Meander 2015 nr 1 januari februari maart

2015 Januari | Februari | Maart • Jaargang 14 nr. 1

Belgie -Belgique P.B.-2440 Geel 1 BC1323

MEANDER

Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen

Colofon Natuurpunt

Giften

Natuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen, telt

Giften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio

meer dan 91.000 gezinnen als lid. De vereniging stelt zich tot doel om

Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588

de natuur te beschermen door aankoop en beheer van natuurgebieden

van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van

en door beïnvloeding van het overheidsbeleid inzake natuurbehoud en

het project dat je wenst te steunen:

ruimtelijke ordening. Natuurpunt heeft de symbolische kaap van 20.000 hectare beheerd natuurgebied overschreden, 68% daarvan is eigendom

3770 - Grote Netewoud

van de vereniging, het overige gedeelte wordt gehuurd. Daarnaast

7703 - Keiheuvel (Balen)

wil de vereniging ook een voortrekkersrol vervullen op het vlak van

7709 – De Maat (Mol)

natuurstudie en natuur- en milieueducatie.

7067 – Zammelsbroek (Geel) 7088 - Neerhelst (Geel)

Lid worden

7118 - Griesbroek (Balen)

Door overschrijving van 27 euro op rekening BE17 2300 0442 3321

7725 - Buitengoor en Vleminksloop (Mol)

met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal

7734 - De Vennen (Balen)

contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie

7736 - Malesbroek (Geel/Meerhout)

en -beheer) en Natuur.oriolus (vogelstudie), afzonderlijk elk 8,5 euro, beide

7739 - Molse Nete (Balen/Mol)

extra abonnementen 14,5 euro.

7763 - Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout) 7769 - Breeven (Geel)

Meander

7779 - Scheppelijke Nete (Mol/Balen)

Meander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van

7783 - Zelguis (Geel)

Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en

7784 - De Bleken (Mol)

Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerden kunnen een

8810 - De Rammelaars (Ham)

jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro

8874 - Veldhovenheide (Ham)

op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander.

De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland.

Contactpersonen afdelingsbesturen

Oplage: 2.000 exemplaren.

Afdeling Netebronnen Redactie

Contact: Jef Sas, jefsas@skynet.be

An Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert,

www.natuurpuntnetebronnen.be

Jan De Schepper, Tom Schildermans, Goedele Reyniers, Jan Albrecht, Rudi Rademaekers, Arne Vermeulen.

Afdeling Balen-Nete Contact: Tom Schildermans, tom.schildermans@skynet.be

Contact

www.natuurpuntbalen-nete.be

Frans Emmerechts, emmerechts@base.be.

Afdeling Geel-Meerhout Met dank aan onze fotografen

Contact: Marc Verachtert, marc.verachtert@skynet.be

Frans Emmerechts, Jan Albrecht, Marc Mangelschots, An Gijs, Tom

www.natuurpunt.be/geel-meerhout

Schildermans, Jef Eykmans, Pieterjan Vervecken, Marie Bouly en Kris Boeckx.

Afdeling Ham

Coverfoto’s: Vos ©Pieterjan Vervecken, Natuur.huis De Rammelaars ©Jan

Contact: Frans Hoes, frans.hoes2@telenet.be

Albrecht, Bels Heide ©Jan Albrecht, Wesp op struikheide ©Frans Emme-

www.natuurpuntham.be

rechts, Oostelijke Smaragdhagedis ©Marc Mangelschots.

Eenzaam paard in De Rammelaars winter 2013/2014©Jan Albrecht

Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.

Deadline teksten volgende Meander: Vrijdag 10 februari 2015 bij emmerechts@base.be.

Verschijnt eind maart 2015.

Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: emmerechts@base.be.

2 | Meander 1

Gezocht

VRIJ

WIL

LIGERS

H

et is vandaag 11 november, herdenkingsdag van de ‘Groote Oorlog’. Ook in onze regio heeft die zijn sporen nagelaten. Getuigen daarvan zijn de vele monumenten en de tentoonstellingen die in onze gemeenten lopen met verhalen over ‘onze’ soldaten aan het front, maar ook over de mensen hier die geconfronteerd werden met de bezetter en zijn ‘Dodendraad’ op de grens met Nederland. Vrijwilligers van heemkundige kringen en andere enthousiaste verzamelaars hebben een schat aan informatie weten te verkrijgen over die duistere tijdsperiode.

Ook Natuurpunt leeft met en door zijn enthousiaste vrijwilligers en daar hebben we er dus nooit genoeg van... Vandaar deze oproep: nieuwe vrijwilligers gezocht voor taken allerhande! Maak zelf je keuze!

het voorjaar zelfs een cursus ecotuinieren organiseren i.s.m. Velt en Natuurpunt Educatie. Voel jij je groene vingers al kriebelen, hou dan onze agenda zeker in de gaten!

Als ik even mijn afdeling Netebronnen onder de loupe neem, kunnen de beheerteams van de Molse Nete, het Buitengoor/Meergoor en De Maat best nog wat nieuwe mensen gebruiken. Gelukkig is er vanaf half september een professionele ploeg van Natuurpunt geïnstalleerd in de gemeenteloods op De Maat die al mooi werk verricht heeft in onze reservaten o.l.v. ploegleider Bert Teunkens.

Verder hoop ik ook dat het aankoopcompromis voor De Maat nog dit jaar rondgeraakt. In die overeenkomst wordt gevraagd of Natuurpunt voor een deel wil mee participeren in het Ecocentrum De Goren. Als mogelijke poort tot het Grote Netewoud hadden we daar graag een deeltijdse NP-coördinator geïnstalleerd, maar nu de bevoegde minister de broodnodige subsidie hiervoor geschrapt heeft, willen we met een vrijwilligersteam proberen om daar (een deel van) de weekendpermanentie te verzorgen.

Ook het natuurtuinproject ‘Den Hof’ aan residentie Smet in Dessel rekent op nog veel helpende handen bij de nog lopende aanleg en het verdere onderhoud van deze tuin, die iedereen kan en mag bezoeken. In dat kader willen we daar in

Wie zich nu aangesproken voelt om zich als vrijwilliger actief in te zetten binnen een afdeling, kan dat best snel laten

weten aan de contactpersonen van de afdelingsbesturen (zie colofon Meander) of komt voor een nadere kennismaking naar de lokale algemene ledenvergadering die begin 2015 zal plaatsvinden binnen elke afdeling. De juiste datums vind je verder in deze Meander. Welkom!

Je ziet, er staan ons nog heel wat uitdagingen te wachten de volgende jaren en zonder jullie gewaardeerde en vrijwillige inzet gaat het niet of toch veel minder goed lukken. In elke afdeling zal je dan ook met open armen ontvangen worden en kan je zeker een keuze maken die past bij jouw tijd en interesses. Je kan je nuttig maken op het vlak van natuurbeheer en/ of -studie, in de bezoekerscentra (Natuur. huis De Rammelaars - Ham, De Watermolen Meerhout, Ecocentrum De Goren Mol) of evenementen (café Winterwoud, Cultuur in de Natuur, spaghetti-avonden e.a.), in Den Hof in Dessel en bij andere afdelingsprojecten...

Ik wens iedere Natuurpunter dan ook nog een voorspoedig en natuurrijk 2015 en elke Meanderlandafdeling een ‘bende’ gemotiveerde en enthousiaste vrijwilligers!

Jef Sas voorzitter NP-Netebronnen Foto©Frans Emmerechts, montage Jan Albrecht

januari - maart 2015

|3

GAGELEER

4 | Meander 1

De Liereman is onze achtertuin, onze voortuin en onze wandeltuin.

Een biotoop vol wereld. Met vijfentwintig kilometer wandelwegen.

Je kunt er de dagen zien opknappen in lengte van dagen, je ziet het altijd met andere ogen. Niets blijft er hetzelfde. Dit landschap is als een schatkamer van levende juweeltjes. tekst: Achilles Cools

Maar er zitten dieven! In de zomer wespendieven, in de herfst kiekendieven, in de winter gageldieven. De koper- en goud kleurige struiken trekken struikrovers aan. Gagel is voor fortuinzoekers een verlokkelijk goedje. De sierlijke gageltakjes met roodbruine katjes halen op de bloemenveiling hogere prijzen dan een roos of een tulp.

Vorig jaar werd hier nog een gageldief op heterdaad betrapt. Vanuit de hoge observatietoren werd hij ontdekt door wandelaars die onmiddellijk de toezichter verwittigden. Die was snel in het veenmoeras om de dief terecht te wijzen.

Maar het liep uit op een zwaar incident.

De toezichter kreeg een harde klap waarbij hij een breuk opliep en de gageldief zette het op een lopen. De politie werd meteen opgeroepen, en het toeval trof dat een politiehelikopter in de buurt een proefvlucht hield. Deze zette de achtervolging in en de pikker werd gesnapt. De dief had al honderden busseltjes gagel gestapeld op een verborgen plek.

Maar gagel schiet in het voorjaar weer op en kleurt het veenmoeras helemaal rood.

Gagel is een rode lijst soort, een zeldzame plant en beschermd. Met slechts een klein areaal. Hij houdt van laagland en zeeklimaat op zure gronden. Daarom heeft gagel een ‘amfiatlantisch’ verspreidingsgebied, beperkt tot pleistocene streken, heide, veen en moeras. Met de voeten in het water, maar hij heeft waterknolletjes waarmee hij stikstof bindt en adem haalt.

Zijn wereldkundige naam is Myrica Gale, afgeleid van het Keltische woord gal, wat zoveel betekent als balsem. Bij ons was de plant bekend als ‘Brabantse mirt’.

Veel gebruikt en verwerkt. Kempense toponiemen en volksnamen getuigen van zijn faam, Mierthout, Miert, Mierdse Heide, Hoge en Lage Mierde, Mierlo. Of Gruitrode, Gruiter. Grutman omwille van de gagelgrutten. Maar nog beter kende

de volksmens deze plant als vlooienhout of vlooienbossie. Bundeltjes gageltwijgen en bladeren werden gebruikt om muggen te verdrijven en tegen motten in kleerkasten. Tussen het linnengoed gaf het een prettige reuk. Er zitten haarvlokjes en harsklieren op de jonge blaadjes die een sterke lauriergeur verspreiden.

Deze puntjes produceren etherische olie.

Aromatisch geurend als zoete parfum.

Vooral bij windstil weer ruikt de hele omgeving rondom de heesters als een snoepwinkel.

Gagel is tweehuizig: man en vrouw wonen dus in een verschillend huis. Dat wil zeggen in twee aparte struiken van een meter hoog. In het voorjaar zwellen de mannetjes als rosse katertjes, daarna volgen de katjes in vurig karmijnrode toefjes, klein en fijn alsof ze zich willen verbergen. Naar vrouwtjes moet je zoeken. Mannetjes zijn er in overvloed en vallen op. In hele struwelen beginnen die na Nieuwjaar zacht rood te kleuren en ontploffen in april.

Gagel is een toverplant. Al in de oudheid kende men de kracht van deze plant.

Kruidenbundels werden gevonden bij veenlijken. Plunderende Noormannen nuttigden het gemixt met gedroogde vliegezwam om hun angsten te bedwingen tijdens rooftochten op onbekend terrein.

