«Η 25 η Μαρτίου του 1821 με λόγια, τραγούδια και χορό» [Διαβάζει η Κατερίνα Καψούλη – θέση αφηγητή] Την 25η Μαρτίου οι Έλληνες γιορτάζουν την γιορτή του Ευαγγελισμού. Ο Αρχάγγελος ζητά από την Παναγία, να γεννήσει το Σωτήρα και Λυτρωτή του κόσμου, το Χριστό! Και οι σκλαβωμένοι Έλληνες ζητούν την ελευθερία τους που για τετρακόσια χρόνια έχουν στερηθεί ζώντας κάτω από τον οθωμανικό ζυγό. Όταν έφτασε η 25η Μαρτίου 1821, κάτι άλλαξε : «Ελευθερία ή θάνατος!», ορκίζονται όλοι! Επιλέγουν μία ώρα ελεύθερης ζωής και όχι άλλα χρόνια σκλαβιάς και φυλακής. Ζητάνε βοήθεια από την Παναγία, αφού πολλές είναι οι παραδόσεις που τη θέλουν δίπλα στους αγώνες των Ελλήνων! Οι Έλληνες διατήρησαν «πάντα
ανοιχτά, πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής τους». Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Γέρος του Μοριά , ίσως η ηγετικότερη μορφή του 1821, είχε πει: «Όταν πιάσαμε τα άρματα, είπαμε πρώτα υπέρ Πίστεως και έπειτα υπέρ Πατρίδος». Και αλλού τονίζει: «Ο Θεός παιδιά, υπέγραψε την ελευθερία της πατρίδος της Ελλάδας. Κι ο Θεός δεν παίρνει την υπογραφή του πίσω!». Ο στρατηγός Μακρυγιάννης, που καταγράφει με το δικό του τρόπο τα γεγονότα της Επανάστασης , υμνεί την Εκκλησία, γιατί μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453, στέκεται στο πλευρό των σκλαβωμένων Ελλήνων. Συντηρεί σχολεία και διασώζει την ελληνική γλώσσα, με αποτέλεσμα να διαφυλαχτεί η ενότητα, η αλληλοβοήθεια και η ελπίδα της λευτεριάς. Επίσης, γράφει για το Ρήγα Φεραίο, τον Αδαμάντιο Κοραή, τον Κοσμά τον Αιτωλό και φυσικά για το όνειρο της ελευθερίας. Ο Ηρακλής, ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Αχιλλέας και ο Λεωνίδας, ο Πλάτωνας, ο Σωκράτης και ακόμα οι Βυζαντινοί Παλαιολόγοι 1 όπως και οι ακρίτες, ξαναζούν στη σκλαβωμένη Ελλάδα και θυμίζουν ξανά την ιστορία που χρόνια προσπαθούν οι Τούρκοι να ξεριζώσουν από τη μνήμη των Ελλήνων! ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΧΟΡΩΔΙΑ «Για να ΄ρθει η λευτεριά» (1) [Διαβάζει η Εμμανουέλα Μαυροματίδου – θέση αφηγητή]
Στα τέλη του 18ου αι. ο Ρήγας Φεραίος , γράφει τον Θούριο. Ο Ρήγας, εμπνέει τους Έλληνες: «Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή», τραγουδούν «οι ραγιάδες» και γεμίζουν με τον πόθο του ξεσηκωμού και της λευτεριάς. Οι Τούρκοι τον συνέλαβαν και τον στραγγάλισαν, ρίχνοντας το άψυχο σώμα του στο Δούναβη ποταμό. Το 1814, με μεγάλη μυστικότητα, ιδρύεται η Φιλική Εταιρεία στην Οδησσό της Ρωσίας από τους Εμμανουήλ Ξάνθο, Νικόλαο Σκουφά και Αθανάσιο Τσακάλωφ. Αρχηγός της γίνεται ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Το 1821 υπήρχαν μέλη της Εταιρείας παντού. «...