Heiligdom Symbolen

Controverse

Hoofdstuk 5 Kampioen van de waarheid

V r de hervorming bestonden er bij tijden slechts weinig afschriften van de Bijbel; toch had God nimmer toegelaten, dat Zijn Woord geheel en al verloren ging. De waarheden ervan zouden niet altijd verborgen blijven. Hij kon even ge- makkelik de woorden des levens van hun ketenen ontdoen, als Hij de deuren van de gevangenis kon openen en ijzeren poorten ontgrendelen, om Zijn dienaren in vrijheid te stellen. In de verschillende landen van Europa zette de Geest Gods mannen aan, om naar de waarheid te zoeken als naar verborgen schatten. Door Gods voorzienigheid op de Heilige Schriften gewezen, onderzochten ze de gewijde bladen met de diepste belangstelling. Ze waren gewillig het licht aan te nemen, wat dit hun ook kosten mocht. Hoewel ze niet alle dingen duidelik inzagen, gelukte het hun, vele waarheden te ontdekken, die lang begraven hadden gelegen. Als boden, door de hemel zelf uitgezonden, gingen ze voorwaarts, de ketenen van dwaling en bijgeloof verbrekende, en degenen, die zo lang in slavernij gebonden waren geweest, oproepende om op te staan, en de vrijheid te beleven, die ze verkregen hadden.

Behalve onder de Waldenzen was het Woord Gods eeuwen lang opgesloten geweest in talen, die alleen de geleerden ver-stonden; maar de tijd was gekomen, dat de Schriften moestenvertaalden in verschillendelandenaanhetvolk inhuneigen spraakverschaftworden. Het middernachtelik duister was voor de wereld voorbij. De uren van donkerheid verliepen hetene na het andere, enin vele landen werden ertekenen gezien van dekomendedageraad.In de veertiende eeuw verrees in Engeland de “morgenster van de Hervorming.” John Wycliffe was de voorloper van de Hervorming, niet voor Engeland alleen, maar voor de gehele Christenheid.Hetgrote protesttegenRome,waaraanhethemveroorloofdwasuitingtegeven, zou nimmermeer tot zwijgen gebracht worden. Dat protest opende de worstelstrijd, welks einde was de vrijverklaring van personen, kerken en volken.

Wycliffe ontving een degelike opvoeding, en de vreze des Heren was hem het beginsel der wijsheid. Hij stond aan de hogeschool bekend wegens zijn innige vroomheid, zowel als zijn merkwaardige talenten en grondige geleerdheid. In zijn dorst naar kennis zocht hij ieder vak van geleerdheid machtig té worden, Hij werd opgevoed in de scholastieke wijsbegeerte, in de kerkleer, en in het civiele recht, meer bepaaldelik dat van zijn eigen land. In zijn arbeid in later jaren kwam de waarde van deze opvoeding van zijn jeugd sterk uit. Degelike bekendheid met de spekulatieve wijsbegeerte van zijn tijd stelde hem in staat, de dwalingen ervan in het licht te stellen; en zijn studie van national en kerkelik recht bekwaamde hem om de grote strijd aan te vangen voor burgerlike en godsdienstige vrijheid. Terwijl hij over de wapenen kon beschikken, die Gods Woord verleent, bezat hij tevens de verstandelike ontwikkeling van de scholen, en verstond de taktiek van de geleerden. De kracht van zijn vindingrijk verstand, en de uitgebreidheid en degelikheid van zijn kennis dwongen beiden vriend en vijand achting voor hem af. Zijn aanhangers zagen met voldoening, dat hun voorvechter in de voorste gelederen van de grote geesten onder het volk stond; want daardoor

Heiligdom Symbolen

Controverse was het zijn vijanden onmogelik, de zaak van de hervorming in verachting te brengen, door de onkunde of zwakheid aan de kaak te stellen van hem, die aan die zaak zijn steun verleende.

