Renesans małomiejskości; perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Bystrzyca Kłodzka

Marek Martynowicz 2022

WAPW

Praca dyplomowa magisterska Promotor prof. dr hab. inż. arch. Jan Słyk

Renesans małomiejskości; perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

Renesans małomiejskości; perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

Streszczenie Pojęcia Domostwo i praca Małomiejskość Kierunki małomiejskości

I

Cyfrowe domostwo Ogólny zarys Sposoby organizacji Rozproszona sieć osiedleńcza Fenomen małomiejskości Cyfrowe domostwo Transport Środowisko E-topia Wnioski Społeczeństwo twórców Domowość Rozwój Czas wolny Potrzeba indywidualizacji Nowe modele rodzinności

Twórczość

Produkcja wiedzy Przestrzeń twórcza Podział zatrudnienia małomiejskiego Wnioski

II

Strategie modelowych rozwiązań

Dom Pracownia

Miejsca trzecie Klimat małomiejskości Studium przypadków Wnioski

Sumaryczna aplikacja schematów

III

Towards makers society

Sposoby przemiany

Architekt w społeczeństwie twórców Archipelag Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Cele projektu

Problematyka obszaru Dolnego Śląska Lokalizacja Idea i założenia funkcjonalno-przestrzenne Bibliografia

Renesans małomiejskości; perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

Renesans małomiejskości;

i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

Streszczenie

Niniejsza praca dyplomowa podejmuje tematykę perspektyw zamieszkiwania i pracy społeczeństwa ery cyfrowej oraz wynikające z tego możliwości rozwoju małomiejskiej sieci osiedleńczej. Celem pracy jest transformacja znaczeniowa środowiska domowego oraz przestrzeni pracy. Proponowane jest przekształcenie konwencjonalnej koncepcji mieszkania w bardziej współczesną i złożoną, w której definicja tradycyjnej kamienicy miejskiej wychodzi poza dotychczasowe ramy domowości. W części teoretycznej pracy poruszone zostały okoliczności wymuszające oraz umożliwiające systemową redefinicję sposobów życia. Na podstawie tekstów źródłowych określone zostały tendencje nowych sposobów zamieszkiwania i pracy, kładące nacisk na zindywidualizowane i modyfikowalne rozwiązania. Zwrócono uwagę na ponadczasowe wartości zespołów małomiejskich oraz to, jak współczesne rozwiązania z zakresu komunikacji, logistyki i zarządzania, stanowią unikatową szansę na renesans małomiejskości. Określona odporność czasowa, odpowiadająca za fenomen niezmienności obrazu małomiejskiego, wymaga podejmowania działań wręcz odpornych na zmiany uwarunkowań gospodarczo-społecznych. Ważnym aspektem pracy stało się odwrócenie procesu transformacji niewielkich ośrodków miejskich w „sypialnie” dużych aglomeracji i odtworzenie pełnoprogramowego środowiska zamieszkiwania, pracy i wypoczynku.

Na teren opracowania projektu wybrano Bystrzycę Kłodzką - miasto położone w Kotlinie Kłodzkiej, posiadające dobrze zachowaną strukturę średniowieczną. Proces projektowy został oparty o ideę archipelagów miejskich stanowiących rozproszony i kompleksowy plan działania dla małych miast przez punktowe interwencje architektoniczne, zmieniające wzorce ludzkich zachowań oraz umożliwiające powstawanie nowych sposobów zamieszkiwania i pracy. W skład trzech proponowanych działań wchodzą trzy fragmenty miasta ukazujące różne podejścia projektowe: kwartał przyrynkowy, przebudowa obszaru pofabrycznego i miejski punkt przesiadkowy. Osiągnięte w ten sposób środowisko zamieszkiwania i pracy zawiera w sobie szerokie spektrum przestrzeni o różnych poziomach prywatności oraz struktury własności określone jako zhybrydyzowane stany pośrednie.

Pojęcia

1 Peter Buchanan w serii arty kułów “The big rethink” na łamach Architectural Review wzywał to zerwania z post modernistycznymi ideami na rzecz bardziej całościowego, świadomego podejścia do architektury w dobie kryzysu klimatycznego i gospodar czego. Jednym z głównych założeń było połączenie wielowiekowych rozwiązań ze współczesnymi trendami w procesie określanym jako przekraczać i integrować

Domostwo i praca

Interpretacja idei przestrzeni domowej może być rozumiana jako jeden z najwyraźniejszych markerów przemian politycznych i społecznych. Rewolucja w tych sferach prowadzi do redefinicji rozumienia mieszkalnictwa oraz zmierza w kierunku wynalezienia nowych form przestrzeni domowej. Niegdyś uważane za miejsce stabilności i odcięcia od świata produkcji, mieszkalnictwo stało się najmniej pewną dziedziną, która, bardziej niż cokolwiek innego, ukazuje najbardziej subiektywne wymiary obecnych przemian gospodarczych. Ruch wywołany rozwojem technologicznym, którego tempo wzrostu znacząco przyspieszyło w ciągu ostatniego wieku, skłania nas do zastanowienia się nad tym, czy to, co stanowiło wzorzec przez wiele stuleci, wciąż znajduje swoje miejsce w społeczeństwie. Ponadto, będąc w centrum tych przemian, jesteśmy w stanie o wiele więcej powiedzieć na temat tego, jakie wartości tym zmianom nie podlegają lub nawiązują do tego, co wcześniej zostało uznane za relikt przeszłości. Pozycja o wiele bardziej komfortowa względem futurologów z dwudziestego wieku, których przemyślenia, ze względu na brak wystarczającego studium przypadków (przyszłość, nad którą dywagowali, jeszcze wtedy nie nadeszła) głównie opierały się zasadach rewolucji, a nie renesansu tego, co było. Krytyczna ocena wizji przyszłości, kryzys klimatyczny oraz obserwacja obecnych kierunków rozwoju pozwala nam zarówno na skok naprzód, jak i ponowną ocenę i integrację najlepszych elementów z przeszłości – proces znany jako „transcend and include”1 Strefa zamieszkania wydaje się oczywistym tematem w zawodzie architekta. Projekt nowego domu widzimy jako nową przestrzeń do życia dla członków społeczeństwa, jakie widzimy teraz, a sam projekt mieszkaniowy nie może być traktowany jako właściwy, ani jako naturalne rozwiązanie zamieszkiwania, ani jako odpowiedź na problemy społeczne. W rzeczywistości mieszkalnictwo może być rozumiane jako bardzo kontrowersyjny temat dla architektury, w ramach którego ostatecznie ujawniają się najbardziej patologiczne polityczne i ideologiczne sprzeczności architektury. W okresie wielkich przemian, tradycyjne, typowe dla danej epoki rozwiązania, stanowią odpowiedź na potrzeby problemów przeszłości — życia, którego już nie prowadzimy. Tylko niektóre projekty stanowią jakąkolwiek odpowiedź na to, czego dane społeczeństwo potrzebuje, ale o czym jeszcze nie wie. Mieszkanie jest zarówno środkiem powstawania, jak i kontrolowania życia i jako takie reprezentuje jednocześnie możliwość emancypacji i środek ucisku. Z tego powodu analizie powinno podlegać historyczne znaczenie mieszkalnictwa i jego zależności od pracy.

Renesans

Elewacje kamienic hanzatyckich przy ulicy Długiej w Gdańsku

perspektywy

pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

2

Tobolczyk, Marta. Narodzi ny Architektury : Wstęp Do Ontogenezy Architektury. Warszawa: Wydaw. Nauko we PWN, 2000

3

Aureli, Pier Vittorio. The Grand Domestic Revolution, Londyn : London Architec tural Association School of Architecture, 2013.

4

Carpo, Mario. The Architec tural Principles of Temperate Classicism: Merchant Dwel lings in Sebastiano Serlio’s Sixth Book, 1992. s. 135-151.

Analizując proces wychodzenia wzorców architektonicznych od domu do świątyni jako kierunek narodzin architektury2 ukazuje się zależność, w której przestrzenie sakralne (jednak można stwierdzić, że tyczy się to tak samo pracy i innych pochodnych) pochodzą właśnie od środowiska domowego i dlatego jakakolwiek redefinicja formy domu będzie odzwierciedlona w przestrzeniach pracy, wypoczynku, itp. Proponując więc zmianę systemu zamieszkiwania, równie istotne będzie podejście do jego pochodnych, czyli sfery pracy i życia społecznego jako odzwierciedlających rozwiązania sfery domowej. Praktyki domowe stają się sztuką, dzięki której mieszkańcy definiują możliwą przestrzeń z szumu codziennego życia. Z tego powodu jedną z najwcześniejszych typologii domów były domy rzymskie: introwertyczna przestrzeń domowa była chroniona od zewnątrz ścianami. Taka typologia nie tylko zapewniała bezpieczeństwo z zewnątrz, ale także manifestowała radykalną nienaturalność domowego życia. Domy dziedzińcowe zmuszały mieszkańców do postrzegania siebie jako żyjących w całkowicie stworzonym przez człowieka kontekście, w którym każdy aspekt życia jest zawarty i mierzony przez konkretną przestrzeń. Typologia domu atrialnego jest zatem najważniejszym archetypem domowego życia. Można argumentować, że współczesna koncepcja mieszkalnictwa rozpoczęła się wraz ze stopniowym demontażem tej typologii poprzez jej otwarcie na przestrzeń miasta.3 Począwszy od średniowiecza, przestrzeń domu była stopniowo rozbudowywana w kierunku przestrzeni publicznej ulicy. Wraz z rozwojem nowoczesnego miasta dom staje się przestrzenią, w której stopniowo nie da się odróżnić interesów publicznych i prywatnych. Sygnałem tej przemiany jest zagospodarowanie elewacji jako najbardziej rozpoznawalnej cechy domu. Elewacja domu staje się formą ambiwalentną: z jednej strony manifestuje publiczny wymiar własności prywatnej, a jednocześnie zwraca uwagę na publiczność jako podstawowe tło życia prywatnego. Od średniowiecza najważniejsze przestrzenie domu wychodzą na ulicę, a ta ostatnia staje się podstawowym punktem odniesienia miasta-tkaniny. Dom średniowieczny jest więc zarówno domem, jak i warsztatem i to właśnie od tych warsztatów dom otwiera się na publiczną przestrzeń miasta.4 Dalszy rozwój przestrzeni publicznej nie jest zatem tworzeniem się wyodrębnionych przestrzeni — własności publicznych, ale ram, które pozwalają na współistnienie różnych prywatnych interesów. Można nawet powiedzieć, że przestrzeń publiczna została zinstytucjonalizowana w celu wspierania rozwoju własności prywatnej, niezbędnej dla rozwoju gospodarczego miasta. Prywatna przestrzeń domu staje się więc nie tylko indywidualną troską, ale rzeczywistym narzędziem kontroli politycznej i społecznej. Miasta związku hanzeatyckiego możemy odbierać jako przykład przechodzenia strefy prywatnej, domowej, na rzecz sfery pracy, a co za tym idzie przestrzeni publicznej. Odpowiedni układ urbanistyczny zapewniał atrakcyjne środowisko dla mieszkańców — grupując przestrzeń zamieszkiwania i pracy w jednym miejscu, a także dla odwiedzających, przez odpowiednie grupowanie miejsc handlu, aktywności miejskich oraz kierunków poruszania. Zależność rozwoju strefy mieszkalnej

Renesans małomiejskości; perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

Kadr z filmu Raport Mniejszości - kompozycja domostwa cyfrowego

Żak, Marta Róża. Językowe interpretacje architektury. Metodyka projektowania budowli niosących szczególny przekaz na przykładzie obiektu o wysokim wykorzystaniu symboliki- Loży Masońskiej w Warszawie, Warszawa,

i zawodowej, której ucieleśnieniem były kamienice kupieckie, została wpisana w publiczną przestrzeń miejską, tworząc zróżnicowaną i rozdrobnioną sieć przestrzeni o różnych funkcjach, będących podstawą rozwoju dla wzorcowego miasta handlu. To samo podejście, przy odpowiednim dopasowaniu zależności, możemy powtórzyć w celu osiągnięcia miasta dostosowanego do potrzeb przyszłości, a zatem miasta twórców i generowania wiedzy. Interesującym aspektem odczytywania przestrzeni zamieszkania jest analiza portretów lub martwych natur jako subtelnych nośników znaczeń i zwyczajów. Poprzez przedmioty i układ sceny, autor obrazu może opowiedzieć o relacjach międzyludzkich w bardziej subtelny sposób, niż same postaci ludzkie. Jako przykładu obrazu, ujęcia, możemy użyć kadru z Raportu mniejszości, a więc obrazu ruchomego Stevena Spielberga. Nie znając kontekstu filmu, możemy dowiedzieć się o sposobie bycia bohatera dzięki jego otoczeniu. Wszystkie przedmioty i pokój, w którym się znajdujemy, opowiadają. Innymi słowy, nawet jeśli architektura i obiekty fizyczne wydają się nieme, ich forma zawsze wymownie mówi o ich użyciu.

Dlatego też ważne jest ustalenie granicy między tym, co architektura może prognozować, a tym, co z drugiej strony należy pozostawić mieszkańcom. Bardziej odpowiednie będzie przewidywanie nowych archetypów mieszkania i próba wyjścia poza znane rozwiązania, badając w szczególności możliwość wstawienia przestrzeni wspólnych i różnych modeli własności, aby przełamać schemat standardowego mieszkania rodzinnego.

Podobne założenia, jak w przypadku problematyki redefinicji wzorców, możemy zauważyć w zakresie kodowania znaków w architekturze.5 Istnieje bowiem pewien zakres możliwości działań, jakimi dysponujemy jako architekci, które możemy wykorzystać do przekazania danego zamysłu. Tak samo trudne jest zakodowanie wrażeń zapachowych związanych z pracami wykonywanymi w warsztacie, jak trudne będzie wymuszenie na użytkownikach sposobów zamieszkiwania, które nie będą dla nich naturalne. Jedynym więc rozwiązaniem pozostaje intuicyjne zrozumienie możliwych wzorców zachowań i przyjęcie odpowiedniej dowolności w dostosowywaniu przestrzeni przez użytkownika. Redefinicja lub renesans pewnych układów będzie zatem stanowić kluczowy element w przygotowywaniu środowiska pod nowy typ mieszkańców. Jednak ze względu na środowisko, w którym operuje projekt — historyczna przestrzeń małomiejska, pewne rozwiązania będą musiały zostać okrojone w taki sposób, by nie naruszyć małomiejskiej integralności zabudowy, rozumianej jako historyczny podział działek, układ ulic czy skalę i charakter budynków. Wpisywanie nowych koncepcji w tak ścisłe uwarunkowania przestrzenne może owocować rozwiązaniami na pierwszy rzut oka przypominającymi znane układy historyczne. Środowisko małomiejskie nie jest odpowiednie dla totalnych, modułowych rozwiązań systemowych, idealnych dla wyraźnego przedstawiania nowych wizji zamieszkiwania. Rozwiązania różniące się od skali historycznych bloków zabudowy będą musiały znaleźć się poza głównym obszarem historycznej zabudowy.

Renesans małomiejskości; perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

Kościół w Neviges - zestawienie historycznych i współczesnych form w ska li małomiejskiej autor: S.Gzell

6

Gzell, Sławomir. Fenomen Małomiejskości. Warszawa: IUiP. PW, 1987.

7

Nie oznacza to powolnego rozwoju czy pozostawania w tyle, a używanie nowych technologii dla polepszenia standardu życia w miasteczkach, mających stać się idealnym miejscem do życia. Każdy element życia miasta powinien być modyfikowany zgodnie z zasadami prymatu przyjemności nad zyskiem, jednostki nad urzędem, powolności nad szybkością.

8

Buchanan, Peter. The Big Rethink Part 11: Urban Design, Londyn: The Architectural Review, 2013.

Małomiejskość bezprzewodowa sieć miejska

„Pozytywna małomiejskość - to zjawisko mające korzenie w tym, co piękne, bo utrzymane w niewielkiej skali. To mała skala pozwala na taką koncentrację działań, za którą idą dodatnie zmiany jakościowe i poprawa standardów, zamiast forsowania wyników ilościowych. Równocześnie rozwiązania ilustrujące pozytywną małomiejskość nie wykazują tendencji zdominowania ani całej praktyki urbanistycznej, ani - w innym znaczeniu swego otoczenia. Są jedną z możliwości, tą która dopełnia ludzkie potrzeby w kwestii rozmiaru: uzupełnia i równoważy występowanie niezbędnych w życiu człowieka wielkich skal.”6

W prowadzonej pracy nad perspektywami zamieszkiwania wybrany został aspekt małomiejskości. Częściowo wynika to z możliwości kontroli projektowej na zbiorach, takich jak małe miasteczka. Jednak poza tym pragmatycznym aspektem tego wyboru, jest o wiele ważniejszy powód, kierunkujący w stronę rozproszonej sieci osiedleńczej. Rozwój małomiejskości wynika z ukierunkowania się na komfort mieszkańców, a nie na maksymalizowanie zysków. Nadchodzące przemiany w społeczeństwie i technologii zastępują dotychczasowy, centralny punkt, będący kreatorem przemian — człowieka — jego skomputeryzowanymi odpowiednikami. Nie chodzi tu jednak o zupełne pozbycie się elementu ludzkiego z układanki rozwoju. Omawiany proces zastępowania może mieć postać zmiany spotkań in persona na wirtualne, zastępowanie człowieka w procesach logistycznych przez zautomatyzowane systemy lub zupełne eliminowanie pewnych obszarów działalności przez pełne przeniesienie do „chmury”. Wyjątkowość sytuacji małomiejskich układów wynika z zachowania skali zamysłu urbanistyki, w której elementem formotwórczym było spełnianie potrzeb mieszkańców z zakresu zamieszkiwania, pracy i interakcji społecznych jako jednostkowe interwencje spełniające w pewnym stopniu każdą z tych potrzeb, bez ich funkcjonalnej segregacji między poszczególne budynki. Rozwój możliwości związanych z małomiejskim stylem życia wpisuje się w trend krajów rozwiniętych, aby miasta koncentrowały się na poprawie ich przestrzeni publicznych i jakości życia. Ważnymi przykładami są transformacja Barcelony, zainicjowana przez Oriola Bohigasa w latach 80. jako doradcy ds. miejskich dwóch kolejnych burmistrzów oraz Cittàslow.7 Takie zmiany są charakterystyczne dla krajów bogatszych, o stosunkowo stabilnej, lub nawet malejącej, populacji.8 Oprócz poprawy jakości życia w miastach, czyniąc je lepszymi miejscami do wypoczynku, czyniąc ludzi mniej zestresowanymi i na

różne sposoby zdrowszymi, rozprzestrzeniający się ruch Cittàslow kładzie również nacisk na wzmacnianie lokalnych walorów i kultury, w tym regionalnej żywności i kuchni. W ten sposób opiera się homogenizującemu wpływowi globalizacji. To właśnie z tego powodu małe miasta stają się bardziej atrakcyjne dla mieszkańców i inwestycji; następuje wzrost wagi jakości życia i indywidualności miasta. Proponowane przez wspomniane ruchy zmiany wymagają szerszych transformacji w działalności ludzkiej. Bez nich trendy, takie jak agenda Slow City, a także rodzaj urbanistyki, o którym mówimy w tym eseju, z pewnością okażą się niekonkurencyjne z rozrastającymi się miastami rozwiniętego świata. W czasach, jak te, kiedy przechodzimy ogromną i kluczową historyczną zmianę, obecne systemy, uzależnione od wysokoenergetycznych materiałów stanowią coraz większe obciążenie dla lokalnych społeczności. Dziedziny takie jak intensywne rolnictwo stanowią problem, ze względu na emisje, zatruwanie gleby i wody, utratę bioróżnorodności i produkcję pozbawionej składników odżywczych żywności. Odwrócenie tych tendencji może skutkować powrotem do mniej intensywnego rolnictwa na małą skalę i życia w harmonii z naturą oraz jej cyklami; produkcji lokalnej żywności wewnątrz zrównoważonej gospodarki regionalnej.9 W końcu, dzięki przemianom technologicznym, połączenie tego, co najlepsze w życiu miejskim i wiejskim, jest teraz całkowicie możliwe. Dalsze przemiany wpływające na rozwój małomiejskich ośrodków związane są ze zmianą globalnego układu sił i, idącą za nim, migracją miejsc pracy. W krajach rozwiniętych do łask powracają małe warsztaty; następuje renesans średniowiecznego czeladnictwa i wyspecjalizowanych wyrobów. Niemniej jednak, w przejściu od ery informacyjnej do ery konceptualnej, nasze miasta przestawiają swoje gospodarki na kreatywność, kulturę i opiekę, wymagane przez nasze starzejące się populacje, aby zaspokoić długą część życia wykształconych obywateli po przejściu na emeryturę. Sugeruje to, że miasta łączą szybkość wymiany towarów i informacji współczesnych miast, z zaletami małomiejskiego spokoju i bliskości natury.

