Budgethandboek 2021 by Nibud

Achtendertigste editie

BUDGETHANDBOEK

2021

KERNCIJFERS HUISHOUDFINANCIËN

Colofon Aan deze uitgave hebben meegewerkt: drs. Jasja Bos Julia Delhaas MSc drs. Corinne van Gaalen drs. Annette Groen drs. Cora van Horssen Nanne Houtsma MSc ir. Sanne Lamers drs. Marjan Verberk mr. drs. Michael Visser drs. Marcel Warnaar ing. Marion Weijers

Eerste druk, maart 2021 © Nibud, Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting, Utrecht Eindredactie: Simone Lensink (horenzienschrijven.nl) Ontwerp en vormgeving: StudioVeer, Utrecht (studioveer.nl) Drukwerk: Wilco, Amersfoort

ISBN/EAN 978-90-8904-122-7 CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Dit boek hebben we zeer zorgvuldig samengesteld. Toch kunnen er eventuele fouten of onvolledigheden in voorkomen. Hiervoor neemt het Nibud geen aansprakelijkheid. Niets uit deze uitgave mag u reproduceren zonder schriftelijke toestemming van het Nibud. Het gaat hierbij om druk, film, fotokopie of op andere manieren. www.nibud.nl

Nibud | Colofon

Voorwoord Dit is de 38ste editie van het Budgethandboek, een betrouwbaar en actueel naslagwerk voor professionals die consumenten adviseren over hun financiën. Altijd actuele informatie Het Budgethandboek is toegespitst op budgetcoaching. Het bevat actuele informatie over inkomsten, uitgaven, bestedingspatronen en regelingen voor verschillende typen particuliere huishoudens. Het gaat bovendien dieper in op budgetthema’s als kosten van kinderen, echtscheiding, zorg en schulden. Het Budgethandboek bevat daarnaast een online tool waarnaar in de verschillende hoofdstukken wordt verwezen. In deze tool worden cijfers en gegevens overzichtelijk in beeld gebracht. De tool bevat onder andere een aantal voorbeeldbegrotingen. Die begrotingen kunnen op een interactieve manier worden geselecteerd. De tool bevat ook aanvullende informatie over uitgavenposten en budgetaandelen. Deze laatste worden, net als de referentiebudgetten, getoond in grafieken. De tool is te bekijken via nibud.nl/begrotingen-tool. Basis voor realistisch advies De minimum voorbeeldbegrotingen geven een indicatie van de bedragen die huishoudens minimaal moeten uittrekken voor de verschillende uitgavenposten. Deze gegevens zijn te gebruiken voor advies over bijvoorbeeld een verantwoorde huur, of voor het opstellen van een realistische begroting. Met een goed en realistisch advies krijgen huishoudens (weer) grip op hun financiën. Met zorg samengesteld Bij het Nibud werken verschillende experts uit diverse kennisgebieden. Zij zorgen voor jaarlijkse actualisatie van de cijfers en teksten. Sommige cijfers en tabellen zijn afkomstig van derden. Nibud bedankt iedereen die heeft meegewerkt aan deze nieuwe editie. Vragen of opmerkingen? Wij horen graag wat u vindt van het Budgethandboek. Heeft u suggesties of vragen, neem dan contact op met het Nibud via: info@nibud.nl of 030-23 91 350. Utrecht, maart 2021

