ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
επιβλέποντες: Κ.Ντάφλος
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ Ποιητικές κατασκευές στις λιμενικές εγκαταστάσεις του βιομηχανικού Πειραιά
HETEROTOPIAS OF DECAY Poetic structures in the port of industrial Piraeus
φοιτήτριες: Ναϊσώ Κοκκάλα Μυρσίνη Μαυραπίδη
επιβλέποντες: Κ. Ντάφλος Π. Βασιλάτος
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο-Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών-Σεπτέμβριος 2021
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Σ. 7
Περίληψη
Σ. 11 - 69
Αναγνώριση περιοχής / Περιπλάνηση / Ιδέες
Σ. 71 - 89
Πρόταση
Σ. 91 - 161
Ανάλυση κατασκευών
Σ. 164 - 165
Βιβλιογραφία
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα διπλωματική εντοπίζεται στην περιοχή δυτικά του λιμανιού του Πειραιά, στα όρια με τον Δήμο Δραπετσώνας. Μέσα σε μια έκταση που είναι διάσπαρτη με αστικά, βιομηχανικά και ιστορικά κατάλοιπα, διαμορφώνεται νοητά μια πορεία που καταλήγει στη θάλασσα. Προτείνεται η δημιουργία τεσσάρων εμβληματικών αρχιτεκτονικών κατασκευών, οι οποίες τοποθετούνται κατά μήκος της ανενεργής αυτής ζώνης. Πρόκειται για μια ήπια επέμβαση, που στοχεύει στην αναβίωση της περιοχής με νέα χρήση, αφιερωμένη στον ελεύθερο χρόνο. Οι προτεινόμενες κατασκευές, ανακυκλώνουν υλικά και μορφολογικά στοιχεία από τις ερειπιώδεις βιομηχανικές δομές της ευρύτερης περιοχής, ενώ ταυτόχρονα χρησιμοποιούν μέρος του υπολειπόμενου βιομηχανικού εξοπλισμού για την στήριξη, την ανάρτηση, την κύλιση και την βύθισή τους. Επιθυμούμε να αποτελέσουν παραδειγματικά στιγμιότυπα, εναλλακτικών εξελισσόμενων μορφών, δυνητικά επαναλαμβανόμενων, σε μια χρονική αλληλουχία συνεχούς διαδικασίας κατασκευής και αποσύνθεσης. Η παρούσα έρευνα εμφανίζει τόσο ποιητική όσο και λειτουργική διάσταση, αφού τα κυριολεκτικά προσιδιάζοντα περιβάλλοντα και οι ετεροτοπικές εγκαταστάσεις που σχεδιάζονται στο εσωτερικό των κατασκευών, στοχεύουν να ενεργοποιήσουν το φαντασιακό όσων διαμένουν και περιπλανιούνται στην περιοχή. Η πρόταση αυτή αναδύεται ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης με την απόκοσμη και ανοίκεια αίσθηση της εγκατάλειψης που αποπνέει το ερείπιο, επιχειρώντας έτσι την αναδιατύπωσή του στις διαδρομές και τα μονοπάτια νέων περιπλανήσεων.
ABSTRACT This thesis is focusing on the area west of the port of Piraeus, on the border with Drapetsona. Within the limits of this area, with urban, industrial, and historical remains scattered all around, a path that ends at the sea is shaped. The proposal of this thesis, is the creation of four emblematic architectural structures, which are placed along this inactive zone. This is a mild intervention that aims to the revival of the area with a new use, dedicated to free time. The proposed constructions, recycle materials and forms from the ruined industrial structures of the area, while they use part of
the remaining industrial equipment for their support, suspension, rolling
and sinking. They constitute exemplary snapshots, of alternatively evolving forms, potentially repetitive, in a time sequence of a continuous process of construction and decomposition. The present research shows both a poetic and a functional dimension, since the literally characteristic environments and the heterotopic installations designed inside the constructions, aim to activate the imagination of those who live and wander in the area. This proposal emerges as a result of the interaction with the eerie and unfamiliar sense of abandonment reflected by the ruin, thus attempting to reestablish it in the routes and paths of new wanderings.
Αφορμή για την εκπόνηση της συγκεκριμένης εργασίας, αποτέλεσε η προσωπική ανακάλυψη ενός πολύ ιδιαίτερου οικοδομικού τετραγώνου στον αστικό ιστό της πόλης του Πειραιά. Το σημείο εκείνο βρίσκεται πλησίον του ναού του Αγίου Διονυσίου στη συμβολή των οδών Σωκράτους, Αγίου Δημητρίου και Θεσμοφορίων. Αποτελεί όριο μεταξύ των δήμων Πειραιά και Δραπετσώνας. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα όρυγμα μεταξύ δύο στενών μετώπων, διαμέσου του οποίου διέρχονται οι σιδηροδρομικές γραμμές που καταλήγουν στον σταθμό του Αγίου Διονυσίου λίγο παρακάτω.
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
11
Η πορεία των γραμμών «χαράζει» έναν άξονα που νοητά καταλήγει στο λιμάνι και τη θάλασσα. Περπατήσαμε κατά μήκος του άξονα αυτού, παράλληλα με τις γραμμές του τρένου. Αυτή η λεπτή «ζώνη» αποτελεί ένα ανενεργό κομμάτι εντός μιας πολύ ζωντανής και δραστήριας περιοχής. Ένας αόριστος χώρος, ήπια περιφραγμένος και μη προσπελάσιμος για τους περισσότερους.
Εκεί που οι γραμμές τερματίζουν, κάπως απότομα θα λέγαμε, εμείς συνεχίζουμε να ακολουθούμε τη νοητή πορεία που θα χάραζαν. Ο δρόμος στρίβει και φτάνουμε στην είσοδο της πύλης Ε2 του λιμανιού. Το τοπίο έχει αλλάξει, προβάλλονται τώρα τα κτήρια του Ο.Λ.Π, και ανάμεσα τους οι κορυφές κάποιων παράξενων γερανών. Στο σημείο εκείνο βλέπουμε πρώτη φορά τις δύο μόνιμες δεξαμενές που βρίσκονται εκεί. Η αποκάλυψη τους προκαλεί δέος, λόγω της κλίμακας του έργου και της ενέργειας του σημείου. Ωστόσο, η πρόσβαση σε αυτές απαγορεύεται στους μη έχοντες εργασία. Γύρω δεσπόζουν εμβληματικά κτήρια και εγκαταστάσεις, όπως η αποθήκη σιτηρών-το σιλώ με το ρολόι- οι τεράστιοι γερανοί, το πλοίο Hellas Liberty, οι πέτρινες αποθήκες, η προβλήτα κ.α.
