Samenvatting docentenhandleiding Omgaan met geld

OMGAAN MET GELD

1 INTRODUCTIE

De veelgebruikte Nibud-cursus Omgaan met geld is volledig vernieuwd en nu online beschikbaar. Het lesmateriaal is volgens de laatste didactische inzichten opgezet.

Daarnaast is de lesstof in een fris en toegankelijk jasje gestoken. En natuurlijk zijn de cijfers en teksten – zoals ieder jaar – grondig geactualiseerd.

Met dit nieuwe lesmateriaal wordt het nog leuker om deze budgetcursus te geven én te volgen.

In deze docentenbrief vind je meer informatie over de achtergrond en opzet van deze cursus.

2 DOEL EN DOELGROEP

2.1 DOEL

In de cursus Omgaan met geld werken cursisten aan het vergroten van hun financiële vaardigheden. Het is de bedoeling dat zij gewoontegedrag doorbreken en zij bewust werken aan gedragsverandering voor de lange termijn.

De cursisten hoeven niet zelf over alle financiële vaardigheden te beschikken. Het is belangrijk om te weten wat je níet weet of kan, zodat je daarvoor anderen kunt raadplegen.

Na afloop van de cursus is de cursist dan ook in staat om zelfstandig zijn financiële huishouden te voeren en tijdig hulp in te schakelen bij vragen of problemen.

2.2 DOELGROEP

De cursus richt zich op mensen die moeite hebben met omgaan met geld en daardoor een risico lopen op financiële problemen of deze al hebben.

Het lesmateriaal is geschikt voor deelnemers die het Nederlands op NT2niveau beheersen.

De deelnemers werken aan vaardigheden en houding. De cursus is niet gericht op het oplossen van problematische schulden, en is dus niet geschikt voor personen met acute schulden, waarbij een huisuitzetting of het afsluiten van de energie dreigt.

3 ACHTERGROND OPZET CURSUS

3.1 GEDRAGSINZICHTEN

De budgetcursus wordt veelvuldig ingezet door gemeenten en maatschappelijke organisaties. Het ontbrak tot nu toe aan een wetenschappelijke onderbouwing van de effectiviteit van de budgetcursus. Bevordert de budgetcursus gezond financieel gedrag en draagt deze bij aan het voorkomen en/of verminderen van problematische schulden?

Deze cursus is gestoeld op:

1. De meest recente inzichten uit de gedragswetenschappen;

2. De nieuwste Nibud leerdoelen en competenties voor gezond financieel gedrag;

3. Nibud-onderzoek onder Nederlandse huishoudens;

4. Onderzoek ‘Naar een effectieve budgetcursus’, van: Hogeschool Utrecht, Wageningen University & Research en het Nibud.

We passen het lesmateriaal van deze cursus jaarlijks aan.

3.2 CURSUS OMGAAN MET GELD

De traditionele budgetcursus is gestoeld op standaard uitgangspunten voor financiële educatie. De cursus heeft als doel om financieel gezond gedrag te bevorderen. Door overdracht van informatie wordt de financiële kennis van de cursisten vergroot en de financiële vaardigheden verbeterd.

Ook de cursus Omgaan met geld heeft als doel financieel gezond gedrag te bevorderen. De manier waarop dit doel wordt gerealiseerd komt deels overeen met die van de traditionele budgetcursus. Door financiële educatie wordt de financiële kennis vergroot en worden financiële vaardigheden aangeleerd.

De cursus Omgaan met geld bevat echter extra elementen, zoals vuistregels en doel- & actieplannen. Hiermee kun je als trainer meer sturen op toepassing in de praktijk. Deze elementen zijn gericht op het versterken van de motivatie, selfefficacy en zelfcontrole van cursisten. De combinatie van kennis, vaardigheden en de aanvullende, op de psychologie gebaseerde elementen, draagt bij aan de gedragsverandering.

4 OPZET CURSUS

4.1 UITGANGSPUNTEN CURSUS OMGAAN MET GELD

De opzet van de cursus Omgaan is gebaseerd op de volgende uitgangspunten:

1. Leerbehoeften cursisten centraal;

2. Werken met thema’s;

3. Micro-leren;

4. Gedragselementen.

4.2 LEERBEHOEFTEN CURSISTEN CENTRAAL

In de cursus Omgaan met geld staan de leerbehoeften van de cursisten centraal. De cursisten kunnen op een overzicht met onderwerpen aankruisen wat zij willen leren. Er zijn veel onderwerpen om uit te kiezen, dus er is voor elk wat wils. Ook kan een cursist zelf onderwerpen aandragen. Alle cursisten geven individueel hun leerbehoeften aan. Daarna bespreek je dit in de groep en bepaal je samen met de groep welke onderwerpen je gaat behandelen.