Nibud | Voorwoord

Inhoud

Voorwoord Inleiding

1.1 Het doel van de huishoudbegroting 1.1.1 De begroting als hulpmiddel bij budgetadvisering 1.1.2 De begroting als hulpmiddel voor financiële redzaamheid 1.2 Inkomsten en uitgaven 1.2.1 Inkomsten 1.2.2 Uitgaven 1.3 Budgetadvisering/budgetcoaching 1.4 Opstellen van een sluitende begroting 1.4.1 Noodzakelijkheid van uitgaven 1.4.2 Aanpasbaarheid van uitgaven 1.5 Nibud-begrotingsformulier 2.1 Inkomstenbelasting 2.1.1 Het netto inkomen 2.1.2 Het verzamelinkomen 2.1.3 Heffingskortingen 2.1.4 De belastingaangifte 2.1.5 Kwijtschelding belastingen 2.2 Inkomsten uit werk 2.3 Toeslagen en tegemoetkomingen 2.3.1 Huurtoeslag 2.3.2 Zorgtoeslag 2.3.3 Kindgebonden budget 2.3.4 Kinderbijslag 2.3.5 Kinderopvangtoeslag 2.3.6 Tegemoetkoming schoolkosten voor scholieren van 18 tot 30 jaar 2.4 Overige inkomsten 2.4.1 AOW 2.4.2 WW 2.4.3 Bijstand 2.4.4 Overige uitkeringen 2.4.5 Kostgeld 3.1 Vaste lasten 3.1.1 Huur en hypotheek 3.1.2 Gas, elektriciteit en water 3.1.3 Lokale lasten 3.1.4 Telefoon, televisie en internet 3.1.5 Verzekeringen 3.1.6 Scholingskosten 3.1.7 Kinderopvang 3.1.8 Contributies en abonnementen 3.1.9 Vervoer 3.1.10 Levensonderhoud anderen en afbetalingen 3.2 Reserveringsuitgaven 3.2.1 Kleding en schoenen 3.2.2 Inventaris 3.2.3 Onderhoud huis en tuin

OPSTELLEN HUISHOUDBEGROTING

H2 INKOMSTEN

H3 UITGAVEN

3 6 10 10 11 11 11 11 12 13 13 14 15 24 24 27 30 32 33 36 38 38 45 46 48 51 52 53 53 53 55 56 56 64 64 65 73 75 77 85 85 86 87 90 92 92 94 96

3.2.4 Niet-vergoede ziektekosten 97 3.2.5 Vrijetijdsuitgaven 98 3.3 Huishoudelijke uitgaven 99 3.3.1 Voeding 99 3.3.2 Overige huishoudelijke uitgaven 101 3.3.3 Was- en schoonmaakmiddelen 102 3.3.4 Persoonlijke verzorging 102 3.3.5 Huishoudelijke dienstverlening 102 3.3.6 Huisdieren 103 3.3.7 Diversen 103 3.4 Sociale participatie 104 4.1 Minimumvoorbeeldbegrotingen 108 4.2 Serie huishoudens met een inkomen vanaf BEGROTINGEN het minimum 115 4.3 Referentiebudgetten 120 4.3.1 Huishoudsamenstelling 121 5.1 Totale gemiddelde kosten van kinderen 124 5.2 Pleegvergoeding 125 KOSTEN VAN 5.3 School- en studiekosten 126 KINDEREN 5.3.1 Onderwijsbijdrage 126 5.3.2 Cursusgeld voor avondonderwijs en andere opleidingen 127 5.3.3 Ouderbijdrage 127 5.3.4 Kosten per schooltype 127 5.4 Studentenbudget 129 6.1 Kinderalimentatie 134 6.1.1 De behoefte van het kind 134 ALIMENTATIE EN 6.1.2 De draagkracht van de ouders 137 CO-OUDERSCHAP 6.1.3 Indexering en partneralimentatie 139 6.2 Co-ouderschap 140 7.1 Wmo 144 7.1.1 Eigen bijdrage Wmo 144 BIJZONDERE 7.1.2 Persoonsgebonden budget 145 ZORG 7.2 Wlz 145 7.2.1 Eigen bijdrage Wlz 146 7.3 Specifieke zorgkosten 149 7.4 Dieetkosten 151 7.5 Tegemoetkoming arbeidsongeschikten 154 8.1 Lichte betalingsproblemen 159 8.1.1 Overzicht inkomsten en uitgaven 159 BETALINGS 8.1.2 Afloscapaciteit berekenen 160 PROBLEMEN 8.1.3 Voorstel doen aan schuldeisers 160 EN SCHULDEN 8.1.4 Ondersteunende tools en websites 160 8.2 Ernstige betalingsproblemen 160 8.2.1 Schuldhulpverlening 161 8.2.2 Wettelijke schuldregeling 162 8.2.3 Niet toegelaten, wat dan? 163