Ορκίζομαι οικειοθελώς ενώπιον του αληθινού θεού ότι θα είμαι για όλη μου τη ζωή απόλυτα πιστός στην Εταιρεία. Ορκίζομαι ότι θα τρέφω στην καρδιά μου αδιάλλακτο μίσος κατά των τυράννων της Πατρίδας μου, κατά των οπαδών και κατά των ομοφρόνων τους. Θα συμβάλλω στην πλήρη καταστροφή τους», ορκίζονταν οι Έλληνες! [Αφηγητής 3] Οι μαθητές θα χορέψουν τον «Ζωναράδικο». Ο Ζωναράδικος είναι Θρακιώτικος χορός, που χορεύεται με διάφορες μορφές, σε όλη τη Θράκη αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας όπου έχουν εγκατασταθεί πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη και Ρωμυλία. Οφείλει την ονομασία του στη λαβή
που χρησιμοποιούν οι χορευτές πιάνοντας ο ένας τον άλλο από τα ζωνάρια. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες· οι άνδρες πιάνονται στην αρχή ο ένας μετά τον άλλον και ακολουθούν οι γυναίκες.1 ΧΟΡΟΣ: Ζωναράδικος θρακιώτικος «Δυο πιδιά Ρωμιά» (1) [επιστροφή θέση αφηγητή - Διαβάζει η Κατερίνα Καψούλη – θέση αφηγητή] Το 1821, ξεσπά η Επανάσταση στο βορρά, στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. «...Μάχη για την Πίστη
και την Πατρίδα...», παρότρυνε τους Έλληνες ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στη Μολδοβλαχία το Φεβρουάριο του 1821. Το κίνημα αυτό αποτυγχάνει και οι Ιερολοχίτες πολεμιστές σφαγιάζονται από τους Τούρκους στο Δραγατσάνι! Το Μάρτη του 1821 στην πλατεία του Αγίου Αντρέα στην Πάτρα, ο Παλαιών Πατρών
Γερμανός, δίνει το σύνθημα και η Επανάσταση γρήγορα σκεπάζει όλη την Πελοπόννησο, την Ανατολική Στερεά αλλά και τη νησιωτική Ελλάδα. Συμμετέχουν κλέφτες, αρματολοί, ναυτικοί, φιλέλληνες ακόμα και άνθρωποι απλοί, ανίδεοι στον πόλεμο. Και οι φιγούρες των αγωνιστών που θα γράψουν την ελληνική ιστορία υψώνονται μέσα στις μάχες και στα μετερίζια: o Κολοκοτρώνης, ο Καραϊσκάκης και ο Νικηταράς, ο Γρηγόριος Παπαφλέσσας, ο Διάκος, ο Ανδρούτσος, ο Καραϊσκάκης, ο πυρπολητής Κανάρης, ο Ανδρέας Μιαούλης, η Μπουμπουλίνα, η Μαντώ Μαυρογένους και άλλοι πολλοί αγωνιστές. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης γράφει: «Όταν αποφασίσαμε να κάμουμε την Επανάσταση ως μια