12
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
13
Συνολικά κατά μήκος της «ζώνης» μας αποκαλύπτονται μια σειρά από ανενεργά απομεινάρια πρώην βιομηχανικής χρήσης, μικρής ή και πολύ μεγάλης κλίμακας, που βρίσκονται πλέον σε πλήρη αχρηστία και εγκατάλειψη. Κάθε θραύσμα που συναντάμε μας οδηγεί στο επόμενο, σαν να αποτελούν τμήματα μιας ενότητας. Μια πορεία αβέβαιη και διστακτική. Τα χαλάσματα και τα ερείπια, ίχνη του παρελθόντος, προσδίδουν στο τοπίο μια πιο αινιγματική διάσταση. Πάνω στις επιφάνειες έχει εγγραφεί το αποτύπωμα του χρόνου και τα σημάδια της φθοράς. Αυτή η ανοίκεια ατμόσφαιρα μας ελκύει και μας ταράζει ταυτόχρονα.
14
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
Γι’ αυτό το λόγο μας θυμίζει τη «Ζώνη» από το κινηματογραφικό έργο του Ταρκόφσκι, Stalker, μια απαγορευμένη και σχεδόν στοιχειωμένη περιοχή στην οποία η είσοδος γίνεται με ένα μικρό βαγονέτο. Οι ήρωες περιπλανώνται σ αυτό το μεταφυσικό τοπίο που βρίσκεται υπό διαρκή μεταβολή, μέσα σ’ ένα κλίμα αόριστου φόβου. Σε πολλά σημεία του έργου ανακύπτει το ερώτημα για το αν είναι ένας χώρος υπαρκτός ή φανταστικός.
Στιγμιότυπα από τη ταινία Stalker
Η τυχαία ανακάλυψη του «αχαρτογράφητου» εκείνου κόσμου, που δεν είναι εύκολα προσβάσιμος αλλά ούτε και ορατός -παρά μόνο από συγκεκριμένα σημεία- καθώς και η ιστορία που κουβαλάει μαζί του, μας ενέπνευσε για μια σειρά από περιπάτους-μεταφορές σε μια μεγαλύτερη ακτίνα, προκειμένου να αναζητήσουμε παρόμοιους χώρους.
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
15
Με αφορμή τις ιδέες των καταστασιακών για την ψυχογεωγραφία και την περιπλάνηση, ξεκινήσαμε να κινούμαστε ελεύθερα, να παρατηρούμε και να καταγράφουμε τις κινήσεις μας στο χώρο της πόλης. Η περιπλάνηση μας επικεντρώθηκε κυρίως στο παράκτιο μέτωπο που έχει ως αφετηρία το παραπάνω σημείο και εκτείνεται προς τα δυτικά. Μέσα από το περπάτημα και με τη συνδυαστική χρήση του αυτοκινήτου, όπου αυτό κρινόταν απαραίτητο, διανύσαμε και εξερευνήσαμε μια απόσταση από τη Δραπετσώνα ως το Πέραμα. Στον χάρτη μακέτα αποτυπώσαμε όλες τις κινήσεις που πραγματοποιήθηκαν, άλλες γραμμικές (αυτοκίνητο) και άλλες περισσότερο ακαθόριστες και εντοπισμένες, με πυκνώματα στα σημεία που μας ενδιέφεραν περισσότερο (περπάτημα). Αυτά ήταν τα Λιπάσματα, το εργοστάσιο τσιμέντων ηρακλής, η ιχθυόσκαλα του Κερατσινίου, η cosco και η ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη στο Πέραμα.
16
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
Από το οδοιπορικό μας προέκυψε ένας όγκος πρωτογενούς υλικού από φωτογραφίες, και βίντεο.
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
17
18
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
19
20
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
21
22
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
23
24
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
25
26
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
Έτσι, συγκροτήσαμε ένα πρώτο αρχείο, το οποίο ξεκινήσαμε να αναλύουμε. Σε εκείνη τη φάση δημιουργήθηκαν ορισμένοι κατάλογοι με βάση τις μορφές και τα συστήματα που συναντήσαμε. Τη μέθοδο αυτή δανειστήκαμε από τη δουλειά των φωτογράφων Berndt και Hilla Becher. Το υλικό αυτό αποτέλεσε στη συνέχεια την βάση της συνθετικής μας διαδικασίας.
φωτογραφίες των Bernd και Ηilla Becher
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
27
Β Ι Ο Μ Η Χ Α Ν Ι Α
Β Ι Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α Α Π Ο Θ Η Κ Ε Σ
Γ Ε Ρ Α Ν Ο Ι
Δ Ε Ξ Α Μ Ε Ν Ε Σ Φ Ο Υ Γ Α Ρ Α
Δ Ι Κ Τ Υ Ω Μ Α Τ Α
Ν Α Υ Π Η Γ Ι Κ Η
28
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ꐃ ꄃ 鼃 ꜃ 鄃 鬃 餃 锃 ꌃ
ꌃ ꜃ 鼃 餃 鴃 餃 鄃 ⴀ 騃 鄃 鬃 ꤃ 鐃 餃 鄃
騃 鄃 鰃 ꀃ 餃 鴃 锃 ꌃ ⴀ 鈃 鄃 錃 鼃 鴃 餃 鄃
ꌃ ꤃ 鬃 霃 鴃 锃 ꌃ ⴀ ꌃ ꤃ 鬃 霃 鴃 ꤃ ꌃ 锃 餃 ꌃ
鐃 餃 騃 ꐃ ꔃ ꤃ 鰃 鄃 ꐃ 鄃
鄃 鰃 ꀃ 鄃 ꄃ 餃
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
29
ΠΟΡΘΜΕΙΟ ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ- ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ
ΝΑΥΠΗΓΟΕΠΙΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΖΩΝΗ ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ
Η πληροφορία της περιπλάνησης αποτυπώθηκε και σε επίπεδο χάρτη. Ασχοληθήκαμε κυρίως με το να καταγράψουμε το που εντοπίζονται βιομηχανικά σύνολα και ο ναυπηγικός-κατασκευαστικός τομέας. Επίσης το αν και κατά πόσο η πρόσβαση σε αυτούς τους χώρους ήταν εφικτή, καθώς και το ποιοι βρίσκονται σε εγκατάλειψη. Σχετικά με αυτό, εντοπίστηκαν πολλά ανενεργά κελύφη, ιδίως γύρω από το κομμάτι που περιγράψαμε αρχικά ως «ζώνη» και στην ευρύτερη περιοχή των λιπασμάτων. Ξεκινώντας από τον κόμβο, έχουμε το τετράγωνο εκείνο που μεταξύ των μετώπων του στις γραμμές, παραμένει πλήρως ανενεργό, προχωράμε στον σιδηροδρομικό σταθμό, ο οποίος δεν λειτουργεί πια και καταλήγουμε στο κομμάτι του Ο.Λ.Π., που είναι ανενεργό και σχεδιάζεται να επαναλειτουργήσει σε νέο πλαίσιο. Σε ότι αφορά τις προσβάσεις, το παράκτιο μέτωπο τόσο της Δραπετσώνας, όσο και των όμορων δήμων, Κερατσινίου και Περάματος, είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου αποκλεισμένο για τους πολίτες. Η εγκατάσταση βιομηχανικών και ναυπηγικών χρήσεων, επιτρέπει μόνο σε ένα ορισμένο αριθμό ατόμων να βρίσκονται στα σημεία εκείνα, ενώ η επιβάρυνση της περιοχής λόγω της μονόπλευρης χρήσης της έχει περιβαλλοντικές προεκτάσεις. Μοναδική νησίδα ελευθέρου χώρου είναι ο πολυχώρος των Λιπασμάτων, χωρίς όμως αυτό να είναι αρκετό.