In vroeger tijden werd extract van gagel voor alles en nog wat toegepast. Als verfstof en fijnolie, tegen huidziekten, kiespijn, om pijnen aan handen en benen te verzachten. De bast werd gebruikt bij leerlooierijen. De vruchtjes waren het waardevolst als voornaamste bestanddeel voor het bekende gruit: een kruidenmengsel met ook rozemarijn, wat duizendblad, laurierbessen, dennenhars en salie. Dat de handel in gruit in de vroege Middeleeuwen belangrijk was bewijst de weelde van één van de rijkste families van Brugge: Gruuthuuze. Hun vermogen

haalden ze uit de commercie in gruut en bijhorende accijnzen. ‘Iene miene mutte, tien pond grutten’. Wie is de baas?

Gagel bracht veel op. De aromatische olie uit de harsklieren is giftig en roesverwekkend. Honderden jaren werd gagel gebruikt om in plaats van hop het bier te kruiden. Het werd verboden bij het begin van de achttiende eeuw omdat bleek dat mensen van dit bier agressief werden.

Als zodanig heette de plant: Porst, Posse, Poster, Postel en Posterholt. In tal van drankjes is het aroma van gagel verwerkt.

Er werd ook zachte gageljenever gemaakt: de Porsesnaps.

Brouwen is een oude traditie van Belgen.

In de Liereman gingen enkele bollebozen op zoek naar het oude recept van het gruttenbier. De enthousiastelingen lieten een brouwsel gagelbier bereiden en bottelden het in heuse flesjes met een etiket.

De ‘Gageleer’ was geboren. Meteen hadden ze de smaak te pakken en besloten om er een bescheiden handeltje van te maken. Ze wilden met de verdiensten nog een schraal graslandje aankopen in het reservaat. Maar de Gageleer smaakte naar meer en de bedenkers lieten nog twintig brouwsels trekken. Het biobier veroverde de bierdrinkende Belgen, bierkenners die zo’n goedje niet versmaden. Het gerstenat vloeide! Natuurpunt schonk het uit op iedere manifestatie of vergadering. Van Gageleer krijg je rode kaken, blinkende ogen en een vergezicht.

In de Liereman ontplooide Charel Grillet zich als de bezieler die de Gageleer bekendheid gaf tot over de landsgrenzen.

Hij levert het heidebier tot in Amerika.

Er worden nu dagelijks vaten getrokken.

Het recept is beschermd en de gagel is veilig. De opbrengst gaat naar het reservaat De Liereman. Het landschap onderging de laatste jaren een hele verandering. Boomleeuweriken neuriën boven de heide alsof ze jubileren. Wulpen jodelen tierig over de weides en langs de gagelstruwelen. Kieviten lopen als pimpelaars pieren te trappen. Er vliegen nu blauwe kiekendieven, dansend als engelen. De Liereman is als een hemel op de hei. Want in de hel is geen bier, daarom drinken wij het hier. Proost!

Verschijnt bij ATLAS-CONTACT, Amsterdam.

januari - maart 2015

|5

HET

SELGUIS

Een stukje Grote NeteWoud

Het natuurgebied Selguis ligt in Geel-Sint-Dimpna, langs de Molse Nete, tussen de Voort en de Molseweg, en strekt zich uit tot over de grens met Mol-Ezaart.

De Molse Nete is een belangrijke zijrivier van de Grote Nete. tekst: Frans Emmerechts en Martin Geboers

Grote Plas ©Frans Emmerechts

H

ij ontspringt in Lommel-Kattenbos. Op Geels grondgebied stroomt hij eerst door het Selguis en vervolgens langs de noordkant van het Malesbroek, waar hij uitmondt in de Grote Nete. Aan de rand van het Selguis, langs Molseweg en -Nete, bevinden zich de restanten van de oude watermolen van Kievermont (15de eeuw). Hij werd gerenoveerd voor bewoning. Het waterrad en de sluizen zijn verdwenen. Om een vismigratieknelpunt weg te werken werd er in 2008 door de Vlaamse Milieumaatschappij een kronkelende vishelling aangelegd. Omwille van de hoge ecologische waarde van het gebied ging Natuurpunt, kort na de millenniumwisseling, in het Selguis gronden aankopen. De vereniging bezit er ondertussen 10 hectare en heeft daarbij nog 1,2 hectare in beheer.

6 | Meander 1

Hoe was het vroeger?

De naam Selguis is afkomstig van Selgaes (in 1587 Saergaes, in 1713 Solgaes).

‘Sol’ betekende poel, ‘gaes’ was weiland of grasland. Een gebied met poelen en natte weiden dus. Het was vroeger een van de mooiste valleilandschappen in Geel. Rond de sterk meanderende Molse Nete kwamen er – naast de natte weiden of beemden en de poelen – moerassen, rietland, hooilanden, akkers, wilgen- en elzenbroekbossen voor. Ten tijde van de Ferrariskaart (1777) was het een uitgestrekt beemdengebied met kleine blokvormige percelen. Enkel in het hoger gelegen noordelijke deel waren er landbouwgronden. De kaart van Vandermaelen (1854) toont aan dat het gebied bijna een eeuw later nauwelijks was veranderd.

In de tweede helft van de 19de eeuw ging men er echter turf en moer winnen. Deze activiteiten duurden tot na de Tweede

Wereldoorlog. Wanneer de eerste turflagen met de spade waren uitgehaald, schoot de uitgediepte grond onder water en werd hij, naar gelang van de oppervlakte, kuil of kwacht genoemd. Sommige van die kwachten hadden een oppervlakte van bijna een hectare. Daarna werd er moer uit de kuilen of de kwachten gebaggerd en als slijk op de omliggende weiden uitgespreid. Met een stok werd dat slijk dan in kleine vierkantjes verdeeld (er werden ‘blokjes geschreven’), waarna het in de zon werd gedroogd. Als die blokjes voldoende droog waren werden ze kruisgewijze opgezet in stapeltjes. Zo werden ze kurkdroog, waarna ze werden opgeborgen als brandvoorraad in de schuur.

Tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog trok het Selguis veel waterrecreanten aan uit de omgeving, zowel uit Geel als uit Mol. Ze kwamen er op zondag

niet geschikt voor het uitstippelen van een rustige wandeling. Bij elke aankoop door de vereniging komt de realisatie van een echt wandelpad echter dichterbij.

In 2013 werd het Selguis opgenomen in het Life+-project Grote Netewoud. Met de financiële steun van LIFE, het vroegere Life-natuurfonds, hoopt men er nieuwe kansen op aankopen te zullen krijgen.

Met enkele eigenaars werden alvast contacten gelegd. Dit betekent niet alleen dat een overeenkomst moet worden gevonden over de waarde van de percelen maar soms ook over de waarde van de bomen die op die percelen staan.

Fauna en flora

zwemmen in de grote vijvers. Verder werd er gejaagd op waterwild en veel gevist.

De vis werd geconsumeerd of verhuisde naar privéwater. Ook scheppers van vers de vase (de rode larven van dansmuggen) trachtten hier toen al een centje bij te verdienen.

In het begin van de jaren 1970 riep de Kultuurraad voor de Kempen vergaderingen samen om het voorontwerp van de gewestplannen te bespreken. Uit die vergaderingen werd een ‘voorlopig groenkomitee’ geboren, hoofdzakelijk bestaande uit leden van de Kulturele Raad Geel. Het comité drong er onder meer op aan om het merkwaardig natuurgebied rond het Selguis te vrijwaren. In 1978 werd de streek op het Gewestplan Herentals-Mol ingekleurd als natuurgebied.

Beheer Momenteel is het Selguis een mooi, kleinschalig cultuurlandschap dat rijk is aan kleine landschapselementen en dat werd opgenomen in het Europees Habitatrichtlijngebied ‘Bovenloop van de Grote Nete met Zammelsbroek, Langdonken en Goor’. Het bestaat uit plassen en vijvers - veelal oude turf- of moerputten - met daartussen weekendverblijven en een uitgestrekte, aaneengesloten natte vegetatie. Op de percelen die Natuurpunt er kocht, heeft het tot nu toe weinig gewerkt: ‘braaklegging’ moet er voor zorgen dat een spontane natuurontwikkeling optreedt. Op die manier kunnen die percelen op termijn evolueren naar broekbos.

Een van de aandachtspunten van Natuurpunt is het vergroten van de toegankelijkheid van het gebied. Wegens het overwegend privékarakter van de meeste percelen is het Selguis op dit ogenblik immers

In de zomer van 2009 bezocht de Ecologische Werkgroep Meanderland een drietal percelen van het gebied om er planten te inventariseren. Een van die percelen was kort voordien nog in gebruik als weekendverblijf met vijver. Men vond er zowel op het land als in het water, naast de inlandse flora, nogal wat soorten die waren aangeplant door de vorige eigenaar, waaronder enkele hardnekkige exoten.

Op de twee andere percelen werden een 50-tal hogere plantensoorten aangetroffen die in dit moerassige gebied van nature thuishoren.

In de zomers van 2010 en 2011 werden die laatste percelen verder en grondiger onderzocht. Op een ervan stelde men een spontane bebossing vast met zwarte els en wilg als voornaamste soorten. Het aantal waargenomen hogere plantensoorten groeide aan tot ongeveer 100. Verder vond men 8 soorten mossen en korstmossen, 6 paddenstoelen, 2 amfibieën, 8 bijen, wespen en hommels, 10 kevers, 13 spinnen, 3 slakken, 5 wantsen, 24 dag- en nachtvlinders, 16 vogels, 8 sprinkhanen en cicaden en een 20-tal vliegen, muggen en overige insecten. Soorten die een aparte bespreking kregen waren gewone bereklauw, gewone engelwortel en gladde witbol (hogere planten), gewone haarmuts (een mos dat in opmars is), koperrode gordijnzwam, wilgenwespvlinder en appeltak (nachtvlinders), marmerspin, tijgerspin, rietkruisspin, struikspin, groene stinkwants, Himacerus apterus (een roofwants), Franse veldwesp, blinde bij en akkerdistelboorvlieg. Men had ook oog

januari - maart 2015

|7

voor gallen. Gallen zijn vergroeiingen van planten. Ze variëren van verdikkingen in de meeldraden en omgekrulde bladranden tot knikkergrote bolletjes op bladeren, sterk behaarde bolletjes in stengels en woekeringen van enige tientallen centimeters in takken. Zelfs op wortels kunnen gallen voorkomen. Elke galvormer heeft zijn eigen galvorm. De werkgroep vond er in het Selguis meer dan 10 verschillende.

