Gids voor financieel opvoeden
Van zakgeld tot zelf verdienen
Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding
7 9
Column – Ervarend leren
15
1. De waarde van financieel opvoeden Uit de praktijk – 5 jaar en zakgeld?
17 17
1.2
19
1.1
1.3 1.4
De waarde van geld en producten
Ouders belangrijk in financiële opvoeding Gedrag van uw ouders, u en uw kind
Karakter van uw kind
18 20 22
Checklist 6 t/m 8 jaar - Wat kan mijn kind al? Column - Sorteren, herkennen en ordenen Test - Uw financiële blauwdruk
24 26 27
2. Zakgeld Uit de praktijk – Eten bij de Mac
29 29
2.2
Voor welke uitgaven is zakgeld bedoeld?
31
2.4
Geld te kort? Zelf wat verdienen!
2.1
De financiële opvoeding; starten met zakgeld
2.3 Zakgeldbedragen
30 33 33
Checklist 9 t/m 11 jaar - Wat kan mijn kind al? Column - Plezier in geldzaken Test – Hoe ver bent u met de financiële opvoeding?
38 41 42
3. Plannen en sparen Uit de praktijk – Spaartips voor kinderen
45 45
3.2
46
3.1 3.3
Kleine kinderen, kleine wensen. Grotere kinderen……
Sparen is vooruitkijken Maak een spaarplan
3.4 Kleedgeld
Checklist 12 t/m 14 jaar - Wat kan mijn kind al? Column - Jezelf verwennen kun je leren Test – Hoe kijkt u tegen geld aan?
4
46
48 51
57 60 61
4.
Veilig en verantwoord uitgeven Uit de praktijk – Kleedgelddilemma’s
63 63
4.2
65
4.1 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8
4.9
Verleidingen, wensen en beperkingen
Prijzen en producten vergelijken
Mobiele telefonie
Verleidingen weerstaan Online risico’s – gamen
Online risico’s – aankopen doen Geld lenen en uitlenen Rood staan
65 67 69 70 76 78 80 82
Checklist 15 t/m 17 jaar - Wat kan mijn kind al? Column – Balans tussen sparen, werken en lenen Test – Eigen gedachten
83 88 89
5.
Zelf geld verdienen Uit de praktijk – Een vakantiebaantje
91 91
5.2
Een bijbaantje hebben
92
5.4
Belasting terugvragen
5.1 5.3 5.5 5.6 5.7 5.8 5.9
Werken voor je geld
Wat erbij komt kijken
Welk werk, welke leeftijd: 13-14 jaar Welk werk, welke leeftijd: 15 jaar
Welk werk, welke leeftijd: 16-17 jaar
Welk werk, welke leeftijd: 18 jaar en ouder Uw kind gaat -bijna- het huis uit
5.10
Voorbereiding op zelfstandigheid
5.12
Kostgeld
Uit de praktijk – Financiële verantwoordelijkheid
5.11
Gids voor financieel opvoeden
Keuzes maken
Overdragen en delen
92 93 95 96 97 97 98 98 99 99
101
102
5
8
Inleiding Financiële opvoeding, wat is dat? Een kind opvoeden omvat een breed scala aan taken; u leert uw kind allerlei praktische dingen zoals lopen, fietsen, praten, zindelijk worden, met mes en vork eten en ga zo maar door. Opvoeden betekent ook een voorbeeld zijn voor uw kind, het de normen en waarden meegeven die u als ouder belangrijk vindt. En opvoeden houdt in er zijn voor uw kind, het raad geven wanneer het daarom vraagt, het corrigeren wanneer het de verkeerde kant opgaat en luisteren wanneer het problemen heeft.
WEETJE
Voorbereiden op een -financieel- zelfstandige toekomst Elke ouder wil dat zijn kind opgroeit tot een volwassene die op eigen benen kan staan en een goed en gelukkig leven heeft. Grip hebben op geld is daar een belangrijk onderdeel van. Immers geld op zich maakt niet gelukkig, maar grip op geld wel. Daarom is financiële opvoeding een belangrijk aspect in het takenpakket van de opvoeder. U leert uw kind met geld omgaan zodat het, wanneer hij het huis verlaat, weet zijn wensen af te stemmen op zijn beschikbare budget. Het kan inschatten wat er mogelijk is binnen de eigen financiële ruimte zodat het weet dat op ook echt op is.
Een op de vijf ouders van 6 tot 8-jarigen geeft aan dat zijn kind denkt dat geld onbeperkt uit de geldautomaat komt. Van de 10-plussers denkt 13 procent dit nog.
