Ochrona gatunkowa zwierząt

Szanowny Pan Łukasz Namyślak Ministerstwo Środowiska ul. Wawelska 52/54 00-922 Warszawa lukasz.namyslak@mos.gov.pl

30 czerwca 2014r.

Dot: Projekt rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt W związku z pracami nad projektem nowego rozporządzenia w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, organizacje członkowskie koalicji Niech Żyją! zgłaszają niniejszym uwagi do w/w projektu. Prosimy uprzejmie o ich uwzględnienie w dalszych pracach.

Przede wszystkim zauważamy, że projekt rozporządzenia nie uwzględnia szeregu uwag zgłoszonych w trakcie konsultacji propozycji zmian w ochronie gatunkowej zwierząt prowadzonych przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w roku 2013. Podczas dyskusji nad propozycjami tych zmian szereg instytucji, placówek naukowych, Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska i organizacji pozarządowych zgłosiło swoje uwagi. Część z tych uwag została pozytywnie oceniona i zaakceptowana przez GDOŚ. Łącznie zgłoszono ponad 140 uwag.

Powstaje pytanie, dlaczego nie zostały one uwzględnione w aktualnym projekcie przynajmniej w zakresie, w jakim zostały one zaakceptowane przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska?

1

Odstępstwa od zakazów, o których mowa w par. 7 ust. 1 pkt. 1-9 i 11-14 w odniesieniu do 9 gatunków ptaków łownych wymienionych w par. 7.2 Wnioskujemy, aby par. 7 ust. 2 brzmiał następująco: „2. Zakaz, o których mowa w ust. 1 pkt 1 nie dotyczy następujących gatunków : […]”

Naszym zdaniem wprowadzenie tak szerokich odstępstw w odniesieniu do 9 gatunków ptaków jak proponuje się w projekcie jest nieuzasadnione. Nawet, jeśli uznamy, że niektóre odstępstwa od zakazów są niezbędne w celu zachowania możliwości pozyskania łowieckiego tych gatunków, to powstają zasadnicze wątpliwości czym miałyby być uzasadnione odstępstwa od zakazów: okaleczania, chwytania, niszczenia jaj, transportu, przetrzymywania, niszczenia siedlisk i ostoi, niszczenia i usuwania gniazd, umyślnego płoszenia i niepokojenia.

Nawet, jeśli przepis ten skonstruowano w ten sposób tylko po to, aby zapewnić spójność rozporządzenia z prawem Unii Europejskiej z innymi przepisami w zakresie ochrony gatunkowej, np. znajdującymi się w ustawie prawo łowieckie, to naszym zdaniem odpowiednie dostosowanie zapisów ustawy prawo łowieckie powinno odbywać się równolegle.

Lista chronionych gatunków ptaków Wnioskujemy o objęcie ochroną gatunkową i tym samym usunięcie z listy gatunków łownych, następujących gatunków ptaków: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

Łyski Fulica atra Jarząbka Tetrastes bonasia Bażanta Phasianus colchicus Kuropatwy Perdix perdix Gęgawy Anser anser Gęsi zbożowej Anser fabalis Gęsi białoczelnej Anser albifrons Krzyżówki Anas platyrhynchos Cyraneczki Anas crecca Głowienki Aythya ferina Czernicy Aythya fuligula Grzywacza Columba palumbus Słonki Scolopax rusticola

Dodatkowo do uzasadnień odnoszących się do poszczególnych gatunków (które znajdują się w dalszej części), prosimy o uwzględnienie następujących uwag i postulatów ogólnych: Podobieństwo do gatunków objętych ochroną ścisłą Możliwość polowania na trzy gatunki dzikich gęsi oraz na cztery gatunki dzikich kaczek jest podstawową przyczyną omyłkowego zabijania podobnych ptaków chronionych, co może istotnie zagrażać również najrzadszym gatunkom ptaków.

Podczas polowań zachodzi duże ryzyko pomylenia następujących gatunków kaczek łownych i chronionych1 1

Wypowiedź Rzecznika Prasowego PZŁ Marka Matyska: http://www.poluje.pl/polowanie,polowanie-na-dzikie-kaczki-8211-ruszyl-sezon,9561 Pobrano 26.03.2013

2

a) Krzyżówka może być / jest mylona z krakwą lub płaskonosem b) Czernica może być / jest mylona z ogorzałką lub podgorzałką c) Głowienka może być / jest mylona z hełmiatką d) Cyraneczka może być / jest mylona z cyranką Ryzyko omyłkowego zabicia w wyniku pomylenia / nierozpoznania / nieodróżnienia gatunku chronionego od gatunku łownego istnieje także w przypadku gatunków dzikich gęsi aktualnie znajdujących się na liście gatunków łownych. Potwierdzają to źródła. Potwierdza to także stan faktyczny: koalicja Niech Żyją! doprowadziła w ostatnich miesiącach do wszczęcia przez prokuraturę postępowania w sprawie zastrzelenie bernikli białolicej przez doświadczonego myśliwego, prezesa jednego z lokalnych kół łowieckich. Jeśli myśliwi posiadający duże doświadczenie mylą tak oczywisty gatunek jak bernikla białolica z gatunkami gęsi łownych, to tym bardziej istnieje realne ryzyko pomyłki z gatunkami łownymi gęsi gatunków tak rzadkich, jak np. gęś mała, czy też gęś krótkodzioba.

Polowania na noclegowiskach, często w słabych warunkach oświetleniowych skutkują zabijaniem chronionych gatunków gęsi. Np. w Polsce znanych było co najmniej kilka przypadków zastrzelenia gęsi krótkodziobej Anser brachyrhynchus, gęsi małej Anser erythropus, bernikli białolicej Branta leucopsis i bernikli rdzawoszyjej Branta ruficollis (Ławicki i in. 2012) Mylenie gatunków z listy zwierząt łownych z gatunkami objętymi ochroną ścisłą (w tym również zagrożonymi w skali globalnej, jak podgorzałka) zdarza się szczególnie w przypadku ptaków w szacie spoczynkowej oraz samic. Ryzyko pomyłki jest zwiększone poprzez fakt prowadzenia polowań o świcie i o zmierzchu. Kaczki są szczególnie narażone na takie pomyłki z uwagi na szybkość lotu (latają z prędkością nawet do 70 km/h).

Grupa ptaków „wodno-błotnych” obejmuje kilkadziesiąt gatunków, w tym wiele gatunków trudnych do rozpoznawania. Ponadto, znaczna ich część w sezonie polowań przechodzi pierzenie, obecne są także osobniki młodociane, co sprawia, że oznaczenie gatunku staje się niezwykle trudne i wymaga specjalistycznej wiedzy ornitologicznej. Brak takiej wiedzy wśród myśliwych, jak również słaba widzialność podczas polowań (rano lub wieczór) skutkuje częstym strzelaniem do ptaków chronionych, w tym gatunków bardzo rzadkich.

Potwierdzeniem tej tezy są publikacje naukowe opisujące ten problem (Jamrozy 1992, Majewski i Panek 1994, Anderwald 2009). Badania Jamrozego (1992) również pokazują, że pomyłki, lub celowe strzelanie do gatunków chronionych i rzadkich jest realnym problemem polskiego łowiectwa i musi być uwzględnione w planowaniu ochrony gatunkowej ptaków. Autor ten wykazał, że pośród gatunków strzelanych przez myśliwych trafiają się tak rzadkie gatunki jak puszczyk uralski czy czapla purpurowa. Potwierdzeniem tych publikacji jest monitoring śmiertelności ptaków szponiastych prowadzony przez Komitet Ochrony Orłów (KOO).

Według danych KOO polowania na drapieżne gatunki chronione są istotnym źródłem śmiertelności w tej grupie ptaków. Anderwald (2009) podaje przykładowo, że aż 11% przypadków śmiertelności bielików w Polsce jest wynikiem zastrzelenia. Ponadto przytacza wiele przykładów zastrzelenia skrajnie rzadkich i ginących gatunków komentując jednocześnie, że w wielu przypadkach sprawcami odstrzałów są myśliwi, którzy celowo lub z braku wiedzy zabijają gatunki chronione. W świetle niskich umiejętności oznaczania gatunków lub celowego strzelania przez myśliwych gatunków innych niż łowne, polowania prowadzone w miejscach koncentracji rzadkich i ginących gatunków są poważnym zagrożeniem dla ich populacji.

W załączeniu przekazujemy ekspertyzę wykonaną przez dr Michała Skakuja, eksperta w dziedzinie identyfikacji ptaków w Komisji Faunistycznej Polskiego Towarzystwa 3

Zoologicznego. Ekspertyza ta wskazuje jednoznacznie, iż poprawna identyfikacja gatunków ptaków w warunkach polowania jest zazwyczaj niemożliwa.

Pożyteczność dla środowiska Gatunki stanowiące meritum tego wniosku funkcjonują w określony skomplikowany dynamiczny sposób w środowisku przyrodniczym. Na ich "pożyteczność" składa się nie tylko uczestnictwo w troficznej, paratroficznej i konkurencyjnej strukturze mikrośrodowisk, ekosystemów i jednostek ponadekosystemowych, ale także złożoność ich wewnątrzpopulacyjnych i biocenotycznych interakcji, z oddziaływaniem na podlegającą ciągłym przekształceniom frakcję tzw. przyrody nieożywionej (abiotyczną).

"Matematyczne" wyliczenie pożytków wynikających z obecności tej grupy w przestrzeni ich bytowania i rozrodu byłoby w tym miejscu niecelowe. Jednakże poniższy wykaz można przyjąć jako przykładowy: − przedmiotowe gatunki stanowią pokarm gatunków ze szczytów piramid troficznych (w tym rzadkich szponiastych), same jednocześnie, zwłaszcza te bardziej liczne, wpływają na liczebność i inne parametry populacyjne składników swojej diety (np. kaczki, odżywiając się fito- i zooplanktonem, a także np. zooplanktonowymi drapieżcami, mogą wpływać pośrednio na tempo eutrofizacji zbiornika (por. np. Weiner 1999); innym tego typu przykładem jest wpływ na liczebność populacji najbardziej dostępnych, a więc najliczniejszych, bezkręgowców lądowych np. na łąkach w czasie nieselektywnego (wielożerność) żerowania krzyżówki (por. np.

Sokołowski 1973), − gatunki ptaków związane ze środowiskami mokradłowymi spełniają ważną rolę w rozprzestrzenianiu rzadkich gatunków roślin bagiennych i wodnych, − gatunki, których populacje są bardziej liczne pełnią istotną rolę "parasolową" dla spokrewnionych a rzadkich, co ma niebagatelne znaczenie np. w czasie lotów migracyjnych (stada wielogatunkowe), − gatunki gniazdujące w trzcinowiskach, to także gatunki "parasolowe", np. dla stenobiotycznych trzcinowiskowych bezkręgowców (por. np. Czachorowski i in. 2000), a także wąsko wyspecjalizowanych gatunków ptaków nie występujących praktycznie poza szuwarem trzcinowym, jak: perkozy, błotniak stawowy, bąk, bączek, kokoszka, brzęczka, trzcinniczek, trzciniak, wąsatka (Goc 1993); warto przy tym podkreślić, że parasolowa rola gatunków bardziej licznych, jak np. krzyżówki czy gęgawy jest statystycznie o wiele bardziej istotna niż sporadycznie spotykanych gatunków rzadkich. (Źródła: Czachorowski, S, 2000; Goc. M. 1993; Weiner J. 1999; Sokołowski J. 1973) Zagrożenia, które ochrona gatunkowa może ograniczyć Objęcie ochroną dzikich ptaków i ich wyłączenie z gospodarki łowieckiej wydaje się kluczowe dla skutecznej ochrony populacji wielu rzadkich gatunków ptaków, do czego Polska jest zobowiązana w ramach Dyrektywy Ptasiej, Dyrektywy Siedliskowej oraz ratyfikowanych przez Polskę dwóch konwencji: Ramsarskiej z 1971r. i Berneńskiej z 1979r.

