îñîáíÿêîâ, ïðèíàäëåæàùèõ èìóùèì êëàññàì, è âñåëåíèåì â íèõ òðóäÿùèõñÿ. Âîò ìû è ïîøëè ïóòåì, óêàçàííûì èì. Ñ àâãóñòà 1918 ãîäà äåéñòâóåò çàêîí îá îòìåíå ÷àñòíîé ñîáñòâåííîñòè íà ìíîãîêâàðòèðíûå äîìà... — Ìû î òàêîì çàêîíå â Åâïàòîðèè íå ñëûøàëè, — ïðèçíàëñÿ Ëûñåíêî. — Ýòî è íåóäèâèòåëüíî. Ïðîøëî âñåãî íåñêîëüêî íåäåëü, êàê ãîðîä î÷èñòèëñÿ îò âðàíãåëåâöåâ. ×åðåç äâà-òðè äíÿ ÿ áóäó ó âàñ, îáñóäèì çàäà÷è íå ìåñòå. À ïîêà ñîâåòóþ ïðîäóìàòü, êàê èñïîëüçîâàòü ïîìåñòüÿ Äóâàíà, Øèøìàíà, Ðóñàíîâûõ, Íîâèöêèõ è äðóãèõ, à òàêæå ãîñòèíèöû «Áîðèâàæ», «Äþëüáåð», «Ìîäåðí». Ïðèñìîòðèòåñü ïî-õîçÿéñêè ê äà÷àì áûâøèõ áîãàòååâ «Ðèâüåðà», «Êàðìåí», «Ñèëüâà», «Äæàëèòòà» è ïðî÷èì. Â ðàçãîâîðàõ âå÷åð ïðîëåòåë íåçàìåòíî. Äìèòðèé Èëüè÷ ïåðâûì íàðóøèë òèøèíó. — Ñëûøàë ÿ, åâïàòîðèéñêèõ áîëüøåâèêîâ ðàññòðåëÿëè áåëîãâàðäåéöû! — 18 ìàðòà 1919 ãîäà âàãîí, â êîòîðîì íàõîäèëîñü âîñåìíàäöàòü åâïàòîðèéñêèõ áîëüøåâèêîâ, îòöåïèëè íà ïîëóñòàíêå Îéñóë, — ðàññêàçûâàë Ëûñåíêî. — Ýòî íåïîäàëåêó îò ñòàíöèè Ñåìü Êîëîäåçåé. Èç ïóëåìåòîâ, íå îòêðûâàÿ äâåðåé, ðàññòðåëÿëè ëþäåé. Âàãîíû ñòàëè êàê ðåøåòî. Ïàòðîíîâ íå æàëåëè. Ïîòîì, êîãäà óòèõëè ñòîíû, êàðàòåëè îòêðûëè äâåðè è èç ðåâîëüâåðîâ äîáèâàëè ðàíåíûõ... Óëüÿíîâ ñëóøàë, íàõìóðèâøèñü. Ïîòîì ñêàçàë: — Òî, ÷òî áûëî, íå ïîâòîðèòñÿ. Íî æåðòâ íà ýòîì ñâÿùåííîì ïóòè íàì íå èçáåæàòü. Áûëî îêîëî ïîëóäíÿ. Íå ïî-çèìíåìó òåïëî ïðèãðåâàëî ñîëíöå. Êàçàñ ñíÿë øàïêó, øåë ìåäëåííî, òî è äåëî îñòàíàâëèâàëñÿ. Òåïëûé âåòåðîê îáäóâàë ëèöî, ðàñïàõèâàë ïîëû ïëàùà. 108

— Çðÿ, ïîæàëóé, èäåì, — ïîäåëèëñÿ îí ñîìíåíèÿìè. — Äî íàñ ëè ñåãîäíÿ Äìèòðèþ Èëüè÷ó... Ãëàâíûé óïîëíîìî÷åííûé Íàðêîìçäðàâà — ýòî âàì íå øóòêà. — Íå ñìîæåò ïðèíÿòü — íå áåäà, — ñïîêîéíî çàìåòèë Ñàìóèë Èîñèôîâè÷ ×åðêåñ. — Ïîñëå êîíôåðåíöèè ïîáåñåäóåì. Âåñòü î ïðèåçäå â ãîðîä ÷ëåíà îáêîìà ÐÊÏ(á), ðóêîâîäèòåëÿ êóðîðòíîãî óïðàâëåíèÿ Êðûìà Ä.È. Óëüÿíîâà ðàçíåñëàñü ñ áûñòðîòîé ìîëíèè, è âñêîðå âîçëå êèíîòåàòðà «Ëîòîñ» (íûíå «ßêîðü»), ãäå äîëæíà áûëà ïðîõîäèòü ïåðâàÿ ãîðîäñêàÿ ïàðòèéíàÿ êîíôåðåíöèÿ, òîëïèëèñü èíâàëèäû, áåæåíöû, îñòàâøèåñÿ íå ó äåë ÷èíîâíèêè — âñå òðåáîâàëè ïèùè, æèëüÿ, ðàáîòû. Â äâåðÿõ âñòðåòèëñÿ ïðåäñåäàòåëü ðåâêîìà À.Ì. Ëûñåíêî. — Íà êîíôåðåíöèþ åùå ðàíî, — çàìåòèë Àíäðåé Ìàðêîâè÷, — ïîäõîäèòå ÷åðåç ïàðó ÷àñîâ. — Ìû ê Äìèòðèþ Èëüè÷ó, — ñêàçàë Êàçàñ, íàõëîáó÷èâàÿ øëÿïó ïîãëóáæå. — Îí î÷åíü çàíÿò, ãîòîâèòñÿ ê äîêëàäó. Ïîñëå êîíôåðåíöèè ïðèìåò âñåõ, îñîáåííî âðà÷åé. — Ëûñåíêî ñíîâà âåðíóëñÿ â çäàíèå, ïðèêðûâ çà ñîáîé äâåðü. — Ñîâñåì èñõóäàë Àíäðåé Ìàðêîâè÷, — çàìåòèë Á.È. Êàçàñ. — Ãîâîðèë åìó: îòäûõ íóæåí, íà íåäåëüêó áû â ãîðû. — Ðàáîòû íåâïðîâîðîò, — îòîçâàëñÿ ×åðêåñ, — êàêîé îòäûõ. Òû-òî ìíîãî îòäûõàåøü? ß èäó ñ òîáîé ê Óëüÿíîâó, ÷òîáû ïîïðîñèòü åãî îòñòðàíèòü òåáÿ îò ðàáîòû õîòÿ áû íåäåëüêè íà äâå. Âåäü òåáÿ âåòðîì êà÷àåò, à âïåðåäè ðàáîòû — îãî-ãî! Êòî åå áóäåò äåëàòü? ...Áîðèñ Èëüè÷ Êàçàñ, ñûí êàðàèìñêîãî ïîýòà, ñ äåòñòâà îòëè÷àëñÿ îãðîìíûì òðóäîëþáèåì è óâàæåíèåì ê ëþäÿì. Ïîñëå óñïåøíîãî îêîí÷àíèÿ â 1886 ãîäó ìåäèöèíñêîãî ôàêóëüòåòà Õàðüêîâñêîãî óíèâåðñèòåòà, ðàáîòàÿ âðà÷îì-òåðàïåâòîì ñíà÷àëà â Ñèìôåðîïîëå, à çàòåì â Åâïàòîðèè, îí íå ïåðåñòàâàë ó÷èòüñÿ. Òðóäèëñÿ ñóòêàìè, ñïàë óðûâêàìè, ìåæäó âûçîâàìè ê áîëüíîìó. Áëèæàéøèå åãî äðóçüÿ Ì.Ì. Åôåò 109

http://evpatoriya-history.info/

è Ñ.È. ×åðêåñ ïîñòîÿííî óáåæäàëè åãî îòêàçàòüñÿ îò çàáîò è çàíÿòèé õîòÿ áû â íî÷íîå âðåìÿ. Íî Áîðèñ Èëüè÷ íå ìîã ðàññòàòüñÿ ñî ñâîåé äàâíåé è ãëóáîêî óêîðåíèâøåéñÿ ïðèâû÷êîé. Èíîãäà â îïðàâäàíèå îí ãîâîðèë: — Ðå÷ü èäåò ïðîñòî î ïðîäîëæèòåëüíîñòè ðàáî÷åãî äíÿ, äîõîäÿùåé äî äâàäöàòè ÷àñîâ â ñóòêè. Ïî-äðóãîìó è íå ìîæåò áûòü, ïîêà ó íàñ íå õâàòàåò áîëüíèö, àïòåê, ìåäèêàìåíòîâ, à ëþäè ãîëîäàþò. ß íå ìîãó ñïàòü, êîãäà çíàþ, ÷òî ÷åëîâåê ñòðàäàåò îò íåäóãà. 2. Â äâåðÿõ ñíîâà ïîÿâèëñÿ Ëûñåíêî. — Ïðîøó, ïðîõîäèòå, òîâàðèùè, — óñòàëî ïðîãîâîðèë îí. Îãðîìåí áûë êðóã îäîëåâàþùèõ åãî çàáîò. Ñúåëè ðåêâèçèðîâàííûé ó áîãà÷åé õëåá, íàäî áûëî ñåÿòü è ñîáèðàòü ñâîé, îðãàíèçîâàòü òîâàðèùåñòâî ïî ñîâìåñòíîé îáðàáîòêå çåìëè. Ïðåäñòîÿëî ñðî÷íî îñâàèâàòü ïðîèçâîäñòâî òîâàðîâ ïåðâîé íåîáõîäèìîñòè, íàëàäèòü ðåìîíò ñåëüõîçòåõíèêè, îòêðûòü øêîëû, áîëüíèöó, âîññòàíàâëèâàòü ñàíàòîðèè. Ñëîâîì, ñòðîèòü íîâîå îáùåñòâî. È âñå ýòî ëåãëî íà ïëå÷è Åâïàòîðèéñêîãî ðåâêîìà, ïðåäñåäàòåëåì êîòîðîãî áûë Àíäðåé Ìàðêîâè÷ Ëûñåíêî. 21 äåêàáðÿ 1920 ãîäà Ñîâåòñêîå ïðàâèòåëüñòâî ïðèíÿëî Äåêðåò «Îá èñïîëüçîâàíèè Êðûìà äëÿ ëå÷åíèÿ òðóäÿùèõñÿ». Ä.È. Óëüÿíîâ íàçíà÷àëñÿ ãëàâóïîëíîìî÷åííûì Íàðêîìçäðàâà ÐÑÔÑÐ ïî êóðîðòàì Êðûìà. Íà÷àëî îðãàíèçàöèè ñàíàòîðíî-êóðîðòíîãî äåëà â íàøåé ñòðàíå, êàê è ðÿä äðóãèõ êðóïíûõ ìåðîïðèÿòèé â îáëàñòè çäðàâîîõðàíåíèÿ, íåðàçðûâíî ñâÿçàíû ñ èìåíåì Äìèòðèÿ Èëüè÷à. Îí ïðîâåë áîëüøóþ ðàáîòó ïî ñïàñåíèþ áåñïðèçîðíûõ äåòåé íà þãå ñòðàíû, îðãàíèçàöèè ñàíèòàðíîé ïðîòèâîýïèäåìè÷åñêîé ñëóæáû. Ïðèíöèïèàëüíûé êîììóíèñò, îí âñåãäà òâåðäî îòñòàèâàë ãåíåðàëüíóþ ëèíèþ ïàðòèè íà ïîñòðîåíèå ñîöèàëèçìà. Â íàçíà÷åííîå âðåìÿ äåëåãàòû ñîáðàëèñü â çàëå êèíîòå110

àòðà. Óñòàíîâèëàñü òîðæåñòâåííàÿ òèøèíà. Ä.È. Óëüÿíîâ âñòàë èç-çà ñòîëà è ñäåëàë êîðîòêèé äîêëàä «Òåêóùèé ìîìåíò è íàøè çàäà÷è». Äìèòðèé Èëüè÷ ïîä÷åðêíóë ñðî÷íóþ íåîáõîäèìîñòü íàöèîíàëèçàöèè âñåõ äà÷ è ïðåâðàùåíèÿ èõ â ñàíàòîðèè äëÿ òðóäÿùèõñÿ, â äåòñêèå äîìà. Óæå â áëèæàéøóþ âåñíó ñëåäîâàëî ïðèíÿòü íà ëå÷åíèå íåñêîëüêî äåñÿòêîâ òûñÿ÷ ðàáî÷èõ, êðåñòüÿí, êðàñíîàðìåéöåâ. Çàäà÷à áûëà èñêëþ÷èòåëüíî ñëîæíîé. Òðóäíîñòè óñóãóáëÿëèñü è òåì, ÷òî ê êîíöó 1920 ãîäà â ãîðîäå è îêðåñòíûõ ñåëàõ îñåëî áîëüøîå êîëè÷åñòâî ìåëêèõ ïðîìûøëåííèêîâ è ïîìåùèêîâ, áåëûõ îôèöåðîâ, ÷èíîâíèêîâ, ñîòðóäíèêîâ ïîëèöèè è æàíäàðìåðèè, ðûñêàëè â óåçäå ðàçáèòûå áàíäû ýñêàäðîíöåâ, ìàõíîâöåâ. Èìåííî ìàõíîâöàìè áûë óáèò êîìàíäèð âòîðîé àðìåéñêîé áðèãàäû Ëàáðåíöèñ. Ïîçäíèì íîÿáðüñêèì âå÷åðîì Ôðèöèñ Ëàáðåíöèñ âûåõàë èç Ñàê â ñåëî, ãäå ðàñïîëîæèëñÿ 5-é ïîëê êðàñíûõ ëàòûøñêèõ ñòðåëêîâ. Êîìáðèã Ëàáðåíöèñ è êðàñíîàðìååö Áèðèíÿ óæå ïðîñêàêàëè áîëüøå ïîëîâèíû ïóòè, êàê ñòåïíóþ òèøèíó ðàçðåçàëè ïðåäàòåëüñêèå âûñòðåëû. Êîìáðèã è áîåö áûëè òÿæåëî ðàíåíû. Áàíäèòû îáûñêàëè èõ, íî öåííîñòåé íå íàøëè. — Ìîæåòå ñ÷èòàòü ñåáÿ ïîêîéíèêàìè, — ïðîõðèïåë áàíäèò. Êðàñíîàðìååö óæå íå ñëûøàë ýòèõ óãðîç, îí ñêîí÷àëñÿ. Ôðèöèñ Ëàáðåíöèñ ñ íåíàâèñòüþ ïîñìîòðåë íà áûâøèõ ñîþçíèêîâ («ïîâñòàí÷åñêàÿ àðìèÿ» ìàõíîâöåâ íà ïåðâîì ýòàïå îñâîáîæäåíèÿ Êðûìà îò âðàíãåëåâöåâ ïîä÷èíÿëàñü êîìàíäîâàíèþ 13-é àðìèè, êîòîðîé êîìàíäîâàë Ì.Â. Ôðóíçå). — Äàé çàêóðèòü, — ïîïðîñèë îí. — Âåäü ïîëàãàåòñÿ âûïîëíèòü ïîñëåäíåå æåëàíèå ïðèãîâîðåííîãî ê ñìåðòè. Ìàõíîâåö ìîë÷à âûíóë ïàïèðîñó, âñòàâèë åå â ðîò êîìáðèãó, çàæåã ñïè÷êó. Ëàáðåíöèñ äîõíóë, ñïè÷êà ïîãàñëà, îí ðâàíóëñÿ â òåìíîòó, ãäå ôûðêàëè ëîøàäè. — À, ñâîëî÷ü, áåæàòü?! — çàîðàë ìàõíîâåö è, âûõâàòèâ ðåâîëüâåð, ñòàë ñòðåëÿòü â ïåòëÿþùóþ ôèãóðó. Äðóãèå òîæå îòêðûëè ñòðåëüáó. Ïóëÿ íàñòèãëà îòâàæíîãî êîìáðèãà... 111

http://evpatoriya-history.info/

Êîãäà çàë ïî÷òè îïóñòåë, Äìèòðèé Èëüè÷ çàìåòèë Êàçàñà. Îí áûñòðî øàãíóë íàâñòðå÷ó, ïðîòÿãèâàÿ ðóêó äëÿ ïðèâåòñòâèÿ. — Áîðèñ Èëüè÷, ðàä âàñ âèäåòü! Âèæó, ÷òî-òî õî÷åøü ñïðîñèòü? — Îòïóñê íà ïàðó íåäåëü åìó íóæåí, — îòâåòèë çà Êàçàñà ×åðêåñ. — Ãäå-òî ÿ âàñ âèäåë? — îáðàòèëñÿ Óëüÿíîâ ê ×åðêåñó. — Òàê òî÷íî, âèäåëè... Ïîëòîðà ãîäà íàçàä íà êâàðòèðå Êàçàñà. Âå÷åð, äâà ïàðòèçàíà îò Ïåòðè÷åíêî... — Âû ïîñîâåòîâàëè èì ñïðÿòàòü ðåâîëüâåðû?! — îáðàäîâàëñÿ Äìèòðèé Èëüè÷... — Âîò ôàìèëèþ íå ïðèïîìíþ... — ×åðêåñ, Ñàìóèë Èîñèôîâè÷. — Íàø ïåðâûé äèðåêòîð ãðÿçåëå÷åáíèöû, — âñòàâèë Ëûñåíêî. — Íà äíÿõ óòâåðäèëè åãî â ýòîé äîëæíîñòè, òîëüêî ãðÿçåëå÷åáíèöó ïðèøëîñü çàêðûòü. — ×òî òàê? — íàñòîðîæèëñÿ Óëüÿíîâ. — Äîëãîå âðåìÿ îíà ôàêòè÷åñêè áûëà áåñõîçíàÿ, ðàçðóøåíà. Â çèìíåå âðåìÿ âîîáùå íåëüçÿ ïðèíèìàòü òàì áîëüíûõ. — Ìåðû, ïðèíèìàåìûå ñîâåòñêèì ïðàâèòåëüñòâîì äëÿ ïîäúåìà êóðîðòíîãî ëå÷åíèÿ, è âàø äîêëàä íàì ïîíðàâèëèñü, — âñòóïèë â áåñåäó Êàçàñ — Ìû ïðèøëè ïðîñèòü âàøåé ïîìîùè. Åñòü ìûñëü ñîçäàòü â ãîðîäå íàó÷íî-ìåòîäè÷åñêèé öåíòð, êîòîðûé áû èçó÷àë ïðèðîäíûå ôàêòîðû è èõ âîçäåéñòâèå íà îðãàíèçì ÷åëîâåêà. Ñàìóèë Èîñèôîâè÷ â ýòîì îòíîøåíèè óæå êîå-÷òî ïðåäïðèíèìàåò: ïðîèçâåë ïîäñ÷åòû ãðÿçåâûõ çàïàñîâ â îçåðå, ðàçðàáîòàë ìåòîäèêó îòïóñêà ðàïíûõ è ãðÿçåâûõ âàíí. — Î÷åíü âåðíî, Áîðèñ Èëüè÷, ìûñëèøü, — îäîáðèë Ä.È. Óëüÿíîâ. — Ñîçäàäèì è íàó÷íûé öåíòð, à ïîêà ýêñòðåííûõ äåë íåâïðîâîðîò. ß îñòàíóñü â ãîðîäå åùå íà îäèí äåíü. Íàçàâòðà íà ÷àñòíîé äà÷å âðà÷åé Ïîãîðæåëüñêîãî è Êåãåëåðà (íûíå íà ýòîì ìåñòå Ðåñïóáëèêàíñêèé äåòñêèé äîì) ñîñòîÿëîñü ñîâåùàíèå ïðåäñòàâèòåëåé ðåâêîìà, ìåäèöèíñêîé 112

