STRAATFOTOGRAFIE
New York, USA.
«
Straat fotografie VAN DE GOOT NAAR DE TOP De straat. Een interessant terrein vol mensen, verkeer en onvoorspelbare gebeurtenissen. Veel fotografen voelen zich aangetrokken tot de straat en haar omgeving. Wat maakt je tot een succesvolle straatfotograaf? Hoe ga je aan de slag, en met welke factoren moet je rekening houden? Dit artikel houdt je van de straat, om je er vervolgens razendsnel weer op te sturen. TEKST
Nikki van der Velden
D
e meeste mensen verplaatsen zich over straat, simpelweg omdat ze van A naar B moeten. In hun eigen gedachten verdwaald, zien ze vaak niet wat er zich om hen heen afspeelt. Een goede straatfotograaf daarentegen opereert als filmregisseur. Ook al staat het verhaal van tevoren nooit vast. Constant zijn de ogen gefocust op wat er in de omgeving gebeurt. Dáárop moet worden geanticipeerd. Nooit mag de aandacht verslappen. Je zal maar nét dat ene unieke moment missen...
Wat is straatfotografie? Net zoals de straat een vrije, dynamische omgeving is, valt ook straatfotografie niet in één hokje te plaatsen. Uiteindelijk is het de fotograaf zelf die middels zijn of haar portfolio en stijl een persoonlijke definitie aan dit genre geeft. De Amerikaanse straatfotograaf Bruce Gilden omschreef het als volgt: “If you can smell the street by looking at the photo, it’s a street photograph.”
FOCUS 11 62 NOVEMBER 2011
FOCUS 11 63 NOVEMBER 2011
«
In feite komt straatfotografie neer op ‘alle foto’s die zijn gemaakt op openbare plekken’. Sommige mensen voegen hieraan toe dat de foto’s in een stedelijke omgeving moeten zijn gemaakt. Anderen zijn van mening dat er altijd mensen op de foto aanwezig moeten zijn. Hoe je het ook wendt of keert, de bottom line is dat elke fotograaf er zijn of haar eigen draai aan geeft. Laten we de openbare ruimte als criterium aanhouden. Ook het doel van straatfotografie verschilt van fotograaf tot fotograaf. De ene groep straatfotografen is geïnteresseerd in het eenvoudig en eerlijk documenteren van het leven op straat. Een feitelijke weergave, al blijft het altijd hún eigen interpretatie van de werkelijkheid. Andere fotografen doen juist hun best om zo artistiek mogelijk te werk te gaan. Ze gaan op zoek naar creatieve en originele invalshoeken. In dat geval concentreert straatfotografie zich op een uniek, beslissend of aangrijpend moment, vaak met een ironische noot. Weer anderen doen het vooral voor het plezier van het bezig zijn op straat. Voordat je zelf de straat op gaat, zul je eerst moeten nadenken over wat je wilt vastleggen. Het antwoord op deze vraag is niet alleen belangrijk voor het ontwikkelen van je eigen stijl (daarover later meer), maar bepaalt ook welke apparatuur je om je nek hangt. Je wilt namelijk onder geen beding (te) zwaar bepakt op pad gaan.
Compactcamera’s en smartphones kunnen soms verbazend mooie resultaten opleveren. De camera Laten we beginnen met het meest essentiële uitrustingsstuk: de camera. Sommige straatfotografen zweren bij een meetzoekercamera (rangefinder), al werkt het gros tegenwoordig met een digitale reflex. De bekendste meetzoekercamera is de Leica, die vandaag de dag nog steeds verkrijgbaar is in analoge én digitale vorm. Een rangefinder heeft voordelen. Zo is zo’n camera een stuk compacter dan een DSLR. Dat is niet alleen praktisch; dit zorgt er eveneens voor dat je minder opvallend kunt fotograferen. Meetzoekers zijn ook stiller, door het ontbreken van het geluid van de klappende spiegel. Bovendien kun je daardoor met langere sluitertijden uit de hand werken, aangezien er minder trilling optreedt. Met een meetzoeker moet je zaken als scherpstelling en belichting in een handomdraai zelf kunnen regelen. Er zijn fotografen die zó vergroeid zijn met hun meetzoekercamera dat ze beweren sneller te kunnen scherpstellen dan de autofocus van een DSLR. Dat is een knappe prestatie. Een andere drempel in vergelijking met een DSLR is de prijs. De Leica M9 bijvoorbeeld gaat voor rond de 5500 euro over de toonbank. Wil je aanzienlijk minder geld uitgeven, dan is een compacte systeemcamera zoals de Olympus PEN, Sony NEX, Nikon 1 of Samsung NX een optie.
