alrededores

Los resultadosse presentarán el 18 denoviembreen lasalaTxilindrón

La nueva asociación puentesina de mujeres ltaia ha lanzado una encuesta anónima para vecinos y vecinas de Valdizarbe, de todas las edades y géneros, con el fin de analizar las formas de violencia machista en el valle,

EI cuestionario puede realizarse online, mediante un código OR que se encuentra en uncartel quelaagrupación está difundiendo en Puente la Reina/ ■ INTEGRANTES DE ITAIA PUENTE LA REINA

Garesyalrededores,

La iniciativa se enmarca dentro de las actividades del próximo 25 de noviembre, Día Internacional porelFindelaViolenciacontra las Mujeres, Además, se quiere hacer ahora que el verano y las fiestasde los pueblos han finalizado, "La información obtenida se utilizará para analizar y crear medios para combatir la violencia machista", explican desde ltaia, que nació el año pasado en Puente la Reina y ha organizado distintas charlas y talleres en la zona. Ponen el foco en"el empeoramientodelas condiciones de vida de la mujer trabajadora, condenándola a una precarización en todos los ámbitos, mediante latendencia al sometimiento a los trabajosfeminizadosde loscuidados" y, por eso, han convocado una concentración el 25N alas 18:0üh enlaplazaJulián Mena,

Xabier lrujo, erbestearen semea eta euskararen ikertzailea AEBn

Xabier lrujo duela 55 urte jaio zen Caracasen (Venezuela), baina Lizarra eta Euskal Herria txikitatik izan ditubihotzean.Etxean, maiz bazkalosteko gaia zen aitona-amonak 1936ko gerrate zibilean burutu behar izandakoerbestea.70. hamarkadan, sei urte besterikezzituela, lehen aldiz Egako hiria ezagutu eta sekulako talka kulturala sufritu zuen, tropikotik urrun zegoen herri hotz eta zahar honekin. Denborarekin, Euskal He- rriarekinerrekonziliatu zen eta, egun, UNED, EHU eta NUPen ikasketa akademikoak egin ondoren, Renoko Euskal lkerguneko zuzendaria da Nevadako Unibertsitatean, Amerikako Estatu Batuetan.Genozidioaeta identitate transnazionalen gaietan aditua ("txanpon beraren bi aldeak"), hainbat liburuetaartikuluargitaratu, nazioarte mailako sariak jaso eta hitzaldiak eman ditu 150 unibertsitate baino gehiagotan.

:xABIERIRUJO IIIEullcaraldla

JanOllaDÑIIIamlllllcla

GazleMartl8Gareean

Euskaraldia badator

Euskaraldia egitasmoaren hirugarren edizioa iritsi da Nafarroara. Berriz ere izango ditugu gure artean Ahobizi eta Belarriprestak, hurrengo azaroaren 1 Btik, ostirala, abenduaren 2ra arte, ostirala. 'llusioz, arduraz, gogoz eta emozioz ekingo diogu ariketari', diote Garean elkartetik.

Xabierirujo

lkertzailea, irakasleaeta idazlea

Erbestea sufritu zuen familia lizartarraren ondorengoa da Xa­ bier lrujo (Caracas, 1967). Bizit­ zak Venezuelatik Euskal Herrira eta hortik AEBra eraman dio.

Egun, Euskal lkerguneko zuzen­ daria da Nevadako Unibertsita­ tean eta genozidioa eta identita­ te transnazionalak ikertzen ditu, "txanpon beraren bi aldeak11 •

'Ulisesen sindromea'ren semea bezala definitzen duzu zeure burua. Zer esan nahiduzuhorrekin?

Ulisesen sindromea pertsona batek, bere tokitik kanpo bizi denean, jasotzen duen presioa eta estresa da, Joseba Achotegui psikiatrak eratutako hipote· siaren arabera. Nirea bost gizalditan sei erbestealdi jaso duen familia da, 183Sean hasita (Lehenengo Karlistadetan, Tafallatik Lizarrara) 1970. hamarkada arte (1936an, erreketeak Lizarrara heldu ziren eta erbesteratu zuten aitona eta amona Ameriketara). Hori dena familia baten gogoan dago. Txikitan, Venezuelan, erbestea eta diaspora ziren eguneroko bazkalondoko gaiak.

Nongoa zarenean galdetzen dizutenean, zer erantzuten duzu?