îáùåñòâåííîñòè è âîèíñêèõ ÷àñòåé, íà êîòîðîì Äìèòðèé Èëüè÷ îãëàñèë ïðèêàç î ñîçäàíèè çîíû Åâïàòîðèéñêî-Ñàêñêîãî êóðîðòà è åãî óïðàâëåíèÿ. Â íåì ãîâîðèëîñü: «Íà îñíîâàíèè ïîñòàíîâëåíèÿ Íàðêîìçäðàâà ÐÑÔÑÐ âñå Åâïàòîðèéñêî-Ñàêñêîå ïîáåðåæüå ×åðíîãî ìîðÿ, íà÷èíàÿ îò áûâøåãî ñàíàòîðèÿ Ãåëåëîâè÷à äî âîñòî÷íîãî áåðåãà Ñàêñêîé ãðÿçåëå÷åáíèöû ñ ïðèëåãàþùèì ê íåìó äà÷íûì ðàéîíîì, îáúÿâëÿåòñÿ êóðîðòîì îáùåãîñóäàðñòâåííîãî çíà÷åíèÿ è âî âñåì, ÷òî êàñàåòñÿ ñàíàòîðèåâ, ëå÷åáíèö, çäðàâíèö è äîìîâ îòäûõà äëÿ ðàáî÷èõ, óïðàâëÿåòñÿ è ôèíàíñèðóåòñÿ Íàðêîìçäðàâîì ÐÑÔÑÐ è ïîëíîìî÷íûìè îðãàíàìè åãî. Îñíîâàíèå: Äåêðåò Ñîâíàðêîìà ÐÑÔÑÐ îò 24 äåêàáðÿ 1920 ã. ...Äëÿ óïðàâëåíèÿ íàçíà÷àþòñÿ çàâåäóþùèé ðàéîíîì äîêòîð Í.Â. Ãðæèáîâñêèé è ïîëèòêîìèññàð Ñ.Ã. Êóçíåöîâ, íà êîòîðûõ âîçëàãàåòñÿ ïîñòåïåííîå, ïî ìåðå äåéñòâèòåëüíîé íàäîáíîñòè, ðàçâåðòûâàíèå îòäåëîâ óïðàâëåíèÿ. Ïðèêàç ïîäïèñàë: Ä.È. Óëüÿíîâ, ãëàâíûé óïîëíîìî÷åííûé Íàðêîìçäðàâà ÐÑÔÑÐ ïî êóðîðòàì Êðûìà». — Õîòåëîñü ïîáûòü ó âàñ åùå, îñìîòðåòü ïðåæíèå ñàíàòîðèè, ãîðîä, íî âðåìåíè â îáðåç, — Äìèòðèé Èëüè÷ ïîæèìàë ðóêè êàæäîìó, ïî-áðàòñêè ðàñïðîùàëñÿ ñ Êàçàñîì. — ß äîëæåí çàâòðà ïîáûâàòü â ßëòå, çàòåì â Ôåîäîñèè. Òàì ó ìåíÿ íåîòëîæíûå âñòðå÷è ñ âðà÷àìè. Ïðîâîæàþùèå âûøëè íà óëèöó. Äìèòðèÿ Èëüè÷à óæå æäàëà ìàøèíà. — ×åðåç ãîä ìíå ñòóêíåò øåñòüäåñÿò, îáÿçàòåëüíî ïðèåçæàéòå íà þáèëåé, — êðåïêî ïîæèìàÿ ðóêó Óëüÿíîâó, ñêàçàë Êàçàñ. — Áóäó óõîäèòü íà ïåíñèþ. — Íå òîðîïèñü, Áîðèñ Èëüè÷. Ñêó÷íî áóäåò áåç ðàáîòû. Êàçàñ âåñåëî îòïàðèðîâàë: — Íàéäó, êóäà äåâàòü âðåìÿ. Âðà÷è íå ñêó÷àþò. Èì âñåãäà ðàáîòà íàéäåòñÿ. — Äî âñòðå÷è! — Äìèòðèé Èëüè÷ ðåøèòåëüíî ïîæàë ëàäîíü Êàçàñà è óæå èç àâòîìîáèëÿ ïîìàõàë ðóêîé. Íå çíàëè îíè òîãäà, ÷òî âèäÿòñÿ â ïîñëåäíèé ðàç, ÷òî ÷å113

http://evpatoriya-history.info/

ðåç ãîä ñ íåáîëüøèì ëþáèìöà åâïàòîðèéöåâ äîêòîðà Êàçàñà ïðåæäåâðåìåííî óíåñåò ñìåðòü. — Ïîñòîé, ïîñòîé, — ïðåðâàë Ëÿáóõà ïðèåçæèé ñòàðèê. — Òû óâåðåí, ÷òî îíà ñîãëàñèòñÿ ñ íàøèì ïëàíîì è ñòàíåò ñîòðóäíè÷àòü? — Îíà áóäåò äåëàòü òî, ÷òî ìû åé ïðèêàæåì, — ñàìîäîâîëüíî îòâåòèë Ëÿáóõ, — òîëüêî íàäî ïðèïóãíóòü åå êàê ñëåäóåò, ÷òîáû îíà ïî÷óâñòâîâàëà íàøó ñèëó. — Òû óâåðåí â óñïåõå? — ß çíàþ õàðàêòåð æåíùèí. Ê òîìó æå, ìû åå òàê îáðàáîòàåì, ÷òî îíà áóäåò èãðàòü ñâîþ ðîëü, êàê àêòåð áåç ñóôëåðà. È åùå ìíå èçâåñòíî, ÷òî ó íåå ïîääåëüíûé ïàñïîðò. Íå Æóêîâñêàÿ îíà, à Áîññ, Åëåíà Êàðëîâíà, — äî÷ü èçâåñòíîãî â Êðûìó íåìåöêîãî êîëîíèñòà-ïðîìûøëåííèêà. — Òîãäà âåçèòå è åå, — ïðèêàçàë ñòàðèê. Ïîãîäà èñïîðòèëàñü. Ãîðîä è ìîðå îêóòàë ñåðûé òóìàí. Òÿæåëûå òó÷è íàâèñëè íàä çåìëåé. Ñòàëî ìîðîñèòü. Åëåíà çàìåòèëà ýòî, òîëüêî êîãäà âûøëà èç äîìà. Åå ïîñàäèëè â ìàøèíó. Ïîñòåïåííî òóìàí ðàññåÿëñÿ, íî çàòî óñèëèëñÿ äîæäü. Òîíêèå ñåðåáðèñòûå íèòè åãî ïîòÿíóëèñü îò òåìíî-ñåðûõ òó÷ äî çåìëè. Ëÿáóõ ñèäåë ðÿäîì ñ Åëåíîé, à Äåâêèí — âïåðåäè. Ìðà÷íû áûëè èõ ëèöà. Çà âñþ äîðîãó íèêòî èç íèõ íå ïðîðîíèë íè ñëîâà. Òîëüêî ìîíîíîòîííûé áåñïðåðûâíûé ãóë ìîòîðà äà øåëåñò ïîêðûøåê íàðóøàëè òÿãîñòíóþ òèøèíó â ìàøèíå. «Êóäà äåâàëñÿ èõ ëàñêîâûé òîí? ×òî îíè çàòåÿëè?.. Äà è äðóçüÿ ëè îíè îòöà?» — òîñêëèâî ðàçìûøëÿëà Æóêîâñêàÿ. Íî âîò ìàøèíà âúåõàëà â îòêðûòûå âîðîòà è îñòàíîâèëàñü. Ëÿáóõ âçÿë Æóêîâñêóþ çà ðóêó è ïðÿìî-òàêè âûäåðíóë èç ìàøèíû. Åëåíà ïîñêîëüçíóëàñü è óïàëà íà ìîêðóþ çåìëþ. Øîôåð õîòåë áûëî âìåøàòüñÿ, ÷òîáû îãðàäèòü äåâóøêó îò îñêîðáëåíèé, íî Ëÿáóõ ñóíóë åìó ïà÷êó äåíåã è çàõëîïíóë äâåðöó. Øîôåð ñïëþíóë, êðóòî ðàçâåðíóë ìàøèíó è óåõàë. 114

Îøåëîìëåííàÿ, Æóêîâñêàÿ âñòàëà è ïîáåæàëà â ñòîðîíó âîðîò, íî Ëÿáóõ ïåðåêðûë åé äîðîãó, òîëêíóë åå. Óäàðèâøèñü ãîëîâîé î ñòåíó, îíà åäâà óäåðæàëàñü íà íîãàõ. Ëÿáóõ ñ èñêàæåííûì îò ÿðîñòè ëèöîì, ñî ñæàòûìè êóëàêàìè ïîäñòóïàë ê íåé. Äåâêèí è âûøåäøèé íà êðûëüöî ñòàðèê ìîë÷à íàáëþäàëè çà òåì, êàê Ëÿáóõ ïðèìåíÿåò ñâîé ìåòîä óñòðàøåíèÿ. — Ïóñòü îí ïðèëàñêàåò åå, ñìèðíåå è ïîñëóøíåå áóäåò, — ñ óñìåøêîé ñêàçàë ñòàðèê. — Íàì íóæíû ïðåäàííûå ëþäè. Æóêîâñêàÿ, ñìåðòåëüíî áëåäíàÿ, ñòîÿëà, ïðèñëîíÿñü ê ñòåíå. Ëÿáóõ, òðÿñÿñü îò çëîñòè, èçðûãàë ïðîêëÿòèÿ: — Î, ïðåäàòåëüíèöà ñâîåãî îòöà, ïðîäàæíàÿ áîëüøåâèñòñêàÿ ïîäñòèëêà, òû åùå ñìååøü íàì â ëèöî ñìîòðåòü ñâîèìè ïðîäàæíûìè ãëàçàìè! Ìû êàæäîãî, êòî ñòàíåò íà íàøåì ïóòè, ñîòðåì â ïîðîøîê, — âîïèë áûâøèé ñûùèê èç êîíòððàçâåäêè öàðñêîãî ïîëêîâíèêà Êàëàøíèêîâà. Âäðóã åå äëèííàÿ íîãà ðåçêî âçìåòíóëàñü ââåðõ, óäàð ïðèøåëñÿ Ëÿáóõó â ïàõ. Â åãî ãëàçàõ ïîòåìíåëî. Ñòîëáû, ñàðàé, çàáîð — âñå çàêðóæèëîñü, çàâåðòåëîñü. Ãëóõîé ñòóê ïàäàþùåãî òåëà çàñòàâèë ñòàðèêà è Äåâêèíà îãëÿíóòüñÿ. — Íè÷åãî, íå ñìåðòåëüíî, — ïîñïåøèëà óñïîêîèòü Æóêîâñêàÿ. — Ãîâîðèòå, çà÷åì ïðèâåçëè? Äåâêèí êèíóëñÿ ê Ëÿáóõó, äðîæàùèìè ðóêàìè ðàññòåãíóë ïóãîâèöû. Ëÿáóõ ñëàáî çàñòîíàë, ïðèïîäíÿëñÿ, ñêðåñòèâ ðóêè íèæå æèâîòà. — Çâåðü-áàáà, — ïðîõðèïåë îí, íàïðàâëÿÿñü ê êðûëüöó. — Óñïîêîéòåñü, ãîñïîäà, — ïîäîøåë ê Æóêîâñêîé ñòàðèê â äîáðîòíîì ïèäæàêå, ñ ãóñòîé ñåäîé áîðîäîé è êðàñíûìè ãëàçàìè. — Âåäü ìû íå ÷óæèå äðóã äðóãó. Ïðîøó âñåõ â äîì. Ñòàðèê âçÿë Æóêîâñêóþ ïîä ðóêó: — Èçâèíèòå, Åëåíà Êàðëîâíà, çà ýòîò èíöèäåíò. Ïîãîâîðèì î ãëàâíîì. Ó âac, êàê è ó íèõ, áîëüøåâèêè îòîáðàëè âñå, à îòöîâ ñîñëàëè â Ñèáèðü. Âîò ïî÷åìó ìû îáÿçàíû ñîçäàòü 115

http://evpatoriya-history.info/

ñâîþ îðãàíèçàöèþ, — ñòàðèê ñæàë êóëàê òàê, ÷òî ïîáåëåëè ñóñòàâû. — Ïîñòàðàåìñÿ, ãîñïîäèí... — Ëÿáóõ îñåêñÿ. — Çäåñü íåò ãîñïîä, — ìÿãêî çàìåòèë ñòàðèê, — çäåñü åñòü òîâàðèùè ïî ñîâìåñòíîé áîðüáå ñ áîëüøåâèêàìè. Êîãäà âñå óñïîêîèëèñü è óñòðîèëèñü íà æåñòêèõ ñêàìåéêàõ, íà÷àëîñü ñîâåùàíèå. — Áîëüøåâèêè, êàê âèäèòå, çàêðåïëÿþòñÿ, — ãîâîðèë ñòàðèê. — Îíè, íàäî ïðèçíàòü, óäåðæàëè âëàñòü â òðóäíûé äëÿ ñåáÿ ïåðèîä. Íî ìèðèòüñÿ ñ ýòèì ìû íå áóäåì. Íàäî ñîáèðàòü íàøèõ, òî åñòü âñåx, êòî áûë ðåïðåññèðîâàí Ñîâåòàìè. È æäàòü, æäàòü óäîáíîãî ìîìåíòà... Ïîñëå ñîâåùàíèÿ, êîãäà âñå óøëè, çà èñêëþ÷åíèåì Ëÿáóõà è Äåâêèíà, «ñòàðèê», ñíèìàÿ íàöåïëåííóþ äëÿ ìàñêèðîâêè áîðîäó, ñóðîâî ñêàçàë: — Òû, Äåâêèí, ìîëîäîé, î ñâîåì ïðîøëîì ïîìàëêèâàé. À òåáå ïîðà áðîñèòü æàíäàðìñêèå çàìàøêè. Ìÿã÷å íàäî ðàáîòàòü. Ãäå òåïåðü ïðèñòðîèëñÿ? — Ðàáî÷èì íà Ñîëüïðîìå. Òàì è æèâó, — îòâåòèë Ëÿáóõ. 3. Â îêòÿáðå çà÷àñòèëè äîæäè. Íî ýòîò äåíü âûäàëñÿ ñîëíå÷íûì, òåïëûì. Ñ ìîðÿ âååò ëåãêèé âåòåðîê. Ëåíèâî ïàäàþò æåëòûå ëèñòüÿ. À â çàëå òåàòðà — êèïåíèå ñòðàñòåé. Âñå ìåñòà â ïàðòåðå, áåëüýòàæå è íà áàëêîíàõ çàíÿòû, íî ëþäè ïîäõîäÿò è ïîäõîäÿò, æìóòñÿ â ïðîõîäàõ. Íåêîòîðûå ñèäÿò ïðÿìî íà ïîëó. Íà ñöåíå çà äëèííûì ñòîëîì, ïîêðûòûì ìàëèíîâîé ñêàòåðòüþ, — Í. Ãðæèáîâñêèé, Ñ. Êóçíåöîâ, Ê. Æóáèò, Ì. Åôåò, Ñ. ×åðêåñ, À. Ëûñåíêî, Í. Ïåêåðìàí. Àíäðåé Ìàðêîâè÷ ñìîòðèò â ïðàâûé óãîë ïàðòåðà, ãäå âïîëãîëîñà ïåðåãîâàðèâàþòñÿ ÿâíûå íåäðóãè íîâîé âëàñòè. Åñëè âãëÿäåòüñÿ — èíûå ëèöà âñïûõèâàþò òàêîé íåíàâèñòüþ è çëîáîé, ÷òî äåëàåòñÿ æóòêî: ýòè çàëüþò êðîâüþ çåìëþ, êîëü áóäåò ñëîìëåíà ñèëà òðóäîâîãî íàðîäà. Íî òî, ÷òî îíè ïðèøëè ñþäà, ÷òî ìíîãèå èç íèõ óæå ïðèíèìàþò ó÷àñòèå â 116