De cursus heeft geen vooraf bepaalde volgorde van de lessen. Alleen de eerste les staat vast: De eerste bijeenkomst. Deze is vooral bedoeld om de leerbehoeften van de cursisten te inventariseren. Door inzicht in hun leerdoelen wordt:

> de bereidheid om te leren vergroot

> de al aanwezige ervaring van de cursist meegenomen Door deze werkwijze ervaart de cursist autonomie en voelt zich betrokken bij de inhoud en de uitvoering.

Aan de hand van de uitkomsten van de leerdoelen stel je een programma op voor de volgende bijeenkomsten. Het verschilt dus echt per trainer en per groep hoe de bijeenkomsten worden ingevuld. In de ene cursus staan één of twee thema’s centraal en in een andere cursus worden alle thema’s behandeld.

Voor de bijeenkomsten kun je gebruikmaken van het lesmateriaal dat per onderwerp ontwikkeld is. Ook kun je zelf lesmateriaal maken, door antwoorden te zoeken op vragen van de cursisten, filmpjes te zoeken, een presentatie te maken, etc.

Daarnaast kun je gastlessen organiseren, bijvoorbeeld door een deurwaarder of iemand van het Juridisch Loket uit te nodigen om iets te komen vertellen.

Zoek een individuele motivator Tijdens de eerste bijeenkomst is het noodzakelijk om voor iedere cursist een zogenoemde motivator te vinden. Een motivator is een verder liggend doel, van waaruit kleinere doelen worden opgesteld.

Voorbeelden zijn:

> ‘Ik wil een eigen huis kopen’

> ‘Ik wil een eigen onderneming starten’

> ‘Ik wil dat mijn kinderen kunnen studeren’

4.3 WERKEN MET THEMA’S

De cursus bestaat uit zes thema’s. Deze hebben elk een eigen icoon. Elk thema bestaat uit meerdere onderwerpen die betrekking hebben op het thema. Voor elk onderwerp is een les beschikbaar.

Je geldzaken op orde

Omgaan met je inkomen

Nu rondkomen

Rondkomen in de toekomst

Omgaan met je schulden

Geld en gedrag

Op het werkblad Wolken staan de zes thema’s van de cursus en de onderwerpen binnen die thema’s. Als de leerdoelen en motivator duidelijk zijn, bespreekt de trainer de zes thema’s en onderwerpen daarbinnen. En kijkt samen met de cursisten welke thema’s en onderwerpen hier het beste bij aansluiten.

De onderwerpen in de thema’s zijn geschikt voor zowel preventieve als curatieve aanpak. Er zijn ook onderwerpen die niet echt populair zijn, maar wel zinvol om in te zetten. Bedenk als trainer of het zinvol is een aantal van deze onderwerpen toch in de lessen te bespreken. Tot slot zijn er ook onderwerpen waarmee de cursisten een succeservaring kunnen hebben.

4.4 MICRO-LEREN

In het lesmateriaal is het principe van micro-leren toegepast. De onderwerpen zijn in echt kleine blokjes onderverdeeld. De lessen zijn daardoor overzichtelijk en ingewikkelde onderwerpen kun je in kleine stapjes behandelen. De cursisten ervaren dat zij iets af kunnen maken.

4.5 GEDRAGSELEMENTEN

Omdat de cursisten zelf hun leerdoelen formuleren en zelf de thema’s en onderwerpen van hun cursus kiezen, zijn ze zeer gemotiveerd. De cursisten willen graag leren, omdat ze het nut ervan inzien.

De cursus bevat elementen die de cursisten motiveren om hun problemen aan te pakken en daarmee hun gedrag aan te passen. Het doorbreken van gewoontegedrag gebeurt doorgaans namelijk niet van de ene op de andere dag, maar verloopt in een aantal stappen, waarbij terugval in de oude gewoonte altijd kan voorkomen. Nieuw gedrag wordt een gewoonte door herhaling.

De volgende gedragselementen kun je in de cursus inzetten:

1. Willen, kunnen, lukken

In de eerste les besteed je uitgebreid aandacht aan deze onderwerpen.

Willen: wat wil je bereiken en wat zijn hierbij drempels?

Kunnen: welke vaardigheden heb je hiervoor nodig?

Lukken: weet je hoe je het gaat doen? Wat is de invloed van geloof in eigen kunnen, stress en faal- en succeservaringen?

2. Doel- & actieplan

Hierop schrijven cursisten hun doel en de acties die ze gaan uitvoeren om het doel te halen.