Gauza da ez naizela inongoa. Guztiz deserrotuta nago. Galdetzen badidazu, erantzungo dizut nongoa den nire fami· lia, baina ni ez naiz inongoa. Era berean, 200 urteko historiabatensemea naizeta horrek pisu handia du; zentzu horretan, oso errotuta nago.

Hizkuntzarekin antzekoa gertatzen da: erbestean, alde batetik, bizkaieraz ikasi nuen, amaren familia algortarra baita, eta, beste aldetik, Venezuelako gaztele- ra. Euskal Herrira heldu nintzenean, berrikasi behar izan nuen, bai euskara, bai gaztelera: beraz, euskaldun-berri naiz, eta erdaldun-berri ere bai.

Zein da Lizarrarekin duzun harremana?

Lizarrakoa naiz, lizartarra sentitzen naiz, baina ez naiz inoiz bertanbizi, soilik urte batez, txikia nintzenean. Orain, saiatzen naiz urtero bisitatzen eta ilusioa egiten dit, nahiz eta azken urteetan pandemiarengatik ezin izan dudan.

Nevadako Unibertsitatean, genozidioa eta identitate transnazionalei buruz ikerketa lanak egiten dituzu. Zergatik gai hauek?

Ulisesen sindromea identitatearekin lotuta dago. Euskal Herrian identitatea ulertzen dugu herri batetan oinarrituta bezala, baina ez da horrela: batzuetan identitateak ez du aingurarik toki fisiko batetan; 'toki' horiek hizkuntza edo fa. milia bera izan daitezke, edo justo kontrakoa, tokia ezizatearen ideia.

Zer nolako gaiak jorratzen dituzu zure lanean?

Genozidioa giza taldeen identitate kolektiboaren destrukzioa da eta identitate transnazionala, justo kontrakoa: nola mundu honetan eratzen diren identitatekolektiboak,etanola eurenarteanharremanaduteneta elikatzen direnbatabestetik. Desberdintasun nagusia zera da: genozidioetan, destrukzioa planifikatuta dago; identitatea, ordea, modu natural batean sortzen da. Nire ikerketak txanponberarenbialdeakaztertzen ditu.

Aldi berean, Renoko Euskal lkerguneko zuzendaria zara. Zein da burutzenduzun lana?

Denetariko klaseak ematen ditugu: euskal kultura, hizkuntza, politika, historia, etab. Gainera, ikerketa zentro bat gara eta argitaletxe bat dugu, non euskaldunei buruzko lanakargitalatzenditugun,ingelesez.

Zer nolako pertzepzioa dute Estatu Batuetan euskararekiko?

AEBko Mendebaldean euskal komunitatehandiadago: ldaho, Nevada, Kalifornia, Wyoming, Montana, Oregon Hemen interesa badago jakiteagatik zeintzuk ziren hona etorri ziren artzaiak. Hori da zentroaren izaeraren jatorria: gauza da Mendebaldea oso despoblatuta dagoela (AEBko biztanleriaren 80% ekialdean bizi da, eta Mendebaldean, India osoko tamainako leku batean, 30 milioi pertsona, apenas inor ez), eta ikertzaileek jakin nahi zutela euskaldunek nola egin zuten basamortu eta estepa honetan bizirauteko ardiekin, zein bizimodua zeukaten. lkerguneak 56 urte ditu eta denborarekin loratuda.

Nondik dator estatubatuarren euskararekiko interes hori?

Hemen oso kuriosoak dira. 70 ikasleko klase batetan, ez dago ezta euskaldun bat. Gehienak amerikar peto-petoak dira, baina interes handia dute. Euskal Herriari buruz entzunduteetaeuropakobestetoki askotan baino askoz gehiago daki- dituen zartako horietako bat izan zen. Venezuelatik netorren, tropikotik: beroa, epeltasuna. Lizarran hotza egiten zuen. Abendua zen eta amonarekin Lizarragara joan nintzen elurra ikustera. Eznuen elurra ezagutzen. Dena zen berria eta jendea oso zaharra somatu nuen, Venezuelaoso gizarte gazteabaita. Gogorrena izan zen aita erbesteratua zegoela. 1973 zen. lnmakuladan bizi ginen, kalearen amaieran. Guardia Zibila etorri zen, atea jo, sartu, eta nire aurrean aita hartu zuen. Harrezkero aita gutxi ikusten genuen, iparraldera joan zelako Franko 1975ean hil arte. Eperientzia txarra izan zen niretzat. Larria, latza. iritsinitzen, Venezuelatik. Hasieran, sockaizanzen. Eznuenelurra ezagutzen. Denborarekin, Euskal Herriarekinerrekonziliatunintzen"