âîññòàíîâëåíèè ãîðîäñêîãî õîçÿéñòâà, ñâèäåòåëüñòâóåò î ïðîçîðëèâîñòè Ëåíèíà, ñêàçàâøåãî â äîêëàäå íà ñîáðàíèè àêòèâà Ìîñêîâñêîé îðãàíèçàöèè ÐÊÏ(á): «...ñåé÷àñ â Êðûìó 300000 áóðæóàçèè. Ýòî — èñòî÷íèê áóäóùåé ñïåêóëÿöèè, øïèîíñòâà, âñÿêîé ïîìîùè êàïèòàëèñòàì. Íî ìû èõ íå áîèìñÿ. Ìû ãîâîðèì, ÷òî âîçüìåì èõ, ðàñïðåäåëèì, ïîä÷èíèì, ïåðåâàðèì». — Ñëîâî äëÿ äîêëàäà «Î òåêóùåì ìîìåíòå» ïðåäîñòàâëÿåòñÿ òîâàðèùó Ëûñåíêî, — îáúÿâèë Ãðæèáîâñêèé. Ëûñåíêî åùå ðàç ìåòíóë âçãëÿä â ïðàâûé óãîë, ýíåðãè÷íî õëîïíóë ëàäîíÿìè ïî êîëåíÿì, ðåçêî ïîäíÿëñÿ è îïåðñÿ ðóêîé î êðàé ñòîëà. — Òîâàðèùè! — Àíäðåé Ìàðêîâè÷ ñäåëàë ïàóçó. Îí, âèäèìî, õîòåë äîáàâèòü ñëîâî «ãîñïîäà», íî, âñêèíóâ ãîëîâó, ïðîäîëæèë: — Êòî áû ïîâåðèë, ÷òî íå ïðîéäåò è ãîäà ïîñëå îñâîáîæäåíèÿ ãîðîäà äîáëåñòíîé Êðàñíîé Àðìèåé, è ìû ñìîæåì ïðèíÿòü íà ëå÷åíèå ïî÷òè äâå òûñÿ÷è ðàáî÷èõ, êðàñíîàðìåéöåâ è áåäíåéøèõ òðóäÿùèñÿ... Íî ïîïëåâàëè ìû íà ëàäîíè è ñêàçàëè ñåáå: «Äàåøü òåìïû!». Íå ìåñÿöû, íå íåäåëè, à äíè ìåíÿëè íàø ãîðîä è íàñ ñ âàìè. Ñåãîäíÿ ðàáîòàåò Âîåííî-êóðîðòíàÿ ñòàíöèÿ íà ïÿòüäåñÿò ìåñò. Îíà óæå ïðèíÿëà òðè ïîòîêà êðàñíûõ êîìàíäèðîâ è áîéöîâ. Âñòóïèë â ñòðîé äåòñêèé ñàíàòîðèé îáùåñòâà Êðàñíîãî Êðåñòà, îòêðûëè ñâîè äâåðè ïàíñèîíàò äëÿ òðóæåíèö-æåíùèí íà ñòî ìåñò, ñàíàòîðèè «Òàëàññà», «Ïðèìîðñêèé», Ìîéíàêñêàÿ ãðÿçåëå÷åáíèöà. Îòêðûò ìîðñêîé ïîðò, ðàáîòàåò «Ñîëüïðîì», âîøåë â ñòðîé ÷óãóíîëèòåéíûé çàâîä. Ðàáî÷èå ýòèõ ïðåäïðèÿòèé îòïðàâèëè êðåñòüÿíàì Òàðõàíêóòà ïëóãè, áîðîíû, âèëû, ãðàáëè, êîâàíûå ãâîçäè, ñîëü, êåðîñèí. Ýòîò òîâàð ïðîäîòðÿä îáìåíÿåò íà õëåá. Â êîìèòåò ïîñòóïèëî ïðåäëîæåíèå oò êóñòàðåé-îäèíî÷åê Áàðàíîâñêîãî è Ïåêåðìàíà î ñîçäàíèè àðòåëè ñàïîæíèêîâ, æåñòÿíùèêîâ, øâåé. Ýòî õîðîøèé ôàêò, òîâàðèùè! Ïëàìÿ 117

http://evpatoriya-history.info/

ðåâîëþöèîííîé ïåðåñòðîéêè íàøåé æèçíè çàõâàòèëî è åäèíîëè÷íèêà. — Ñîâåòñêàÿ âëàñòü óâåðåííî øàãàåò ïî êðûìñêîé çåìëå, — ïðîäîëæàë Ëûñåíêî. — Âû óæå çíàåòå, ÷òî â Ñåâàñòîïîëå ñîñòîÿëèñü âûáîðû Ñîâåòîâ, â Ñèìôåðîïîëå 7 íîÿáðÿ îòêðûâàåòñÿ 1-é Âñåêðûìñêèé ó÷ðåäèòåëüíûé ñúåçä Ñîâåòîâ. Â ïëàìåíè ðåâîëþöèîííîé áîðüáû âûçðåâàåò ìîëîäîå Ñîâåòñêîå ãîñóäàðñòâî! È ÷òî ñàìîå ãëàâíîå — ðàñòåò íåïîêîëåáèìàÿ âåðà òðóäÿùèõñÿ ìàññ â òâîð÷åñòâî ðåâîëþöèè. Ïîñëå äîêëàäà, îáúÿâèëè êîðîòêèé ïåðåðûâ. Íî òóò ïîäíÿë ðóêó êîìàíäèð 7-ãî ïåõîòíîãî ïîëêà Ê. Æóáèò: — Òîâàðèùè! Ìèíóòó âíèìàíèÿ. Òîëüêî ÷òî âåðíóëñÿ íàø ïðîäîòðÿä. Íà ñêëàä ïðèâåçåíî áîëåå ïÿòè òûñÿ÷ ïóäîâ çåðíà. ×òî òóò íà÷àëîñü... Ëþäè êðè÷àëè «Óðà!», õëîïàëè äðóã äðóãà ïî ïëå÷àì, ââåðõ ïîëåòåëè ôóðàæêè, øàïêè, øëÿïû. — À òû, Ìàðêîâè÷, ïî÷åìó íå ðàäóåøüñÿ? — ñïðîñèë Ãðæèáîâñêèé. — Ãðàáèòåëè ìû, — íåâåñåëî îòâåòèë Ëûñåíêî. — Ãðàáèòåëè è ðàçáîéíèêè. — Âîò-òå ïëÿñàëè ìóõè ñ êîìàðàìè! — âñïëåñíóë ðóêàìè Êóçíåöîâ. — Òîëüêî ÷òî ãîâîðèë î òîì, êàê óñïåøíî íàëàæèâàåòñÿ òîâàðîîáìåí ñ äåðåâíåé: êðåñòüÿíàì — æåëåçî, îò íèõ — õëåá. Ýòî æå çäîðîâî, Ìàðêîâè÷! — Â òîì-òî è äåëî, ÷òî íå çäîðîâî, — âçäîõíóë Ëûñåíêî. — Ìû áðàëè èç êðåñòüÿíñêèõ ñóñåêîâ õëåá ïîä ðóæüåì. Íàøèõ òîâàðèùåé ñîïðîâîæäàëè âîîðóæåííûé âçâîä êðàñíîàðìåéöåâ è òà÷àíêà ñ ïóëåìåòîì. Êðåñòüÿíèí çíàë: åñëè íå ïîìåíÿåò õëåá, òàê ñèëîé çàáåðåì. — Äà òû æå õëåá íå äëÿ ñåáÿ áðàë, — âîçìóòèëñÿ ×åðêåñ. — Áîëüíûõ íàäî êîðìèòü. — Íàñêîëüêî ìíå èçâåñòíî, îòðÿä âåç òîâàð èç ôîíäà îáìåíà, — ñêàçàë Ãðæèáîâñêèé. — Ýòîò ôîíä, êàê èçâåñòíî, ðàçðåøåí ïðàâèòåëüñòâîì. Íåäàâíèå ìåòîäû âîåííîãî êîììóíèçìà, ïðèâû÷êà âñå ðåøàòü øòóðìîì, îäíèì ìàõîì, âîëåâûì íàïîðîì ñêàçûâà118

ëèñü è â ìèðíîå âðåìÿ, íå ìîãëè áûñòðî óéòè. Ðåöèäèâû èõ äàâàëè î ñåáå çíàòü îñîáåííî ñèëüíî ñðàçó æå ïîñëå îêîí÷àíèÿ Ãðàæäàíñêîé âîéíû, õîòÿ ýêîíîìè÷åñêàÿ æèçíü ïåðåõîäèëà íà ìèðíûå ðåëüñû. — Äåëî íå â ôîíäàõ îáìåíà, — ïîñëå íåêîòîðîãî ìîë÷àíèÿ âíîâü çàãîâîðèë Ëûñåíêî. — Ïîëãîäà íàçàä äåñÿòûé ñúåçä ïàðòèè îñóäèë ìåòîäû, êîòîðûìè ìû äîáûëè ñåãîäíÿ õëåá. Ïàðòèÿ ïîâîðà÷èâàåò íàñ ê íîâîé ýêîíîìè÷åñêîé ïîëèòèêå, à ìû öåïëÿåìñÿ çà ñòàðûå ìåòîäû, ïîòîìó ÷òî íå îâëàäåâàåì íîâûìè, íå ó÷èìñÿ õîçÿéñòâîâàòü. — Íó è îâëàäååì. Íå áîãè ãîðøêè îáæèãàþò! — âîñêëèêíóë Êóçíåöîâ. — Ðàä áû ÿ ñ âàìè øàãàòü äàëüøå, — óëûáíóëñÿ Ëûñåíêî, — äà ðàíû ñòàëè êðåïêî òðåâîæèòü. Â Ñåâàñòîïîëå Äìèòðèé Èëüè÷ âûêîâûðÿë èç ìåíÿ ïî÷òè êèëîãðàìì àíãëèéñêîãî è ôðàíöóçñêîãî ìåòàëëà, à òåïåðü è íåìåöêèå ïóëè çàøåâåëèëèñü... 4. Ñ ïðèáëèæåíèåì íî÷è ëèöî Ïåêåðìàíà ñòàëî ìðà÷íûì. Ïÿòûé ÷àñ îí æäåò äîêòîðà Êàçàñà, à åãî âñå íåò è íåò. Ñòàðøàÿ äî÷ü Ïåêåðìàíà Ðåâåêêà âîò óæå òðè äíÿ ïðèêîâàíà ê ïîñòåëè, æàð íå ñïàäàåò, è ëåêàðñòâà îí íå ìîæåò íàéòè. Â ñåìüå ó íåãî ïÿòåðî äåòåé. Îäíîìó åìó òðóäíî ïðîêîðìèòü èõ. Ïîýòîìó Ðåâåêêà — ïîìîùíèöà îòöó â ìàñòåðñêîé è ìàòåðè — ïî äîìó. — Ãàñè ñâåò, Íàóì, — ðàçäàëñÿ ïðèãëóøåííûé ãîëîñ æåíû. — Êåðîñèí-òî ïîñëåäíèé â ëàìïó âûëèëà. Íàóì òÿæåëî âçäîõíóë, ïîäîøåë ê äî÷åðè: — Íó, êàê äåëà, çàé÷èê? Äî÷ü ñëàáî óëûáíóëàñü, íè÷åãî íå îòâåòèëà. Íàóì ïîãàñèë ñâåò. Òóò ðàçäàëñÿ ñòóê â êàëèòêó. Ïðèøåë äîêòîð Êàçàñ. — Èçâèíèòå, ÿ íå áóäó ñíèìàòü ãàëîøè, — òîðîïëèâî ïðîãîâîðèë Áîðèñ Èëüè÷. — Ãäå áîëüíàÿ? 119

http://evpatoriya-history.info/

Íå óñïåë äîêòîð îñìîòðåòü áîëüíóþ, êàê â êàëèòêó ñíîâà ïîñòó÷àëè. Âáåæàëà çàïûõàâøàÿñÿ ñåñòðà èç áîëüíèöû: — Áîðèñ Èëüè÷, âac âûçûâàþò â áîëüíèöó. Ñðî÷íî! — Õîðîøî, ñåé÷àñ, — ñêàçàë äîêòîð è îáðàòèëñÿ ê Íàóìó. — Ýòî íàïðàâëåíèå íà ïèòàíèå, ýòî ðåöåïò â àïòåêó. Ñîâåòóþ ìåëêî ïðîòåðåòü ÿè÷íóþ ñêîðëóïó è äàâàòü ïî ïîëîâèíå ÷àéíîé ëîæå÷êè, èãîëêè ìîëîäûõ ñîñåíîê äîáàâëÿéòå â ÷àé... Ýòî íàðîäíîå ñðåäñòâî Êàçàñ øèðîêî ïðèìåíÿë â òå ãîëîäíûå è õîëîäíûå äíè. — Â ÷åì äåëî? — ñïðîñèë Áîðèñ Èëüè÷, êîãäà âûøëè íà óëèöó. — Êàæåòñÿ, òèô! Ýòà ñòðàøíàÿ áîëåçíü óæå êîñèëà ëþäåé ïî ãëóõèì ãîðíûì è ñòåïíûì äåðåâíÿì. Öàðñêèå ãåíåðàëû ñî ñâîèìè øòàáàìè áåæàëè â Òóðöèþ, íà Áàëêàíû, åäâà óíîñÿ íîãè, à èõ âîèíñòâî ðàñïàäàëîñü. Ñîëäàòû îñòàâàëèñü â ãîðàõ, â ãëóõèõ ñòåïíûõ äåðåâóøêàõ, íàíèìàëèñü áàòðàêàìè ê çàæèòî÷íûì êðåñòüÿíàì èëè ïàñòóõàìè ê áîãàòûì òàòàðàì. Òåïåðü, ãîëîäíûå, çàâøèâëåííûå, áîëüíûå, îíè âîçâðàùàëèñü, âõîäèëè â êîíòàêò ñ ìåñòíûì íàñåëåíèåì. Âîçíèê ñûïíîé òèô. — ×òî äåëàòü? — ñ òðåâîãîé ñïðîñèë âðà÷ áîëüíèöû, êàê òîëüêî Êàçàñ ïåðåñòóïèë ïîðîã. — Ñðî÷íî ñîîáùèòå â ðåâêîì, Ãðæèáîâñêîìó, â ×Ê, êîìàíäèðó êðàñíîàðìåéñêîãî ïîëêà. Õîòÿ ïîäîæäèòå, ÿ îñìîòðþ áîëüíîãî. Áîðèñ Èëüè÷ íàäåë õàëàò, ìàðëåâóþ ïîâÿçêó è ýíåðãè÷íîé ïîõîäêîé âîøåë â ïàëàòó, ãäå ëåæàë áîëüíîé, äîñòàâëåííûé ïðîäîòðÿäîì. Äîêòîð Êàçàñ íå ðàç âñòðå÷àëñÿ è ñ òèôîì, è ñ ìàëÿðèåé, òóáåðêóëåçîì, ÷åñîòêîé. Áûë ó íåãî è ýêñïåðèìåíò íà ñåáå. Åùå âåñíîé â îêðåñòíîñòÿõ Ïîïîâêè, Äóâàíîâêè, Áîãàÿ áûëè âûëîâëåíû ñóñëèêè. Îïðåäåëèëè: ÷óìà. Êàçàñ íå ñîãëàñèëñÿ. Îí áûë óáåæäåí â òîì, ÷òî ýòî íå ÷óìà, à òóëÿðåìèÿ. 120