3. Vuistregels

De cursisten denken bij elk onderwerp na over hun huidige gewoonte (vuistregel) en bepalen hun nieuwe gewoonte (nieuwe vuistregel).

4. Volhouden!

Gedurende de cursus kijken de cursisten naar hun gedrag. Hoe gaat het? Maken ze voortgang? Wat lukt (nog) niet? Wat hebben ze nodig? Hiervoor zijn aparte werkbladen beschikbaar.

5. Herhalen

Herhaal belangrijke vaardigheden, zoals het bijhouden van een kasboek en het stellen van doelen.

5 EEN CURSUS UITVOEREN

5.1 DE BIJEENKOMSTEN

De cursus Omgaan met geld bestaat uit vijf bijeenkomsten van 2,5 uur. De opzet voor de eerste bijeenkomst staat vast. Dat is samen met de cursisten overeenstemming krijgen over de thema’s en de onderwerpen. Dit doe je door:

> inventarisatie van de leerdoelen van de cursisten; en

> het kiezen van de meest relevante thema’s en onderwerpen voor het behalen van die leerdoelen.

De uitkomsten bepalen de inhoud van de bijeenkomsten 2 tot en met 5. Bedenk hierbij dat thema’s en onderwerpen in meer dan één leerdoel kunnen voorzien.

Bijeenkomst 1

Opzet

Voor de eerste bijeenkomst zijn een aparte module en een PowerPointpresentatie gemaakt. Deze staan in de Nibud Academie. Als trainer spreek je tijdens de eerste bijeenkomst met de cursisten over hun leerdoelen en het nut van de deelname aan de cursus.

> Voorkomt het volgen van de cursus een probleem?

> Lost het volgen van de cursus een probleem op?

> Biedt het de cursist een kans? Zo ja, welke?

> Maakt het (persoonlijke) groei mogelijk?

De antwoorden op deze vragen zijn van invloed op de bereidheid tot het volgen van de cursus.

Structuur

> Bespreken programma

> Voorstellen trainer

> Voorstelronde cursisten

> Pauze

> Introductie van de cursus

> Waarom wil ik leren?

> Wat wil ik leren?

> Leerdoelen formuleren

> Je eigen cursus maken

> Stel de individuele leerdoelen van de cursisten vast

> Zoek een individuele motivator

> Bepaal de thema’s en de onderwerpen (modules) van de cursus

Bijeenkomsten 2 tot en met 5

Opzet

De cursisten hebben tijdens de eerste bijeenkomst hun leerdoelen geformuleerd. Daarna hebben zij de onderwerpen aangekruist waarover zij meer willen leren. Dit vormt de basis van de andere bijeenkomsten van de cursus. In de Nibud Academie staan voor alle onderwerpen (modules) docentenbladen met verschillende werkvormen. Daarnaast is er ook voor elke module een meeneemblad voor de cursisten en een PowerPointpresentatie. Sommige modules vragen meer tijd dan andere.

Per bijeenkomst kun je 2 à 3 modules behandelen. Hoewel iedere bijeenkomst anders is, hebben de bijeenkomsten wel een vaste structuur:

Structuur

> Opening

> Terugkijken op vorige les - doelen stellen

> Behandeling module X

> Pauze

> Behandeling module Y

> Behandeling module Z (optioneel)

> Leerdoelen

> Sociale kaart

> Benoemen van de onderwerpen (modules) in de volgende bijeenkomst, op basis van de onderwerpen die in de eerste bijeenkomst zijn bepaald.

> Afsluiting

Interesse in een terugkombijeenkomst?

Het organiseren van een terugkombijeenkomst, een aantal maanden na de laatste bijeenkomst, is erg waardevol. De cursisten kunnen tijdens deze terugkombijeenkomst met elkaar delen wat ze na de cursus hebben gedaan. En waar ze nog tegenaanlopen.

5.2 WERKEN MET GROEPEN

De cursus wordt gegeven in groepen. Dit groepsgewijze werken heeft verschillende voordelen, bijvoorbeeld dat een taboe wordt opgeheven doordat geldzaken bespreekbaar worden. Het is belangrijk dat de cursisten zich veilig voelen. Daarom is het goed om de eerste bijeenkomst te benadrukken dat alles wat wordt besproken, binnen de groep blijft.

Cursisten vinden veel herkenning in elkaars verhalen en zien elkaar als gelijkgestemden, wanneer iedereen zichzelf voorstelt en zijn situatie globaal schetst tijdens de eerste bijeenkomst. De cursisten worden open naar elkaar, er ontstaat een ‘wij-gevoel’ en soms ontstaan vriendschappen. Een groep werkt drempelverlagend om hulp te zoeken en inkomensondersteuning aan te vragen.