βροχή, έπεσε εις όλους μας η επιθυμία της Ελευθερίας μας και όλοι, και οι κληρικοί και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι πεπαιδευμένοι και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτόν το σκοπό και εκάμαμε την επανάσταση. Εμείς αν δεν είμεθα τρελοί δεν εκάναμε την 2 επανάσταση. Ευτυχώς υπάρχουν ακόμη και τα τρύπια τσαρούχια με τα σκουριασμένα καριοφίλια για να μας εμψυχώνουν. Λίγο είναι αυτό πατριώτες; Κι αν τα δισάκια και τα ταγάρια είναι άδεια, τι πειράζει; Σάμπως πότε ήταν γεμάτα;» Η εποποιία της ελληνικής επανάστασης είναι γραμμένη με πολλές σελίδες ηρωικής αυτοθυσίας και αγώνα για τη λευτεριά. Στην Αλαμάνα βρίσκει φρικτό θάνατο ο Αθανάσιος Διάκος. Ήταν άνοιξη. Και η λαϊκή μούσα φαντάζεται το σουβλισμένο Διάκο να στενάζει: «Για δες καιρό που διάλεξε ο Χάρος να με
πάρει, τώρα π’ ανθίζουν τα κλαριά και βγάζει η γης χορτάρι» 2. Στο χάνι της Γραβιάς , διακρίνεται ο Οδυσσέας Ανδρούτσος. Στην Τριπολιτσά, ο Κολοκοτρώνης πετυχαίνει σπουδαία νίκη. Το 1822, ο Δράμαλης γνωρίζει βαριά ήττα στα Δερβενάκια, από τους Κολοκοτρώνη, Νικηταρά, Παπαφλέσσα και το Δημήτριο Υψηλάντη. Οι Έλληνες δίκαια πανηγυρίζουν! ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΧΟΡΩΔΙΑ: «Σάββατο έβαλαν βουλή» (2) [Διαβάζει η Εμμανουέλα Μαυροματίδου – θέση αφηγητή] Το Μάρτιο του 1822 οι Τούρκοι απαντούν στο ξεσηκωμό των κατοίκων της Χίου με σκληρή σφαγή και λεηλασίες. Η πόλη και τα περίχωρα πυρπολήθηκαν, η θάλασσα γέμισε νεκρούς και τα σκλαβοπάζαρα στην Αλεξάνδρεια και την Τύνιδα Χιώτες. Από τις 100.000 κατοίκους, 47.000 αιχμαλωτίστηκαν, 23.000 1 Πηγή: http://paroutsas.jmc.gr/dances/thraki/zonarad.htm 2 Από το βιβλίο της Αθηνάς Κακούρη, «1821 Η αρχή που δεν ολοκληρώθηκε», εκδόσεις Πατάκη, σελίδα 120
σφάχτηκαν, και μόνο μια χούφτα άφησαν οι Τούρκοι ζωντανούς, ίσα ίσα για να περιποιούνται τα πολύτιμα μαστιχόδεντρα. Η φρίκη αυτής της σφαγής αντήχησε στην Ευρώπη.3 Το 1823, στο Μεσολόγγι θυσιάζεται ένας από τους τιμιότερους οπλαρχηγούς: o Σουλιώτης Μάρκος Μπότσαρης. Αλλά ο Μιαούλης και ο Παπανικολής προκαλούν καταστροφές στον τουρκικό και αιγυπτιακό στόλο σε ναυμαχίες στο Αιγαίο! Ανεφοδιάζουν την επανάσταση στην ηπειρωτική Ελλάδα με τρόφιμα και πυρομαχικά. Το 1824, στον κόλπο του Γέροντα και έξω από τη Σάμο, ο ναύαρχος Μιαούλης ανατινάζει μια
τούρκικη φρεγάτα με 1.000 στρατιώτες και ναύτες! Εκεί στη Σάμο και στη Μυτιλήνη, ο Κανάρης καταστρέφει δύο ακόμη τούρκικα πολεμικά καράβια και προκαλεί την οργή του Σουλτάνου. Στην Ευρώπη πια, όλοι μιλούν με θαυμασμό για τα κατορθώματα των Ελλήνων. [Αφηγητής 3] Οι μαθητές θα χορέψουν το Χορό του Ζαλόγγου που σύμφωνα με το θρύλο χόρεψαν οι Σουλιώτισσες στις αρχές του 19ου αιώνα θυσιάζοντας τον εαυτό και τα παιδιά τους προκειμένου να αποφύγουν τη σκλαβιά και τον αναπόφευκτο βιασμό από τους Τούρκους του Αλή Πασά. Ο χορός χορεύεται σε ρυθμό συρτού καλαματιανού που απαντάται σ’ ολόκληρη την Ελλάδα, διαφοροποιούμενος ελάχιστα, σε