Magazine Week van het Bos 2014 by Agentschap voor Natuur en Bos

Het fanblad voor de natuur

AGENTSCHAP VOOR NATUUR & BOS

GROOT OPENINGSEVENT IN MASTENBOS (ANTWERPEN) Lees er alles over op p. 8

De Natuur getuigt over de Groote Oorlog Ontdek alles over de natuur en WOI tijdens de Week van het Bos p. 5

POPPIES, HÉT WOI-SYMBOOL / 1.914 VERHALEN OP EEN RIJ

is natuur

Edito 3. 4. 8.

Oorlog in de bossen van Vlaanderen “In het Mastenbos kan je de Eerste Wereldoorlog nog steeds zien en voelen”

11. Groot openingsevent in het Mastenbos 12. Poppies, hét symbool van WOI 13. 1000 bommen & granaten! Maar wat daarna … Kinderbijlage 14.

INHOUD

1.914 VERHALEN OP EEN RIJ Oorlog laat niemand onverschillig. Ook vele jaren later blijven de verhalen uit die tijd opduiken. Soms verteld door een mijmerende opa of tijdens een familiefeest. Het zijn verhalen met veel verdriet, maar ook over hoe ze toen toch probeerden er het beste van te maken. Het zijn die verhalen, klein en groot, die we verzamelen op www.weekvanhetbos.be. Ook jouw verhaal willen we graag horen. VERTEL ONS JOUW OORLOGSVERHAAL Hoe beleefde jouw familie de Eerste Wereldoorlog? Werden dieren van de familie opgeëist door het leger? Of gaven jullie onderdak aan vluchtelingen uit andere landen? Op www.weekvanhetbos.be ontdek je alle boeiende verhalen. Schrijf er zeker je eigen klein of groot verhaal bij of reageer op dat van anderen.

WELKE BOOM IS JOUW SUPERHELD? Overal vind je nu nog oud-strijders van De Groote Oorlog. Niet op twee benen, maar wel met één sterke stam. Waar staat in jouw buurt een boom van minstens honderd jaar oud? Hoog tijd om die boom in de bloemetjes te zetten. En hoe kan dat beter dan door hem plechtig te decoreren? SELFIE MET EEN HOUTERIGE OUD-STRIJDER Zoek een medaille of maak er zelf een uit karton, breiwol … maakt niet uit. Decoreer jouw held van hout, maak een selfie met deze versierde oud-strijder en post die op onze Facebookpagina. Zo maak je kans op een bijzonder leuke prijs!

.W E

S. BE

12-19 oktober

E KVA N H E T B

Facebook.com/weekvanhetbos

COLOFON

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Marleen Evenepoel Administrateur-generaal Agentschap voor Natuur en Bos Koning Albert II-laan 20 1000 Brussel

COÖRDINATIE

CONCEPT

Mariëlle Degeeter

The Oval Office www.theovaloffice.be

REDACTIERAAD Kaat Vanneste, Griet Buyse, Marie-Laure Vanwanseele, Filip van Duyse, Mariëlle Degeeter, Marijke Dubois

ART DIRECTOR Zoë Le Page

EDITO BOSSEN EN OORLOG? Het thema van de Week van het Bos in 2014 is de Eerste Wereldoorlog. Vind je dat verrassend? Wellicht niet, want veel bossen zijn nog steeds stille getuigen van wat er zich 100 jaar geleden in ons land heeft afgespeeld. De echte oud-strijders zijn er misschien niet meer, maar onze bossen vertellen nog steeds de beklijvende verhalen van toen. Elk jaar gaan we voor de Week van het Bos op zoek naar een geschikt thema. Zo konden we dit jaar het thema van de Eerste Wereldoorlog niet negeren. Brandend actueel is het en ook perfect geschikt voor de Week van het Bos. Want de natuur heeft al in veel oorlogen een belangrijke rol gespeeld, ook 100 jaar geleden hier in België. En wat meer is: veel bossen zijn zelfs nu nog steeds stille getuigen van wat er zich daar 100 jaar geleden heeft afgespeeld.

ONTELBARE HERINNERINGEN IN ONZE BOSSEN Zelf sta ik helemaal achter dit thema. Zeker omdat je de Eerste Wereldoorlog in onze bossen nog echt kan voelen. Je vindt er bijvoorbeeld nog loopgraven, bunkers en bomen met granaatscherven. Of zelfs een restaurant waar de soldaten 100 jaar geleden al ontspanning zochten. Op die manier vertelt onze natuur nog steeds de verhalen van toen: verhalen van verwoesting en ellende, maar eveneens van hoop en plezier.

DE OORLOG VERWOEST, MAAR DOET OOK LEVEN Want oorlog heeft veel gevolgen voor de natuur. Natuurlijk heel wat nadelige, van sommige van onze bossen schoot na de oorlog niet veel meer over. Maar anderzijds heeft de oorlog ook heel wat kansen geboden aan onze natuur. Bomkraters werden vruchtbare poelen, in bunkers huizen nu duizenden vleermuizen … Voor de Week van het Bos brengen we al die oorlogsverhalen samen tot een boeiende bosbeleving. Het wordt de ideale combinatie van informatie én plezier voor het hele gezin. Ik hoop dat iedereen er even sterk naar uitkijkt als ikzelf.

BELEEF DE NATUUR De Week van het Bos draait om beleving. Bij het Agentschap voor Natuur en Bos vinden we al jaren dat iedereen natuur moet kunnen beleven. En dat blijft de volgende jaren zeker zo. Wij willen geen borden met ‘verboden toegang’, tenzij het niet anders kan, bijvoorbeeld tijdens het broedseizoen. De natuur is van ons allemaal en iedereen moet

HET BEESTIGSTE KINDERBOEK Agentschap voor Natuur en Bos creëerde samen met schrijfster Sylvia Vanden Heede en uitgeverij Lannoo een fantastisch kinderboek. Met ‘Afspraakje in het bos’ kunnen kinderen van 4 tot 8 genieten van een verhaal vol natuur, avontuur, humor en zelfs … liefde! De knappe tekeningen van Benjamin Leroy maken het verhaal nog boeiender. Achteraan in het boek vind je bovendien leuke en interessante opdrachten. Vanaf 18 september ligt het te wachten bij de betere boekhandel of kan je het online kopen via www.lannoo.be.

zich er zoveel mogelijk in uitleven. Want in bossen wandelen, joggen, op ontdekking gaan … is er iets zaliger? Zelf doe ik het ook zoveel ik kan in mijn vrije tijd. Maak daarom tijdens de Week van het Bos zeker kennis met de laatste oud-strijders van WOI. Ontdek boeiende verhalen en verplaats je in het leven van een frontsoldaat. Maar geniet tegelijk van alle belevenissen en avonturen die zich in onze bossen schuilhouden.