In de loop van de voorbije twee jaar werden op waarnemingen.be voor het gebied ingevoerd: 25 vogelsoorten, 18 nachtvlinders en micro’s, 10 libellen, 2 sprinkhanen, 10 vliegen en muggen, 18 kevers, 7 wantsen en cicaden, 4 spinnen, 6 vissen, 10 paddenstoelen, 3 mossen en korstmossen en 166 plantensoorten. En daar waren interessante waarnemingen en ook zeldzaamheden bij! Bij de planten: slangenwortel, kikkerbeet, witte waterlelie, moeraswederik, elzenzegge, stijve zegge, hoge cyperzegge, gele plomp, Cardamine pratensis subsp. picra (een inheemse ondersoort van pinksterbloem), grijze melde en donzige klaproos. Bij de dieren enkele zeldzame waterroofkevers (Rhantus grapii en Acilius canaliculatus), een steltmug (Eutonia barbipes) en een langpootmug (Tipula staegeri). Typische vogels voor het gebied zijn ijsvogel (een goede populatie die zich na een strenge winter vlug herstelt), waterral, waterhoen, meerkoet, fuut, nachtegaal, grote gele kwikstaart, groene-, zwarte-, kleine en grote bonte specht, boomklever, boomkruiper, een enkele

Actie Geelse paddenwerkgroep, ©Jan Albrecht

8 | Meander 1

Vishelling aan de oude watermolen ©Frans Emmerechts

zomertortel en wielewaal, roerdomp (tijdens sommige winters), wilde eend, krakeend, kuifeend, wintertaling (veel in de winter!) en af en toe een slob- of tafeleend. Langs de grote vijver bevindt zich een slaapplaats van aalscholvers (tot 60 exemplaren). Bij de vissen is de toestand verbeterd sinds het aanleggen van de vishelling. Er zit weer winde op de grote plas. Verder: baars, rietvoorn, blankvoorn, kolblei, brasem, karper, giebel, zeelt, snoek, zonnebaars en paling. Padden en andere amfibieën uit de ruime omgeving komen in het voorjaar uit hun winterverblijven tevoorschijn en trekken dan in de richting van de plassen om zich voort te planten. Die ‘paddentrek’ vindt plaats in de periode februari tot april. De combinatie van temperatuur (minimaal 6°C) en luchtvochtigheid (hoe natter hoe beter) is belangrijk voor het op gang komen van

Stijve zegge, Witte waterlelie, Elzenzegge ©Martin Geboers

de paddentrek. Om te voorkomen dat de wegen in de buurt (de Voort!) zouden veranderen in ‘paddenslagvelden’ worden de diertjes bij het oversteken reeds vele jaren geholpen door buurtbewoners, in het kader van de Geelse Paddenwerkgroep van Natuurpunt. Wat zoogdieren betreft: reeën worden wel eens waargenomen en soms klagen mensen in de streek erover dat een vos hun kippenren zou binnendringen en dat hij fazanten zou doodbijten. Een vrij verrassende ontdekking kwam er echter in april 2014…

Bever Anderhalve eeuw nadat de laatste Europese bever in Vlaanderen verdween, dook het grootste knaagdier van Europa er terug op in de herfst van het jaar 2000.

Een bever is een schuw, nachtactief dier dat zelden overdag wordt waargenomen.

Bever ©Marie Bouly

De eerste Vlaamse waarnemingen sinds 1848 vonden plaats in de Dijlevallei. Het betrof bevers afkomstig van een populatie die enkele jaren voordien, net over de grens met Wallonië (Rixensart) geïntroduceerd was. Onder andere vanuit deze populatie gingen de dieren zich over de rest van Vlaanderen verspreiden. In de provincie Antwerpen dook de eerste bever op in het Mechels Broek, in 2003. Elf jaar later, in 2014, werden ook sporen van een bever ontdekt in het Selguis, langs de Molse Nete. Natuurpunt plaatste een cameraval en kreeg een bever te zien, in close-up én aan de maaltijd! Onmiddellijk daarna ontdekte de vereniging gelijkaardige sporen in het natuurreservaat De Maat, in Mol (waar de bever misschien al wel langer aanwezig is). Vanuit de overheid wordt aan een visie in verband met de bever gewerkt. Bevers, hun holen,

Scheppen vers de vase aan de Grote Plas ©Frans Emmerechts

Beverspoor aan Molse Nete ©Frans Emmerechts

dammen, burchten en leefgebied zijn strikt beschermd door Vlaamse en Europese wetgeving. Ook het verstoren van de dieren is verboden. Af en toe ondervinden landbouwers echter schade aan hun gewassen of zijn er problemen met vernatting van een gebied. Daarom loopt er een onderzoek naar de bever in Vlaanderen aan de Universiteit Antwerpen. Er wordt nagegaan wat de habitatvereisten zijn, en welke nog niet ingenomen gebieden geschikt zijn voor de bever. Vervolgens wordt geanalyseerd hoe gemakkelijk deze gebieden bereikt kunnen worden. Ook wordt onderzocht welke riviereigenschappen bepalen of er dammen gebouwd zullen worden. Tot slot wordt bekeken op welke plaatsen in Vlaanderen deze dammen de grootste economische schade kunnen veroorzaken.

Wie geïnteresseerd is in het gebied en graag eens meegaat op een watervogeltelling contacteert best Martin Geboers, 014/31 34 08 of martin.geboers@skynet.be.

Referenties 1 Rutger Barendse, Manu Büscher, Martin Geboers e.a., Selguis op waarnemingen.be, september 2012 tot september 2014.

2 Karel Cools, Toponymie van Geel, Boek I, Katholieke Universiteit Leuven, 2007, p.1039.

3 Steven De Jaeger, Kristijn Swinnen en Goedele Verbeylen, ‘De Bever verovert Vlaanderen’, in Natuurbericht.be, maart 2012.

4 Martin Geboers, Vallei van de Molse Nete aan de oostelijke oever van het Selguis te Geel, terreinstudie Natuurgids, 2005, 58 p.

5 Kanunnik G. Janssens, Gheel in Beeld en Schrift, Turnhout, 1900.

6 Jan Loos, ‘Vallei van de Molse Nete’, in Meander, Natuurpunt regio Meanderland, jg. 10, nr. 2, 2011, p. 2-6.

7 Louis Pals, persoonlijke mededeling.

8 Jef Sas, persoonlijke mededeling.

9 Paul Wouters en Marianne Horemans, Ecologische Werkgroep Meanderland, Selguis juli 2009, juli 2010 en augustus 2011.

Aalscholvers ©Jef Eyckmans

januari - maart 2015

|9

Cursus

Wilde bijen

De honingbij is waarschijnlijk het best onderzochte insect ter wereld, maar de kennis van onze 350 soorten wilde bijen is bij de meeste mensen onbestaande. Toch heeft Geel alles in huis om een grote diversiteit aan soorten te herbergen. De heides van Bel, de bloemrijke wegbermen langs het kanaal en uitbundige wilgenstruwelen langs de Grote Nete... tekst: Jeannine Simonis

Slobkousbij ©Frans Emmerechts

O

ok in parken en tuinen kan je tussen maart en oktober al gauw tientallen soorten vinden. Naast interesse bij onze leden is er interesse vanuit de stad Geel, de gemeente Kasterlee, de imkerbond Sint-Ambrosius, de Bijengilde Kasterlee, de volkstuinders van ‘Tuinhier’ en de Thomas More Hogeschool. Natuurpunt Educatie brengt, samen met de NP-afdelingen Geel-Meerhout en Kasterlee, al deze mensen samen en organiseert een leerrijke en kleurrijke cursus over de bloemetjes en de bijtjes.

Joeri Cortens, enthousiast lesgever bij Natuurpunt Educatie wil zijn kennis en ervaring graag met ons delen.

Wat moeten we ons voorstellen bij pluimvoet- of slobkousbijen? Hoe onderscheid je roodgatjes, geeltipjes en zilveren fluitjes? Leven er zandbijen in de leemstreek? Helpen vosjes aan de bestuiving van fruitbomen? En vooral… wie kan wat doen voor een gezondere bijenstand?

Dit en nog veel meer komt aan bod op

Rosse metselbij ©An De Wilde

10 | Meander 1

Pluimvoetbij ©Frans Emmerechts

deze unieke cursus van 3 theorielessen en 3 praktijklessen.

Info-avond bijen in de moestuin Het ideale voorsmaakje voor de cursus en onmisbaar voor de tuinier. Het nut van bijen kan moeilijk overschat worden.

Wereldwijd staan ze bekend als ijverige bestuivers van wilde planten en landbouwgewassen. Ook in de moestuin leveren zij bijzonder nuttig werk, gratis en voor niks. In tegenstelling tot wat vaak wordt aangenomen is de hoofdrol niet weggelegd voor de honingbij. Zij wordt bijgestaan door tientallen verschillende soorten hommels en solitaire bijen, die het werk verdelen naargelang hun eigen ecologische voorkeuren. Met de juiste kennis over deze prachtige insecten is het mogelijk om de bestuiving van groenten en fruit te optimaliseren. Dinsdag 3 februari, van 20 tot 22 u Stadhuis, Werft, Geel (organisatie van ‘Tuinhier’). Info: May.Leysen@telenet.be of 0495/64 11 99.

Grijze zandbij ©Frans Emm erechts

Praktisch Theorielessen op donderdagavonden 19 maart, 26 maart en 2 april in het Stadhuis op de Werft te Geel, van 19.30 tot 22.30 u.

Praktijklessen op zaterdagen 28 maart, 25 april en 6 juni, van 14 tot 17 u. De locaties worden tijdens de cursus meegedeeld.

Inschrijven Deelnemen kost 38 €. Inschrijven via de website: http://activiteiten. natuurpunt.be/Activiteit/14854/ of bij Jeannine Simonis: 014/59 31 65 of 0498/18 67 46 of Jeannine.Simonis@ telenet.be.

Gefopt

door een vlieg! tekst: Paul Wouters & Marianne Horemans

Gele halve maanzweefvlieg ©Paul Wouters & Marianne Horemans

Verschillende soorten insecten passen mimicry (of nabootsing) toe om te ontsnappen aan hun bejagers. Vaak zijn ze heel fel gekleurd of geel-zwart gestreept zodat ze qua uiterlijk zeer sterk op bijen en wespen lijken. Met die vermomming schrikken ze heel wat natuurlijke belagers af. Bepaalde soorten zweefvliegen lijken op bijen en wespen en bootsen deze perfect na. Deze fopbijen, fopwespen en fophommels zijn echter vliegen die zich, door hun kleurpatronen en beharing vermommen, in de hoop dat ze zo niet worden opgegeten door predatoren. De gelijkenis met een bij, wesp of hommel is vaak zo perfect, dat zelfs vele mensen zich laten foppen en schrik hebben van deze vliegen.

Zweefvliegen vormen een grote familie van kleine tot grote vliegen en zijn totaal ongevaarlijk. De Belgische lijst telt 341 soorten. Ze hebben geen angel en kunnen dus ook niet steken. Door hun snelle manier van vliegen en het feit dat ze gedurende lange tijd ter plaatse in de lucht

Grote fopwesp ©Paul Wouters & Marianne Horemans

kunnen blijven hangen, zijn ze als familie in het veld herkenbaar. Zweefvliegen hebben twee vleugels, terwijl bijen, hommels en wespen er vier hebben. Om echter met zekerheid te kunnen bepalen of je met een zweefvlieg te maken hebt, dien je de vleugels te controleren op een zogenaamde vena spuria (zwevende of valse ader). Dit is een ader die niet eindigt in de vleugelrand of in een andere ader.

Net als alle soorten vliegen kennen ook zweefvliegen een volledige gedaanteverwisseling van ei naar larve, pop en uiteindelijk imago. Bij de zweefvliegen is er een grote variatie in levenswijze van de larven.

Zo leven sommige larven in erg vervuild zuurstofarm water en hebben ze zich daaraan aangepast met een lange adembuis aan het achterlijf. Hierdoor worden ze ook wel ‘rattenstaartlarven’ genoemd, andere eten bladluizen of eten van plantenwortels en knollen. De mannetjes en vrouwtjes van zweefvliegen zien er meestal bijna hetzelfde uit qua tekening en

Hommelbijvlieg ©Paul Wouters & Marianne Horemans

Blinde bij ©Paul Wouters & Marianne Horemans

grootte. Vrouwtjes hebben echter kleinere ogen die verder uit elkaar staan, terwijl de meeste soorten mannetjes grote ogen hebben, die elkaar in het midden raken.