Over het Nibud Register

164 165

Inleiding Het Budgethandboek bevat actuele informatie over regelingen die betrekking hebben op de huishoudportemonnee. Het biedt mensen een handvat voor het maken van verantwoorde financiële keuzes. Zo zorgen wij er samen voor dat huishoudens (meer) grip krijgen en houden op hun financiën. En worden (nieuwe) betalingsachterstanden, huisuitzettingen en trajecten voor schuldhulpverlening voorkomen. Twee delen Het Budgethandboek bestaat uit twee delen. In deel 1 staan de (minimum) voorbeeldbegrotingen centraal. Dit is het belangrijkste deel van het boek. Hier wordt ingegaan op de betekenis en hoogte van de verschillende inkomsten- en uitgavenposten die onderdeel uitmaken van de Nibud-begrotingen en wordt de methodiek kort besproken. De voorbeeldbegrotingen en referentiebudgetten in de tool vormen een aanvulling op de hoofdstukken over inkomsten en uitgaven. Deel 2 behandelt diverse budgetthema’s. Per onderwerp staat alle relevante financiële informatie: de kosten, rekenschema’s en eventuele subsidiemogelijkheden. In de budgetthema’s wordt dieper ingegaan op een aantal financiële onderwerpen, zoals de kosten van kinderen, zorg en echtscheiding. Uitgangspunten De bedragen hebben geen normatieve waarde. Het is daarom belangrijk dat de gebruikers van dit boek alle bedragen op hun eigen waarde beoordelen. De aard van de cijfers verschilt. Er zijn vaste tarieven (collegegeld of lesgeld), gemiddelde bedragen (referentiebudgetten) of basisbedragen (de pakketten voor voeding, kleding en inventaris, de voorbeeldbudgetten voor de minimuminkomens). Er wordt uitgegaan van het totaal besteedbaar inkomen per huishouden. Dit kan bestaan uit netto salarissen, uitkeringen, heffingskortingen, subsidies, vakantiegeld, huur- en zorgtoeslag, kindgebonden budget, kinderbijslag, studietoelagen, belastingteruggave, of –naheffing en alimentaties van alle leden van het huishouden. Als er niet wordt uitgegaan van het totaal besteedbaar inkomen, dan wordt dat vermeld. Extra toelichting In hoofdstuk 3 komen de uitgaven aan bod. Aan het eind van vrijwel elke paragraaf staat een grafiek met de gemiddelde bestedingen van particuliere huishoudens aan de betreffende uitgavenpost. De cijfers in deze grafieken zijn gebaseerd op de referentiebudgetten. Deze zijn terug te vinden in de tool. Gebruik de referentiebudgetten uit de tool om vergelijkingen te maken met andere huishoudens. De referentiebudgetten laten namelijk zien hoe andere huishoudens in een bepaalde situatie omgaan met hun inkomsten en uitgaven. De voorbeeldbegrotingen uit hoofdstuk 4 en uit de tool kunnen worden gebruikt bij het schatten van ontbrekende gegevens in bijvoorbeeld een budgetadvies. Of als

Nibud | Inleiding

vergelijkingsmateriaal voor de gegevens van een cliënt. Zorg er altijd voor dat de grootte van het huishouden en de hoogte van het totaal besteedbaar inkomen van de cliënt overeenstemmen met de voorbeeldbegroting.

Nibud | Inleiding

OPSTELLEN VAN DE HUISHOUDBEGROTING

Nibud | Opstellen van de huishoudbegroting

1. Opstellen van de huishoudbegroting Gebruik dit hoofdstuk als basis voor de volgende hoofdstukken. Het bevat een korte toelichting op de Nibud-methode van budgetteren en omschrijft het doel van een huishoudbegroting. Er wordt ook ingegaan op de verschillende posten voor inkomsten en uitgaven. Lees hier meer over de drie fasen van budgetadvisering en over het maken van een sluitende begroting. Meer gedetailleerde informatie, voorbeeldbegrotingen en de exacte bedragen en informatie per thema staan in de vervolghoofdstukken en in de online tool.