Literatura naukowa wskazuje wyraźnie, że gospodarka łowiecka może mieć istotny, negatywny wpływ na dynamikę liczebności ptaków, a tym samym na zachowanie właściwego stanu ochronnego populacji gatunków, w tym gatunków chronionych. Polowania mogą negatywnie oddziaływać na populacje ptaków na wiele sposobów, generując niepożądane efekty na 4

wszystkich poziomach organizacji, tj. na poziomie zgrupowań (ingerencja w interakcje gatunkowe, piramidy troficzne, uwalnianie kaskad troficznych itp.), populacji (wzrost śmiertelności, zmniejszona rozrodczość), jak i osobników (reakcje behawioralne dotyczące sposobu żerowania, budżetu czasowego, wykorzystania zasobów środowiska itp.).

Profesjonalny sposób zarządzania populacjami ptaków łownych wymaga szczegółowych danych nie tylko o wielkości corocznego pozyskania, ale także o dynamice populacji, z uwzględnienia naturalnej i innej śmiertelności, jak również corocznych danych o sukcesie lęgowym. Jak wynika z naszego komentarza poniżej dotyczącego poszczególnych gatunków, istniejący w Polsce system monitoringu populacji nie pozwala aktualnie na stworzenie cenzusów populacji wszystkich ptaków znajdujących się na liście zwierząt łownych.

Sukces lęgowy wielu gatunków ptaków często wykazuje znaczne wahania z roku na rok, co wpływa na wielkość populacji podlegającej później presji łowieckiej. W Polsce nie jest możliwe wdrożenie takiego systemu. Wiele gatunków podlegających presji łowieckiej w Polsce odbywa lęgi w północnej Europie i Azji (np. gęsi), co sprawia, że nie mamy dostępu do danych dotyczących dynamiki rozrodu tych ptaków w poszczególnych latach.

Obecny model łowiectwa w Polsce nie przewiduje monitorowania rozrodczości krajowych ptaków łownych, mimo, że takie dane mogłyby być zbierane. Obecnie nie zbiera się nawet danych ogólnych dotyczących populacji poszczególnych gatunków, ani ich trendów.

Należy zaznaczyć, że niekontrolowane pozyskanie bezpośrednio wpływa na przedmiot ochrony, na gatunki lęgowe, na wiele gatunków ptaków migrujących niewymienionych w Załączniku I DP, a pośrednio także na gatunki z nimi związane, jak np. ptaki drapieżne/szponiaste, dla których pozyskanie łowieckie może być istotną konkurencją.

Uznaje się, że płoszenie ptaków – również ptaków gatunków objętych ochroną ścisłą - w wyniku polowań (nie tylko strzały, ale także obecność myśliwych, psów myśliwskich, ruch samochodów terenowych) ma istotny negatywny wpływ na dostosowanie ptaków, poprzez wymuszanie zmiany czasowo-przestrzennego użytkowania siedlisk, zmianę aktywności dobowej, uniemożliwienie korzystania z preferowanych żerowisk i noclegowisk (Madsen i Fox 1995, Tamisier i inni 2003). Polowania mogą rozbijać pary lęgowe i zaburzać strukturę rodzinną ptaków, a tym samym przekładać się bezpośrednio na obniżony przyrost populacyjny. Co ważne, ograniczenie użytkowania optymalnych środowisk w okresie zimowym ma bezpośrednie przełożenie na wzrost śmiertelności w tym trudnym dla ptaków okresie (przegląd w Madsen i Fox 1995).

Przykładów konkretnych badań potwierdzających powyższe stwierdzenia jest wiele. W przypadku czajki i siewki złotej wykazano, że polowania w istotny sposób zwiększają częstość latania i czas spędzony na czuwaniu (time spent vigilant), natomiast zmniejszają czas spędzony na odpoczywaniu (Casas i inni 2009). Stwierdzono również, że ptaki w odpowiedzi na polowania, przemieszczają się w miejsca wolne od polowań (Casas i inni 2009). Badania prowadzone w Danii wykazały, że strzały powodują istotne zaburzenia użytkowania przestrzeni przez ptaki: łabędzie przemieszczają się na głębsze wody, ponad 80% ptaków wodnych opuszcza miejsce polowania już po kilku strzałach.

W efekcie polowań świstun, siewka złota i czajka przemieszczały się 0,5-1,2 km od miejsca polowań, a gęgawa przemieszczała się na odległość co najmniej 9 km (Bregnballe i Madsen 2004). Powoduje to konieczność wydatkowania przez ptaki dodatkowej energii, podczas gdy niejednokrotnie są już w trakcie gromadzenia zapasów energetycznych na okres lęgów – przez co płoszenie ptaków w wyniku polowań może spowodować słabsze przygotowanie do lęgów i obniżyć ich sukces lęgowy 5

Wyniki przytaczanych badań pokazują jednoznacznie, że polowania istotnie zaburzają użytkowanie siedlisk przez ptaki. Co ważne, dotyczy to także gatunków innych niż łowne. Z tego względu polowania na ptaki realizowane w miejscach występowania gatunków objętych ochroną ścisłą mają istotny negatywny wpływ na ich dostosowanie zmuszając do korzystania z siedlisk suboptymalnych.

Wyniki wielu badań obrazują wpływ polowań na populacje ptaków. Wskazują np., że 28% strat w populacji krzyżówki stanowią jedynie ptaki upolowane, ale liczba ta nie obejmuje ubytków, które są dalszą konsekwencją polowań. Ptaki się płoszą, bywają przepędzane z korzystnych żerowisk, miejsc wypoczynku i schronienia, co naraża je na nowe niebezpieczeństwa.

(Sokołowski 1973, s.53) Kolejnym zagrożeniem wynikającym z prowadzenia gospodarki łowieckiej w miejscach koncentracji gatunków objętych ochroną ścisłą jest przyciąganie generalistycznych drapieżników w miejsca, w których odbywają się polowania. Wyniki badań White’a (2005) pokazały, że miejsca, w których oddano strzał ze strzelby myśliwskiej zlatywały się kruki w poszukiwaniu resztek ofiar polowania i zwierząt rannych. W efekcie tych zależności polowania skutkują zwiększoną penetracją danego terenu przez kruki. Z uwagi na presję, jaką może wywierać kruk na lęgi ptaków i młode osobniki po wyjściu z gniazda, ściąganie kruków do ostoi gatunków skrajnie rzadkich może skutkować obniżeniem sukcesu lęgowego tych gatunków.

Złożony negatywny wpływ polowań na ptaki sprawia, że polowania w miejscach pełniących funkcję lęgowisk, pierzowisk, miejsc odpoczynku w czasie wędrówki wiosennej i jesiennej oraz zimowisk mają istotny negatywny wpływ na zachowanie właściwego stanu ochrony wielu gatunków ptaków. Wiele gatunków ptaków będących przedmiotem ochrony wykazywać może w poszczególnych ostojach ptasich, gdzie mieszają się gatunki chronione oraz gatunki łowne ptaków, skrajnie niskie liczebności oscylując na granicy ekstynkcji. W przypadku takich gatunków ubytek nawet jednej pary generuje spadek liczebności na poziomie kilkudziesięciu procent populacji. Dlatego prowadzenie gospodarki łowieckiej wobec wybranych gatunków ptaków jest z pewnością realnym zagrożeniem dla przetrwania wielu gatunków chronionych w ostojach ptasich.

Zatrucie ołowiem pochodzącym ze śrutu W konsekwencji polowań na ptaki gatunków łownych następuje wprowadzenie do środowiska dużych ilości ołowiu w miejscach regularnych polowań, zwłaszcza na terenach mokradłowych, często stanowiących ostoje ptaków zarówno gatunków łownych, jak i chronionych(Sanderson & Bellrose 1986, Mooij 1991).

Według raportów Komisji Europejskiej, w miejscach polowań występuje olbrzymie stężenie ołowiu. Stwierdzano występowanie do 2 mln śrucin ołowianych na hektar oraz do 400 śrucin ołowianych na 1 metr kwadratowy (Giana 2004. Raport Komisji Europejskiej).

Szacunki wskazują, iż co roku w Polsce wystrzeliwuje się od ok. 300 000 kg do ok. 600 000 kg ołowiu (Thomas V.G., Guitart, R. 2010), (International Update Report on Lead Poisoning in Waterbirds. 2001. AEWA) Skażenie ołowiem powoduje u ptaków śmierć, problemy neurologiczne i immunologiczne (Kendall et al. 1996). Ołowiany śrut myśliwski połykany jest przez gęsi traktujące go jako gastrolity (Mysłek & Kalisińska 2003). Badania żołądków dzikich gęsi z rez. Słońsk wykazały, że ptaki połykały śrut myśliwski, a u ok. 30% gęsi odnotowano niebezpiecznie wysoki poziom ołowiu w mózgowiu (Kalisińska 2000).

6

Ołowica stanowi również zagrożenie dla objętych ochroną ścisłą ptaków szponiastych, ponieważ to one często zjadają zestrzelone lub ranione, lecz nie odnalezione przez myśliwych ptaki, w których ciałach znajdują się ołowiane śruciny. W ten sposób obecny w środowisku ołów przyczynia się do zwiększenia śmiertelności orłów i innych ptaków szponiastych.

Podsumowując, zatrucie ołowiem pochodzącym ze śrutu ołowianego wchłanianym jako gastrolity jest realnym zagrożeniem dla większości gatunków wodno-błotnych oraz pośrednio dla ich drapieżców podlegających ochronie gatunkowej (np. ptaki szponiaste). Objęcie ochroną gatunkową 13 gatunków ptaków obecnie łownych w dużej mierze wyeliminowałoby polowania na terenach mokradłowych i ograniczyło to zagrożenie w poważnym stopniu.

Gatunki ptaków postulowane do objęcia ochroną gatunkową, wraz z wyszczególnieniem niektórych wskazań do ich ochrony: Łyska / Fulica atra LC Polska: 100,000 – 250,000 par lęgowych. Ogólny trend populacji światowej – spadkowy.

(BirdLife International 2013) Wyniki Państwowego Monitoringu Środowiska wskazują na silny trend spadkowy populacji w Polsce w ciągu ostatnich 10 lat (i podobny za ostatnie 5 lat).

Źródło: http://monitoringptakow.gios.gov.pl/ Pobrano 26.03.2013

W latach 1990–2000 ważne europejskie populacje w Rosji i na Węgrzech odnotowały podobny trend spadkowy (powyżej 10%).

Negatywny wpływ na ten gatunek mają niepokojenie (Evans and Day 2002) i śmiertelność w wyniku polowań (del Hoyo et al. 1996). Śmiertelność powodowana jest także przez zatrucie na skutek połykania śrucin ołowiu (Mondain-Monval et al. 2002). Gatunek ten jest także zagrożony 7

zatruciem środowiska (del Hoyo et al. 1996) (Grishanov 2006)), a także przez degradację i utratę siedlisk na skutek odwadniania i melioracji na potrzeby rolnictwa (Taylor and van Perlo 1998), melioracji mokradeł, wydobycia torfu, zmiany sposobu użytkowania terenów podmokłych (zanik wypasów i koszenia na łąkach, prowadzący do ich zarastania) oraz wypalania i wykaszania trzcinowisk (Grishanov 2006). Gatunek cierpi na skutek drapieżnictwa norki amerykańskiej (Rezerwat Słońsk w Polsce) (Bartoszewicz and Zalewski 2003) i W. Brytanii (Ferreras and MacDonald 1999)). Jest również podatny na grypę ptasią i może być w przyszłości zagrożony przez ten wirus (Melville and Shortridge 2006).