×òîáû äîêàçàòü ñâîþ ïðàâîòó, à ãëàâíîå, íå ïîäâåðãàòü äåçîáðàáîòêå çåìëè, íóæíûå äëÿ ïîñåâà, Êàçàñ ñäåëàë ñåáå èíúåêöèþ. Ðåãèñòðèðóÿ ñâîå ñîñòîÿíèå, ïåðåáîëåë òóëÿðåìèåé — ñ áðåäîì, ñ âûñîêîé òåìïåðàòóðîé. Íî äîêàçàë, ÷òî â îêðåñòíîñòÿõ Åâïàòîðèè è áëèçëåæàùèõ äåðåâåíü íåò ÷óìíîé ýïèçîîòèè. Êîëëåãè ñ÷èòàëè ýòî ëèõà÷åñòâîì, áåçðàññóäñòâîì. Îäíàêî âåñíîé 1921 ãîäà íà çåìëå òîé ñåÿëè õëåá, ïàñëè ñêîò. Ýòî ñïàñëî ëþäåé îò ãîëîäà. — ß çíàë, ÷òî íå óìðó, — ãîâîðèë Áîðèñ Èëüè÷. — Äëÿ âðà÷à ëþáîâü ê ÷åëîâåêó è ãîòîâíîñòü ê ðèñêó — íåðàçäåëüíû. Êàçàñ íàêëîíèëñÿ íàä ìåòàâøèìñÿ ÷åëîâåêîì è, ïîâåðíóâ ê ñâåòó åãî ëèöî, âûäîõíóë: — Òèô! Âñå çàêðóæèëîñü â æóòêîì, êîøìàðíîì âîäîâîðîòå. Ñ çàáîðîâ, çàáðîøåííûõ äîìîâ ñìîòðåëè ïëàêàòû ñ ïóãàþùèìè íàäïèñÿìè. Áîëüøå äâóõ ìåñÿöåâ ñïåöèàëüíûé îòðÿä îáñëåäîâàë äâîðû, âîäîåìû, êîëîäöû, âûëàâëèâàë êîøåê è ñîáàê íå òîëüêî â ãîðîäå, íî è â óåçäå. Óãðîçà ýïèäåìèè â óåçäå áûëà óñòðàíåíà. À êîãäà îáñòàíîâêà íàêîíåö ðàçðÿäèëàñü, ðàçíåñëàñü òðåâîæíàÿ âåñòü: «Çàáîëåë Êàçàñ». Íà ïðèëåãàþùåé ê áîëüíèöå íåáîëüøîé ïëîùàäè ñîáðàëèñü äåñÿòêè ëþäåé. Îíà, êàæåòñÿ, íå ïóñòåëà è ãëóáîêîé íî÷üþ. Ñ çàòàåííûì ñòðàõîì ñïðàøèâàë êàæäûé: «Êàê çäîðîâüå äîêòîðà?» Â äâåðÿõ áîëüíèöû ïåðèîäè÷åñêè ïîÿâëÿëèñü ×åðêåñ, Åôåò, äðóãèå âðà÷è, óñïîêàèâàëè: — Òîâàðèùè, íå âîëíóéòåñü, Áîðèñ Èëüè÷ âûçäîðîâååò. À äîêòîð Êàçàñ áûë ñîâñåì ïëîõ. Ñëàáî ñîïðîòèâëÿëñÿ áîëåçíè èñòîùåííûé, îáåññèëåííûé îðãàíèçì. — Äìèòðèé Èëüè÷ ïåðåäàâàë òåáå ïðèâåò, — íàêëîíèëñÿ íàä áîëüíûì ×åðêåñ. — Åãî îòîçâàëè â Ìîñêâó. — Áîëüøîé çíàòîê ìåäèöèíñêîãî äåëà, ïðåêðàñíûé ÷åëîâåê, — îæèâèëñÿ Êàçàñ, îòêðûë âåêè. — Åñëè ïîäíèìóñü, 121

http://evpatoriya-history.info/

íàïèøó åìó ïèñüìî. Íàäî èçäàòü çàêîí îá îõðàíå Ìîéíàêñêîãî îçåðà. Îí ïîâåðíóë ãîëîâó ê îêíó, î ÷åì-òî çàäóìàëñÿ íà ìèã. È óñïåë ëèøü äîáàâèòü: — Âñåìó ñâîå âðåìÿ. Îáèæàòüñÿ íà ñóäüáó íå ìîãó. Æèçíü ïðîæèòà íå çðÿ. ×òî ìîã — ñäåëàë äëÿ ëþäåé. Ðóêà åãî áåññèëüíî îïóñòèëàñü... Áîðèñà Èëüè÷à Êàçàñà íå ñòàëî. Íî æèâåò ïàìÿòü î åãî äåëàõ, î åãî áåççàâåòíîì è áåñêîðûñòíîì ñëóæåíèè ëþäÿì. 5. Ñåðûé õîëîäíûé âå÷åð. Ïàñìóðíî è çÿáêî íà äóøå ó êàæäîãî. Ìåäëåííî òÿíåòñÿ âðåìÿ. Êàæåòñÿ, ñî ñìåðòüþ Ëåíèíà è îíî çàìåäëèëî ñâîé áåã. Ðàáî÷èå ÷óãóíîëèòåéíîãî çàâîäà ñîáèðàþòñÿ â öåõå. Íå ñëûøíî íè ñìåõà, íè øóòîê. Íà ïåðâóþ ñêàìåéêó ñàäÿòñÿ ïÿòåðî. Èõ ñåãîäíÿ ïðèíèìàþò â ïàðòèþ. Íàä ñòîëîì ïðåçèäèóìà, íà ñòåíå, ïëàìåíååò ëåíèíñêèé ïðèçûâ, îáðàùåííûé ê ðàáî÷èì è êðåñòüÿíàì, — âêëþ÷èòüñÿ â òðóäíóþ ðàáîòó ãîñóäàðñòâåííîãî ñòðîèòåëüñòâà. — Äà êàêîé æå ìàëî-ìàëüñêè ñîîáðàæàþùèé ìóæèê ïîéäåò â èõíþþ ïàðòèþ? Íåðîâåí ÷àñ, âåðíóòñÿ îôèöåðû äà ïðîçíàþò, ÷òî ìû áûëè íà áîëüøåâèñòñêîì ñîáðàíèè, òîãäà êàê? Íåò, ÿ ïîøåë äîìîé, — âîð÷àë âïîëãîëîñà êàêîé-òî ìóæè÷îíêà, ïðîòàëêèâàÿñü ê âûõîäó. Äà åãî íèêòî è íå óäåðæèâàë. Êîíå÷íî æå, «çäðàâîìûñëÿùèå», «ðàçóìíûå» â ìåùàíñêî-îáûâàòåëüñêîì ïîíÿòèè, â ïàðòèþ íå ãîäèëèñü. Íî â ðåøàþùèå ìîìåíòû èñòîðèè ïîïîëíÿëè ðÿäû áîëüøåâèêîâ ëó÷øèå ïðåäñòàâèòåëè ðàáî÷åãî êëàññà è òðóäîâîãî êðåñòüÿíñòâà. Òàê áûëî è íàêàíóíå Âåëèêîãî Îêòÿáðÿ, è â îãíåííîì 1919 ãîäó. Òàê áûëî ïîñëå ñìåðòè Â.È. Ëåíèíà, êîãäà â îòâåò íà òÿã÷àéøóþ óòðàòó äëÿ ïàðòèè â åå ðÿäû âñòóïèëè 240 òûñÿ÷ ïåðåäîâûõ ïðîëåòàðèåâ, ÷òîáû ïîìî÷ü âûïîëíèòü ëåíèíñêèå çàâåòû. — Ïîñòóïèëî çàÿâëåíèå îò ðàáî÷åãî-ëèòåéùèêà Èâàíà 122

Íèçîâñêîãî, — îáúÿâèë ïðåäñåäàòåëüñòâîâàâøèé íà ñîáðàíèè Åôèì Ðîçåíôåëüä, ñíàáæåíåö çàâîäà. Íèçîâñêèé âñòàë ñî ñêàìåéêè, ïðîøåë ê ñòîëó. — Èìåþ âîïðîñ ê âñòóïàþùåìó, — ïîäíÿëñÿ ðàáî÷èé èç ñëåñàðíîãî. — Èâàíà ÿ çíàþ õîðîøî. Ìàñòåð çîëîòûå ðóêè, ïðèìåðíûé ñåìüÿíèí, îáðàçîâàíèå èìååò, äà âû âñå åãî õîðîøî çíàåòå. ß õî÷ó ñïðîñèòü òåáÿ. Äîïóñòèì, òû âñòóïèë â ïàðòèþ. Çà ÷òî â ïåðâóþ ãîëîâó îòâåòñòâåííîñòü íåñåøü? — Çíàìî äåëî, çà ÷òî. Çà ñâîþ ðàáîòó, — áîéêî îòâåòèë Íèçîâñêèé. — Íåò, Èâàí, ïðåæäå âñåãî íå çà ñâîþ ðàáîòó, à çà äåëà ïàðòèè îòâå÷àåøü, áåðåøü íà ñåáÿ ÷àñòèöó îòâåòñòâåííîñòè ïåðåä íàìè, ðàáî÷èìè. À êàêîé ïðèìåð òû íàì ïîêàçàë â÷åðà? — Äà ÿ âåäü îòïðîñèëñÿ. Âîò ñ ïàðòèéíîãî ñîáðàíèÿ íå óøåë áû. — Ýòî ñàìî ñîáîé, — ñêàçàë Êàäóøêèí. — Ïîäíÿòü ðóêó çà ðåøåíèå êàæäûé ñìîæåò. Âîò ó íàñ â÷åðà ñîáðàíèå çàòåÿëîñü, ðåøàëè, ñêîëüêî ÷àñîâ îòðàáàòûâàòü äëÿ íåäåëèìîãî ôîíäà. Òû æå çíàë, íî ñáåæàë. Íå ïðîÿâèë ñâîåãî êîììóíèñòè÷åñêîãî ñóùåñòâà. Äàþ îòâîä Íèçîâñêîìó. Ïîøëåì â ïàðòèþ òåõ, êòî ïîêðåï÷å. Ïðåäëàãàþ ïîñëàòü â ïàðòèþ Àâãóñòèíîâè÷à. Àëåêñàíäð Ëàâðåíòüåâè÷ õîøü è ìîëîäîé, íî êðåïêîé çàêâàñêè, — ðàçäàëñÿ ÷åé-òî ãîëîñ. — Ìåíÿ íå íàäî, ïîòîìó ÷òî ÿ ÷åëîâåê â äóøå åùå íå ïàðòèéíûé è íà ñîáðàíèÿõ êîììóíèñòîâ íå áûâàþ, òîëüêî ïðèñìàòðèâàþñü — ïðàâèëüíîé äîðîãîé èäóò òîâàðèùè, è ÿ çà íèìè. — Åñòü ó íàñ çàÿâëåíèå îò Ïåòðà Êèíäðèÿíîâà, — îáúÿâèë ïðåäñåäàòåëüñòâóþùèé. Êèíäðèÿíîâà íà çàâîäå çíàëè õîðîøî. Áåç ñòîëÿðà-ìîäåëüùèêà íè îäíà äåòàëü íå ðîæäàëàñü. Ñâîåìó ìàñòåðñòâó îáó÷àë îí è ñûíà, êîòîðûé â áóäóùåì ñòàíåò èçâåñòíûì ìàñòåðîì. — Äëÿ ÷åãî òû ðåøèë âñòóïèòü â ïàðòèþ Ëåíèíà? — ðàçäàëñÿ ãîëîñ ñ ìåñòà. — Õî÷ó ïîñòîÿòü çà èäåþ, — òâåðäî îòâåòèë Ïåòð. 123

http://evpatoriya-history.info/

— Çà êàêóþ èäåþ, Ïåòðóõà? Îáúÿñíè. — Çà òó, çà êàêóþ Äàâèä Êàðàåâ, Ñåìåí Íåìè÷ è äðóãèå íàøè çåìëÿêè îòäàëè ñâîè æèçíè. ...Çà èäåþ øëè êîììóíèñòû íà ñìåðòü. Èç èäåéíûõ ñîîáðàæåíèé âñòóïàëè áåñïàðòèéíûå â ðÿäû êîììóíèñòîâ. Ýòî ñëîâî — «èäåÿ» — âêëþ÷àëî â ñåáÿ âñå òî, î ÷åì ðàáî÷èå ëþäè, áåäíîòà ìå÷òàëè âåêà. È ñàìîå ãëàâíîå, ÷òî õàðàêòåðèçóåò ïàðòèéöà: îòêóäà ïðîèñòåêàþò åãî ñèëû è ñòðàñòü â áîðüáå, áåðóò íà÷àëî åãî ïðèíöèïèàëüíîñòü, ìîðàëüíàÿ ÷èñòîòà, âñå òî, ÷òî äàåò åìó ïðàâî è âîçìîæíîñòü îòêðûòî è ïðÿìî ñìîòðåòü â ãëàçà ëþäÿì è âåñòè èõ çà ñîáîé, — ýòî êîììóíèñòè÷åñêàÿ èäåéíàÿ óáåæäåííîñòü. Ýòî èç åå îãíÿ âûïëàâèëèñü ñòðîêè Ñîëîìîíà Ïðîñìóøêèíà, êîãäà, îæèäàÿ ðàññòðåëà, îí ïèñàë: «Ïðîùàéòå, ìîè ðîäíûå, ÿ áîðîëñÿ çà îñâîáîæäåíèå òðóäÿùèõñÿ, çà áðàòñòâî è ðàâåíñòâî, çà èäåþ...». Ýòî îíà ïîáóäèëà Âèêòîðà Ãðóáå íàïèñàòü íà ñòåíå òþðåìíîé êàìåðû â Ñèìôåðîïîëå: «Ïîêëÿëèñü ìû èìåíåì òîâàðèùà Ëåíèíà íå îòñòóïàòü ïåðåä áóðæóÿìè. Óìåðåòü çà äåëî íàðîäíîå, íî íå ñäàâàòüñÿ...». È Äåíèñîâ Èâàí Ñòåïàíîâè÷ òîæå ÷åðïàë èç òîãî æå èñòî÷íèêà âåðó ñâîþ è ðåøèìîñòü, êîãäà çàâåðÿë Åâïàòîðèéñêèé ðåâêîì ïåðåä ïîõîäîì çà õëåáîì íà Òàðõàíêóò: «Õëåá äîñòàíåì, ñïàñåì ãîðîæàí îò ãîëîäíîé ñìåðòè». Òî áûëè è âïðÿìü íå ïðîñòî ñëîâà. Ïðîäèêòîâàííûå ÷óâñòâîì ïàðòèéíîé îáÿçàííîñòè è ÷åñòè, îíè âîïëîòèëèñü â äåëî. Îòðÿä äåéñòâèòåëüíî ïðèâåç õëåá. 6. ...Ñîáðàíèå ïðîõîäèëî áóðíî. Âûñòóïèëè ïî÷òè âñå. Ïóñòü íå êàæäûé ïðîñèë ñëîâà, íî ðåäêî êòî íå âûñêàçàë ñâîåãî ìíåíèÿ, õîòÿ áû ñ ìåñòà. — Ïåòðà Êèíäðèÿíîâà ìîæíî ïîñëàòü â ïàðòèþ, — çàÿâèë Ðîçåíôåëüä. — Ãîëîñóåì. Êòî çà òî, ÷òîáû ðàçðåøèòü Ïåòðó áûòü â åå ðÿäàõ? Ïî÷òè âñå ïîäíÿëè ðóêè. 124

Íå íàìíîãî âûðîñëà Åâïàòîðèéñêàÿ ïàðòèéíàÿ îðãàíèçàöèÿ â òå ìîðîçíûå ÿíâàðñêèå è ôåâðàëüñêèå äíè. Íî ê îñåíè 1924 ãîäà ïåðåìåíû â ãîðîäå ïðîèçîøëè çàìåòíûå. ×óãóíîëèòåéíûé çàâîä, êðîìå òðàäèöèîííûõ òîâàðîâ — ÷óãóíêîâ, ñêîâîðîäîê, ïîäêîâ, ãâîçäåé, ñòàë ïðîèçâîäèòü ñåÿëêè, çåðíîî÷èñòèòåëüíûå ìàøèíû, ïëóãè. Äåéñòâîâàë ìîðñêîé ïîðò. Âñå áîëüøå ïðîöåäóð îòïóñêàëà Ìîéíàêñêàÿ ãðÿçåëå÷åáíèöà. Çàðàáîòàë íàó÷íî-êóðîðòíûé ñîâåò, âîçãëàâëÿåìûé îïûòíûì âðà÷îì À.Ê. Øåíêîì. Îòêðûëèñü áèîôèçè÷åñêèé êàáèíåò, äâà ìàãàçèíà, ñòîëîâàÿ. Ñëîâîì, êîììóíèñòû ãîðîäà êðåïêî äåðæàëè ñâîå ñëîâî.