Terwijl Wycliffe nog aan de hogeschool was, begon hij de Schriften te bestuderen. In die vroege tijden, toen de Bijbel nog alleen in de oude talen bestond, konden de geleerden de weg vinden naar de bron van de waarheid, welke weg voor de onopgevoede klassen gesloten was. Op die wijze was het pad reeds gebaand voor Wycliffe’s toekomstige werk als hervormer. Geleerde mannen hadden het Woord Gods onderzocht, en de grote waarheid van Zijn vrije genade daarin geopenbaard gevonden. In hun onderwijs hadden ze de kennis van deze waarheid verbreid, en er anderen toe geleid, zich tot de levende Godspraken te wenden.

Toen Wycliffe’s aandacht bij de Schriften bepaald werd, begaf hij zich aan het onderzoek ervan met dezelfde degelik- heid, die hem in staat had gesteld, de schoolse geleerdheid machtig te worden. Tot hiertoe had hij een grote leemte gevoeld, die noch zijn scholastieke studieën, noch het onderricht van de kerk had kunnen vullen. In Gods Woord vond hij wat hij tevoren tevergeefs had gezocht. Hier vond hij het verlossingsplan geopenbaard, en Christus aangewezen als de enige voorspraak voor de mens. Hij gaf zich aan de dienst van Christus, en vatte het besluit op, de waarheden, die hij ontdekt had, te verkondigen.

Even weinig als latere hervormers voorzag Wycliffe bij het begin van zijn werk, waarheen het hem leiden zou. Hij stelde zich niet opzettelik tegen Rome. Doch toewijding aan de waarheid moest hem wel in strijd brengen met de leugen. Hoe klaarder hij de dwalingen van het pausdom inzag, des te ernstiger werd hij in het voordragen van de leer van de Bijbel. Hij bemerkte, dat Rome het Woord Gods had laten varen voor menselike instellingen; onbevreesd beschuldigde hij de priesterschap van de Schriften te hebben verbannen, en eiste, dat de Bijbel aan het volk teruggegeven, en zijn gezag in de kerk hersteld zou worden. Hij was een bekwaam en ernstig leraar, en een welsprekend prediker, en in zijn dagelikse wandel beleefde hij de waarheden, die hij predikte. Zijn kennis van de Schriften, de kracht van zijn redenering, de reinheid van zijn leven, en zijn onbuigzame moed en oprechtheid wonnen hem algemene achting ei vertrouwen. Velen onder het volk hadden de liefde voor hun vroeger geloof verloren, de goddeloosheid ziende, die in de Roomse Kerk heerste, en verwelkomden met onverholen blijdschap de waarheden, die Wycliffe aan het licht bracht; maar de pauselike leiders waren woedend, toen ze bemerkten, dat deze hervormer invloed verkreeg, waarbij de hunne moest achterstaan.

Wycliffe was scherp in het ontdekken van dwaling, en viel onbevreesd vele van de misbruiken aan,welke hetgezagvanRomegoedgekeurd had.Terwijl hijdepostvankapelaan van de koning bekleedde, verzette hij zich stoutmoedig tegen de betaling van schatting, welke de paus van de Engelse monarch eiste, en toonde aan, dat de toeëigening van gezag van de zijde van de paus over wereldse heersers in strijd was met de rede zowel als de openbaring. De aanspraken van de paus hadden grote verontwaardiging uitgelokt, en hetgeen Wycliffe leerde, maakte een diepe indruk op de voornaamste mannen onder het volk. De koning en

Heiligdom Symbolen

Controverse

edelen ontkenden verenigd de aanspraak van de opperpriester op tijdelik gezag, en weigerden betaling van de schatting. Op die wijze ontving de pauselike oppermacht in Engeland een gevoelige slag.