Źródło: BirdLife International (2013). Species factsheet: Fulica atra. Pobrano http://www.birdlife.org 26/03/2013

Jarząbek / Tetrastes bonasia LC

Polska: 35,000 – 45,000 (BirdLife Intl. 2013)

Gatunek nie jest objęty monitoringiem w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Brak jest wiarygodnych krajowych danych na temat populacji i trendów.

W krajach uprzemysłowionych i o rolnictwie wysokotowarowym, podobnie jak u cietrzewi, odnotowuje się ciągły spadek populacji jarząbka. W wyniku tego procesu dochodzi do izolacji poszczególnych grup tych ptaków, co przyczynia się do stopniowego wymierania jarząbków w określonych regionach. (Polski Serwis Naukowy, http://www.naukowy.pl; Pobrano 26.03.2013) Do końca XIX wieku jarząbek występował na terenie całego obszaru dzisiejszej Polski. W związku z zagospodarowywaniem lasów spadek liczebności objął przede wszystkim tereny zachodnie i centralne. Z lasów Polski centralnej i Pomorza jarząbek wycofał się ok. 1870 r., z Wielkopolski ok. 1910 r., a z Borów Górnośląskich w latach 30. (http://www.kuraki.org.pl; Pobrano 26.03.2013.

Na przeważającej powierzchni terytorium Polski, tj. na niżu, jarząbek wyginął lub jest ptakiem bardzo nielicznym.

8

Aktualnie w Polsce występuje w trzech oddzielonych od siebie regionach: północno-wschodnim (Puszcze Augustowska, Białowieska, Piska, Borecka, Knyszyńska, Romincka i lasy województwa warmińsko-mazurskiego), regionie centralnym – najmniejszym z tych trzech (Góry Świętokrzyskie i ich okolice) oraz w regionie południowym z dwoma podregionami: sudeckim i karpackim. Izolowane stanowiska jarząbka spotykane są i w innych częściach kraju, np. na Pomorzu Zachodnim, Pomorzu Środkowym, w Wielkopolsce i na Zamojszczyźnie. (http://www.kuraki.org.pl; Pobrano 26.03.2013)

Rozmieszczenie jarząbka w Polsce (http://www.kuraki.org.pl/ Pobrano 26.03.2013)

Z tego powodu na terenach niżu powinien bezwzględnie zostać objęty ochroną gatunkową. Z kolei populacje występujące na pogórzach mogą w przyszłości stać się zalążkiem do powolnego odtworzenia populacji niżowych, co z kolei uzasadnia ochronę gatunkową i w tych regionach.

Jarząbek znajduje się na "Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce" w kategorii DD o statusie słabo rozpoznanym (data deficient) i zagrożeniu stwierdzonym, ale bliżej nieokreślonym (także w sensie: indeterminate i poorly known); Red. Głowaciński, Z. PAN Instytut Ochrony Przyrody, Kraków 2002 Nie ma żadnego uzasadnienia nie objęcia ochroną gatunkową jarząbka i pozostawienia go na liście gatunków łownych: ani ekologicznego, wynikającego z potrzeby ochrony przyrody, ani z celów łowiectwa określonych przez ustawę prawo łowieckie. Dodatkowo stan wiedzy na temat populacji jarząbka w Polsce pozwala jedynie na objęcie go ochroną gatunkową, a nie na prowadzenie polowań na ten gatunek. Wiedza na temat europejskiej oraz krajowej populacji jarząbka, zmniejszania się jego zasięgu oraz trendu spadkowego, zaniku siedlisk nie pozwala na pozostawienie tego gatunku na liście łownych. Nie objęcie go ochroną gatunkową będzie oznaczało zlekceważenie możliwości podjęcia skutecznej ochrony tego gatunku, zanim będzie to wymagało ponoszenia ogromnych nakładów z niewielką szansą na powodzenie (jak w przypadku głuszca). Naczelna w ochronie przyrody zasada przezorności nie pozwala zlekceważyć potrzeby ochrony gatunkowej jarząbka.

Bażant / Phasianus colchicus LC Polska 150,000 – 200,000 par lęgowych. W latach 2000-2002 tendencja spadkowa (wg BirdLife International 2013). W ostatnich 12 latach w Polsce wykazuje trend wzrostowy, choć w ostatnich 5 latach (2008-2012) przeważa trend spadkowy (Państwowy Monitoring Środowiska).

9

Bażant mógł być sprowadzony do Polski już w XI wieku (Niethammer, G. 1963. Die Einbuergerung von Saugetieren und Voegeln in Europa. Paul Parey, Hamburg).

Obecnie populacje bażanta wykazują lokalnie tendencje spadkowe spowodowane utratą siedlisk i przełowieniem - presją łowiecką. (BirdLife International 2013) Według danych z przełomu XX i XXI w. w krajach Europy Środkowej (w tym w Niemczech) odnotowano spadek populacji bażanta, który dla Polski wynosił od 30% do 39%.

Źródło: BirdLife International (2013) Species factsheet: Phasianus colchicus. Pobrano z http://www.birdlife.org dn.

26/03/2013

Populacja tego gatunku ulega prawdopodobnie dużym wahaniom, na które bezpośredni wpływ mają nie tylko problemy związane z utratą i przekształcaniem siedlisk, ale także presja łowiecka i sztuczne wsiedlenia przez myśliwych w celu polowania.

Jednakże takie sztuczne zasilanie populacji nie ma żadnych pozytywnych walorów z punktu widzenia przyrodniczego; służy wyłącznie odstrzałom „rekreacyjnym”. Bażanty wyhodowane w niewoli tracą w dużej mierze naturalne instynkty, nie potrafią poradzić sobie z presją drapieżników i giną w krótkim czasie od momentu wsiedlenia. Jednocześnie polowanie na nie pociąga za sobą wszystkie negatywne przyrodniczo elementy, które omówione zostały w części ogólnej powyżej, a dodatkowo wzmaga antropopresję w siedliskach wspólnych z gatunkami podlegającymi ochronie.

Stan prawdziwie dzikiej populacji bażanta w Europie jest trudny do określenia z powodu przemieszania z ptakami wprowadzanymi do środowiska. Jednakże z punktu widzenia dobrostanu środowiska i zachowania różnorodności przyrodniczej, pożądane byłoby, aby unikać sztucznego introdukowania i pozwolić naturalnej populacji, aby się w pełni naturalizowała i przystosowała do zmieniających się siedlisk w przekształcanym przez człowieka krajobrazie rolniczym. Populacja ta prawdopodobnie ustabilizowałaby się na dużo niższym poziomie, niż 10

obecnie, co wielu naukowców odebrałoby jako trend pozytywny z uwagi na niezbadany do tej pory wpływ bażant na populacje np. kuraków leśnych.

Mimo że nie ma jednoznacznych dowodów na szkodliwość bażanta, to jego introdukcje powinny być prowadzone z rozwagą, zwłaszcza na terenach cennych przyrodniczo i w ich pobliżu.

Ponieważ negatywny wpływ bażantów na cietrzewie nie został w wystarczającym stopniu zbadany, należy zaniechać introdukcji bażantów na obszarach, na których występuje cietrzew, bądź na których w przyszłości możliwe będzie przywrócenie jego występowania (Kamieniarz 2002)."

Jednakże wstrzymanie sztucznego wsiedlania z hodowli powinno pociągnąć za sobą konsekwentnie ochronę gatunkową populacji istniejącej.

Kuropatwa / Perdix perdix LC Polska: 300,000 – 600,000 par lęgowych (BirdLife International 2013) Spadek liczebności populacji w okresie lat: 2000 – 2012 (za: Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych) Populacja kuropatwy doznała gwałtownego załamania we wszystkich zakresach rodzimego występowania z powodu utraty i degradacji siedlisk spowodowanych intensyfikacją rolnictwa i utratą pokarmu w postaci owadów na skutek użycia pestycydów (del Hoyo et al. 1994). W Europie, wskaźniki trendów dla 21 krajów od roku 1980 pokazują gwałtowny spadek populacji (p<0.05) (EBCC/RSPB/BirdLife/Statistics Netherlands; P. Vorisek in litt. 2008).

11

Gęgawa / Anser anser LC

Polska 3,200 – 3,600 par lęgowych (BirdLife International) Trend wzrostowy populacji (Państwowy Monitoring Środowiska)

Kluczowe populacje gęgawy na Islandii i w Rosji odnotowały tendencję spadkową w latach 1990-2000. W innych krajach europejskich z kolei populacje te wzrosły, mi.in w Norwegii, Szwecji, Niemczech i W. Brytanii.

Gęgawa rozpoczyna okres lęgowy na tyle wcześnie, że polowanie odbywa się albo już w jej okresie lęgowym albo tuż przed, gdy organizmy tych gęsi przygotowują się do produkcji i złożenia jaj. Z tego powodu polowania na gęgawę w istocie zawsze dotyczą jej okresu lęgowego i mają negatywny wpływ na jej rozród, co jest niezgodne z przepisami Dyrektywy Ptasiej.

Zagrożenia: Jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla tego gatunku praktycznie na całym obszarze jego występowania są polowania (Madge and Burn 1988, del Hoyo et al. 1992). Gatunek ten jest także szczególnie narażony na zatrucie ołowiem w wyniku połykania śrutu ołowianego (Mateo et al. 1998). Jest tępiony przez rolników z uwagi na szkody rolnicze (Madge and Burn 1988, del Hoyo et al. 1992). Zagrożeniami są także niszczenie i degradacja środowisk mokradłowych w wyniku osuszania (Madge and Burn 1988, del Hoyo et al. 1992, Grishanov 2006) i przekształcania w tereny rolne (Madge and Burn 1988, del Hoyo et al. 1992), zatrucie środowiska, wydobycie torfu, zmiana zarządzania terenami podmokłymi (np. zanik wypasania i koszenia prowadzące do zarastania i zakrzaczania łąk) oraz wypalanie i koszenie trzcin, zwłaszcza na terenach lęgowych (Grishanov 2006). Gatunek ten jest podatny na ptasią grypę i może podlegać zagrożeniu podczas ew. przyszłych pandemii tego wirusa (Melville and Shortridge 2006).

Gęś zbożowa / Anser fabalis LC

Polska: zimuje 1,200 -115,000 par, brak lęgowych (BirdLife Int 2013) Państwowy Monitoring Środowiska: brak danych wskaźnikowych

Zagrożenia: Populacja tego gatunku odnotowała w poprzednich latach spadek w wyniku presji łowieckiej (powodującej bezpośrednią śmiertelność, zranienia oraz płoszenie (del Hoyo et al. 1992, Kear 2005a, Nikolaeva et al. 2006) i utraty siedlisk (del Hoyo et al. 1992). Na terenach lęgowych i trasach wędrówek zagraża mu degradacja siedlisk spowodowana zanieczyszczeniem środowiska od przemysłu wydobywczego ropy naftowej (Grishanov 2006, Nikolaeva et al. 2006), melioracje, wydobycie torfu, zmianami w użytkowaniu terenów podmokłych (np. zanik wypasania i koszenia prowadzące do zarastania i zakrzaczania łąk) (Grishanov 2006); wycinanie lasów jest zagrożeniem na terenach lęgowych w Rosji (Grishanov 2006), Norwegii i Szwecji (Madge and Burn 1988). Gatunek ten jest prześladowany przez człowieka (Madge and Burn 1988) i jest podatny na zatrucie pestycydami używanymi na terenach rolniczych (Kwon et al.