Íåçàáûâàåìûå òðèäöàòûå Â 30-å ãîäû ñòðàíà íàïîìèíàëà îãðîìíóþ ñòðîéêó. Îõâà÷åííàÿ âñåíàðîäíûì ýíòóçèàçìîì, ìîëîäåæü óõîäèëà âîçâîäèòü ãèãàíòû èíäóñòðèè. Âîò ÷òî ïèñàë â 1930 ãîäó Þëèóñ Ôó÷èê, ïîáûâàâøèé â ñîñòàâå ÷åõîñëîâàöêîé äåëåãàöèè â Ñîâåòñêîì Ñîþçå: «Óæå ãîòîâ Ñòàëèíãðàäñêèé òðàêòîðîñòðîé, ñ åãî êîíâåéåðà ñåìíàäöàòîãî èþíÿ ñîøåë ïåðâûé èç òåõ òûñÿ÷ òðàêòîðîâ, êîòîðûå îí áóäåò åæåãîäíî ïîñòàâëÿòü ñîâåòñêîìó ñåëüñêîìó õîçÿéñòâó; ãîòîâ Ðîñòîâñêèé ñåëüìàøñòðîé, âûïóñêàþùèé åæåãîäíî 100 âàãîíîâ ñåëüñêîõîçÿéñòâåííûõ ìàøèí; ãîòîâ Òóðêñèá, ýòà çîëîòàÿ àðòåðèÿ â ïåñ÷àíîì òåëå ñòåïåé è áàëõàøñêèõ ïóñòûíü... Íåáûâàëûìè òåìïàìè ðàñòåò Äíåïðîñòðîé, íåèññÿêàåìûé èñòî÷íèê ýëåêòðè÷åñêîé ýíåðãèè... 160 òûñÿ÷ ãåêòàðîâ ïøåíèöû âîëíóåòñÿ íà ïîëÿõ ñîâõîçà «Ãèãàíò»; íà ÷àøàõ âåñîâ ïÿòèëåòêè, íà êîòîðûå... äîëæíî áûëî ëå÷ü â 1932—33 ãîäàõ 190 ìèëëèîíîâ öåíòíåðîâ êîëõîçíîãî çåðíà, óæå ëåæèò 256 ìèëëèîíîâ öåíòíåðîâ çåðíà íûíåøíåãî óðîæàÿ; íà÷èíàþòñÿ ïåðâûå ðàáîòû ïî ýêñïëóàòàöèè Êóçáàññà, êîòîðûé ñìîæåò óäîâëåòâîðèòü 80 ïðîöåíòîâ ìèðîâîé ïîòðåáíîñòè â óãëå»*... 125

http://evpatoriya-history.info/

Ïàôîñ ñòðîèòåëüñòâà, ñòîëü õàðàêòåðíûé äëÿ ïåðâîé ïÿòèëåòêè, äîïîëíèëñÿ ïàôîñîì îñâîåíèÿ íîâîé òåõíèêè. Øèðîêî ðàçâåðíóëàñü ðåêîíñòðóêöèÿ âñåãî íàðîäíîãî õîçÿéñòâà, íàáèðàëî ñèëó äâèæåíèå ïåðåäîâûõ ðàáî÷èõ çà ïåðåñìîòð óñòàðåâøèõ íîðì. Îíî ïîëó÷èëî íàçâàíèå ñòàõàíîâñêîãî — ïî èìåíè êàäèåâñêîãî øàõòåðà Àëåêñåÿ Ñòàõàíîâà, âûðóáèâøåãî çà ñìåíó 102 òîííû óãëÿ è ïðåâûñèâøåãî îáû÷íóþ íîðìó â 14 ðàç. Ãîðÿ÷î ïîääåðæàííîå åâïàòîðèéñêèìè êîììóíèñòàìè è êîìñîìîëüöàìè, äâèæåíèå íîâàòîðîâ ðàñïðîñòðàíèëîñü âo âñåõ îòðàñëÿõ è ñëóæáàõ ãîðîäà è ðàéîíà. Äàøà Íîâîñåëüöåâà èç àðòåëè «Êðàñíûé òåêñòèëüùèê» äíåâíóþ íîðìó ñòàëà âûïîëíÿòü íà 150—180 ïðîöåíòîâ. Ðàáîòíèöà òðèêîòàæíîé ôàáðèêè Àíÿ Ìàòâèÿí äîâåëà åæåäíåâíóþ âûðàáîòêó äî 180 ïðîöåíòîâ. Åå ïî÷èí ïîäõâàòèëè åùå 62 ðàáîòíèöû, à ê 1936 ãîäó ïî÷òè äâå òðåòè ïðåäïðèÿòèé ãîðîäà ñòàëè ñòàõàíîâñêèìè. Â 1927 ãîäó áûë çàëîæåí ôóíäàìåíò íîâîé ãðÿçåëå÷åáíèöû. Ñòðîèòåëüñòâî îñíîâíîãî êîðïóñà äîëæíî áûëî çàâåðøèòüñÿ â 1932 ãîäó, íî áëàãîäàðÿ òðóäîâîìó ýíòóçèàçìó åâïàòîðèéöåâ åãî ñäàëè â ýêñïëóàòàöèþ

На фото (слева направо): И. Смольный , Н. Захоженко, Б. Гусев, Л. Пекерман Евпатория, июнь 1931 г. (Предположительно, в этот день В. Гусев был избран секретарем райкома комсомола).

126

Л.Н. Пекерман. В августе 1986 г. состоялась встреча автора книги со Львом Наумовичем в г.Евпатории.

íà ãîä ðàíüøå — â èþíå 1931-ãî. Ïðîéäåò åùå íåñêîëüêî ëåò, è ãðÿçåëå÷åáíèöà ñòàíåò âåäóùèì çâåíîì â ñèñòåìå êóðîðòíîãî ëå÷åíèÿ. Âìåñòå ñî âñåé ñòðàíîé îáðåòàë óâåðåííîñòü â ñåáå ÷åëîâåê, è â åãî ñîçíàíèå âõîäèëà ìûñëü î âîçìîæíîñòè ñâåðøåíèÿ íåâîçìîæíîãî. Â 1935 ãîäó ïî èíèöèàòèâå âðà÷à Ì.È. Äîöåíêî ðàçðàáîòàíî è âíåäðåíî ãðÿçåâîå ëå÷åíèå íåêîòîðûõ äåòñêèõ çàáîëåâàíèé. Â ýòè æå ãîäû äåìîíñòðèðóåò ñâîå ìàñòåðñòâî âðà÷îðäèíàòîð Ê.Ï. Ìîðîç. Îíà èñïîëüçîâàëà ãðÿçè äëÿ ëå÷åíèÿ íåêîòîðûõ ãëàçíûõ áîëåçíåé**. Ãîðîä-èíòåðíàöèîíàëèñò â 1936 ãîäó ïðèíÿë 345 äåòåé èç Èñïàíèè. Äëÿ ðàáîòû ñ íèìè êîìñîìîëüñêàÿ îðãàíèçàöèÿ ãîðîäà íàïðàâèëà ëó÷øèõ ñâîèõ ïðåäñòàâèòåëåé — Íèêîëàÿ Ãîëóáåâà, Àíàòîëèÿ Öûãàíêîâà, Òàòüÿíó Ñàìîéëîâó, Èðèíó Äîðîôååâó è äðóãèõ. ×òîáû äåòè íå ÷óâñòâîâàëè ñåáÿ îäèíîêèìè âäàëè îò ðîäèíû è áëèçêèõ, êîìñîìîëüöû ïðèíÿëè ðåøåíèå èçó÷èòü èñïàíñêèé ÿçûê, è âñêîðå ìíîãèå èç íèõ îáùàëèñü ñî ñâîèìè ïîäîïå÷íûìè áåç ïåðåâîä÷èêà. ×åëîâåêó ñâîéñòâåííî ìå÷òàòü, ñòðåìèòüñÿ ê âûñîêîé öåëè. ×òî ïîáóæäàåò åãî ê ýòîìó? Âñïîìíèì, êàêèå íåâèäàííûå äåëà ñòîÿëè çà êàæäûì èçâåñòíûì â 30-å ãîäû èìåíåì. Â. ×êàëîâ ïåðâûì â ìèðå ñîâåðøèë áåñïîñàäî÷íûé ïåðåëåò Ìîñêâà—Ñåâåðíûé ïîëþñ—Âàíêóâåð. È. Ïàïàíèí âîçãëàâèë ïåðâóþ ñîâåòñêóþ äðåéôóþùóþ ñòàíöèþ «ÑÏ-1». Ï. Àíãåëèíà ñòàëà îðãàíèçàòîðîì ïåðâîé â ìèðå æåíñêîé òðàêòîðíîé áðèãàäû, à ñåñòðû Âèíîãðàäîâû — ðåêîðäñìåíêàìè ìèðà ïî ìíîãîñòàíî÷íîìó îáñëóæèâàíèþ, è ó íèõ ïîÿâèëèñü òûñÿ÷è ïîñëåäîâàòåëüíèö. Ñîöèàëèñòè÷åñêàÿ äåðæàâà óòâåðæäàëà ñåáÿ â ñîáñòâåííûõ ãëàçàõ è ãëàçàõ âñåãî ìèðà òàêèìè âîò äîñòèæåíèÿìè, ïîáåäàìè, ðåêîðäàìè ñâîèõ ñûíîâåé è äî÷å* Þ. Ôó÷èê. Èçáðàííîå. Ïîëèòèçäàò, 1983 ã., òîì 2, ñòð. 14. ** Ïî ìàòåðèàëàì Åâïàòîðèéñêîãî êðàåâåä÷åñêîãî ìóçåÿ.

127

http://evpatoriya-history.info/

ðåé. Î íèõ ñíèìàëè ôèëüìû, ñëàãàëè ïåñíè è ïîýìû, ïèñàëè êíèãè. Íå ïîñëåäíþþ ðîëü â ñòàíîâëåíèè åâïàòîðèéñêîé ìîëîäåæè ñûãðàëè âñòðå÷è ñ çàìå÷àòåëüíûìè ëþäüìè ñòðàíû. Ñ Íèêîëàåì Îñòðîâñêèì, ëå÷èâøèìñÿ çäåñü â 1924 è 1926 ãîäàõ, ñ Àðêàäèåì Ãàéäàðîì, Âëàäèìèðîì Ìàÿêîâñêèì, Åëåíîé Ãîãîëåâîé è Âñåâîëîäîì Àêñåíîâûì, ñ èçâåñòíûì õóäîæíèêîì Ìèòðîôàíîì Ãðåêîâûì, êîòîðûé íà îäíîé èç âñòðå÷ ñêàçàë: «Â Åâïàòîðèè ÿ ïîíÿë, êàê íàäî ïèñàòü...». Ïîòîì, êîãäà â ó÷ðåæäåíèÿõ, íà ñòåíàõ ìàãàçèíîâ è êèíîòåàòðîâ ïîÿâÿòñÿ ïëàêàòû «Èñêîðåíèì âðàãîâ íàðîäà, òðîöêèñòñêî-áóõàðèíñêèõ øïèîíîâ, àãåíòîâ íåìåöêîãî ôàøèçìà!», ìîëîäîå ïîêîëåíèå íàøåãî ãîðîäà áåç òåíè ñîìíåíèÿ ïðîãîëîñóåò çà èñêîðåíåíèå ýòèõ «âðàãîâ». Íî ó íåãî îñòàíåòñÿ âåðà â êîììóíèñòè÷åñêèå èäåàëû. Ýòó âåðó â Ðîäèíó, â ñîöèàëèñòè÷åñêèé ñòðîé, â ãðÿäóùóþ ñâåòëóþ æèçíü íàðîäà âëèâàë â ñîçíàíèå åâïàòîðèéöåâ ñòðàñòíûé êèíåìàòîãðàô. «×àïàåâ», «Ìû èç Êðîíøòàäòà», «Òðàêòîðèñòû»... Íà ýòè ôèëüìû â òå ãîäû õîäèëè öåëûìè êëàññàìè, øêîëàìè, ñ ôëàãàìè è òðàíñïàðàíòàìè. Ýïèçîäû, îòðàæåííûå â íèõ, âîñïðèíèìàëèñü íå êàê õóäîæåñòâåííûé âûìûñåë, à êàê äîêóìåíòàëüíûå ôàêòû. Áåç ãåðîåâ Ãðàæäàíñêîé âîéíû, áåç ×êàëîâà è Ñòàõàíîâà, áåç Õàñàíà è Õàëõèí-Ãîëà, áåç Èñïàíèè è èñïàíñêèõ äåòåé, áåç êèíîôèëüìîâ è ïåñåí òåõ ëåò, áåç âñåãî ýòîãî íåëüçÿ ïîíÿòü áóäóùóþ æèçíü ëþäåé, èõ ïîñòóïêè â ãîäû Âåëèêîé Îòå÷åñòâåííîé âîéíû. — Ëåâà, âîò çäîðîâî, ÷òî òû ïðèøåë! — îáðàäîâàëñÿ ñåêðåòàðü Åâïàòîðèéñêîãî ðàéêîìà êîìñîìîëà Èâàí Ïîïàíäîïóëî. È ïðÿìî-òàêè ïîòàùèë ìåíÿ â ðàéêîì ïàðòèè, — âñïîìèíàåò Ëåâ Íàóìîâè÷ Ïåêåðìàí. — Íåâûñîêèé, ñòðîéíûé, â ïðîñòîé ñèòöåâîé ðóáàõå, ïîäïîÿñàííîé óçêèì ðåìåøêîì, ñåêðåòàðü ðàéêîìà Àíäðåé Ïîäñêðåáîâ ïðèâåòëèâî óëûáíóëñÿ, êðåïêî ïîæàë ðóêó. 128

— Ìíå ãîâîðèëè, ÷òî òû ýíåðãè÷íûé, ãðàìîòíûé, íàì êàê ðàç òàêîé íóæåí. Â íàøåì ðàéîíå, â ñåìíàäöàòè êèëîìåòðàõ îò Ñàê, ïîñåëèëèñü åâðåè-áåæåíöû èç Ïàëåñòèíû. Õîçÿéñòâåííàÿ ðàáîòà ñðåäè íèõ óæå õóäî-áåäíî íàëàæåíà. À êóëüòóðíî-ìàññîâàÿ â çàãîíå. Åñòü ïðåäëîæåíèå íàçíà÷èòü òåáÿ èçáà÷îì. Ñëîâà ñåêðåòàðÿ ðàéêîìà ñìóòèëè ìåíÿ. — Íå òóøóéñÿ, ëþäè îíè ïðîñòûå, òðóäîëþáèâûå, â çåìëå òîëê ïîíèìàþò, à ðóññêîãî ÿçûêà íå çíàþò. Íàäååìñÿ íà òåáÿ. — Íî... — ÿ ïîïûòàëñÿ ÷åñòíî ïðèçíàòüñÿ, ÷òî ïîáàèâàþñü òàêîãî ïîðó÷åíèÿ. Ïîäñêðåáîâ íå äàë ìíå äîãîâîðèòü. — Êîìñîìîëó âñå ïî ïëå÷ó, — îí äðóæåñêè âñòðÿõíóë ìåíÿ è ïîäòîëêíóë ê äâåðè... — Ìîòë! — ïðåäñòàâèëñÿ ìîëîäîé ìóæ÷èíà, êîãäà ÿ ïðèåõàë â ëàãåðü áåæåíöåâ. — Ïî-ðóññêè, çíà÷èò, Ìàòâåé. ß òîæå íàçâàë ñåáÿ. — Òàê ýòî òû è åñòü Ëåâà Ïåêåðìàí? Ìíå Èâàí Ïîïàíäîïóëî î òåáå ðàññêàçûâàë. Ïî-åâðåéñêè ãîâîðèøü, íà èâðèòå èëè èäèø? ß ÷åñòíî ïðèçíàëñÿ, ÷òî ýòèìè ÿçûêàìè íå âëàäåþ. Ìîè ðîäèòåëè õîðîøî çíàëè èäèø, íî íàñ, äåòåé, ïðèó÷àëè ê ðóññêîìó ÿçûêó. — À íàøè ïî-ðóññêè íè áóì-áóì, — Ìàòâåé òÿæåëî âçäîõíóë. — Íî âåäü Èâàí ãîâîðèë... Âïðî÷åì, íå áîãè ãîðøêè îáæèãàþò, òàê ó âàñ ãîâîðÿò? ß ñîãëàñèëñÿ ñ Ìàòâååì è ïîèíòåðåñîâàëñÿ, ÷åì çàíèìàþòñÿ ëþäè. — Âèäèøü ëè, ñåãîäíÿ ïîñëåäíèé äåíü Ïàñõè, âñå íà ìîëèòâå. Íå çíàþ, êàê ó ñîâåòñêèõ åâðååâ, à ïî íàøåìó îáû÷àþ â ïîñëåäíèé äåíü Ïàñõè ÷èòàþòñÿ ìîëèòâû ïî óìåðøèì, ïîãèáøèì. Ïàëåñòèíñêèå åâðåè áûëè ðàçìåùåíû â áîëüøîì äâóõýòàæíîì çäàíèè, ê êîòîðîìó ïðèëåïèëèñü äâå ïðèñòðîéêè: äëÿ êóõíè è äëÿ ñòîëîâîé. Â ïÿòèäåñÿòè ìåòðàõ ñòîÿë áîëüøîé ñàðàé, â êîòîðîì õðàíèëñÿ ñåëüõîçèíâåíòàðü. Òàì æå íàõîäèëîñü áîëåå äåñÿòêà ëîøàäåé. 129