Marlee

Marleen Evenepoel Natuurfan & Administrateur-generaal Agentschap voor Natuur en Bos

OORLOG IN DE BOSSEN VAN VLAANDEREN

www.natuurenbos.be/galgebossen www.natuurenbos.be/polygoonbos www.natuurenbos.be/koppenbergbos www.natuurenbos.be/mastenbos www.natuurenbos.be/mechelseheide www.natuurenbos.be/driefonteinen

Stellingen van de Duitse artillerie na de Slag van Houtem, getrokken door Brusselse ‘ramptoeristen’ (Fotocollectie stadsarchief Vilvoorde)

Bossen en natuurgebieden spelen vaak een belangrijke rol in de oorlog, en dat was tijdens de Eerste Wereldoorlog niet anders. Het Agentschap voor Natuur en Bos richt daarom tijdens de Week van het Bos het v izier op acht Vlaamse natuurdomeinen waar nu, 100 jaar later, nog steeds de echo’s van de Groote Oorlog weerklinken.

6 1. GALGEBOSSEN

2. POLYGOONBOS

De laatste rustplaats naar de hel

In het midden van het oorlogsgeweld

Diep in West-Vlaanderen, tegen de Franse grens, liggen de Galgebossen tussen Vlamertinge, Elverdinge en Poperinge. De laatste rustplaats op weg naar de hel. Het was een marskamp voor soldaten die onderweg waren naar het front aan de IJzer of even terugkwamen van de gevechten om uit te rusten. Op vijf dagen na, lag dit bos gedurende de hele oorlog in Brits gebied. Hier vonden Britten en later ook Amerikaanse soldaten even onderdak. Dit bos was het decor van heel wat verschillende militaire activiteiten. Zo waren er onder meer munitiedepots, schuilplaatsen, een hospitaal en een met hout verstevigde weg. Allemaal voor de oprukkende troepen richting het IJzerfront. Het Brits oorlogskerkhof dat je nu aan de rand van het bos vindt, is ook genoemd naar het munitiedepot: The Hagle Dump Military Cemetery. Naar de mis en de film in het bos De verzameling kampen in de Galgebossen kreeg veel bijnamen bij de Britten, zoals het ‘Dirty Bucket Camp’. Die naam kwam van de herberg ‘Vuile Seule’, West-Vlaams voor ‘vuile emmer’. Deze herberg bestaat nu nog. Ook het jachtwachtershuisje in het centrum van het bos is er nog steeds. Tijdens de Eerste Wereldoorlog heette deze herberg ‘De Gaai’. Soldaten konden er iets drinken of brood kopen. Aan de herberg stond sinds 1917 een houten barak waar Anglicaanse erediensten werden gehouden en militairen film konden kijken.

De ligging maakt het Polygoonbos in Ieper zeer interessant: geen bos lag meer in de frontlinie. In het begin van de oorlog maakte het bos deel uit van de Britse verdedigingslinie. Op 3 mei 1915 viel het in Duitse handen. Na de slag om het Polygoonbos op 26 september 1917 werd het opnieuw Brits om op 26 april 1918 weer Duits gebied te zijn na het Duitse lenteoffensief. Op 28 september werd het gebied definitief bevrijd door de Britten. Op dat moment was het hele bos zo goed als helemaal vernietigd door het oorlogsgeweld. Hier werd dus heel veel gevochten, dat bewijzen ook nu nog de vele munitieresten die er te vinden zijn. Een herinnering aan Scott Post Het belangrijkste overblijfsel van de Groote Oorlog is een Duitse bunker. Je kan er nog de inslagen van de obussen zien. Na de oorlog kreeg deze bunker van de Australiërs de naam Scott Post. Hij was een van hun helden die tijdens de Slag om het Polygoonbos het leven liet. In het bos vind je ook nog drie vernietigde bunkers en twee Nieuw-Zeelandse schuilplaatsen. Zij getuigen van de offers die jongens ver weg van huis in Vlaamse velden hebben gebracht. Door de vele veldslagen werd in dit bos ook een grote menselijke tol betaald. De oorlogskerkhoven in de buurt herinneren aan de duizenden soldaten die hier sneuvelden. Het Buttes New British Cemetery is een van de grotere begraafplaatsen van Ieper met 2.066 geallieerde gesneuvelden. Het Polygoon Wood Cemetery is de laatste rustplaats van 45 Britten, 60 Nieuw-Zeelanders en 1 Duitser. Het Kriegersfriedhof Am Polygonwald was

de begraafplaats voor 347 Duitsers die in het bos zijn gesneuveld. In 1955 werd dit kerkhof echter verplaatst.

3. KOPPENBERGBOS Beschietingen vanop de heuvelrug Dit bos op een heuvelrug in de Vlaamse Ardennen was tijdens de Eerste Wereldoorlog vooral een oefenterrein voor soldaten. Er was een schietveld en een oefenveld met loopgraven. Ook nu zijn er restanten van loopgraven zichtbaar en een aantal bomkraters zijn poelen vol leven geworden. Tijdens de oorlog had het bos zwaar te lijden omdat bomen gekapt werden voor hout dat door de Duitsers werd opgeëist. De gekapte bossen werden daarna als landbouwgrond verpacht voor de bevoorrading van soldaten en burgers. Gedurende het eindoffensief van de oorlog beschoot Duits artillerie vanop de Koppenberg de geallieerden. Dit offensief had zware gevolgen voor het bos. Bijna alle bomen sneuvelden, enkel op de zuidelijke flank staan nog eiken van voor de oorlog (waar granaatscherven in terug te vinden zijn). Na de oorlog volgde een moeizame herbebossing door een gebrek aan financiële middelen. Nu is het vooral een beukenbos.

4. MASTENBOS “Geen nieuws van het

Noordelijk front”

Het Mastenbos ligt in het noorden, aan de fortengordel rond Antwerpen. Het was vooral belangrijk door de ligging: dichtbij het neutrale Nederland. Toen Antwerpen in handen

viel van de Duitse bezetter (1914) was het bos een belangrijke route en schuilplaats voor de vele duizenden vluchtende Belgen die in Nederland een veilig onderkomen zochten. Zo’n 100.000 Belgen waren op de vlucht voor het geweld. Strategisch belang voor Duitsers én geallieerden Later tijdens de oorlog werd het Mastenbos voor de Duitse bezetter belangrijk als ‘Nordabschnitt’ van de Hollandstellung. Het moest dus letterlijk het noorden van het door de Duitsers bezette gebied bewaken. Er werden versterkingen gebouwd, mitrailleurposten in de bomen, linies, elektrische prikkeldraad … Maar ook de Belgen gebruikten het bos tijdens de bezetting : voor het kappen van hout, maar ook voor loopgraven en versterkingen. Hierdoor zijn in het bos nu geen bomen meer die 100 jaar oud zijn en je treft er nog loopgraven, bunkers en artillerieplatforms aan.

5. DRIE FONTEINEN 6. HOUTEMBOS De thuis van Moritz Von Bissing Drie Fonteinen in Vilvoorde was de thuis van de Duitse bezetter. In het Drie Fonteinen Bos woonde M oritz Von Bissing, die als Duitse generaal-gouverneur het bezette België bestuurde. In de huidige orangerie ontving hij belangrijke personen uit die tijd, zoals de koning van Beieren. Het domein Drie Fonteinen had ook drie molens die tijdens de oorlog heel belangrijk waren voor de voedselbedeling. Tevergeefs vechten tegen oprukkende Duitsers Het Houtembos, ook in Vilvoorde, was het toneel voor de slag bij Houtem. Een wrede strijd in het begin van de Oorlog. Het Belgische leger ging in de aanval, maar

die poging was tevergeefs. Vooral omdat de Duitsers met zes keer zoveel waren als de Belgen.