Ugruntowane wzorce osadnicze i układy społeczne są jednak niezwykle odporne nawet na silne naciski zmiany. Występujące transformacje są powolne, niepełne i nierównomierne, a natura ludzka nie zmienia się prawie w ogóle.10 Tak więc wynikiem opisywanych zmian nie będą błyszczące miasta przyszłości. Ich stopniowa adaptacja będzie punktowa i zależna od wielu lokalnych uwarunkowań. Nowa swoboda miejsca zamieszkania i pracy będzie równoważona inwestycjami, lub ich brakiem, w poszczególnych miejscowościach. Różnice w topografii, klimacie i zasobach regionalnych z pewnością nadal będą miały znaczenie. Bezprecedensowe możliwości technologiczne będą ograniczone długoletnią spuścizną historii. Rozwój technologiczny będzie oddziaływał z interesami społecznymi i politycznymi, dlatego też skala małomiejska ma teoretyczną przewagę, dzięki możliwości oddolnych inicjatyw i zakresu możliwości zwykłego obywatela związanych z oddziaływaniem na lokalną politykę - działania kluczowego na organicznej transformacji.

Mitchell, William John. E-to pia : „Urban Life, Jim-But Not As We Know It”. Cam bridge: MIT Press, 1999.

Opisywana sytuacja, przy odpowiednim systemie politycznym, ma szansę wreszcie ukierunkować człowieka w stronę rozproszonej sieci zamieszkiwania i pracy. Pojawienie się lokalnych ośrodków określanych jako zielone miasta, które pracują mądrzej, a nie ciężej.11 Ich rozwój ma jednak istotny aspekt ekonomiczny. Rozwój aglomeracji i wynikający z niego wzrost popytu na mieszkania powoduje, że dostępne grunty budowlane i powierzchnia mieszkalna stają się coraz droższe. Zasady non-profit i dotacyjne w budownictwie mieszkaniowym mogą przeciwdziałać wzrostowi cen, tworząc w ten sposób długoterminowe, bezpieczne warunki mieszkaniowe i najmu. Niemniej jednak istnieje ciągła potrzeba nowych i innowacyjnych modeli i programów opartych na potrzebach, które odpowiadają na szybko zachodzące zmiany społeczne: w nowych strukturach rodzinnych, pracy i kręgów społecznych. Tak więc pojęcie przystępności nie może być stosowane tylko do mieszkalnictwa. Jest to raczej kwestia przystępności życia codziennego; związania celu z dostępnymi środkami. Przystępność tego rodzaju wiąże się również z wydatkami na energię, mobilność lub usługi socjalne. Dlatego, aby stworzyć mieszkania i nowe środowiska życia dla jak największej liczby ludzi, należy wspierać i uwidaczniać pragmatyczne wartości ekonomiczne, jakie niesie za sobą możliwość mieszkania poza dużymi aglomeracjami.

Co więc możemy zrobić? Jak możemy wykorzystać potencjalne korzyści wynikające z wyłaniającego się nowego ładu? Oczywiście musimy stworzyć nowe źródła aktywności gospodarczej miast. Aby dobrze prosperować, konieczne jest zrównoważone połączenie działań ekonomicznych, zasobów naturalnych i połączeń transportowych, z istniejącym kapitałem i możliwościami małych miast Polski. W obliczu rewolucji cyfrowej zmieniają się zasady decydujące o naszych zwyczajach zamieszkiwania i pracy, czego efektem może być relokacja atrakcyjności życia społecznego z loftowych przestrzeni poprzemysłowych miast, do historycznych zabudowań, bliskich natury i dających równie duże możliwości rozwoju, co największe aglomeracje.

Renesans małomiejskości; perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

Bystrzyca Kłodzka w przy szłości, rep. humorystycznej pocztówki z ok. 1920 r.

12

Termin ten wprowadził Ver nor Vinge, odnosząc się do punktu, od którego rozwój naukowy i technologiczny następuje tak szybko, że, z perspektywy ludzkiego poznania i percepcji, jego tempo jest praktycznie nieskończone. Na wykresie zależności rozwoju ludzkości od czasu, krzywa postępu wiedzy staje się faktycznie pionowa z ludzkiej perspek tywy.

13

Goertzel, Ben. Human-level artificial general intelli gence and the possibility of a technological singularity: a reaction to Ray Kurzwe il’s The Singularity Is Near, and McDermott’s critique of Kurzweil, Artificial Intelli gence. 2007.

14

Lem, Stanisław. Dzienniki Gwiazdowe. Kraków: Wy dawnictwo Literackie, 2017. - podróż dwudziesta czwarta i historia maszyny kierującej ludem Indiotów

15

Le Corbusier, Kiedy Kate dry Były Białe : Podróż Do Kraju Ludzi Nieśmiałych. Warszawa: Fundacja Cen trum Architektury, 2013.

16

Kilecko, Emilia. Przyszłość do zbudowania. Futurologia i architektura PRL, Warsza wa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, 2018.

Kierunki małomiejskości

Opracowywana tematyka renesansu małomiejskości wiąże się z nowymi możliwościami małych miast, jakie daje rewolucja cyfrowa. Oczywiście ta sama rewolucja powoduje wzrost wpływów głównych ośrodków informatycznych, jednak razem z tymi przemianami obserwujemy wzrost niezależności pracownika, przeniesienie sfery zawodowej z przestrzeni biurowej do dowolnego miejsca pasującego w danym momencie pracownikowi oraz nieunikniony wzrost odsetka osób, których praca zawodowa opiera się w znacznej mierze na technologiach bezprzewodowych — uwalniających od dotychczasowych ośrodków, pozwalając na prowadzenie bardziej elastycznego trybu życia, niezwiązanego z siedzibą naszego pracodawcy Przyglądając się społeczeństwu przyszłości, nie sposób pominąć tematu sztucznej inteligencji oraz jej wpływu na środowisko pracy. Rozwój technologii AI na poziomie poznawczym człowieka, jak i możliwość dalszego rozwoju opartego wyłącznie na umyśle cyfrowym tzn. „Technological Singularity”,12 rysuje nam pewne możliwe scenariusze.13 Obrazy koncepcji, w których społeczeństwo staje się w pełni podległe wszechwiedzącym maszynom podejmującym wszystkie decyzje14 i w pełni przejmującym możliwości produkcyjne, może skłaniać nas do wniosków o nieuniknionym wykluczeniu ludzi z rynku pracy na rzecz maszyn. Jednak jest to myśl dość odległa i daleka od bycia przyjętą za prawdę oczywistą. Po pierwsze, wynika to z faktu, że skłonni jesteśmy zawsze przedłużać perspektywy nowych technologii liniami prostymi w przyszłość. Stąd też przykłady świata uniwersalnie balonowego albo latających maszyn parowych utopistów i rysowników dziewiętnastowiecznych — również tych lokalnych dla Bystrzycy. (Ilustracja 2) Stąd też i współczesne przejmowania świata przez maszyny i pełne wykluczenie człowieka z rynku pracy. Po drugie, obecne ukierunkowanie gospodarki na kreatywność, kulturę i opiekę, wymagane przez nasze starzejące się populacje, aby zaspokoić długą część życia wykształconych obywateli, zapewnia nas o zachowaniu lub przekształceniu wielu dziedzin zawodowych. Podobna problematyka prostoliniowości dotyczyła wielu innych futurystycznych pojęć, które opierały się na przewidywaniu przyszłości zamieszkiwania jako przetransponowaniu ówczesnych trendów w zakresie komunikacji i mobilności na koncepcje urbanistyczne i architektoniczne. Wczesne koncepcje futurologów opierały się na szybkiej i spersonalizowanej komunikacji ludzi; wszechobecne balony, pojazdy ze skrzydłami, czy szerokie arterie dla samochodów poruszających się po terenie zabudowanym z prędkością 140 km/h.15 Z czasem pojęcie komunikacji poszerzyło się o przemieszczanie nie tylko ludzi, ale również produktów i informacji. Awangardowe nurty XX w. prezentowane przez Archigram, Superstudio czy, w Polsce, przez Jana

Głuszaka, rozwijały pomysły szybkich połączeń.16 Jednak w przeciwieństwie do wcześniejszego pojmowania architektury jako kompozycji przestrzeni i konstrukcji, skupili się oni na ruchu. Przestrzeń wypełniona rurami, kablami i mechanizmami, które stały się kluczowym elementem. Użytkownikowi zapewniano wszystko, czego potrzebuje; nieskończony dostęp do dóbr. Tak się złożyło, że opisywane propozycje narodziły się w głowach tuż przed kryzysem naftowym lat siedemdziesiątych - w okresie, w którym koncepcja ograniczonych ilości surowców naturalnych praktycznie nie istniała. Możemy jednak dostrzec, że po części Kapsuły mieszkalne, Plug-in City, czy Instant City, wskazywały później kontynuowany kierunek — miniaturyzację. a zaopatrywanie w sieci kabli i rur, dzięki postępującemu rozwojowi internetu i technologii bezprzewodowych, stało się na przestrzeni lat niepotrzebne lub znacznie ograniczone. Nadejście ery miniaturyzacji, digitalizacji, sieci bezprzewodowych — ogólnej dematerializacji, ukróciło problematykę dostarczania większości usług, zmieniając estetykę rur i kabli w ciekawy wybryk historii.

Z perspektywy czasu nie chcę jednak umniejszać futurystycznym koncepcjom lub stwierdzać, że takie podejście jest nieprawidłowe; takie przemyślenia są jednak bliższe literaturze fantastycznej,17 Można i tak się bawić, pamiętając, że jest to właśnie tylko zabawa. Historia jednak nie ma z takimi symplifikacjami nic wspólnego. Nie ukazuje nam prostych dróg rozwoju, raczej wijące się zygzaki ewolucji nieliniowej, a więc i z kanonami eleganckiego budownictwa Jetsonów trzeba się niestety pożegnać. Wracając jednak z miast w chmurach na ziemię, nowe technologie już teraz zmieniają układ sił między małymi ośrodkami miejskimi, a dużymi aglomeracjami. Rozwijające się systemy logistyczne i transakcyjne zrównują użytkowników małomiejskich z innymi, tworząc wirtualne rynki pracy, usług i towarów, które zapewniają sprzedającym dostęp do większej liczby potencjalnych nabywców, ale jednocześnie dają kupującym większy wybór oraz bardziej szczegółowe informacje o cenach i dostępności. Z drugiej strony, przekształcając sposoby dystrybucji, zmieniają się również miejsca konsumpcji. Wspierane cyfrowo interakcje prowadzą do wytwarzania się wspólnot tematycznych, z ukierunkowanymi zainteresowaniami oraz wspólnym językiem. Z drugiej strony, w sferze realnej, poza dotychczasowymi warsztatami o cyfrowym zasięgu globalnym, zauważamy wzrost usług niezastępowalnych przez bity.

Pod obnie jak w przypadku wspomnianych wcześniej uniwersytetów, stawiających na kontakty twarzą w twarz, działalność warsztatów i innych miejsc trzecich18 będzie dostosowana do nowych sposobów dystrybucji, nie chcąc jednak stracić walorów swojej lokalności; będą one bardziej otwarte niż typowe pracownie rzemieślnicze, jakie znamy. Ich otwartość na pieszych i rowerzystów, w połączeniu z małomiejską skalą, pozwoli budować lokalną markę dzięki codziennym interakcjom i zapoznaniem z własnymi produktami.

17

Stanisław Lem o przewidy waniu przyszłości w jednym z wywiadów telewizyjnych.

18

Jako wytłumaczenie znacze nia Miejsc trzecich, najlepiej posłużyć się definicją Mag daleny Łukasiuk: “Nie są one domem, ani miejscem pracy, zastępują jednak funkcjonal nie obie te sfery. [..] przenie sienie aktywności zawodowej do takich przestrzeni widać np. w zjawisku pracy z lap topem w knajpach i kawiar niach, a przeniesienie do nich domowości – w spędza niu w tych miejscach (a także księgarniach i antykwaria tach, u fryzjera, w salonach piękności, w klubokawiar niach) czasu wolnego, który nie jest tym samym poświę cany na budowanie życia rodzinnego.”

Tym samym lokalni producenci będą korzystać zarówno z globalnych sieci dystrybucji ery cyfrowej, jak i wielowiekowych wartości małomiejskiej urbanistyki. Rozważania na temat przewidywań możliwych wariantów prowadzą do pozornie przeciwstawnych wniosków. Stajemy bowiem przed dość osobliwą obserwacją. Architektura społeczeństwa przyszłości to zarówno taka, o której jeden użytkownik może stwierdzić, że żyje w środowisku, którego wcześniejsze pokolenia sobie nie wyobrażały, jak i taka, o której inny mieszkaniec będzie uważał, że, w zasadzie, jego zamieszkiwanie i zamieszkiwanie jego przodków to niezmienna kontynuacja tradycji. Spoglądając zatem w przyszłość, możemy zauważyć pewne tendencje, które przy odpowiednim środowisku mają szansę na dalszy rozwój. W przypadku opracowywanego tematu, będzie to znalezienie odpowiedniego balansu między tym, co jesteśmy w stanie przewidzieć i przedstawić językiem architektury, a tym, jakie decyzje należy pozostawić dla przyszłych mieszkańców. Celem zatem będzie przygotowanie pod możliwe zmiany schematów w taki sposób, by rozwiązania zachowywały sens zarówno w środowisku obecnym, jak i przyszłym. Zamiast przyjmować utopijne założenia komunalnego życia, z minimalnym pokojem własnym oraz dzielonymi przestrzeniami dziennymi, powinniśmy przyjąć założenie możliwych przetasowań w zakresie struktur własności oraz ich zmienności w czasie, by przygotowane rozwiązania zapewniały zarówno komfort zamieszkiwania rodziny 2+1, jaki i spółdzielczego społeczeństwa twórców

Renesans

Mieszkanie V Wizja wnętrzą dystopijnej ery cyfrowej w grze Cyberpunk

Cyfrowe domostwo

Ogólny zarys

Przedstawienie założeń społeczeństwa twórców, podobnie jak w przypadku wcześniejszych założeń futurologicznych, stanowi pewne wyzwanie ze względu na swoją niejednolitość. Tak samo, jak ugruntowane od dawna małomiejskie ośrodki osadnicze, tak i układy społeczne są niezwykle odporne nawet na silne naciski na zmiany; przeważnie przekształcają się powoli, nierównomiernie i niecałkowicie. Dlatego przedstawiane społeczeństwo będzie się składało zarówno z jednostek odpowiadających tradycyjnym założeniom - zamieszkujących z najbliższą rodziną i pracujących w sposób tradycyjny, na przykład jako drobny wytwórca w lokalnym warsztacie, jak i z jednostek, które stanowią przykład cyfrowej przemiany - chcących mieszkać w małym mieście, jednak o zmiennych wymaganiach co do przestrzeni zamieszkiwania, mogąc je dzielić lub podnajmować czasowo. Ich podejście do zawodu lub posiadania własnego pojazdu odpowiadałoby podobnym ideom, a zatem równie zmiennym i dostosowywanym w zależności od potrzeb. Możemy to rozumieć jako osoby pracujące w dowolnych godzinach, nieprzypisane do konkretnego środowiska pracy oraz niezależnie dostosowujące swoje środki transportu do konkretnych wymagań. Rozwój „cyfrowego domostwa” ciągnie za sobą szereg przemian, wprowadzając nowe zasady działania społeczeństwa. Konsekwencjami tej przemiany może być nie tylko sfera zamieszkiwania i pracy; transformacji ulegnie również aspekt społeczny, urbanistyczny oraz środowiskowy. Wprowadzanie mediów do życia codziennego oraz sposób, w jaki z nich korzystamy, staje się kluczowym rozróżnieniem społeczeństwa wiedzy od jego poprzedników. Zintegrowanie technologii odbywa się we wszystkich aspektach życia, takich jak zakupy, wymiana informacji, rozrywka i praca. Zwiększenie odsetka pracujących w domu lub bliskiej jego okolicy miałaby duży wpływ na stabilizację społeczności. Zmiana pracy nie wymagałaby już zmiany miejsca zamieszkania, umożliwiając budowanie silniejszych więzi społecznych, przez większe przywiązanie do środowiska zamieszkiwania.

Widok na ogród sąsiedzki w Detroit.

Oddolna wspólnotowość stanowi podstawę odbudo wywania ducha miejskiego w zdegradowanych dzielnicach.

Renesans małomiejskości; perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

19

Toffler, Alvin, The Third Wave Nowy Jork: William Morrow and Company, inc, 1980.