2004).

12

Gęś białoczelna / Anser albifrons LC

Polska: 150 – 15,000 par, brak lęgowych (BirdLife Intl. 2013) Państwowy Monitoring Środowiska: brak danych wskaźnikowych

Zagrożenia: Gatunek ten jest zagrożony intensywną presją łowiecką (del Hoyo et al. 1992) skutkującą śmiertelnością (Kear 2005a, Nikolaeva et al. 2006) i płoszeniem w miejscach postoju i żerowania podczas migracji (Nikolaeva et al. 2006) oraz na pierzowiskach (Glahder and Walsh 2006). Jest podatny na zatrucie pestycydami używanymi na terenach rolniczych (Kwon et al.

2004). Populacje na Grenlandii są narażone na niepokojenie przez ludzi na terenach pierzowisk oraz podatne na presję od statków wycieczkowych ( w przypadku przepłoszenia ptakom tym zazwyczaj nie udaje się znaleźć niezajętych stanowisk zastępczych) (Glahder and Walsh 2006).

Gatunek ten jest podatny na wirusa ptasiej grypy i może być zagrożony przyszłymi atakami tego wirusa (Melville and Shortridge 2006). Zmiany klimatu prawdopodobnie powodują zmniejszanie pierwotnego zasięgu, co jest zwłaszcza niebezpieczne w przypadku tego gatunku, którego tereny lęgowe uległy już do tej pory i tak poważnemu skurczeniu (Kear 2005a). Na skutek tych zmian, niektóre inne gatunki (np. bernikla kanadyjska Branta canadensis) przesuwa swój zasięg dalej na północ, wzmagając konkurencję o zasoby (Kear 2005a, Fox et al. 2006). Przemysł wydobywczy ropy naftowej w siedliskach tundrowych zwiększa zagrożenia terenów lęgowych (Kear 2005a) i pierzowisk (Glahder and Walsh 2006) poprzez zwiększenie ryzyka wycieku ropy oraz poprzez chroniczne zanieczyszczenie środowiska ropą i produktami ropopochodnymi (Grishanov 2006, Nikolaeva et al. 2006). Zagrożenia stwarza także bezpośrednie niszczenie siedlisk (co ma z kolei wpływ na wybór stanowisk lęgowych i zmniejsza sukces lęgowy) (Kear 2005a), a także płoszenie przez ludzi (Glahder and Walsh 2006).

Zagrożeniem dla tego gatunku jest także degradacja siedlisk podmokłych w wyniku zmiany użytkowania (np. zanik wypasania i koszenia prowadzące do zarastania i zakrzaczania łąk) na terenach lęgowych (Grishanov 2006).

Krzyżówka / Anas platyrhynchos LC

Polska 200,000 – 400,000 par. Trend światowy: spadkowy (BirdLife International 2013)

Wg Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych: 2000-2012 wzrost populacji (trend od 1.0 do 2.03) Zagrożenia: Gatunek zagrożony poprzez degradację terenów podmokłych oraz zanieczyszczenie ropą naftową [Grishanov 2006] i pestycydami [Kwon et al. 2004], osuszanie terenów podmokłych, wydobycie torfu, zmianę sposobu użytkowania terenów podmokłych (np. zmniejszenie wypasu i koszenia łąk, prowadzące do ich zarastania) oraz wypalanie i koszenie trzciny (Grishanov 2006) . Gatunek ten zwiększa śmiertelność także w wyniku zatrucia śrutem ołowianym (np. w Hiszpanii [Mateo et al. 1999] i Francji) [Mondain-Monval et al. 2002]) oraz fosforem białym (używanym w broni palnej) na Alasce (Steele 1997) . Jest także podatny na zarażenie wirusem DVE (duck virus enteritis) (Friend 2006) , ptasią grypę i bakterie jadu kiełbasianego(Rocke 2006), dlatego może cierpieć w wyniku wybuchu ognisk tych chorób (choć może też znosić okresowe straty populacji dzięki wysokiemu potencjałowi reprodukcyjnemu) (Rocke 2006). W Europie drapieżnikiem polującym na krzyżówkę jest norka amerykańska (Opermanis et al.

2001).

13

Cyraneczka / Anas crecca LC

Polska: 1,300 – 1,700 par lęgowych (BirdLife International 2013) Państwowy Monitoring Środowiska: brak danych wskaźnikowych

Gatunek ten zagrożony jest przez utratę i degradację siedlisk nizinnych (np. poprzez osuszanie mokradeł) (Musil 2006) oraz utratę siedlisk wyżynnych z powodu wylesiania oraz innych zmian zagospodarowania terenu (Kear 2005b). Czynniki powodujące śmiertelność cyraneczki to zatrucie śrutem ołowianym (Francja) (Mondain-Monval et al. 2002)oraz fosforem białym (z broni palnej) na Alasce (Steele et al. 1997). Gatunek ten jest także bardzo intensywnie pozyskiwany przez myśliwych na zimowiskach (del Hoyo et al. 1992). Cyraneczka zagrożona jest czynnikami takimi jak niepokojenie podczas wykorzystania jej otoczenia pod rekreację (del Hoyo et al. 1992), polowania (Bregnballe et al. 2004) oraz prace budowlane (Wielka Brytania) (Burton et al. 2002). Gatunek ten podatny jest na ptasi botulinizm (Rocke 2006) oraz ptasią grypę (Melville and Shortridge 2006, Gaidet et al. 2007), może zatem cierpieć w wyniku wybuchu ognisk tych chorób.

Głowienka / Aythya ferina LC

Polska: 20,000 -30,000 par lęgowych.

Trend populacji światowej: spadkowy (BirdLife International 2013)

Spadek liczebności w Polsce w latach 1990-2000 mógł wynieść nawet do 20% (BirdLife International 2013) Państwowy Monitoring Środowiska, Monitoring Ptaków Mokradeł wykazuje bardzo gwałtowny spadek populacji w latach 2007-2012.

Choć populacja głowienki w latach 1990-2000 była stabilna lub wzrastała na większości obszaru Europy, w wielu krajach zanotowano spadek - w tym w kluczowej populacji rosyjskiej - a całościowo zaobserwowano umiarkowany spadek (>10%). Dlatego gatunek ten, wcześniej mający status "bezpieczny" (Secure) obecnie został tymczasowo opisany jako "zmniejszający liczebność" (Declining).

Zagrożenia: Gatunkowi temu zagraża niepokojenie podczas polowań (del Hoyo et al. 1992, Evans and Day 2002, Kear 2005b), rekreacja nad wodą (Fox et al. 1994, Kear 2005b) oraz hałas urządzeń stosowanych podczas inwestycji budowlanych (Marsden 2000). Grozi mu także niszczenie siedlisk (del Hoyo et al. 1992) na zimowiskach poprzez eutrofizację (częściowo w wyniku spływu składników odżywczych z terenów rolniczych) (Kear 2005b). Gatunek ten znajduje się pod presją drapieżniczą norki amerykańskiej (gniazda) w Polsce (Bartoszewicz and Zalewski 2003), osobniki dorosłe zaś ulegają zatruciom śrucinami ołowianymi (Hiszpania) (Mateo et al.

1998) Głowienka podatna jest na ptasią grypę, zatem może zwiększać śmiertelność w wyniku wybuchu ognisk tej choroby (Melville and Shortridge 2006).

14

BirdLife International (23013) Species factsheet: Aythya ferina. Pobrano http://www.birdlife.org 26/03/2013

Czernica / Tufted Duck / łac. Aythya fuligula LC

Polska 15,000 – 25,000 par lęgowych (BirdLife International 2013) Poważnie zaznaczony trend spadkowy (Państwowy Monitoring Środowiska)

Źródło: Państwowy Monitoring Środowiska

Europejska populacja lęgowa tego gatunku jest duża (>730,000 par) i była stabilna w latach 1970–1990. Pomimo stabilności populacji, a nawet jej wzrostu w większości krajów europejskich w latach 1990–2000, odnotowano spadek populacji w kilku krajach Europy Północnej i Wschodniej – najwyraźniej w Finlandii i w Rosji – i ogólna liczebność tego gatunku uległa zmniejszeniu (>10%). Konsekwentnie, gatunek ten poprzednio uznany za Bezpieczny („Secure”) jest obecnie wstępnie oszacowany jako należący do kategorii Spadkowej („Declining”) (BirdLife International 2013).

15

W skali Europy gatunek ten jest zagrożony degradacją siedlisk spowodowaną przemysłem wydobywczym ropy naftowej, melioracją, wydobyciem torfu i zmianami w użytkowaniu terenów podmokłych (np. zanik wypasania i koszenia prowadzące do zarastania i zakrzaczania łąk) (Grishanov 2006) i intensyfikacją gospodarki rolnej (Kear 2005a) na terenach lęgowych (Kear 2005a, Grishanov 2006).

Populacja czernicy cierpi także z powodu zmniejszonego sukcesu lęgowego spowodowanego płoszeniem od coraz bardziej intensywnego rekreacyjnego użytkowania wód śródlądowych (Kear 2005a), urbanizacji (Marsden 2000), polowania (Evans and Day 2002) drapieżnictwa przez norkę amerykańską (Nordstrom et al. 2002). Gatunek ten jest podatny na ptasią grypę, zatem jego śmiertelność może zwiększać się w wyniku wybuchu ognisk tej choroby.

(Melville and Shortridge 2006).

Grzywacz / Columba palumbus LC

Polska: 400,000 – 600,000 par lęgowych (BirdLife International 2013)

Populacja lęgowa tego gatunku w Polsce wydaje się być stabilna. Niemniej jednak trudno jest znaleźć uzasadnienie powodu, dla którego gatunek ten miałby być przedmiotem pozyskania łowieckiego. Z pewnością nie zachodzi tutaj żadne uzasadnienie przyrodnicze, ekologiczne. Cele łowiectwa określone w ustawie prawo łowieckie również nie uzasadniają polowań na grzywacza.

Z powyższego jasno wypływa wniosek, , iż w sytuacji, kiedy nie zachodzą przesłanki przyrodnicze, ani łowieckie, nie powinno się na ten gatunek polować.

Tym bardziej, że polowanie na grzywacze pociąga za sobą negatywne konsekwencje polowań w ogóle, które omówione zostały szczegółowo powyżej.

Jeśli uznamy (co jest tezą nie znajdującą potwierdzenia w źródłach, bo badań w tej materii w Polsce nie przeprowadzano), że potencjalnie grzywacz mógłby powodować szkody rolnicze, to z pewnością zachodziłoby tutaj kryterium 2F wyboru gatunków do ochrony gatunkowej zwykłej.

Ponadto, w świetle przepisów Dyrektywy Ptasiej (art. 10) Polska zobowiązana jest do prowadzenia badań mających na celu „rozwój lub doskonalenie ekologicznych metod zapobiegania szkodom wyrządzonym przez ptaki”. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości potwierdza, że przepis ten nakłada na państwa członkowskie zobowiązanie oraz że musi być transponowany i wdrożony do prawa krajowego (o czym jeszcze mowa jest poniżej).

Słonka / Scolopax rusticola LC

Polska: 20,000 – 100,000 par lęgowych (BirdLife International 2013) Gatunek nie jest objęty monitoringiem w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Brak jest wiarygodnych krajowych danych na temat populacji i trendów.