7. MECHELSE HEIDE Übung macht den Meister Limburg was geliefd oefenterrein voor de Duitsers. Het gebied was dun bevolkt met veel open ruimte, ver van het front en toch niet te ver van Duitsland. Hier werden bijvoorbeeld loopgraven gebouwd om de situatie aan het front zo realistisch mogelijk na te bootsen. In de ‘Minenwerferschule’ leerden de soldaten schieten met mortieren en op het nabijgelegen Vliegveld van As was er een vliegschool. Op dit moment zijn er op de Mechelse Heide nog restanten te zien van loopgraven en bunkers. Op het vliegveld van As zijn nog verschillende gebouwen van toen bewaard gebleven.

8. HET PRAATBOS ‘AM ENDE, DIE RUHE’ Ten noorden van Vladslo, een deelgemeente van Diksmuide, ligt het Praatbos. Tijdens WOI gonsde het van de Duitse militaire activiteit. Soldaten kwamen er uitrusten - vandaar de naam Ruhelager - er was een militair hospitaal en een begraafplaats. Het Praatbos is vandaag vooral bekend vanwege het Duitse militaire kerkhof. Na de oorlog werden er 25.664 doden overgebracht en begraven. De kunstenares Kathe Kollwitz maakte het beroemde standbeeld ‘Treurend Ouderpaar’ voor haar gesneuvelde zoon. Dit treurend ouderpaar is hét symbool geworden van dit militaire kerkhof.

NIEUWSGIERIG NAAR VEEL MEER OORLOGSVERHALEN? Je merkt het: de oorlog vind je nog steeds in onze bossen en natuurdomeinen. Een eeuw is lang, maar niet voor de natuur. De laatste getuigen van De Groote Oorlog staan te springen om ook jou hun verhaal te vertellen. Op www.weekvanhetbos.be vind je meer verhalen, activiteiten en weetjes over de rol van onze bossen en natuurgebieden tijdens de oorlog.

A/ Vernielde school Houtem (Fotocollectie stadsarchief Vilvoorde) B/ Fort Ertbrand zoals de Duitsers het aantroffen na de val van Antwerpen. Op de voorgrond ligt een Belgisch kanon dat is weggeblazen bij het tot ontploffing brengen van de geschutskoepels door de Belgen (S.n. Grosser Bilder-atlas, teil 11, München, Bruckmann, 1915-1917, 8.) C/ Kasteel van Drie Fonteinen tijdens WOI met Duitse schildwachten (CALDERON, A., Archiefbeelden Vilvoorde Deel III, Vilvoorde, Tempus, 2007, 88.) D & E/ Duitse postkaart verstuurd vanuit Oudenaarde op 24/10/1915, Koppenbergbos (Foto van Drake Goodman op flickr, men of Königlich Württembergisches Reserve-Infanterie-Regiment Nr. 247) F/ Australiërs poseren bij een overwonnen Duitse ‘pillendoos’, tientallen bunkers die Duitse machinegeweren beschermden (Polygoonbos) (www.ww1westernfront.gov.au) G/ Vernielde Schans Smoutakker (Elsenbos) tijdens WOI (S.n. Grosser Bilder-atlas, teil 11, München, Bruckmann, 1915-1917, 8.) H/ Drie Fonteinen, von Bissing in veranda met militairen (Fotocollectie stadsarchief Vilvoorde)

8 “IN HET MASTENBOS KAN JE DE EERSTE WERELDOORLOG NOG STEEDS ZIEN EN VOELEN”

Provinciaal archeoloog Ignace Bourgeois

Boswachter John Otten

In het Mastenbos trappen we de Week van het Bos af. Hier vind je zowel topnatuur als prima bewaard militair erfgoed. Denk je bij de Eerste Wereldoorlog vooral aan het front aan de IJzer? Het Mastenbos bewijst dat je ook in andere provincies sporen van de Groote Oorlog terugvindt, zeker in de acht kerngebieden die we met de Week van het Bos speciale aandacht geven.

100 JAAR ONAANGEROERD Het Agentschap voor Natuur en Bos heeft dit bos van 175 hectare onlangs aangekocht. Het was toen 100 jaar onaangeroerd, waardoor de herinneringen aan de Groote Oorlog erg goed bewaard zijn gebleven. Logisch dus dat dit bos belangrijk is om er vier jaar lang de oorlog te herdenken. Zo komen er nieuwe paden, speciale gidstoeren en educatieve pakketten voor scholen. Dit gebied moet je absoluut eens bezoeken. Je beleeft hier tussen de laatste getuigen van de Groote Oorlog fantastische avonturen.

89 BUNKERS EN 3 KM LOOPGRAVEN We trokken met boswachter John Otten en archeoloog Ignace Bourgeois naar het Mastenbos. Zij weten als geen ander hoe belangrijk dit bos is voor zowel de geschiedenis als voor de natuur. Boswachter John Otten: “Ik was erbij toen we het gebied de eerste keer konden verkennen. Ik was meteen verwonderd over wat we hier aantroffen. Na het verwijderen van alle uitheemse bomen en struiken zoals rododendrons en Amerikaanse vogelkers, bleek het gebied vol te staan met bunkers en troffen we er zelfs intacte loopgraven aan. In het Mastenbos kan je de Eerste Wereldoorlog nog echt zien en voelen, alsof die gisteren is afgelopen.” Provinciaal archeoloog Ignace B ourgeois was veel minder verwonderd over deze vondsten: “Ik werkte mee aan het boek ‘Vergeten Linies. Antwerpse bunkers en loopgraven door de lens van Leutnant Zimmermann (1918)’. Daarin hebben we de Antwerpse bunkers en loopgraven in kaart gebracht aan de hand van luchtbeelden die op het einde van de oorlog zijn gemaakt. Dit terrein werd tijdens de oorlog door de Duitsers klaargemaakt om een aanval vanuit Nederland af te slaan. Die aanval is er nooit gekomen, maar vandaag vind je er nog steeds 3 kilometer loopgraven en 89 bunkers. Dat geeft het Mastenbos een unieke historische waarde.”

(EEN) THUIS VOOR HONDERDEN VLEERMUIZEN Maar dat de Eerste Wereldoorlog al lang ten einde is, getuigen de huidige bewoners van de bunkers. Geen soldaten meer, maar heel wat verschillende soorten vleermuizen vinden er nu een veilig onderkomen. Ze zijn het bewijs dat uit de asse van een verwoestende oorlog ook heel mooie natuur kan verrijzen. John Otten: “Die Duitse bunkers zijn ondertussen de thuis van honderden vleermuizen. Die zoeken hier tijdens de winter warmte en rust. In overleg met de vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt worden steeds meer bunkers omgebouwd tot vleermuisverblijven, met speciale deuren die de warmte beter binnen houden en met invlieggleuven die de toegang voor vleermuizen gemakkelijker maakt.”