Vele zweefvliegen foerageren op bloemen en vervullen als uitstekende bestuivers een nuttige rol in de natuur, omdat ze zich net als bijen met nectar voeden. Kortom: zweefvliegen zijn mooie vliegen om te zien en zeker de moeite waard om eens goed te bekijken.

Hommelreus ©Paul Wouters & Marianne Horemans

januari - maart 2015

| 11

Vleermuizenopvang

De Laatvlieger Hoe het groeide Mijn interesse voor vleermuizen, die ‘minder aaibare soort’, is begonnen tijdens een cursus natuurgids. In de jaren die volgden groeide een hobby uit tot een ware passie die bovendien oversloeg op ons hele gezin. In het begin legden we de nadruk vooral op educatie en bescherming. Meer en meer werden er thuis echter gewonde vleermuizen binnengebracht. En ook al vertegenwoordigen deze vliegende zoogdieren zowat een vierde van de bij ons aanwezige zoogdiersoorten, snel bleek dat er in Vlaanderen weinig geweten was over het verzorgen en revalideren van gestrande exemplaren. tekst: Kris Boeckx

Werking Vleermuizenopvang Een volgende stap was dan ook het verkrijgen van de vereiste vergunning om zelf een opvang te kunnen beginnen.

Eens deze verworven, ging de aandacht in de eerste plaats uit naar een adequate huisvesting voor de slachtoffers, de inrichting van de verblijven en de aankoop van noodzakelijke toestellen zoals een weegschaaltje tot op 0,1 gram nauwkeurig, verwarmingsmatjes, transportboxen, enz.

Voor kennis en ervaring werd contact

Tweekleurige vleermuis ©Kris Boeckx

12 | Meander 1

opgenomen met de Engelse vleermuizenwerkgroep Bat Conservation Trust (BCT), die onder haar leden heel wat ervaren ‘batcarers’ telt. Het verzorgen van pech-vleermuizen vraagt namelijk om een paar specifieke aandachtspunten.

Vooreerst moet men kijk hebben op de aparte levenswijze van vleermuizen. Leven doen ze ’s nachts en voedsel zoeken en verorberen, net als drinken gebeurt in de natuur tijdens de vlucht. Het verzorgen is dan ook heel intensief, vraagt ervaring en valt zelden binnen de normale

werkuren. Bovendien is het percentage vleermuizen dat terug de natuur in kan vrij klein. Men moet een tegenslag van zich af kunnen zetten en zich niet laten ontmoedigen. Succes is lang niet altijd verzekerd. In een aantal gevallen zijn de dieren dermate toegetakeld dat ze geëuthanaseerd moeten worden. Verder moeten er een of meer geschikte kooien voorhanden zijn, die voldoen aan de eisen van, en enkel gebruikt worden voor vleermuizen.

Het aanbod aan vleermuizen varieert heel sterk tijdens het jaar. In bepaalde maanden zoals juni, juli tot half augustus (de voortplantingstijd), regent het oproepen en vragen. Daarna valt het zowat stil.

In de winter doen vleermuizen hun winterslaap en enkel bij verstoring kunnen ze aangetroffen worden. Typische voorbeelden zijn afbraakwerken waarbij plots een hoop dwergvleermuizen uit een muur rolt, of het afzagen van holle bomen waarbij rosse vleermuizen uit een holte tuimelen. Deze dieren laten overwinteren in een asiel, vraagt dan weer andere,

Zicht op de huisvesting ©Kris Boeckx

Dwergvleermuis in Natuurpuntmuseum Turnhout ©Frans Emmerechts

klimatologische omstandigheden.

Aaibare dieren Een vleermuizenopvang is een ongelooflijk hulpmiddel om vleermuizen populair te maken. Mensen hebben een adres waar ze met vragen of een slachtoffer terecht kunnen. Voor scholen zijn voordrachten die we geven dikwijls een aanleiding om rond het thema vleermuizen te gaan werken. De rol van educatieve vleermuizen, die er uiterlijk perfect uitzien maar niet meer vrijgelaten kunnen worden in de natuur, valt hierbij niet te onderschatten. De vleermuizen ‘krijgen een gezicht’ en worden bij wijze van spreken een tastbaar iets. Hun rol in de natuur wordt beter begrepen en hun imago van in de haren vliegend ongedierte, bijgesteld. Plots blijken het kleine, lieve en wel degelijk aaibare diertjes te zijn.

De tweekleurige vleermuis Op 28 september 2014 werd vanuit Lier een dier binnengebracht dat bij nader toezien een tweekleurige vleermuis (Vespertilio murinus) bleek te zijn. Een soort wiens verspreidingsgebied ten noorden en ten oosten van ons gesitueerd is. Ze wordt voor Vlaanderen omschreven als ‘dwaalgast’. Elk jaar, overwegend in het najaar, verschijnen er een paar in onze contreien. Het zijn bijna altijd mannetjes

die, op zoek naar vrouwtjes, gedreven door paardrang wegtrekken. Doorgaans worden ze helemaal uitgeput of ernstig gekwetst aangetroffen. De door ons opgevangen vleermuis had geen uiterlijk zichtbare verwondingen. Maar een vliegtest wees uit dat ze niet meer kon vliegen. Er wacht haar een lange, hopelijk succesvolle revalidatie.

De tweekleurige vleermuis neemt in haar verspreidingsgebied de plaats in van onze laatvlieger (Eptesicus serotinus). Ze is iets kleiner dan deze laatste en soms nog actief bij temperaturen onder en rond het nulpunt. Ze ontleent haar naam aan het feit dat haar zwarte rugharen eindigen in een wit puntje. Vandaar ook de grijze schijn over de rug.

Wat kan jij doen?

Je vindt een vleermuis die op de grond ligt of ergens open en bloot hangt. Hoe kan je helpen zonder zelf enig risico te lopen?

Tracht te vermijden om de vleermuis met blote handen vast te nemen. Ook al is de kans dat je rabiës (hondsdolheid) oploopt zo goed als onbestaande, toch laat je je best niet bijten! Vleermuizen zijn zelden uit zichzelf agressief, zelfs niet als ze in het nauw worden gedreven. Ze zullen je nooit aanvallen. Maar ze kunnen

bijten uit zelfverdediging als ze vastgenomen worden. Gebruik dus een doek of een handschoen om ze vast te nemen en plaats ze in een doos. De doek waarmee je ze opneemt, kan eventueel in de doos blijven.

Een schoendoos of om het even welke doos met ongeveer dezelfde afmetingen, kan dienst doen. Let erop dat ze veilig kan worden afgesloten. Maak een paar kleine gaatjes in het deksel. Maak ze niet te groot want een vleermuis kan door een gaatje van een paar vierkante centimeter. Neem een lap stof of een handdoek en leg deze in plooien in de doos.

Verder ook een plastic dop van een fles of het deksel van een confituurpotje. Doe een beetje water in het dopje zodat de vleermuis kan drinken.

Breng de vleermuis naar het dichtstbijzijnde VOC of VlOC. Hier zal men het diertje met de beste zorgen omringen.

Vleermuizen zijn beschermde dieren en het is verboden om ze zelf te houden.

Vleermuizenopvangcentrum ‘De Laatvlieger’, Koeneind 13, 2440 Geel, 014/59 26 26, Kris.Boeckx@vleermuizeninfo.be.

Facebookpagina Vleermuizenopvang ‘de laatvlieger’.

januari - maart 2015

| 13

Digi-avond foto’s: Uitzonderlijke vogels Turkije, Bloemenweide Pontische Alpen ©Michel Huysmans Zwart Lieveheersbeestje, Molse Nete te Balen Wildenest ©Paul Wouters/Marianne Horemans

in Mol

Iedere natuurliefhebber is van harte welkom op deze digi-avond (aansluitend op de algemene ledenvergadering) van NP-Netebronnen, op vrijdag 6 februari om 20 u in Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. Om te beginnen laten Paul Wouters en Marianne Horemans ons bijzondere en fraaie natuurfenomenen ontdekken in onze Meanderland-reservaten. Verrassende natuur van dichtbij onder de loep! Vervolgens bezorgt Fred Nevelsteen ons een korte impressie uit de Franse Alpen.

Na de pauze nemen David Verdonck, Hans Van Gompel en Michel Huysmans ons mee naar het natuurrijke binnenland van Turkije. Van het Aladag-hooggebergte met bruine visuil en Kaspisch berghoen naar de Goksu-delta, ging het verder over steppen en halfwoestijnen naar Birecik aan de Eufraat. Niet enkel zeldzame vogels, maar ook libellen en vlinders kwamen aan bod.

Na het fotograferen van doelsoorten zoals Perzische woestijnpatrijs, pijpbloemapollo, rode korenbout en Koerdische tapuit nabij het culturele Nemrut Dagi, reden ze verder naar de afgelegen hoogplateaus van Koerdistan, aan de grenzen van Georgië en Armenië. Indrukwekkende vulkaanlandschappen vol met bloemenweiden brachten hen aan het slot van hun reis in de Pontische Alpen aan de Zwarte Zee. Kom mee genieten van deze prachtige fotoreeksen!

14 | Meander 1

Activiteiten Meanderland De Most De Vennen©Paul Wouters & Marianne Horemans

zondag 4 januari ›› Nieuwjaarsexcursie naar de Riebos in Lommel • Tijdens deze wandeling naar reservaat de Riebos (Lommel) gaan we op zoek naar ganzen, roofvogels en andere overwinteraars.

• Afspraak: 8.30 u op parking Blauwe Kei (aan Sas 1) Lommel.

Einde: 12 u. Laarzen mee bij regenweer!

• Info: jefsas@skynet.be of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60. zondag 11 januari ›› Voorbereiding vogelweekend in BC De Watermolen • Kom één week voor het grote telweekend van 13 tot 17 u langs in Bezoekerscentrum Grote Netewoud in Meerhout en ontdek hoe je de meest voorkomende tuinvogels observeert en herkent, hoe je met eenvoudige recuperatiematerialen perfecte voederplaatsen maakt, hoe je de mooiste voedertaarten maakt (wordt een echte vogelchef!), leer voederplankjes en nestkastjes timmeren en nog veel véél meer.

Dit is de perfecte gelegenheid om met het hele gezin af te zakken naar de gezellige ruimtes van het Bezoekerscentrum.

Er is een heel divers aanbod aan kinderanimatie, onze gidsen geven je vogeltips en uiteraard zijn er ook biobiertjes en warme dranken te verkrijgen. Iedereen welkom!

• Info: wim.pauels@natuurpunt.be of 014 :21 34 50. zondag 18 januari ›› Internationale watervogeltelling op alle Molse (zand)putten • Op zoek naar grote zaagbekken en nonnetjes, echte gasten uit het noorden.

• Afspraak: 8.30 u parking dokterspraktijk Warande (brug MolDonk). Einde ca. 12 u op De Maat.

• Meer info: jefsas@skynet.be, tel.014/31 26 57 of gsm 0499/34 62 60.

woensdag 21 januari ›› Lokale algemene ledenvergadering NP Geel-Meerhout • Werking van het voorbije jaar, plannen voor het nieuwe jaar met inbreng van leden en oproep voor nieuwe vrijwilligers.

Kandidaatstelling (via mail aan voorzitter marc.verachtert@ skynet.be) voor bestuursfuncties bij Geel-Meerhout. Heb je plannen en voorstellen voor onze werking, probeer er dan zeker bij te zijn!

• Afspraak: om 19.30 u in Ontmoetingscentrum Winkelomheide, Kemeldijk (nabij de kerk) in Geel.