Een ander kwaad, waartegen de hervormer een langdurige en besliste strijd voerde, was de instelling van de orde van bedelmonniken. Deze monniken kwamen in troepen naar Engeland, en brachten de grootheid en voorspoed van de natie schade toe. Bedrijvigheid, opvoeding, zeden, alles gevoelde de nadelige invloed. Het luie bedelaarsleven van de monniken ledigdeniet alleende zakken van hetvolk, maar bracht nuttigearbeid in minachting. De jongelingen gingen zedelik achteruit en werden slecht. Onder de invloed van de monniken werdenervelentoeovergehaald,zich ineenkloostertebegeven,enzichaanhetkloosterleven te wijden, en dat niet alleen zonder toestemming van hun ouders, maar zelfs zonder hun voorkennis en tegen hun bevel in. Een van de oude vaders van de Roomse Kerk, de eisen van het monnikeleven boven de verplichtingen van kinderliefde en kinderplicht stellende, had verklaard: “Al zou ook uw vader wenend en klagend voor uw deur liggen, en uw moeder u de schoot tonen, die u gedragen en de borsten, die u gezoogd hebben, zie dat gij hen met voeten treedt, en begeeft u rechtuit tot Christus. ” Door zulke “monsterachtige onmenselikheid,” gelijk Luther het later noemde, “die meer van de wolf en de tiran dan van de Christen en de mens had,” werden de harten van de kinderen tegen hun ouders verhard. Aldus maakten de pauselike leiders, gelijk de Farizeën van ouds, het gebod Gods te niet door hun instelling. Op die wijze werden de huisgezinnen verbroken, en de ouders van het gezelschap van hun zoons en dochters beroofd.

Zelfs de studenten aan de universiteiten werden door de valse voorstellingen van de monniken misleid, en bewogen, zich bij hun orden te voegen. Velen hadden later berouw van de genomen stap, ziende dat ze hun eigen leven verwoest, en hun ouders verdriet aangedaan hadden; maar wanneer ze eenmaal in de val waren, was het hun onmogelik, hun vrijheid terug te krijgen. Vele ouders weigerden, uit vrees van de invloed van de monniken, om hun zonen naar de hogescholen te zenden. Er was op de grote middelpunten van geleerdheid een sterke vermindering van het aantal studenten waar te nemen. De scholen kwijnden, en onkunde nam de overhand.

De paus had aan deze monniken de macht verleend, om de biecht af te nemen en vergiffenis van zonden te schenken. Dit werd de bron van zeer groot kwaad. Daar ze er slechts op uit waren, hun winst te vergroten, waren deze monniken zo zeer gereed, kwijtschelding te geven, dat boosdoeners van allerlei soort zich tot hen voegden, en als natuurlik gevolg de ergste schanddaden hand over hand toenamen. De kranken en armen werden aan hun lot overgelaten; terwijl de giften, die in hun behoeften hadden moeten voorzien, in de zakken van de monniken vloeiden, die met dreigementen aalmoezen van de mensen eisten, en de slechtheid veroordeelden van hen, die het zouden wagen, hun orders niet te begiftigen. Ondanks hun voorgewende armoede, nam de rijkdom van de monniken voortdurend toe, en bij prachtige gebouwen en rijkbeladen tafels stak de aangroeiende armoede van het volk

Heiligdom Symbolen

Controverse immer meer af. En terwijl zij hun tijd in weelde en genot doorbrachten, zonden ze in hun plaats onwetende mannen rond, die niets konden dan wonderlike verhalen en legenden opdissen, en grappen maken om het volk te amuseren en hen nog maar meer onder de macht van de monniken te brengen. Toch handhaafden de kloosterbroeders bij voortduring hun gezag over de bijgelovige menigten, en brachten hen in de waan dat alle godsdienstige plichten begrepen waren in het erkennen van de oppermacht van de paus, het aanbidden van de heiligen, en giften uitdelen aan de monniken, en dat dit voldoende was om hun een plaats in de hemel te verzekeren.

Geleerde en vrome mannen hadden tevergeefs getracht een hervorming in deze kloosterorden teweeg te brengen; maar Wycliffe, die de zaken duideliker inzag, greep het kwaad bij de wortel aan, verklarende dat het stelsel zelf vals was, en behoorde afgeschaft te worden. Er begon een geest van bespreking en navraag wakker te worden. Terwijl de monniken het land doortrokken en pauselike aflaten rondventten, begonnen er velen te twijfelen aan de mogelikheid van vergiffenis voor geld te kopen, en vroegen zich af, of het niet beter was, vergiffenis van God te zoeken, dan van de Roomse opperpriester. Niet weinigen werden ongerust over de geldzucht van de kloosterbroeders, wier inhaligheid nimmer te bevredigen scheen. “De Roomse priesters en monniken,” zeiden ze, “vereten ons als de kanker. God moet ons verlossen, of het volk zal vergaan.” Om hun geldgierigheid te bedekken, gaven deze bedelmonniken voor, dat ze het voorbeeld van de Heiland volgden, en legden de mensen uit, dat Jezus en Zijn discipelen onderhouden waren geworden door de liefdegaven van het volk. Dit voorwendsel echter deed hun zaak schade aan, doordat het velen naar de Bijbel voerde om de waarheid voor zichzelven te onderzoeken een uitkomst, die boven alle andere dingen het minst door Rome werd begeerd. De harten van de mensen werden naar de Bron van waarheid heengetrokken, welke Rome zich ten doel had gesteld te verbergen.