ΑΠΟΘΗΚΕΣ ΒΙΟΤΕΧΝΙΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΖΩΝΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΚΟΙΝΗΣ ΩΦΕΛΕΙΑΣ ΝΑΥΠΗΓΟΕΠΙΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΖΩΝΗ ΑΝΕΝΕΡΓΑ ΚΛΕΙΣΤΑ ΚΤΗΡΙΑ ΚΛΕΙΣΤΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ, ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ
30
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΛΙΜΑΝΑΚΙ ΚΕΡΑΤΣΙΝΙΟΥ
ΔΕΗ
ΜΥΛΟΙ ΛΟΥΛΗ Α.Ε. ΙΧΘΥΟΣΚΑΛΑ ΚΕΡΑΤΣΙΝΙΟΥ
ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ
ΓΡΑΜΜΕΣ ΤΡΕΝΟΥ
ΗΕΤΙΩΝΕΙΑ ΠΥΛΗ
ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ
0
ΕΥΔΑΠ
260
520
780
1040
1300
1560
1820 μέτρα
ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ
OIL ONE
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
31
32
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
33
Έτσι, έχοντας συγκεντρώσει το υλικό της περιπλάνησης προχωρήσαμε στην ανάλυση.
Όπως είναι εμφανές, όλη μας η προσοχή και περιέργεια έχει εστιαστεί γύρω από τη βιομηχανική και μεταβιομηχανική πλευρά του Πειραιά. Μεγάλο κομμάτι αυτής δε μας αποκαλύπτεται ολοκληρωτικά, παραμένει μισοκρυμμένο, δυσπρόσιτο και το παρατηρούμε από απόσταση. Είτε γιατί η πρόσβαση είναι απαγορευτική λόγω της ερειπιώδους κατάστασης, είτε γιατί βρίσκεται σε πλήρη λειτουργία κάτω από ένα ιδιωτικό καθεστώς. Τα στοιχεία που αποτελούν την πραγματικότητα αυτή έχουν μια απόλυτα λειτουργική διάσταση και αυστηρά κυριολεκτικές χρήσεις. Ωστόσο, ο μορφολογικός τους πλούτος και η κατασκευαστική τους περιπλοκότητα τα τοποθετούν πέρα από τη σφαίρα της δικής μας λογικής, στα όρια με το φανταστικό. Η κλίμακα τους επίσης, ξεπερνά κατά πολύ τα ανθρώπινα μέτρα μετατρέποντας τα σε εμβληματικές απόκοσμες μορφές. Η φθορά τα ετεροποιεί, χωρίς όμως να εξουδετερώνει την ταυτότητά τους. Επιτρέπει στο παρελθόν, να παραμείνει στο παρόν. Το φαντασιακό μας ενεργοποιείται και συνειρμικά τους αποδίδει άλλες ιδιότητες, σχεδόν θεϊκές.
34
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
Σ’ αυτό το σημείο, με τη μέθοδο του κολλάζ, καθώς και τα σκίτσα, οραματιστήκαμε και αποτυπώσαμε αυθόρμητα νέες μορφές και πραγματικότητες. Σενάρια φανταστικά. Βρισκόμαστε ίσως στην πιο δημιουργική φάση της εργασίας. Σε μεγάλη βαθμό οικειοποιηθήκαμε εργαλεία καταστασιακών, όπως η μεταστροφή. Οι γερανοί θυμίζουν ζώα, ή ρομπότ όπως κινούνται στον χώρο. Οι εγκαταστάσεις των Τσιμέντων της Α.Γ.Ε.Τ Ηρακλής παρουσιάζουν ένα απόκοσμο θέαμα. Οι όψεις των γερανών στο Πέραμα, διαμορφώνουν ένα σεληνιακό τοπίο και πολλά ακόμη. Βρισκόμενες στη σφαίρα του φανταστικού διαβάσαμε λογοτεχνία, κόμικς, αναζητήσαμε παρόμοιους χώρους σε κινηματογραφικά έργα, όπως αυτά του Ταρκόφσκι αλλά και στην αρχιτεκτονική, όπως τα σχέδια του L. Woods.
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
35
36
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
37
38
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
39
40
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
41
42
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
43
44
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
45
46
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
47
48
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
49
50
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
Τη φαντασία μας καθοδήγησαν αρκετά οι περιγραφές του Ίταλο Καλβίνο στις Αόρατες Πόλεις. Συγκεκριμένα η κατηγορία των λεπτών πόλεων, τις οποίες αναφέρει ως το πιο φωτεινό κομμάτι του βιβλίου. Αυτές οι «αέρινες, αφηρημένες, νηματοειδείς μορφές». Οι λεπτές πόλεις είναι φτιαγμένες από υλικά και αντικείμενα που συναντήσαμε στους τόπους που επισκεφθήκαμε. Γερανούς, σκαλωσιές, γέφυρες, τροχαλίες, σωληνώσεις, γεγονός που τις κάνει να αναπτύσσονται κυρίως καθ’ ύψος και να βρίσκονται συνεχώς υπό κατασκευή. Χαρακτηριστικό είναι επίσης το στοιχείο του νερού, άλλοτε ως τη βάση πάνω στην οποία αναπτύσσονται, άλλοτε ως σύστημα που ρέει εντός τους.
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
51
52
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
53
54
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
55
56
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
57
58
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
59
60
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
61
62
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
63
64
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
65
Έτσι, αν ο Πειραιάς αποτελείται από αναρίθμητες αόρατες-ορατές πραγματικότητες που συνυπάρχουν ή αλληλοκαλύπτονται, η δική μας ανάγνωση και εμπειρία μας τοποθέτησε σε αυτή την πλευρά του. Μέσα στη σχεδιασμένη πόλη, είδαμε μια πόλη μεταφορική.
66
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
Στην επόμενη φάση, χρειάστηκε να περιορίσουμε το ψάξιμο των μορφών και των σχηματισμών τους καθώς δεν είναι δυνατή η επίλυση όλων. Έτσι επιλέξαμε κάποια ώστε να τα επιλύσουμε αρχιτεκτονικά και κατασκευαστικά. Μεγάλο κομμάτι της εργασίας παρέμεινε στο στάδιο που μόλις αναλύσαμε.