Als trainer zijn er veel mogelijkheden om gebruik te maken van de groep. Uit de literatuur blijkt dat mensen hun gedrag graag in overeenstemming brengen met wat ze eerder hebben gezegd. Door cursisten te laten benoemen aan welke doelen zij thuis gaan werken, committeren zij zich aan de groep en is de kans groter dat zij daadwerkelijk hun geplande acties gaan uitvoeren.

Cursisten koppelen

Het kan een goed idee zijn om cursisten te koppelen, zodat ze elkaar helpen. En je kan gevorderde cursisten wat extra uitzoekwerk geven, zodat zij zich betrokken blijven voelen bij de cursus.

Kweek zelfvertrouwen

De trainer kan meer zelfvertrouwen kweken. Laat de cursisten bijvoorbeeld benoemen op welke punten ze vooruitgang hebben geboekt. Door de groep hierbij te betrekken, draag je verder bij aan toename van het zelfvertrouwen van de cursisten.

5.3 DOELEN STELLEN

Cursisten komen om verschillende redenen naar de cursus en zullen meestal geen duidelijk doel voor ogen hebben. Door de cursisten aan het begin van de cursus een doel te laten stellen, is het voor henzelf duidelijker wat zij eigenlijk willen en kunnen met de cursus. Doelen werken motiverend doordat het bereiken van doelen laat zien dat iemand in staat is om invloed uit te oefenen op zijn situatie. Tijdens het voorstellen kan de cursisten al worden gevraagd naar hun doel, wat dan later verder wordt uitgewerkt. Het is belangrijk dat cursisten ‘goede doelen’ stellen: positief, concreet, haalbaar, belangrijk voor de cursist, niet opgelegd, uitdagend en specifiek, opgesplitst in (sub)doelen voor de korte termijn.

Elke bijeenkomst stellen de cursisten een doel voor de volgende les en kijken daar aan het begin van de volgende les kort op terug.

Ook aan het eind van de cursus stellen de cursisten een doel. Wanneer cursisten hun plannen uitwerken, binden ze zich hier meer aan en hebben ze een concreet stappenplan hoe ze verder kunnen na de cursus.

5.4 GROEPSGROOTTE

Een groepsgrootte van zes tot acht cursisten wordt als prettig ervaren en twaalf is het maximum, zeker voor onervaren trainers. Een grotere groep kan beter gesplitst worden.

5.5 DUUR VAN DE CURSUS

De ideale cursus Omgaan met geld bestaat uit vijf bijeenkomsten van elk 2,5 uur met een tussenpauze van één week. Tijdens een cursus van deze omvang kunnen alle competenties aan bod komen die nodig zijn om de financiële redzaamheid van de cursisten te vergroten.

Het organiseren van een terugkombijeenkomst, een aantal maanden na de laatste bijeenkomst is erg waardevol. Tijdens deze terugkombijeenkomst kunnen de cursisten met elkaar delen wat ze na de cursus hebben gedaan en tegen welke dingen ze nog aanlopen.

5.6 DE TRAINER

We gaan ervan uit dat je als trainer voldoende financiële basiskennis hebt. Het is daarnaast mogelijk om de cursus in duo’s te geven, bijvoorbeeld met een getrainde vrijwilliger.

Checklist voor de trainer

Sommige trainers zijn niet gewend les het geven aan deze doelgroep. Daarom hebben we na de bijeenkomsten in de onderzoeksfase deze checklist gemaakt:

> Gebruik simpele taal;

> Verdeel de informatie in kleine brokjes;

> Vraag de cursisten de informatie terug te vertellen, als check;

> Houd rekening met verschillen in achtergrond, opleidingsniveau en cultuur;

> Neem een open houding aan en luister naar de cursisten;

> Beweeg mee met de cursisten en de groep;

> Wees enthousiast;

> Improviseer! Improviseren is heel belangrijk;

> Wees creatief;

> Leg verbanden tussen alles wat ter sprake komt.

Competenties van de trainer

Na de evaluaties van de cursus Omgaan met geld zijn de competenties van de trainer bepaald. Een trainer dient idealiter te beschikken over deze vier belangrijke competenties:

> Faciliteren van leren;

> Begeleiden van groepsprocessen;

> Presenteren van leerstof en werkvormen;

> Kennis van het financiële systeem en schuldhulpverlening in Nederland.

6 HET CURSUSMATERIAAL

6.1 OVERZICHT DOCUMENTEN

Het cursusmateriaal bestaat uit documenten voor de trainer en documenten voor de cursisten.