XABIERIRUJO te euskarari buruz. Munduan zehar berdinagertatzenda: 150unibertsitate desberdinetan klaseak eta hitzaldiak eman ditut, eta oraindik ez naiz egon Nafarroako unibertsitate batetan euskara edo genozidioari buruzhitzegiten.

Amerikan jaio ondoren, Euskal Herria ez zenuen ezagutu sei urte bete arte. Nola sentitu zinen Lizarrara iristean?

Hasieran, shocka. Bizitzak ematen

Hortik aurrera gauzak hobetu ziren?

Bai, gutxika-gutxika. Baina era berean hitz egiten ikasi behar izan nuen, lagun berriak egin behar. Ulisesen sindromeak jota, ez da egun batetik bestera aldatzen den zerbait. 12 urte izan arte arazoak izan nituen, tankera guztietakoak, oso bizitza-aldaketa bortitza izan zelako. 12 urterekin errekonziliatu nintzenEuskal Herriarekin eta,gaur egun, oso eskertua nago, ez gine- lako Benezuelan geratu. Baina, tira, momentuan eznuen ulertzen.

Etorkizunean non ikusten duzu zure burua? AEBn ala Euskal Herrian?

Euskal Herriabetidutbihotzeaneta jubilatzen naizenean, nire emaztea eta ni gure burua Euskal Herrian ikusten dugu.Biseme-alabaEuskal Herrian ditut, eta besteak hemen, AEBn bikoteak dituztelako. Azkenean, bihotza dugun tokian bizi gara.

Beste aldetik, Cold Springsen (Reno, Nevada) oso ongi bizi naiz, lagun asko ditut eta euskaraz bizi gara. Hemen euskara gehiago egiten dahan baino: ikasle eta lankide batzuekin inglesez egiten dut, baina ikergunean, etxean, lagunekin euskaraz.

Nolaikustenduzuatzerritik Lizarra eta Nafarroakoeuskararenegoera? lzatez, oso optimista naiz. Esaten den guztiaren kontra, gaur egungo ikasleak gu baino askoz hobeak dira,hobetoprestatuak.

Lizarra lkastolan urte batez ikasle izan nintzen 1973an eta baginen 6-1O lagun askojota; egun,ikastola izugarri ederra da, eta eredugarria dabertanegin dena.

Bestealdetik,zonifikazioakakatzen du euskara. Badakigu zergatik dagoen egina lege hori, eta zertarako diseinatua. Lege hori akatu behar dugu eta Nafarroa bat izan behar da.

Hori kenduta, Nafarroan egin dena oso ongi egin da: tresna gutxirekin askoaurreratuda Lizarran,Tafallan, Zangotzan, Agoitzen eta ez bakarrikeskolakontzertatuan,publikoan ere bai. Herri batetan euskara sartzen denean, euskerak egingo du aurrera, beste tokitan egin duen bezala.

Hizkuntzaohiturakaldatzekomomentua

Aurten Euskaraldiaren 111. edizioa ospatuko da, azaroaren 18tik

abenduaren 2ra arte, eta parte hartzeko epea irekita daga

Euskaraldia egitasmoaren hirugarren edizioa iritsi da Nafarroara. Berriz ere izango ditugu gure artean Ahobizi eta Belarriprestak, hurrengo azaroaren 1Stik, ostirala, abenduaren 2ra arte, ostirala.

IIl lusioz, arduraz, gogoz eta emozioz ekingo diogu ariketari", diote Gareanelkartetik.

"Kaleak beteko ditugu berriz ere, euskaraz hitz egitea inoiz baino errazagoizandadin".

Hirugarren edizio honetan, partehartzaileek erabaki beharko dute Belarriprest ala Ahobizi izango diren. "Aurreko edizioetan izena eman bazenuen, orain berretsi beharko duzu", azaldu dute. "Batetik, erabaki beharko duzu berriro parte hartukoduzun edo ez, etabestetik oraingohonetanzeinrolekineginen duzun".