Słonka znajduje się na "Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce" w kategorii DD (o statusie słabo rozpoznanym (data deficient) i zagrożeniu stwierdzonym, ale bliżej nieokreślonym (także w sensie: indeterminate i poorly known). Głowaciński, Z. red. PAN Instytut Ochrony Przyrody, Kraków 2002 Wpływ polowań na ten gatunek jest bardzo słabo rozpoznany (Baillie i in. 2008). Jedno z badań przeprowadzonych we Francji skupiało się na czynnikach mających wpływ na zimujące 16

populacje tego gatunku. Monitorowano śmiertelność i przeżywalność 98 ptaków z nadajnikami radiowymi na terenie prowadzonych polowań oraz na terenie sąsiadującego rezerwatu wolnego od polowań. Wyniki wskazywały na przeżywalność 0.86 dla ptaków dorosłych oraz 0.67 dla młodocianych. Prawdopodobieństwo przeżycia wzrastało wraz ze wzrostem czasu, które ptaki spędzały na terenie rezerwatu. Użyte zostały matrycowe modele populacyjne, które doprowadziły do konkluzji, iż "tak niskie prawdopodobieństwo przeżywalności sprawia, że niemożliwe jest długoterminowe przetrwanie samodzielnej populacji („such low survival probabilities cannot sustain long-term viable populations”). Rezultaty tych badań w konkluzji nakazują zachowanie daleko idącej ostrożności w dopuszczaniu pozyskania łowieckiego słonki w zachodniej Francji i sugerują, iż mogą być sygnałem ostrzegawczym zapowiadającym spadek populacji słonki. (Duriez i in. 2004). W Polsce podobnych badań nie prowadzono.

Podobnie jak w przypadku grzywacza nie ma żadnego uzasadnienia nie objęcia ochroną gatunkową słonki i pozostawienia jej na liście gatunków łownych: ani ekologicznego, wynikającego z potrzeby ochrony przyrody, ani z celów łowiectwa określonych przez ustawę prawo łowieckie. Dodatkowo stan wiedzy na temat populacji słonki w Polsce pozwala jedynie na objęcie jej ochroną gatunkową, a nie na prowadzenie polowań na ten gatunek.

Podsumowując, populacje większości wskazanych gatunków wykazują tendencję spadkową i są mało stabilne. Dla większości z nich brakuje bardziej jednoznacznych danych (a marginesy błędów w istniejących rekordach trendów krajowych Państwowego Monitoringu Środowiska są bardzo duże). Uzasadniony wydaje się zatem postulat wyeliminowania wszelkich czynników zagrażających owym populacjom – w tym presji łowieckiej. Uzasadnienie to powinno być tym mocniejsze, że aktualnie nie posiadamy wiedzy pozwalającej ocenić jaki wpływ ma pozyskanie łowieckie na populacje wymienionych tu gatunków. Nie wiemy także precyzyjnie, jaki wpływ w skali kraju ma pozyskanie łowieckie na pozostałe gatunki ptaków, w tym gatunki objęte ochroną ścisłą oraz gatunki zagrożone w skali globalnej, choć umocowane jest twierdzenie, iż jest to wpływ generalnie negatywny.

Zagrożeniem dla większości wnioskowanych tutaj gatunków jest zanik siedlisk. Ponieważ brak jest danych na temat liczebności, dynamiki i trendów populacji, a brak jest także dokładnych danych co do skali i tempa zaniku siedlisk, to konsekwentnie nie ma możliwości gospodarowania populacjami poprzez łowiectwo (brak jest danych wyjściowych). W związku z tym polowania nie tylko nie mogą spełnić warunków i celów wynikających z ustawy prawo łowieckie, ale też niemożliwe jest oszacować potencjalnego wpływu pozyskania łowieckiego na poszczególne populacje.

Najbardziej wyrazistym przykładem na poparcie tego argumentu są jarząbek i słonka.

Konsekwentnie dalszy wniosek powinien być taki, że ochrona jarząbka i słonki, ze szczególnym wskazaniem do ochrony ich siedlisk, mogłaby pełnić funkcję kwalifikującą gatunek jako "osłonowy dla rzadkich siedlisk".

W „Wytycznych dotyczących polowań na podstawie dyrektywy Rady 79/409/EWG w sprawie dzikiego ptactwa” wydanych przez Komisję Europejską w lutym 2008 roku w rozdziale 1.8 mowa jest o tym, że „Artykuł 10 Dyrektywy Ptasiej zobowiązuje Państwa Członkowskie do zachęcania do prowadzenia badań naukowych oraz „wszelkich prac wymaganych jako podstawa ochrony, gospodarowania i wykorzystywania populacji wszystkich gatunków ptactwa, określonych w art. 1.”. Trybunał Sprawiedliwości potwierdził, że przepis ten nakłada zobowiązanie na państwa członkowskie oraz że musi zostać transponowany i wdrożony do przepisów prawa krajowego. Wymagane jest zwrócenie szczególnej uwagi na badania naukowe i prace w zakresie tematów wymienionych w załączniku V. Szereg kategorii badań naukowych wymienionych w załączniku V jest istotnych dla polowania, zwłaszcza pozycje c) „Wykaz 17

danych o poziomach populacji gatunków wędrujących na podstawie obrączkowania” oraz d) „Ocena wpływu metod pozyskiwania dzikiego ptactwa na poziomy populacji”. W Polsce nie dysponujemy ani takimi badaniami dla całego obszaru kraju, ani nawet całościowymi cenzusami populacji gatunków obecnie łownych.

Objęcie ochroną gatunkową wnioskowanych 13 gatunków dzikich ptaków jest tym bardziej uzasadnione, że mamy do czynienia z globalnym i generalnym spadkiem różnorodności biologicznej (w tym liczebności poszczególnych gatunków), która jest obecnie uważana za najwyższy cel ochrony przyrody,. Prognozy są dramatyczne - niektóre źródła podają możliwość zaniku 50% gatunków ptaków europejskich do roku 2050. 2 W tym kontekście utrzymywanie polowań na ptaki stanowi zbyt duże ryzyko i dowiodłoby, że nie potrafimy wyciągnąć odpowiednich wniosków z negatywnych doświadczeń w przeszłości (vide przypadki cietrzewia, dropia, głuszca i bataliona).

Biorąc pod uwagę powyższe, brak jakichkolwiek wskazań do odstrzałów wyżej wymienionych gatunków ptaków, brak możliwości prowadzenia racjonalnej gospodarki łowieckiej ich dotyczącej (a więc brak możliwości spełnienia wymagań ustawy prawo łowieckie) oraz brak zgodnego z ustawą prawo łowieckie celu polowań na te ptaki jest jednoznacznym wskazaniem do objęcia ich ochroną gatunkową. W przypadku większości gatunków za objęciem ochroną gatunkową przemawiają także dodatkowe argumenty, takie jak wyraźne trendy spadkowe w liczebnościach populacji, a w przypadku wszystkich gatunków - wymienione wyżej argumenty dotyczące szkodliwości polowań na nie, nie tylko dla tych gatunków, ale także dla gatunków chronionych oraz całych ekosystemów i różnorodności biologicznej.

Gawron / Corvus frugilegus Wnioskujemy o podniesienie statusu ochronnego tego gatunku z ochrony częściowej na ścisłą.

Gawron, jako jeden z ważnych składników różnorodności biologicznej, szczególnie agrocenoz, w pierwszej kolejności zasługuje na właściwą ochronę, począwszy od elementów prawnych na ochronie czynnej kończąc.

Europejską populację lęgową gawrona szacuje się na grubo ponad 10 000 000 par (BirdLife International 2004), natomiast w Polsce na 300-500 tys. par. (Hordowski 2009; Jakubiec 2005; Neubauer i in. 2011). Dane dla całej Europy i Polski (BirdLife International 2004; BirdLife International 2012) oraz regionalne cenzusy prowadzone w wielu rejonach kraju, np. na Pobrzeżu Koszalińskim (Antczak 2005), Śląsku (Czapulak, Betleja 2002; Orłowski, Czapulak 2007), Lubelszczyźnie (Biaduń, Wójciak 2005), Ziemi Przemyskiej (Hordowski 2009), Wysoczyźnie Siedleckiej (Kasprzykowski 2005), Podhalu i Kotlinie Żywieckiej (Jakubiec, Cichocki 2005), Ziemi Leszczyńskiej (Kuźniak i in. 2005; Tobółka i in. 2011), Równinie Bielskiej (Pugacewicz 2002; Zbyryt i in. 2013), potwierdzają postępujący spadek liczebności tego gatunku.

Również dwa programy prowadzone przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (Monitoring Flagowych Gatunków Ptaków oraz Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych), wykazują postępujący spadek liczebności gawrona na obszarze całego kraju (Neubauer i in. 2011).

Według danych z tych programów oraz kryteriów Światowej Unii Ochrony Zasobów Naturalnych (IUCN) gawron kwalifikuje się jako takson narażony na wyginięcie (VU – 2

The European Union’s Biodiversity Action Plan. Halting the loss of biodiversity by 2010 – and beyond. EC 2008

18

vulnerable) i należy do gatunków najsilniej zagrożonych w skali kraju.

Poza tym wyniki MFGP wskazują, że w ciągu ostatnich 9 lat liczebność gawrona w Polsce spadała corocznie w średnim tempie około 3% (Neubauer i in. 2011). Lokalnie, np. na Wysoczyźnie Siedleckiej, spadek jest nawet większy niż dane ogólnopolskie i wynosi ok. 5% (Kasprzykowski 2005).

Tylko nieliczne badania wskazują na jej względną stabilność (Jerzak, Piekarski 2005) lub niewielkie fluktuacje (Ptaszyk, Winiecki 2005). Poza tym wg przeprowadzonej przez Huntley’a i in. (2007) symulacji komputerowej, na skutek zachodzących zmian klimatycznych, pod koniec XXI w. nastąpi przesunięcie się zasięgu występowania gatunku w Europie w kierunku północnym i północno-wschodnim. Wówczas na terenie Polski gawron będzie zasiedlał tylko południową, środkową i wschodnią część kraju.

Dodatkowo w przypadku tego gatunku zachodzi zjawisko zanikania populacji gniazdujących na obszarach wiejskich i wzrostu liczby par lęgnących się w miastach (Indykiewicz 2007; Jerzak, Piekarski 2005; Kasprzykowski 2001; Kuźniak i in. 2005; Tobółka i in. 2011; Tomiałojć, Stawarczyk 2003; Zbyryt, Polakowski 2012; Zbyryt i in. 2013) Wyjątkiem są Warszawa i Wrocław, miasta w których nastąpił znaczny spadek liczebności i liczby kolonii z jednoczesnym wycofywaniem się ptaków z centrów na peryferia (Jakubiec 2005; Mazgajski 2001; Nowicki 2001, Tomiałojć 2009). Proces kolonizacji miast przez gawrona rozpoczął się prawie 100 lat temu, lecz obecnie zjawisko to nasila się. Niesie to ze sobą dodatkowe zagrożenie dla gatunku.

Gawron generalnie jest ptakiem konfliktowym, negatywnie postrzeganym przez większość społeczeństwa, często uważanym za szkodnika i uciążliwego „sąsiada”. Powoduje to, że bardzo często podawany jest silnej antropopresji, tj. niszczone są jego kolonie lęgowe przed i w czasie sezonu lęgowego, ogławiane i wycinane drzewa gniazdowe, ptaki są płoszone na lęgowiskach i zimowiskach (Antczak 2005; Dolata 2005; Jakubiec 2005). Wraz ze wzrostem liczby kolonii lęgowych na terenie miast wzrasta ich średnia wielkość (Orłowski, Czapulak 2007; Zbyryt, Polakowski 2012 ). Są one przez to bardziej stabilne i ważniejsze dla zachowania i trwałości populacji, jednak prowadzi to do ich większej uciążliwości dla mieszkańców.