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
67
Αναγνωρίζοντας ότι στην περιοχή είναι έντονο το πρόβλημα της πολύ περιορισμένης πρόσβασης των κατοίκων σε ελεύθερους χώρους και στη θάλασσα, θελήσαμε να αποφορτίσουμε αυτήν την κατάσταση. Στην περιπλάνηση μας καταγράψαμε εξοπλισμό και κτηριακό απόθεμα, που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν και να αποτελέσουν χώρους ελεύθερους, χωρίς να καταργείται ο μνημειακός τους χαρακτήρας. Ίσα ίσα, θα αποτελούν ένα ζωντανό μνημείο για την πόλη του Πειραιά και της Δραπετσώνας. Είναι γνωστό πως η περιοχή των δεξαμενών που ανήκει στον Ο.Λ.Π. όπως και μέρος των λιμενικών εγκαταστάσεων εντάσσονται σε ένα πρόγραμμα ανάπλασης, το οποίο δεν έχει πραγματοποιηθεί ακόμη. Σύμφωνα με αυτό, τα κτηριακά αποθέματα του Ο.Λ.Π. : οι αποθήκες, το σιλώ, ο ταινιοδρομος με τους γερανούς, όπως και το κτήριο στο «Καστράκι» στον λόφο, θα αποκατασταθούν και θα αποτελέσουν ένα συγκρότημα μουσείων. Ο χώρος ανάμεσα τους, τα αρχαιολογικά ευρήματα στον λόφο και οι δεξαμενές θα αποτελέσουν επίσης κομμάτι της ανάπλασης. Ουσιαστικά προτείνεται η δημιουργία ενός θεματικού πάρκου που περιλαμβάνει μουσεία και διαθέτει ελεύθερους κοινόχρηστους χώρους. Επιδίωξη του πλάνου της ανάπλασης είναι να δημιουργηθεί ένας πόλος έλξης πολιτισμού και αναψυχής στην περιοχή, που θα προσελκύσει το τουριστικό ενδιαφέρον και θα ενισχύσει την υπερτοπική του διάσταση. Προβλέπεται και η επανάχρηση του σιδηροδρομικού σταθμού του Αγ. Διονυσίου, ένα κτήριο που έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο.
το masteplan της πρότασης
68
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
Ένας από τους σκοπούς της ανάπλασης είναι η απόδοση του χώρου εκείνου στο κοινό. Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίον αυτό θα πραγματοποιηθεί μας βρίσκει αντίθετες. Δεν θεωρούμε πως η εγκατάσταση γειτονιάς μουσείων, με εκθέματα που αφορούν την περιοχή, διαφυλάττει τη συλλογική μνήμη για τον Πειραιά και την αποδίδει στο κοινό. Η πόλη περιλαμβάνει τη μνήμη της με τρόπο οργανικό, δεν μπορεί να διαχωριστεί από αυτήν και να την τοποθετήσει απέναντι της ως έκθεμα. Για εμάς το μνημείο είναι κάτι ζωντανό, προκύπτει από τον τόπο και αποδίδεται στον τόπο. Συνεπώς επιδιώκουμε να συνομιλήσουμε με τα απομεινάρια αυτά με τρόπο διαφορετικό.
Επίσης είναι σχεδόν εμφανές πως η ποιότητα ζωής για τον κάτοικο της Δραπετσώνας και των γύρω περιοχών δεν θα αναβαθμιστεί σημαντικά, ίσως μάλιστα να επιδεινωθεί. Ο ρυθμός ανάπτυξης του λιμανιού, η αυξητική τάση της κρουαζιέρας και η επιθυμία προσέλκυσης τουριστικού ενδιαφέροντος σε εκείνο το κομμάτι που είναι ήδη αρκετά επιβαρυμένο, εάν δεν διοχετευθούν με τρόπο βιώσιμο για την περιοχή και τους κατοίκους, μάλλον θα αποτελέσουν εμπόδιο. Τον τελευταίο χρόνο που ασχολούμαστε με την περιοχή έχουμε ήδη δει να αλλάζει με έναν τρόπο που αποτρέπει την ελεύθερη πρόσβαση ή ακόμη και την απρόσκοπτη θέα. Στο κομμάτι της Ηετιώνειας Πύλης, όπου ήδη προχωράει η μελέτη για την ανάπλαση του αρχαιολογικού χώρου, έχει διαμορφωθεί ένα τείχος περιμετρικά της γειτονιάς, όπως φαίνεται στην εικόνα παρακάτω. Ταυτοχρόνως, όλο και περισσότεροι από τους ανενεργούς χώρους που καταγράψαμε, «οι αόριστοι χώροι», απέκτησαν περίφραξη και εκδιώχθηκαν όσοι με οποιοδήποτε τρόπο τους βίωναν. Με την πρόφαση ότι πολλά από αυτά τα κτίρια έτσι θα διασωθούν και κάποτε θα συντηρηθούν, τα περισσότερα αφήνονται να καταρρεύσουν παρά το ότι αποτελούν πολύ σημαντικό κομμάτι της ιστορίας του τόπου, όπως πχ. ο ταινιόδρομος στην πύλη Ε1 του λιμανιού.
Η εργασία αυτή αποτελεί εν μέρει μια απάντηση στην τακτική των αναπλάσεων με όρους lifting και άρα αποκλεισμού ομάδων και ατόμων, προκειμένου να αναπτυχθούν άλλες δυναμικές.
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
69
70
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
Η ΠΡΟΤΑΣΗ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
71
Προτείνουμε τη δημιουργία 4 εμβληματικών αρχιτεκτονικών
κατασκευών, που αντλούν τόσο
μορφολογικά και κατασκευαστικά στοιχεία από τον τόπο, όσο και την ίδια την υλικότητα τους. Τοποθετούνται σε συνάρτηση με υπολειπόμενο ανενεργό εξοπλισμό ο οποίος βοηθά στη στήριξη, την ανάρτηση και την κύλιση τους.
1
2
3
Σαν ρακοσυλλέκτες μαζεύουμε υλικά που βρίσκουμε στις ερειπιώδεις βιομηχανικές δομές της ευρύτερης περιοχής και ουσιαστικά τα ανακυκλώνουμε επαναχρησιμοποιώντας τα και ανασυνθέτοντάς τα σε νέα σύνολα. Οι μορφές αυτών των συνόλων, προέχονται από μια παρόμοια διαδικασία ανασύνθεσης και μονταρίσματος, κατασκευαστικών συστημάτων, λειτουργιών και αντικειμένων από τα μέρη αυτά. Πρόκειται, λοιπόν, για μια διαδικασία μαστορέματος που σκοπό έχει τη δημιουργία αυτών των τόσο λειτουργικών, όσο και ποιητικών κατασκευών. Επιθυμούμε να αποτελέσουν παραδειγματικά στιγμιότυπα εναλλακτικών εξελισσόμενων μορφών, δυνητικά επαναλαμβανόμενων, σε μια χρονική αλληλουχία συνεχούς διαδικασίας κατασκευής και αποσύνθεσης.
Τις τοποθετούμε διάσπαρτες κατά μήκος της πορείας, που ακολουθήσαμε στην πρώτη μας εμπειρία περιπλάνησης, στην «Ζώνη». Με έναν ήπιο τρόπο θέλουμε έτσι να ενεργοποιήσουμε αυτή την περιοχή, προτρέποντας τους κατοίκους να την ανακαταλάβουν με την παρουσία, τις ιδέες και τι δράσεις τους. Υπάρχει αρκετός ελεύθερος χώρος για να αναπτυχθούν κι άλλες. Από την καθεμία θα είναι ορατή η επόμενη. Έτσι, ακολουθώντας τες κανείς θα καταφέρει τελικά να φτάσει στη θάλασσα. Επιθυμούμε να λειτουργήσουν και οι ίδιες ως τοπόσημα- μνημεία μαζί με τις υπόλοιπες ανενεργές εμβληματικές κατασκευές τις περιοχής.