Goed om te weten Het Nibud gebruikt altijd dezelfde opbouw voor de inkomsten- en uitgavenposten. Dit is bijvoorbeeld terug te zien in: - Hoofdstuk 3 bij de bespreking van de uitgaven - De voorbeeldbegrotingen en referentiebudgetten in hoofdstuk 4 en de online tool - Het begrotingsformulier

1.1 Het doel van de huishoudbegroting 1.1.1

De begroting als hulpmiddel bij budgetadvisering Professionals willen consumenten goed ondersteunen op financieel vlak. Inzicht in de inkomsten en uitgaven van het huishouden is daarbij de eerste stap. Een huishoudbegroting geeft dat inzicht. Zo’n huishoudbegroting kan voor verschillende doelen nodig zijn: - Om na te gaan of iemand kan rondkomen en om te weten op welke punten het anders of beter kan - Om in te schatten of een grote uitgave verantwoord is en na te gaan welke effecten deze uitgave heeft op het bestedingspatroon - Om te kijken hoe het huishouden – na een daling van inkomsten – de uitgaven kan aanpassen - Om vast te stellen of en hoe het huishouden betalingsachterstanden en schulden kan regelen zodat alle partijen tevreden zijn Soms is het opstellen van een totale begroting niet nodig. Om een toeslag of gemeentelijke ondersteuning aan te vragen is bijvoorbeeld alleen specifieke

Nibud | Opstellen van de huishoudbegroting

informatie nodig. En wanneer het gaat over kosten voor een specifiek persoon binnen een huishouden (bijvoorbeeld kostgeld, kosten voor voeding) of over de kosten van een handeling of gebruik van een apparaat (bijvoorbeeld energieverbruik). Dit handboek biedt dan gericht informatie over dat thema.

1.1.2 De begroting als middel voor financiële redzaamheid Door het maken van een huishoudbegroting krijgen mensen grip op hun geld. Dit helpt huishoudens om financieel redzaam te worden. Iemand is financieel redzaam wanneer de inkomsten en uitgaven in balans zijn, zowel op korte als op lange termijn. Financieel redzaam zijn betekent ook dat iemand op tijd hulp kan inschakelen wanneer hij of zij de grip op de eigen financiën dreigt kwijt te raken. Met ondersteuning van anderen kunnen zij wel financieel redzaam zijn.

1.2 Inkomsten en uitgaven 1.2.1 Inkomsten Bij de berekening van de inkomsten, is het besteedbaar inkomen het uitgangspunt. Dit is het totaal van alle inkomsten, inclusief vakantiegeld, kinderbijslag, teruggave belastingen en alle toeslagen. Hoofdstuk 2 gaat hier uitgebreid op in.

1.2.2 Uitgaven Voor de uitgaven is een indeling gemaakt in 3 groepen. De basis hiervoor is hoe vaak de uitgaven terugkomen (de betalingsfrequentie) en of er een contract voor is afgesloten. Vaste lasten Vaste lasten zijn uitgaven die regelmatig terugkeren en waarvoor vaak een contract is afgesloten. Denk aan huur, hypotheek, verzekeringen, contributies en abonnementen. Op korte termijn is het vaak niet mogelijk de hoogte van deze uitgaven aan te passen vanwege het contract. Reserveringsuitgaven Ieder huishouden krijgt een keer te maken met reserveringsuitgaven. Denk hierbij aan kleding, nieuwe meubels en apparatuur, niet-vergoede ziektekosten en een vakantie. Huishoudens dienen hiervoor geld opzij zetten. De hoogte van de uitgaven ligt niet vast. Ook het moment is vaak niet bekend, sommige uitgaven komen zelfs minder dan één keer per jaar voor. Huishoudelijke uitgaven Huishoudelijke uitgaven keren regelmatig terug. Het gaat om gewone dagelijkse boodschappen, zoals voeding, was- en schoonmaakartikelen en persoonlijke verzorging. Ook de kapper, hulp in de huishouding, kosten van huisdieren en zakgeld vallen hieronder. De hoogte van het bedrag kan per keer verschillen.

Nibud | Opstellen van de huishoudbegroting

MINIMUMVOORBEELDBEGROTING (JANUARI 2021) Bedragen per maand Alleenstaande Twee personen