HET MASTENBOS WORDT EEN HOTSPOT OM WOI TE HERDENKEN Het Mastenbos herbergt dus topnatuur én tastbare herinneringen aan de Eerste Wereldoorlog. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het een belangrijke plaats krijgt bij de herdenking van de oorlog. Het Agentschap voor Natuur en Bos maakt dit bos dan ook klaar voor een onvergetelijke belevenis vol natuur en geschiedenis.

John Otten: ”We zorgen ervoor dat bezoekers het bos comfortabel en veilig kunnen ontdekken, zonder de natuur en het erfgoed te schaden. Er komt onder meer een knuppelpad voor rolstoelgebruikers, een wandelpad en infopanelen voor zowel volwassenen als voor kinderen. We stellen bovendien vier bunkers open voor het grote publiek en je kan door een deel van de loopgraven wandelen. Het wordt dus een echte totaalbeleving van topnatuur waar je als geen ander de Eerste Wereldoorlog ontmoet.

MET DE SCHOOL NAAR WOI Het Mastenbos is het bewijs dat WOI in heel Vlaanderen zijn sporen heeft nagelaten. Ook voor scholen is het interessant om dichter bij huis de oorlog te herdenken. De streek rond Ieper blijft natuurlijk top, maar in elke provincie zijn er mogelijkheden. De acht kerngebieden die we tijdens de Week van het Bos belichten, zijn interessante pistes voor een uitstap met de school! Op pagina 6 vind je meer informatie over wat je in deze acht kerngebieden kan ontdekken en beleven.

Wil je meer weten over de ‘Vergeten Linies’? Bekijk de reportage van de Antwerpse regionale televisie ATV over dit boek, mét beeldfragmenten van de bunkers en de loopgraven in het Mastenbos. atv.be/nieuws/2013-11-27 et tweedelig boek ‘Vergeten linies. H Antwerpse bunkers en loopgraven door de lens van Leutnant Zimmerman (1918)‘ is nu te koop voor slechts 30 euro in de betere boekhandel of surf naar www.provant.be/publicaties/vrije_tijd/ cultuur/erfgoed.

Doorsnede Duitse loopgraaf zoals gebruikt in Mastenbos (Antwerpen)

GROOT OPENINGSEVENT IN HET MASTENBOS KOM NAAR HET GROTE STARTEVENEMENT IN HET MASTENBOS OP 12 OKTOBER ... ZET HET IN JE AGENDA! Want zelfs 100 jaar later vind je er nog steeds overblijfselen van WOI terug. En deze zetten we graag op 12 oktober in de schijnwerpers: onze gidsen leiden je rond langs de loopgrachten en bunkers, je kan onze infomarkt verkennen en allerlei unieke materialen uit de Eerste Wereldoorlog (i.s.m. Defensie) ontdekken. Geniet van

PROGRAMMA Doorlopend van 10 tot 17 uur: Geleide wandelingen met een loopgravengids, inschrijven kan ter plaatse. > Bosspel > Gezinswandeling > Infomarkt met verschillende verenigingen > Hapjes en drankjes

onze lekkere hapjes en drankjes en pik zeker de geweldige performance mee die Stijn Meuris speciaal voor de Week van het Bos heeft gemaakt. Meer informatie vind je op www.weekvanhetbos.be

Kom met de fiets! Geniet van een uitgestippelde fietsroute tot de fietsenstalling aan de poorten van de infomarkt! Bovendien ontvang je een gratis drankje. Kom je met de trein? Stap dan af aan 足Heide-station. Vandaar is er een pendeldienst tot op wandelafstand van de infomarkt. Kom je toch met de wagen? De parking is gelegen aan de Starrenhoflaan nr. 19 in Kapellen. Er is een pendeldienst tot op wandel足afstand van de infomarkt.

Zoek je een activiteit dichter in de buurt? In heel Vlaanderen organiseren we leuke activiteiten. Check ze op www.weekvanhetbos.be Meer info vind je op www.natuurenbos.be/mastenbos of via www.weekvanhetbos.be Een organisatie van het Agentschap voor Natuur en Bos, Gemeente Kapellen en BOS+. Kan je er niet bij zijn op 12 oktober? Geen nood: alle infoborden blijven in het bos staan. Ook kan je via de gemeente Kapellen een gids boeken die je alles laat ontdekken in dit bos, zowel de natuur als wat zich er 100 jaar geleden afspeelde tijdens de Eerste Wereldoorlog. Een gids boeken kan via grooteoorlog@kapellen.be

12 John McCrae

POPPIES, HÉT SYMBOOL VAN WOI Klaprozen zijn het symbool bij uitstek van de Eerste Wereldoorlog. Deze bloem symboliseert de waanzin en de gruwel van de oorlog. Zowel de dood als het leven zitten in deze tengere bloem vervat. Maar wie poppies zegt, denkt ook meteen aan het gedicht dat beroemd werd door de Eerste Wereldoorlog: ‘In Flanders Fields’. Dat gedicht werd geschreven door de Canadese luitenant-kolonel John McCrae. Hij stierf op het einde van de o orlog aan een longontsteking.

DE ENIGE BLOEM OP HET SLAGVELD Typisch voor deze bloem is dat ze bloeit op een omgewoelde bodem. De zaden kunnen jarenlang op de grond liggen en pas beginnen te kiemen als de planten en struiken in de buurt verdwenen zijn. Het was daardoor de enige plant die na 1918 nog op het totaal verwoeste slagveld groeide. De soldaten legden meteen de link tussen het bloed van de gesneuvelde soldaten en de kleur van de bloem.

In Vlaamse Velden In Vlaamse velden bloeien de klaprozen Tussen de kruisen, rij aan rij. Ze tonen waar wij nu liggen. En in de lucht vliegen de leeuweriken, dapper zingend. Zelden gehoord, toen de kanonnen beneden bulderden. Wij zijn de doden. Enkele dagen geleden leefden we nog, voelden we het gloren, zagen we de zon ondergaan. We beminden en werden bemind. Maar nu liggen we hier … In Vlaamse Velden. Neem ons gevecht met de vijand weer op. Met onze falende hand gooien we u de fakkel. Hou het vuur brandend, want als u breekt met de stervenden, zullen wij niet slapen. Ook al bloeien de klaprozen In Vlaamse Velden.

BLOEDROOD EN ZWARTE ROUW Volgens een oud bijgeloof drinken klaprozen het bloed van de gesneuvelde soldaten. En dat bloed bewaren ze in hun bloembladen. Als je goed naar de bloem kijkt, zie je zelfs nog meer symboliek. Het binnenste van de bloem is zwart, de kleur van de rouw, en in het hart van de bloem zie je zelfs de vorm van een kruis. En dat is natuurlijk ook het symbool bij uitstek van lijden en verlossing bij de christenen.