72
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
4
ΓΡΑΜΜΕΣ ΤΡΕΝΟΥ
1
ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓ. ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ
2
ΗΕΤΙΩΝΕΙΑ ΠΥΛΗ
ΜΟΝΙΜΕΣ ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ
ΜΕΓΑΛΗ ΑΠΟΘΗΚΗ
3
ΣΙΛΟ E2
4 ΜΙΚΡΗ ΑΠΟΘΗΚΗ
HELLAS LIBERTY
ΚΛΙΜΑΚΑ 1:2000
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
73
Οι κατασκευές αυτές στοχεύουν να ενεργοποιήσουν τη συλλογική μνήμη του τόπου ως κομμάτι μιας αποβιομηχανοποιημένης περιοχής που αναβιώνεται με νέα χρήση, αφιερωμένη στον ελεύθερο χρόνο. Οι χρήσεις που φιλοξενούν είναι κατά βάση πολιτιστικές, διάφορα δρώμενα και εκθέσεις. Ταυτόχρονα, οι ετεροτοπικές εγκαταστάσεις που σχεδιάζονται στο εσωτερικό τους, επιχειρούν να ενεργοποιήσουν το φαντασιακό όσων διαμένουν και περιπλανιούνται στην περιοχή. Η επέμβασή μας, αναδύεται ως αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης με την απόκοσμη και ανοίκεια αίσθηση της εγκατάλειψης που αναδύει το ερείπιο, επιχειρώντας έτσι την αναδιατύπωσή του, στις διαδρομές και τα μονοπάτια νέων περιπλανήσεων.
74
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
75
76
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
77
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
80
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
81
Στο πρώτο τμήμα της διαδρομής, κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό και πάνω από τις γραμμές του τρένου τοποθετούμε την πρώτη κατασκευή. Η λογική της διάρθρωσής της είναι να προσκολλάται σε στοιχεία, όπως η δεξαμενή-σιλό κωνικού τύπου. Συνυπάρχει λοιπόν, σαν παράσιτο, «πάνω» με μια υπάρχουσα δομή- ξενιστή, από την οποία αντλεί ότι χρειάζεται, πχ ρεύμα. Σκοπός της είναι να λειτουργήσει ως γέφυρα και να δημιουργήσει μια δίοδο για πρόσβαση σε χώρους που δεν είναι δυνατή.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, μετά από μια ανάβαση μπορείς, να βρεθείς στο εσωτερικό της δεξαμενής και να έχεις την εμπειρία του κενού χώρου. Εκεί ίσως υπάρχει νερό, το οποίο με τη θέρμανση του κελύφους θα βγάζει ατμούς. Περιστρεφόμενη η γέφυρα θα καταστήσει δυνατή την πρόσβαση σε κάποιον άλλο χώρο, πχ είσοδος στο οικοδομικό τετράγωνο από παράθυρο ορόφου. Τα υλικά της είναι κυρίως μέταλλα και κάποια ξύλα.
82
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
0
1
3
5
10 μέτρα
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
83
Στη συνέχεια των γραμμών, πριν τερματίσουν, βρίσκονται κάποια εγκαταλελειμμένα βαγονέτα μεταφοράς υλικών και ένας μικρός γερανός. Εκεί βρίσκουμε την 2η κατασκευή, ένα μεταλλικό κέλυφος, με κενό εσωτερικό. Είναι τοποθετημένη πάνω στις γραμμές και μπορεί να κυλήσει και να αγκυρωθεί σε διάφορες θέσεις. Λόγω κλίμακας μοιάζει με μεγάλο παιχνίδι. Ο κενός της χώρος είναι ελεύθερος προς οποιαδήποτε χρήση μπορεί κανείς να σκεφτεί. Εμείς προτείνουμε την κρέμαση σχοινιών και πανιών για αναρρίχηση και ακροβατικά.
84
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
85
Επόμενη στάση οι δεξαμενές στο λιμάνι. Ο χώρος των δεξαμενών θυμίζει έντονα αμφιθέατρο. Μπορεί να χρησιμεύσει ως σκηνή αλλά και ως σκηνικό, σε αλληλεπίδραση με την 3η επέμβαση μας. Πρόκειται για ένα ξύλινο κουφάρι, κρεμασμένο από τους γερανούς μέσα στη δεξαμενή. Ο ενιαίος κενός χώρος του, μπορεί να φιλοξενήσει μικρά μουσικά και θεατρικά γεγονότα, ή εκθέσεις.
86
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
87
Μετά το κομμάτι των δεξαμενών, ξεκινά η προβλήτα και φτάνουμε στη θάλασσα. Στο σημείο εκείνο υπάρχει η τελευταία κατασκευή. Αναπτύσσεται κυρίως κατακόρυφα και το μεγάλο της ύψος την κάνει την πιο εμβληματική από τις τέσσερεις. Πρόκειται για ένα παρατηρητήριο, που στο εσωτερικό του λειτουργεί και ως δεξαμενή, επιδιώκοντας μια επανασύνδεση με το στοιχείο του νερού. Αποτελεί τον πρώτο σταθμό της επέμβασης όταν κανείς έρχεται από θαλάσσης και αντικρύζει την στεριά του Πειραιά. Εντάσσεται στην ενδιαφέρουσα κορυφογραμμή του παράκτιου μετώπου, μαζί με τις φιγούρες του σιλό, του ρολογιού, των φουγάρων και των γερανών.
88
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
89
90
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
91
Στο επόμενο στάδιο επιλέχθηκαν να επιλυθούν οι δύο από τις τέσσερις κατασκευές που παρουσιάστηκαν.
Την ξύλινη κατασκευή συμβολικά της δώσαμε την ονομασία κήτος. Αφορμή για την ιδέα αποτέλεσε το βιβλίο του Paul Gadenne με τίτλο «ΦΑΛΑΙΝΑ». Ο αφηγητής του Gadenne, γοητεύεται από το κουφάρι μιας φάλαινας που ξεβράστηκε στην ακροθαλασσιά. Συγκλονισμένος από το γεγονός αυτό, ξεκινά μια αρκετά ποιητική αφήγηση της εμπειρίας του.
Οι περιγραφές του
εστιάζονται στην αποσύνθεση της σάρκας, στην φθορά που προκαλεί το περιβάλλον στο νεκρό ζώο και στο μεγαλειώδες της κλίμακας του σε σχέση με την ανθρώπινη ύπαρξη.
