BIJENGEZONDHEID maandag 28 februari 2011
INLEIDING • Een
bijenvolk is een ingewikkelde samenlevingsvorm
• Veel
taken zijn min of meer gebonden aan leeftijdsgroepen
• Er
ontstaat een harmonische samenhang in deze leeftijdsgroepen die niet verstoord moet/mag worden
• Als
de imker door verkeerd handelen de volksontwikkeling nadelig beïnvloed, kan dat directe gevolgen hebben voor de gezondheidstoestand van het volk
maandag 28 februari 2011
NATUURLIJKE AFWEER • Een
bijenvolk bezit een natuurlijke afweer tegen ziekten
• Dit
systeem moeten we ten volle benutten, door bijen te houden op een zo “natuurlijk mogelijke” manier
• Dus
de vraag is niet: “Hoe maak ik mijn bijen weer gezond?”
• Maar: “Hoe
maandag 28 februari 2011
houd ik mijn bijen gezond”
NATUURLIJKE BARRIËRES Externe barriëres
• Honing • Was
(steriel voedsel)
(als bouwmateriaal)
• Propolis
maandag 28 februari 2011
(bacterie -en virus remmend en/of bacteriedodend)
NATUURLIJKE BARRIËRES Interne barriëres • In
de haemolymphe (of hemolymfe)
• A)
Cellulair - fagocyten in de hemolymfe maken ziekteverwekkers onschadelijk
• B)
Humoraal - het aanwezig zijn van antilichamen (apidaecines) in het bijenbloed
maandag 28 februari 2011
POETSGEDRAG • Poetsen
en met propolis steriel maken van “uitgelopen cellen”
• Verwijderen
van larven uit de cellen die ziek/besmet zijn
• De
mate van het poetsgedrag is genetisch bepaald en dus verschillend per volk
• Er
zijn minimaal 2 genen bij betrokken, één voor het herkennen van het zieke broed (cel ontzegelen), en één voor het verwijderen ervan
• Met
de pintest kan het poetsgedrag beoordeeld worden
maandag 28 februari 2011
MAATREGELEN • Er
moet een evenwicht zijn tussen dracht en het aantal aanwezige volken
• Alleen
volken op minimaal 10 ramen inwinteren (15 kg voer)
• Tijdens
zware dracht volken niet storen
• Bij T
< 15ºC moet er niet in de volken gerommeld worden
• Een
droge, lichte (met enige zon) en luwe standplaats
• Het
aantal raten in overéénstemming met volksgrootte (kantblok)
• Vernieuw maandag 28 februari 2011
elk jaar de helft van je BK-ramen bestand
Indeling van “bijenziekten” Verwekker Aantasting van volwassen bij mijten volwassen bij + broed volwassen bij bacteriën broed broed
Aantasting door Acarapis woodi
Ziekte mijtziekte
Varroa destructor diverse bacteriën Paeni bacillus larvae Melissococcus pluton
varroase septicaemi AVB EVB
volwassen bij protozoa volwassen bij
Nosema apis/caerana nosema Malpighamoeba mellificae amoebe-ziekte
broed Ascosphera apis schimmels volw. bij + broed Aspergillus flavus virussen maandag 28 februari 2011
broed volwassen bij
Sackbrood virus DWV, APV, CPV enz.
kalkbroed steenbroed zakbroed o.a. verlamming
ACARIOSE • Bekend • Mijten
zitten bij stigma (opening)
• Kruipen • Bijten
als de “Isle of Wight disease”
daar naar binnen
wand van de trachee stuk en zuigen hemolymfe (produceert chitine week-makende stof)
maandag 28 februari 2011
ACARIOSE • Alleen
jonge bijen lopen risico...
• Na
7 à 8 dagen zijn haren van jonge bij in stigma uitgehard
• Daarna
is infectie niet meer mogelijk
• Overdracht
vooral in okt, nov en dec. (40 bijen per dag geboren)
maandag 28 februari 2011
ACARIOSE Voortplanting • Een♀is
volwassen na 8 - 11 dagen
• Een♂is
volwassen na 6 - 12 dagen
•3
dagen na geboorte => bevruchting => snel eitjes
• Na
16 dagen komen eitjes uit
maandag 28 februari 2011
ACARIOSE Infectie • Direct • En
contact tussen bijen vereist
bevrucht ♀ verlaat trachee
• Klimt
naar top van een haar en stapt over als andere bij langs
• Moet
binnen enkele uren, anders sterft mijt
komt
• Op
gastheer loopt kruipt mijt naar beneden naar voorste tracheën => als jonge bij is kruipt ze naar binnen....
maandag 28 februari 2011
ACARIOSE Gevolgen voor het volk • In
winter drinken mijten hemolymfe door trachee te doorboren
• Hier
ontstaan wondjes en tracheën raken verstopt met ontlasting en mijten/eieren
• Bij
reinigingsvlucht vliegonbekwaam
• Bijen
lijken gezond....
maandag 28 februari 2011
NOSEMA • Is
in alle volken latent aanwezig
• Kan
dus op ieder moment uitbreken als weerstand van volk afneemt....