20

Aureli, Pier Vittorio, Dogma. Dogma 2002 2021. Fami liar/unfamiliar. Madryt: El Croquis, 2021

Sposoby organizacji

Procesy zauważalne już teraz, wskazują na to, jak rozwój dostępu do internetu przyczynił się do organizacji oddolnych społeczności — grup lokalnych.19 Rozkwit nowych organizacji społecznych możemy porównać do komun powstałych w Stanach Zjednoczonych w latach 60. i 70. Najtrwalszymi okazały się organizacje, których cele wykraczały poza podstawowe zapewnienie poczucia przynależności oraz aspektów towarzyskich. Organizowane w społeczeństwie grupy cechują się większym wyspecjalizowaniem oraz łatwiejszymi do określenia celami ze względu na zasięg informacyjny, pozwalając na zrzeszanie osób o bardziej dopasowanych celach, których powiązanie może wytwarzać trwałe więzi społeczne. W skali małomiejskiej wyspecjalizowane grupy mogą mieć charakter współ istniejących warsztatów związanych z lokalnymi wyrobami, materiałami lub innymi produktami danego regionu. Mogą to być również samowystarczalne zbiory zamknięte, których głównym elementem rozwojowym będą wykwalifikowani wytwórcy, którzy będą wytwarzać popyt na inne usługi wewnątrz miasta. W powojennej historii Bystrzycy już raz doświadczono tego typu sytuacji, w której motorem napędowym dla rozwoju miasta byli wykwalifikowani inżynierowie, pracujący nad budową niedalekiej zapory. Ich obecność w mieście w ciągu paru lat przyczyniła się do rozwoju lokali usługowych oraz ośrodków kultury. Niestety, wraz z zakończeniem prac oraz odpływem wykwalifikowanych mieszkańców, spadła opłacalność wielu „miejsc trzecich”, a co za tym idzie, pogorszyła się oferta i atrakcyjność miasta. W przypadku społeczeństwa twórców, mamy do czynienia ze stałym utrzymaniem wykwalifikowanych mieszkańców ze względu na zachowanie atrakcyjności oferty życia małomiejskiego, a głównymi źródłami wytwarzania więzi społecznych będą oddolne inicjatywy, wykorzystujące przygotowane przez miejscowe władze lokale, ulgi podatkowe i inne inicjatywy. Odrodzenie zainteresowania ideą wspólnoty zamierzonej jako zespół praktyk, które pozwalają na samodzielne utrzymanie społeczności stanowi podstawę odrodzenia wartości małomiejskich i umożliwia wprowadzenie zrównoważonych praktyk zamieszkiwania rozproszonego. Jak twierdzi Massimo De Angelis,20 dobra wspólne nie są po prostu rzeczami, które dzielimy. Dobra wspólne obejmują pewien rodzaj połączonych zasobów, rozumianych jako nieutowarowione sposoby zaspokajania potrzeb ludzi. Społeczności muszą określić własne zasady, zgodnie z którymi są dostępne i wykorzystywane, co pociąga za sobą wiele negocjacji, a nawet konfliktów. Organizacja jest bardzo złożonym problemem, który nie może być ustalony raz na zawsze, ale musi być dostosowany do okoliczności. Chociaż proces ten wykracza daleko poza architekturę, sama architektura może się starać przewidzieć rodzaje przestrzeni, w której mogą odbywać się negocjacje i dyskusje.

Zdjęcie Bystrzycy Kłodzkiej: średniowiecznego miasta, w którym kilka miejskich za bytków wyróżnia się spośród organicznego zespołu zabu dowy — przykład przestrze ni uporządkowanej.

Renesans małomiejskości; perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

Rozproszona sieć osiedleńcza

Wybór małych miast został uwarunkowany połączeniem kompaktowości i zalet obszaru zurbanizowanego z zachowaniem istnienia walorów uspołecznienia zamieszkiwania, których wyrazistość jest odwrotnie proporcjonalna do skali ośrodka zamieszkiwania. W tym sposobie rozumowania, małe miasta stanowią złoty środek dla rozwoju świadomego społeczeństwa. Zamieszkiwanie miejskie odpowiada również założeniom dobra wspólnego. Wyobrażając sobie możliwość wspólnego mieszkania, dom postrzegany jest jako szereg indywidualnych przestrzeni-jednostek. Te jednostki łączą się z zestawem wspólnych przestrzeni, wspierających funkcjonalnie podstawową sferę domowości i mogą znajdować się w najbliższej przestrzeni, wykraczając poza obręb budynku. Ponadto, ważnymi elementami sprzyjającymi tego typu osadnictwu jest łatwiejszy dostęp do własności, wynikający z niższych cen gruntów, bardziej bezpośredni dostęp do obszarów naturalnych oraz zmniejszające się niedogodności życia poza dużym miastem, wynikające z coraz efektywniejszych sposobów komunikacji ludzi, towarów i informacji. Fenomen małomiejskości Technologiczny renesans małomiejskości

Małe miasto jest dziś środowiskiem głównie mieszkalnym, zaludnionym przez mieszkańców stałych, bądź czasowych. Jest to formacja zupełnie odmienna od historycznej formy niezależnych jednostek o pełnym programie atutów miejskich, dopasowanych do mniejszej skalowo jednostki osadniczej. Nie da się jednak nie zauważyć trudnej sytuacji ekonomicznej, w jakiej znalazły się małe miasta Polski po przemianach ustrojowych. Wraz z upadkiem państwowych zakładów pracy zabrakło bodźców rozwojowych, a pozostawione same sobie miasteczka popadły w stagnację. Paradoksalnie, to dzięki niej historyczne układy nie uległy degradacji przez niekontrolowany rozwój, zaburzający wielowiekowe walory ducha małomiejskości. Obecnie, przy odpowiednim przygotowaniu, technologiczna przemiana społeczeństwa oferuje możliwość ponownego ich rozwoju; renesansu dawnej formy miasta, jako jednostki zaspokajającej potrzeby człowieka odmiennymi sposobami w stosunku do innych układów urbanistycznych, wśród których odnajdziemy ludzką skalę zabudowy i podporządkowanie tejże zabudowy wymaganiom społecznym.

Schemat przestrzeni uporządkowanej miasta. Patrząc od środka wyróżnio ne są elementy: ratusz z dominantą wysokościową, rynek, wewnętrzna, zwarta zabudowa, wyraźne granice miejskie oraz zielona przestrzeń otaczająca.

Renesans małomiejskości; perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

Gzell, Sławomir. Fenomen Małomiejskości. Warszawa: IUiP. PW, 1987

Specyfika małomiejskiej skali wiąże się również z realizmem twórczym, wymaganym od projektanta przy podejmowaniu jakichkolwiek działań projektowych. Realizm ten opiera się na połączeniu wizji twórczej z możliwościami działalności małomiejskiej. Wynikiem są dzieła współgrające z otoczeniem, wpisane w krajobraz. Konsekwencją tej sytuacji jest niejako odporność czasowa sprzyjająca niezmienności małomiejskiego ducha miejsca. Można wnioskować, że realizacja planów może następować na przestrzeni lat, przez co konieczne jest zachowanie swoich wartości nawet przy zmianie uwarunkowań gospodarczo-społecznych. o ponadczasowości świadczą niezmienne założenia fenomenu małomiejskości,21 których przełożenie na realia usieciowionej przestrzeni zamieszkiwania i pracy stanowią wskaźniki kierunków przemiany. Do głównych założeń tego fenomenu należą:

• Przestrzeń uporządkowana w postaci centralnego rynku, zwartej zabudowy pierzejowej, otoczonej murem i zielenią oraz dominant — wież kościelnych i ratuszowych, pozwala na wytworzenie odpowiedniego klimatu miejsca oraz intuicyjne odbieranie przestrzeni jako przyjaznej do odbywania uspołecznionych aktywności miejskich.

• Życie organiczne, proste i bliskie natury przy jednoczesnym zachowaniu odpowiedniej ilości interakcji dzięki odpowiedniemu transportowi. Ostatnimi laty obserwujemy intensyfikację rozwoju sieci transportu kołowego, ułatwiając komunikację z głównymi ośrodkami regionu oraz odtwarzanie połączeń kolei regionalnych. Dodatkowo pojawienie się możliwości bezprzewodowej komunikacji znacznie ogranicza konieczność odwiedzania dużych miast.

• Praca dostatecznie atrakcyjna w warunkach lepszych środowiskowo.

Rozwój sytuacji iPros (niezależnych twórców), pracy z domu oraz związanych z tym przemian dotyczących zwiększenia niezależności oraz zmienności miejsca i godzin pracy umożliwiony przez technologie cyfrowe nadaje temu argumentowi zupełnie nowe wartości, zrównując możliwości pracy w dużych aglomeracjach z małomiejskimi.

• Nowe czynniki miastotwórcze, prowadzące do specjalizacji poszczególnych małych ośrodków i wymagających zachowania niewielkiej skali przestrzeni miejskiej.

Jako nowy czynnik miastotwórczy możemy uznać „cyfrową zdalność”odpowiednie przygotowanie miasta dla mieszkańców wykorzystujących technologie do codziennej pracy zdalnej, nauki oraz wypoczynku przy obniżeniu kosztów życia, oraz bliskości natury wynikających z lokalizacji.

Portale społecznościowe sta nowią współczesną podstawę aktywności i organizacji społecznych.

Renesans małomiejskości; perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

Mitchell, William J. Me++. Cambridge: MIT, 2003.

• Brak słabości infrastruktur, typowych dla wielkich miast. Wynikające ze skali rozwiązania wielkomiejskie wymagają większych kosztów (np. środowiskowych) oraz są oderwane od oddolnych inicjatyw społecznych. Intensyfikacja internetowych działań społecznych powoduje zwiększenie odpowiedzialności społecznej oraz ułatwia organizację oddolnych ruchów miejskich, których siła oddziaływania jest proporcjonalnie większa niż w przypadku dużych aglomeracji.

Jacobs, Jane, Śmierć i życie Wielkich Miast Ameryki. Warszawa: CA Centrum Architektury, 2014.

Społeczność małomiejska

Łatwo zrozumieć sposób działania sieci wzajemnych zobowiązań w małych zespołach i osiedlach, gdzie ludzie się rozpoznają. Możesz odróżnić swoich przyjaciół od wrogów, urazy i przysługi mają znaczenie i ważne jest, aby chronić swoją reputację. W przypadku przenoszenia tych zależności do większych miast, zarówno Platon, jak i Arystoteles twierdzili, że spoiwo społeczne rozpada się w punkcie, w którym obywatele stają się sobie obcy; społeczności więc nie powinny przekraczać tego poziomu. W swoich Prawach Platon granicę populacyjną idealnego państwa-miasta wyznaczył na około 5000 rolników, ich rodzin i niewolników oraz kilku zamieszkałych na stałe cudzoziemców.22 Możliwe musiało być poznanie współobywateli poprzez kontakt twarzą w twarz i budowanie sieci wzajemnej pomocy i zobowiązań. Materialnym, architektonicznym wyrazem tej idei była centralna agora, która była miejscem spotkań wszystkich mieszkańców.

W podobnym tonie, Jane Jacobs podkreślała rolę relacji sąsiedzkich w świadomym kreowaniu miasta oraz krytykowała funkcjonalizmy modernistycznych założeń i wydajności miejskiej.23 Autorytarne planowanie miast zza biurka skazywała na niepowodzenie. U podstaw jej rozważań były działalności oddolne i kolektywne, z uwzględnieniem obecnych interesów mieszkańców. Stąd właśnie bliskość małomiejskiej skali z założeniami humanistycznego i oddolnego projektowania, wynikająca ze wspomnianej wcześniej realności opracowywanego tematu.

Panorama Jugów — struktu ra osadnicza w krajobrazie, która dzięki skomputeryzo wanej sieci dystrybucji może zapewnić podobny dostęp do towarów, co główne miasta regionu.

Renesans małomiejskości; perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

Mitchell, William John. E-to pia : „Urban Life, Jim-But Not As We Know It”. Cam bridge: MIT Press, 1999.

Cyfrowe domostwo

Zamieszkiwanie średniowiecznego miasta zapewniało bezpieczeństwo dzięki murom miejskim, a także dostęp do najlepszych towarów przywożonych szlakami handlowymi. Współczesne metropolie oferują najlepsze uczelnie, szpitale i rozrywkę. Dostęp do szerokiej palety usług od zawsze stanowi główny atraktor dużych miast. Jednak wraz ze wzrostem świata sieci komputerowych, ich siła przyciągania jest neutralizowana. Niektóre usługi wciąż będą się opierać na lokalnej obecności, ale inne można skutecznie świadczyć na odległość. Skutkuje to zmianą atrakcyjności zamieszkiwania pozamiejskiego oraz rozwiązań funkcji usługowych w mieście. Obecnie dominująca ekonomia skali osiąga stosunkowo niskie koszty dzięki scentralizowanemu systemowi punktów obsługi, zmuszając konsumentów do konieczności dojazdów. Te same założenia dotyczą opieki medycznej, edukacji i usług komercyjnych, skutkując powtarzalnym typem budynków szpitali, szkół i sklepów, często opatrzonych dużymi placami parkingowymi. Zastępowanie fizycznych miejsc w mieście przez ich niematerialne odpowiedniki, pozwala na uwolnienie przestrzeni miejskich od degradujących elementów, takich jak duże hale handlowe, parkingi oraz ogół budynków niedopasowanych skalą do wyrazu małomiejskiego. Zastępowanie ich wirtualnymi odpowiednikami, na przykład skomputeryzowaną siecią dystrybucji, wywołuje efekt dematerializacji, a dotychczas zajmowana przestrzeń może zostać zaadaptowana jako element aktywności miejskiej.24 Jednocześnie zdalny dostęp do usług pozwala na uzupełnienie programu małomiejskiego o rozwiązania nieopłacalne w dotychczasowej formie. Dlatego nowe modele zamieszkiwania dają nam możliwość redukcji interwencji architektonicznych do przemyślanych interwencji wspomagających komfort życia w duchu małomiejskości.

Renesans

Zestawienie sieci połączeń kolejowych

Transport

Sieć komunikacyjna od zawsze stanowiła o rozwoju lub upadku osad miejskich. Nie bez powodu Bystrzyca Kłodzka znalazła się na linii ważnych szlaków handlowych pomiędzy Polską a Czechami, i to właśnie w okresach ich największej aktywności miasto mogło się rozbudowywać. Wraz z przemianami geopolitycznymi i blokadami kierunków komunikacyjnych nastawały okresy zastoju. Skala opracowywanych miast wymusza ich zależność od większej sieci połączeń i przepływu towarów. Właśnie z tego powodu, w okresie powojennym, ukierunkowane wcześniej na zachód miasteczka Dolnego Śląska popadły w zastój. Obecna sytuacja pozwala na ponowne odrodzenie i rozwój. Poza szeroko opisywanym aspektem cyfrowej bezprzewodowości, niwelującej różnice wynikające z położenia, od kilkunastu lat obserwujemy odtwarzające się krajowe szlaki komunikacyjne oraz większą integrację międzynarodową, które stanowią jeden z podstawowych elementów rozwoju rozproszonej sieci osiedleńczej w regionie.

Opracowywanie strategii rozwoju transportu może wychodzić poza kompetencje architekta, jednak odgrywa to kluczową rolę w rozwoju małych miast ze względu na dużą zależność od tej właśnie dziedziny. Proponując rozwój zrównoważonej sieci osiedleńczej, sposób, w jaki będziemy się po niej poruszać, powinien odpowiadać tym samym zasadom co proponowana architektura. Fenomen wartości małomiejskich opiera się na ich stałości; nowe technologie w znacznie mniejszym stopniu wpływają na to, jak wygląda małe miasto, niż dzieje się to w dużych aglomeracjach. Niestety ze względu na brak odpowiedniej polityki, zarówno małe miasta Polski jak i ich większe odpowiedniki stoją przed wielkim wyzwaniem związanym z gwałtownym przyrostem ilości samochodów na przestrzeni ostatnich trzydziestu lat. Propozycje alternatyw dla najpopularniejszego środka transportu pojawiają się głównie w najgęściej zaludnionych miastach, uznając tereny małomiejskie za nierentowne. Jednak propozycje spełniające swoje zadanie w Warszawie, mają równie dużą szansę na spełnienie swojego zadania w małomiejskich ośrodkach. Zatem w przypadku propozycji systemowej przemiany kierunków rozwoju małego miasta, kluczowe jest przygotowanie alternatyw dla indywidualnego transportu kołowego, którego największym problemem jest wysoce ograniczona ilość miejsc parkingowych na średniowiecznych uliczkach.

Systemowa przemiana, nieunikniona w związku z zakazem sprzedaży samochodów spalinowych oraz postępującymi zmianami klimatycznymi, będzie wymagała działań wykraczających skalą możliwości polityków „małomiejskich”. Mimo to warto nakreślić możliwe scenariusze w skali globalnej, dla lepszego zrozumienia systemu zależności w skali lokalnej. Głównymi zasadami zrównoważonego transportu małomiejskiego będzie

Renesans małomiejskości;

i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

Przykłady zrównoważonej mobilności miejskiej

Mitchell, William John, Chris Borroni-Bird, Christo pher E. Burns, and Burns, Lawrence D. Reinventing the Automobile : Personal Urban Mobility for the 21st Century. Cambridge: MIT Press, 2010

zatem: rozwój regionalnej sieci połączeń kolejowych oraz lokalnych połączeń podmiejskich, atrakcyjna cenowo oferta wynajmu krótkoterminowego zastępująca potrzebę posiadania własnego samochodu, wypełnienie pełnego spektrum potrzeb wynajmu różnymi typami środków transportu oraz wzrost kosztów posiadania indywidualnych środków transportu.25

„Żaden nowy system tego rodzaju nie odniesie sukcesu, jeśli potencjalni użytkownicy go nie zrozumieją i nie będą tego chcieli. i trudno jest zrozumieć – a tym bardziej pragnienia – abstrakcje i szczegóły techniczne. Będziemy potrzebować różnorodnych, pomysłowych eksploracji projektów, przekonujących narracji oraz przekonujących prototypów i projektów pilotażowych.”26

Obecne kierunki polityki transportowej w Unii Europejskiej wyraźnie zapowiadają koniec ery własnościowych samochodów w przestrzeniach miejskich. Ograniczenia w dostępie do konwencjonalnych źródeł napędu27 nie są jednak ostatecznym rozwiązaniem problemów związanych z kosztami środowiskowymi i degradacją przestrzeni miejskiej wynikających z nadmiernej zależności od własnego środka transportu. Dalsze przemiany będą stopniowe, a ich pierwsze oznaki można już obserwować w regionie Kłodzkim. Powrót połączeń kolejowych i lokalnych połączeń autobusowych stanowi dobry początek w kierunku reformy transportowej. Zastąpienie samochodów spalinowych elektrycznymi nie rozwiązuje jednak problemów nadmiernego zajmowania terenów miejskich i będzie wymagało rozwiązań opartych na ograniczaniu ilości pojazdów przez współdzielenie. Systemowe podejście do problemu pozwoli zachować ekonomiczne zalety wynajmu czasowego, jednocześnie kompleksowo zaspokajając potrzeby mieszkańców. Nowa generacja transportu będzie musiała być zróżnicowana na tyle, by zapewniać odpowiednią funkcjonalność w codziennym poruszaniu oraz w przypadku weekendowych lub wakacyjnych wyjazdów rodzinnych. Znaczna część opisywanych rozwiązań wykracza poza ramy działalności architekta, jednak przewidywanie możliwych punktów wypożyczania lub miejsc, z których będą korzystać mieszkańcy miasta, pozwoli na łatwiejszą integrację nowych rozwiązań.

https://ec.europa.eu/info/po licies/transport_en

małomiejskości; perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

28 Buchanan, Peter. The Big Rethink The Architectural Review, Londyn 231.1379, 2012. s. 67-77.

Środowisko

Ciągła zmiana była tłem naszego życia. Teraz zmienił się charakter zmian. Zamiast podlegać napędowi naprzód „postępu”, jesteśmy w ferworze kompleksowego załamania systemowego. Tak obecną sytuację środowiskową opisywał Peter Buchanan na łamach The Architectural Review.28 Wraz z możliwością renesansu cyfrowego małych miast, stajemy przed nieuniknionym wyzwaniem - zmian, w których należy przemyśleć całe ekosystemy, architekturę, jak i projektowanie większego środowiska zamieszkiwania. Jednoznacznymi oznakami systemowego załamania były i nadal są wielowymiarowe kryzysy środowiskowe dotykające poważnie wysilone systemy środowiska naturalnego. Najpilniejszym wyzwaniem ze wszystkich, szczególnie dla architektów, których projekty tak bardzo się do tego przyczyniają, jest globalne ocieplenie ze wszystkimi jego licznymi konsekwencjami w postaci zmienionych wzorców klimatycznych i ekstremalnych warunków pogodowych.