http://evpatoriya-history.info/

Íà ñëåäóþùèé äåíü ñîñòîÿëîñü ïåðâîå îáùåå ñîáðàíèå, íà êîòîðîì äîëæíû áûëè èçáðàòü ðóêîâîäèòåëÿ è óòâåðäèòü íàçâàíèå àðòåëè. ß ïðåäëîæèë íàçâàòü àðòåëü «Êîììóíà». — ×òî çíà÷èò «êîììóíà»? — ñïðîñèë ïîæèëîé ïàëåñòèíåö. — Ýòî çíà÷èò, ÷òî âñå îáùåå. — Íå ïîéäåò! — çàïðîòåñòîâàëè ñîáðàâøèåñÿ. À ïîæèëîé ïàëåñòèíåö ìèíóòû äâå ÷òî-òî äîêàçûâàë, ðàçìàõèâàÿ ðóêàìè. — Ïðåäëàãàþ íàçâàòü íàøó àðòåëü «Âîéà-íîâà», — âñòàë Ìàòâåé. Ëþäè çàõëîïàëè â ëàäîøè, çàóëûáàëèñü. — «Âîéà-íîâà» â ïåðåâîäå îçíà÷àåò «Íîâàÿ æèçíü», — ñêàçàë ìíå Ìàòâåé. Âñå äðóæíî ïðîãîëîñîâàëè çà ïðåäëîæåííîå íàçâàíèå. À ïðåäñåäàòåëåì èçáðàëè Ìîòëà. Íó, à ÿ íà÷àë ðàáîòàòü èçáà÷îì. Äîñòàâëÿë ãàçåòû, êíèãè, ïðîâîäèë áåñåäû, ÷èòàë ëåêöèè. Ðåøèë ñîçäàòü áèáëèîòåêó, íî òóò âûÿñíèëîñü, ÷òî âî âñåì ðàéîíå ïî÷òè íå îêàçàëîñü êíèã íà èâðèòå. Âïðî÷åì, è òå íåñêîëüêî êíèã, ÷òî íàøëèñü, Ìàòâåé çàáðàêîâàë. Íàøèì êðàñíûì óãîëêîì, èçáîé-÷èòàëüíåé, êëóáîì áûëà ñòîëîâàÿ. Çäåñü ïîñëå óæèíà ïîêàçûâàëè êèíî, âåëè áåñåäû, èçó÷àëè ÿçûêè: îíè — ðóññêèé, ÿ — èâðèò. Â ýòîé æå ñòîëîâîé ó íàñ áûë óãîëîê, â êîòîðîì äåòè ïåðåñåëåíöåâ, âîîðóæèâøèñü ñàìîäåëüíûìè øàøêàìè, âåëè æàðêèå áàòàëèè. . Ê îñåíè, êîãäà ïîëåâûå ðàáîòû áûëè çàêîí÷åíû, ÿ óæå ïîíèìàë áîëåå òûñÿ÷è ñëîâ íà èâðèòå, áîëüøèíñòâî ðåáÿò îáúÿñíÿëèñü íà ðóññêîì. Âñå ÷àùå âåëè áåñåäû, ñïîðû. Ê äâåíàäöàòîé ãîäîâùèíå Îêòÿáðÿ ñèëàìè ìîëîäåæè ïîäãîòîâèëè êîíöåðò. Êîíå÷íî, âñå ñòèõè çâó÷àëè íà ÿçûêå ïàëåñòèíöåâ. Çðèòåëè ãðîìêî àïëîäèðîâàëè êàæäîìó íîìåðó. È âäðóã âñå âñòàëè è çàïåëè «Èíòåðíàöèîíàë». ß ñïðÿòàëñÿ çà çàíàâåñüþ, ÷òîáû ñêðûòü ñëåçû. ×òî-òî íåïîíÿòíîå, 130

íåîáû÷àéíî ñèëüíîå ïîòðÿñëî ìåíÿ, õîòåëîñü âñåãî ñåáÿ îòäàòü ýòèì ëþäÿì, ñ êîòîðûìè òàê íåîæèäàííî ñâåëà ìåíÿ ñóäüáà. Âñêîðå ïðèåõàë Èâàí Ïîïàíäîïóëî, äåëîâèòî ñêàçàë: — Ïåðåäàé äåëà äåâóøêå, à ñàì â ïðîëåòêó, åñòü ïðåäëîæåíèå íàçíà÷èòü òåáÿ óïðàâäåëàìè ðàéêîìà êîìñîìîëà. Íà ïðîùàíèå ÿ âíîâü îáîøåë äîì, óñàäüáó àðòåëè «Âîéàíîâà». Ìåíÿ âñòðå÷àëè óæå äðóãèå ëþäè — óëûáàþùèåñÿ, îæèâëåííûå è... ñíîâà îçàáî÷åííûå: íåñêîëüêî ñåìåé íà÷àëè ñòðîèòü ñâîè äîìà. Â äîëæíîñòè óïðàâëÿþùåãî äåëàìè ÿ äîëãî íå çàäåðæàëñÿ. Âåñíîé 1931 ãîäà íàçíà÷èëè ìåíÿ çàâåäóþùèì ñåëüñêîõîçÿéñòâåííûì ñåêòîðîì ðàéêîìà. Â òå ãîäû â Åâïàòîðèéñêèé ðàéîí âõîäèëè òåïåðåøíèå ×åðíîìîðñêèé, Ðàçäîëüíåíñêèé è Ñàêñêèé. Âûåõàâ èç Åâïàòîðèè, ÿ íå âñåãäà çíàë, êîãäà ïîïàäó äîìîé. À íàø ñåêðåòàðü ðàéêîìà Áîðèñ Áûêîâ, ñìåíèâøèé Èâàíà Ïîïàíäîïóëî, ëþáèë ãîâîðèòü: «Ïîêà åñòü ñèëû, íàäî õîäèòü ïî çåìëå, óêðàøàòü åå, ðàäîâàòü ëþäåé». Îäíàæäû ÿ ñïðîñèë åãî: — Òû âåðèøü, ÷òî íà ýòîé êàìåíèñòîé çåìëå ÷òî-òî êîãäàòî áóäåò ðàñòè? — Âåðþ, Ëåâà. Èíà÷å ÿ íå ñòàë áû áóäîðàæèòü ìîëîäåæü. Êîìñîìîëüñêàÿ ïðîñëîéêà ñðåäè ñåëüñêîé ìîëîäåæè òîãäà áûëà î÷åíü ìàëî÷èñëåííîé, à â áîëüøèíñòâå ñåë êîìñîìîëüöåâ âîîáùå íå áûëî. Þíîøè è äåâóøêè íå î÷åíü îõîòíî âñòóïàëè â íàø ñîþç. Âðåìÿ áûëî îïàñíîå, áðîæåíèå ñðåäè êðåñòüÿíñòâà íå óòèõàëî, íàîáîðîò — óñèëèëîñü â ñâÿçè ñ îáðàçîâàíèåì êîëõîçîâ. Ïðàâäà, â íåêîòîðûõ ñåëàõ, íàïðèìåð, â Àê-Ìå÷åòè, ãäå ñåêðåòàðåì ÿ÷åéêè áûë Âàñèëèé Ãóñåâ, àâòîðèòåò êîìñîìîëà ðîñ. Íî òàêèõ âîæàêîâ áûëî ðàç-äâà è îá÷åëñÿ. Íàøè ñ Âàñèëèåì Ãóñåâûì äîðîãè ÷àñòî ïåðåñåêàëèñü. Îäíîìó áîãó áûëî èçâåñòíî, êîãäà ñïàë ýòîò ÷åëîâåê. Îí äíåì è íî÷üþ âîññåäàë íà íèçêîðîñëîì ðûæåì ìåðèíå: åãî ìîæíî 131

http://evpatoriya-history.info/

áûëî âèäåòü òî ó âèíîãðàäàðåé, òî íà ôåðìå, òî â ïîëå, òî ó ðûáàêîâ. Çàìå÷ó, ÷òî áîðüáà ñî ñòàðûìè âçãëÿäàìè, ïðèâû÷êàìè, ïàòðèàðõàëüíûì óêëàäîì æèçíè áûëà íåïðîñòîé. Íåðåäêî Âàñèëèÿ çàïóãèâàëè, èçáèâàëè, ãðîçèëèñü óáèòü. Íî âîïðåêè ïðîèñêàì âðàãîâ Ãóñåâ óìåë ïîâåñòè çà ñîáîé ìîëîäåæü, óêðåïëÿÿ êîìñîìîëüñêèå ÿ÷åéêè. Îäíàæäû ìåíÿ ñðî÷íî âûçâàëè ê Ïîäñêðåáîâó. Íå óñïåë ÿ ïåðåñòóïèòü ïîðîã êàáèíåòà, êàê ñåêðåòàðü ñêàçàë: — Ñðî÷íî ñêà÷è â Àê-Ìå÷åòü ê Ãóñåâó, ìîáèëèçóéòå êîìñîìîëüñêèõ àêòèâèñòîâ êîëõîçà «Íà÷àëî», è — â Êàðàäæè. Óáèò ïðåäñåäàòåëü êîëõîçà! Â òó òðàãè÷åñêóþ îñåíü â äåðåâíÿõ Êàðàäæè, Òàðïà÷è, Õóíàí, Àáëàãîäæà, Êèï÷àê è äðóãèõ ñëîæèëàñü íåïðîñòàÿ îáñòàíîâêà. Ñèëüíûå òóìàíû ïî âåñíå ïîãóáèëè ñàäû. Èççà òîãî, ÷òî ëåòîì ìàëî áûëî äîæäåé, íèçêèì îêàçàëñÿ óðîæàé çåðíîâûõ. Ïðàâäà, áåäíÿêè, îáúåäèíèâøèåñÿ â êîëõîç, ïëàí õëåáîïîñòàâêè âûïîëíèëè. Íî óïîëíîìî÷åííûå òðåáîâàëè õëåá ó ñåðåäíÿêà, ó åäèíîëè÷íèêîâ. Âñå ýòî âûçûâàëî íåäîâîëüñòâî êðåñòüÿí. Âàñèëèé Ãóñåâ ïî ïðèáûòèè â Êàðàäæè íà÷àë ñ òîãî, ÷òî îðãàíèçîâàë àãðîó÷åáó êðåñòüÿí. Âåäü òðåõïîëêà, ïî êîòîðîé âîçäåëûâàëàñü çåìëÿ â òàðõàíêóòñêîé äåðåâíå, âåëà ê íåäîðîäàì, èñòîùåíèþ è áåç òîãî ñêóäíîé çåìëè. Ãóñåâ, çíàâøèé òîëê â àãðîòåõíèêå, ïðîâåë íåñêîëüêî áåñåä. Êðåñòüÿíå äîòîøíî âûÿñíÿëè î÷åðåäíîñòü çàñåâà ïîëåé, ñðîêè ïàõîòû. Çàñèæèâàëèñü äîïîçäíà... Êðåñòüÿíå îñóæäàëè óáèéñòâî ïðåäñåäàòåëÿ, ãîâîðèëè íàì, ÷òî îíè íå ïðîòèâ êîëõîçà. Íî è äîñàäîâàëè — íåëüçÿ æå çàáèðàòü âñe ïîä÷èñòóþ èç êîëõîçíîãî àìáàðà... - . . . — Êòî òàì? — îñòîðîæíî ñïðîñèëà Åëåíà Ôåäîðîâíà, ïðèïàâ óõîì ê äâåðè. Ñ òåõ ïîð, êàê áûë àðåñòîâàí ìóæ åå ñòàðøåé äî÷åðè, Àëåêñàíäð ßêîâëåâè÷ Âåéëåð, îíà è äíåì ñèäåëà âçàïåðòè. 132

Ñðåäè ñîñåäåé ïîøëè ïåðåñóäû: «Ñëûõàëè?.. Çîîòåõíèêà èç ïîäñîáíîãî àðåñòîâàëè. Âðàã íàðîäà îêàçàëñÿ. Êîðîâ è ñâèíåé òðàâèë, à îòðàâëåííîå ìÿñî ïðîäàâàëè â ìàãàçèíàõ...». — Ìû ê Ìèõàèëó, ïî ðàáîòå, — ïîñëûøàëñÿ ãîëîñ, Åëåíà çàòîðîïèëàñü, îòêðûëà äâåðü. Òðîå ñìåëî øàãíóëè âïåðåä. — Ïëåòíåâ Ìèõàèë Ëàâðåíòüåâè÷? — ñïðîñèë îäèí èç íèõ. Äâîå äðóãèõ òóò æå ïðèñòóïèëè ê îáûñêó. — Ìû èç âîåííîé ïðîêóðàòóðû, — ïðåäñòàâèëñÿ âîåííûé. — Ñîáèðàéòåñü, ïîåäåòå ñ íàìè ê ïðîêóðîðó. — À ÷òî åìó íàäî îò ìåíÿ? — íàèâíî ñïðîñèë Ïëåòíåâ. Ïðî ñåáÿ æå ïîäóìàë: «Íåóæåëè êòî äîíåñ î â÷åðàøíåì ðàçãîâîðå?». Â÷åðà íà ðàáîòå â åãî ïëîòíèöêîé áðèãàäå, êîòîðàÿ ñòðîèëà çäàíèå äëÿ âîåííîãî ñàíàòîðèÿ, ïðîðàá ïîñëå ïðèäèð÷èâîãî îñìîòðà íàñòèëà ïîëîâ íåîæèäàííî ñïðîñèë: — Ïëåòíåâ, à çà êàêèå ãðåõè òâîåãî çÿòüêà Âåéëåðà â êóòóçêó ïîñàäèëè? Ãîâîðÿò, îí íåìåöêèé øïèîí. — Ïîêëåï ýòî âñå, — îòâåòèë Ìèõàèë. — Çà äåñÿòü ëåò, ÷òî ðàáîòàë çîîòåõíèêîì, íè îäíî æèâîòíîå íå ïîäîõëî. Äåëî ëþáèë è çíàë. — Çðÿ íå óïåêóò, íå òî âðåìÿ, — ôèëîñîôñòâîâàë ïðîðàá. — Êàêàÿ-òî ïðè÷èíà åñòü. — Â íàðîäå ãîâîðÿò: ëåñ ðóáÿò — ùåïêè ëåòÿò, — âîçðàçèë Ïëåòíåâ. — Íó, òû, ïîîñòîðîæíåé, — ïðèãðîçèë ïðîðàá, — à òî êàê áû íåíàðîêîì ýòîé ñàìîé ùåïêîé è òû íå îêàçàëñÿ. Ðàáî÷èå âðàç ïðèòèõëè, îòîøëè îò ïðîðàáà. — Âñå ìîæåò ñòàòüñÿ, — îòîçâàëñÿ Ïëåòíåâ. — Òîëüêî ÿ ÷èñò, êàê ñòåêëûøêî... Íåæäàííûå ãîñòè ïðîäîëæàëè îáûñê, õîòÿ â åäèíñòâåííîé êîìíàòå âñå áûëî íà âèäó. Æåíùèíà çàïëàêàëà, ñòàëà ìåäëåííî îñåäàòü. Ìèõàèë Ëàâðåíòüåâè÷ ïîäõâàòèë æåíó, êàê ìîã óñïîêàèâàë: «Íå âîëíóéñÿ, Ëåíà, çäåñü êàêîå-òî íåäîðà133

http://evpatoriya-history.info/

çóìåíèå. ß íè â ÷åì íå âèíîâàò ïåðåä ïàðòèåé è ãîñóäàðñòâîì». Ïðîøåë äåíü, äðóãîé, ñîîáùåíèé îò ìóæà íå áûëî. Ìèíóëà íåäåëÿ — ìîë÷àíèå. Íàêîíåö Åëåíà Ôåäîðîâíà ðåøèëàñü ñàìà ñõîäèòü â ãîðîäñêîé îòäåë ÍÊÂÄ. Ïðîõîäÿ ìèìî òåàòðà, óâèäåëà âèñåâøèé íà ñòåíå ïëàêàò «Èñêîðåíèì âðàãîâ íàðîäà, òðîöêèñòñêî-áóõàðèíñêèõ øïèîíîâ, àãåíòîâ íåìåöêîãî ôàøèçìà!» Ïëàêàò âèñåë òóò óæå äàâíî, íî òîëüêî òåïåðü îíà îñòðî îñîçíàëà åãî çëîâåùèé ñìûñë. Åëåíà Ôåäîðîâíà îñòàíîâèëàñü ó äâåðåé è äîëãî ñòîÿëà, íå ðåøàÿñü âîéòè. Íàêîíåö ïîòÿíóëà ðó÷êó äâåðè íà ñåáÿ è âîøëà. Íà ïðèâåòñòâèå äåæóðíûé íå îòâåòèë, òîëüêî ñïðîñèë: «Ïî êàêîìó ïîâîäó, ãðàæäàíêà?» — ß íàñ÷åò ìóæà, Ïëåòíåâà Ìèõàèëà. — Âðàã íàðîäà âàø ìóæ. — Äà êàêîé æå îí âðàã íàðîäà?! — âîñêëèêíóëà Ïëåòíåâà. — Îí ïëîòíèêîì âñå ãîäû... Â êîìíàòó âîøåë ìîëîäîé ÷èñòî âûáðèòûé âîåííûé. Åëåíà Ôåäîðîâíà åãî ñðàçó óçíàëà — îí áûë ñòàðøèì ãðóïïû â òîò âå÷åð, êîãäà óâåëè ìóæà. — Âàø ìóæ, ãðàæäàíêà Ïëåòíåâà, áóäó÷è çàâåðáîâàííûì íåìöàìè ÷åðåç ñâîåãî çÿòÿ Âåéëåðà, ïðîâîäèë ïîäðûâíóþ ðàáîòó â ãîðîäå, ñðûâàë ðåìîíò çäàíèé, ïðåäíàçíà÷åííûõ äëÿ ëå÷åíèÿ êðàñíûõ êîìàíäèðîâ, ðàçëàãàë ïðîèçâîäñòâåííóþ è ðåâîëþöèîííóþ äèñöèïëèíó ñðåäè ìåäèöèíñêîãî è îáñëóæèâàþùåãî ïåðñîíàëà ñàíàòîðèåâ, ïðîâîöèðîâàë íåäîâîëüñòâî Ñîâåòñêîé âëàñòüþ ïóòåì àíòèñîâåòñêîé àãèòàöèè è ðàñïðîñòðàíåíèÿ ðàçëè÷íûõ ïðîâîêàöèîííûõ èçìûøëåíèé. — Êàêîé æå îí øïèîí! — âîñêëèêíóëà æåíùèíà. — Â ðåâîëþöèþ ñðàæàëñÿ â ïàðòèçàíñêîì îòðÿäå Èâàíà Ïåòðè÷åíêî... — Ïðåäàë îí ïàðòèçàí, — ïåðåáèë åå äåæóðíûé. — Ê áåëûì ïåðåìåòíóëñÿ. — Íèêóäà îí íå ïåðåìåòíóëñÿ, — òâåðäî ñêàçàëà Åëåíà Ôåäîðîâíà, — è ñî âñåìè, êòî îñòàëñÿ æèâ â ïîñëåäíåì áîþ, ñêðûâàëñÿ â øòîëüíÿõ. 134