Παρόμοιες ποιότητες βρήκαμε στον χώρο των δεξαμενών στις λιμενικές εγκαταστάσεις του Ο.Λ.Π. Καθώς η λειτουργία τους είναι περιστασιακή, όταν παραμένουν κενές, το εμβληματικό τους μέγεθος, σε αντιπαράθεση με την ανυπαρξία και την ερείπωση, δημιουργούν μια ατμόσφαιρα επιβλητικού μεγαλείου. Οι δεξαμενές αυτές είναι από τα πιο παλιά κομμάτια του λιμανιού του Πειραιά. Κατασκευάστηκαν το 1891 με λιθοδομή που προήλθε από το τείχος της Ηετιώνειας Πύλης λίγο παραπάνω. Σύμφωνα με το πλάνο της ανάπλασης της περιοχής του λιμένα της πολιτιστικής ακτής, οι δεξαμενές αποτελούν διατηρητέο μνημείο και βαθμιαία θα απομακρυνθούν όλες οι επισκευαστικές λειτουργείες που ακόμη συντελούνται σε αυτές.
Την ίδια περίοδο μαθαίνουμε πως στη Φρεαττύδα ξεβράστηκε μια νεκρή φάλαινα. Για την απόσυρση της χρειάστηκε η χρήση μηχανήματος γερανού.
92
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
93
Συνδέοντας το κουφάρι της φάλαινας με το σκαρί πλοίου, προχωράμε στην ιδέα μιας κατασκευής που να προσομοιάζει τον εσωτερικό χώρο ενός κουφαριού, και να βρίσκεται στον τόπο που αυτό κατασκευάζεται, δηλαδή στον χώρο των μόνιμων δεξαμενών. Ο παραλληλισμός αυτός διαμορφώνει έναν δυισμό για τον χρόνο και την ταυτότητα της κατασκευής συνολικά. Το κουφάρι του ζώου, είναι η φάση του μετά, όπως ακριβώς και το ναυάγιο ενός πλοίου. Στο ίδιο όμως στάδιο, αυτό του σκελετού, μπορεί να βρεθεί και το πλοίο όταν είναι υπό ανέγερση.
Η γνώση για την κατασκευή προήλθε από τον ίδιο τον τόπο. Στηριχθήκαμε αρκετά στον βασικό τρόπο κατασκευής ενός τρεχαντηριού. Το υλικό με το οποίο δουλέψαμε είναι το ξύλο, ώστε να φτιάξουμε τομείς για να δημιουργηθεί ο πρωτεύον σκελετός. Έπειτα ο πρωτεύων σκελετός συνδέθηκε με δευτερεύοντα ξύλα ώστε να λάβει και κατά μήκος το επιθυμητό σχήμα.
94
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
Έχουμε λοιπόν μια μεικτή κατασκευή’ ξύλο, κυρίως σύνθετη ξυλεία, λόγω μήκους και μεγάλης διατομής σε ύψος, σε συνδυασμό με μέταλλο για τις συναρμογές. Τα μεταλλικά ελάσματα τοποθετούνται με εγκοπή εσωτερικά του ξύλου, ώστε να μην είναι εμφανή, και θυμίζουν αρκετά αυτά που χρησιμοποιούνται στις κατασκευές των πλοίων. Ο σχεδιασμός τους αποδείχθηκε περισσότερο πολύπλοκος, καθώς από τα σημεία εκείνα του σκελετού θα έπρεπε να αναρτηθεί όλη η κατασκευή και συγχρόνως να παραμένει «δεμένη». Γι’ αυτό βλέπουμε πως τα καλώδια με τα οποία θα αναρτήσουμε την κατασκευή περνούν από συγκεκριμένες θέσεις εσωτερικά ώστε να συγκρατήσουν τα πιο ευάλωτα σημεία του τομέα, για περισσότερη ασφάλεια.
Εξωτερικά ο σκελετός επενδύεται με ξύλα, τα οποία συλλέξαμε από υπολείμματα ξυλοτύπου οικοδομών και από μάντρες. Τοποθετούνται με τρόπο τυχαίο, αναλόγως το μέγεθος τους και καρφώνονται πάνω στον δευτερεύοντα σκελετό. Τα σημεία όπου τα ξύλα έχουν φθαρεί ή δεν επαρκούν, καλύπτονται με φύλλα λαμαρίνας, με μια λογική μαστορέματος και μπαλωμάτων.
Για την ανάρτηση, κάνουμε χρήση των υπαρχόντων γερανών στο κομμάτι των δεξαμενών. Κρίνουμε ότι μας χρειάζονται δύο περίπου αντιδιαμετρικά τοποθετημένοι, ώστε να αναρτήσουμε με ασφάλεια την κατασκευή. Εάν χρειαστεί αξιοποιούμε και τον 3 γερανό, ενώ σχοινιά δένονται και στα τοιχώματα της δεξαμενής ώστε να συγκρατήσουν/ακινητοποιήσουν καλύτερα το κήτος. ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
95
96
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
97
98
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
99
100
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
101
Η μεγάλη μόνιμη δεξαμενή που έχει διαστάστεις 170x28x11 μ. κρίνεται ως η πιο κατάλληλη για την τοποθέτηση της κατασκευής. Η περιστροφική κίνηση των γερανών και η μεταφορά τους πάνω σε ράγες επιτρέπει μικροαλλαγές στον τρόπο που θα αναρτηθεί η κατασκευή και στην τοποθέτηση της σε σχέση με τον χώρο της δεξαμενής. Θεωρούμε πως με την ανάρτηση, η επέμβαση μας είναι όσο το δυνατόν πιο ήπια, λόγω και της σημασίας των δεξαμενών ως διατηρητέα μνημεία.
Η είσοδος στο κήτος γίνεται ενώ κανείς βρίσκεται ήδη μέσα στη δεξαμενή, με μεταλλική σκάλα που παραλαμβάνει τον επισκέπτη από το -8.80 και τον εισάγει στο εσωτερικό της χαμηλά, στα -0.80μ. Σταδιακά με ήπια κλίση, προχωρά προς το εσωτερικό, όπου και ο χώρος ανοίγεται μπροστά του. Παράλληλα με το βασικό επίπεδο σε ύψος 1,5 με 2μ τρέχει μια στενή ζώνη ξύλινου πατώματος περιμετρικά.
102
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
Το μεγαλύτερο μέρος του χώρου είναι ανοικτό, ώστε να επιτρέψει σε συμβάντα όπως μια θεατρική παράσταση, ή ένα μουσικό event, ή μια έκθεση φωτογραφίας να πραγματοποιηθούν. Όλες αυτές οι ενδεικτικές χρήσεις αντιστοιχούν σε μικρά ακροατήρια και σε ήπιας μορφής εκδηλώσεις. Η ύπαρξη της σφαίρας ουσιαστικά διαμορφώνει έναν μικρότερο χώρο που συγκεντρώνει την τροφοδοσία της κατασκευής με ρεύμα για τις απαραίτητες λειτουργείες των προβλεπόμενων χρήσεων. Δεν μας απασχόλησε ιδιαίτερα η ανάλυση της, θεωρούμε πως αναρτάται από τα ξύλα του πρωτεύοντα σκελετού μέσα από ένα σύστημα καλωδίων.