Bez radykalnej restrukturyzacji naszych systemów energetycznych i dystrybucyjnych, po przejściu przez nas koniecznej przemiany energetycznej, nieuchronne wydaje się kolejne spustoszenie będące nieuniknionym następstwem każdego ożywienia gospodarczego. Alternatywa życia przetworzonego, miejskiego, w postaci rozproszonej sieci osiedleńczej, jest w tej sytuacji sposobem na odciążenie systemu. Wspomniana możliwość życia prostego, bliższego naturze, może być korzystna nie tylko dla zdrowia psychicznego mieszkańców i ich efektywności zawodowej, ale również zbawienna dla środowiska, znacząco redukując rozrost aglomeracji oraz zbliżając łańcuch dostaw podstawowych produktów. Zmiany klimatyczne, pandemia Covid-19 i napięta sytuacja geopolityczna wydają się wystarczającymi elementami wymuszającymi fundamentalne zmiany myślenia. Można sięgnąć po stwierdzenie, że nałożenie się tych niezależnych sytuacji wskazuje na zmianę kompletną, wpływającą na wiele aspektów życia. Zachowując bliższą więź z otoczeniem, stajemy się bardziej wrażliwi na jego zmiany. Jest to bliskie do kompletnego podejścia do architektury, jako takiego, które pozwala na pominięcie szczegółowego zagłębiania się w dane dziedziny, a skupienie się na bardziej ogólnym, jednak mimo to dającym wyniki bliższe naszym celom, czyli podejście kojarzone z architekturą historyczna lub wernakularna.

Renesans małomiejskości; perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

Jednostka małomiejska - symbol według Języka Wzorców

29 Gzell, Sławomir. Fenomen Małomiejskości. Warszawa: IUiP. PW, 1987.

30

Mitchell, William John. E-to pia : „Urban Life, Jim-But Not As We Know It”. Cam bridge: MIT Press, 1999.

E-topia

Czym jest więc małe miasto przyszłości? o jego atrakcyjności będą świadczyć połączone działania z zakresu projektowania produktu, architektury, urbanistyki, planowania i globalnych strategii. Skupiając się na zakresie pracy architekta, możemy wyróżnić najważniejsze aspekty oraz ich sposób oddziaływania na proces projektowy. Małomiejskie ośrodki wykorzystają swoje zalety środowiskowe, bliskości natury oraz możliwości życia prostego, lokalnego, w połączeniu z możliwościami oferowanymi przez „społeczeństwo bezprzewodowe”, by stworzyć sieć zielonych miast nastawionych na jakościowe rozwiązania poprawiające komfort życia mieszkańców.29 Miasta, które pracują mądrzej, a nie ciężej, dzięki czemu umożliwiają łatwiejszą wymianę pomysłów, produktów i poglądów, które od wieków stanowią o atrakcyjności miasta, przy jednoczesnym ograniczeniu zużycia zasobów i niepożądanych interakcji. Kluczowym aspektem w formowaniu środowiska małomiejskich e-topii jest połączenie obecnych wartości, mieszkańców i ich stylu życia, z nowymi rozwiązaniami. Punktowe i skoordynowane działania pozwolą na przeprowadzenie odpowiednich reform opartych na pięciu głównych zasadach:30

Dematerializacja

Zastępowanie fizycznych miejsc w mieście przez ich niematerialne odpowiedniki. Kiedy wirtualny obiekt, jak elektroniczna bankowość, zastępuje fizyczny, jakim jest oddział banku, występuje efekt dematerializacji, a dotychczas zajmowana przestrzeń może zostać zaadaptowana jako element nowej tkanki miejskiej. Dziś jednak nowa ekonomia obecności daje nam możliwość zadawania bardziej radykalnych pytań: „Czy ten budynek jest naprawdę potrzebny?”

W przypadku małego miasta mamy do czynienia z zastąpieniem pewnych przestrzeni miejskich (oddziały banku, poczty) przez obiekty trudne do przeniesienia w sferę wirtualną, często związane z interakcjami twarzą w twarz (miejsca trzecie). Jednocześnie zdalny dostęp do usług pozwala na uzupełnienie programu małomiejskiego o rozwiązania nieopłacalne w dotychczasowej formie.

Zwartość

Strategią zwartości jest dążenie do rozwoju sieci małych miast — zwartych, wielofunkcyjnych, w skali odpowiedniej dla pieszych, połączonych wydajnymi połączeniami transportowymi i telekomunikacyjnymi. Projektowane budynki powinny zapewniać dodatkowe wartości i funkcje zachęcające do zamieszkiwania w zabudowie miejskiej w przeciwieństwie do popularnych obecnie domów jednorodzinnych na obrzeżach.

Indywidualizacja

W przeciwieństwie do modernistycznego etosu standaryzacji, rozwiązania społeczeństwa technologicznego opierają się o spersonalizowane rozwiązania. Zastosowanie technik cyfrowych zaciera różnicę między tanim i standaryzowanym, a indywidualnym i kosztownym.

Inteligentne rozwiązania

Pozwalają na wprowadzenie ułatwiających zarządzanie zasobami rozwiązań, ograniczając ilość dóbr posiadanych na stałe i kładąc nacisk na inteligentne współdzielenie. Zapewniając cyfrowe rozwiązania, znane z samochodów i hulajnóg na minuty, pozwalamy na dzielenie kosztów, śladu węglowego oraz przestrzeni między użytkownikami w zależności od ich aktualnych potrzeb. Przemiany w zakresie środowiska pracy pozwalają na kreowanie środowiska zamieszkiwania i pracy o kompaktowej skali, zmiennej w zależności od naszych potrzeb przy przeniesieniu rozwiązań „on demand” do skali architektonicznej.

Łagodna Transformacja

Elektronicznie obsługiwana przestrzeń do pracy społeczeństwa twórców nie musi być skoncentrowana w dużych, monofunkcyjnych obszarach, takich jak fabryki i centra handlowe. Efektywne rozprowadzanie pracowni poprzez drobnoziarnistą tkankę miejską, w przeciwieństwie do obiektów przemysłowych, nie wpływa negatywnie na jakość otoczenia. W szczególności nadaje się do zakwaterowania w niewielkich, nieskończenie zróżnicowanych przestrzeniach, które charakteryzują historyczne obszary starszych miast, dzięki czemu możemy ponownie połączyć, zmienić, przeznaczenie i ponownie uruchomić cenną, ale funkcjonalnie przestarzałą tkankę małomiejską.

Renesans małomiejskości; perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

Wnioski

Małe miasta polski mają podstawy do zostania integralną częścią gospodarki jako silnie i niezależne i, przede wszystkim, samowystarczalne, ośrodki zamieszkiwania i pracy, stanowiące alternatywę dla głównych ośrodków metropolitalnych kraju. Ich skala pozwala na skoordynowane działania, odpowiadające potrzebom obecnych mieszkańców przy jednoczesnym tworzeniu środowiska dla społeczeństwa twórców. Atrakcyjne przestrzenie publiczne, dostęp do natury i lokalnych produktów spożywczych stanowi coraz to większą rolę w uatrakcyjnianiu oferty życia miejskiego. Sieć małych miast Dolnego Śląska stanowi wzorcowe środowisko rozwoju tego typu sposobu zamieszkiwania, zapewniając wysokiej jakości obszary staromiejskie, średniej wielkości gospodarstwa rolne z możliwością przekształcenia w kierunku zaopatrywania lokalnych potrzeb, bogate zaplecze wypoczynkowe (zarówno tereny naturalne, jak i zabytki kultury) oraz rozbudowaną sieć połączeń z regionalnymi ośrodkami miejskimi. Wspominany letarg, w którym znajdowały się ośrodki małomiejskie od czasów powojennych, powoli ustępuje, na rzecz oddolnych inicjatyw społecznych. To najwyższa pora na określenie odpowiednich celów i przygotowanie strategii rozwojowych, zbliżających m.in. Bystrzycę Kłodzką do odzyskania swojej roli oraz odejścia od mimowolnej przemiany w samochodozależną sypialnię większych miast.

Dom wielopokoleniowy

Ideowe przedstawienie stref - prywatności w przestrzeni zamieszkiwania

Mitchell, William J. Me++.

Cambridge: MIT, 2003.

Domowość

Społeczeństwo twórców

Podczas gdy rzeczownik „dom” podkreśla symboliczny wymiar sfery domowej, termin „domowość” skupia się na przestrzeni i codziennym funkcjonowaniu, często wkraczającym w zakres czynności, które obecnie wykonujemy poza miejscem zamieszkania. Ich radykalna reforma może być rozumiana jako akt definiowania nowych sposobów zamieszkiwania; tego co w obrębie domu możemy wykonywać, a co może znaleźć swoje miejsce w przestrzeni miejskiej. Kontynuując przemyślenia związane z bezprzewodowym społeczeństwem, możemy rozwinąć możliwe obrazy rodzinnych przyszłości w różnych aspektach życiowych. Wpływ przemian cyfrowych na społeczeństwo będzie bowiem widoczny w zakresie nauki, czasu wolnego, pracy oraz tego, jak będzie wyglądało grono naszych współmieszkańców

Rozwój

Zaczynając od edukacji, domeną społeczeństwa twórców będzie zwiększenie roli kursów, szkoleń i samouczków, zwiększając odsetek nauczania, które będzie odbywać się poza klasą. Zamiast sztywnej segregacji wiekowej, młodzi i starzy będą się mieszać. Edukacja będzie bardziej urozmaicona i spleciona z pracą, a także bardziej rozłożona na całe życie. Z tego względu, społeczeństwo twórców będzie bardziej nastawione na samodoskonalenie i rozwój własnych zainteresowań. Wbrew ogólnemu trendowi, część szkół wyższych będzie się starała zachować tradycyjną formę nauczania. Wzorce kampusów uniwersyteckich, skupionych wokół obiektów komunalnych, takich jak laboratoria i sale lekcyjne, jako atrakcyjne miejsce interakcji społecznej, pozostaną atrakcyjną formą nauczania, podkreślając wagę kontaktów twarzą w twarz w przyjaznym otoczeniu i połączeniu z cyfrową komunikacją ze światem.31 Mimo to, rozwój uczelni zdalnych oraz ich możliwości programowe, będą pozwalały na studia z dowolnego miejsca. Ekonomiczne podejście zamieszkiwania w niewielkim mieście z rodzicami lub rówieśnikami, będzie stanowiło alternatywę dla kosztownego życia akademickiego w okolicy kampusu.

wolny

W przeciwieństwie do XX-wiecznego archetypu pracownika biurowego, pracownicy społeczeństwa twórców polegają w mniejszym stopniu na wypracowanych schematach, opierając się na kreatywnym rozwiązywaniu problemów i współpracy międzyludzkiej. Zdaniem Donalda Conovera, różnica ta jest, jak między muzykami klasycznymi, którzy grają każdą nutę zgodnie z wcześniej ustalonym schematem, a improwizatorami jazzu.32 Tacy ludzie są skomplikowanymi indywidualistami, dumnymi z tego, w jaki sposób różnią się od innych. Przekłada się na to na sposób, w jaki postrzegają swoje życiowe cele. Już teraz, mniejszą funkcję pełni nagroda finansowa, a większą benefity związane z wygodą pracy z domu lub odpowiedniego środowiska współpracowników. Nikt nie sugeruje, że ci pracownicy nie chcą pieniędzy. Jednak po osiągnięciu pewnego poziomu dochodów bardzo się różnią pod względem tego, czego chcą. Dodatkowo redefinicji podlegają wyznaczniki osobistego sukcesu. Rozwój świadomego społeczeństwa owocuje wzrostem samopomocy i aktywności „zrób to sam”, czyli prosumpcji.33 Poza zwykłym hobby, ta produkcja do użytku prawdopodobnie nabierze większego znaczenia ekonomicznego. a ponieważ zajmuje więcej czasu i energii, zaczyna również kształtować życie i charakter społeczny.

Zamiast oceniać ludzi według tego, co posiadają, jak to robi etyka rynkowa, etyka prosumencka przywiązuje dużą wagę do tego, co robią i co sobą reprezentują. Posiadanie dużej ilości pieniędzy nadal niesie ze sobą prestiż. Liczą się też inne cechy, a wśród nich jest samodzielność, umiejętność adaptacji oraz aktywność fizyczna i kulturalna. Co więcej, podczas gdy etyka produkcyjna lub rynkowa chwali jednomyślność, etyka prosumencka zamiast tego wzywa do oszczędności, samowystarczalności i „zrównoważonego” stylu życia, którego prowadzenie staje się łatwiejsze w prostym życiu małomiejskim.

Potrzeba indywidualizacji

Zachęta samowystarczalności odnajduje swoje źródło w sposobie działania tajemniczych świadomości mediów społecznościowych. Profilowanie konsumowanych mediów przedstawia oszałamiającą różnorodność wzorów do naśladowania i stylów życia, z którymi można się zmierzyć. Nowe aplikacje nie karmią nas w pełni uformowanymi kawałkami, ale połamanymi chipami i przebłyskami obrazów. Zamiast otrzymać pełny przegląd informacyjny lub rozrywkowy, otrzymujemy dopasowane bity, które musimy poskładać w jedną całość. Algorytmizowalne „ja” jest to o wiele bardziej złożone i wyjaśnia, dlaczego tak wiele milionów poszukuje swojej tożsamości. Pochłonięci tym

Alvin, The Third Wave Nowy Jork: William Morrow and Company, inc,

rozwijamy w sobie podwyższoną świadomość własnych cech, poglądów i upodobań, które czynią nas wyjątkowymi. Toffler sugeruje,34 że odnalezienie w życiu równowagi między pracą a zabawą, między produkcją a prosumpcją, między pracą głowy a pracą ręczną, między abstrakcją a konkretem, między obiektywnością a subiektywizmem, będzie kluczowym wyróżnikiem członka rozwiniętego społeczeństwa. Ludzie będą widzieć i projektować siebie w znacznie bardziej złożonych terminach, niż jacykolwiek poprzedni. W miarę dojrzewania cywilizacji społeczności twórców nieuniknione stanie się odrzucenie archetypu idealnego obywatela i obywatelki na rzecz zindywidualizowanej społeczności o niepowtarzalnych potrzebach, których zaspokajanie stanie się głównym wyzwaniem środowiska zamieszkiwania. Program miejski będzie musiał zatem zawierać przestrzenie umożliwiające samorozwój, edukację pozaszkolną, dostęp do kultury lokalnej oraz aktywnego wypoczynku. Skala tych udogodnień często nie będzie wymagała pełnego programu, którego braki będą równoważone przez ich bliskość i przystępność.

Nowe modele rodzinności

Rozluźnienie zależności lokalizacyjnych za pomocą elektronicznych sieci doprowadzi do wielu zmian w sposobie bytowania, jednak chęć posiadania własnych czterech kątów oraz możliwość współzamieszkiwania z osobami, których towarzystwo cenimy, pozostanie. Strefa domowości stanowi centrum uwagi i innowacji architektonicznych, ponieważ integruje nowe funkcje i usługi. Oddzielenie domu od miejsca pracy wymuszone przez rewolucję przemysłową stanie się nieoczywiste. Rewolucja cyfrowa ponownie połączy te przestrzenie w jedno tło aktywności codziennej. Będziemy świadkami rosnącej liczby aktywności domowych i odpowiednio rosnącego zapotrzebowania na przestrzeń w domu, aby ją pomieścić.

Mitchell, William John. E-topia : „Urban Life, Jim-But Not As We Know It”. Cambridge: MIT Press, 1999.

Wizja elektronicznie dostarczanych usług, zaczynając od rozrywki i zakupów, po porady medyczne, nie oznacza pełnego wycofania wszystkich działań w domowe zacisze. Wiele zawodów i aktywności pozostanie wykonywana poza domem — pandemia uwidoczniła kluczową rolę takich zawodów. Wszystko to wskazuje na dalsze istnienie rozróżnienia między tym, co prywatne, a tym, co społeczne oraz powiązanej z nim potrzebą przynależności do jakiegoś konkretnego miejsca. Nie ma powodu, by sądzić, że ta potrzeba zniknie w wyniku zwiększonej łączności elektronicznej lub że wszystkie miejsca na ziemi nagle zaczną wydawać się takie same. Nadal będzie jakieś miejsce, które będziemy nazywać „domem”.35 Uwolnienie sfery zawodowej od określonych godzin pracy oraz rozmycie podziału życia na okres aktywności zawodowej, edukacji

Renesans małomiejskości;

i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

Ideowe przedstawienie przestrzeni domowości, wykraczających poza ramy historycznej formy zamieszkiwania.

Łukasiuk, Magdalena. Redefinicje współczesnego domu, Rzut +8, 2015. s. 4-10.

i emerytury, pozwoli na bardziej rozbudowane i niezobowiązujące zestawy lokatorów. Istnienie jednostek rodzinnych pozostanie niezaprzeczalnie jednym z podstawowych sposobów zamieszkiwania. Jednak to, co rozumiemy jako rodzinę, będzie stale ulegało zmianie, i tak poza modelem dwóch dorosłych z dziećmi, odnajdziemy ponownie rodziny wielopokoleniowe, których poszczególne pokolenia będą mogły sobie pozwolić na mieszkanie połowicznie wspólne. Jako przykład można podać podnajmowanie przestrzeni przy mieszkaniu jako niezależnej jednostki mieszkalnej seniorów, chcących żyć niezależnie przy jednoczesnym zachowaniu bliskich kontaktów i pomocy rodziny.

Co więcej, możliwości, jakie daje rozwój zmiennych przestrzeni zamieszkiwania, pozwoli na dalszy rozkwit zamieszkiwania nierodzinnego. Już teraz obserwujemy kilka typowych konfiguracji mieszkańców. Do zyskujących na popularności form życia intymnego i domowego, alternatywnego wobec tradycyjnej rodziny zaliczyć można przede wszystkim związki bezdzietne, układy sieciowe seniorów, samotnych rodziców, trwałych kohabitantów, związki homoseksualne, LAT (Living Apart Together), czyli partnerów/ małżonków mieszkających osobno, grupy studentów i uczniów, a także rodzicielstwo na odległość, grona przyjacielskie, rodziny patchworkowe (czyli rekonstruowane, złożone z osób w kolejnych związkach i ich dzieci) oraz życie w pojedynkę.36

Wnioski

Przedstawione zespoły mieszkańców i ich sposoby życia wskazują różne potrzeby, a co za tym idzie, tworząc swoje domy i sąsiedztwo, ludzie znajdą sposoby na ich przywłaszczenie i przekształcenie w sposób odpowiedni dla swoich potrzeb. Jednym z potencjalnych rezultatów tego wszystkiego, jest skupienie się w nowym stylu zamieszkiwania i pracy w ośrodkach, które skutecznie łączą lokalne udogodnienia z globalnymi połączeniami. Małe miasta, pełniące obecnie rolę „sypialni”, będą mogły skorzystać z faktu, że nie są już w połowie puste w godzinach między porannymi a wieczornymi dojazdami i skupią się na nowo opłacalnych usługach lokalnych, takich jak biblioteki, ośrodki kultury, obiekty sportowe, kluby fitness, kawiarnie i restauracje. Działania architektoniczne powinny umożliwić nowe, niestateczne modele zamieszkiwania. Przestrzeń domowości wykracza poza historyczne cztery ściany, integrując się z lokalizacjami w mieście. Sama granica tego, co nazywamy mieszkaniem, powinna być możliwie zmienna, możliwie dopasowana do stylu życia. Takie rozwiązania mogą obrać wyraz usieciowionej przestrzeni, którą można powiększać i zmniejszać zgodnie z naszymi potrzebami za pomocą aplikacji. Obecny krajobraz technologiczny pozwala nam trwale przekształcać naszą domową przestrzeń, rozumiejąc miasto jako zbiór przestrzeni i usług na żądanie.