PIJNSTILLER Op het einde van het gedicht vind je nog een betekenis van de klaproos tijdens de Eerste Wereldoorlog. Van sommige klap rozen wordt immers morfine gemaakt. Daarmee werd de pijn van de gewonde soldaten gestild. Soms zelfs voor eeuwig …

Als gij breekt met ons die sterven, zullen wij niet slapen, ook al bloeien de klaprozen in Vlaamse velden. WAAROM KLAP-ROOS? Wist je dat klaprozen hun naam danken aan een kinderspel? De bloembladen kan je bolvormig tot een beurs vouwen en dan op je voorhoofd of met je andere hand kapot slaan. Het zakje springt met een knal open … KLAP!

ber m e v 6 no de n a v Dag chade rs natuu oorlog van

1000 BOMMEN & GRANATEN! MAAR WAT DAARNA …

Een oorlog is niet enkel voor mensen een moeilijke tijd. Ook de natuur ziet af van de duizenden bommen en granaten . Niet voor niets heeft de Verenigde Naties 6 november uitgeroepen als dag om aandacht te vragen voor de natuur schade van oorlogen. Maar anderzijds profiteert de natuur soms ook van de oorlog. Zo lees je in dit magazine hoe klaprozen tijdens WOI konden bloeien door het omwoelen van de aarde op de slagvelden. Zo zijn er veel voorbeelden. Deze top drie van natuurlijke oorlogsellende en groene wapenwonderen verbaast je zeker.





VERNIETIGENDE OORLOG Natuurlijk is het geweld een boosdoener: bombardementen doden ook dieren en planten sterven door ontbladerings middelen. Door het beschieten van oorlogsschepen en vliegtuigen lekt er olie in zee.

VLEERMUIZEN HUIZEN IN DE ATLANTIKWALL De Atlantikwall van de Duitsers is voor vleermuizen nu een groot cadeau. In de bunkers van deze meer dan 2.000 meter lange verdedigingslinie huizen nu veel verschillende soorten vleermuizen. Ook in onze Vlaamse bunkers tref je vaak vleermuizen aan.

2 VLUCHTEN IN DE NATUUR Maar oorlog treft ook indirect de natuur. Houtkap wordt gebruikt om oorlogen te financieren en vluchtelingen zoeken veiligheid in bossen of bergen. Zo kwam bijvoorbeeld in Rwanda het voortbestaan van de gorilla in gevaar.

3 DE NATUUR IS NJAM Natuur gaat ook verloren omdat mensen tijdens een oorlog moeten improviseren om te overleven. Bedreigde dieren belanden zo in de pot en bomen in de winterse kachel.

2 OORLOGSGEBIED WORDT NATUURGEBIED Bomkraters worden jaren later vaak poelen vol leven. En zelfs verzamelaars van oorlogsschatten helpen de natuur. Door hun gewoel kiemden de zaden van de uitgestorven plant ‘zonnedauw’ opnieuw in onze Vlaamse velden.

3 WAAAUW: MEER KABELJAUW! Door een oorlog is vissen op zee te gevaarlijk en bovendien worden de vissersschepen vaak gevorderd. Tijdens WOII was er terug veel meer kabeljauw, schelvis en wijting in onze wateren.

14 PETER VAN DE VEIRE DUIKT ONDER IN HET MASTENBOS Hoe overleefden onze jongens 100 jaar geleden in de loopgraven? Aan wat of aan wie dachten ze? Welke onbekende geluiden hoorden ze tijdens hun nachtwake? Samen met zijn nieuwe Ochtendprinses Julie Van den Steen duikt Peter Van de Veire onder in het Mastenbos (Kapellen). Beide radiopresentatoren ondervinden er 24u lang het leven in loopgraven aan levende lijve. Verwacht je aan stevige survivaltech nieken, overlevingsweetjes en natuurlijk de nodige portie muziek. Ben jij een groene rakker Peter of toch eerder een stadsmens? Peter: “Eigenlijk ben ik een echte plattelandsmens. Ik ben letterlijk - tussen de koeien opgegroeid. Als kind zat ik ook in de Chiro en op Speelpleinen en deed ik niets liever dan ravotten in de bossen, braambessen te gaan plukken en onze benen schaven aan de stekels. De oogst was telkens weer de striemen waard. We woonden vlakbij de Lembeekse bossen (Kaprijke) waar ik als kind ging spelen in bunkers die nog dateren van WOI. Ik vond het fascinerend om in te beelden hoe men daar munitie stockeerde, in die bunkers leefde… De voordelen van de stad zijn zeker niet te ontkennen, maar ik geniet meer van het platteland en de natuur dichtbij. Het is trouwens de enige plaats waar ik mijn hoofd kan leegmaken. Als je in een vijver tussen de lelies aan het zwemmen bent, besef je dat wij maar nietig zijn. Het is zo mooi daarbuiten.” Heb je een link met de Groote Oorlog? Via familieverhalen of uit interesse? Peter: “Een persoonlijke link met WOI heb ik niet, maar wel met de Tweede Wereldoorlog. Mijn grootvader – die ik nooit gekend heb - werd door de Duitsers verplicht om te gaan werken in Frankrijk. Mijn grootmoeder vertelde hier soms over en die verhalen prikkelden mijn fantasie. Ik had geen broers of zussen en trok zo bijvoorbeeld alleen ten strijde tegen de natuurelementen, in vol ornaat: met zwaard (stok) en schild (vuilbakdeksel).” Tijdens de Week van het Bos eren we onze oud-strijders, de honderdjarige bomen, de ware kruingetuigen. Heb jij een lievelingsboom die je wil eren? Peter: “De meest fascinerende boom vind ik nog steeds de Ginko Biloba of Tempelboom. Die overleefde zelfs de atoomaanval op Hiroshima. Dichter bij huis behoren beuken en knotwilgen tot mijn lievelingsbomen. Beuken omdat je daar zo goed in kan klimmen, en uitvallen (lacht). Knotwilgen omdat ze behoren tot ons Vlaamse landschap. Als ik knotwilgen zie, voel ik me thuis. Ik verhuis binnenkort en wil in mijn tuin ook een knotwilg.”

“Als kind trok ik ten strijde tegen de natuurelementen. In vol ornaat, zijnde een stok en vuilbakdeksel”

Je bent overduidelijk een natuurliefhebber. Hoe zou jij jouw luisteraars en onze lezers aanzetten om ook in de natuur te duiken? Peter: “Onze bossen, parken en grasvelden zijn geen musea maar plaatsen waar we ons rot kunnen amuseren of waar we tot rust kunnen komen. De natuur is er overal en voor iedereen. Dé perfecte locatie dus om te gaan sporten, met de kleinkinderen te gaan wandelen, te picknicken en zoveel meer. Bovendien ruikt het er zo lekker.”

Luister op donderdag 16 en vrijdag 17 oktober naar MNM en volg de belevenissen van Peter & Julie live en exclusief op de MNM oorlogsradio! En tijdens de Week van het Bos kan je in heel Vlaanderen naar toffe activiteiten gaan, ook in jouw buurt! www.weekvanhetbos.be

Het fanblad voor de natuur

AGENTSCHAP VOOR NATUUR & BOS

r e d n Ki e g a l bij

T BOS E H N VA WEEK TOBER 2014 K 12-19 O

Aan de (veld)slag CREATIEVE IDEETJES ROND WOI p. 8

NUTTIG ZO’N OUDE BUNKER p. 5

POTIGE HELDEN p. 4

WORKSHOP MET MARC DE BEL / MASTENBOS EVENT OP 12/10 PUZZELPAGINA p. 4

is natuur

Een afspraakje in het bos ... 3. Potige helden 4. Ssst ... maak de vleermuisman niet wakker 5. Wij willen kleur! 6. Spelletjespagina 7. Aan de (veld)slag 8.