• Vooral
gedurende slechte (dracht) omstandigheden
• Eéncellig
dierlijk organisme, Nosema apis of Nosema ceranae
maandag 28 februari 2011
NOSEMA
•A
- Nosema ceranae
•B
- Nosema apis
maandag 28 februari 2011
NOSEMA Ziekteverloop • Als
bijen uitlopen zijn ze vrij van sporen
• Als
ze gevoed worden krijgen ze tegelijkertijd Nosema sporen aangeboden (bijv. besmet drinkwater of vuile raat schoongelikt door werkster
• Sporen • Spore
komen dan in middendarm terecht
ontkiemt = pooldraad schiet uit en verankert spore aan darmwandcel => kern komt vrij => explosieve vermeerdering (sporen)
maandag 28 februari 2011
Schematisch verloop infectie
tekst
maandag 28 februari 2011
NOSEMA Ziekteverloop • Darmcellen
worden aangetast
• Er
is een competitie gaande tussen Nosema om de darm te infecteren en de bij om z`n darm te regenereren
• Vergt
zo veel eiwitten dat bijv. produceren van voedersap in het geding komt....
• Nosema
maandag 28 februari 2011
geeft diarree => nieuwe infectiebron
NOSEMA Gevolgen • De
zieke bijen leven korter
• Zijn
incompetent: - leveren weinig of geen voedersap en zijn verzwakt en keren niet meer terug naar de kast
• Volkssterkte
loopt terug
• Verschijnselen
maandag 28 februari 2011
lijken goed te passen bij de verdwijnziekte
NOSEMA Optreden van de ziekte • Twee
duidelijke pieken
• In
het vroege voorjaar, na het begin van de broedaanzet
• In
de nazomer (september)
•
maandag 28 februari 2011
NOSEMA Kenmerken van Nosemose • Veel
uitwerpselen op raat en vliegplank
• Ziet
er uit als een ketting, kleine onderbroken poepjes in een streng
• Bijen
die niet meer kunnen vliegen (in groepjes bij elkaar voor of achter de kast)
• De
volken ontwikkelen zich traag
• Naar
verhouding veel broed en weinig bijen
maandag 28 februari 2011
NOSEMA Diagnose van Nosema
• Eén
achterlijf + 1ml fysiologisch zout => vijzelen
• Eén
druppel op objectglas + dekglas => bekijken
• Aantal
sporen bepalen per gezichtsveld (400x vergr.)
• Infectiegraad
maandag 28 februari 2011
1 t/m 4
NOSEMA Praktijkvoorbeeld NOSEMA
EIWIT
AANTAL SPOREN
LEEFTIJD BIJ
--
++
--
50 dagen
++
++
5 x 106
45
--
--
--
35
++
--
100000
25
Aantal sporen niet verantwoordelijk voor ziekte. Het is een samenhang met de omgevingsfactoren!! maandag 28 februari 2011
AMOEBIASE / AMOEBEZIEKTE • Wordt
veroorzaakt door ééncellig diertje:
• Malpighamoebe • Met
mellificae
voedsel komt cyste in de endeldarm
• Daar
ontwikkelt de cyste zich tot amoebe
• “Zwemt” terug
naar middendarm en gaat buizen van Malpighi binnen (nierbuisjes)
•
Hier vindt vermeerdering plaats waarna weer cysten ontstaan => afvoer via darmkanaal
maandag 28 februari 2011
AMOEBIASE / AMOEBEZIEKTE Kenmerken • Ontwikkelingsduur
ziekte: 20- 30 dagen
• De
normale ontlasting van bijen is ca. 2mm groot en heeft de kleur van het stuifmeel wat de bij gegeten heeft
• Bij Amoebiaze
is de grootte gelijk een cent en de kleur is altijd zwavel geel
• Bijen
zijn ook vlieg-onbekwaam als ze besmet zijn
maandag 28 februari 2011
KALKBROED
maandag 28 februari 2011
KALKBROED • Schimmelinfectie • Veroorzaakt
van het broed
door Ascosphaera apis
• De
schimmel ontwikkelt mycelium waarin sporen gevormd worden, die 15 jaar kiemkrachtig blijven
• De
sporen overwinteren in de middendarm van de volwassen bij
maandag 28 februari 2011
KALKBROED Kenmerken • Larven
worden besmet via het voedsel of via de huid
• Als
spore via voedsel wordt opgenomen, ontkiemt hij in middendarm en overwoekert het hele lichaam
• Geïnfecteerde • Later • Je
larven worden geelwit, week en glad
worden ze hard...