Wycliffe begon traktaten te schrijven en te publiceren tegen de kloosterbroeders, niet zozeer echter om redetwist met hen te zoeken, als om de gedachten van het volk bij de leer van 1Zie Aanhangsel. de Bijbel en zijn Schrijver te bepalen. Hij verklaarde, dat de paus de macht om te vergeven of in de kerkban te doen in geen grotere mate bezat dan gewone priesters, en dat niemand in waarheid uit de kerk gebannen kan worden, tenzij hij eerst het oordeel Gods over zich gebracht heeft. Op geen kracht-dadiger wijze kon hij het afbreken van dat kolossale weefsel van geestelike en wereldlike overheersing ter hand genomen hebben, dat de paus gesponnen had, en waarin de zielen en lichamen van miljoenen gevangen gehouden werden.

Opnieuw werd Wycliffe geroepen om de rechten van de Engelse kroon tegen de aanmatigingen van Rome te verdedigen; en aangesteld als koninklik afgezant, bracht hij twee jaren in de Nederlanden, in onderhandeling met de afgezanten van Rome, door. Daar kwam hij in aanraking met geesteliken uit Frankrijk, Italië en Spanje, en had gelegenheid om achter de schermen te zien, en kennis te erlangen van vele dingen, die hem in Engeland verborgen

Heiligdom Symbolen

Controverse

zouden gebleven zijn. Hij leerde veel, dat zijn latere arbeid doeltreffend maken zou. In deze vertegenwoordigers van het pauselik hof las hij het ware karakter en de wezenlike oogmerken van de priesterheerschappij. Hij keerde naar Engeland terug om zijn vorig onderwijs meer in het openbaar en met groter ijver te herhalen, verklarende dat gierigheid, trots en misleiding de goden van Rome waren.

In een van zijn traktaten, over de paus en zijn inzamelaars sprekende, zei hij : “Ze trekken uit ons land, wat de arme man tot levensonderhoud nodig heeft, benevens jaarliks vele duizenden guldens van des konings geld voor sakramenten en geestelike dingen, hetgeen vervloekte simonie ketterij is, en de ganse Christenheid deze ketterij laat bekrachtigen en handhaven. En voorwaar, al bezat ons rijk een grote berg van goud, en niemand nam daarvan behalve de inzamelaar van deze trotse, wereldlike priester, deze berg zou na verloop van tijd cpraken; want hij houdt niet op met geld uit ons land weg te nemen, en zendt er niets voor terug behalve Gods vloek voor zijn simonie.” Spoedig na zijn terugkomst in Engeland ontving Wycliffe van de koning de aanstelling van predikant te Lutterworth. Dat was hem een verzekering, dat devorstten minste dedui-delikewoorden,waarvan hijgebruikhad gemaakt, niet kwalik genomen had. Wycliffe’s invloed liet zich gevoelen in de wijze, waarop het hof handelde, zowel als in de vorm, die het volksgeloof aannam.

De donder van de paus werd spoedig tegen hemgericht. Drie bullen werden naar Engeland gezonden, naar de uni- versiteit, de koning, en de prelaten, elk waarvan eiste, dat er onmiddellik besliste stappen genomen zouden worden om de ketterse leraar tot zwijgen te brengen. Nog v r de aankomst van die geschriften echter hadden de bisschoppen in hun ijver Wycliffe v r zich gedaagd om zich te verantwoorden. Maar twee van de machtigste prinsen vergezelden hem naar de rechtbank; en het volk, dat het gebouw omzette en naar binnen stormde, joeg de rechters zulk een vrees aan, dat de verrichtingen voorlopig gestaakt werden, en men hem in vrede zijn weg liet gaan. Een weinig later stierf Eduard III, die de prelaten in zijn ouderdom tegen de hervormer zochten in te nemen, en werd Wycliffe’s vroegere beschermheer regent over het koninkrijk.