INHOUD

OOK ONZE MAX HEBBEN ZE MEEGENOMEN Dag Pap, Hoe is het daar aan het front? Ik mis je. Hopelijk ben je veilig en gezond. Nu bijna alle papa’s zijn opgeroepen om te gaan vechten is het hier toch maar vreemd in het dorp. We zijn bang. Mama doet wat ze kan om ons voldoende eten te geven, maar het wordt steeds moeilijker. De oorlog is nu al een tijd bezig en al het eten is ondertussen zeker dubbel zo duur geworden. En jij kan niet meer zorgen voor geld. We mogen ook maar een beetje brood kopen, meer mag niet. Maar we redden ons wel, vooral met aardappelen en soep. Hopelijk red jij het ook. Maar ik ben nu wel heel verdrietig. Vorige week hebben de Duitsers ook onze Max meegenomen. Zomaar. Alle grote honden werden opgehaald om de soldaten te helpen. We zullen hem nooit meer terugzien. Veel mensen in de buurt hebben hun hond daarom zelf dood gedaan, maar dat konden wij niet. Hopelijk gaat het met hem ook goed en wordt er goed voor hem gezorgd, onze trouwe Max. Ook is het hier koud, papa, de bomen worden stiekem gekapt om in de stoof te steken. Ik ga nu stoppen. Hopelijk krijg je deze brief snel. Maar ik hoop nog meer dat je snel terug veilig thuis bent bij ons en dat die stomme oorlog snel gedaan is. Veel liefs, Bart

Gelukkig niet echt … of toch? Deze brief is niet echt. Maar wat er in staat wel. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het eten veel duurder en hadden de mensen honger. En omdat er zo weinig eten was, kon je zelfs niet kopen wat je wou. Zo mocht iedereen maar 250 gram brood kopen per dag. Meer was verboden, dat heet rantsoen. Maar de mensen hadden niet veel geld, want ze konden amper gaan werken en bovendien moesten alle jonge mannen verplicht gaan vechten. Zij konden dus geen geld verdienen en hun vrouw en kinderen helpen. Bovendien werden ook veel dieren door de soldaten meegenomen. Zeker paarden, maar grotere honden werden ook opgeëist om te werken in de oorlog.

WAT ZOU JIJ SCHRIJVEN? Honger, bang zijn en verdriet hebben. Oorlog is geen pretje, en zeker niet voor kinderen. In dit boekje heb je al heel wat kunnen lezen over wat er allemaal gebeurde met de mensen en de dieren tijdens de Eerste Wereldoorlog. Kan jij nu zelf een briefje schrijven aan je papa of aan een vriendje tijdens de oorlog? Wat zou je vragen? En hoe zou je misschien willen helpen? Kruip in je pen en zet het op papier. Wij sturen je brief graag met een teletijdmachine 100 jaar terug in de tijd.

TIP

RKRAC E E L E D @

en wij belon even in en exemplaar ri sb g o rl o ie o een Stuur jull jfsels met elste schri k! de origine van ons kinderboe nhetbos.be va k e e w @de wedstrijd tot 31/10) s: re d a s n n O (insture

EEN AFSPRAAKJE IN HET BOS . . . Heb jij al een vriendje of vriendinnetje? Iemand die je van die vreemde kriebels geeft in je buik. Of zeg je: pfffff, ik voetbal veel liever met de andere jongens, lekker stoer. Of ik doe graag leuke dingen met andere meisjes, want jongens doen toch altijd zo stom. Het maakt niet uit. Maar wist je dat het ook in het bos vaak kriebelt in buikjes? En dat heel veel diertjes ook geheime afspraakjes hebben?

DUIZENDEN GEHEIME AFSPRAAKJES IN HET BOS

“De vleermuis had het gezellig gemaakt.

Bloemen lokken met hun mooie kleurtjes de bijtjes, egeltjes zoeken naar de lekkerste insecten. Spinnen bouwen zelfs een heel knap web om hun gasten te ontvangen … maar of die dat zo leuk vinden? In het bos heeft iedereen elkaar nodig om te leven. En zo wordt ieder bos al snel een plaats waar elke dag duizenden geheime afspraakjes plaatsvinden. En over een van die afspraakjes gaat het boek ‘Een afspraakje in het bos’.

haar bunker. Precies zoals ze het graag

VLEERMUIS ONTMOET EEN HERT Je maakt in dit boek kennis met een vleermuis en een ijsvogel. De vleermuis heeft een geheim afspraakje … met een hert! En dat maakt de ijsvogel wel heel nieuwsgierig. Vleermuis doet er alles aan om van het afspraakje een succes te maken:

Het was kil, vochtig en aardedonker in had. In een land waar geen grotten bestonden, mocht je blij zijn dat er nog bunkers waren. Maar herten, zo had ze gelezen, waren dieren van de schemering. Daarom zette ze een paar kaarsen op tafel. Het was romantisch, maar niet te. Voor een eerste afspraak moest je vooral niet overdrijven.” Maar als het moment van de ontmoeting aanbreekt, krijgt het verhaal een wel heel verrassende wending. Komt het goed? Was het afspraakje wel een goed idee?

Tijdens de Week van het Bos ontdek je op VTMKZOOM alles over onze natuurhelden. Bab, Arne en Femme leren samen met Nette en Corneel meer over de Week van het Bos en vooral over de natuur tijdens de Eerste Wereldoorlog! Mis het niet!

Lees zeker het boek! Je ontdekt een leuk verhaal en steekt ook wat op van het leven in een bos. Dit boek heeft Agentschap voor Natuur en Bos gemaakt met uitgeverij Lannoo. Het verhaal is geschreven door Sylvia Vanden Heede die ook al de bekende boeken over Vos en Haas schreef. De leuke tekeningen van Benjamin Leroy maken het helemaal geweldig!

POTIGE HELDEN

Niets of niemand ontsnapt aan een oorlog, ook niet de dieren. Ook voor hen stond de Groote Oorlog gelijk aan grote ellende. Wel hebben heel wat dieren hun steentje bijgedragen om de soldaten te helpen, elk op hun manier. Hieronder vind je enkele voorbeelden van hoe dieren in de oorlog ook hun mannetje kunnen staan.

SOLDAAT WOEF Wie is de beste vriend van de mens? De hond natuurlijk. En dat was ook zo tijdens de oorlog. Veel soldaten hadden een hond zodat ze zich niet alleen zouden voelen. Sommige honden waren zelfs de mascotte van de soldaten om geluk te brengen en te zorgen voor de overwinning. Omdat honden zo goed kunnen ruiken en horen, bewaakten ze de soldaten als die sliepen. Want als er nog maar een klein geluid was, dan maakten ze hun baasje wakker om hem te verwittigen. Goede neus en sterke spieren Er waren zelfs honden die met hun goede neus op pad gingen, op zoek naar gewonden. En als ze iemand vonden die hulp nodig had, dan kon die dankzij de hond naar het ziekenhuis gebracht worden. Die trouwe viervoeters hadden zelfs een eigen uniform: een witte band met een rood kruis. Vaak trokken honden ook karretjes voort met voorraad of zelfs met een machinegeweer. Want honden hadden heel wat voordelen: ze zijn kleiner dan paarden en hebben toch hele sterke spieren, waardoor ze minder opvielen voor de vijanden. Ook konden ze door hun goede neus snel giftig gas ruiken en de soldaten verwittigen. Sommige honden werden zelfs aan parachutes neergelaten om de soldaten te helpen.