ότι αφορά το ύφος του και το ρυθμό. ΧΟΡΟΣ «Συρτός» Χορός του Ζαλόγγου (2) [επιστροφή θέση αφηγητή - Διαβάζει η Κατερίνα Καψούλη – θέση αφηγητή] Ένα κίνημα συμπαράστασης στους επαναστατημένους Έλληνες φουντώνει στην Ευρώπη και στον υπόλοιπο κόσμο και οδηγεί πολλούς Φιλέλληνες να εκφράσουν αυθόρμητα και με πολλούς τρόπους τη 3 συγκίνηση, τη συμπάθεια και τη στήριξή τους στο δίκαιο ελληνικό αγώνα. «Είμαστε όλοι Έλληνες!» , γράφει ο φιλέλληνας ποιητής της Αγγλίας, Πέρσι Σέλλεϊ, φανερά συγκινημένος με το δράμα των Ελλήνων! 1200 Ευρωπαίοι (Άγγλοι, Γερμανοί, Ιταλοί, Πολωνοί, Γάλλοι, Ελβετοί και Ιταλοί), πολεμούν στο πλευρό των Ελλήνων, ενάντια στους Τούρκους! Κορυφαίο παράδειγμα: ο λόρδος Μπάυρον που στα τέλη του 1823, επισκέπτεται το πολιορκημένο Μεσολόγγι από κοντά, αφιερώνει ένα μεγάλο μέρος της προσωπικής του περιουσίας στον αγώνα και πολεμά στο πλευρό των Ελλήνων. Θα πεθάνει μέσα στο Μεσολόγγι μετά από λίγους μήνες άρρωστος, τον Απρίλιο του 1824. «Λευθεριά, για λίγο πάψε να χτυπάς με το σπαθί·
Τώρα σίμωσε και κλάψε εις του Μπάυρον το κορμί» . Με αυτά τα λόγια θρήνησε ο ποιητής Σολωμός τον σπουδαίο αυτόν Φιλέλληνα. ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΧΟΡΩΔΙΑ: «Ένα παλικάρι 20 χρονών» (3) [Διαβάζει η Εμμανουέλα Μαυροματίδου – θέση αφηγητή] Το 1825, ο Σουλτάνος ζητά τη βοήθεια της Αιγύπτου. Τα αιγυπτιακά στρατεύματα καταφθάνουν με αρχηγό τον Ιμπραήμ. Ο Παπαφλέσσας πέφτει στο Μανιάκι σαν ένας ακόμη Λεωνίδας στις Θερμοπύλες ενώ ο Ιμπραήμ Πασάς τον φιλά -νεκρό- στο μέτωπο, τιμώντας τον ως ένα πραγματικά γενναίο και άξιο αντίπαλο. Έλληνες οπλαρχηγοί, όπως ο Κολοκοτρώνης θρηνούν το χαμό του και ορκίζονται εκδίκηση! Ξεκινά όμως και η Πολιορκία του Μεσολογγίου στις αρχές του 1825. Οι Πολιορκημένοι εξεγείρονται το 1826, εξαθλιωμένοι από τις στερήσεις και την πείνα. Ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός 3 ό.π. σελίδα 136-137
στους Ελεύθερους Πολιορκημένους , έγραψε για κείνες τις τραγικές στιγμές: «Άκρα του τάφου σιωπή
στον κάμπο βασιλεύει. Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει. Τα μάτια η πείνα εμαύρισε. Στα μάτια η μάνα μνέει...» Στην ελληνική επανάσταση οι Ελληνίδες γράφουν, µε το δικό τους πάθος και µε την δική τους ξεχωριστή λεβεντιά σελίδες μεγαλείου και δόξας. Η Μαντώ Μαυρογένους, η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, η Δέσπω Τζαβέλα δείχνουν αμίμητο ηρωικό πάθος, ρίχνονται στην ορμή του Αγώνα προσφέροντας την περιουσία τους και πολεμώντας γενναία πετυχαίνουν νίκες που τις ανεβάζουν στο πάνθεο των Ελλήνων αγωνιστών της Επανάστασης. ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΧΟΡΩΔΙΑ: «Μπουμπουλίνα, Μαντώ Μαυρογένους» (4) [Διαβάζει η Κατερίνα Καψούλη – θέση αφηγητή]