Waarom financiële opvoeding? Veel beslissingen hebben direct of indirect te maken met geld. Dit is niet alleen zo bij grote, langetermijnbeslissingen, zoals het kopen van een woning of het starten van een gezin, maar ook bij bijvoorbeeld het kopen van een cadeautje voor een verjaardag of bij het maken van vakantieplannen. Leren omgaan met geld Naarmate kinderen ouder worden, neemt het aantal financiële beslissingen en verantwoordelijkheden toe. Door kinderen en jongeren al vroeg te leren met geld om te gaan, bereidt u ze voor op de toekomst waarin zij al deze beslissingen zelfstandig kunnen maken. Financiële opvoeding is veel meer dan alleen maar zakgeld geven. Het heeft te maken met het kennen van de waarde van geld en producten. Met Gids voor financieel opvoeden
9
2.1 De financiële opvoeding; starten met zakgeld Zakgeld is bedoeld om de eerste koopervaringen op te doen en om te leren omgaan met een -beperkt- budget. Met zakgeld krijgt uw kind al jong eigen financiële verantwoordelijkheid passend bij de leeftijd. Vanaf ongeveer 6 jaar zijn kinderen oud genoeg voor zakgeld. Op die leeftijd beginnen ze op school met rekenen. Ze kunnen dan tellen en de muntjes herkennen.
Dilemma
Mijn kind krijgt geen zakgeld, want ik betaal alles. Dat is waarschijnlijk op dit moment voor u het gemakkelijkst, het scheelt gedoe en u houdt het roer stevig in handen. Maar tegelijkertijd rust u uw kind misschien niet goed toe op een leven als financieel zelfredzame volwassene. Er zijn helaas genoeg voorbeelden waar dat niet goed gaat. Kunt u uw kind garanderen, wanneer het onder uw vleugels vandaan vliegt, dat het op een zelfde welvaartsniveau kan blijven leven als het gewend is? En dat het geld er ‘gewoon’ is als hij het nodig heeft? En dat het niet voor belangrijke financiële keuzes komt te staan? Gebruik dit boek, u helpt uw kind, en u zult zien, het valt wel mee met dat ‘gedoe’.
De spelregels van het zakgeld Het is slim om duidelijke regels af te spreken en houd u zich daar zelf ook aan. Kinderen nemen regels alleen serieus als ze zien dat hun ouders dat ook doen. Spelregel 1: vast bedrag
Zakgeld is een vast bedrag. Het gaat er om dat kinderen leren omgaan met een bepaald budget. Laat de hoogte van het bedrag niet elke week anders zijn en stop geen extra geld toe omdat u het uw kind zo gunt dat het zijn spaardoel snel haalt. Spelregel 2: vast tijdstip
Geef het zakgeld op een vast tijdstip. Kinderen op de basisschool kunnen nog niet zo ver vooruit kijken. Zij hebben het meest aan een zakgeldbedrag per week. Vanaf de middelbare school kunnen kinderen langere perioden overzien. U kunt het zakgeld dan eens per maand geven. 30
Spelregel 3: op = op
Op is echt op. Verleidingen liggen overal op de loer, wensen zijn altijd groter dan de mogelijkheden en keuzes maken is soms erg moeilijk. Alleen wanneer op echt op is, leren kinderen keuzes te maken in de besteding van hun budget. Spelregel 4: wie betaalt wat
Maak afspraken over de besteding van het zakgeld. Wat moet het kind allemaal van zijn zakgeld doen? Is het geheel vrij besteedbaar? Wilt u dat het een gedeelte spaart? Moet het ook verplichte uitgaven doen, bijvoorbeeld voor cadeautjes van gezinsleden of vriendjes? Zorg in elk geval dat uw kind over een deel van zijn zakgeld zelf mag beschikken. Door het verantwoordelijk te laten zijn voor zijn eigen budget, en zelf te laten bepalen waaraan hij het uitgeeft, leert uw kind keuzes maken. Spelregel 5: geen straf of beloning
WEETJE
Zakgeld is geen middel om te straffen of te belonen. ‘Een week geen salaris!’, kunt u zich voorstellen dat uw werkgever dit roept als u iets fout heeft gedaan? Daar zijn andere manieren voor, maak het zakgeld daar niet van afhankelijk, want anders verliest het zijn opvoedkundige waarde.