POSTBODE ROEKOE In een oorlog is het ook belangrijk dat je berichten kan uitwisselen met andere soldaten. Maar even bellen met de gsm of een mailtje sturen ging natuurlijk nog niet. Gelukkig waren er duiven. Zij vliegen altijd terug naar hun nest … ook met een berichtje aan hun poot. En ze vliegen snel, zodat de vijanden ze moeilijk kunnen neerschieten. Zo hebben duiven ontelbare soldaten het leven gered. In Brussel staat zelfs een monument voor de oorlogsduiven omdat ze ons zo goed geholpen hebben.

VERREKTE RATTEN Maar natuurlijk waren niet alle dieren graag gezien bij de soldaten. Zeker ratten zorgden voor veel slapeloze nachten doordat die over de soldaten kropen in de loopgraven. En ook luizen waren een plaag bij de soldaten, die bijna allemaal kriebelende kopjes hadden.

KRACHTPATSER HINNIK

LICHT IN HET DONKER

Natuurlijk waren paarden heel belangrijk in de oorlog. Maar liefst negen miljoen paarden werden bij de oorlog gebruikt, dat is bijna zoveel als er mensen in België wonen. Soldaten vochten vanop hun paarden en ze trokken ondermeer karren, kanonnen en gewonde soldaten door de modderige grond van de slagvelden. Maar veel paarden stierven tijdens de oorlog, zodat er na de oorlog bijna geen paarden waren voor de boeren om het veld te bewerken. Zo was er nog een hele tijd na de oorlog weinig eten voor de mensen.

Zelfs glimwormen werden tijdens de oorlog gebruikt. De Britse soldaten gebruikten ze in de loopgraven om ’s nachts kaart te kunnen lezen. Dieren zorgden ook vaak voor extra voedsel voor de soldaten. Die kregen al niet veel eten en dat was dan nog heel eentonig. Dan was een visje, konijntje of haasje een hemelse lekkernij. Zelfs kikkers en vogels belandden wel eens op het bord van de soldaten.

Nuttig, zo’n oude bunker

SSSST ... MAAK VLEERMUISMAN NIET WAKKER Je hebt wel al gehoord van Batman. De naam van deze superheld zou in onze taal klinken als ‘Vleermuisman’. Deze vreemde diertjes spreken dan ook al heel lang tot de verbeelding. We zien ze vooral ’s nachts in de zomer rondfladderen. Sommige mensen vinden ze wel een beetje griezelig en denken dat ze in je haren gaan vliegen. Dat doen ze zeker niet. In feite zijn vleermuizen heel aardige zoogdiertjes. Ze zijn 5 tot 10 cm groot en jagen ’s nachts op insecten. SLAAPKAMER IN EEN BUNKER

EEN HELE WINTER SLAPEN

Vleermuizen eten enkel insecten, maar in de winter zijn die er weinig. De vleermuizen die hier leven doen daarom allemaal een winterslaap. Ze slapen dan de hele winter aan een stuk door. En daar hebben ze een goede slaapplaats voor nodig. Het liefst slapen ze ergens waar het niet vriest, rustig is en ook heel vochtig … en daarvoor zijn de oude bunkers van de oorlog perfect! Die zijn dan ook echte vleermuizenhotelletjes geworden.

Zo’n winterslaap is wel heel vreemd. Wist je dat het hart van een vleermuis dan maar enkele keren per minuut klopt? Normaal is dat een paar honderd keer. Ook ademen ze maar één keer per minuut en ze worden een beetje koud. Als ze gestoord worden in hun winterslaap worden ze wakker en verbruiken ze al snel te veel energie. De kans is dan groot dat ze dood zullen gaan. Dus: ssssst! Maak Vleermuisman zeker niet wakker.

In het Mastenbos worden bunkers speciaal omgebouwd tot vleermuizenhuizen.

KOM JIJ OP 12 OKTOBER OOK NAAR DE VLEERMUIZEN IN HET MASTENBOS OF ELDERS IN VLAANDEREN? Het Mastenbos bij Antwerpen is zo’n plaats waar heel wat vleermuizen huizen in oude bunkers. En in dat bos vindt ook op 12 oktober het startfeest plaats van de Week van het Bos. Er zal dan heel wat leuks te doen zijn, ook voor kinderen. En ook jij kan erbij zijn! Vraag dus zeker aan je mama of papa om samen naar dit evenement te gaan. Het wordt dé max! Zoek je een activiteit dichter in de buurt? In heel Vlaanderen organiseren we leuke activiteiten! Alle activiteiten op www.weekvanhetbos.be

6 WIJ WILLEN KLEUR!! Onze oud-strijders, 100-jarige bomen, zijn nog springlevend en verdienen hun medaille! Help jij ons met het inkleuren van deze plaat? Kies zelf maar je kleuren en motiefjes, hoe gekker … hoe prettiger. Vind je je medaille helemaal te gek? Knip ‘m dan uit en hang hem voorzichtig aan een boom in je buurt en maak een leuke selfie. Post ‘m op onze Facebook pagina en maak kans op een mooie prijs! www.facebook.com/ weekvanhetbos

TIP

@ DE

CHT A R K LEER

s en ele kla an! h e d tv oor drach ina v ’s! e pag groepsop ende foto z e d r r e f e e f s ir ie o o t p p s Ko etb er een ullie in vanh maak achten j om/week w r .c e k Wij v .faceboo www

ZOEK DE 7 VERSCHILLEN De hondenkar was helemaal hip tijdens de Eerste Wereldoorlog. Zoek de 7 verschillen tussen deze 2 foto’s en je bent een spion eerste klasse!

HORIZONTAAL 4. Waar moesten de soldaten schuilen voor kogels en aanvallen? 7. Hoeveel jaar heeft de Eerste Wereldoorlog geduurd? 8. Door welk land werd België 4 jaar lang bezet? 10. Wat moesten de honden voorttrekken? 11. In welke maand vindt de Week van het Bos plaats? 12. Welk glibberig diertje zorgde soms voor licht voor de soldaten?

Het is puzzeltijd! Je vindt alle antwoorden

3 4

in ons magazine.

Kijk ook eens bij het andere deel. Heel veel succes! 6

9 10

OPLOSSINGEN

12. Glimworm

6. Mastenbos

11. Oktober

5. Vleermuis

10. Kar

4. Loopgraven

9. Brussel

3.Front

8. Duitsland

2. Afspraakje in het bos

7. Vier

1.Klaproos

VERTIKAAL 1. Welke bloem staat symbool voor Wereldoorlog 1, we noemen het ook een ‘poppie’? 2. Hoe heet het spliksplinternieuwe kinderdoeboek? 3. Hoe heet de zone waarin hard gevochten werd? 5. Welk vliegend dier is gek op bunkers? 6. Hoe heet het domein in Antwerpen waar op 12 oktober het openingsevent doorgaat? 9. Waar staat het monument voor oorlogsduiven?