Voor de trainer:

>Docentenbladen voor de trainer

>PowerPointpresentaties

>Aanvullende materialen

Voor de cursisten:

>Werkbladen

>Doel- & actieplan

Hieronder staat per document een korte uitleg.

6.2 DOCENTENBLADEN VOOR DE TRAINER

Met de docentenbladen kun je de les inhoudelijk en didactisch voorbereiden. Elk docentenblad heeft dezelfde opbouw. De onderdelen zijn op de docentenbladen duidelijk herkenbaar met een icoon.

In de introductie staan de leerdoelen voor de les plus de lesduur. Er staat een minimum en een maximum indicatie aangegeven. De duur van de les is onder andere afhankelijk van de behoefte van de cursisten, het aantal cursisten in de groep, de lengte van de presentatie en het aantal werkvormen dat je gebruikt in de les.

Daarnaast bevat elk docentenblad:

Lesopbouw

Hier staat een mogelijke opbouw voor de les beschreven. Ook vind je hier de antwoorden op vragen die op de werkbladen voor de cursisten staan.

Werkvormen

Hier vind je een toelichting op de werkvormen die op de werkbladen voor de cursisten staan.

Achtergrondinformatie bij dit onderwerp

Hier staat inhoudelijke informatie over het onderwerp uit de les. Vaak staan hier links naar betrouwbare sites waar je meer informatie kunt vinden.

6.3 POWERPOINTPRESENTATIES

De PowerPoint voor de eerste en laatste les zijn meegeleverd. Voor de overige lessen zijn basis PowerPointpresentaties beschikbaar in de opmaak van de verschillende thema’s. Deze kun je op maat maken voor je eigen lessen.

6.4 AANVULLENDE MATERIALEN

Bij sommige lessen is er aanvullend materiaal, bijvoorbeeld een voorbeeldbrief of een ingevulde begroting. Als een les een bijlage bevat, staat dit vermeld in de infosheet voor de trainer. De aanvullende materialen zijn te vinden bij de desbetreffende les.

6.5 WERKBLADEN VOOR DE CURSISTEN

Voor elke les is er een werkblad voor de cursisten. Elk werkblad heeft dezelfde opbouw. De onderdelen zijn op de werkbladen duidelijk herkenbaar weergegeven met een icoon. Op elk werkblad staan de volgende onderdelen:

Intro

Hier staat een introductie van het onderwerp en wat de cursisten gaan leren in de les.

Werkvormen

Hier staan oefeningen die in de les gebruikt kunnen worden.

Tips, weetjes en valkuilen

Hier staat informatie over het onderwerp kort en bondig beschreven.

Hulp nodig?

Hier staat waar de cursist hulp kan vinden. Er is ook ruimte voor eigen aantekeningen.

Dit onderdeel bestaat uit:

> Jouw netwerk:

Hier schrijft de cursist op welke personen uit het eigen netwerk hulp kunnen bieden.

Denk aan een broer of zus, een vriend of vriendin, de buurman.

> Handige sites:

Hier staan links naar relevante sites.

> Hulpinstanties:

Hier staan landelijke hulpinstanties vermeld. In de les kun je bespreken welke lokale organisaties hulp bieden. De cursist kan het hier bijschrijven.

6.6 DOEL- & ACTIEPLAN

Het doel- & actieplan is een invulformulier waarop cursisten hun doel noteren en welke acties zij gaan uitvoeren om dat doel te bereiken. Dit plan kun je steeds aan het eind van een les inzetten. In de volgende bijeenkomst kun je bespreken of en in hoeverre het de cursisten is gelukt om hun voorgenomen acties uit te voeren.

Deze docentenbrief is een verkorte versie van de docentenhandleiding bij Omgaan met geld. Hij is bedoeld om je een goed beeld te geven van hoe de cursus is opgezet, en hoe je de lessen kunt uitvoeren. Wil je daarnaast meer informatie, neem dan contact op met het Nibud via opleidingen@nibud.nl of 030 – 23 91 392.

COLOFON

Vernieuwde uitgave

Oktober 2021

© Nibud, Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting, Utrecht

Vormgeving:

Cunera Joosten

Redactie:

Marijke van Ewijk (vanewijkschrijft.nl)

We hebben dit lesmateriaal zeer zorgvuldig gemaakt. Als er fouten in zitten, is het Nibud hiervoor niet aansprakelijk.

Als je iets uit dit lesmateriaal wilt overnemen, moet je toestemming vragen aan het Nibud. Het gaat om elke vorm van overname, digitaal, gedrukt, op film, als fotokopie, etc.