Kolejnym, prawdopodobnie najważniejszym czynnikiem wpływającym na liczebność gawrona, jest struktura upraw rolnych i intensyfikacja rolnictwa. Niestety, obecnie na skutek szybko zachodzących zmian struktury użytkowania gruntów, np. popierania upraw rzepaku oraz późnego koszenia łąk (po 1 sierpnia) w ramach wymogów programów rolnośrodowiskowych, szczególnie tzw. „pakietu ptasiego” (pakiet 4 i 5), następuje zanikanie wielu kolonii lęgowych gawrona w kraju (Kuźniak i in. 2005; Tobółka i in. 2011, Zbyryt i in. 2013). Powierzchnia uprawy rzepaku i rzepiku w Polsce wzrosła w porównaniu do powierzchni zasiewów odnotowanej w powszechnym spisie rolnym w 2002 r. z 0,4 mln ha do ponad 0,9 mln ha (o 115,5%) w 2010 r. Poza tym łąki i pastwiska porośnięte wysoką trawą w okresie późnej wiosny, są jedną z głównych przyczyn spadku liczebności ptaków krukowatych krajobrazu rolniczego (Tomiałojć 2009). Do tego wszystkiego dochodzi zubożenie bazy żerowej i okresowe niedobory pokarmu na obszarach intensywnego rolnictwa (Kasprzykowski 2002; Orłowski i in. 2009).

Prawdopodobnie w najbliższym czasie nie nastąpi poprawa tych czynników, w związku z tym spadek krajowej liczebności populacji gawrona będzie postępował.

Aktualnie brak jest jednoznacznych danych na temat uciążliwości gatunku w osiedlach ludzkich, dlatego aspekt ten wymaga podjęcia odpowiednich badań (Tryjanowski i in. 2009). Do tego czasu, stosując powszechną w prawie europejskim w dziedzinie ochrony przyrody zasadę ostrożności, należy dążyć do zapewnienia właściwej ochrony temu gatunkowi.

Biorąc pod uwagę przedstawioną powyżej argumentację, w nowym rozporządzeniu, gawron powinien znaleźć się wśród gatunków ściśle chronionych.

19

Sposoby ochrony gatunkowej – paragraf 11 punkt 8 i 9 Nasze wątpliwości budzą następujące punkty: 1) zasilaniu populacji dziko występujących przez wprowadzanie osobników […] z hodowli ex situ; 2) przywracaniu zwierząt z hodowli ex situ do środowiska przyrodniczego; Uważamy, że działania jak wyżej mogą być prowadzone, ale tylko pod ścisłą kontrolą administracyjną na szczeblu centralnym (każdorazowa zgoda GDOŚ). Jak dowodzą badania naukowe hodowla i wypuszczanie do środowiska kuropatw i bażantów ma marginalną skuteczność w odbudowywaniu dzikich populacji (Buner 2011) (Rymešová 2013). W przypadku bażantów śmiertelność wypuszczonych ptaków sięga 100% przed pierwszym sezonem lęgowym, a w przypadku kuropatw, stwierdzono, że na 2 100 wypuszczonych ptaków, zaledwie 8 doczekało się potomstwa.

Jednocześnie brak kontroli na hodowlami powoduje wprowadzanie do środowiska obcej dla naszego kraju puli genetycznej (podczas gdy naturalna, dzika i krajowa pula genetyczna ubożeje w wyniku polowań). Takie reintrodukcje mogą też powodować nasilenie krótkotrwałej konkurencji terytorialnej i pokarmowej wobec innych kuraków.

Zakazy i odstępstwa dla poszczególnych gatunków lub grup gatunków Usuwanie gniazd ptasich z obiektów budowlanych lub terenów zieleni oraz z budek dla ptaków Wnioskujemy o wprowadzenie dodatkowego punktu w par. 10 ust. 1 w miejsce obecnego pkt. 3 oraz zmianę numeracji następnych punktów o 1. Proponowana treść nowego punktu: „par. 10 ust. 1 pkt. 3: Odstępstwa od zakazów, o których mowa w pkt 1 i 2, nie dotyczą puszczyka Strix aluco oraz wróbli Passer sp.”

Skierowany do konsultacji projekt Rozporządzenia został opracowany na podstawie ekspertyzy pn.: „Aktualizacja listy gatunków zwierząt objętych ochroną gatunkową oraz wskazania dla ich ochrony” (dalej: Aktualizacja) opracowanej przez Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody (dalej „PTOP”) „Salamandra” na zlecenie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (dalej: GDOŚ). W roku 2013 Aktualizacja została skierowana do konsultacji społecznych, których efektem był m.in. dokument „Odpowiedzi dotyczące ochrony gatunkowej zwierząt” (zamieszczony na stronie GDOŚ pod adresem: http://www.gdos.gov.pl/Articles/view/4448, dostęp: 24.06.2014; dalej: Odpowiedzi).

Odstępstwa zaproponowane w par. 10 ust. 1 pkt. 1-2 nie powinny obejmować puszczyka z uwagi na możliwość odbywania lęgów już w styczniu (także w budkach lęgowych), a wróbli z uwagi na powszechne wykorzystywanie przez nie gniazd noclegowych w okresie zimowym.

Wniosek o uwzględnienie tej uwagi, zgłaszanej na etapie konsultacji Aktualizacji; znalazł się w Odpowiedziach, jednak nie został zrealizowany w przedstawionym projekcie Rozporządzenia.

Wprowadzenie dodatkowych kryteriów związanych z zakazem umyślnego płoszenia i niepokojenia Wnioskujemy o wprowadzenie zmiany w załączniku 1 do Rozporządzenia polegającą na 20

oznaczeniu wszystkich 244 gatunków, do których zastosowano zakazy zapisane w par. 7 ust. 1 pkt. 11 oraz par. 7 ust. 1 pkt 12. projektu Rozporządzenia, symbolem „(2)”.

Uzasadnienie: projekt Rozporządzenia przewiduje rozbicie dotychczasowego zakazu umyślnego płoszenia lub niepokojenia (par. 7 ust. 14 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011; Dz. U. nr 237, poz. 1419) na dwa oddzielne zakazy:  „umyślnego płoszenia lub niepokojenia, w odniesieniu do gatunków oznaczonych symbolem (2) w załącznikach nr 1 i 2 do rozporządzenia” - par. 7 ust. 1 pkt. 11  „umyślnego płoszenia lub niepokojenia w miejscach noclegu, w okresie lęgowym w miejscach rozrodu lub wychowu młodych lub w miejscach żerowania zgrupowań ptaków migrujących lub zimujących, w odniesieniu do gatunków oznaczonych symbolem (3) w załącznikach nr 1 i 2 do rozporządzenia” - par. 7 ust. 1 pkt. 12 W odniesieniu do ptaków zakazem wymienionym w pkt 11 objęto 10 gatunków, natomiast zakazem wymienionym w pkt 12 – 234 gatunki ptaków.

Ustawodawca nie uzasadnił, jakimi kryteriami posługiwano się przy podjęciu decyzji o objęciu konkretnych 10 gatunków zakazem opisanym w pkt 11. W ten sposób chronione mają być następujące gatunki: 1. kulon Burhinus oedicnemus 2. orzeł przedni Aquila chrysaetos 3. orlik grubodzioby Aquila clanga 4. orzełek Aquila pennata 5. gadożer Circaetus gallicus 6. raróg Falco cherrug 7. rybołów Pandion haliaetus 8. cietrzew Tetrao tetrix 9. głuszec Tetrao urogallus 10. syczek Otus scops Z wyjątkiem syczka i kulona, pozostałe 8 gatunków znajduje się w propozycji załącznika 4 do Rozporządzenia, określającego gatunki dziko występujących zwierząt wymagających ustalenia stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania oraz wielkości stref ochrony.

Dlaczego te 8 gatunków zostało wybranych, a 13 pozostałych pominięto (zwłaszcza mając na uwadze fakt ustalenia dla nich stref całorocznej, a nie tylko okresowej ochrony)?

Dotychczasowe doświadczenia organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną przyrody, a także zaangażowanych w taką działalność osób prywatnych, pokazują, że organy odpowiedzialne za nakładanie sankcji wobec podmiotów naruszających zakaz umyślnego płoszenia i niepokojenia najczęściej scedują obowiązek wykazania umyślności oraz samego faktu płoszenia/niepokojenia ptaków na podmiot zgłaszający naruszenie. Po wprowadzeniu w życie par. 7 ust. 1 pkt 12 należy spodziewać się obarczenia zgłaszających kolejnymi obowiązkami (wykazania, że w miejscu dokonania wykroczenia faktycznie znajduje się miejsce noclegu, miejsce rozrodu, wychowu młodych, itd.). Organy odpowiedzialne za ściganie wykroczeń przeciwko zakazom wymienionym w obowiązującym rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 nie prowadzą statystyk związanych z liczbą zgłoszeń tego typu spraw, jednak z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że wprowadzenie zaproponowanego przepisu jeszcze bardziej ograniczy liczbę takich zgłoszeń, pogarszając stan ochrony gatunków i negatywnie oddziałując na publiczną świadomość związaną z ochroną środowiska przyrodniczego.

21

Odstępstwo od zakazu niszczenia siedlisk będących miejscami odpoczynku, migracji lub żerowania na terenach zabudowanych i składowiskach odpadów Wnioskujemy o usunięcie z załącznika 1 do Rozporządzenia sformułowania dotyczącego ptaków: „w stosunku do okazów gatunków na terenach zabudowanych i składowiskach odpadów, nie obowiązuje zakaz niszczenia siedlisk będących miejscami odpoczynku, migracji lub żerowania, z wyłączeniem jerzyka, kawki i wróbla” Uzasadnienie: autorzy Aktualizacji wyraźnie wnioskowali o stosowanie pojęć jednoznacznych lub definiować je na potrzeby ustawy. We wskazanym sformułowaniu umieszczono szereg pojęć niejednoznacznych: a) teren zabudowany – termin ten nie funkcjonuje w obowiązujących aktach prawnych.

Najbliższy znaczeniowo jest termin „teren zabudowy” - definicja terenu zabudowy zawarta jest w rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz.U. 1999 nr 43 poz. 430): „ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o terenie zabudowy - rozumienie się przez to teren leżący w otoczeniu drogi, na którym dominują obszary o miejskich zasadach zagospodarowania, wymagające urządzeń infrastruktury technicznej, lub obszary przeznaczone pod takie zagospodarowanie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego”. Brak jest podstaw do stosowania tej definicji w analizowanym tu Rozporządzeniu. b) miejsce odpoczynku, migracji lub żerowania – prawodawca nie podaje, w jaki sposób w terenie zabudowanym mają być identyfikowane miejsca wykorzystywane przez wróbla, kawkę i jerzyka. Ile osobników każdego z tych gatunków musi wykorzystywać dane miejsce, by spełniało warunek opisany w załączniku? Jakie przesłanki muszą być spełnione, by siedlisko stanowiło „miejsce migracji”? (zwłaszcza w przypadku gatunków migrujących szerokim frontem).

Sformułowanie zaproponowane pierwotnie przez autorów Aktualizacji obejmowało wprowadzenie odstępstwa od zakazu niszczenia siedlisk tylko w przypadku miejsc żerowania – prawodawca nie uzasadnia, czym zostało podyktowane rozszerzenie odstępstwa o miejsca odpoczynku i migracji.

Na terenach zabudowanych (w miastach oraz na wsiach) siedliska stanowiące miejsca żerowania, odpoczynku lub migracji to przede wszystkim trawniki, żywopłoty, krzewy i drzewa, a także miejskie zbiorniki wodne. Z doświadczeń organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną przyrody oraz zaangażowanych w taką działalność osób prywatnych wynika, że stan siedlisk na terenach zabudowanych ulega systematycznemu pogarszaniu, co stanowi nieraz przyczynę istotnych protestów społecznych (jak np. w warszawskim Ogrodzie Krasińskich czy w krakowskiej dzielnicy Zakrzówek). Pozostawienie omawianego odstępstwa przyczyni się do dalszego pogorszenia sytuacji i zmniejszenia możliwości skutecznej ochrony przyrody na terenach miejskich i wiejskich.