• Info: Marc Verachtert, tel. 014/58 39 71 of marc.verachtert@ skynet.be. We kijken uit naar je komst! zaterdag 24 januari ›› Poelenwerkgroep Waterleven • Wateranalyse van verschillende poelen. Wie graag meegaat met Louis Pals komt om 9 u naar Aqua Ski, aan het Albertkanaal, Kemeldijk, Geel-Winkelomheide. Eric Stoffelen vertrekt om 9 u aan de oude pastorij van Sint-Jozef Olen, Lichtaartseweg 200. Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. zaterdag 24 januari ›› Lokale algemene ledenvergadering NP Balen-Nete • Geen saaie vergadering, maar een terugblik op 2014 en een vooruitblik op het nieuwe jaar met aansluitend nieuwjaarsreceptie.

• Afspraak: de Kruierie, Bevrijdingsstraat 1, Balen om 20 u.

• Info: Tom Schildermans, 0473/66 10 99. zondag 25 januari ›› Winterwandeling NP Ham met Nieuwjaarsborrel • Wandeling met gids door gebied Veldhovenheide dicht bij de dorpskernen van Kwaadmechelen en Oostham.

• Uitstekende gelegenheid voor belangstellenden van het project Cultuur in de Natuur 2015 kennis te maken met het projectSgebied.

januari - maart 2015

| 15

Activiteitenkalender • Afspraak 14:00, Oude Pastorie, Pastoriestraat, Oostham.

• Info: www.natuurpuntham.be, info@natuurpuntham.be zondag 25 januari ›› Capreolusexcursie in de Molse Netevallei • Op zoek naar reeën en hun sporen.

• Afspraak: 9 u Mol-Gompel, Kerk. Einde tegen 12 u. Laarzen!

• Info: guy.hannes@skynet.be of tel. 014/31 71 54. zaterdag 31 januari ›› Cafe Winterwoud in Meerhout • Gast Koen Leysen van Natuurpunt Educatie. Over de nachtelijke activiteiten van vogels is nog relatief weinig geweten.

Toch is het bijzonder boeiend, want wie slaapt er dan en wie niet? Hoe komen ze levend die gevaarlijke nacht door? Slapen ze dan zomaar ergens op een takje? En slapen ze alleen of liefst in groep, en waarom? Welke vogels vliegen ’s nachts rond en zijn ze dan op zoek naar voedsel? Welke vogels trekken ’s nachts, hoe pakken ze dat aan en hoe weten we dat.

• Info: Deuren open vanaf 19 u, gratis toegang, beperkt aantal plaatsen. Graag een seintje als je komt: winterwoud@telenet. be of 0485/62 86 76 (Zita Snellinx). Bezoekerscentrum, Watermolen 8, Meerhout. zondag 1 februari ›› Nieuwjaarswandeling rond Breeven in Geel • Gedurende drie uurtjes op wandel op de oude Aard in een uitgestrekt en afwisselend landschap. Veel bos met landschappelijk waardevolle gebieden eromheen. We komen samen om 14 u aan café Sportvriend, Aardseweg in Geel-Ten Aard.

• Info: Marc Verachtert, tel. 014/58 39 71 of marc.verachtert@ skynet.be. zondag 1 februari ›› Jaarlijkse busuitstap naar Zeeland • Wandelschoenen, kijker en/of telescoop en knapzak meebrengen. Soepje mogelijk onder de middag.

• Afspraak: 6.45 u gemeentehuis Oud-Turnhout of 6.30 u bij garages Marcel Cars Dessel. Prijs 14 €, JNM en kinderen 9 €, niet-leden 18 €, vóór 24 januari op rek.nr. 001-1785968-80 tnv NP-Turnhoutse Kempen, Klein Engeland 20, 2300 Turnhout. Wel eerst Ronny Jansen telefonisch verwittigen na 18 u. op 014/88 29 72.

• Meer info bij gids Paul Prinsen: 014/43 73 63 of Jef Sas: 014/31 26 57. zondag 1 februari ›› Feestelijke algemene ledenvergadering NP Ham • Wandeling, evaluatie 2013, plannen 2014, verkiezing bestuur, hapje en drankje en Film De nieuwe Wildernis.

• met inbreng van leden en oproep voor nieuwe vrijwilligers.

Graag ook kandidaatstelling voor bestuursfuncties zoals secretaris, penningmeester, activiteitencoordinator, etc. Heb je ideeen, suggesties of voorstellen, probeer er dan zeker bij te zijn!

• Afspraak: 14:00 Natuur.huis De Rammelaarsfsas@skynet.be of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60. We verwachten je!

16 | Meander 1

dinsdag 3 februari ›› Info-avond Bijen in de moestuin • Van 20 tot 22 u in het Stadhuis, Werft, te Geel.

• Info: May.Leysen@telenet.be of 0495/64 11 99. Meer info elders in dit nummer. vrijdag 6 februari ›› Lokale algemene ledenvergadering NP Netebronnen • Werking van het voorbije jaar, plannen voor het nieuwe jaar met inbreng van leden en oproep voor nieuwe vrijwilligers.

Kandidaatstelling (ook via mail aan voorz. jefsas@skynet) voor bestuursfuncties bij Netebronnen. Heb je plannen en voorstellen voor onze werking, probeer er dan zeker bij te zijn!

• Afspraak: om 19 u (met aansluitend de digi-avond!) in Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. • Meer info: jefsas@skynet.be of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60. We verwachten je! vrijdag 6 februari ›› Digi-avond NP-Netebronnen in Ecocentrum De Goren • Paul en Marianne laten ons bijzondere en fraaie dingen ontdekken in onze Meanderland-reservaten. Fred Nevelsteen bezorgt ons een korte impressie uit de Franse Alpen en Michel Huysmans en kompanen nemen ons na de pauze mee op natuurreis door oostelijk Turkije met het natuurschoon van de hoog-plateaus van Koerdistan (met uitzonderlijke vogels en vlinders) en de indrukwekkende vulkaanlandschappen (bloemenweiden!) in de Pontische Alpen aan de Zwarte Zee als blikvangers. Een aanrader voor elke natuurliefhebber!

• Afspraak: 20 u in Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. • Meer info: alfons.van.vlerken@telenet.be of 014/31 76 33.

Elke natuurliefhebber welkom! Gratis inkom! zaterdag 7 februari ›› Spaghetti-avond Geel-Meerhout • Weet je ’t nog van vorig jaar? Dat was smullen hé? En het is ten voordele van onze natuurgebieden… schrijf je nu in.

Doen!

• Afspraak: Ontmoetingscentrum Winkelomheide, Kemeldijk (nabij de kerk) in Geel. Tussen 17 en 20 u.

• Info: Marc Verachtert, tel. 014/58 39 71 of marc.verachtert@ skynet.be. Meer info elders in dit nummer. zondag 8 februari ›› Winterexcursie door het Buitengoor in Mol • Kom kennismaken met dit unieke moerasgebied in de winter. Laarzen wel verplicht!

• Afspraak: 14 u op parking Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. Einde: ca. 16.30 u.

• Info: Frans Michiels 0472/56 39 75. dinsdag 10 februari ›› Vormingsavond over waarnemingen • Vanaf 19.30 u in de Asberghoeve in Zoerle-Parwijs (Asberg).

Lesgever Koen Leysen van Natuurpunt Educatie. Deze avond staat open voor alle leden van Natuurpunt. Wellicht een kleine prijs, nog te bepalen (enkele euro’s).

Natuurgebied Grote Beek Ham©Jan Albrecht

zondag 15 februari ›› Watervogeltelling op de Molse zandputten • Bij vriesweer kans op grote concentraties watervogels in de wakken.

• Afspraak: 8.30 u parking dokterspraktijk Warande (brug MolDonk). Einde: ca. 12 u op De Maat (Jagershof ).

• Info: coördinator jefsas@skynet.be of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60. zondag 22 februari ›› Winterwandeling in De Vennen in Balen • Rode neuzenwandeling, wie geen rode neus krijgt van de winterse koude kan na de wandeling eens proberen met jenever of erwtensoep. Laarzen zijn onmisbaar.

• Afspraak: parking FC Cools, Peer Luytendijk te Balen om 13.30 u.

• Info: Jan Mallants, 014/81 70 09. zaterdag 28 februari ›› Poelenwerkgroep Waterleven • We komen met een leesgroep samen om het pas uitgekomen boek over Aquatische ecologie te bestuderen. Omdat chemie een belangrijk deel uitmaakt van dit werk worden wij hierin bijgestaan door ons medelid Louis Pals, gewezen docent chemie aan de Katholieke Hogeschool Kempen. Van 9 tot 12 u.

• Plaats: Teunenberg 51B, Olen.

• Inschrijving: Jeannine.Simonis@telenet.be. Na inschrijving zullen we u de te lezen tekst bezorgen om u de kans te geven deze al eens door te nemen. Prijs: gratis voor leden, niet leden betalen 7 €. De activiteit staat open voor iedereen. Ook beginners zijn welkom.

zaterdag 28 februari ›› Café Winterwoud in Meerhout • Gast Bas Van Der Veken. Waar liggen de échte grenzen van de Kempen? Waarin onderscheiden we ons van andere regio’s? De Kempen blijkt Zandland, Randland en – in meerdere opzichten – het gedroomde land te zijn. Een verhaal met een sterk landschappelijk –historische inslag en een open blik op de toekomst, i.s.m. met RLKGN, VALK en Cultuurraad voor de Kempen.

• Deuren open vanaf 19 u, gratis toegang, beperkt aantal plaatsen. Graag een seintje als je komt: winterwoud@telenet. be of 0485/62 86 76 (Zita Snellinx). Bezoekerscentrum, Watermolen 8, Meerhout. zondag 1 maart ›› Winterwandeling in Geel-Bel • Heeft de natuur zich al wat hersteld na de ingrijpende natuurinrichtingswerken? Hoe ziet het Torfven er nu uit? En waar zitten de uilen?

• Afspraak: kerk Geel-Bel om 14 u. Einde rond 16.30 u.

• Info: Gaston Dams, tel.0479/86 17 01 of Juliennehoremans@ telenet.be. zondag 8 maart ›› Vroege voorjaarsexcursie langs en door de Reuselse Moeren • Een bijna klassieke voorjaarsuitstap juist over de grens: misschien laten de heikikkers zich weer horen?

• Afspraak: 9 u aan de Postelse Hofstee (grensovergang Postel/ Reusel). Einde: ca. 12 u.

• Info: jaak.wijnants1@telenet.be of 014/31 33 74.

januari - maart 2015

| 17

Activiteitenkalender zondag 15 maart ›› Laatste winterwatervogeltelling op de Molse zandputten • De eerste lentevogels en -geluiden zijn alweer terug!

• Afspraak: 8.30 u parking dokterspraktijk Warande (brug MolDonk). Einde ca. 12 u op de Maat (taverne Jagershof ).

• Info: coördinator jefsas@skynet.be of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60. Laatste kans om mee op pad te gaan! donderdag 19 maart ›› Cursus wilde bijen • Lesgever Joeri Cortens van Natuurpunt Educatie. In het Stadhuis op de Werft te Geel, van 19.30 tot 22.30 u. Eerste les in een reeks theorie- en praktijklessen. Meer info elders in dit nummer. zaterdag 21 maart ›› Poelenwerkgroep Waterleven • Cursus Watertreders. Van 9-12 u in grote zaal Teunenberg 51B, Olen.

• Inschrijven Jeannine.Simonis@telenet.be met vermelding of je al dan niet in het bezit bent van een binoculair. Zo niet zorgen wij er voor één.