WAT HEBBEN WE ONTHOUDEN?

8 AAN DE (VELD)SLAG Creatief met oorlog! Neen, oorlog is niet om mee te lachen. Maar het houdt zoveel mensen bezig, dat het ook veel ideeën geeft. Je vindt hier een aantal leuke doe-dingetjes om op een toffe manier de oorlog te herdenken. Knutselen, koken, zoeken … het kan allemaal. Doe zeker mee met de Poppie-wedstrijd op Facebook en win zelf, met je klas of met je jeugdbeweging een mooie prijs!

Zo maak je een 'poppie’ Wat heb je nodig: • Rood papier (of verf het zelf) • Schaar • Lijm • Eventueel knutselstokjes

Zo maak je een poppie: • Voor 1 klaproos heb je twee vierkante velletjes rood papier nodig. Een zijde van ongeveer 10 cm is perfect. • Plooi de papiertjes twee keer doormidden zodat je opnieuw een (kleiner) vierkant krijgt. • Plooi dat vierkantje dan nog eens diagonaal doormidden zodat je een driehoek krijgt. • Knip met een schaar een ronde kromming in het driehoekje. • Nu heb je de bloemblaadjes: lijm deze op elkaar, een beetje gedraaid ten opzichte van elkaar. • Kleur het hart van het bloemetje zwart. • Wil je nog een stengel? Dan kan je een gaatje maken door het bloemetje weer dicht te plooien en een klein hoekje onderaan af te knippen. • Door dat gaatje kan je dan een (groen) knutselstokje steken. • Met een knoopje boven en onder de bloem heb je zo meteen een klaproos met een stengel! • Neem een foto van je klaproos en post ‘m op onze Facebookpagina. • KLAAR!

www.facebook.com/weekvanhetbos

Post jullie poppies op Facebook en win! In dit magazine lees je veel meer over de betekenis van de ‘poppies’, hét symbool van de Eerste Wereldoorlog. Toon dat je heel wat hebt opgestoken over die oorlog en maak met je klas of vereniging deze poppies. Maak er een mooie foto van en post die op onze Facebookpagina. Misschien winnen jullie wel een mooie prijs!

/10 ! 19 p o T EN EV N SE IS M E T T IE N DE BEL. LEES & KNUTSELACTIVITEIT

t MARC

IN HET KOPPENBERGBOS me

.’ we boek van Marc de Bel, ‘Ule uders luisteren naar het nieu en sje mei ig Kom samen met je (groot)o njar rtie vee boek gaat over Ule, een Dit nieuwe en zeer spannende g. (geschikt voor 10+) tijdens de Eerste Wereldoorlo ers bro r haa r de zoektocht naa georganiseerd worden. er BOEBOEKWORKSHOPS Er is nog meer ... ook zullen len, nestkastjes timmeren, tselen met natuurlijke materia knu st telu har r naa je kan r Daa en dit aan onder de vorm r vertellingen luisteren. Ze bied van De Bel: Creafant). insectenhuisjes maken of naa (vzw wil. langskomen wanneer je kan je rbij waa ier, atel een van (geschikt voor 5-10 jaar) Koppenbergbos. Afspraak dus op 19/10 in het w.weekvanhetbos.be. ww op tie rma Je vindt alle info r Koppenbergbos, surf dan naa Wil je meer weten over het nbergbos www.natuurenbos.be/koppe

Oorlogswafels

Tijdens de oorlog iets lek kers eten? Dat was niet evident. Eten was er niet zo veel. Maar toch wilden de mensen soms feesten. En dan bakten ze deze oorlogswafels. Een beetje anders, maar toch lekker. Probeer het thuis.

Wat heb je nodig:

rn e t in p o g lo r o o e D

ondertussen kan ns WOI niet. Maar de tij ze en dat zelfs nd ke oorlog. Vaak kan Neen, internet l veel leren over de … we et ten ch ern to int ek t zo he je op s, foto’s, manier: met filmpje op een heel leuke

Zooooooveel nam

e vind je veel info. inflandersfields.b w. ww rven zijn ite bs we Op de mensen die gesto t met namen van veel. el he el, he el, he Ondermeer een lijs l zien: het zijn er za Je ker op: g. ze t rlo he oo ek de Zo tijdens achternaam? uw jo t me d an Wie weet ook iem jst elds.be/nl/namenli www.inflandersfi

orlog eo Waarover ging di nu weer?

eens zoveel Hoe kan het dat op zie maakru r landen met elkaa ens van de ng jo lfs ze t da ten? En reld hier we de andere kant van nog meer je Als ? ten ch ve kwamen , dan kan ten we l wi over de oorlog e ssant en leuke dat met een intere net: er zoektocht op int rlog.be/nl/ oo er me oit www.no webquest

Kinderdagboek

e kind een oorlog me n hoe het is om als jd fti lee uw jo n va Kan jij je voorstelle deren wil weten hoe kin moet je zeker te maken? Als je bben beleefd, dan he g rlo oo de en van een van to fo de 100 jaar geled op rfen. Daar klik je su ite bs we hte verhaal, ec ze n de naar tdekt hu en leefden en je on . en rev sch de kinderen die to k oe die ze in hun dagb n zelfs met tekstjes ebied.be/persone tg ze be nin re de www.terf.kin

• • • • • •

1 kilo aardappelen 150 gram suiker 1 pakje vanillesuiker 2 eetlepels olie (bv. arachi de) 1 ei Ongeveer 4 eetlepels blo em, meel of maïsbloem

Zo maak je de wafels:

Schil de aardappelen en kook ze tot ze helemaal gaar zijn. Duw ze vervolgens doo r een (roer)zeef. Heb je dat niet, zorg dan dat je de aardappel en zo goed mogelijk ‘sta mpt’ en roert met een klopper. Voeg daarna de suiker en van illesuiker, de olie en het ei toe. Roer alles goed door elkaar. Meng er als laatste nog de bloem doo r. Maak van dit deeg langw erpige bollen, wentel ze lichtjes in de bloem en bak ze in het wafelijzer. Smakelijk!

TIP

@ DE

CHT A R K kket! LEER ef pa

a Downlo

cati u d e s n do

elde wikk s ont ve pako B n re tie voor educa Natuu voor en aantal chool als en p a h s c e e s e t t r + s s n e Age t Bo or de lag eem geru ij het n me same , zowel vo derwijs. N tbos.be b e en n e n kette cundair o eekvanh online gam es! e het s p www.w ntdek de . Veel succ o o en kijkje ucatief’ en spakkett le d ‘e e nd luik ijhore alle b

COLOFON VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Marleen Evenepoel Administrateur-generaal Agentschap voor Natuur en Bos Koning Albert II-laan 20 | 1000 Brussel

COÖRDINATIE Mariëlle Degeeter

REDACTIERAAD Kaat Vanneste Griet Buyse Marie-Laure Vanwanseele Filip van Duyse Mariëlle Degeeter, Marijke Dubois

CONCEPT The Oval Office www.theovaloffice.be

ART DIRECTOR Zoë Le Page