Fouten maken mag. Help ze, maar geef ze de vrijheid om fouten te maken met hun zakgeld. Verpatst uw kind zijn hele ‘fortuin’ aan speelgoed dat al na een half uur de prullenbak in kan (en u had nog zo gewaarschuwd!)? Laat het gebeuren, want daar leert het vaak het meeste van. En in toekomstige situaties kunt u uw kind hieraan helpen herinneren. Toegegeven, het is lastig, maar per slot van rekening leert u uw kind ook niet fietsen door het achterop te laten zitten.
2.2 Voor welke uitgaven is zakgeld bedoeld? Dat staat niet vast, dat is aan u. Het is net wat u met uw kind afspreekt wat hij moet én mag kopen van zijn zakgeld. Er zijn allerlei dingen die een kind leuk vindt om te hebben, maar die het niet direct nodig heeft. Het kan klein zijn, een stuiterballetje, een jojo of een potlood met een Gids voor financieel opvoeden
31
Wat kan mijn kind al?
CHECKLIST 9-11 JAAR .. Omgaan met financiele risico’s Bijna Helemaal Bijna Helemaal
Inschatten van financiële risico's Weet dat als iets gratis wordt aangeboden, er toch financiële consequenties aan verbonden (kunnen) zijn. Beoordelen van financiële consequenties Weet wat rente is.
Kennis over geld(zaken) Bijna Helemaal De waarde van geld kennen Weet dat de prijs van een product de waarde ervan reflecteert. Kent de rol van geld (status, waarden en normen). Kan de waarde van geld en producten inschatten. Kan een totaalbedrag op verschillende manieren samenstellen. Bijna Helemaal Financiële onderwerpen en begrippen kennen Weet wat de functie van een bank is. Weet het verschil tussen een betaalrekening en een spaarrekening.
40
COLUMN
Marieke Henselmans, journalist, auteur en columnist Heeft drie zonen
Plezier in geldzaken Veel mensen vinden geldzaken niet leuk, en dragen dat gevoel misschien onbewust over op hun kinderen. Als je dit patroon weet te doorbreken, heb je daar direct voordeel van, net als je kinderen en misschien weer hun kinderen. Zelf ontdekte ik hoe deze dingen werken doordat één van mijn drie zonen zwemles niet leuk vond. Hij zat al een jaar op les in het ondiepe bad, waar hij niet zwom, maar zwembewegingen makend, gebukt over de bodem liep. Het schoot niet op, er moest dus iets gebeuren. Ik gaf hem op voor privéles in een ander zwembad, waar de kinderen vanaf les 1 in het diepe zwommen. Zoon was het er niet mee eens. Hij vond zwemmen nu eenmaal niet leuk, mocht hij niet op voetbal? Nee schat, je móet leren zwemmen. Ik wil namelijk niet dat je verdrinkt. Het was zielig om te zien: hij spartelde zó panisch in het diepe dat hij achteruit zwom. Ik liet hem maar even alleen met de juf en toen ik na een kwartier terugkwam zag ik een trotse kleuter die baantjes zwom. “Wanneer mag ik wéér?” vroeg hij. Zo werkt het dus, begreep ik in één klap: je gaat dingen pas leuk vinden als je ze kunt. Dingen die je (nog) niet kunt, daar heb je toevallig een hekel aan. Nu ging er een wereld van plezier voor hem open. Lekker zwemmen, spetteren, springen, duiken,
Gids voor financieel opvoeden
bommetjes, flirten… Later haalde deze zelfde zoon zijn duikbrevet, in een strakblauwe zee op Malta. Met geldzaken is het precies zo. Wie het niet leert kan verzuipen in de schulden. Kinderen moeten het dus leren, er gewoon inspringen. Misschien zwem je eerst achteruit, maak je fouten, maar dat is dé manier om dingen te leren. Maak dat zakgeld maar op in één dag. Dan moet je zes dagen wachten tot je weer krijgt. Dan kom je er zoetjesaan achter dat je beter een deel kunt bewaren. Sparen dus, voor als zich een buitengewone aanbieding aandient. Als dat sparen lukt wordt het steeds leuker. Op Koningsdag leer je te onderhandelen, te verkopen of kopen, en op een charmante manier wat van een vraagprijs af te krijgen. Elk succesje dat je boekt, geeft meer plezier in geldzaken. En word je echt goed, dan heb je daar je leven lang lol van. Bij ons zijn de rollen inmiddels omgedraaid. Als ik een nieuwe laptop nodig heb, ga ik niet op pad zonder de oudste zoon. Hij creëert een vrolijke sfeer, kweekt een verstandhouding en sleept een fantastische korting binnen. Als we vertrekken is iedereen blij: de verkoper (toch iets verkocht), de zoon (mooie korting) en ik, de moeder (met die fijne vaardige jongens).