— Íå êðè÷èòå! È î âàøåì ïðîøëîì íàì èçâåñòíî, — ìåòàëëè÷åñêèì ãîëîñîì ïðîäîëæàë ìóæ÷èíà. — Âû â òî âðåìÿ óáëàæàëè áåëîãâàðäåéöåâ. Åñòü ñâèäåòåëè, êîòîðûå âèäåëè, êàê òû ïðîãóëèâàëàñü ñ êîìåíäàíòîì. Åëåíà Ôåäîðîâíà ïîìåðòâåëà. Ñëîâà ýíêàâýäýøíèêà ïîêàçàëèñü åé ðàñêàòàìè ãðîìà. Îíà ïûòàëàñü âîçðàçèòü, õâàòàëà ðòîì âîçäóõ, õîòåëà ÷òî-òî ñêàçàòü. Ïàìÿòü, êàê èç òóìàíà, âûõâàòèëà äàëåêèé ìàðò 1919 ãîäà. Åå âûçâàëè ê êîìåíäàíòó, ó êîòîðîãî ñèäåë â êðåñëå âàæíûé ãåíåðàë è æäàë ñâåäåíèé î ïàðòèçàíàõ. — Íàì èçâåñòíî, ÷òî âàø ìóæ ó êðàñíûõ ïàðòèçàí, — ïðèñòóïèë ê äîïðîñó êîìåíäàíò. — Ãäå âàø ìóæ? Ãäå ïàðòèçàíû? — Íå çíàþ, — îòâåòèëà îíà. Îíà äåéñòâèòåëüíî íå çíàëà. Êîìåíäàíò íà÷àë íåðâíè÷àòü, çëèòüñÿ. Øåë óæå ïÿòûé ÷àñ, à îíà òâåðäèëà îäíî — “íå çíàþ”. Ãåíåðàë æäàë ñâåäåíèé. Æåíà ïàðòèçàíà ìîë÷àëà. Êîìåíäàíò ðåøèë çàñòàâèòü çàãîâîðèòü æåíùèíó. Íî êàê? Çà îêíîì âåñåëèëèñü ïüÿíûå ñîëäàòû èç îõðàíû ãåíåðàëà. Êîìåíäàíò âûøåë íà óëèöó. — Êòî èç âàñ æåëàåò ïîâåñåëèòüñÿ íî÷êó ñ ýòîé ìîëîäîé æåíùèíîé? — êîìåíäàíò ïîäâåë ê êðûëüöó Ïëåòíåâó. Ñîëäàòû ïðèòèõëè. — Íó, äàâàéòå, äàâàéòå áûñòðåé, — ïîâòîðèë îí. — Êòî ïåðâûé? Òû? Òû, ðûæèé? Ìîæåò, òû? — îí òûêàë ïàëüöåì â ãðóäü òî îäíîãî, òî äðóãîãî. — Íå õîòèòå, ïîäëåöû? — îðàë êîìåíäàíò. — Íå õîòèòå? Íàéäåì äðóãèõ. Êîìåíäàíò ñõâàòèë Åëåíó è ïîòàùèë. Âèäÿ, êàê èçâèâàåòñÿ ñòðîéíîå òåëî ìîëîäîé æåíùèíû, ñîëäàò êðèêíóë: — ß ïîéäó! — Õîðîøî! Âîò êëþ÷è, âåäè â ïåðâóþ äâåðü. Ñîëäàò ïîòàùèë æåíùèíó, òîëêíóë äâåðü íîãîé, âîøåë. È òóò ïðîèçîøëî íåîæèäàííîå. Áóêâàëüíî ÷åðåç íåñêîëü135

http://evpatoriya-history.info/

êî ìèíóò ñîëäàò âûñêî÷èë êàê îøïàðåííûé, ðàçìàõèâàÿ ðóêàìè: «Ñóìàñøåäøàÿ, ñóìàñøåäøàÿ!” Èç äâåðåé ïîêàçàëàñü æåíùèíà ñ ïîáåëåâøèìè âîëîñàìè, òðÿñóùåéñÿ ëåâîé ðóêîé îíà äåðæàëàñü çà äâåðíîé êîñÿê, à ïðàâóþ âûòÿíóëà âïåðåä, îùóïûâàÿ ñòåíó. Åå ãîëîâà áûëà íååñòåñòâåííî çàïðîêèíóòà, ãëàçà øèðîêî ðàñêðûòû... Îíà âíåçàïíî ëèøèëàñü çðåíèÿ. Ñîëäàòû ïîïÿòèëèñü, êîìåíäàíòà ñëîâíî âåòðîì ñäóëî. Ðàçäàëñÿ äåòñêèé ïëà÷: «Ìàìà!» Äâå äåâî÷êè êèíóëèñü ê æåíùèíå, ïîäõâàòèëè åå ïîä ðóêè. — Âñïîìíèëà? — ãîëîñ äåæóðíîãî ìèëèöèîíåðà âûâåë Åëåíó Ôåäîðîâíó èç îöåïåíåíèÿ. Îíà åëå ñäåðæèâàëà äóøèâøèå åå ñëåçû è âäðóã íå âûäåðæàëà, ðàçðûäàëàñü... Äâà ìåñÿöà ïðîëåæàëà îíà â áîëüíèöå. À êîãäà ïîäíÿëàñü ñ ïîñòåëè, èñõóäàâøàÿ äî òîãî, ÷òî ïëàòüÿ âèñåëè íà íåé, êàê íà âåøàëêå, çðåíèå îïÿòü ñòàëî ãàñíóòü. Ïðîöåññ óñèëèëñÿ ïîñëå òîãî, êàê â îòäåëå êàäðîâ åé ñêàçàëè, ÷òî îíà óâîëåíà, è ïîñîâåòîâàëè: «Âàì áû, Åëåíà Ôåäîðîâíà, óñòðîèòüñÿ êóäà-íèáóäü íå â ñàíàòîðèé...» Äîâîëüíî äîëãî õîäèëà ïî ó÷ðåæäåíèÿì â ïîèñêàõ ðàáîòû. Íàéäåòñÿ äîáðàÿ äóøà â îòäåëå êàäðîâ, âîçüìåò íà ñåçîí ïîñóäîìîéêîé èëè ïîäñîáíèöåé â ñàäîâóþ áðèãàäó, à ÷åðåç òðè÷åòûðå ìåñÿöà: «Âû óæ èçâèíèòå... ñîêðàùåíèå». Æèçíü âîêðóã êèïåëà, èãðàëà, êàê ìîðå. À åé âñå ýòî êàçàëîñü äàëåêèì è ïî÷òè íåðåàëüíûì. Ïîðîé ñòàíîâèëîñü ñòðàøíî. Îíà, êàê ìîòûëåê, ïîïàâøèé â ïàóòèíó, áàðàõòàëàñü è íå ìîãëà âûðâàòüñÿ. Óæå íèêòî ñ íåé íå ïûòàëñÿ çàâåñòè äðóæáó, íèêòî íå ïðèãëàøàë íà äíè ðîæäåíèÿ, êàê áûëî ðàíüøå. Ñîñåäè, è òå ïåðåñòàëè ïîìîãàòü. Îäíàæäû ñîñåäêà, âèäÿ, êàê îíà ïîëçàåò íà êîëåíêàõ, ÷òîáû ïîëèòü öâåòû, ïîäîøëà: «Òû óæ èçâèíè íàñ, Ôåäîðîâíà. Òåáå è äåâî÷êàì òÿæåëî, æàëêî âàñ, à ñàìó ñåáÿ è äåòåé ðàçâå íå æàëêî? Íå äàé áîã, êòî äîëîæèò â ýíêàâýäý...» 20 ëåò ñïóñòÿ â åå äîì ïðèäåò èçâåùåíèå*, â êîòîðîì áóäóò òàêèå ñëîâà: «Ïðèãîâîð âîåííîãî òðèáóíàëà ×åðíîìîðñêîãî 136

ôëîòà îò 27—28 àïðåëÿ 1937 ãîäà è îïðåäåëåíèå Âîåííîé êîëëåãèè Âåðõîâíîãî ñóäà ÑÑÑÐ îò 2 èþíÿ 1937 ãîäà â îòíîøåíèè Âåéëåðà À.ß. ïî âíîâü îòêðûâøèìñÿ îáñòîÿòåëüñòâàì îòìåíåíî è äåëî çà îòñóòñòâèåì ñîñòàâà ïðåñòóïëåíèÿ ïðåêðàùåíî. Âåéëåð À. ß. ïî äàííîìó äåëó ðåàáèëèòèðîâàí». Ðåñòîðàí «Âîëíà», ñòîÿâøèé ó ñàìîãî áåðåãà ìîðÿ è ïðîçâàííûé ïîñåòèòåëÿìè «Ðàçíûå ïàðóñà», ïîñåùàëà â îñíîâíîì ïóáëèêà ïîæèëàÿ. Ïîñåòèòåëè ïðîäîëãîâàòîãî çàëà ïîòÿãèâàëè ïèâî èëè âèíî, íåñïåøíî âåëè ðàçãîâîð. Çäåñü ñîâåðøàëèñü äåëîâûå ñäåëêè. — ×òî-òî, äÿäÿ Ãðèøà, òû ñåãîäíÿ ïî÷òè íå åøü è ìàëî ïüåøü, — âêðàä÷èâî ñïðàøèâàåò Äåâêèí, íàëèâàÿ Ëÿáóõó âîäêó â ðþìî÷êó. — Ñëó÷èëîñü ÷òî èëè áîèøüñÿ çàõìåëåòü? — Íåò, ïðîñòî ïëîõî ñïàë ïðîøëóþ íî÷ü. Ðàñïàõíóëàñü äâåðü. Âîøëè ñòàðèê, Æóêîâñêàÿ, çà íèìè — Íóðèåâ è åùå äâîå, êîòîðûõ Ëÿáóõ è Äåâêèí íå çíàëè. Ïðèáûâøèå ñåëè çà ñîñåäíèé ñòîëèê, çàðàíåå çàêàçàííûé Äåâêèíûì. Îí íå ïîñêóïèëñÿ — â ñâÿçè ñ ïîëó÷åíèåì èçâåñòèÿ î ñâîåì îòöå, êîòîðûé îêàçàëñÿ â Êðàñíîÿðñêîì êðàå, íà ñòðîèòåëüñòâå êàêîé-òî äîðîãè. — Äàâàéòå ïîä öûïëåíêà òàáàêà îïðîêèíåì ïî ìàõîíüêîé, — ïðåäëîæèë Äåâêèí, çàèñêèâàþùå ïîãëÿäûâàÿ íà ñòàðèêà è Æóêîâñêóþ. — Âîçäàäèì äîëæíîå ñûíàì áîæüèì Åðìàêîâó è Íóðèåâó, — ïðîãîâîðèë ñòàðèê. — Îíè îòïðàâèëè ê ïðàîòöàì ÷åêèñòà Ñåíòÿáðåâà è áîëüøåâèêà Åëèñååâà. Îïðîêèíóâ ðþìêó, Äåâêèí âûòåð ãóáû: — Â ýòîì äåëå äîëÿ Ëåíî÷êè åñòü. — Ëåíî÷êà ðàáîòàåò, à âîò ÷òî òû ñäåëàë äëÿ ñïàñåíèÿ Õðèñòà? — óñòàâèëñÿ ñòàðèê íà Äåâêèíà. Òîò íå îæèäàë òàêîãî îáîðîòà, çàìÿëñÿ. Âìåøàëñÿ Ëÿáóõ: * Îðèãèíàë õðàíèòñÿ ó äî÷åðè Ì.Ë. Ïëåòíåâà Ãàëèíû Ìèõàéëîâíû Áåçðó÷êî, ïðîæèâàþùåé â ã. Åâïàòîðèè.

137

http://evpatoriya-history.info/

— Âåéëåð è Ïëåòíåâ ïî åãî çàïèñî÷êå çà ðåøåòêîé îêàçàëèñü êàê âðàãè Ñîâåòñêîé âëàñòè. — Ïîëîæèì, Ïëåòíåâ íå ïî åãî çàïèñî÷êå óãîäèë â ýíêàâýäý, à ïî ñèãíàëó Åãîðà. — Çà Åãîðà! — õëîïíóâ ïî ïëå÷ó Åðìàêîâà, ñêàçàë Äåâêèí. — ß â ñâîé ñïèñîê ìîãó âíåñòè Ìàòâåÿ Ïóäîâêó è Èâàíà Êàìåëüöà èç Àê-Ìå÷åòè, Áåëîöåðêîâñêîãî èç ßðûëãà÷à, — îí ïðîäîëæàë çàãèáàòü ïàëüöû. — Âñå ìîãó, à âîò Íóðèåâà æåíèòü íå ìîãó. Òîò âçäîõíóë è óñìåõíóëñÿ: — Ðàíüøå ó ìåíÿ áûëî ìíîãî äðóçåé è ñëèøêîì ìàëî âðåìåíè, à òåïåðü ìíîãî âðåìåíè è ñîâñåì íåò äðóçåé. Taê ÷òî ñåìüþ çàâîäèòü, íàâåðíîå, óæå ïîçäíî... — Âñå ðàáîòàþò õîðîøî. Ìîëîäöû! — ïîõâàëèë ñòàðèê. — Ïðàâäà, åñòü ïðåòåíçèè ê Ëÿáóõó — ñíèçèë àêòèâíîñòü. Íåóæåëè ñòàðûé öàðñêèé ñûùèê ÷åãî èñïóãàëñÿ? Ñîáñòâåííî, ñòàðèê ñîáðàë ýòó êîìïàíèþ äëÿ ïîäâåäåíèÿ èòîãîâ ãíóñíûõ äåë, êîòîðûå îíè íàçâàëè «øàãîì ê ñêîðîé ïîáåäå». Ëÿáóõ ñíà÷àëà äàæå íå âçâîëíîâàëñÿ. Íî ïðè ïîñëåäíèõ ñëîâàõ ñòàðèêà óëûáêà ìåäëåííî ñïîëçëà ñ åãî ëèöà: — ß íèêîãäà è íèêîãî íå áîÿëñÿ, à óæ òåïåðü è ïîäàâíî. ×åñòíî ðàáîòàþ íà ïðîèçâîäñòâå. Âïðî÷åì... Ëèöî åãî ïîìðà÷íåëî: — Ìíå êàæåòñÿ, ÷òî ñêîðî ìû áóäåì ðâàòü ãëîòêè äðóã äðóãó. Îäíîé çàïèñî÷êè â ÍÊÂÄ äîñòàòî÷íî, ÷òîáû çàãðåìåòü â Ñèáèðü... èëè òîãî õóæå. Ïîäñòàâèòå ìåíÿ — çàëîæó âñåõ! Îí ïîñìîòðåë íà ñòàðèêà, êîòîðûé, ïåðåñòàâ æåâàòü, êàòàë øàðèê èç õëåáà. Ïîéìàâ èçóìëåííûé âçãëÿä ñîáåñåäíèêîâ, ïðîäîëæèë: — Íàäî âåäü æèòü... Îí íå äîãîâîðèë, âñòàë è íàïðàâèëñÿ ê âûõîäó. Äåâêèí âûñêî÷èë âñëåä çà íèì. — Äÿäÿ Ãðèøà, ÷òî ñëó÷èëîñü? ×òî ñ âàìè? Íà âàñ ëèöà íåò. Íó ÷òî òàêîãî îáèäíîãî ñêàçàë ñòàðèê? 138