Στην Αθήνα, τον Απρίλιο του 1827, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης πολεμά τη στρατιά του Κιουταχή. Αντιστέκεται αλλά πεθαίνει από υψηλό πυρετό και οι υπερασπιστές της Ακρόπολης, παραδίδουν την Αθήνα. «Εγώ πεθαίνω, όμως εσείς να είστε μονιασμένοι και να στηρίξετε την Πατρίδα», έλεγε μέχρι πριν να ξεψυχήσει ο ήρωας. Έξι χρόνια Αγώνας. Τα δυο πρώτα χρόνια θαμπώνουν με τα φοβερά τους πάθη και τις λαμπρές επιτυχίες τους. Τα επόμενα τέσσερα καρφώνονται ίσια στην καρδιά: Ξαρμάτωτος, ξεματωμένος – με το λιοστάσι του ξεριζωμένο, το σπίτι του καμένο, την εκκλησιά του πυρπολημένη, τα παιδιά του σκοτωμένα ένας Ελληνισμός μάχεται, έστω και κάτω από μια ηγεσία κατά πολύ κατώτερή του, μάχεται με όσους προύχοντες και οπλαρχηγούς τον καλούν ακόμη, μάχεται για την Ελευθερία ή τον Θάνατο. 4 Όταν 4 αργότερα ο αγώνας κινδυνεύει και από τη διαμάχη των πολιτικών και των στρατιωτικών της Ελλάδας, είναι ο Στρατηγός Μακρυγιάννης
που διδάσκει : «Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί. Το λοιπόν
δουλέψαμε όλοι μαζί, να την φυλάξομεν και όλοι μαζί. Είμαστε εις το «εμείς» και όχι εις το «εγώ». [Αφηγητής 3] Οι μαθητές θα χορέψουν Σιγανό και Πεντοζάλι. Κατά μία εκδοχή το Πεντοζάλι έχει δημιουργηθεί από τη συμφωνία πέντε καπεταναίων για την επανάσταση που ο καθένας είχε το δικό του γύρισμα. Στο ξεκίνημά του ήταν καθαρά ανδρικός χορός και χορευόταν από άντρες οπλισμένους .Το μαύρο κρουσάτο μαντήλι που φοράνε οι χορευτές μαρτυρά τις θυσίες του κρητικού λαού. Οι χορευτές είναι πιασμένοι από τους ώμους. Tα πολλαπλά χτυπήματα « οι πατιές» όπως λέγονται των χορευτών στο έδαφος συμβολίζουν τις ομοβροντίες των όπλων στη μάχη. Στην Κίσσαμο συνηθίζεται να φωνάζουν το όνομα του κάθε οπλαρχηγού σε κάθε γύρισμα της μελωδίας5 ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΧΟΡΩΔΙΑ: «Οι άντρες οι φανήσιμοι (5) ΧΟΡΟΣ Σιγανός- Πεντοζάλι (3) [Διαβάζει η Εμμανουέλα Μαυροματίδου – θέση αφηγητή]
Στην ναυμαχία του Ναυαρίνου τον Οκτώβριο του 1827, αγγλικά, γαλλικά και ρωσικά πολεμικά ναυμαχούν με τα τούρκικα και αιγυπτιακά καράβια. Η νίκη των μεγάλων Δυνάμεων σήμανε την αρχή για διπλωματικές εξελίξεις που θα οδηγήσουν στην ίδρυση του πρώτου ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Το 4 Από το βιβλίο της Αθηνάς Κακούρη, «1821 Η αρχή που δεν ολοκληρώθηκε», εκδόσεις Πατάκη, σελίδα 243 5 http://papoutsakis.blogspot.gr/2007/01/blog-post.html