Η επένδυση του χώρου με ξύλο τον μετατρέπει σε ένα φιλόξενο και δροσερό χώρο τη μέρα, ενώ τη νύχτα το σκηνικό αλλάζει. Ο χώρος διαθέτει ένα δικό του ηχοτοπίο. Τα τριξίματα στο ξύλινο πάτωμα καθώς βαδίζεις, ο αέρας που περνά μέσα από τις τρύπες και αντανακλά στις επιφάνειες, σε συνδυασμό με το παιχνίδι του φωτός και της σκιάς παρουσιάζουν ένα σκηνικό τρόμου. Τα σημεία εκείνα που η κατασκευή διαθέτει ανοίγματα ή καλύτερα τρύπες, επιτρέπουν το φώς να εισχωρήσει και καδράρουν θέες και οπτικές της ευρύτερης περιοχής. Εκεί η πλήρωση γίνεται με μεταλλικά στοιχεία που ξεχωρίζουν έτσι από την ξύλινη επένδυση. Υπάρχει η δυνατότητα να βρεθεί κανείς έξω, καθώς υπάρχουν επίπεδα που συγκρατούνται από τον κυρίως σκελετό και προσφέρονται σαν μικροί εξώστες. Στο βάθος καταλήγει κανείς έξω, σε μια μικρή απόληξη από λαμαρινα με θέα το λιμάνι και τη θάλασσα και άρα τον επόμενο σταθμό της επέμβασης μας.
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
103
104
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
105
106
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
107
108
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
109
110
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
111
112
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
113
114
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
115
116
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
117
118
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
119
120
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
121
122
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
123
124
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
125
Λίγο πιο κάτω, στην άκρη του μόλου, τοποθετούμε την 4η και τελευταία κατασκευή. Όπως είπαμε, είναι η μεγαλύτερη σε ύψος, φτάνει τα 30μ. και επιχειρεί να αποτελέσει ένα τοπόσημο για τον Πειραιά. Ένα μνημείο από τον τόπο για τον τόπο. Αν και μνημειακή στις διαστάσεις της, έχει την όψη ενός ερειπώδους, παράξενου πύργου σε αποσύνθεση, που σταδιακά θα καταποντιστεί μέσα στα νερά του λιμανιού. Στον τελευταίο σταθμό επιδιώκεται η επανασύνδεση με το στοιχείο του νερού, όχι μόνο με την έννοια της ενατένισης αλλά και με την έννοια της εμπειρίας. Η κατασκευή αποτελείται από τρία μέρη: τη σκάλα, τη γέφυρα και τον βασικό όγκο, ο οποίος στηρίζεται σε ψηλά πόδια πάνω από την θάλασσα. Το κάθε μέρος στρέφεται διαδοχικά προς τα δεξιά, έτσι ώστε ολόκληρος ο πύργος φαίνεται να έχει την τάση να κατευθυνθεί προς την έξοδο του λιμανιού.
126
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
127
128
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
129
Ολόκληρη η μορφή αποτελεί ενσάρκωση της διαδικασίας περάσματος μέσα από αυτήν. Η ανάβαση με απώτερο προορισμό τα πάνω επίπεδα, υλοποιείται σε διάφορα στάδια και μπορεί να προκαλέσει πολλούς δισταγμούς. Ο σχεδιασμός αυτής της πορείας, βασίστηκε στην εμπειρία της κίνησης μέσα σε ένα αμπάρι πλοίου, όπως εμείς τη βιώσαμε στο Hellas Liberty.
130
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
131
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
Ξεκινά με την ανάβαση μιας μεγάλης σκάλας χωρίς πλατύσκαλα που φτάνει περίπου στα 6μ. Στη συνέχεια διασχίζεις τη γέφυρα. Η διάσχιση της γέφυρας, έχει μια μεγαλύτερη διάρκεια και είναι μια πορεία πάνω από το νερό, το οποίο βλέπεις μέσα από το διάτρητο πάτωμα. Τα πλευρικά της μέτωπα σιγά σιγά ανεβαίνουν έτσι ώστε σταδιακά χώνεσαι ανάμεσα τους και χάνεις την οπτική επαφή δεξιά και αριστερά με τον χώρο. Βλέπεις πάνω τον ουρανό, κάτω το νερό και μπροστά υψώνεται αυτός ο αλλόκοτος πύργος. Η γέφυρα αποτελεί μια μεταβατική περιοχή στην οποία γίνεται το πέρασμα από τον πραγματικό χώρο του Πειραιά στον ιδιαίτερο κόσμο της κατασκευής. Φτάνοντας, εισέρχεσαι από ένα άνοιγμα σχισμή για να ξαναβγείς κατευθείαν σε μια γέφυρα που ανοίγεται προς τη θάλασσα. Στη συνέχεια η ανάβαση γίνεται πιο αβέβαιη και απότομη, ανεβαίνοντας μια σκάλα μέσα από το πιο στενό και σκοτεινό κομμάτι της διαδρομής. Ανά διαστήματα υπάρχουν ανοίγματα σχισμές από τα οποία μπαίνει λιγοστό φως και επιτρέπουν μια μικρή σύνδεση με τον έξω χώρο κοιτάζοντας μέσα από χαραμάδες ή φινιστρίνια. Η θέα εδώ δεν προσφέρεται άπλετη, μπορείς να τη χαρείς με τη συγκρατημένη χαρά του ηδονοβλεψία που κρυφοκοιτάζει. Το παράδοξο αυτού του χώρου ενισχύεται μέσα από διάφορα ασυνήθιστα συμβάντα. Μέσα σ αυτόν τον υποφωτισμένο χώρο, υπάρχουν μικρές λάμπες μικρής έντασης. Ταυτοχρόνως, ένας διάτρητος σωλήνας διασχίζει το χώρο, από τον οποίο στάζουν σιγά σιγά νερά πάνω στη μεταλλική σκάλα. Ο αναβάτης βρέχεται εν μέρει και ακούει τον ήχο του νερού που τρέχει μέσα από τις σχάρες και τις λαμαρίνες. Οι ξύλινες σανίδες των βασικών επιπέδων διατηρούνται υγρές. Η σκάλα καταλήγει σ΄ έναν μεγαλύτερο χώρο, ακάλυπτο και έκθετο στα φυσικά φαινόμενα. Μετά τη σκοτεινή ανάβαση, εδώ άπλετο φως μπαίνει από ψηλά. Εδώ βρίσκεται η δεξαμενή στην οποία συλλέγεται το νερό που στάζει και ρέει έπειτα προς τα κάτω. Πάνω από τη δεξαμενή υπάρχουν διάφορα επίπεδα που μπορείς να φτάσεις με εύκολο ή πιο δύσκολο τρόπο. Είναι φτιαγμένα από σχάρες ώστε το νερό να φτάνει στη δεξαμενή. Από αυτό το επίπεδο, μπορείς να βγεις έξω, σ΄ έναν διάδρομο ο οποίος έχει αντίθετη κατεύθυνση από την όλη κατασκευή και κοιτάζει πίσω, τον Πειραιά. Παρατηρήσαμε πως στην περιοχή δεν υπάρχει κάποιο προσβάσιμο σημείο που να μπορείς να κοιτάξεις την πόλη από ψηλά, πέρα από τα καταστρώματα των πλοίων που πηγαινοέρχονται. Έτσι, δημιουργήσαμε εδώ ένα κατάστρωμα, όπου βλέπεις τον Πειραιά όπως όταν έρχεσαι από την θάλασσα. Όταν βλέπεις από ψηλά, απαλλαγμένος πλέον από την επήρεια της πόλης, τους στενούς της δρόμους, το συνονθύλευμα των ήχων, μπορείς να δεις το σύνολο και όχι τα μέρη που το συναποτελούν. Βγαίνεις από τη μάζα που σε συμπαρασύρει, και γίνεσαι θεατής, δημιουργός. Υπάρχουν κι άλλες διέξοδοι, τρόποι να βγεις και να ξαναμπείς μέσα, από τις οποίες μπορείς να δεις κι άλλες όψεις του Πειραιά. Επιστρέφοντας με τον ίδιο τρόπο, ξαναδιασχίζεις τη γέφυρα και προσγειώνεσαι στην πραγματικότητα την οποία όμως πλέον ίσως έχεις σκεφτεί και διαφορετικά.