Twórczość

Podobnie jak przemiany sfery domowości, obserwujemy zmiany w przestrzeni pracy. Najbardziej widoczny jej element stanowi kryzys pracy biurowej. Został on wyraźnie podkreślony przez pandemię, jednak można go było zaobserwować już dużo wcześniej. Odejście od stałych godzin pracy, zwiększenie odsetka godzin zdalnych czy też zmniejszenie ilości dni roboczych stanowią przykład coraz większej uniwersalności procesu pracy. Rozwój technologii cyfrowych rozbija schemat dotychczasowego sposobu pracy, którego głównym rezultatem jest wzrost pracowników niezależnych. (freelancers), nieprzywiązanych do konkretnego biurka lub korporacji. Ponadto, obecne systemy produkcyjne mogą w przyszłości odpowiadać za znacznie mniejszy odsetek rynku, a spersonalizowane produkty dostępne na miejscu mogą stanowić zrównoważoną alternatywę. Taki sposób dystrybucji, w którym konsumenci mają większy wpływ na wytwarzane towary lub częściowo je produkują, został nakreślony przez Alvina Tofflera, który w swojej wizji określał ich mianem prosumentów. o obecnej popularności tych założeń mogą świadczyć działalności ustawodawcze w skali europejskiej, mające na celu zapewnienie możliwości własnych napraw i dostępu do części zamiennych właścicielom produktów oferowanych przez globalnych producentów. Dzięki internetowej sieci dystrybucji, bycie małoskalowym wytwórcą, pracującym w przydomowym warsztacie staje się ponownie realnym sposobem utrzymania, na wzór wytwórczości dawnych miasteczek. Współdzielenie przestrzeni mieszkalnej z wytwórczą było typowym rozwiązaniem aż do rewolucji przemysłowej. W starożytnym Rzymie proces pracy stanowił ukryty element zamkniętego zamieszkiwania, wykonywany wspólnie przez domowników. Średniowiecze przyniosło zmianę w postrzeganiu wykonywanej pracy, która stała się elementem etosu chrześcijańskiego życia. Wiąże się to z eksponowaniem produkcyjnego charakteru gospodarstwa i rozwojem kultury niezależnych warsztatów. Pier Vittorio Aureli wskazuje na nierozłączność pracy w gospodarstwie domowym, rozumianej jako gotowanie, sprzątanie, pranie itp. od pracy zawodowej.42 Wyspecjalizowanie procesów produkcyjnych, wymagających szczególnych umiejętności, i stworzenie pierwszych zorganizowanych klastrów produkcyjnych odcięło pracę domową od działalności produkcyjnej. Produkcja przenosi się poza dom, w specjalnie wybudowane pomieszczenia; zyskuje architektoniczną definicję, rozpoznawalny charakter i formę. Niestety, rozwój procesów produkcyjnych wymusił powstanie dużych założeń fabrykanckich, w których

Aureli, Pier Vittorio. The Grand Domestic Revolution, Londyn : London Architec tural Association School of Architecture, 2013.

Leighton, Patricia. Brown, Duncan. Future Working: The Rise of europe’s indepen dent professionals (iPros), Londyn, 2013.

Kotler, Philip. The Pro sumer Movement : a New Challenge For Marketers, NA - Advances in Consumer Research, Association for Consumer Research, 1986. s. 510-513.

Toffler, Alvin, The Third Wave Nowy Jork: William Morrow and Company, inc, 1980.

https://repair.eu/

Aureli, Pier Vittorio. The Grand Domestic Revolution, Londyn : London Architec tural Association School of Architecture, 2013.

43 Syrkus, Helena. Ku idei osie dla społecznego, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976. s. 392-394

przestrzeń domowości ustępowała przestrzeni pracy lub ewentualnie współdzielonym przestrzeniom. Familister — budynek zaprojektowany przez Jeana Baptiste Godina jako miejsce zamieszkania dla rodzin pracowników, nosił cechy zdecydowanie opresyjne — duże, otwarte przestrzenie, łatwość obserwacji innych mieszkańców, brak możliwości wejścia i wyjścia jako osoba anonimowa. Apogeum rozdzielenia zamieszkiwania od pracy przypada na okres modernizmu. Osiedla społeczne i robotnicze z tego okresu stanowiły oddolne organizacje, zrzeszające przyszłych lokatorów. Ze względu na brak możliwości finansowania przez powojenne państwo, mieszkańcy wspólnie realizowali własne spółdzielnie. Powstałe osiedla miały charakter wydzielonych od reszty zespołów zabudowy. Takie podejście wymagało zaprojektowania założenia spełniającego wszystkie podstawowe potrzeby mieszkańców. Typowe było separowanie funkcji; dominująca zabudowa mieszkalna, uzupełniona o zgrupowane w jednym miejscu lokale usługowe oraz obiekty społeczno-kulturalne. Środowisko pracy (ówcześnie przemysł ciężki) miało znajdować się w osobnych dzielnicach ze względu na swoją uciążliwość i zanieczyszczenia. Komunikacja samochodowa została potraktowana jako byt niezależny od pieszych; brak ulic z partnerami usługowymi, dzielonych między pieszymi a samochodami został w ciekawy sposób wytłumaczony przez Helenę Syrkus:

“Wnętrze osiedla rządzi się prawem piechura. Niebezpieczeństwo przejechania - zmora współczesnej metropolii - nie istnieje w omawianych tu założeniach. Natomiast arterie szybkiej komunikacji, biegnące po wydzielonych trasach, rządzone są prawem motoru. Piechur-zawalidroga nie pozwalał motorowi spalinowemu i elektrycznemu rozwinąć w miastach właściwej mu prędkości, należy więc usunąć piechura z arterii komunikacyjnej tak, jak usuwa się motor z osiedla. [...]Trotuar obrzeżający jezdnię zniknie jako przeżytek - nikt nie dziwi się przecież, że wzdłuż linii kolei żelaznej czy metra nie ma chodników dla ruchu pieszego.”43

W przypadku jednostek mieszkalnych, głównym celem była optymalizacja rozwiązań. Ze względu na ograniczone środki, starano się projektować kompaktowe i możliwie funkcjonalne jednostki. To, co nie musiało się znajdować w mieszkaniu, było uspołeczniane (podwórko, plac zabaw, świetlica) lub redukowane. Tak powstałe założenia cechowały się podziałem miasta na dzielnice pracy i zamieszkiwania, połączone trasami komunikacyjnymi oraz specyficznym wydźwiękiem przestrzeni publicznych. Latem oznaczało to parkowe przestrzenie z rozproszonymi zabudowaniami, jednak w okresie zimowym wyróżniała się otaczająca szarość i brak wyczuwalnego życia miejskiego. Projektowane z myślą o potrzebach jednostek mieszkalnych osiedla stanowiły rozwiązanie dla ograniczonych możliwości okresu, w jakim powstawały, jednak odbyło się to kosztem wartości miejskich.

Renesans małomiejskości; perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

Prognoza najbardziej po żądanych umiejętności na rynku pracy w 2025

44

Kotler, Philip. The Pro sumer Movement : a New Challenge For Marketers, NA - Advances in Consumer Research, Association for Consumer Research, 1986. s. 510-513.

45

Leighton, Patricia. Brown, Duncan. Future Working: The Rise of europe’s indepen dent professionals (iPros), Londyn, 2013.

Produkcja wiedzy

Współcześnie produkcja w świecie zachodnim jest coraz mniej ukierunkowana na masowe tworzenie dóbr, a raczej na generowanie wiedzy i produkcję precyzyjną. Praca nie ogranicza się już do fabryki czy biura, może być wykonywana wszędzie i w każdej chwili – a zwłaszcza w domu. W połączeniu ze wcześniejszymi założeniami człowieka – prosumenta zmierzamy w kierunku desynchronizacji oraz niepełnego wymiaru godzinowego pracy zarobkowej, dając czas na zajęcia nierodzinne i pozazawodowe. Ponadto, wzrost wykształcenia społeczeństwa skutkuje odrzuceniem nudnej pracy. Postępująca technologia skłoni do innego wykorzystania czasu. Nawet w przypadku wymagającej i kreatywnej pracy, konieczne będzie zbilansowanie poprzez aktywność fizyczną, kontakt z naturą lub autoprodukcję (produkcję własnych towarów i usług) Reprezentanci społeczeństwa twórców będą chętnie uczestniczyć w kolejnych kursach gotowania, ogrodnictwa, robienia na drutach, tkania i malowania. Ta prognoza jest zgodna z „hierarchią potrzeb” Maslowa, która twierdzi, że gdy ludzie zaspokajają potrzeby niższego rzędu, będą coraz bardziej koncentrować się na samorealizacji, z których większość przyjmie formę aktywności prosumpcyjnej.44

Za wyznacznik tendencji zawodowych może posłużyć zjawisko –powstanie niezależnych specjalistów, czyli iPro’s, często określanych mianem freelancerów. Ich wzrost oznacza poważną zmianę charakteru i sposobów pracy. Nie można już dłużej definiować pracy w kategoriach pracy dla dużej korporacji, pracodawcy z sektora publicznego lub MŚP. iPros, dzięki różnym podejściom do pracy i odrębnej filozofii, mogą być elastyczni w stosunku do firm i gospodarek. Są to wysoko wykwalifikowane osoby samozatrudnione, które pracują dla siebie, ale nie zatrudniają innych - dziennikarze i projektanci, specjaliści i konsultanci ICT. iPros stanowią istotny segment pracy zawodowej ogólnie, stanowiąc 25% wszystkich osób pracujących w pracy zawodowej, naukowej i technicznej oraz 22% wszystkich pracujących w sztuce i rozrywce.45

Mapa myśli autora, graficzny zbiór opracowywa nych projektów i wizji.

Renesans

perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

com/essays/typology-artist -studio

Przestrzeń twórcza

Prognozowane tendencje oraz obecne trendy ukazują pracowników społeczeństwa twórców jako osoby niezależne i kreatywne.46 Jako że są to cechy historycznie związane z ogólnie pojętymi artystami, za wzór przestrzeni pracy twórcy możemy przyjąć pracownię artystyczną. W dzisiejszych czasach produkcja sztuki jest równie prawdopodobna na laptopie, jak w pochlapanym farbą lofcie; niemniej jednak studio zachowuje swoją aurę jako ostateczne miejsce tworzenia. Podążając za słowami Toma Wilkinsona, studio jest tyglem, w którym doświadczenie jest przekształcane poprzez walkę geniusza w złoto. Zarówno w przenośni, jak i dosłownie.47 We wcześniejszych wiekach większość artystów pracowała w warsztatach, gdzie odbywali praktyki u mistrzów rzemieślniczych. Stosunkowo niski status robotników artystycznych w średniowieczu, uważanych za robotników fizycznych, zaczął się zmieniać, wraz z przyswajaniem naukowych pretensji swoich mecenasów, zamieniając warsztat w studio: miejsce wyciszone i bliższe przemyśleniom, niż mechanicznej pracy narzędzi. W XVIII wieku artyści w całej Europie mieli alternatywną ścieżkę kariery do praktyki studyjnej w postaci szkoły. Takie instytucje wzorowane były na założonej w 1648 roku École des Beaux-Arts. Późniejsze akademie, takie jak szkoła Mackintosha w Glasgow i weimarski Bauhaus, nabrały przejrzystości fasady, czyniąc je natychmiast czytelnymi jako miejsca produkcji. Przeszklona ściana była również znacznikiem fabryki, podwójnym kodowaniem, które można wywieść z próby przekalibrowania sposobów produkcji artystycznej i przemysłowej Williama Morrisa .48

Podział zatrudnienia małomiejskiego

Przy założeniu rozwoju modelu społeczeństwa zdalnego, następuje rozwój iPros oraz pracowników rozproszonych korporacji, którzy stanowią główną siłę napędową gospodarki. Ich praca wiąże się z innowacyjnym i kreatywnym myśleniem, którą mogą wykonywać w przestrzeni przydomowego biura, osobnej pracowni, miejscach trzecich lub w centralach korporacji znajdujących się w głównych ośrodkach miejskich. W ramach grupy iPros znajdują się również osoby o dużej niezależności zawodowej, co w połączeniu z pracą twórczą, wiąże się z przestrzenią pracy przypominającą pracownię artystyczną. Pozostałymi środowiskami pracy są większe kubatury służące usługom oraz pracownie produkcyjne z możliwością sprzedaży bezpośredniej.

Renesans małomiejskości; perspektywy zamieszkiwania i pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

ir.

• Inteligentne rozwiązania •

[Model wieloletniego zamieszkiwania, zmian w zakresie przestrzeni domowej]

Podstawowa jednostka mieszkalna

Dodatkowy pokój dziecięcy wynajmowany długoterminowo

Zamieszkiwanie z dodatkowymi pomieszczeniami „on-demand”

Sąsiedzka przestrzeń pracy

Pomieszczenie wynajmowane dla sąsiadów

Podnajmowanie niewykorzystywanych pomieszczeń

Model wieloletniego zamieszkiwania, zmian w zakresie przestrzeni domowej.

Wnioski

Domowość

Dom nie jest już tylko stałym miejscem przechowywania naszych rzeczy, ale przemijającą i usieciowioną przestrzenią, którą można powiększać i zmniejszać, zgodnie z naszymi potrzebami, za pomocą systemów inteligentnego zarządzania. Rosnąca różnorodność urządzeń i usług z jakich korzystamy, zmienia zamieszkiwane pomieszczenia w uniwersalne przestrzenie aktywności. Zacieranie ról płciowych oraz hierarchii mieszkańców demokratyzuje przestrzeń, promując połączone, ale różnorodne, zbiory wnętrz o różnych klimatach i pozwalając na rozmaite aktywności. Zastosowania nakładają się na siebie, a sposoby, w jakie wykorzystujemy przestrzeń, stają się coraz bardziej kruche i efemeryczne. Obecny krajobraz technologiczny pozwala nam trwale przekształcać naszą domową przestrzeń, rozumiejąc miasto jako zbiór przestrzeni na żądanie, które pozwalają nam nieustannie zmieniać granice domu. Całe miasto staje się częścią naszego domowego królestwa, redefiniując i zacierając jego granice zgodnie z naszymi potrzebami i codziennymi nawykami.

Praca

Coraz bardziej elastyczne harmonogramy pracy i wzorce przestrzenne pozwalają, by coraz więcej osób dzieliło swój czas, w różnych proporcjach, pomiędzy tradycyjnymi a doraźnymi miejscami pracy. Zanik wyraźnego momentu przejścia na emeryturę będzie powodował wzrost zapotrzebowania na miejsca, które ułatwią kontynuację pracy w niepełnym wymiarze godzin jako konsultanci i podwykonawcy. Poprzez umożliwienie rozproszonych, zdecentralizowanych transakcji, między ludźmi i organizacjami, oraz ułatwienie nowych, elastycznych i wydajnych systemów produkcji, magazynowania i dystrybucji, tworzy się wirtualne rynki pracy, usług i towarów, które zapewniają sprzedawcom dostęp do większej liczby potencjalnych nabywców, jednocześnie dając kupującym większy wybór oraz bardziej szczegółowe informacje o produktach. Przekształcając systemy dystrybucji, zmienia się również miejsca konsumpcji. Wspierając ciągłą interakcję za pośrednictwem telekomunikacji, tworzy się i utrzymuje rozległe wspólnoty praktyków

Schematyczny model aktywności

Poprzez zaproponowanie rozproszonej sieci punktów aktywności zawodowej, a co za tym idzie, pracy twórczej oraz wyposażając je w narzędzia, będziemy mogli „zlokalizować to, co globalne” i „redystrybuować to, co lokalne” z dala od sztywnej klasyfikacji ram i kontekstów; takie działanie pozwala na ich późniejsze przearanżowania i rozbudowę, w rzeczywistości tworząc przestrzeń pod zmiany ciągłe, gotową na możliwe wymagania pracownika przyszłości — Twórcy.

Miejsca trzecie

Wspólnotowość jako spiritus movens renesansu zamieszkiwania małomiejskiego; sposobem na adaptację proponowanego wzorca zamieszkiwania i pracy opisywanego społeczeństwa, są przestrzenie nieprzypisane. W ich skład wchodzą pomieszczenia pomiędzy lokalami mieszkalnymi, przestronne korytarze, partery otwarte na ulice, oficyny, dziedzińce i inne rejony o możliwych do określenia poziomach dostępu. W skali małomiejskiej mogą pełnić funkcję lokali usługowych, pracowni, warsztatów, przydomowych biur, rozbudowy mieszkania, ogrodu sąsiedzkiego lub niezdefiniowanej przestrzeni aktywności sąsiedzkiej.

Józef Chełmoński, Sprawa u wójta; Przed wójtem. 1873

- Scena przedstawiająca wiejskie miejsca trzecie, odpowiadające za życie spo łeczne i nierodzinne. Prze strzeń wspólna i brak formy architektonicznej. W tle zabudowania, zawierające zarówno strefę zamieszkania, jak i pracy.

49

P. V. Aureli - w opracowa niach na temat domowości i zamieszkiwania, podkreśla kluczową rolę architektury jako elementu egzekwujące go programy polityczne na przestrzeni wieków

50

Mowa tu o dwuczłonowych chatach śląskich ze strefą zamieszkania, oborą i przej ściem pośrodku

Strategie modelowych rozwiązań

Dom, praca i droga między nimi stanowią podstawowe przestrzenie współczesnej egzystencji. Tło codzienności, obszary niezauważalne; to po nich możemy rozpoznać, jak wygląda życie osoby, która z nimi obcuje. Uważa się, że wręcz ukazują sumę tego, jak ludzka podmiotowość została oswojona i ukształtowana w przewidywalnych wzorcach społecznych.49 Skoro dzięki nim widzimy dane schematy, to jeżeli przewidujemy ich przemiany, musimy zrozumieć i odpowiednio dostosować ich wpływ pod wypracowany typ użytkowników. W kontekście wybranego tematu warto zatem skupić się na wpływie pracy w domu oraz pracy bezpośrednio obok miejsca zamieszkania. Poszerzenie miejsca zamieszkania o biuro lub wydzielony fragment przestrzeni prywatnej na rzecz pracy; innymi słowy zmiana konfiguracji granicy między tym, co prywatne a publiczne. Poza oddziaływaniem na przestrzeń domową warto skupić się nad konsekwencjami tych przemian w skali ulicy. Pozbawienie aspektu czasowego odizolowania od sfery rodzinnej powoduje wzrost popularności tzw. trzecich miejsc. Nie będące ani domem, ani pracą, zastępują funkcjonalnie to, czego brakuje w wyniku połączenia tych obszarów. Możemy je zaobserwować w postaci aktywności zawodowej poza typowym miejscem pracy np. przesiadywanie w kawiarni z laptopem, lub domowości poza miejscem zamieszkania — spędzania czasu w małych sklepach, bibliotekach, u fryzjera (czas wolny, którego nie przeznaczamy na budowanie życia rodzinnego).