Ëÿáóõ íå îòâåòèë, òîðîïëèâî çàøàãàë ïî íàáåðåæíîé ê ñîáîðó. Ñâåðíóâ íà Ñèìôåðîïîëüñêîå øîññå, óñêîðèë øàã. Çâóêè óëèöû êàçàëèñü åìó çëîâåùèìè. Ìûñëè óíåñëèñü ê â÷åðàøíåìó ðàçãîâîðó ñ ñûíîì: Ñåðãåé ðåøèòåëüíî çàÿâèë, ÷òî áóäåò ïîñòóïàòü â âîåííîå ó÷èëèùå. Ëÿáóõà òðåâîæèëà îäíà ìûñëü: «Âäðóã óçíàåò ñòàðèê, ÷òî ñûí íà êðàñíîãî êîìàíäèðà ó÷èòñÿ? Îäíîé àíîíèìêè äîñòàòî÷íî, ÷òîáû óïå÷ü ìåíÿ...» Îñòàâøèåñÿ â ðåñòîðàíå óæå íå ïèëè, êàæäûé ñòàðàëñÿ óíÿòü ñòðàõ. Òî îðóæèå, êîòîðûì îíè ðàñïðàâëÿëèñü ñ ÷åñòíûìè ëþäüìè, îðóæèå, êîòîðîå, îíè ñ÷èòàëè, íå äàåò îñå÷êè, îêàçûâàåòñÿ, ëåãêî ïðèìåíèìî è ê íèì. — Íàäî æèòü, — íàðóøèë òÿãîñòíîå ìîë÷àíèå ñòàðèê. — Áóäåì íàäåÿòüñÿ íà áëàãîðàçóìèå êàæäîãî íàøåãî òîâàðèùà. Æäàòü óæå íåäîëãî... Ïîåçä ìåäëåííî ïîäêàòèë ê ïåððîíó. Òðåíüêíóë ñòàíöèîííûé êîëîêîë. Íå äîæèäàÿñü îñòàíîâêè âàãîíà, Ïåòð ñïðûãíóë ñ ïîäíîæêè è çàñïåøèë â ãîðîä ñâîåé þíîñòè. ...Ïåòð Åëèñååâè÷ ×åðíûø ðîäèëñÿ â äåðåâíå Äîíóçëàâ (íûíå ñåëî Êðàñíîÿðñêîå) Åâïàòîðèéñêîãî óåçäà â áåäíÿöêîé êðåñòüÿíñêîé ñåìüå. Êîãäà åìó èñïîëíèëîñü ñåìü ëåò, îòåö ñòàë ïðèó÷àòü åãî ê òðóäó. — Òû, Ïåòðóõà, ê ñàäó è îãîðîäó ïðèâûêàé. Ýòî äåëî òåáå â æèçíè ïðèãîäèòñÿ. Êóìåêàé, ÷òî ê ÷åìó, — íàñòàèâàë îòåö. — Âîò ïðîøëîé îñåíüþ íà ðûíîê â Åâïàòîðèþ ÿáëîêè äà êàïóñòó ñ áàêëàæàíàìè ñâåçëè. Íà âûðó÷åííûå äåíüãè êóïèëè, ÷òî íàäî. Ìàñëî, ÿéöà íà ìàíóôàêòóðó ïîìåíÿëè. Âîí è áîòèíî÷êè íà òåáå... Êðàñîòà, ïðàâäà? Òàê ÷òî ñàäîâîäñòâî è îãîðîäíè÷åñòâî — îíî äåëî ñòîÿùåå. Îïÿòü æå, ëèñàïåä òû ïðîñèøü. Îòêóäà äåíüãè âîçüìåì, åñëè ñàä è îãîðîä íå óðîäèò? Îäíàêî íå î÷åíü âíèìàòåëüíî ñëóøàë Ïåòð ïîó÷åíèÿ íàñ÷åò ñàäîâîäñòâà è îãîðîäíè÷åñòâà, õîòÿ ïîíèìàë, ÷òî òîëüêî ýòèì è æèâåò åãî ñåìüÿ. À êîãäà çàõîäèëà ðå÷ü î øêîëå, îæèâëÿëñÿ. Ýòî ðàäîâàëî îòöà: ìîæåò, ó÷èòüñÿ õîðîøî áóäåò. 139

http://evpatoriya-history.info/

Ñ ó÷åáîé äåéñòâèòåëüíî äåëî ïîøëî íà ëàä. «Ïîíÿòëèâûé, íà ëåòó âñå ñõâàòûâàåò, — ãîâîðèë î íåì ó÷èòåëü. — Âîò ðàçâå ÷òî íåïîñåäà. Íó äà ýòî áåäà íåáîëüøàÿ». Íå äóìàë Ïåòð, ÷òî ïðèâûêíåò ê Åâïàòîðèè. Â ïåðâîå âðåìÿ çäåñü âñå êàçàëîñü ÷óæèì: òîëêîòíÿ, øóì. Òîñêîâàë ïî äîìó, ïî äîíóçëàâñêèì ìàëü÷èøêàì, ïî êðóòûì ñêàëèñòûì áåðåãàì îçåðà. Ïðîøëî âðåìÿ, è âñå ïåðåìåíèëîñü. Íàøëèñü äðóçüÿ, ïîëþáèëèñü ïåñ÷àíûé áåðåã ìîðÿ, øóìíûé áàçàð. Ïîñëå îêîí÷àíèÿ øêîëû åãî îñòàâèëè â ðàéêîìå êîìñîìîëà èíñòðóêòîðîì ïî ïèîíåðñêîé ðàáîòå. À ÷åðåç äâà ãîäà îí — ñòàðøèé ïèîíåðâîæàòûé äåòñêîé òðóäîâîé êîëîíèè â Åâïàòîðèè. Îñåíüþ 1930-ãî óøåë â àðìèþ, è, êàê îêàçàëîñü, — íà äîëãèå, äîëãèå ãîäû... Âûñîêèé, ëàäíî ñêðîåííûé, îí øåë ïî óëèöàì ãîðîäà áûñòðîé ïðóæèíèñòîé ïîõîäêîé. Îñòàíîâèâøèñü ïåðåä íåáîëüøèì ïðèçåìèñòûì çäàíèåì, ïåðåâåë äóõ. Ëåãêî ïåðåïðûãíóë òðè ñòóïåíüêè êðûëüöà è îêàçàëñÿ ïåðåä äâåðüþ êàáèíåòà ñåêðåòàðÿ ãîðêîìà êîìñîìîëà. — Ïåòðî, êîí÷àé õðîìîì ñêðèïåòü, — ðàçäàëñÿ ãîëîñ çà åãî ñïèíîé. — Âèæó øïàëû â ïåòëèöàõ è ïîðòóïåþ êîìñîñòàâñêóþ. Äåéñòâèòåëüíî, óäèâèòåëüíî øëà ëåòíàÿ ôîðìà Ïåòðó Åëèñååâè÷ó. — Ìèøêà, òû?! — âîñêëèêíóë ×åðíûø. — ß, êàê âèäèøü. Ïðîõîäè â êàáèíåò, äîðîãèì ãîñòåì áóäåøü, — ïðèãëàñèë Çàéöåâ, øèðîêî ðàñïàõèâàÿ äâåðü. — Ðàçäîáðåë è âîçìóæàë çàìåòíî, — ïðîäîëæàÿ ðàññìàòðèâàòü ãîñòÿ, ïðîãîâîðèë Çàéöåâ. — Âèñêè òðîíóëà ñåäèíà. Çíàòü, íåëåãêî äîñòàåòñÿ ñëóæáà. — Åñòü íàïðÿæåíèå. ß âèæó, òû òîæå íå ìîëîäååøü. — Ñ ïðîøëîãî ãîäà ñåêðåòàðü ãîðîäñêîé êîìñîìîëüñêîé îðãàíèçàöèè. Âîò ãîòîâëþñü ê îò÷åòó, — ðàçâåë ðóêàìè Çàéöåâ. 140

Ïåòð çàìåòèë ðàçëîæåííûå íà ñòóëüÿõ è ñòîëàõ ïëàêàòû, äèàãðàììû, ëîçóíãè, ãðàôèêè, íåñêîëüêî ïîðòðåòîâ Ñòàëèíà. — Êàê òåáå ïîêàçàëñÿ ãîðîä? — Çäîðîâî ðàçðîññÿ, íåêîòîðûå óëèöû ÿ äàæå íå óçíàë. — Äà, áðàò, çàáîòû, çàáîòû. Çíàåøü, êàê ðàçâåðíóëèñü, îãî-ãî! Èìååì ìîëîêîçàâîä, õëåáîçàâîä, ãîðïðîìêîìáèíàò, ìîðïîðò, — ïåðå÷èñëÿë Ìèõàèë ñ âîîäóøåâëåíèåì. — 19 ñàíàòîðèåâ äëÿ âçðîñëûõ, 16 — äëÿ äåòåé. Ìåæäó ïðî÷èì, çíàåøü, ñêîëüêî â ãîðîäå ïèîíåðîâ? Ïî÷òè øåñòü òûñÿ÷! Êñòàòè, ñêîëüêî èõ áûëî, êîãäà òû âîçãëàâëÿë ïèîíåðñêóþ îðãàíèçàöèþ? — Ðàç â äåñÿòü ìåíüøå, — îòâåòèë ×åðíûø. — À íå ñêàæåøü, ãäå òåïåðü Ïåêåðìàí, Ãðóááå, Êàðàåâ, Êóäðÿ, Ãîëîâàíåâñêèé? — ñïðîñèë ×åðíûø. — Ìîëîäûì âåçäå ó íàñ äîðîãà, — óëûáíóëñÿ Çàéöåâ, — Ëåâ Ïåêåðìàí íà ðàáôàêå â Ëåíèíãðàäå, Âàëåíòèíà Ãðóááå ñòàëà æóðíàëèñòêîé, ñåé÷àñ íà Äàëüíåì Âîñòîêå, Ìèøà Kapaeâ â Ìîñêâå íà þðèäè÷åñêîì ôàêóëüòåòå, Íèêîëàé Êóäðÿ â Êà÷å, ó÷èòñÿ íà âîåííîãî ëåò÷èêà-èñòðåáèòåëÿ, Ìàðê Ãîëîâàíåâñêèé — êîððåñïîíäåíò íàøåé ãîðîäñêîé ãàçåòû... È ïîøåë îáû÷íûé ðàçãîâîð äðóçåé, âñòðåòèâøèõñÿ ïîñëå äîëãîé ðàçëóêè. — Âîò òû ñòàë âîåííûì êîìèññàðîì, — ñêàçàë Çàéöåâ. — Äîâîëåí? Òàêàÿ îòâåòñòâåííîñòü... — Äà, ïðîñòî ðàáîòàòü, ïðîñòî ó÷èòüñÿ — ýòîãî íàì ìàëî, — îòîçâàëñÿ ×åðíûø. — Õî÷åòñÿ ñäåëàòü ÷òî-òî çàìåòíîå. ß èñêðåííå óáåæäåí: òàì, ãäå òðóäíåå, òàì â ïåðâóþ î÷åðåäü äîëæíà áûòü ìîëîäåæü. Âîøëè äâå äåâóøêè, îäíà èç íèõ ñïðîñèëà: — Ìèõàèë Ñåðãååâè÷, ÷òî äëÿ êîíôåðåíöèè çàáðàòü? — Âñå, ÷òî ñòîèò è ëåæèò íà ñòîëàõ è ñòóëüÿõ, — îòâåòèë Çàéöåâ. Âäðóã ÷òî-òî câaëèëîñü íà ïîë. Ïåòð îãëÿíóëñÿ. Äåâóøêà ïîäíèìàëà ñ ïîëà ïîðòðåò âîæäÿ ñ áîëüøîé äûðîé íà óñàòîì ëèöå. 141

http://evpatoriya-history.info/

— Èçâèíèòå ìåíÿ, Ìèõàèë Ñåðãååâè÷, ÿ íå÷àÿííî óðîíèëà, — òèõî ïðîãîâîðèëà äåâóøêà. — Òû ïîíèìàåøü, ÷òî íàäåëàëà? — íå ñóìåë ñäåðæàòü ðàçäðàæåíèÿ Çàéöåâ. Äåâóøêà ïîáëåäíåëà, ðóêè åå òðÿñëèñü: — Ïðîñòèòå ìåíÿ, ïðîñòèòå, ïîæàëóéñòà, — ñëåçû êàòèëèñü ïî åå ùåêàì. — Ó âàñ æå åùå äâà ïîðòðåòà, çàìåíèòå, è äåëî ñ êîíöîì. — ïîñîâåòîâàë ×åðíûø. — Óñïîêîéñÿ, — ñêàçàë Çàéöåâ, — áåðè îñòàëüíûå, äà îñòîðîæíåå. Äåâóøêè óøëè, â êàáèíåòå ïîâèñëà òèøèíà. — Ñëûøàë, Æàí Ìèëëåð îêàçàëñÿ âðàãîì íàðîäà? À ÿ ñ íèì â òðèäöàòü ïÿòîì âîò êàê ñ òîáîé ñòîÿë è ðàçãîâàðèâàë, ñëóøàë åãî âîñïîìèíàíèÿ î ðåâîëþöèîííûõ äíÿõ â Åâïàòîðèè... ×åðíûø íè÷åãî íå îòâåòèë, îí ðàññìàòðèâàë êàðòó, âèñåâøóþ íà ñòåíå: — Êòî ýòî êàðòó Åâðîïû çàøòðèõîâàë êîðè÷íåâîé ñåòêîé? — ß îòìå÷àþ ãîñóäàðñòâà, êîòîðûå îêóïïèðîâàë Ãèòëåð, — îòâåòèë Çàéöåâ. — Ñ êîìñîìîëüñêèìè ñåêðåòàðÿìè ìû èíîãäà «ïóòåøåñòâóåì ïî Åâðîïå», òîëêóåì, ÷òî è êàê. Êàæåòñÿ, äàëåêî åùå øàãàòü Ãèòëåðó äî íàñ. — Êòî çíàåò, ìèíóåò ëè íàñ âîéíà? — Äóìàåøü, è ê íàì ñóíóòñÿ? — ñïðîñèë Çàéöåâ. — Ãèòëåð, îí âðîäå øàêàëà íåíàñûòíîãî: ñêîëüêî íè äàâàé — âñå ìàëî. Çàðèòñÿ è íà íàñ, íî áîèòñÿ êëûêè îáëîìàòü. Íàøà ñòðàíà äëÿ íåãî — êîñòü ïîïåðåê ãîðëà. ...Íå çíàëè, íå ãàäàëè äðóçüÿ, ÷òî îíè íàêàíóíå òîãî äíÿ, êîòîðûé æèçíü êàæäîãî ÷åëîâåêà ðàçäåëèò íà «äî» è «ïîñëå», äíÿ, ïîëîæèâøåãî íà÷àëî ñòðàøíîé âîéíå.

142

ÑÎÄÅÐÆÀÍÈÅ К читателю ................................................................................................... .3 1. Переполох в контрразведке ........................................................................ 5 2. Прозрение Данилы Кудри ............................................................................. 9 3. Жан Миллер ................................................................................................ 14 4. Не погасшие “искры” .................................................................................. 18 5. Николай Демышев ....................................................................................... 21 6. Мобилизация молодежи на сбор оружия................................................. 25 7. Tpeвожное ожидание ................................................................................... 28 8. Давид Караев. ............................................................................................... 31 9. Городской голова С.Э. Дуван ....................................................................... 36 10. Смерть Давида Караева ............................................................................... 38 11. Новый комитет города ................................................................................ 44 42. Павел Немич и его дети .......................................................................... 46 13. Каленик Франт. ........................................................................................... 50 14. Василий Гордеевич Матвеев ...................................................................... .52 15. Виктор Грубе ............................................................................................... 58 16. Григорий Валькевич .................................................................................... 62 17. Расставание ................................................................................................. 66 18. Предательство ............................................................................................. 70 19. Провал ......................................................................................................... 72 20. Дмитрий Ульянов ......................................................................................... 75 21. Знамя .......................................................................................................... 77 22. Партизанский край ..................................................................................... 78 23. Предатель среди подпольщиков ................................................................... 82 24. Сергей Просмушкин .................................................................................... 84 25. За что погиб Савва Таранов ......................................................................... 88 26. Не над Богаем — над миром развевалось партизанское знамя ................... .91 27. Pacстрел на станции Ойсул (ныне Астанино) .............................................. 97 Послесловие. .............................................................................................. 100 Лихие двадцатые. ........................................................................................ 103 Незабываемые тридцатые .......................................................................... 125 143

http://evpatoriya-history.info/

Ñòåïàí ÁÓÁÅÍÈÍ ÅÂÏÀÒÎÐÈÉÑÊÈÅ ÇÎÐÈ Õóäîæåñòâåííî-äîêóìåíòàëüíàÿ ïîâåñòü â äâóõ ÷àñòÿõ (ðîñ³éñüêîþ ìîâîþ)

Ðåäàêòîð Ñ. Áóáåíèí Êîðåêòîð Î. Êàðöåâà Êîìï’þòåðíèé íàá³ð Ã. Óñåéíîâà

Використані фото з архівів фонду Євпаторійського краєзнавчого музею.

Ï³äïèñàíî äî äðóêó 12.05.2010 ð. Ôîðìàò 60õ84/16. Ãàðí³òóðà Literaturnaya. Ïàï³ð îôñåòíèé. Äðóê îôñåòíèé. Óì. äðóê. àðê. 9. Íàêëàä 500 ïðèì. Çàìîâëåííÿ ¹474. ÂÀÒ “ªâïàòîð³éñüêà ì³ñüêà äðóêàðíÿ”. 97412, ì. ªâïàòîð³ÿ, âóë. Íåêðàñîâà, 40. Ñâ³äîöòâî ïðî âíåñåííÿ â äåðæàâíèé ðåºñòð ÄÊ ¹ 2494 îò 15.05.2006 ð.

144

http://evpatoriya-history.info/