136
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
137
138
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
139
Στιγμιότυπα από τη ταινία Stalker
140
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
Η κατασκευή είναι φτιαγμένη κατά βάση από μεταλλικά στοιχεία, πέρα από κάποιες ξύλινες σανίδες. Τα στοιχεία που την αποτελούν και η συνδεσμολογία τους αντλείται κυρίως από πλοία και γερανούς. Πάνω σε έναν σκελετό από διατομές Τ που συνδέονται με μπρακέτα , αναρτώνται τα μεταλλικά στοιχεία που αποτελούν την επένδυση. Τα υποστυλώματα και οι τα δοκάρια των γεφυρών είναι κυρίως διπλά ταυ. Όπου η στήριξη θεωρείται ανεπαρκής υποβοηθιέται από συρματόσχοινα ή αντηρίδες. Πάνω στον βασικό όγκο αναρτώνται επιφάνειες και επίπεδα τα οποία δένουν με τον βασικό σκελετό. Σχεδόν όλα τα υλικά βρέθηκαν στην ευρύτερη περιοχή και τα επαναχρησιμοποιούμε, πέρα από κάποια εξειδικευμένα τεμάχια τα οποία σχεδιάσαμε εμείς. Κτίρια, μηχανήματα και πλοία που βρίσκονται υπό κατάρρευση μετατρέπονται ξανά σε πρώτη ύλη την οποία εμείς συλλέγουμε και συναρμόζουμε. Για παράδειγμα, δίπλα στη δεξαμενή υπάρχει μια στοίβα με διατομές διπλά ταυ 30*30 από τις οποίες φτιάχνουμε τα πόδια.
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
141
142
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
143
144
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
145
146
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
147
148
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
149
Σίδερα, λαμαρίνες, διατομές, σωλήνες, κάγκελα και σύνδεσμοι, στις επιφάνειες των οποίων έχει εγγραφεί ο χρόνος, μέσα από τη διάβρωση, την υγρασία και τη σκουριά. Η κατασκευή αυτή δεν είναι ανεξάρτητη από τις παρελθοντικές που την συναποτελούν, αλλά τις περιλαμβάνει και τη στοιχειώνουν με την ανοίκεια παρουσία τους. Ο μηχανισμός της φθοράς προσδίδει στο χώρο την αίσθηση του περάσματος του χρόνου. Η χρονικότητα εδώ είναι διαφορετική από την υπόλοιπη πόλη. Ξεκινά με αυτή την παράξενη ετεροχρονία, την αποσύνθεση και το ξεθώριασμα και μετριέται με βάση τη σκουριά και τις χημικές διαδικασίες. Γι’ αυτό το λόγο ο πύργος αποτελεί έναν τόπο ετεροτοπικό. Το χτίσιμο και η κατάρρευση του συμβαίνουν ταυτόχρονα.
150
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
151
152
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
153
154
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
155
156
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
157
158
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
159
160
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
161
Οι τέσσερις κατασκευές της πρότασης μας αποτελούν κομμάτια ενός κόσμου που μετεωρίζεται μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας. Εντός τους, καταργούνται οι καθιερωμένοι τρόποι που υπάρχουμε και κινούμαστε στην πόλη, καθώς και ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε το πέρασμα του χρόνου, την αποσύνθεση, τη φθορά. Εγκαθιδρύεται ένα κλίμα αόριστου φόβου, αβεβαιότητας, δισταγμών και συνεχούς διερώτησης. Η όλη περιδιάβαση μυεί σε μια αισθητηριακή εμπειρία του χώρου, και τροφοδοτεί μια διαδικασία εσωτερική, μια πορεία αμφισβήτησης και ενδοσκόπησης. Το εγχείρημα μας, έχει χτιστεί πάνω σε μια σειρά από δίπολα, τα οποία διαταράσσει, προσπαθώντας να βρει νέες, πιο ασταθείς ισορροπίες. Παλιό και νέο, βρώμικο και καθαρό, άχρηστο και χρήσιμο, ετοιμόρροπο και σταθερό, επικίνδυνο και ασφαλές, φωτεινό και σκοτεινό, προσωρινό και μόνιμο, άδειο και γεμάτο, ανάβαση και πτώση. Με την περιπλάνηση αυτή, ξεκινά ένα ψυχοτροπικό ταξίδι, σε ατμόσφαιρες μετααποκαλυπτικών τοπίων, στα μονοπάτια της σκουριάς, στα χτυπήματα και τους τριγμούς των σανίδων και τις λαμαρίνας.
162
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
163
164
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
165
2
3
1
4
7
5
6
166
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
8
9
12
10
11 13
15
16 14 ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
167
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Αλετράς, Α. (2020). Χώροι του ανοίκειου, η ποιητική του Αντρέι Ταρκόφσκι. Νήσος 2. Conrads, U. (1977). Μανιφέστα και Προγράμματα της αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα. Επικουρος 3. Sadler, S. (1999). The Situationist City. ΜΙΤ Press 4. Totti, G. (2009). Ο ελεύθερος χρόνος. Κουκκίδα 5. Herman, M. (2006). Μόμπι Ντικ. Gutenberg 6. De Certeau, M. (1980). Επινοώντας την καθημερινή πρακτική. H πολύτροπη τέχνη του πράττειν. Σμίλη 7. Becher, B. & H. (1993). Basic Forms. Prestel 8. Gros, Frederic. (2015). Περπατώντας. Ποταμός 9. International Situationiste, (1999). Το ξεπέρασμα της τέχνης, ανθολογία κειμένων της καταστασιακής διεθνούς. Υψιλον 10. Serres, M. (1997) Το παράσιτο. Σμίλη 11. Gadenne, P. (1982). ΦΑΛΑΙΝΑ. Άγρα 12. Lai, J. (2012). Citizens of no place. Princeton Architectural Press 13. More, Th. (1516). Ουτοπία. Ιάμβλιχος 14. Woods, L. (1992). Anarchitecture, Architecture is a political act. Academy Editions 15. Bilal, E. (2010). Animal ‘Z. Μαμουθ 16. Καλβίνο, Ι. (1972). Αόρατες Πόλεις. Καστανιώτης
168
ΕΤΕΡΟΤΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ
ΠΟΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΙΣ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ
169