Strategie modelowych rozwiązań zostały usystematyzowane w dwóch grupach. Część pierwsza to modelowa przestrzeń zamieszkiwania, druga to programowanie klimatu małomiejskiego. Pierwsza z nich składa się ze strefy zamieszkania, pracy oraz wspomnianych wcześniej miejsc trzecich. Kluczowe w analizie stają się zależności tych stref; to, jak zmieniały się iz czasem i jakie rozplanowanie bardziej odpowiada społeczeństwu twórców. W przypadku schematu klimatu małomiejskiego wizja opiera się na sformułowaniu zestawu/języka wzorców, syntetyzującego główne wartości miejsca, zaczynając od skali urbanistycznej i kończąc na detalu architektonicznym, bazując na założeniach Christophera Alexandra w książce The Timeless Way of Building. Rozważone zostaną kluczowe elementy rozproszonej sieci osiedleńczej, forma budynków i jej relacja względem otoczenia, ich wewnętrzne rozplanowanie, dyspozycja miejska oraz detal architektoniczny.

Modernistyczne założenia osiedlowe silnie wydzielały obszar zamieszkiwania od pracy, przez co zapotrzebowanie na miejsca trzecie było niewielkie i często wynikało z uzupełniania brakujących funkcji w minimalistycznych mieszkaniach robotniczych; były to tereny zielone między blokami, pralnie czy biblioteki publiczne. W przypadku zamieszkiwania wiejskiego strefy te były bardzo zbliżone. Pod jednym dachem znajdowała się zarówno strefa zamieszkania, jak i pracy,50 a jako trzecie miejsca można uznać tereny przykościelne lub typowe dla regionu ławki stojące pod płotami domostw, przy których toczyło się życie społeczne. Proponowane założenia w modelu zamieszkiwania małomiejskiego, jako zbioru przestrzeni na żądanie, opierają się na zbliżeniu wszystkich sfer zamieszkiwania i rozlokowania ich między sobą na zasadzie rozproszonej sieci punktów aktywności.

Tobolczyk, Marta. Narodzi ny Architektury : Wstęp Do Ontogenezy Architektury. Warszawa: Wydaw. Nauko we PWN, 2000.

Dom

Pierwszy element schematu stanowi przestrzeń domu. Analiza w kontekście podstawowej przestrzeni wymaganej do zamieszkania ma za zadanie odnalezienie optymalnego układu zapewniającego pełny zakres funkcji typowych dla zamieszkiwania, przy równoczesnym zachowaniu wolności aranżacji i wykorzystywania przestrzeni.

To, w jaki sposób ukształtowana jest przestrzeń naszego najbliższego zamieszkania, odpowiada układowi społecznemu, w jakim żyjemy oraz temu, jaką rolę mamy w jego hierarchii. Ponadto, sposób w jaki dzielimy przestrzeń, wskazuje ideę domowości dla jego mieszkańców. Wydzielone pomieszczenia połączone korytarzami sugerują podział czynności, które możemy wykonywać w danych pomieszczeniach. Ze względu na różnorodność przewidywanych mieszkańców oraz zmieniające się ich wymagania, role i konstrukty społeczne, optymalne wydaje się rozumienie podziału przestrzennego, bliższego narodzinom architektury, o rozbudowanej tektonice narastających przestrzeni, formowanych według potrzeb użytkowników.51 Dzięki temu przenikające się strefy mogą, w zależności od skali, obierać postać wnęk, pojedynczych pokoi lub sekwencji połączonych pomieszczeń.

Podział przestrzenny zostanie zaprezentowany na przykładzie budowli megalitycznych. Ich układ celnie okazuje podziały przestrzenne, ponieważ wykracza poza typowe kategorie postrzegania architektury. Pozbawione tektoniki wnętrza są niezależne od obrysu budynku. Ich kształtowanie opierało się na intuicyjnym wydzielaniu pomieszczeń, pozbawionym konieczności dostosowywania się do modułów i ortogonalnej tektoniki.

Własny pokój

Własny pokój

The room of one’s own - prywatność

The room of one’s own - prywatność

Nikt nie może być pełnoprawnym członkiem grupy zamieszkującej dany obszar, bez posiadania jego fragmentu na własność. Przestrzeń prywatna stanowi najbardziej zamknięty element analizowanego modelu zespołu mieszkalnego. Istnieje punkt krytyczny w ilości interakcji z innymi mieszkańcami, powyżej którego dalsze interakcje mają degeneratywny wpływ na kontakty oraz stan emocjonalny użytkowników.52 Istnienie prywatnej strefy jest zasadne nie tylko w przypadku zamieszkiwania wspólnego (coliving) ale i w przypadku mieszkań jednoosobowych, gdzie przestrzeń ta może przybrać postać wnęki.

Nikt nie może być pełnoprawnym członkiem grupy zamieszkującej dany obszar, bez posiadania fragmentu na własność. Przestrzeń prywatna stanowi najbardziej zamknięty element analizowanego modelu zespołu mieszkalnego. Istnieje punkt krytyczny w ilości interakcji z innymi mieszkańcami, powyżej którego dalsze interakcje mają degeneratywny wpływ na kontakty oraz stan emocjonalny użytkowników. Istnienie prywatnej strefy jest zasadne nie tylko przypadku zamieszkiwania wspólnego (coliving) ale i w przypadku mieszkań jednoosobo wych, gdzie przestrzeń ta może przybrać postać wnęki.

Foote, N. i L. Cottrell, Identity and Interpersonal Competence, Chicago, 1955

Podział

układ celnie okazuje podziały przestrzenne , ponieważ wykracza poza typowe kategorie postrzegania architektury. Pozbawione tektoniki wnętrza są niezależne od obrysu budynku. kształtowanie opierało się na intuicyjnym wydzielaniu pomieszczeń, pozbawionym konieczno ści dostosowywania się do modułów i ortogonalnej tektoniki.

53 Aureli, Pier Vittorio. The Grand Domestic Revolution, Londyn : London Architectu ral Association School of Ar chitecture, 2013. - dom jest przede wszystkim maszyną do rytuałów, czyli nieustan nego przekształcania życia poprzez inscenizowane akty życia codziennego. Praktyki domowe stają się sztuką, dzięki której mieszkańcy definiują możliwą przestrzeń z chaosu naturalnego życia.

Przestrzeń wspólna Rodzinność

Przestrzeń wspólna Rodzinność

Kolejny element stanowić będą przestrzenie wspólne. Tło życia rodzinnego, w którym odbywa ją się wszelkie rytuały typowe dla życia domowników. Otwarte pomieszczenia, w skali domu mogą stanowić odpowiednik pokoju dziennego, kuchni lub gabinetu. W przypadku innych modeli zamieszkiwania mogą stanowić sekwencję przestrzeni o różnej gradacji prywatności.

Dla colivingu mogą to być przestrzenie dzielone, przechodzące w pokoje dzienne poszczegól nych rodzin. Wtedy dla każdej rodziny przestrzeń wspólna będzie inna a ich najbardziej otwarte fragmenty będą się nachodzić.

Kolejny element stanowią przestrzenie wspólne; tło życia rodzinnego, w którym odbywają się wszelkie rytuały typowe dla życia domowników.53 Otwarte pomieszczenia w skali domu mogą stanowić odpowiednik pokoju dziennego, kuchni lub gabinetu. W przypadku innych modeli zamieszkiwania mogą stanowić sekwencję przestrzeni o różnej gradacji prywatności. Dla colivingu mogą to być przestrzenie dzielone, przechodzące w pokoje dzienne poszczególnych rodzin. Wtedy dla każdej rodziny przestrzeń wspólna będzie inna, a ich najbardziej otwarte fragmenty będą na siebie nachodzić.

Elementy kierunkujące przestrzeń

Własny pokój

Something roughly in the middle

The room of one’s own - prywatność

Element nie tyle przestrzenny, ile przestrzeń generujący. W deweloperskich układach mieszkaniowych formę tych elementów przyjmują karton-gipsowe ściany działowe. Ich forma nie jest stała, nie wpływa pozytywnie na jakość wnętrza, a w przypadku zmian użytkowania przestrzeni, generują one niepotrzebne odpady. W zastępstwie tego systemu proponowane są rozwiązania stałe, nadające charakterystyczny klimat pomieszczenia. Zazwyczaj będą to rozwiązania mniej ekonomiczne przestrzennie, jednak pozwalające na bardziej nieformalne i czasowe podziały.

Nikt nie może być pełnoprawnym członkiem grupy zamieszkującej dany obszar, bez posiadania fragmentu na własność. Przestrzeń prywatna stanowi najbardziej zamknięty element analizowanego modelu zespołu mieszkalnego. Istnieje punkt krytyczny w ilości interakcji z innymi mieszkańcami, powyżej którego dalsze interakcje mają degeneratywny wpływ na kontakty oraz stan emocjonalny użytkowników. Istnienie prywatnej strefy jest zasadne nie tylko przypadku zamieszkiwania wspólnego (coliving) ale i w przypadku mieszkań jednoosobo wych, gdzie przestrzeń ta może przybrać postać wnęki.

Modelowe przedstawienie elementów pracowni. Pomieszczenia specjalne, będące strefą pracy, odpowiadają domowej przestrzeni wspólnej, a przestrzenie techniczne i magazynowe - prywatnemu pokojowi.

Pracownia

The workshop

Przestrzeń pracy została podzielona na strefę techniczną, pracy i wystawy. Jest to podział podobny do tego występującego w przestrzeni domowej. Pozwala to na płynniejsze przemiany i przenikanie się tych przestrzeni wewnątrz budynków. Współczesna produkcja, oparta na generowaniu wiedzy, oczekuje pracowników społeczeństwa twórców jako osób niezależnych i kreatywnych. Z tego powodu,pomimo udogodnień technologicznych, zrównujących możliwościami pracę na laptopie w kawiarni z pochlapanym farbą lofcie, za wzór przestrzeni pracy twórcy przyjęta została typologia pracowni artystyczne. Niemniej jednak, studio zachowuje swoją aurę jako ostateczne miejsce tworzenia. W przypadku lokalnych warsztatów istotne będzie wykorzystanie położenia wewnątrz tkanki miejskiej do eksponowania swojego procesu produkcyjnego i budowania lokalnej sieci klientów.

Współdzielone przestrzenie sąsiedzkie

Commoning

Będą to zarówno przestrzenie prywatne, jak i sąsiedzkie. Ich odrębność nie wynika z funkcji, ponieważ mogą to być pokoje dziecięce, pokoje zabaw, gabinety lub niezależne mieszkania seniora, dostawione do mieszkania rodzinnego lub miejsca; takie jak biurko w sąsiedzkiej przestrzeni pracy, fragment ogrodu, czy stolik w ulubionej kawiarni. Głównym wyznacznikiem jest brak stałego przypisania do konkretnego użytkownika. Jest to rozwinięcie idei zbioru przestrzeni na żądanie, pozwalających nieustannie zmieniać granice domu. Pozwala to na późniejsze przearanżowania i rozbudowę. Nie są to jednorazowo określone pomieszczenia, a bardziej przestrzeń pod zmiany ciągłe.

Miejsca trzecie city localities

Będące obszarem spędzania czasu wolnego, pozarodzinnego, odgrywają kluczową rolę uzupełniającą u osób spędzających czas przeznaczony na pracę w obrębie miejsca zamieszkania. Stanowią one pewną odskocznię od codziennej przestrzeni. Wraz ze zwiększaniem się liczby użytkowników takich miejsc, obserwujemy ich wzrost oraz dywersyfikację. W skład omawianych miejsc trzecich możemy zaliczyć kawiarnie i restauracje, kluby hobbystyczne, sportowe, naukowe itd. Istnienie takich funkcji stanowi kluczową zaletę zamieszkiwania w obszarach zurbanizowanych. W przypadku ośrodków małomiejskich, jest to element kluczowy dla rozróżnienia zamieszkiwania w wielorodzinnej zabudowie zawierającej owe funkcje od zamieszkiwania w zabudowie jednorodzinnej, która nie jest w stanie zapewnić tak pełnego programu miejsc trzecich.

Przestrzenie miejsc trzecich wykorzystują podobne założenia do środowiska zamieszkiwania i pracy - trzony techniczno-magazynowe oraz otwartą przestrzeń dostępną do dowolnego zagospodarowania. Wyróżniającym rozwiązanie jest oddzielenie obszarów przy elewacji od znajdujących się we wnętrzu budynku. Strefa zewnętrzna pełni rolę bufora klimatycznego między wnętrzem a otoczeniem, dodatkowo może działać jako przestrzeń wystawowa, estetyczny magazyn lub inne pomieszczenie użytkowe, które może być otwarte na zewnątrz.

Analiza kwartałów zabudowy i ułożenia budynków publicznych na placach miejskich

Klimat małomiejskości

Istotnym założeniem projektu było odpowiednie odczytanie wartości małomiejskich oraz racjonalne zaadaptowanie ich we współczesnym projekcie tak, aby nowa zabudowa była naturalnym uzupełnieniem istniejącej tkanki małomiejskiej oraz wzbogaciła ją o nowe założenia cyfrowego zamieszkiwania.

Analiza małomiejska opiera się na sformułowaniu zestawu/języka wzorców syntetyzującego główne wartości miejsca, zaczynając od skali urbanistycznej i kończąc na detalu architektonicznym, bazując na założeniach Christophera Alexandra w książce The Timeless Way of Building. Stanowi także próbę usystematyzowania ponadczasowej formy architektury małomiejskiej. Wybrane wzorce zostały sklasyfikowane w zależności od skali w następujący sposób:

• Rozproszona sieć osiedleńcza

• Przestrzeń uporządkowana

• Dyspozycja miejska

• Przekrój funkcjonalny

• Kompozycja elewacyjna

Renesans

Synteza wyrazu architektonicznego Bystrzycy Kłodzkiej

pracy społeczeństwa twórców. Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej.

Rozproszona sieć osiedleńcza

Rozproszone miasteczka, połączone z regionem za pomocą linii kolejowych oraz tras szybkiego ruchu; otoczone zielenią i umiejscowione na naturalnych wzniesieniach, stanowią widoczny punkt orientacyjny. Przestrzeń uporządkowana

W przypadku Regionu Dolnego Śląska oraz Opolszczyzny możemy wyłonić te elementy, które odpowiadają za charakter małomiejskich ośrodków oraz wskazać elementy, których w nich brakuje, a mogłyby wzbogacić ich wyraz. W skład opisywanych wartości wchodzą aspekty proste do opisania językiem architektury, takie jak centralny rynek, zwarta zabudowa pieżejowa, niewielkie oficyny czy dominanty wież kościelnych i ratuszowych oraz takie, które trudniej przypisać konkretnym zabiegom architektonicznym: oferta życia prostego, organicznego, bliskiego naturze, czy też określone natężenie ruchu, gwaru miejskiego.

Dyspozycja miejska

Na klimat miasta składają się różne przestrzenie, wzajemnie uzupełniające małomiejski klimat zabudowy. Wyróżnione główne punkty miejskie w postaci placów handlowych i kościelnych stanowią fasadę klimatu małomiejskiego. Dodatkowo uzupełniane są o mniej otwarte przejścia bramne, schody i dziedzińce, stopniujące ruch i wydzielające ciche zakamarki miasta.

Przekrój funkcjonalny

Przekrój funkcjonalny kamienicy stanowi wzorzec dla drobnoskalowego rozróżnienia funkcjonalnego. Zamiast wydzielonych stref funkcjonalnych, każdy budynek w mieście stara się spełniać funkcje zamieszkiwania, wytwórstwa i usług. Poza dominantami miejskimi, budynki oferują szerokie spektrum funkcjonalne, stopniowanie dostępności przestrzeni oraz szerokie spektrum przystępności ekonomicznej.

Kompozycja elewacyjna

Podstawowy rysunek ściany stanowi połączenie średniowiecznych, kamiennych murów z późniejszymi, gładkimi nadbudowami. W budynkach bez historycznego rysu kamiennego często jest to zastąpione innym podkreśleniem poziomu parteru. Dodatkowo kompozycja lokalnych wykończeń uzupełniona jest o ornamentalne portale i przejścia bramne, drewniane wykusze i inne uzupełniania oficyn oraz zdobione witryny z wycofanym wejściem.

Studium przypadków

Jako wyróżnienie działalności na rzecz odbudowy i uświadomienia proble matyki architektury małomiejskiej w Polsce, pierwszym analizowanym przy kładem będzie jeden z projektów ze zbioru Odbudowa polskiego miasteczka Projekty domów

Dom czynszowy ze sklepem

Niniejszy projekt stanowi fragment prac Obywatelskiego Komitetu Odbudo wy Miast i Wsi. Celem publikacji było danie inicjatywy i pobudzenie twór czości polskich architektów w ówcześnie nowej, zupełnie zaniedbanej dzie dzinie odbudowy obszarów wiejskich i małomiejskich. Plan budynku stanowi pewną syntezę małomiejskiej zabudowy; usługowy parter z zapleczem i mieszkania na wyższych piętrach, wraz ze stopniową gra dacją metraży. Prosta forma miała odpowiadać małomiejskim możliwościom ekonomicznym. Na najwyższej kondygnacji widać najbardziej uproszczoną, a zarazem najczystszą reprezentację podziału przestrzennego jednoski miesz kalnej z jednoprzestrzennymi izbami mieszkalno-pracowniczymi. Rzut i przekrój jako synteza podziału funkcjonalnego kamienicy małomiejskiej

Autorzy: Werner Neuwirth

Lokalizacja: Maria-Lassnig-Straße 33, 1100 Wiedeń

Projekt:

BA WIEN - Atelierhaus C.21

Projekt rozwiązuje typowe ograniczenia przestrzeni pracy i prze strzeni życiowej - ramę dla różnych działań i wizji pracy, życia lub jednego i drugiego, które użytkownik kształtuje i formuje na własną rękę. Jako po jedyncze jednostki o powierzchni od 40 do 120 m² lub połączone w niemal nieograniczoną przestrzeń w całym budynku, pracownie tworzą przestrzeń przestrzenno-techniczną dla freelancerów, rzemieślników, artystów i drob nych producentów, a także dla każdego, kto szuka otwartej i elastycznej struktury przestrzennej do zamieszkania. Ze względu na swoją funkcję i skalę rozwiązań, powstałe przestrzenie stanowią nowoczesną interpretację miesz kań kamienic małomiejskich. Ponadto, otwarty układ z dzielącym przestrzeń rdzeniem i sufitem, pozwala na dostosowywanie prywatności i funkcji przez mieszkańca w zależności od jego potrzeb.

Niezobowiązująca forma jednostki pozwala na dobrowolne dostosowywanie przestrzeni zamieszkiwania i pracy, zastosowanie wewnętrznego rdzenia pozwala ograniczyć wykorzystanie ścian działowych.

budynek mieszkalny - Salvador Espriu

Salvador Espriu składa się z ośmiu niedrogich mieszkań. To wydłużony dwupiętrowy budynek, w którym para równoległych sklepień, każde o szerokości około 3 metrów, oddziela mieszkania na parterze od mieszkań na piętrze. Architektura tego budynku została uwarunkowana wymaganiami konstrukcyjnymi sklepień, determinując układy mieszkań i wykorzystanie przestrzenne. Rdzeń wydziela różne przestrzenie domowe: salon z boku, który jest najbliżej wejścia i dużą sypialnię, którą można podzielić na dwie mniejsze.

Do najważniejszych założeń należy wykorzystanie lokalnego materiału w sposób tradycyjny dla lokalizacji. Wynikająca z tego forma odpowiada za zapewnienie odpowiedniego mikroklimatu wnętrza oraz pozwala na wydzielenie przestrzeni otwartych-zamkniętych w sposób zależny od użytkownika.