Ministerstwo nie przedstawił również uzasadnienia wprowadzenia wyjątków w odniesieniu do wróbla, jerzyka i kawki.

1) jerzyk Apus apus Przestrzenne zdefiniowanie siedlisk będących miejscem żerowania i migracji jerzyka napotka na duże problemy, z uwagi na fakt, że gatunek ten spędza niemal całe życie w locie, zatem siedliskiem jest de facto cała przestrzeń powietrzna. Na terenach zabudowanych zakaz niszczenia siedlisk będących miejscem odpoczynku tego gatunku jest zasadniczo tożsamy z zakazem wyburzania budynków.

22

2) wróbel Passer domesticus Zakaz niszczenia siedlisk będących miejscami migracji w przypadku tego gatunku jest bezprzedmiotowy z uwagi na fakt, że wróbel jest gatunkiem wybitnie osiadłym.

3) kawka Corvus monedula W przypadku tego gatunku nie wiadomo, co prawodawca rozumie przede wszystkim przez „siedlisko będące miejscem migracji”.

Odstępstwo od zakazów, o których mowa w § 7 ust. 1 pkt 11, w odniesieniu do gatunków ptaków objętych ochroną Wnioskujemy o zmianę par. 10 ust. 1 pkt 6, który po zmianie otrzymałby następujące brzmienie: „zakazy, o których mowa w § 7 ust. 1 pkt 11, nie dotyczą zapobiegania poważnym szkodom wyrządzanym przez bobry, w odniesieniu do upraw rolnych, lasu, inwentarza żywego, rybostanu, wody lub innych rodzajów mienia;” Uzasadnienie: Ani Rozporządzenie, ani ustawa stanowiąca jego podstawę prawną nie definiują pojęcia „poważne szkody”, co otwiera szerokie pole do interpretacji. Odstępstwo od zakazu umyślnego płoszenia lub niepokojenia proponuje się dla 10 gatunków ptaków (por. uwaga 2.2), z których żaden nie powoduje szkód spełniających hipotetyczną definicję „poważnej szkody”. Nie wiadomo, co prawodawca rozumie poprzez „poważną szkodę wyrządzaną w odniesieniu do wody” – przy literalnym rozumieniu tego zapisu i jego odniesieniu do zakazów, o których mowa w § 7 ust. 1 pkt 12 mogłoby to skutkować np. dopuszczalnością płoszenia ptaków wodnobłotnych tworzących koncentracje w okresie migracji, z uwagi na liczbę odchodów zmieniającą okresowo chemizm wody.

Wśród 10 gatunków, których dotyczy zaproponowane przez ministerstwo odstępstwo, znajduje się rybołów, co należy uznać za bardzo poważny błąd. Zgodnie z informacjami prezentowanymi na stronie GDOŚ, rybołów jest jednym z najbardziej narażonych na wyginiecie gatunków ptaków szponiastych występujących w Polsce: (http://www.gdos.gov.pl/News/view/7946/Rybolow_poszukiwany) W roku 2013 w Polsce stwierdzono zaledwie 39 zajętych rewirów tego gatunku. Po okresie intensywnego spadku w latach 2000-2008 populacja rybołowa ustabilizowała się na bardzo niskim poziomie (około 30 par), a w 2013 roku znacząco zwiększyła liczebność (źródło: http://www.monitoringptakow.gios.gov.pl/rybolow) Według Komitetu Ochrony Orłów (http://www.koo.org.pl/krajowe-ptaki-szponiaste/rybolow) do głównych zagrożeń dla rybołowa w warunkach polskich należą:  degradacja terenów łowieckich – wzmożony ruch turystyczny, zabudowa brzegów jezior oraz eutrofizacja wód powodująca spadek przejrzystości;  nielegalny odstrzał na stawach hodowlanych;  kolizje z napowietrznymi liniami energetycznymi;  niedostatek dogodnych miejsc lęgowych, szczególnie sosen w wieku ponad 150 lat;  różne formy aktywności ludzkiej przy zasiedlonych gniazdach (prace leśne, ruch turystyczny).

Rybołów jest przez część środowisk rybackich uważany za szkodnika gospodarczego, dlatego wprowadzenie proponowanego przez prawodawcę zapisu może przyczynić się do dalszego pogarszania się stanu populacji tego gatunku.

W proponowanej formie par. 10 ust. 1 pkt 6 w żaden sposób nie wpłynie na działania dopuszczalne wobec gatunków, które faktycznie uczestniczą w konfliktach z działalnością 23

gospodarczą człowieka, przede wszystkim:  kormorana Phalacrocorax carbo (gospodarka rybacka),  czapli siwej Ardea cinerea (gospodarka rybacka),  żurawia Grus grus (gospodarka rolna – pola uprawne),  gęsi Anser sp. (gospodarka rolna – pola uprawne),  szpaka Sturnus vulgaris (gospodarka rolna – sady),  dzięcioła dużego Dendrocops major (coraz częściej zgłaszany problem związany z niszczeniem przez dzięcioły elewacji budynków mieszkalnych i gospodarczych).

Prosimy o merytoryczne rozpatrzenie naszych uwag wniosków jak wyżej i wzięcie ich pod uwagę w dalszym procesie legislacyjnym, a w przypadku ich odrzucenia prosilibyśmy uprzejmie o stosowne uzasadnienie.

Z wyrazami szacunku,

Arkadiusz Glaas w imieniu następujących organizacji – członków koalicji Niech Żyją!

Fundacja Greenpeace Polska Fundacja na Rzecz Ochrony Zwierząt IUS ANIMALIA Fundacja VIVA! Akcja dla Zwierząt Inicjatywa na Rzecz Zwierząt Basta!

Klub Gaja Otwarte Klatki Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków Pracownia na rzecz Wszystkich Istot Ptaki Polskie Ruch Ekologiczny św. Franciszka z Asyżu – REFA Stowarzyszenie na rzecz Ochrony Krajobrazu Kulturowego Mazur „Sadyba” Towarzystwo Ochrony Krajobrazu Towarzystwo Przyrodnicze Dubelt Związek Polskich Fotografów Przyrody

24

Źródła: Anderwald D. 2009. Przyczyny smiertelności ptaków szponiastych i sów na podstawie analizy danych „kartoteki ptaków martwych i osłabionych” Komitetu Ochrony Orłów. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej R. 11. Zeszyt 3 (22): 125-151.

Antczak J. 2005. Populacja lęgowa gawrona Corvus frugilegus na Pobrzeżu Koszalińskim w latach 1986–2004. W: Jerzak L., Kavangh B.P., Tryjanowski P. (red.). Ptaki krukowate Polski.

Bogucki Wyd. Nauk., Poznań, ss. 627–640.

Baillie, S.R., Marchant, J.H., Leech, D.I., Joys, A.C., Noble, D.G., Barimore, C., Grantham, M.J., Risely, K. & Robinson, R.A.. "Woodcock Scolopax rusticola" za: Breeding Birds in the Wider Countryside: their conservation status 2008. BTO Research Report No. 516.. British Trust for Ornithology. http://www.bto.org/birdtrends2008/wcrwoodc.shtml. Pobrano 13.09.2009 Bartoszewicz, M.; Zalewski, A. 2003. American mink, Mustela vison diet and predation on waterfowl in the Slonsk Reserve, western Poland. Folia Zoologica 52(3): 225-238.

Biaduń W., Wójciak J. 2005. Atlas ptaków lęgowych Lubelszczyzny. Lubelskie Towarzystwo Ornitologiczne, Lublin. ss. 394-395.

BirdLife International 2004. Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 12.

BirdLife International 2012. Corvus frugilegus. In: IUCN 2012. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2012.2. [www.iucnredlist.org]. (Stan na 02.12.12).

Bregnballe, T.; Madsen, J., Rasmussen, P. A. F. 2004. Effects of temporal and spatial hunting control in waterbird reserves. Biological Conservation 119: 93-104.

Brenchley A., Tahon J. 1997. Corvus frugilegus – Rook. W: Hagemeijer W.J.M., Blair M.J. (eds). The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance, ss. 682– 683. T&AD Poyser, London.

Buner, F.D., Browne, S.J. & Aebischer, N.J. (2011). Experimental assessment of release methods for the re-establishment of a red-listed galliform, the grey partridge (Perdix perdix).

Biological Conservation, 144: 593-601.

Burton, N. H. K.; Rehfisch, M. M.; Clark, N. A. 2002. Impacts of Disturbance from Construction Work on the Densities and Feeding Behavior of Waterbirds using the Intertidal Mudflats of Cardiff Bay, UK. Environmental Management 30(6): 865-871.

Casas F. i inni 2009. Effects of hunting on the behaviour and spatial distribution of farmland birds: importance of hunting-free refuges in agricultural areas. Anim. Conserv. 12: 346-354.

Czachorowski S., Buczyński P., Walczaak U., Pakulnicka J. 2000. Gatunki osłonowe (parasolowe) w ochronie owaów. Przegląd Przyrodniczy XI, 2-3, s.139-148.

Czapulak A., Betleja J. 2002. Liczebność i rozmieszczenie kolonii lęgowych gawrona Corvus frugilegus na Śląsku w latach 90. XX wieku. Ptaki Śląska 14: 5–25.

Dolata P.T. 2005. Gawron Corvus frugilegus w Ostrowie Wielkopolskim i powiecie ostrowskim.

25

W: Jerzak L., Kavanagh B.P., Tryjanowski P. (red.). Ptaki krukowate Polski, ss. 671–679.

Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.

Duriez, O.; Eraud, C., Barbraud, C., Ferrand, Y. (2004). "Factors affecting population dynamics of Eurasian woodcocks wintering in France: assessing the efficiency of a hunting-free reserve" za: Biological Conservation 122 (1): 89–97. doi:10.1016/j.biocon.2004.07.002. Pobrano 13.09.2009 Evans, D. M.; Day, K. R. 2002. Hunting disturbance on a large shallow lake: the effectiveness of waterfowl refuges. Ibis 144(1): 2-8.

Fox, A. D.; Walsh, A. J.; Norriss, D. W.; Wilson, H. J.; Stroud, D. A.; Francis, I. 2006. Twentyfive years of population monitoring - the rise and fall of the Greenland White-fronted Goose Anser albifrons flavirostris. In: Boere, G.; Galbraith, C., Stroud, D. (ed.), Waterbirds around the world, pp. 637-639. The Stationary Office, Edinburgh, UK. Friend, M. 2006. Evolving changes in diseases of waterbirds. In: Boere, G.; Galbraith, C., Stroud, D. (ed.), Waterbirds around the world, pp. 412-417. The Stationary Office, Edinburgh, UK. Gaidet, N.; Dodman, T.; Caron, A.; Balança, G.; Desvaux, S.; Goutard, F.; Cattoli, G.; Lamarque, F.; Hagemeijer, W.; Monicat, F. 2007. Avian Influenza Viruses in Water Birds, Africa. Emerging Infectious Diseases 13(4): 626-629.

Glahder, C. M.; Walsh, A. J. 2006. Experimental disturbance of moulting Greenland Whitefronted Geese Anser albifrons flavirostris. In: Boere, G.; Galbraith, C., Stroud, D (ed.), Waterbirds around the world, pp. 640. The Stationary Office, Edinburgh, UK. Goc. M. 1993. Trzcinowiska – chronić czy eksploatować? Przegląd Przyrodniczy, IV, 3, s. 121125.