• Iedereen welkom, ook beginners! Meer info elders in dit nummer. maandag 23 maart ›› Poelenwerkgroep Waterleven • 14 u: 1ste bemonstering poel 677a met voorjaarsbloeiers.

Marlybrug, komend van Westerlo net voor de Netebrug. Van 18 tot 22 u determinatie waterdiertjes in lokaal Natuurpunt, Teunenberg 51B, Olen.

• Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. zaterdag 28 maart ›› Zwerfvuilopruimactie Zammelsbroek • Info: koenthibau@hotmail.com.

zaterdag 28 maart ›› Café Winterwoud in Meerhout • Christel Verheyen: ‘Eenvoudig op weg naar een natuurlijke voedingswijze’. Wat is echt gezond en wat hebben we echt nodig? Hoe kan je (terug) naar een dagdagelijkse natuurlijke voedingswijze zonder honderd kookboeken te moeten kopen, zonder een fortuin uit te geven, zonder ingewikkelde studies en zonder veel poespas?

• Deuren open vanaf 19 u, gratis toegang, beperkt aantal plaatsen. Graag een seintje als je komt: winterwoud@telenet. be of 0485/62 86 76 (Zita Snellinx). Bezoekerscentrum, Watermolen 8, Meerhout. zondag 29 maart ›› Speenkruidwandeling in het Griesbroek in Balen • Ontdek de voorjaarsbloeiers die het Grote Netewoud kleur geven.

• Afspraak: parking taverne De Waterhoek, Olmensebaan 126, Balen om 14 u. Info: Dirk Geenen, 0472/47 96 20. maandag 6 april ›› Poelenwerkgroep Waterleven • 14 u: 1ste bemonstering poel Wilders met voorjaarsbloeiers.

Aqua ski, Kemeldijk aan het Albertkanaal, Geel-Winkelomheide. Van 18 tot 22 u determinatie waterdiertjes in lokaal Natuurpunt, Teunenberg 51B, Olen.

• Info: Jeannine.Simonis@telenet.be. zondag 26 april ›› Vroege morgenexcursie in en om reservaat De Maat in Mol • Met mogelijkheid voor een lekker ontbijt achteraf in taverne Het Jagershof. Luisteren naar vroege lentevogels met als orkestmeester de nachtegaal.

• Afspraak: 6.30 u op parking taverne Jagershof, Waterstraat 43, Mol. Einde ca. 9 u. Ontbijt vanaf 9.15 u. Inschrijven hiervoor aan 8,50 €/pers. bij Jos van Het Jagershof, 014/43 60 73 of bij jefsas@skynet.be of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60.

De Maat©Frans Emmerechts

18 | Meander 1

Een Warm Welkom

bij je lokale afdeling

Wilders ©Frans Emmerechts

woensdag 21 januari Algemene ledenvergadering NP GEEL-MEERHOUT

zaterdag 24 januari Algemene ledenvergadering NP BALEN-NETE

We verwachten de leden van de afdeling Geel-Meerhout op een gezellige babbelavond bij een hapje en een drankje. We bespreken het voorbije jaar, bekijken de plannen voor 2015 en uiteraard reserveren we tijd voor opmerkingen en vragen.

Geen saaie vergadering, maar een terugblik op 2014 en een vooruitblik op het nieuwe jaar met aansluitend nieuwjaarsreceptie.

Daarnaast kiezen we een nieuw bestuur. Het huidige bestuur is ontslagnemend. Stel je kandidaat voor een bestuursfunctie via mail aan voorzitter marc.verachtert@skynet.be! Heb je plannen en voorstellen voor onze werking, probeer er dan zeker bij te zijn.

Afspraak: om 19.30 u in Ontmoetingscentrum Winkelomheide, Kemeldijk (nabij de kerk) in Geel. Info: Marc Verachtert, tel. 014/58 39 71 of marc.verachtert@skynet. be. We zien uit naar je komst!

vrijdag 6 februari Algemene ledenvergadering NP NETEBRONNEN Werking van het voorbije jaar, plannen voor het nieuwe jaar met inbreng van leden en oproep voor nieuwe vrijwilligers.

Kandidaatstelling (ook via mail aan voorz. jefsas@skynet) voor bestuursfuncties bij Netebronnen. Heb je plannen en voorstellen voor onze werking, probeer er dan zeker bij te zijn!

Afspraak: om 19 u (met aansluitend de digi-avond!) in Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. Meer info: jefsas@skynet.be of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60.

We verwachten je!

Afspraak: De Kruierie, Bevrijdingsstraat 1, Balen om 20 u.

Info: Tom Schildermans, 0473/66 10 99.

zondag 1 februari 14:00 Feestelijke ALV NP HAM Kom meer te weten over Natuurpunt in Ham! De algemene ledenvergadering is een informatieve en vermakelijke bijeenkomst voor alle leden en vrijwilligers. Een uitstekende gelegenheid kennis te maken met onze gevarieerde bende vrijwilligers.

Programma: • Wandeling • Natje en hapje • Terugblik 2014 • Bestuurverkiezing • Plannen 2015 • Film De nieuwe Wildernis Natuur.huis De Rammelaars, Broekstraat z/n, ligt langs het kanaal naar Dessel. Volg in Kwaadmechelen vanaf de N141 tussen de 2 kanalen in Kwaadmechelen de bruine bordjes “De Rammelaars”. Na ongeveer 2 km zie je links tussen de bomen het houten Natuur.huis.

januari - maart 2015

| 19

CITOevent

Griesbroek Natuurpunt Balen-Nete organiseerde in samenwerking met een groep geocachers een CITOevent in het Griesbroek. Titel en eerste zin vragen al onmiddellijk om een woordje uitleg.

Geocaching wint de laatste jaren aan populariteit. Het wordt als volgt georganiseerd: iemand verstopt ergens een waterdichte doos, met daarin een logboek en een aantal voorwerpen; met een hand-GPS bepaalt hij de precieze coördinaten van de schuilplaats; vervolgens publiceert hij die op de site:www. geocaching.com. Andere mensen lezen die coördinaten op de geocache-website en kunnen dan op zoek gaan naar de ‘cache’ of schat. Vinden ze die, dan schrijven ze hun bevindingen over de tocht neer in een logboek en mogen ze uit de doos een voorwerp nemen, maar ze moeten

er ook weer één bijplaatsen. De afkorting ‘CITO’ betekent ‘cash in trash out’.

Geocaching heeft duidelijke afspraken gemaakt met zijn leden omtrent activiteiten in natuurgebieden. De belangrijkste regel: respecteer steeds de natuur. Als algemene regel geldt dat ze niet mogen afwijken van de paden die voor wandelaars zijn opengesteld. Het niet opvolgen van de regels kan leiden tot vervolging en sancties.

NP Balen-Nete werkt samen met 1 groep geocachers, namelijk de groep rond Davy en Liesbeth. Op 23 augustus vond een eerste CITO-event plaats, waaraan een 30-tal geocachers deelnamen.

Als tegenprestatie is deze groep bereid om jaarlijks mee te werken aan beheerwerken in ons gebied.

Zo heeft één groep reeds een omheining en exoten verwijderd rondom ‘de vijver van Hasselt’. Na enkele uurtjes zwoegen ontstond er zowaar iets dat op een ‘jaagpad’ lijkt. Voor een andere groep hadden we waadpakken voorzien, waarna ze enkele uurtjes modderzwijn hebben gespeeld. Dit om spontane bebossing tegen te gaan in een nabijgelegen rietveld. Een derde groep heeft zwerfvuil verwijderd in een deel van het Griesbroek. Er werd enorm veel afval verzameld. Het blijft onbegrijpelijk dat er nog steeds mensen zijn die een natuurgebied verwarren met een stortplaats voor afval. Nadien hebben we alle helpers getrakteerd op soep en brood. Ook Gageleer mocht niet ontbreken.

Tekst: Rudi Rademaekers Foto’s: Dirk Geenen

Het was voor de onze afdeling een gezellige en nuttige dag, die zeker voor herhaling vatbaar is. Wij wensen dan ook bij deze alle geocachers nogmaals te danken voor het prachtige werk dat ze verzet hebben in het Griesbroek.

Geduld Dat heideherstel niet altijd eenvoudig is, hebben de deelnemers aan de cursussen Natuurbeheer en Grote Netewoud verkenner het afgelopen jaar meermaals te horen gekregen. Grote herstelwerken zoals in de Belse bossen leveren weliswaar spectaculaire veranderingen op, maar ook kleinschalig natuurbeheer kan het gewenste resultaat opleveren.

Halverwege de jaren 2000 kregen we in het Griesbroek de kans om enkele dennenbossen en ook een stukje verboste heide aan te kopen. Het stuk verboste heide deed ons dromen van een mozaïek van gemengd bos, heide en schrale graslanden langs de drogere noordzijde van het natuurgebied. In eerste instantie richtte het beheer zich dan ook op het openkappen en deels maaien van de reeds bestaande heide. De aangekochte dennenbossen werden voor ongeveer een derde gekapt en op een van de percelen werd bij wijze van experiment een vierkante meter van de bosbodem weggeplagd. Reeds na een jaar stond deze plek vol heide die spontaan terug gegroeid was van oude zaden in de bodem.

Heidezaadjes zijn in staat om gedurende jaren kiemkrachtig te blijven in een zogenaamde zaadbank. Dit is niet veel meer dan een dun laagje bodem net onder de humuslaag. Als men die humuslaag voorzichtig verwijdert, krijgen deze zaadjes terug licht en lucht en kunnen ze kiemen. Dit is dan ook wat we hier gedaan hebben. Met schop, kruiwagen en veel

spierkracht werd door het beheerteam de organische laag verwijderd. Op het eerst geplagde perceel leverde dit al vanaf het eerste jaar resultaat op. Vrijwel over het gehele stuk schoten overal jonge heiplantjes op. Het volgende perceel dat we plagden leek in het begin een minder groot succes. In de eerste jaren domineerden jonge berken en braamstruiken het terreintje en bestond het beheer dan ook uitsluitend uit het maaien en verwijderen daarvan. Dit jaar dachten we er zelfs aan om ook hier de verbossing naar inheems loofbos maar zijn gang te laten gaan, tot plots tijdens de werken hier en daar heideplantjes ontdekt werden. Blijkbaar kan het dus zelfs bijna 10 jaar na het vrijmaken van de zaadbank nog gebeuren dat heide kiemt.

Bovendien zijn er nog meer planten die zo lang kiemkrachtig blijven, afwachten dus maar. Het is dus voor de beheerteams zeker de moeite waard in de reservaten hier en daar een proefstukje te plaggen en het nodige geduld te hebben. Wie weet wat er tevoorschijn komt!

Tekst: Tom Schildermans foto’s: Dopheide,Wesp op struikheide ©Frans Emmerechts Beheerwerken Griesbroek © An Gijs

2 impressies van het Evenement Cultuur in de Natuur Ham 2014 foto’sŠJan Albrecht

22 | Meander 1

FUTUUR NATUUR

Cultuur in de Natuur Ham 2015 V oor deze 2e editie van Cultuur in de natuur nodigt Natuurpunt Ham kunstenaars en vrijwilligers uit om ideeën en projecten uit te werken rond het thema Futuur•Natuur.

Hoe ziet de toekomst er uit ? Zijn er dan plastic panda’s?

Wordt de natuur een schuilplaats ? Zal de wereld overgenomen worden door mieren? Wat voor bloemen zullen we zien bloeien?