41
WEETJE 50
Het puberende brein Vraagt u zich weleens af waarom kinderen in de middelbare schoolleeftijd zich vaak anders gedragen dan u zou wensen? Uit onderzoek blijkt dat de hersenen zich nog ontwikkelen tot het 25e levensjaar. Hersenonderzoek leert dat het gedeelte van de hersenen dat verantwoordelijk is voor het kunnen plannen later volgroeid is dan het emotionele brein. Het controlegebied (eerst denken dan doen) is bij jongeren minder ontwikkeld dan bij volwassenen. Dit verklaart waarom pubers veel meer risico’s nemen en de langere termijngevolgen van hun handelen nog niet goed kunnen inschatten. Het is de periode van grenzen verleggen en uitproberen hoe ver ze kunnen gaan. Het feit dat pubers moeite hebben met plannen, maakt dat het lastig voor hen is te reserveren voor die nieuwe winterjas of onverwachte uitgave. Theoretisch begrijpen ze hoe het werkt en moet maar in de praktijk gebeurt het niet altijd. Daar kunnen ze de hulp van ouders best bij gebruiken. Het blijkt ook dat het ontwikkelende puberbrein maakt dat jongeren minder gevoelig zijn voor straf, maar erg gevoelig zijn voor beloning! Als ouder kunt u hier rekening mee houden. Dit betekent niet dat u hen de vrije hand geeft. Jongeren hebben juist behoefte aan grenzen, vooral omdat ze die zelf niet stellen. Doordat u als ouder de grenzen stelt, (daar bij de gevolgen van handelen in ogenschouw nemend) geeft u uw kind de veiligheid om zijn ondernemingsgezindheid en creativiteit verder te kunnen ontwikkelen.
3.4 Kleedgeld Plannen en keuzes maken
Kleedgeld geven is een goede manier om uw kind meer financiĂŤle verantwoordelijkheid te geven. Het gaat om het leren plannen met geld en keuzes maken. Kleedgeld geeft u doorgaans per maand of per kwartaal. De periode die het kind moet overbruggen is dus langer dan die van het zakgeld. Geld reserveren wordt belangrijk; als het kind nu een deel van het geld overhoudt, kan het straks iets kopen dat duurder is dan het maandbudget. Bestemming bekend
Kleedgeld is meer dan een afgesproken bedrag voor een vaste periode. Het heeft ook een vaste bestemming; kleding is een noodzakelijke uitgavenpost waar het kind nu zelf de verantwoording over krijgt. Wanneer beginnen
Vanaf ongeveer 12 jaar zijn kinderen oud genoeg voor kleedgeld. Help uw kind in het begin nog een beetje op weg. Maak samen een overzicht van wat er nodig is, wat dat ongeveer zal kosten en wanneer het moet worden aangeschaft.
Gemiddeld bedrag per keer (â‚Ź)
Totaal aantal per jaar
Ouders betalen
Ik betaal
Broek Blouse/overhemd Shirts, hemdjes Trui Rok/jurk Schoenen/laarzen Jas Ondergoed Nachtkleding Sportkleding-en schoenen Zwemkleding Accessoires Handschoenen, Muts, sjaals Feestkleding
Gids voor financieel opvoeden
51
Gids voor financieel opvoeden Van zakgeld tot zelf verdienen Het begint met een paar centjes voor de draaimolen en voordat u het weet zit u er middenin: de financiële opvoeding. Uw kind krijgt eigen geld en u als opvoeder, heeft de taak om het daar verstandig mee om te leren gaan. Want u wilt het beste voor uw kind en dus voorkomen dat het in financiële problemen terechtkomt als het uitvliegt en op eigen benen staat. Met dit boek heeft u een praktische gids in handen voor de financiële opvoeding. Het is een boek waarin u veel zult lezen dat u herkent; vragen waar u mee rondloopt, situaties die u bekend voorkomen. Maar waar ook onderwerpen worden behandeld waar u misschien nog niet bij stil had gestaan en die u goed van pas komen bij dilemma’s waar u tegenaan loopt. Doe er uw voordeel mee en geef uw kind wat u het toewenst: een financieel gezonde toekomst.
Het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting is een onafhankelijke stichting die al 35 jaar onderzoek doet naar huishoudfinanciën. Iedereen kan bij het Nibud terecht voor onafhankelijk advies over geldzaken. Het Nibud informeert over omgaan met geld en geeft consumenten inzicht in hun inkomsten en uitgaven. Financiële opvoeding is een van de speerpunten van het Nibud.