vindt dan gemummificeerde poppen op de plank
maandag 28 februari 2011
KALKBROED
maandag 28 februari 2011
KALKBROED • De • Is
ziekte treedt spontaan op in voorjaar en zomer
in het algemeen niet schadelijk
• Een
vochtige standplaats en temperatuurverlaging van het broednest zijn redenen voor ontstaan van de ziekte
• Lichte
aantastingen gaan onder Nederlandse omstandigheden meestal vanzelf over
maandag 28 februari 2011
MEIZIEKTE • Is
een verstopping van de einddarm
• Treft
vooral jonge voedsterbijen
• Deze
bijen kunnen dan niet meer vliegen (krabbelaars)
• Hebben
een sterk gezwollen achterlijf en sterven vroegtijdig
• Oorzaak
is niet duidelijk
maandag 28 februari 2011
MEIZIEKTE • Waarschijnlijke
oorzaak....
• In
voorjaar bij mooi weer => grootte broednest neemt snel toe
• Jonge
bijen eten veel stuifmeel om voedersap-stroom op pijl te houden
• Stuifmeel
wordt
• Moeite maandag 28 februari 2011
in darm neemt vocht op, waardoor darminhoud vast
met ontlasten wat kan leiden tot de dood van de bij
MEIZIEKTE • Hierdoor • en
komt voeden van de larven in gevaar...
dus het volk
• Remedie: • Voeren
met een slappe suikeroplossing (1 deel suiker, 2 delen water) met 1 gram zout/liter
maandag 28 februari 2011
ROER • Is
het tegenovergestelde van Meiziekte: diarree
• Er
is géén ziekteverwekker, tenzij je de imker als zodanig wilt aanmerken...
• Wie • Bij
zijn bijen voorziet van goed wintervoer => geen roer
roer ontlasten de bijen zich binnen de kast
• Er
is overbelasting van de einddarm, er is meer dan 50% van het lichaamsgewicht aan ontlasting in de einddarm aanwezig...
maandag 28 februari 2011
ROER
Oorzaak • 1)Fout
voedsel
• Kristallen
in de suikeroplossing - voer met verontreinigingen voer met zouten of zuren (bladhoning) - verhitte honing
• 2)Verhoogde • vroege
voedselopname tijdens winter
broedaanzet - onrust (bijv. moerloosheid)
• 3)Ziekte • Nosema
(verstoring waterhuishouding) - Acarapis mijtziekte (onrust, vroege broedaanzet)
maandag 28 februari 2011
EUROPEES VUILBROED EVB • Veroorzaker • Orale
opname kapselstadium door larven
• Larven • Andere
maandag 28 februari 2011
Melissococcus pluton
tot 48-uur oud zijn gevoelig bacteriën spelen ook een rol
EUROPEES VUILBROED EVB • Diagnose: • Voor • 1)
het broed gesloten is zie je
een broednest met gaten
• 2)
aangetaste larven die verweken, gelig worden en er zijn vuilgele klompjes te zien
• 3)
de resten waarop Bacillus alvei groeit worden bruin en wat kleverig (géén draden van te trekken)
maandag 28 februari 2011
EUROPEES VUILBROED EVB • Diagnose: • Nadat • 1)
het broed verzegeld (meestal niet) is zie je
een broednest met gaten
• 2)
soms ingezonken celdekseltjes met gaatjes waarin afgestorven larven liggen
• De
ziekte kan zowel chronisch als acuut optreden en ook weer spontaan overgaan
• Kenmerkend: een maandag 28 februari 2011
zurige geur van het broednest
AMERIKAANS VUILBROED AVB • Veroorzaker • Is
Paeni bacillus larvae
een sporevormer (itt EVB)
• Ontwikkeling • Gaat
vindt plaats in lichaamsvloeistof (EVB in darm)
langzamer => wel verzegeld broed
maandag 28 februari 2011
AMERIKAANS VUILBROED AVB Besmetting • Larven • Door
worden besmet
opnemen van sporen via voedersap
• De
sporen komen in de darm terecht en kiemen daar
• Als
popstadium is bereikt, dan is al het weefsel aangetast
• De
pop wordt eerst lichtbruin, dan donkerbruin en sterft
• Door maandag 28 februari 2011
voedselgebrek worden dan weer sporen gevormd
AMERIKAANS VUILBROED AVB • Diagnose: • Nadat • 1)
het broed verzegeld is zie je
een broednest met gaten
• 2)
ingezonken celdekseltjes met gaatjes waarin afgestorven larven liggen
• 3)
bij openen en sluiten pincet blijft draad tussen uiteinden van de pincet bestaan (elastiek-achtig materiaal)
• Dunne maandag 28 februari 2011
celranden => broedziekte (wegvreten door bijen)
AMERIKAANS VUILBROED AVB
Is aangifte plichtig! maandag 28 februari 2011
VARROA
maandag 28 februari 2011
VARROA DESTRUCTOR • Een
mijt die voorkomt op de volwassen bij en in het broed
• Bij Apis
mellifera en Apis cerana
• Met Apis
cerana leeft hij in een soort symbiose
• Dat
is mogelijk omdat de ontwikkelingstijd zo kort is dat de mijt zich alleen met succes kan voortplanten in darrenbroed
• Door
maandag 28 februari 2011
menselijk toedoen is de mijt overgestapt op de mellifera...