Futuur•Natuur wil mensen uitdagen en aan het denken zetten rond ontwikkelingen in de natuur door bezoekers en wandelaars op een speelse manier te verrassen.

Feestelijke opnening

In natuurgebied

Iedere geïnteresseerde die actief wil deelnemen is welkom op onze winterwandeling op zondag 18 januari 2015. Dan maken we een verkennende wandeling doorheen het projectgebied, een uitstekende gelegenheid om Veldhovenheide onder begeleiding van een gids te leren kennen.

De 1ste editie ‘Cultuur in de natuur’ in 2014 ging door in Natuurgebied De Rammelaars. In 2015 kiest Natuurpunt Ham voor een natuurgebied dichter bij de dorpskernen van Oostham en Kwaadmechelen. Het nieuwe gebied draagt de naam Veldhovenheide en wordt de komende jaren verder ontwikkeld.

Tussen het voorjaar en eind 2015 zullen de kunstwerken in het natuurgebied Veldhovenheide tot stand komen en te zien zijn.

Er zullen workshops, tentoonstellingen en evenementen plaatsvinden en er komt een bewegwijzerde wandeling doorheen het natuurgebied.

Onderzoekers proberen panda in kooi te krijgen

Divers Het cultuurproject Futuur Natuur is een initiatief van Natuurpunt Ham. Geïnteresseerde kunstenaars, vrijwilligers en performers worden uitgenodigd om mee te werken en ideeën te ontwikkelen.

Futuur.Natuur wordt een palet van sculpturen, performances, land-art, vertellingen, kunstzinnige installaties, constructies en poëzie.

We plannen activiteiten voor klein en groot en denken hierbij aan het samen bouwen van grotere en kleinere artistieke constructies, kunstworkshops met natuurlijke materialen, activiteiten rond poëzie en taal. Ook individuele ideeën en kunstwerken zijn welkom.

In het weekend van zaterdag 27 en zondag 28 juni 2015 wordt het evenement feestelijk geopend in de Oude Pastorij in Oostham. Daar start ook de Futuurnatuur-wandeling. Ook tijdens de zomermaanden zal de Pastorij regelmatig open zijn. De Futuur.Natuur route is permanent toegangklijk

Deelnemen

Uitgebreide informatie over deelname en programma kan je vinden op onze website: www.natuurpuntham.be/ cultuurindenatuur.

We nemen dan zo snel mogelijk contact met u op om afspraken te maken

Mi familia muerta, Adrian Vilar Rojas, Segunda Bienal del fin del mundo, Argentina

januari - maart 2015

| 23

Natuurreis Netebronnen

Lator Puszta

Eindeloze bloemenrijkdom ©Jef Eykmans

Tekst: Jeanne Horemans en Jef Sas

Zaterdag 24 mei Onze natuurreis van 2014 werd een hele week natuurbeleving in Hongarije. We waren met 16 deelnemers te gast in Farm Lator bij Rob de Jong en zijn familie in het dorpje Lator Puszta. Ons verblijf was prachtig gelegen op de grens van nationaal Park Bükk in de zuidoostelijke uitlopers van het gelijknamige gebergte (zie ook de fotorijke en informatieve website www.farmlator.hu). Vertrek vanaf Eindhoven Airport en 2 uur later stonden we in Boedapest, waar onze chauffeur, Laci, ons opwachtte met zijn ‘luxebus’. Onderweg naar Farm Lator werden al bijeneters gespot; dat beloofde dus al veel goeds en het werd alleen nog beter... Op Farm Lator werden we hartelijk ontvangen door Rob, zijn vrouw Barbara en de kinderen.

Oostelijk Kalkgraslanddikkopje ©Marc Mangelschots

24 | Meander 1

Bij het voederhuisje in de tuin kwamen appelvinken, middelste- en grote bonte spechten gretig zaadjes en nootjes eten.

Ook eekhoorns waren er heel actief. Bij de rondleiding over het natuurrijke domein vlogen pruimenpage, roodbonte parelmoervlinder en lathyruszwever voor onze voeten...

Zondag 25 mei Na het ontbijt stapten we vanuit ons verblijf naar een zgn. ichnymbrietplateau (vulkanische oorsprong). Het eerste uur raakten we al 200 m verder! Een (oostelijke) keizerarend boven onze hoofden in gevecht met een nietige buizerd, een oostelijke smaragdhagedis zich nog opwarmend in een houtstapel en een

zuidelijke pijpbloemvlinder perfect poserend voor de vele fotocamera’s zorgden voor langdurig, maar aangenaam oponthoud en een file bij onze fotografen.

Verder bergop richting plateau kregen we grauwe gors, zomertortel en Europese kanarie in de telescopen. Eenmaal boven trokken tussen de bijzondere flora de verschillende parelmoervlinders en blauwtjes, wantsenorchissen en welriekende nachtorchis de aandacht. Een eerste dreigend warmte onweer stuurde ons vervroegd terug door het bos naar Farm Lator, waar de fotografen nog een uurtje konden genieten van de vele actieve vogeltjes voor de vaste schuilhut in de boomgaard.

Roodbonte Parelmoervlinder ©Marc Mangelschots

Maandag 26 mei Vandaag staat een vogelrijk gebied Borsodi-Mezöség, in de volksmond ‘de kleine Hortobagy’, op ons programma.

Dit steppegebied en tevens beschermd landschap is slechts door de Tisza rivier gescheiden van zijn nog beroemdere tegenhanger, de grote Hortobagy. Wij zaten al om 6 u in de bus en bij onze eerste stop serveerde Rob ons een paartje sakervalk in hun nestbak op een elektriciteitspyloon. Dit nestkastenproject behoedde de sakervalk van uitsterven in Hongarije. Er broeden nu opnieuw ca. 150 paar. Onze tweede stop aan een oude boerderij bood ons een baltsende kleine klapekster vanuit zijn favoriete populier en een andere doelsoort, een Syrische bonte specht, mooi voor ons poserend in een dorre boom. In de grachten overal roepende vuurbuikpadjes. Bij een volgende stop bracht Rob ons naar een dijkje: nestplaats van een kleine kolonie bijeneters, volop zingende grote karekieten en een jagende boomvalk. Opvallend ook de bijzondere riddersporen (oostelijke en westelijke) mooi in bloei in de bermen. Tijdens de (br)lunch op een caféterras in een dorpje passeerden boven onze hoofden achtereenvolgens een volwassen zeearend, een keizerarend, een havik en een zwarte ooievaar, terwijl een witte met jongen op het nest zat juist om de hoek. Wat een zalig moment!

Nadien nam Rob ons nog mee voor een 2 u durende wandeling door de steppepoesta in een blakende zon: kraanvogels, lepelaars, scharrelaars, nu een schreeuwarend, grauwe klauwier, kleine klapekster, kwak, waterral, boomkikkertjes en een witpuntoeverlibel zorgden hier voor de hoogtepunten. Het werd dus een dag om nooit meer te vergeten!

Groep zoekt Grote Trap ©Jef Eykmans

Oostelijke Smaragdhagedis©Marc Mangelschots

Dinsdag 27 mei

Woensdag 28 mei

Met een zelfgetekend kaartje van Rob in de hand gingen we op tocht in de fotogenieke Tardvallei, een stroomdal in de zuidelijke Bükk. Bij aanvang kregen we al een zandgroeve met een mooie kolonie bijeneters in het vizier zodat onze fotografen al niet verder meer mee moesten/wilden. De rest ging op zoek naar de sperwergrasmus en de siesels (=grondeekhoorns) in deze prachtige, erg bloemrijke vallei. De sperwergrasmus kregen we mooi in beeld, maar halfweg de vallei ergens bij de sieselkolonie (die lieten zich niet zien!) barstte een hevig onweer los. Ondanks onze schuilplaats in een dicht bosje stond bij iedereen het water in de schoenen toen we terug bij Laci’s bus kwamen. Op Farm Lator werden vlug droge kleren aangetrokken en Laci bracht ons nog weg voor een mooie boswandeling met een paar oude verlaten steengroeves en een voorhistorische rotswoning.

Vroege vogels gingen even verder in onze straat even op bezoek bij meneer en mevrouw withalsvliegenvanger, druk doende rond hun nestkast. Na het ontbijt kregen we Attila mee, een lokale gids, voor een uitgebreid bezoek aan de Hortobagy-visvijvers. Elke rechtgeaarde vogelaar kent de naam van het beroemde Nationaal Park Hortobagy, een van de beste vogelgebieden van Europa. Het gebied herbergt 70.000 ha poestalandschap: droge steppen afgewisseld met wetlands (met meer dan 160 soorten broedvogels!). Eerste stop bij een typische poestabewoner: een kolonie(tje) van roodpootvalken (niet erg schuw), die nesten gekraakt hadden in een roekenkolonie. Ook een hop kwam daar mooi in beeld. Dan verder met de bus naar de Hortobagy-visvijvers met zijn honderden meters brede en kilometers lange rietkragen met daarbij natuurlijk de bijhorende bewoners van zo’n moerasgebied. Aan het bezoekerscentrum had een ringslang juist een kikker te pakken bij zijn poot.

Zuidelijke pijpbloemvlinder ©Marc Mangelschots

januari - maart 2015

| 25

Luid piepend probeerde die nog vrij te komen , maar tevergeefs. Enkele topwaarnemingen tijdens onze wandeling langs het spoor: hop, wouwaap vlakbij in de vlucht, baardmannetjes, een nestbouwende buidelmees, witwangsterns, ralreiger, witoogeend en auditief in de rietkraag een klein waterhoen. Terugkeren deden we om 16.30 u met het laatste treintje vanaf het stationnetje aan de laatste schuilhutten. Hier hadden we nog wel veel langer willen blijven... Onze laatste stop in velden vol papapers zou ons grote trap moeten opleveren... kardinaalsmantels profiteerden van dit bloementapijt en in de verte foerageerden kraanvogels. Top of the bill was echter wel een grote trap die op een vijftigtal meter van ons opvloog. Wat een dag in de poesta!

Donderdag 29 mei Rob bracht ons op deze dag naar een botanisch lustoord, Kisgyor, een dorpje in de zuidoostelijke uitlopers van het Bükkgebergte met veel typische pannonische en/of pontische soorten. Het werd dus een dag vol bloemekes en vlinderkes die bij ons zelden of helemaal niet voorkomen. Vlinders: zilveren maan, zilvervlek, zwarte Apollo, Adonisblauwtje, vetkruidblauwtje, kardinaalsmantel, toortsparelmoervlinder, oostelijk kalkgraslanddikkopje, voorjaarserebia... en bovenop de heuveltop (met prachtig zicht op het dorp) bij hun waardplanten enkele spireazwevers. Planten: bleek bosvogeltje, groene nachtorchis, bossalie, Zweeds Onderweg met de ‘luxebus’ van Laci©Jef Eykmans

soldaatje (tweekleurig), Iris variegata, rood slangenkruid... als meest opvallende en typische soorten voor dit gebied.

Voldaan dronken we nog een frisse pint op een terras in het dorp om even later in Farm Lator weer aan te schuiven voor een lekkere maaltijd van Barbara en haar kookploeg met smaakmakers en kruiden uit de eigen tuin. Soms verrassend, maar altijd erg lekker die Hongaarse keuken daar!