Lokalny materiał stanowi inspirację dla rozwiązań przestrzennych, podział pomieszczeń odbywa się przez odpowiednią lokalizację przestrzeni zamkniętych

Autorzy: IBAVI

Lokalizacja: Carrer de Salvador Espriu, 37 Palma, Hiszpania

Projekt: 2021 r.

Autorzy:

Lokalizacja:

DE LLOBRE

Hiszpania

Projekt:

85 Social Dwellings

Budynek składa się 85 mieszkań rozmieszczonych w czterech grupach, łącznie 18 lokali na piętrze. Wokół każdego pionu komunikacyjnego rozmieszczone są cztery lub pięć domów tak, aby wszystkie typologie miały wentylację krzyżową i podwójną orientację. Wielkość pomieszczeń, oprócz oferowania elastyczności opartej na niejednoznaczności użytkowania i nieokreśloności funkcjonalnej, zapewnia optymalną przestrzeń konstrukcyjną dla konstrukcji drewnianej. Domy składają się z pięciu lub sześciu modułów w zależności od tego, czy mają dwie, czy trzy sypialnie. Kuchnia na otwartym planie znajduje się w centralnym pomieszczeniu, pełniąc rolę dystrybutora, który zastępuje przejścia, jednocześnie uwidaczniając prace domowe i unikając stałych ról i obowiązków mieszkańców.

Jednorodna konstrukcja zapewnia demokratyczny podział przestrzeni przy jednoczesnym zachowaniu maksymalnej dowolności aranżacji przez mieszkańca

budynek mieszkalny - Zug Schleife

Budynek wyróżnia architektoniczna forma balkonów, eliptyczne otwory dają poczucie dystansu, ponieważ uniemożliwiają sąsiadom zaglądanie do mieszkań innych, jednocześnie dając mieszkańcom poczucie intymności między połaciowymi przeszkleniami. Rozkłady mieszkań podzielono na część dzienną, na zachodzie, oraz część sypialną i roboczą na wschodzie, z łazienkami i garderobami pomiędzy nimi. Pod względem przestrzennym balkony stanowią przedłużenie salonu.

Rzeźbiarska forma balkonów nadaje prywatności wnętrzom przy jednoczesnym zastosowaniu pełnych przeszkleń. Otwarty plan jest podkreślony przez uwidocznienie płaszczyzn poziomych.

Autorzy: Valerio Olgiati

Lokalizacja: Zug, Szwajcaria Projekt: 2012 r.

Autorzy: Garcés - De Seta - Bonet

Lokalizacja: Barcelona, Hiszpania

Projekt:

Pracownia artysty (Studio for Arranz Bravo)

Budynek pracowni przeznaczony jest do samodzielnego działania: tworzenia, introspekcji i samotnego doświadczania. Studio, bez otwarć widokowych, jest doświetlane przez świetlik znajdujący się na środku dachu. Schody, które umieszczone zostały z boku, aby nie zakłócać jedności studia, prowadzą na niższe piętro. Tylna przestrzeń najbliżej murów oporowych przeznaczona jest na składowanie dzieł sztuki, a frontowa otwiera się w całości na zewnętrzny taras roboczy z widokiem na gęstą zieleń.

Podział funkcjonalny budynku pozwala zarówno na wyciszoną pracę na piętrze, jak i otwarcie - wystawę jej części w połączeniu z przestrzenią magazynową.

Dom wielopokoleniowy - Friesenberg

Dom z założenia nie jest przeznaczony dla określonej fazy życia, ale potrafi dostosowywać się do zmieniających się scenariuszy życiowych i konstelacji rodzinnych mieszkańców na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Apartamenty zo stały zaprojektowane, aby być atrakcyjne nie tylko dla rodzin wielodzietnych, ale także dla osób samotnych i par, młodych i starszych. Główne pomiesz czenie może być salonem lub jadalnią. Składane ściany ze zintegrowanymi drzwiami mogą łączyć lub oddzielać dwa sąsiadujące ze sobą pokoje. Prze myślany układ windy i klatki schodowej umożliwia połączenie dwóch miesz kań różnych generacji w jedno duże mieszkanie. W ten sposób dom reaguje na zmieniające się układy rodzinne jego mieszkańców. Daje zarówno możliwość wymiany, jak i wzajemnego wsparcia międzypokoleniowego, ale uwzględnia również potrzebę zróżnicowania i indywidualności, ponieważ każde mieszka nie może być użytkowane samodzielnie, na różne sposoby.

Zastosowanie pomieszczeń pośrednich - przechodnich umożliwia zmienne aranżacje oraz stopniowanie dostępu do klatki schodowej, pozwalając na różne zakresy przestrzeni wspólnych.

Autorzy: Mathis Kamplade Architects

Lokalizacja: Friesenberg, Zurych, Szwajcaria

Projekt: 2018 r.

Autorzy:

Lokalizacja:

Musikhaus

Zespół budynków nieczynnej fabryki został przekształcony w przestronny dom i środowisko pracy dla muzyków i ich rodzin. Elementy o mniejszej wartości architektonicznej zostały rozebrane, a pozostałe wkomponowane w nową zabudowę. Adaptacje akustyczne pozwalają ludziom zarówno uczyć, jak i mieszkać w nowych mieszkaniach. W skład założenia wchodzi pełen zestaw najważniejszych funkcji dla wybranego typu mieszkańców - aparta menty gościnne, sale szkoleniowe, studio nagraniowe, stołówka i przestronna sala zabaw dla dzieci.

Przykład ukazuje możliwości aranżacji przestrzeni pofabrycznych o pro porcjach większych, niż typowa zabudowa mieszkaniowa. W środku traktu budynku zaprojektowane zostały górnie oświetlone przestrzenie wspólne, otoczone przez minimalne jednostki mieszkalne o dużej dowolności aranżacji i łączenia w większe zespoły mieszkalne. Warte uwagi jest również wyróżnie nie w rzucie przestrzeni wspólnej - sali zabaw.

W skład kolektywnego osiedla wchodzą 3 wille, połączone wspólną bazą garażową z centralnym wejściem, podniesione lekko nad ziemią cokołem. Zaprojektowane na zielono tereny zewnętrzne wokół budynków odtwarzają dawny park, minimalizując ilość powierzchni utwardzonych. Aby ograniczyć wpływ budowy, jednostki są rozmieszczone na zielonej działce z wystarczającym odstępem. Każda willa stanowi zestawienie przejrzystych otwarć z wypełnieniami wykończonymi betonem. Luki składają się z loggii lub przeszkleń, które można wykorzystać zarówno latem, jak i zimą, dzięki zastosowaniu zintegrowanego zestawu rolet. Budynki oferują możliwość zamieszkiwania “w zieleni” dzięki zintegrowaniu podziemnej części wspólnej. Bliskość natury pozwoliła na zastosowanie dużych otwarć, które zostały zestawione z pełnymi elementami ścian. W podziemnej części wspólnej znajduje się dostępny dla wszystkich warsztat, uzupełniający program funkcjonalny założenia.

Autorzy: Philippe Meyer Architecte

Lokalizacja: Corsier, Szwajcaria Projekt:

Wnioski

Przeanalizowane przykłady wskazują możliwe kierunki w projektowaniu przestrzeni uniwersalnych, adaptowalnych, o zróżnicowanym klimacie pomieszczeń. Godne uwagi są sposoby zrównywania rol domowników i umożliwienie im podejmowania decyzji o ostatecznej formie mieszkania. Zamierzony efekt został osiągnięty na dwa sposoby:

- wprowadzenie jednolitych, niezdefiniowanych przestrzeni - zastosowanie elementów wstępnie rozbijających przestrzeń

Drugie rozwiązanie wydaje się bardziej odpowiednie dla opracowywanego projektu, ponieważ pozwala zróżnicować klimaty wnętrz, wprowadzając szerokie spektrum pomieszczeń pod różne aktywności codzienne.

Warte uwagi są również rozbudowane przestrzenie wspólne; introdukcja dodatkowych funkcji w najbliższej przestrzeni zamieszkiwania, takich jak sale zabaw, warsztaty, przestrzenie pracy lub otwarte korytarze, jako miejsca życia sąsiedzkiego.

Niestandardowe formy przestrzeni sąsiedzkich — korytarzy, mogą umożliwiać ewentualne łączenia mieszkań lub integrowanie dodatkowych pokoi.

Dostosowanie układu funkcjonalnego pracowni jako ważnych elementów przestrzeni miejskiej; wprowadzenie przestrzeni magazynowej otwartej na ulice może sprawować funkcje zmiennej wystawy, a wgląd przechodniów pracowni pozwala na zbudowanie lokalnej więzi i pomaga w pozyskiwaniu klientów.

Aranżacja przestrzeni pofabrycznych o proporcjach większych, niż typowa zabudowa mieszkaniowa, umożliwia rozbudowanie pomieszczeń pomocniczych lub uzupełniających w środku traktu budynku - przestrzeni trudnej do zagospodarowania jako typowa funkcja mieszkaniowa.

Procesy twórcze rozumiane jako dowolne aktywności bę dące wolnym odzwierciedle niem wewnętrznych potrzeb mieszkańca

Sumaryczna aplikacja schematów

Implementacja modelu

Jako początkowy aspekt planowania modelowych rozwiązań podjęte zostały rozważania o sposobie aplikacji strategii przez dany typ rzutu oraz wynikają cych z tego konsekwencjach. Wybrane zostały trzy typy kompozycyjne: otwar ty plan, elastyczna przestrzeń i układ amfiladowy. Każda z tych opcji pozwala na osiągnięcie innych cech charakterystycznych. W przypadku otwartego pla nu otrzymywana jest jednolita przestrzeń o najwyższym poziomie dowolności oraz zacieraniu gradacji między tym, co prywatne a tym, co publiczne; tym, co otwarte i co zamknięte. Elastyczna przestrzeń cechuje się zastosowaniem stałych elementów wewnątrz otwartych przestrzeni, stanowiących podstawę dla możliwych podziałów, oraz zawierających konieczne elementy technicz ne. Układ amfiladowy zachowuje wyraźny podział pomieszczeń, przy jedno czesnym ich otwarciu przez osiowe przejścia, kontynuowane przez elewację z zewnętrzem budynku, nadając układowi głębi i reprezentatywności.

Zestawiając przedstawione typologie z proponowanymi sposobami zamieszkiwania opartymi o możliwe zmiany zachowujące gradację prywatności przestrzeni oraz jej demokratyzację między mieszkańcami, za najbardziej odpowiednie rozwiązanie uznaje się układ elastycznej przestrzeni. Wybór ten zapewnia możliwość dostosowywania do zmian w przyszłych sposobach zamieszkiwania oraz wprowadzania granic pomiędzy przestrzeniami pracy i domu. Gradację oraz granice przestrzenne można osiągnąć przez odpowied nie lokowanie przestrzeni otwartych (wspólnych) i zamkniętych (własny po kój i elementy kierunkujące przestrzeń).

Pokój nie jako zamknięta przestrzeń, a jako obszar tworzenia przestrzeni pod aktywność. Układ ten pozwala na osiągnięcie odpowiedniej przestrzeni dla mieszkańca w ilości zaspokajającej jego aktualne wymagania, nie ogranicza jąc jego procesów twórczych.55 Kolejnym zamierzeniem jest umożliwienie zmian przez uwolnienie od wyraźnych granic między przestrzeniami za mieszkiwania. W odróżnieniu od wolnego planu, gdzie zbyt duża dowolność nie wskazuje kierunków przemian i możliwości dostosowywania przestrzeni, układ elastycznych przestrzeni wskazuje zakresy. Pozwala to na intuicyjne zarządzanie przestrzenią. Bieżące odpowiadanie na potrzeby demokratyzuje przestrzeń zamieszkiwania między domownikami.

Towards makers society

Sposoby przemiany

Przestrzeń zamieszkania i pracy stała się ostatnimi czasy obiektem wielu rozmyślań. Głównym powodem tych rozważań była pandemia Covid-19, która zwróciła uwagę na to, jak można pracować w dobie internetu. Oczywiście próby wcielania nowych trybów pracy były podejmowane już wcześniej i nie wynikały one z konieczności zachowania dystansu społecznego. Kwestionowanie tradycyjnej struktury pracy stanowi kluczowy element nowego społeczeństwa twórców. Alvin Toffler, opisując społeczeństwo trzeciej fali, przyrównuje procesy przemian zawodowych do modelu pracy ery industrialnej. Pierwszymi elementami transformacji pracy było wprowadzenie elastycznych godzin pracy. Rzecz nie do pomyślenia w dobie dominacji maszyny oraz podlegających jej osób obsługujących staje się codziennością w czasach nastawionych na komfort pracy. Wygoda wynikająca nie tylko z automatyzacji, dzięki której nie jest wymagana tak skrupulatna obsługa urządzeń, ale również z przeniesienia stanowisk z obsługujących, na projektujące. Miejsce pracy nie wymaga odpowiedniego dopasowania przestrzeni pod maszynę oraz fizjonomię człowieka. Głównym atutem jest komfort psychiczny, wynikający ze zmiany typu pracy fizycznej na umysłową.

Przedstawione przemiany stanowią jedynie zalążek opracowywanego problemu; wskazują one jednak, jak przemiana zawodowa wpływa na kolejne dziedziny życia w społeczeństwie twórców. Dlatego opracowanie nowej pracowni silnie wiąże się z analizą i redefinicją przestrzeni mieszkalnej oraz tzw. trzeciej strefy, będącej łącznikiem tych poprzednich. Propozycje przyszłościowych rozwiązań wiążą się z niebezpieczeństwem narzucenia rozwiązań nietrafionych. Awangardowa myśl oparta na nowych możliwościach technicznych często prowadzi w ślepe zaułki. Od początku modernizmu, podstawą ukazania rewolucyjnych rozwiązań jest wykluczenie tego, co już zostało osiągnięte. Odrzucenie wielowiekowych form i rozwiązań pozwoliło awangardzie XX wieku na ukazanie niespotykanych

rozwiązań architektonicznych. Rozwój niektórych nurtów tego okresu doprowadził do zupełnego oderwania od rzeczywistości, natury. Chwilowy napływ możliwości wynikających z taniej energii poskutkował dosłownie oderwanymi od ziemi projektami, lansującymi nowe i wygodniejsze sposoby życia. Podobne wrażenie odnosimy przy projektach polskich futurologów. Znakomite przemyślenia dotyczące kierunków rozwoju oraz sposobu życia zostały zaprezentowane w projektach totalnych. Nie chcąc negować poszczególnych rozwiązań, nie trudno nie zauważyć problemu ich realizacji — drastycznej zmiany narzuconej przez architekta i oderwania od obecnego ładu. Dlatego jako jedną z myśli przewodnich w prowadzeniu badań na temat zamieszkiwania przyszłości powinno być zachowanie sceptycznego myślenia na temat narzucanych rozwiązań. Proponowane rozwiązania powinny być odpowiedzią na zaobserwowane tendencje z zachowaniem dużego pola manewru dla przyszłych użytkowników.

Sposób, w jaki zareagujemy na zmiany rewolucji cyfrowej, powinien zachować ciągłość z obecnie istniejącymi i historycznymi elementami języka architektury, ze względu na ideę kontynuacji i rozbudowywania zasobu wiedzy oraz pewnej niezmienności wpływu klimatu i materiałów. Drugi z przywołanych powodów mógłby być podważony zachodzącymi zmianami w klimacie oraz pojawiającymi się nowymi materiałami, jednak poprawnym założeniem powinno być przyjmowanie rozwiązania problemu klimatycznego przy zachowaniu znanych nam stref klimatycznych oraz stosowania materiałów możliwie niskoemisyjnych, co wiąże się na opieraniu się głównie na niskoprzetworzonych i „naturalnych” materiałach budowlanych i wspieraniu ich przez rozwiązania technologiczne, których i tak nie jesteśmy w stanie dokładnie przewidzieć. Jeżeli jednak chcemy odrzucić to założenie, za poprawne można przyjąć przemyślenia futurologów XX w. oraz uzbroić się w cierpliwość w oczekiwaniu na osiągnięcie odpowiedniego poziomu rozwoju, pozwalającego na produkcję „zielonej” energii oraz materiałów. Proponowane przez krytyków postmodernizmu podejście teorii całkowitej (Integral theory) promuje poszukiwanie pełniejszej architektury opartej na spojrzeniu na to, czym jest bycie człowiekiem, a także głębszym zrozumieniu i osadzeniu zarówno architektury, jak i ludzkości w historii i kulturze. Pozwala na pominięcie szczegółowego zgłębiania się w dane dziedziny współtworzące projekt architektoniczny, a skupienie się na podejściu bardziej ogólnym, jednak mimo to dającym wyniki bliższe naszym celom. Jest to podejście kojarzone z architekturą historyczną lub wernakularną, w której jeden człowiek zarządzał całością projektu, oraz z powszechnym na wydziale stwierdzeniu o architekcie, jako osobie znającej się na wszystkim po trochę. Pozwala to na dodanie do równania projektowego intuicyjnego zrozumienia kultury i klimatu miejsca, tak ważnego dla małomiejskości. Już sam wybór małych miast stanowi pewnego rodzaju odrzucenie myślenia czysto ekonomiczno-naukowego.

Wykres podstawowych wyznaczników charakteru Integral theory

56

Miłobędzki, Maciej. Niezno śna lekkość, w: Autoportret. Kraków: Małopolski Instytut Kultury, 2017.

57

Aureli, Pier Vittorio. The Possibility of an Absolute Architecture. MIT, 2011.

Architekt społeczeństwa twórców

W dobie postępującej algorytmizacji procesów rola architekta jako projektanta staje się przestarzała. Paradygmat architekta znika, a celem nie jest budowanie obiektów, ale budowanie społeczeństwa — poprzez proponowanie rozwiązań umożliwiających rozwój. Architekt, podejmując się redefinicji istniejących kanonów, nie zajmuje się dokładnym wskazywaniem odpowiedzi, łatwym do sparametryzowania. Skupia się na topologii i określeniu możliwych planów, których dalsza egzekucja opiera się na algorytmizacji obranych rozwiązań lub niezobowiązującym wskazywaniu kierunków rozwijanych przez oddolne inicjatywy społeczne, lub też indywidualnym dostosowywaniu przez użytkowników. „Być może aspirujący do roli zbawców świata nie powinni budować domów, a budowniczowie domów zbawiać świata. W każdym razie nie jednocześnie”.56

Archipelag

Założenie archipelagów stanowi wyraz idei architektury absolutnej. Idea rozdzielonych części łączy możliwość architektury absolutnej z ideą archipelagu jako formy miasta. P.V. Aureli opisuje pojęcie archipelagu jako stan, w którym części są rozdzielone, ale połączone wspólną płaszczyzną ich oddziaływania.57 W przeciwieństwie do kompletnego założenia urbanistycznego, archipelag wyobraża sobie miasto jako zbiór części, których formy są skończone, a jednak ze względu na swoją skończoność pozostają w nieustannej relacji zarówno ze sobą, jak i z „morzem”, które je otacza i ogranicza. Wyspy archipelagu opisują rolę formy architektonicznej w przestrzeni zdominowanej przez „morze” urbanizacji. Wyspy są otoczone tym morzem, ale ich formalne granice pozwalają na rozumienie ich jako określonych założeń redefiniujących pozostałe tereny. Taki akt obramowania i przedefiniowania nie polega na narzuceniu ogólnej zasady czy ogólnej normy, ale na strategicznym rozmieszczeniu określonych form architektonicznych, które odgrywają rolę ram, a więc granic urbanizacji. Te formy są przeciwieństwem budynków-ikon, które są zazwyczaj pojedynczymi punktami orientacyjnymi, których realna sprawczość jest ograniczona do istniejących już zależności urbanistycznych i wizualnego waloru marketingowego.