maandag 28 februari 2011
VARROA DESTRUCTOR • Het
voortplantingssucces is zo groot dat er vrij snel meer mijten dan bijen zijn...
• Dat
leidt tot de ondergang van het bijenvolk
• Vlak
voor de inéénstorting van het volk vervliegen de laatste bijen naar buurvolken en buurtstanden
• Op
deze wijze verspreiding van varroase
maandag 28 februari 2011
VARROA DESTRUCTOR • De
mijten die op de bijen zitten verschuilen zich tussen de achterlijf segmenten aan de buikzijde
• Mijt
is ideaal aangepast, drukt zich vast op de bij waardoor poten van de bij over de mijt heen glijden (poetsgedrag)
• Er
heerst een vrouwenmaatschappij bij de mijten
• Mannetjes
cel
maandag 28 februari 2011
zorgen alleen voor bevruchting in de nog gesloten
VARROA DESTRUCTOR Reproductie • Een
volwassen ♀ dat zich wil voortplanten zoekt een broedcel
die binnenkort gesloten zal worden (instapperiode = 2 dagen) • Verbergt • en
zich direct in het voedersap voor ca. 60 uur
legt dan haar 1ste ei (haploïd) => wordt ♂ geboren
• Volgende • Als
eitjes worden om de 30 uur gelegd (diploïd)
de bij uitloopt, hebben de dochter(s) en moeder gepaard met het mannetje (zoon)
maandag 28 februari 2011
VARROA DESTRUCTOR Reproductie
• Een
volwassen ♀ kan in haar leven ongeveer 25 eitjes leggen
• Dat
zorgt voor een gigantisch groot reproductiesucces
• Op
een gegeven moment zullen meerdere wijfjes tegelijk één cel parasiteren
maandag 28 februari 2011
VARROA DESTRUCTOR Gevolgen • Wanneer
larve wordt geparasiteerd door 1 mijt => geboortegewicht 10% lager
• Als
er 4 mijten instappen, dan 40% lager geboortegewicht
• Wanneer
mijt de larve aanprikt om hemolymfe te zuigen, dan hersteld de bijenhuid wel. Maar bij een volwassen bij blijft elke steek een wondje
• Hierdoor maandag 28 februari 2011
wordt aseptische omgeving verbroken....
VARROA DESTRUCTOR Gevolgen • Lager
geboortegewicht, minder gezonde bij
• Minder
goed ontwikkelde voedersapklieren => slechte voedselvoorziening van de larven...
• Volk
geraakt in een negatieve spiraal
• Mijten
zijn besmet met allerlei virussen, die ze direct in het bijenlichaam brengen => verkorte levensduur
• Uiteindelijk maandag 28 februari 2011
inéénstorting van volk (verdwijnziekte)
maandag 28 februari 2011
VARROA DESTRUCTOR Bestrijding • Biotechnisch • Chemische
of chemisch...
bestrijding is af te raden (geen gif in bijenvolk)
• Biotechnische
methode
• 1)
in voorjaar bouwraam inhangen en na verzegeling wegnemen
• 2)Darrenraat maandag 28 februari 2011
methode
VARROA DESTRUCTOR Bestrijding
• 3)
Behandeling met etherische oliën: Thymovar - Apivar
• 4)
Oxaalzuur druppelen (tijdens broedperiode) of verdampen in broedloze periode
•
maandag 28 februari 2011
VARROA DESTRUCTOR
maandag 28 februari 2011
HUISWERK
• Voorbereiden
les met onderwerp:
•Inwinteren
maandag 28 februari 2011