Vetkruidblauwtje ©Marc Mangelschots

Vrijdag 30 mei Met de getekende plannetjes van Rob terug op weg naar de kleine Hortobagy voor de scharrelaars en de kleine klapeksters. Dan naar de vallei van de Tisza-rivier. Hier werden we al direct na aankomst verwend met kwaliteitswaarnemingen: een adulte en een juveniele zeearend in een luchtgevecht met een bruine kiek en even verder twee zwarte ooievaars die door de tegenwind vlak boven onze hoofden bleven zweven!

Een biddend ijsvogeltje kwam als nr.141 op onze vogellijst terecht en een kleine weerschijnvlinder werd nr.51 op de lijst van de dagvlinders. En dit op een week tijd, terwijl er in heel Vlaanderen op een heel jaar nog geen 50 soorten dagvlinders te vinden zijn! Als orgelpunt liet een mannetje wielewaal zich nog in zijn volle pracht in zit bewonderen in een dorre boom langs de dijk. Als afsluiter vergastte Rob ons ‘s avonds na het eten nog op zelfgestookte palinka. Zo kon er getoost worden op een meer dan geslaagde natuur-belevenis-week. Gezondheid!

Zaterdag 31 mei In de voormiddag trok iedereen nog even op eigen houtje op pad met rood bosvogeltje en bloeiende vuurwerkplanten als resultaat. Bij het afscheid maakten velen het voornemen om zeker nog eens terug te keren naar Farm Lator. Bedankt Rob en Barbara en Laci voor deze geslaagde week vol natuur!

P.S. Alle waarnemingslijsten (vogels, vlinders, planten, e.a. bijzonderheden) zijn op eenvoudig verzoek verkrijgbaar. Stuur een mailtje naar jefsas@skynet.be of marc.mangelschots@telenet.be.

26 | Meander 1

Purperreiger ©Marc Mangelschots

Natuurvierdaagse 2015 La Lorraine 14 mei tot 17 mei 2015: (Noord-Frankrijk).

Volgend jaar met het O-H-Hemelvaartweekend plannen we terug een natuurvierdaagse.

Ook hier zal het aantal deelnemers beperkt zijn tot 16, dus tijdig inschrijven is zeker de boodschap! Het belooft een mooi programma te worden met een mix van natuurstudie, habitatherkenning (van bijzondere soorten) en beheer. Om een mooie diversiteit te halen, zullen er boshabitats en akkerlanden, kalkhellingen en moerassen bezocht worden o.l.v. twee ervaren gidsen (waarschijnlijk Billy Herman en Indra Jacobs) van Starling, die deze vierdaagse mee organiseren. Verblijf in hotel op basis van halfpension. Richtprijs: ca. €300 (exclusief vervoer = carpooling).

Wil je zeker mee, wacht dan niet met inschrijven bij jefsas@skynet.be of 0499/34 62 60 of 014/31 26 57. Na bevestiging mag je €100 per persoon overschrijven op rek. nr. BE18 0011 5777 9165 van Natuurpunt Netebronnen met vermelding ‘Lorraine 2015’. Zorg dat je erbij bent!

NP Ham zoekt nog steeds...

Bestuursleden en vrijwilligers Onze levendige en gezellige groepje vrijwilligers zoekt ondersteuning: • Secretaris • Penningmeester • Co-natuur-beheerder • Vrijwilligers beheer: maaien, hooien, knotten, onderhoud hekwerk, bruggetjes en wandelpaden, snoeiwerk.

• Vrijwilligers activiteiten: openhouden natuur.cafe, aktiviteiten organiseren en begeleiden, informatie verstrekken,maar ook: foto’s maken, verslag schrijven, artikeltjes voor Meander en website.

Vrijwilligers kunnen deelnemen aan de vormingscursussen van Natuurpunt. Contacteer ons of kom gewoon langs op de Algemene Vergadering 1februari 2015! Frans Hoes. Frans.Hoes2@telenet.be, tel: 0472-57 75 15

Natuur.cafe De Rammelaars opent vanaf zondag 29 maart Natuur.huis De Rammelaars in Ham opent elke zon- en feestdag van 13u tot 18 u zijn deuren. Je kan er terecht voor een flinke wandeling, een frisse pint bio-bier op ons schitterende terras en een gezellig babbeltje.

De vrijwilligers ontvangen je met open armen en geven graag advies als je een korte of langere wandeling wil maken in het mooie kleinschalige landschap met bloemrijke hooilanden en broekbossen in een prachtige Kempische beekvallei.

In het Natuur.huis verkopen we kaarten, Natuurpunt-artikelen, boeken, verse honing. Voor de kinderen is er een leuke speelhoek met interessante (natuur)boekjes en verrassingen.

Groepen en scholen zijn erg welkom in ons natuurgebied. We stellen graag een aangepast programma op maat voor. Het Natuur.huis is ook beschikbaar voor cursussen en kleine feestjes.

Voor de tarieven en meer info kan je terecht bij:Voor info over wandelingen contacteer je best: frans.hoes2@telenet.be, tel: 0472-57 75 15.

Beide foto’s Natuurpunthuis De Rammelaars©Jan Albrecht

OPEN:

Vanaf 10 uur, woensdag gesloten Van 15 oktober tot Pasen: dinsdag en woensdag gesloten.

januari - maart 2015

| 27

Cursus Watertreders Tijdens de wintermaanden, wanneer het te koud is om buiten aan de slag te gaan en beestjes te scheppen, houdt de Poelenwerkgroep zich binnen bezig. Zo richt ze ook een bijscholing in waar een specifieke groep van waterkevers belicht wordt door Nobby Thys.

De watertreders zijn een familie kleine kevers, een halve centimeter groot, die in zoet water leven, maar niet echt goed kunnen zwemmen. Ze bewegen zich met afwisselende bewegingen van de achterpoten, waardoor ze onhandig lijken. Vaak zie je hen kruipen aan de waterkant. De slanke larven voeden zich, net als de volwassen kevers, voornamelijk met algen. Een twintigtal geslachten zijn in België inheems. Met de hulp van Nobby leren we de verschillende kevertjes te onderscheiden met de binoculair. De activiteit staat open voor iedereen.

Cursus Watertreders Zaterdag 21 maart van 9 tot 12 u in de grote zaal, Teunenberg 51B, Olen.

Inschrijven bij Jeannine.Simonis@telenet.be met vermelding of je al dan niet in het bezit bent van een binoculair.

Zo niet zorgen wij er voor één. Prijs: 7 € op rekening BE18 0015 5921 3665.

Spaghetti-avond

Z

Geel-Meerhout

in in een gezellig samenzijn? Dan kan je op zaterdag 7 februari vanaf 17 u (tot 20u) terecht in het ontmoetingscentrum van Winkelomheide (Kemeldijk, nabij de kerk) voor een spaghettimaaltijd ingericht door afdeling Geel-Meerhout ten voordele van de natuur in de regio. En we willen alle leden oproepen om familie, vrienden en buren mee te brengen…

De vleeseters krijgen een speciale spaghetti à la Galloway geserveerd met vlees van de Schotse runderen uit onze Natuurpuntgebieden. Voor vegetariërs is een apart sausje

28 | Meander 1

voorzien. De prijs bedraagt €10 per persoon, een kinderportie kost €5. En voor een nagerechtje zorgen we natuurlijk ook!

Om alles in goede banen te kunnen leiden, zouden we het erg op prijs stellen indien de liefhebbers op voorhand zouden inschrijven bij marc.verachtert@skynet.be , 014/58 39 71 of jurgen.verreyt@telenet.be. Dat mag tot vrijdagavond 6 februari, maar het is uiteraard veel handiger als je vroeger een belletje geeft of een mailtje stuurt. Ook kandidaathelpers mogen zich melden! Die nemen best rechtstreeks contact met Jurgen Verreyt, 014/32 37 85, 0497/70 63 08 of jurgen.verreyt@telenet.be of met Marc Verachtert, 014/58 39 71, marc.verachtert@skynet.be.

Voedselveiligheid Het TTIP-verdrag, het Trans-Atlantisch Partnerschap voor Handel en Investeringen.

Nog nooit van gehoord?

Dat kan, want de onderhandelingen erover gebeuren achter gesloten deuren. Het gaat om plannen voor een verdrag over vrijhandel tussen de VS en de EU. Hinderlijke consumentenbescherming TTIP is een verdrag dat vooral bedoeld is om de regels voor producten van beide te harmoniseren. En op die manier het handelsverkeer tussen beide markten uit te breiden. Dit verdrag zou volgens de officiële verklaringen leiden tot meer groei en meer werkgelegenheid.

Verschillende niet-gouvernementele organisaties vrezen echter dat de huidige strengere wetgeving ter bescherming van het milieu, de gezondheid en de consument, van de EU, als hinderlijk voor de handel wordt gezien en dus afgezwakt zal worden.

Hormonen, GGO, chemie in het eten...

burger te ‘verkopen’. Het kan worden voorgesteld als de oplossing om de Europese economie aan te zwengelen…

Wat kunnen wij doen?

We kunnen alvast bewust beginnen consumeren, meer lokale en biologische producten gebruiken. Lokale producten hebben minder verpakkingsmateriaal nodig, minder transport en ze zorgen voor een lokale economie. Biologische producten verzekeren ons niet alleen dat de voeding veilig is maar ook dat ze geproduceerd is met respect voor de natuur. Kortom, wij kunnen zelf beslissen dat het TTIP-verdrag overbodig is.

Bio van hier We willen je hierbij graag een handje helpen, daarom organiseren wij ook in 2015 onze leveringsrondes met overheerlijke biologische producten van hier, waaronder vlees van vee dat graasde in natuurgebieden. De eerstvolgende ronde is voorzien in februari. Voor meer info of bestellingen kan je terecht bij jurgen.verreyt@skynet.be of 0497/70 63 08.

Jurgen Verreyt

Zo zijn er momenteel in Europa meer dan 1.300 chemische stoffen verboden in cosmetica, in Amerika slechts 11. Daar zijn hormonen en genetisch gemanipuleerde gewassen niet verboden, bij ons in Europa wel, enz.

Het zijn nog maar onderhandelingen, de argumenten om het verdrag goed te keuren zijn zwak. Maar er is een risico dat er grote campagnes opgezet zullen worden om het verdrag aan de

januari - maart 2015

| 29

mail: info@jankok.be

tel. 0474.888.166

OERDEGELIJK MATERIAAL VOOR REIZEN EN BUITEN

5% rechtstreekse korting op vertoon van lidkaart Natuurpunt

!

Turnhoutsebaan 19 - 2400 Mol - T 014/32 04 28 - F 014/32 36 58 info@dezwervermol.be - www.dezwervermol.be

! !

ma 13u - 18u / di-vrij 09u30 - 18u / za 09u30 - 17u

EEN NIEUWE KIJK OP OPTIEK VANDERLINDEN Een hoge vakkennis en jarenlange ervaring gecombineerd met moderne apparatuur en een vernieuwde winkel garanderen de beste service.

Optiek Vanderlinden, sinds 1953 uw vertrouwen waard!

OP LOEPEN EN VERREKIJKERS Nikon, Steiner, Minox, Huygens: 10% korting voor leden van Natuurpunt!

Meanderland

De Natuurpunt afdelingen in uw buurt zijn: Balen-Nete Geel-Meerhout Netebronnen (Mol-Dessel) Ham

www.natuurpuntbalen-nete.be www.natuurpunt.be/geel-meerhout www.natuurpuntnetebronnen.be www.natuurpuntham.be

Langzaam maar gestaag groeien onze schitterende natuurgebieden en daarmee ook ons beheerwerk!

Ook jij kunt helpen.Neem contact op met je afdeling!