Strategia archipelagów stanowi rozproszony i kompleksowy plan działania dla małych miast przez punktowe interwencje architektoniczne, zmieniające wzorce ludzkich zachowań oraz umożliwiające powstawanie nowych sposobów zamieszkiwania i pracy. Zróżnicowanie fragmentów intensywności i decydowanie o punktach aplikacji nowych wzorców pozwala strategicznie balansować sferą publiczną z otaczająca zabudową, umożliwiając odbudowywanie klimatu małomiejskiego w zdegradowanych lub nierozwiniętych obszarach. Archipelag uwzględnia potencjał architektury w tworzeniu miejskich kieszeni, o wartościach miastotwórczych i sile oddziaływania na otoczenie. Wyspy stanowią prototypowe środowiska, miasta w mieście, oddziaływujące na pozostałe tereny miejskie. Opierając się o ideę archipelagów jako równoczesnych, alternatywnych rzeczywistości, zaproponowane zostały trzy różne typologie, odpowiadających na lokalne uwarunkowania oraz generujących małomiejskie wartości. Nie stają się finalnymi projektami przez wierne wykonanie według dokumentacji, tylko przez zrozumiałe wyłożenie podstawowych elementów, które mogą być wykonane w sposób przedstawiony na ilustracjach lub do nich alternatywny, z zachowaniem ustalonej topologii. Według Foucaulta działanie daje wolność, a to działanie stanowi podstawę społeczeństw twórców.

Lokalizacja potencjalnych archipelagów w Bystrzycy Kłodzkiej

Małomiejski Palimpsest

Odbudowa kamienic

Małomiejski palimpsest stanowi próbę odtworzenia tradycyjnej typologii zabudowy małomiejskiej przez rekonstrukcję historycznych podziałów działek i układu ulic. Uzupełnienie przyrynkowej zabudowy stanowi inwestycję dobra publicznego, wspierającą turystyczne walory miasta oraz zastępująca istniejący budynek, niepasujący do otoczenia. Średniowieczna parcelacja oraz położenie nowych budynków wymuszają najbardziej konwencjonalne układy elewacji i rzutów, spośród proponowanych interwencji. Stanowi ona zatem przetworzenie typowej kamienicy małomiejskiej w duchu zamieszkiwania zachowując walory wizualne i funkcjonalne.

Typy archipelagów

Maszyna do tworzenia Zewnętrzne oficyny

Adaptacja istniejących hal i zabudowań fabrycznych jest manifestem przemiany sposobu zatrudnienia w ośrodkach małomiejskich. Przemiana monofunkcjonalnej przestrzeni w złożony zespół odpowiada małomiejskiemu duchowi drobnych, ale złożonych użytkowo zabudowań. Głębokie trakty zostały przedzielone zielonymi dziedzińcami oraz warsztatami będącymi nawiązaniem do tradycyjnych układów zabudowań. Publiczny plac odpowiada typologii wspomagających placów miejskich z dominantą, którą w tym przypadku stanowi pofabryczny komin. Mieszkania z pracowniami jako wspólna inwestycja dla małych wytwórców i artystów stanowi ekonomiczną alternatywę zamieszkiwania.

Pokojowe permutacje Zielone dziedzińce

Założenie znajduje się na terenie planowanego parkingu — lokalnego punktu przesiadkowego. Projekt zakłada współpracę publiczno-prywatną i wykorzystanie atrakcyjnej komunikacyjnie lokalizacji przy stacji PKP jako miejsca promującego alternatywne sposoby transportu. Zlokalizowanie punktu wynajmu krótkoterminowego pojazdów, rowerów i innych środków transportu w garażu podziemnym, pozwoli wykorzystać teren jako ruchliwy ośrodek handlu i interakcji społecznych. Duży ruch pieszy pozwala na lokalizację większych lokali handlowo-usługowych (sklep, sala miejska, fitness, lokale gastronomiczne) stanowiących podstawę inwestycyjną wzbogaconą o przestrzenie zamieszkiwania i pracy na wyższych kondygnacjach.

Historia rozwoju Bystrzycy Kłodzkiej

Projekt przekształcenia kwartałów zabudowy Bystrzycy Kłodzkiej

Cele projektu

• Stworzenie zestawu rozwiązań w różnych przestrzeniach małomiejskich, ukazujących możliwe działania w kierunku przekształcenie małych ośrodków miejskich w pełnoprogramowe przestrzenie zamieszkiwania i pracy społeczeństwa cyfrowego.

• Określenie możliwych kierunków rozwoju i wynikających z nich potrzeb dla społeczeństwa twórców.

• Wpisanie nowych obiektów w istniejącą zabudowę i uzupełnienie programu miejskich przestrzeni użyteczności publicznej.

• Poprawa istniejących rozwiązań komunikacyjnych przez wprowadzenie punktu przesiadkowego oraz zaproponowanie nowych metod z zakresu współdzielonych środków transportu.

• Zastosowanie opracowanych rozwiązań określonych w analizie klimatu, w celu utrzymania małomiejskiego charakteru urbanistycznego.

• Utworzenie potencjalnych przestrzeni wykonywania zawodu o różnych parametrach przestrzennych i poziomach integracji ze strefą zamieszkiwania.

Mapa Śląska Martina Helwiga, wydanie z 1685 roku - ujęcie z północą u dołu mapy

58 Alexander, C. et al. a Pat tern Language : Towns, Buildings, Construction. New York: Oxford UP, 1977. - autor określa wzorowe miasteczka jako posiadające 500 - 10 000 mieszkańców, otoczone krajobrazem ziem skim, oddalone o 10 mil od kolejnego miasteczka oraz posiadające własny zasób przemysłowy.

Problematyka obszaru Dolnego Śląska

Modelowy aspekt projektu wymaga spojrzenia najpierw na większy obszar, na którym można odnaleźć zależności oraz tendencje, odpowiadające zarówno uśrednionym kierunkom rozwoju, jak i problemom rozproszonej sieci osiedleńczej. Wybór terenów Dolnego Śląska wynika z odpowiedniej ilości miast znajdujących się w ramach zakładanych rzędów wielkości58 oraz posiadających wspólne cechy: - cenne historycznie układy miejskie - położenie w atrakcyjnym krajobrazie naturalnym - zanik przemysłu oraz wynikający z tego zastój ekonomiczny - rozbudowa i odtwarzanie sieci transportowych

Lokalizacja Historia

Historycznie wiódł tędy szlak bursztynowy - szlak tranzytowy, który przechodził przez Bardo - Kłodzko - Bystrzycę Kłodzką - Międzylesie, wzdłuż którego powstawały grody w formie owalnic i okolnic, a później łańcuchówek. Postępującą kolonizację na prawach niemieckich oraz procesy osadnicze i rozwojowe przerwały wojny husyckie w XV w. Wiele wsi zostało wówczas zrównanych z ziemią, jednak w XVI w. przyszły czasy odnowy i rozwoju. Nowi osadnicy napędzali gospodarkę, rzemiosło, górnictwo. Czasy dobrobytu zostały jednak ponownie przerwane wojną trzydziestoletnią w XVII w. Tereny, jak i gospodarka, zostały doszczętnie zrujnowane, szalały też epidemie. Przyszły kolejne wojny, aż ostatecznie gmina dostała się pod panowanie pruskie. Wiek dziewiętnasty okazał się zbawiennym dla tego regionu. Postawiono na rozwój turystyki i uzdrowisk, odbudowano lokalną gospodarkę i stworzono kolej. W mieście Bystrzyca Kłodzka dawniej zwanej Habelschwerdt, dzięki lokowaniu miejscowości na specyficznym terenie, został w pełni zachowany układ urbanistyczny wywodzący się z czasów średniowiecznych. Miasto posiada kształt zbliżony do owalu. Na terenie miasta można wyodrębnić trzy place pełniące funkcję targową. Należy zaliczyć tu: Rynek, Mały Rynek oraz Plac Św. Ducha. Dominantę w strukturze miasta stanowi kościół parafialny, zlokalizowany w najwyżej położonym punkcie miasta. Rynek został wzniesiony na planie trapezu. Zabudowa miejscowości ukształtowała się tarasowo; wiele uliczek i zaułków, łączących okolice rynku z dolinami obu rzek, zbudowano w postaci stromych przejść, niekiedy po

Oś czasu z zaznaczonymi najważniejszymi wydarze niami i tendencjami rozwoju Bystrzycy Kłodzkiej

Plan miasta i brama Wodna

kamiennych stopniach, zakończonych dekoracyjnymi przejściami bramnymi. Stosunek mieszkańców do obiektów historycznych jest raczej pozytywny, jednakże remonty, adaptacje oraz rozbudowy uzależnione są przede wszystkim od zasobności domowych budżetów, co często uniemożliwia prawidłową — zgodną z wytycznymi konserwatorskimi, restaurację obiektów mieszkalnych. Sporym zagrożeniem jest postępujący proces nieudolnego łączenia nowych elementów z historyczną zabudową. Problem ten dotyczy zarówno rewaloryzacji starej tkanki, nieprawidłowego sytuowania nowych obiektów na działkach, jak i samej architektury.

Nowopowstałe studium wskazuje następujące kierunki działania: - wskazywanie atrakcyjnych gruntów do budowy domów mieszkalnych, - wskazywanie atrakcyjnych gruntów oraz poprawę warunków prowadzenia działalności gospodarczej, - poprawę systemu komunikacji, w szczególności publicznej, z największymi ośrodkami aktywności gospodarczej oraz usług w okolicy, - rozbudowę atrakcyjnej oferty usług o charakterze społecznym, w tym oferty edukacyjnej i kulturalnej, - zwiększanie dostępności turystyczno-rekreacyjnej tj. ścieżki rowerowe, obiekty rekreacyjne, lądowisko, infrastruktura narciarska itp., co pozwoli rozpropagować ideę „pozytywnego” mieszkania na terenie gminy.

Schemat ukazujący warianty użytkowania przestrzeni.

Idea i założenia funkcjonalno- przestrzenne

Prezentowana koncepcja stara się osiągnąć usystematyzowany model architektoniczny, który łączyłby środowisko życia współczesnego społeczeństwa cyfrowego z małomiejskim klimatem. Proponowane jest przekształcenie konwencjonalnej koncepcji mieszkania w bardziej współczesną i złożoną, w której definicja tradycyjnej kamienicy miejskiej wychodzi poza dotychczasowe ramy. Osiągnięte w ten sposób środowisko zamieszkiwania i pracy zawiera w sobie szerokie spektrum przestrzeni o różnych poziomach prywatności oraz struktury własności. Głównym budynkiem w projektowanym założeniu jest wielofunkcyjna hala miejska. Jest to przestrzeń życia miejskiego, pozwalająca na organizację wydarzeń kulturalnych. Główna sala zaopatrywana jest przez pomieszczenia pomocnicze i magazynowe znajdujące się w narożnikach. Schody prowadzą na drugą kondygnację, gdzie znajdują się kolejne pomieszczenia magazynowe i podniesiona widownia. W części podziemnej budynku znajduje się miejski punkt przesiadkowy zawierający w sobie miejsca postojowe dla rowerów, pojazdów na wynajem krótko- i długoterminowy, prywatne miejsca parkingowe dla mieszkańców oraz pomieszczenia techniczne. Pozostałe budynki mieszkalno-usługowe posiadają podobny układ funkcjonalny, na który składają się partery z lokalami usługowowarsztatowymi, centralnym pionem komunikacyjnym, przechowalnią dla rowerów i wózków oraz mieszkaniami od strony dziedzińca. Na wyższych kondygnacjach przewidziane zostały wstępne podziały na trzy lub cztery mieszkania z możliwymi układami dwukondygnacyjnymi oraz niezdefiniowana funkcjonalnie przestrzeń do dyspozycji mieszkańców. Przestrzeń ta może zostać włączona do istniejących mieszkań, działać jako otwarta przestrzeń pracy, gabinet, niewielkie mieszkanie lub pozostać otwartym miejscem aktywności sąsiedzkiej. Zaproponowany podział pomieszczeń pozwala na zmiany proporcji powierzchni mieszkań lub zastępowanie funkcji mieszkalnej przez układy wspólnotowe, takie jak coliving, coworking, domy seniora itp. wykorzystując układ pięciu wejść z przestrzeni pionu komunikacyjnego i rozlokowanych przestrzeni pełnych, wskazujących możliwe podziały własnościowe.

Widok elewacji z typowym wykończeniem

Detal ściany — lokalny charakter elewacji został uzyskany przez przetworze nie typowego dla lokalizacji zestawienia muru kamien nego z jasnym tynkiem we współczesnym materiale

Bibliografia

Acemoglu, Daron, Autor, David H. What Does Human Capital Do? a Review of Goldin and Katz’s The Race between Education and Technology. Journal of Economic Literature, 2012.

Alexander, C. et al. a Pattern Language : Towns, Buildings, Construction. New York: Oxford UP, 1977.

Alexander Christopher. The Timeless Way of Building. Oxford University Press 1979.

Alfirević, Đorđe, Alfirević, Sanja. Design principles for achieving spatiality in living space. 2019.

Aureli, Pier Vittorio. The Possibility of an Absolute Architecture. MIT, 2011.

Aureli, Pier Vittorio. The Grand Domestic Revolution, Londyn : London Ar chitectural Association School of Architecture, 2013.

Aureli, Pier Vittorio, Dogma. Dogma 2002 2021. Familiar/unfamiliar. Ma dryt: El Croquis, 2021

Bartnik, Krystyna. Śląsk w zabytkach sztuki: Bystrzyca Kłodzka. Wrocław, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1992.

Buchanan, Peter. The Big Rethink The Architectural Review, Londyn 231.1379, 2012. s. 67-77.

Buchanan, Peter. The Big Rethink Part 11: Urban Design, Londyn: The Ar chitectural Review, 2013. <https://www.architectural-review.com/archive/ the-big-rethink-archive/the-big-rethink-part-11-urban-design>. [dostęp 31.08.2022]

Carpo, Mario. The Architectural Principles of Temperate Classicism: Mer chant Dwellings in Sebastiano Serlio’s Sixth Book, 1992. s. 135-151.

Foote, N. i L. Cottrell, Identity and Interpersonal Competence, Chicago, 1955

Gałęzowski, Jan, et al. Odbudowa polskiego miasteczka Projekty domów. Kraków: Obywatelski Komitet Odbudowy Miast i Wsi. 1916

Goertzel, Ben. Human-level artificial general intelligence and the possibility of a technological singularity: a reaction to Ray Kurzweil’s The Singularity Is Near, and McDermott’s critique of Kurzweil, Artificial Intelligence. 2007. <https://www.acrwebsite.org/volumes/6542/volumes/v13/NA-13> [dostęp 10.06.2022]

Gzell, Sławomir. Fenomen Małomiejskości. Warszawa: IUiP. PW, 1987.

Jacobs, Jane, Śmierć i życie Wielkich Miast Ameryki. Warszawa: CA Cen trum Architektury, 2014.

Kilecko, Emilia. Przyszłość do zbudowania. Futurologia i architektura PRL, Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, 2018.

Kotler, Philip. The Prosumer Movement : a New Challenge For Marketers, NA - Advances in Consumer Research, Association for Consumer Research, 1986. s. 510-513.

Le Corbusier, Kiedy Katedry Były Białe : Podróż Do Kraju Ludzi Nieśmia łych. Warszawa: Fundacja Centrum Architektury, 2013.

Leighton, Patricia. Brown, Duncan. Future Working: The Rise of europe’s independent professionals (iPros), Londyn, 2013.

Lem, Stanisław. Dzienniki Gwiazdowe. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2017.

Lem, Stanisław, Kongres Futurologiczny. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2017

Lem, Stanisław, Summa technologiae. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2017

Legendziewicz A., Marcinów A. The architecture of the town wall gates and towers in Bystrzyca Kłodzka between the fourteenth and twentieth centuries, Technical Transactions, 11/2019, s. 51–68.

Łukasiuk, Magdalena. Redefinicje współczesnego domu, Rzut +8, 2015. s. 4-10.

Miłobędzki, Maciej. Nieznośna lekkość, w: Autoportret. Kraków: Małopolski Instytut Kultury, 2017.

Mitchell, William J. City of Bits : Space, Place, and the Infobahn. MIT, 1995. The MIT Press. Web.

Mitchell, William J. Me++. Cambridge: MIT, 2003.

Mitchell, William John. E-topia : „Urban Life, Jim-But Not As We Know It”. Cambridge: MIT Press, 1999.

Mitchell, William John, Chris Borroni-Bird, Christopher E. Burns, and Burns, Lawrence D. Reinventing the Automobile : Personal Urban Mobility for the 21st Century. Cambridge: MIT Press, 2010.

Pilch J., Zabytki architektury. Dolnego Śląska, Wrocław 1978.

Russek, Katarzyna. Rewitalizacja małych i średnich Miast. w: Przestrzeń Ekonomia Społeczeństwo, nr. 12/II/2017, 12/II/2017, 2017, s. 31-44.

Syrkus, Helena. Ku idei osiedla społecznego, Warszawa: Państwowe Wydaw nictwo Naukowe, 1976. s. 392-394.

Tobolczyk, Marta. Narodziny Architektury : Wstęp Do Ontogenezy Architek tury. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2000.

Toffler, Alvin, The Third Wave Nowy Jork: William Morrow and Company, inc, 1980.

Toffler, Alvin. et al. Szok przyszłości Wyd. 2 uzup., Poznań: Zysk i S-ka Wy dawnictwo, 1998.

Żak, Marta Róża. Językowe interpretacje architektury. Metodyka projektowa nia budowli niosących szczególny przekaz na przykładzie obiektu o wysokim wykorzystaniu symboliki- Loży Masońskiej w Warszawie, Warszawa, 2019.

źródła internetowe: https://ec.europa.eu/info/policies/transport_en https://repair.eu/ www.architectural-review.com/essays/typology-artist-studio https://www.architectural-review.com/archive/campaigns/the-big-rethink/ the-big-rethink-part-3-integral-theory https://www.architectural-review.com/archive/the-big-rethink-archive/the-bi g-rethink-revisited-becoming-earthlings https://www.architectural-review.com/buildings/social-housing-in-mallorca -spain-by-ibavi?tkn=1

https://www.archdaily.com/468287/residential-building-zug-schleife-valerio -olgiati?ad_medium=office_landing&ad_name=article https://e-dolnyslask.info/mapa-slaska-martina-helwiga-z-1561-roku/ www.bystrzycaklodzka.pl www3.weforum.org/docs/WEF_Future_of_Jobs_2020.pdf

https://www.miesarch.com/work/5020

Pragnę serdecznie podziękować prof. Janowi Słykowi za wsparcie i uwagi niezbędne do odpowiedniego zro zumienia kierunków i opracowania tematu

Jednocześnie składam serdeczne podziękowania dla konsultantów oraz prof. Joannie Giecewicz, grupie PROLOG, Przemysławowi Godlewskiemu i Ewie Siemińskiej za pomoc w zdobyciu materiałów i inspi racji projektowych potrzebnych do powstania tej pracy.