De aankomst van de pauselike bullen echter legde gans Engeland het strenge bevel op om de ketter in hechtenis te nemen en gevangen te zetten. Zulke maatregelen wezen on- iniddellik op de brandstapel. Het scheen zeker te zijn, dat Wycliffe binnen kort de wraak van Rome ten prooi moest worden. Doch Hij, die aan een in de dagen van ouds verklaarde: “Vrees niet, Ik ben u een schild”2 strekte nogmaals Zijn hand uit om Zijn dienstknecht te beschermen. De dood kwam, niet tot de hervormer, maar tot de opperpriester, die gelast had, dat hij uit de weg geruimdzou worden. GregoriusXIstierf,en degeesteliken,dievoorhetverhoorvan Wycliffe samengekomen waren, gingen uit elkander.

Gods voorzienigheid bestuurde de gebeurtenissen nog verder, om de hervorming gelegenheid tot wasdom te geven. De dood van Gregorius werd gevolgd door de verkiezing van twee wedijverende pausen tegelijkertijd. Twee tegenstrijdige machten, die beide

Heiligdom Symbolen

Controverse

voorgaven, onfeilbaar te zijn, eisten tans gehoorzaaheid. Elk van hen riep de getrouwen op, om te helpen de ander te beoorlogen, zijn bevelen klem bijzettende door vreselike vervloekingen tegen zijn wederpartij, en beloften van hemels loon voor zijn ondersteuners. Dit voorval verzwakte de macht van het pausdom ten zeerste. De mededingende partijen hadden de handen vol met elkander te be-strijden, en Wycliffe werd voor een tijd met rust gelaten. Anathema’s en tegenbeschuldigingen vlogen van paus naar paus, en stromen bloeds werden vergoten om hun tegenstrijdige aanspraken te ondersteunen. Misdaden en schandalen kwamen als een vloed over de kerk. Middelerwijl was de hervormer, in de stille afzondering van zijn parochie* van Lutter-worth, ijverig aan het werk om de mensen van de strijdende pausen op Jezus, de Vredevorst, te wijzen.

Deze scheuring, met al de strijd en het bederf, dat erdoor veroorzaakt werd, bereidde de weg voor de Reformatie, daar het volk een begrip kreeg van wat het pausdom eigenlik was. In een traktaat, dat hij uitgaf “Over de scheuring tussen de pausen,” riep Wycliffe het volk op om te overwegen, of die twee priesters niet de waarheid spraken, wanneer ze elkander de antichrist noemden. “God,” zei hij, “wilde de vijand niet langer in één priester laten regeren, maar. . . . had scheuring tussen twee van hen doen ontstaan, opdat de mensen, in Christus’ naam, hen beiden gemakkeliker zouden kunnen overwinnen.”

Wycliffe predikte, gelijk zijn Meester, het evangelie aan de armen. Niet tevreden met het licht in hun nederige woningen in zijn eigen parochie van Lutterworth te verspreiden, vatte hij het voornemen op, dat het naar ieder deel van Engeland zou worden overgebracht. Om hieraan gevolg te kunnen geven, vormde hij een gezelschap predikers, eenvoudige, vrome mannen, die de waarheid liefhadden, en niets vuriger wensten dan die te verbreiden. Deze mannen gingen overal heen, predikende op de markten, in de straten van de grote steden, en op de landwegen. Ze zochten de ouden, de zieken en de armen op, en legden hun de blijde tijding van de genade Gods voor.

Als hoogleraar in de godgeleerdheid te Oxford predikte Wycliffe het Woord Gods in de gehoorzalen van de univer- siteit. Met zoveel getrouwheid stelde hij de waarheid voor aan de studenten, die hij onderwees, dat hij de titel van “De Evangelie Doktor” ontving. Maar zijn grootste levenswerk zou de vertaling van de Schrift in het Engels zijn. In een werk “Over de Waarheid en Betekenis van de Schrift” openbaarde hij zijn voornemen om de Bijbel te vertalen, zodat iedereen in Engeland, in de taal waarin hij geboren was, de wonderlike werken Gods zou kunnen lezen.