Φεβρουάριο του 1830 , υπογράφτηκε στο Λονδίνο από τις τρείς συμμαχικές δυνάμεις η πολιτική ανεξαρτησία της Ελλάδας, με τα σύνορά της στη γραμμή του Αχελώου – Σπερχειού ποταμού. Τα νέα σύνορα αναγνωρίστηκαν από τον Σουλτάνο και το ελεύθερο ελληνικό κράτος αρχίζει την ιστορική διαδρομή του με ένα σπουδαίο Κυβερνήτη στο τιμόνι του, τον Ιωάννη Καποδίστρια, που θα προσπαθήσει να το επεκτείνει και να του δώσει μία θέση ανάμεσα στις ευνομούμενες χώρες της Δύσης. [Αφηγητής 3] Οι μαθητές θα χορέψουν Συρτό στα τρία. Ο χορός αυτός χορεύεται κυρίως στις ηπειρωτικές περιοχές, γύρω από τον ορεινή «ραχοκοκαλιά» της Πίνδου μέχρι τα ορεινά της Πελοποννήσου. Η σχέση του χορού με την ορεινή στεριανή Ελλάδα μπορεί να εξηγήσει και τη σχέση του με κίνημα των κλεφτών. Χορεύεται δε περισσότερο από άντρες, χωρίς να σημαίνει ότι δεν τον χορεύουν και οι γυναίκες, ωστόσο με διαφορετικό και πιο σεμνό ύφος στο βηματισμό. 6 Το δημοτικό τραγούδι που θα ακούσετε είναι διασκευή σε σύγχρονο ρυθμό και ύφος και το συνοδεύει με τους beat box ήχους του ο μαθητής της Β’ Γυμνασίου Θοδωρής Εντσέα. ΤΡΑΓΟΥΔΙ PERFORMER Θοδωρής Εντσέα: «40 παλικάρια» (6) ΧΟΡΟΣ: «Συρτός στα τρία» (4) [Διαβάζει η Κατερίνα Καψούλη – θέση αφηγητή] Γράφει η συγγραφέας Αθηνά Κακούρη στο βιβλίο της «1821 Η αρχή που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ» : «Η πιο δυνατή ψυχή του Αγώνα, αυτός που εγώ περισσότερο θαυμάζω και με συγκινεί είναι ο 5 Κολοκοτρώνης, και θα ‘θελα εδώ να θυμίσω μια σκηνή που με συντροφεύει σε ώρες δύσκολες. Την περιγράφει ο Νικόλαος Δραγούμης. Ήταν στα 1827. Είχε μόλις μαθευτεί στο Ναύπλιο η καταστροφή στον Ανάλατο και ο σκοτωμός του Καραϊσκάκη. Αυτός, που όλοι τον είχαν πιστέψει σταλμένο από τη Θεία Πρόνοια για να σώσει την Ελλάδα, ήταν νεκρός. Καταπτοημένος ο κόσμος μαζεύτηκε γύρω στον Πρόεδρο της Συνέλευσης Κολοκοτρώνη, ήταν όλοι αγρυπνισμένοι, αμίλητοι, με την ψυχή τους μαύρη.
Ουδείς ήνοιγε τα χείλη, ουδείς εύρισκε λόγους ίνα ερμηνεύσει το άλγος της καρδίας αυτού, ουδείς είχεν ιδέαν τι έπρεπε να γίνη μετά τον θάνατον του μεγάλου στρατηγού. Ήτο δε η σιωπή βαθεία και πένθιμος, ότε ο Κολοκοτρώνης, λύσας πρώτος αυτήν, είπεν: «Ο χαμός, αδέλφια, είναι μεγάλος· ο Θεός όμως μεγαλύτερος». Κι είχε δίκιο. Γιατί σ’ όλες τις καταστροφές υπάρχει πάντα το αύριο που είναι δικό σου και αυτό – αν διδάσκεσαι από το χθες – θα το κάμεις εσύ καλύτερο». Σας ευχαριστούμε πολύ. Παρακαλώ σηκωθείτε για την ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου. Εθνικός Ύμνος
6 http://vlahofonoi.blogspot.gr/2011/12/blog-post.html