Grishanov, D. 2006. Conservation problems of migratory waterfowl and shorebirds and their habitats in the Kaliningrad region of Russia. In: Boere, G.; Galbraith, C., Stroud, D. (ed.), Waterbirds around the world, pp. 356. The Stationary Office, Edinburgh, UK. del Hoyo, J.; Elliot, A.; Sargatal, J. 1992. Handbook of the Birds of the World, vol. 1: Ostrich to Ducks. Lynx Edicions, Barcelona, Spain.

Hordowski J. 2009. Gawron Corvus frugilegus na Podkarpaciu. Monografia gatunku i znaczenie gospodarcze. Arboretum i Zakład Fizjografii, Bolestraszyce.

Huntley B., Green R. E., Collingham Y., Willis S. G. 2007. A climatic atlas of European breeding birds. Durham, Sandy and Barcelona: Durham University, RSPB and Lynx Edicions.

Indykiewicz P. 2007. Gawron Corvus frugilegus …i inne krukowate. PM LOGO. International Update Report on Lead Poisoning in Waterbirds. 2001. AEWA Jakubiec J. 2005. Gawron Corvus frugilegus w Polsce – stan poznania, perspektywy badawcze.

W: Jerzak L., Kavahagh B.P., Tryjanowski P. (red.) Ptaki krukowate Polski, ss. 89-111. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.

Jakubiec Z., Cichocki W. 2005. Zmiany liczebności lęgowej populacji gawrona Corvus frugilegus w wybranych rejonach Karpat. W: Jerzak L., Kavangh B.P., Tryjanowski P. (red.).

26

Ptaki krukowate Polski, ss. 577–586. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.

Jamrozy 1992. Odstrzał ptaków przez myśliwych w regionie Karpackim. Not. Ornitol. 33: 267274 Jerzak L., Piekarski R. 2005. Rozmieszczenie i liczebność kolonii gawrona Corvus frugilegus w województwie lubuskim w 2004 r. W: Jerzak L., Kavanagh B.P., Tryjanowski P. (red.). Ptaki krukowate Polski, ss. 599–611. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.

Kamieniarz R. 2002. Cietrzew. Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników. Świebodzin: 1120.

Kasprzykowski Z. 2001. Liczebność populacji lęgowej gawrona Corvus frugilegus na Wysoczyźnie Siedleckiej. Kulon 6: 63–69.

Kasprzykowski Z. 2002. Biologia rozrodu gawrona Corvus frugilegus w krajobrazie rolniczym wschodniej Polski. Not. Orn. 43: 219-227.

Kasprzykowski Z. 2003. Habitat preferences of foraging Rooks Corvus frugilegus during the breeding period in the agricultural landscape of eastern Poland. Acta Ornithol. 38: 27–31.

Kasprzykowski Z. 2005. Dynamika lęgowej populacji gawrona Corvus frugilegus w krajobrazie rolniczym Wysoczyzny Siedleckiej w latach 1998–2003. W: Jerzak L., Kavahagh B.P.,Tryjanowski P. (red.). Ptaki krukowate Polski, ss. 655–663. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.

Kear, J. 2005. Ducks, geese and swans volume 2: species accounts (Cairina to Mergus). Oxford University Press, Oxford, U.K. Kendall et al. 1996. An ecological risk assessment of lead shot exposure in non-waterfowl avian species: Upland game birds and raptors. Environ. Toxicol Chemistry 15: 4-20 i literatura tam cytowana Kwon, Y. K.; Wee, S. H.; Kim, J. H. 2004. Pesticide Poisoning Events in Wild Birds in Korea from 1998 to 2002. Journal of Wildlife Diseases 40(4): 737-740.

Kuczyński L., Chylarecki P. 2012. Atlas pospolitych ptaków lęgowych Polski. Rozmieszczenie, wybiórczość siedliskowa, trendy. GIOŚ Warszawa.

Kuźniak S., Lorek G., Maćkowiak S., Kosicki J.Z. 2005. Gawron Corvus frugilegus na Ziemi Leszczyńskiej. W: Jerzak L., Kavangh B.P., Tryjanowski P. (red.). Ptaki krukowate Polski, ss.

641–654. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań. Ławicki, Ł. i in.; Rozmieszczenie, charakterystyka i status ochronny noclegowisk gęsi w Polsce.

Ornis Polonica 2012, 53: 23–38 Madsen J., Fox A.D. 1995. Impacts of hunting disturbance on waterbirds - a review. Wildl. Biol.

1: 193-207.

Madge, S.; Burn, H. 1988. Wildfowl. Christopher Helm, London.

Majewski M., Panek M. 1994. Jakie gatunki kaczek najczęściej strzelamy? Łowiec polski 8: 8-9.

Marsden, S. J. 2000. Impact of Disturbance on Waterfowl Wintering in a UK Dockland 27

Redevelopment Area. Environmental Management 26(2): 207-213.

Mateo et al. 2001. Lead poisoning in the globally threatened marbled teal and white-headed duck in Spain. Environ. Toxicol. Chemistry 20: 2860-2868 Mateo, R.; Belliure, J.; Dolz, J. C.; Aguilar-Serrano, J. M.; Guitart, R. . 1998. High prevalences of lead poisoning in wintering waterfowl in Spain. Archives of Environmental Contamination and Toxicology 35: 342-347.

Mazgajski T.D. 2001. Zmiany wielkości kolonii gawrona (Corvus frugilegus) w Warszawie. W: Indykiewicz P., Barczak T., Kaczorowski G. (red.). Bioróżnorodność i ekologia populacji zwierzęcych w środowiskach zurbanizowanych. Wyd. NICE, Bydgoszcz, ss. 272–276.

Melville, D. S.; Shortridge, K. F. 2006. Migratory waterbirds and avian influenza in the East Asian-Australasian Flyway with particular reference to the 2003-2004 H5N1 outbreak. In: Boere, G.; Galbraith, C., Stroud, D. (ed.), Waterbirds around the world, pp. 432-438. The Stationary Office, Edinburgh, UK. Mondain-Monval, J. Y.; Defos du Rau, P.; Mathon, N.; Olivier, A.; Desnouhes, L. 2006. The monitoring of hunting bags and hunting effort in the Camargue, France. In: Boere, G., Galbraith, C., Stroud, D. (ed.), Waterbirds around the world, pp. 862-863. The Stationary Office, Edinburgh, UK. Mooij J.H. 1991. Hunting – a questionable method of regulating goose damage. Ardea 79: 219– 225.

Mysłek P., Kalisińska E. 2003. Problem ołowiu a zwierzyna łowna. W: Czeraszkiewicz R., Oleksiak A. (red.). Ptaki wodno-błotne na Pomorzu Zachodnim. Wyniki liczeń w sezonie 2002/2003, ekologia i ochrona, ss. 64–65. ZTO-PZŁ, Szczecin.

Musil, P. 2006. A review of the effects of intensive fish production on waterbird breeding populations. In: Boere, G.; Galbraith, C., Stroud, D. (ed.), Waterbirds around the world, pp. 520521. The Stationary Office, Edinburgh, UK. Neubauer G., Sikora A., Chodkiewicz T., Cenian Z., Chylarecki P., Archita B., Betleja J., Rohde Z., Wieloch M., Woźniak B., Zieliński P., Zielińska M. 2011. Monitoring populacji ptaków Polski w latach 2008–2009. Biuletyn Monitoringu Przyrody 8/1: 1–40.

Nikolaeva, N. G.; Spiridonov, V. A.; Krasnov, Y. V. 2006. Existing and proposed marine protected areas and their relevance for seabird conservation: a case study in the Barents Sea region. In: Boere, G.; Galbraith, C., Stroud, D. (ed.), Waterbirds around the world, pp. 743-749.

The Stationary Office, Edinburgh, UK. Nowicki W. 2001. Ptaki śródmieścia Warszawy. Wyd. Muzeum i Instytut Zoologii PAN. Orłowski G., Czapulak A. 2007. Different extinction risks of the breeding colonies of Rooks Corvus frugilegus in rural and urban areas of SW Poland. Acta Ornitologica. 42: 145-155.

Orłowski G., Kasprzykowski Z., Zawada Z., Kopij G. 2009. Stomach content and grit ingestion

by Rook Corvus frugilegus nestlings. Ornis Fennica 86: 00-00.

Pease, M. L.; Rose, R. K.; Butler, M. J. 2005. Effects of human disturbances on the behavior of wintering ducks. Wildlife Society Bulletin 33(1): 103-112.

28

Pinowski J. 1956. Gospodarcze znaczenie gawrona (Corvus frugilegus L.). Ekol. Pol., Ser. B, 2: 109–117.

Ptaszyk J., Winiecki A. 2005. Gawron Corvus frugilegus w Wielkopolsce – liczebność populacji lęgowej i jej zmiany oraz wybrane elementy biologii i ekologii rozrodu. W: Jerzak L., Kavanagh B.P., Tryjanowski P. (red.). Ptaki krukowate Polski, ss. 557–577. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.

Pugacewicz E. 2002. Mniej gawronów na Równinie Bielskiej. Biuletyn Informacyjny PTOP 3: 13-15.

Rocke, T. E. 2006. The global importance of avian botulism. In: Boere, G.; Galbraith, C., Stroud, D. (ed.), Waterbirds around the world, pp. 422-426. The Stationary Office, Edinburgh, UK Rymešová D. & Tomášek O. & Šálek M. Differences in mortality rates, dispersal distances and breeding success of commercially reared and wild grey partridges in the Czech agricultural landscape. Eur J Wildl Res (2013) 59:147–158 Sanderson G.C.,Bellrose F.C.1986. A review of the problem of lead poisoning in waterfowl.

III.Nat. Hist. Surv. Spec. Publ. 4.

Sokołowski J. 1973. Kaczka krzyżówka. Nasza Księgarnia Steele, B. B.; Reitsma, L. R.; Racine, C. H.; Burson, S. L. III.; Stuart, R.; Theberge, R. 1997.

Different susceptibilities to white phosphorous poisoning among five species of ducks.

Environmental Toxicology and Chemistry 16(11): 2275-2282.

Thomas V.G., Guitart, R.; Limitations of European Union Policy and Law for Regulating Use of Lead Shot and Sinkers: Comparisons with North American Regulation. Environmental Policy and Governance Env. Pol. Gov. 20, 57–72 (2010) Published online 23 November 2009 in Wiley InterScience (www.interscience.wiley.com) DOI: 10.1002/eet.527 Tomiałojć L. 2009. Spadek liczebności śródpolnych ptaków krukowatych Corvidae w południowo-zachodniej Polsce. Chrońmy Przyr. Ojcz. 65: 415–422.

Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany.

PTPP „pro Natura”, Wrocław.

Tryjanowski P., Kuźniak S., Kujawa K., Jerzak L. 2009. Ekologia ptaków krajobrazu rolniczego.

Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.

Weiner J. 1999. Życie i ewolucja biosfery. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

White C. 2005. Hunters ring dinner bell for Ravens: Experimental evidence of a unique foraging strategy. Ecology 86: 1057-1060.

Zbyryt A. 2012. Niektóre gatunki będą lepiej chronione. Prawo Ochrony Przyrody. Wyd. Wiedza i Praktyka 1: 11.

Zbyryt A., Polakowski M. 2012. The breeding population of Rook Corvus frugilegus in major cities of Podlaskie voivodship (NE Poland). Intern. Stud. Sparrows, 36: 73–79.

Zbyryt A., Zbyryt M., Siwak P., Kasprzykowski Z. 2013. Rozmieszczenie i liczebność gawrona Corvus frugilegus w województwie podlaskim w 2012 roku. Ornis Polonica, 54: 25–39.

29