Plotseling echter moest zijn arbeid gestaakt worden. Ofschoon hij nog geen zestig jaren oud was, hadden onophoude- like arbeid, studie, en de aanvallen van zijn vijanden zijn krachten gebroken, en hem oud gemaakt v r zijn tijd. Een gevaarlike ziekte greep hem aan. De tijding ervan bracht de monniken grote vreugde. Nu, dachten ze, zou hij bitter berouw hebben over het kwaad, dat hij de kerk had aangedaan,en ze spoedden zich naar de ziekekamer,om zijn belijdenis aan te horen. Vertegenwoordigers van de vier geestelike orden,

Heiligdom Symbolen

Controverse met vier civiele beambten, verzamelden zich om de man been, die ze veronderstelden dat stervende was. “De dood ligt u op de lippen,” zeiden ze; “laat de fouten, die ge begaan hebt, uw ziel roeren, en wederroep in onze tegenwoordigheid alles, wat ge gezegd hebt om ons te schaden.” De hervormer luisterde in stilte toe; toen vroeg hij zijn oppasser, hem in het bed op tezetten,en,hen metvasteblikaanziende,terwijlzeopzijnwederroeping stondentewachten, sprak hij met die onbewogen, sterke stem, die hen zo dikwels had doen beven: “Ik zal niet sterven, maar leven, en nogmaals de boze daden van de monniken verkondigen.” Verbaasd en verslagen haastten de kloosterbroeders zich uit het ziekever- trek weg.

Wycliffe’s woorden werden bewaarheid. Hij leefde lang genoeg, om zijn landgenoten het krachtigste van alle wapenen tegen Rome in handen te stellen; om hun de Bijbel te geven, het door God aangewezen middel om het volk vrij te maken, te verlichten en te evangelizeren. Er waren vele en grote hin-derpalen te overkomen in de uitvoering van dat werk. Wycliffe werd door lichamelike gebreken bemoeilikt; hij wist dat er hem slechts enkele jaren restten voor de arbeid; hij zag de tegenstand, die hij ontmoeten moest; maar bemoedigd door de beloften van Gods Woord, ging hij onbevreesd voort. In het volle bezit van zijn verstandelike vermogens, en aan ondervinding rijk, had Gods biezondere voorzienigheid hem voor dit grootste van zijn werken bewaard en toebereid. Terwijl de gehele Christenheid in onrust verkeerde, wijdde de hervormerzichinzijnpastorieteLutterworth, destorm,diedaarbuitenwoedde,nietachtende, aan zijn verkoren taak.

Eindelik was het werk volbracht, de eerste Engelse vertaling van de Bijbel, die er ooit gemaakt was. Het Woord Gods lag voor Engeland open. De hervormer had nu geen verdere vrees voor gevangenis of brandstapel. Hij had het Engelse volk een licht in handen gegeven, dat nimmermeer uitgedoofd zou worden. Door zijn landgenoten de Bijbel te geven, had hij meer gedaan om de boeien van onwetendheid en zonde te verbreken, meer om zijn land vrij te maken en op te heffen, dan ooit door de schitterendste overwinningen op het slagveld teweegebracht was.

Daar de boekdrukkunst nog onbekend was, konden er slechts door langzame en moeilike arbeid afschriften van de Bijbel vermenigvuldigd worden. Z groot was de balang- stelling om het boek te krijgen, dat velen het werk van overschrijven gewillig op zich namen, en toch konden de schrijvers slechts met moeite aan de aanvragen voldoen. Sommige van de rijkere kopers begeerden de gehele Bijbel. Anderen kochten slechts een gedeelte. In vele gevallen kochten meerdere gezinnen samen een afschrift. Op die wijze baande Wycliffe’s Bijbel zich spoedig een weg tot de woningen van het volk.

Het beroep op het redelik verstand van de mensen deed hen ontwaken uit hun lijdelike onderwerping aan pauselike leerstellingen. Wycliffe predikte nu de kenmerkende leerstellingen van het Protestantisme, zaligheid door het geloof in Christus, en onfeilbaarheid van de Schriften alleen. De predikers, die hij uitgezonden had, verspreidden