INKOMEN bijstandsuitkering 1.021 1.459 vakantietoeslag 53 76 zorgtoeslag 107 207 huurtoeslag 0 (167) 0 (216) TOTAAL INKOMSTEN 1.181 1.742 UITGAVEN huur 238 (405) 238 (460) gas 74 74 elektriciteit 11 28 water 9 13 lokale lasten * (47) * (63) telefoon, televisie, internet 61 72 zorgverzekeringen 156 311 overige verzekeringen 24 35 onderwijs * * contributies en abonnementen 2 5 vervoer 17 35 levensonderhoud anderen * * betalingsverplichtingen * * VASTE LASTEN 592 811 kleding en schoenen 51 103 inventaris 67 79 onderhoud huis en tuin 25 25 zelfzorgmiddelen 8 13 eigen risico zorgverzekering 32 (21) 64 (41) eigen bijdragen/betalingen zorg * * vrijetijdsuitgaven * * RESERVERINGSUITGAVEN 183 284 voeding 212 385 was- en schoonmaakartikelen 5 6 persoonlijke verzorging 18 37 huishoudelijke dienstverlening * * huisdieren * * roken * * diversen 5 8 HUISHOUDELIJKE UITGAVEN 240 436 SOCIALE PARTICIPATIE * (99) * (160) Over voor de posten met een * 166 211 TOTAAL INKOMSTEN/UITGAVEN 1.181 1.742

Nibud | Voorbeeldbegrotingen & referentiebudgetten

MINIMUMVOORBEELDBEGROTING (JANUARI 2021) Bedragen per maand Alleenstaande Twee personen

INKOMEN AOW-pensioen 1.218 1.665 vakantietoeslag 67 97 zorgtoeslag 107 200 huurtoeslag 0 (221) 0 (249) TOTAAL INKOMSTEN 1.392 1.962 UITGAVEN huur 236 (465) 234 (505) gas 82 82 elektriciteit 13 31 water 10 15 lokale lasten * (47) * (63) telefoon, televisie, internet 61 72 zorgverzekeringen 156 311 overige verzekeringen 14 16 onderwijs * * contributies en abonnementen 2 5 vervoer 15 29 levensonderhoud anderen * * betalingsverplichtingen * * VASTE LASTEN 589 795 kleding en schoenen 51 103 inventaris 67 79 onderhoud huis en tuin 25 25 zelfzorgmiddelen 10 16 eigen risico zorgverzekering 32 (26) 64 (51) eigen bijdragen/betalingen zorg * * vrijetijdsuitgaven * * RESERVERINGSUITGAVEN 185 287 voeding 211 384 was- en schoonmaakartikelen 5 6 persoonlijke verzorging 17 34 huishoudelijke dienstverlening * * huisdieren * * roken * * diversen 5 8 HUISHOUDELIJKE UITGAVEN 238 432 SOCIALE PARTICIPATIE * (99) * (160) Over voor de posten met een * 380 448 TOTAAL INKOMSTEN/UITGAVEN 1.392 1.962

Nibud | Voorbeeldbegrotingen & referentiebudgetten

Het Budgethandboek is een betrouwbaar en actueel naslagwerk voor professionals die consumenten adviseren over hun financiën. Jaarlijks actualiseren de experts van het Nibud het boek op basis van de nieuwe weten regelgeving. Het boek bevat actuele informatie over inkomsten, uitgaven, bestedingspatronen en regelingen voor verschillende typen huishoudens. Het gaat dieper in op budgetthema’s als kosten van kinderen, echtscheiding, zorg en schulden. Naast het boek is een online tool beschikbaar. Hierin worden cijfers en gegevens overzichtelijk in beeld gebracht. De tool bevat de voorbeeld begrotingen en referentiebudgetten. Die begrotingen kunnen op een interactieve manier worden geselecteerd. De tool bevat ook aanvullende informatie over uitgavenposten en budgetaandelen. De minimumvoorbeeldbegrotingen geven een indicatie van de bedragen die huishoudens minimaal moeten uittrekken voor de verschillende uitgavenposten. Deze gegevens zijn te gebruiken voor advies over bijvoorbeeld een verantwoorde huur, of voor het opstellen van een realistische begroting. Met een goed en realistisch advies huishoudens (weer) grip op hun financiën. Al sinds 1979 onderzoekt het Nibud hoe mensen met geld omgaan en ondersteunt hen daarbij. Het voorkomen van geldproblemen is ons doel. Wij doen, verzamelen en combineren onderzoek naar financieel gedrag en bestedingspatronen en vertalen deze naar bruikbare adviezen en toepassingen. Wij zorgen voor een onafhankelijke blik op hoe mensen met geld omgaan en laten zien wat financieel gezien mogelijk is.