Aurrekoetanezbaduzupartehartu, izenaemanbeharkoduzu,izenematea.euskaraldia.eusweborrian.

Aurten,izen-emateen formatua sinplifikatuduteantolakuntzatik.

Gainera, 2022 honetan entitate ezberdineei parte hartzeko gonbidapenaegindie Nafarroako Gobernuak. Helburua da euskaraz eroso

JarduerakEstellerrian

Azaroak 14-17. Lizarra. Foru plazan, AhobizietaBelarripresten txapen banaketa (17:30-1930).

Azaroaren15eangoizezereegingoda(11:30-13:30)

Azaroak 18, ostirala. Deierri. Euskaraldia hasiera Deierriko Allotz herrian, Burumendi elkartean.

19:00. Allotz herrian, Burumendi elkartean,txapabanaketarekin.

19:30. Gurerara taldeak kontzertuaeskainikodu,estiloezberdinetankantakinprobisatzen.

21:00. Afaria. Erreserbak lrantzu euskarazerbitzuanegindaitezke.

Azaroak 19, larunbata. Villatuerta. Euskaraldiaren ospakizuna.

11:OO. Hormairudia marraztuko da eta txapa banaketa egindo da. Eskolako patioan,txikiendako txokoaeskainikoda.

12:30. Bermuta trikitilariekin kalean (eguraldi txarra badago, eskolanegingoda).

Ahobizi, belarriprest

Ahobizi. Euskaraz ongi moldatzen dena eta euskaraz egingo duena ulertzen duten guztiekin. Baita ere euskaraz erdizka moldatzen dena, bainaprestsentitueta hemendik aurreraeuskarazegingodiena ulertzendutenguztiei. Belarriprest. Euskaraz ongi egiten duena baina orain arte prest sentitu ez dena. Baita ereeuskarazgutxigorabehera hitz egin dezakeena baina ez dena ausartzen, eta euskaraz ulertzen duena baina ez dena hitzegitekogaisentitzen.

aritzeko guneak sortzea, Foru Komunitateko hiri eta herri desberdinetan.

Ekimena

Euskaraldiaeuskaraulertzenduten hiztunen arteko ahozko hizkuntza- ohiturak aldatzeko ariketa sozial masiboa da, gizartearen gune guztietara zabaldua eta denborari dagokionezmugatua.

Helburu nagusia herritarren hizkuntza ohiturak aldatuta euskararenerabilerahanditzeada. Helduen aktibazioa du oinarri, eta ariketa egin ahal izateko gutxieneko baldintza euskara ulertzea da. Ariketa edo praktika kolektibo bat da Euskaraldia.

201Saneginzenlehenaldizariketa, Euskal Herri guztiko ehunka herritakomilakapartehartzailerekin,eta 11 egun euskaraz lelopean; orduan norbanakoenganjarrizenfokua eta milaka izanzirenhizkuntzaohiturak aldatzekohelburuarekinahobizi eta belarriprest moduan ariketan parte hartuzutenak.

Bigarren ariketa 2020an egin zen, eta,horretan, entitateei ereariketan parte hartzeko gonbidapena egin zitzaien.

lrujo Etxeak Jon Oria Osésintelektualaomendudu

Jaio zen Lizarrako Santiago plazan plaka batjarri da

LizarrakolrujoEtxeaelkarteakJon

Oria Osés (1931-2016) historialari eta filosofoaren memoria berreskuratu zuen, joan den urriaren Sean, Lizarrako Santiago plazan, Osésjaiozen etxean.

"Jan Oria Osés humanista bat izan zen,baietapentsamenduaskearen defendatzailea ere, bere jatorria sekulaahaztu ezzuena", azaldu du lrujo Etxeak. Ekitaldian plaka bat jarri da Egaren hirian sorleku izan zuen etxea gogoratzeko (Santiago

Plazan bertan) eta hainbat hitzaldi emandira ikertzaile eta humanista gisa egin zuen ibilbidea gogoratzeko.

Bizitza eta obra

Oriak Erresuma Batuko hainbat unibertsitatetan ikasi zuen,1973an Nottinghameko unibertsitatean sartuzenezgeroztik. OndorenCambridgera joan zen eta Nafarroako Margarita Erreginaren (1492-1549) pentsamendu filosofiko-mistikoari buruzko doktore-tesialandu zuen.