Hipshots Aangezien de beelden bij dit artikel allemaal zijn geschoten vanuit de heup (oftewel hipshots) een apart stukje over deze techniek. Bij hipshots fotografeer je letterlijk vanuit je heup (of ergens in die contreien); in ieder geval niet met de camera voor je oog. Hipshots maken is spannend, aangezien je het kader van tevoren niet ziet. Daarbij schiet je vanuit een ander, origineel perspectief. Ideaal bij het maken van hipshots is dat je oog vrij is om de omgeving volledig in zich op te nemen. Je kunt – en moet – zeer gefocust te werk gaan. Alsof je door een film loopt waarin jij als regisseur momentopnames maakt van wie er passeert en wat er gebeurt. Uiteraard is het wel zaak dat je jouw camera als je broekzak kent en deze blind kunt bedienen. Het is even oefenen, maar al snel heb je door wat de perfecte instelling van sluitertijd, diafragma en ISO-waarde is in elke denkbare situatie, zodat je snel kunt schakelen. Uiteraard is de automatische stand helemaal ideaal. Ook is het erg belangrijk dat je het resultaat kent van elke houding van de camera, zodat je zo goed mogelijk de kadrering kunt bepalen zonder die van tevoren te zien. Autofocus komt bij hipshots uiteraard prima van pas. Op straat gaat alles snel, niets staat van tevoren vast, en je wilt flexibel zijn in het innemen van een positie. Aangezien mensen niet doorhebben dat ze worden gefotografeerd, krijg je ze te zien in de meest pure en spontane vorm. Denk daarbij wel na over de ethische kwesties die kunnen meespelen. Het is niet de bedoeling dat je deze techniek misbruikt om compromitterende foto’s te maken. Houd altijd rekening met de geportretteerden. Het maken van hipshots is een interessante manier om je ogen te trainen. Wie weet kom je tot compleet nieuwe inzichten.
FOCUS 11 64 NOVEMBER 2011
FOCUS 11 65 NOVEMBER 2011
Een voordeel van een digitale reflex of compacte systeemcamera is het brede scala aan beschikbare objectieven. Met een meetzoeker moet je het zonder lange teleobjectieven, macro-objectieven of zoomlenzen doen. Nog iets om rekening mee te houden: een DSLR is beter bestand tegen slechte weersomstandigheden. Vergeet overigens ook vooral de compactcamera’s en smartphones niet. Ze zijn klein, gemakkelijk en snel in gebruik, en kunnen soms verbazend mooie resultaten opleveren. Het is maar net wat jij prettig vindt werken. Uiteindelijk gaat het om de foto, niet om de camera!
Objectieven Welk objectief je neemt, is – net als je camerakeus – geheel afhankelijk van het type foto’s dat je wilt maken. De Franse fotograaf Henri Cartier-Bresson (kijk op pagina 24 voor zijn portfolio) wordt door velen beschouwd als de grondlegger van de straatfotografie en de meester van de candidfoto. Cartier-Bressons voorkeur ging uit naar een Leica-meetzoekercamera met een 35 mm lens. Veel straatfotografen hebben deze ‘traditie’ voortgezet. Hoe dichter je bij je onderwerp bent, hoe persoonlijker je werk wordt en hoe meer expressie je kunt vastleggen. Maar daar moet je wel de persoonlijkheid en het lef voor hebben. Bedenk dat je op plaatsen waar het niet druk is – en je dus veel ruimte hebt – prima met een (korte) telelens uit de voeten kunt. In drukke gebieden met veel mensen is 50 mm zo’n beetje het maximum. De ideale uitrusting van een straatfotograaf bestaat uit één camera met één objectief. Zo min mogelijk dus. Welke camera en welk objectief dat zijn, hangt af van jouw doel. Zoomobjectieven als een 24-70 mm of 18-55 mm kunnen praktisch zijn. Maar probeer eens een dag op stap te gaan met alleen een body plus een compact 35 mm of 50 mm objectief. Wellicht levert deze ‘beperking’ je prachtige inzichten en resultaten op. Ga vooral niet met statieven of andere grote accessoires op pad als je snel en ‘snapshotachtig’ te werk wilt gaan. Een lenspoetsdoekje en een regenhoes zijn daarentegen geen overbodige luxe. Het weer is namelijk net zo onvoorspelbaar als de gebeurtenissen op straat.
STRAATFOTOGRAFIE
New York, USA.
STRAATFOTOGRAFIE
«
Inspiratie Als beginnend straatfotograaf doe je er goed aan inspiratie te putten uit een van de vele schitterende portfolioboeken of websites van gevestigde straatfotografen. Begin bij Henri Cartier-Bresson: dé straatfotograaf avant la lettre. Een van zijn bekendste fotoboeken is The Decisive Moment (Images à la sauvette, 1952). In dit boek zet Cartier-Bresson uiteen dat het bij fotografie niet zomaar om een moment gaat, zoals bij 99 procent van de foto’s die dagelijks worden gemaakt, maar om hét beslissende moment. Dat kan in het kleinste menselijke detail zitten. Andere mooie inspiratiebronnen zijn onder (vele) anderen Walker Evans, Robert Frank, Bruce Gilden, Garry Winogrand, Martin Parr, Elliott Erwitt, Daido Moriyama en Bill Cunningham. Google rond of struin de betere (foto-) boekwinkels af op zoek naar fotografen die je aanspreken. Een goed vertrekpunt is het boek Street Photography Now, dat niet alleen vol staat met inspirerende foto’s van beroemde straatfotografen, maar ook hun verhalen bevat. Bekijk ook de documentaire Een film over straatfotografie (2010), waarin de Nederlandse straatfotografen Reinier Gerritsen, Theo Niekus, Kors van Bennekom, Hans Eijkelboom en Carel van Hees aan het woord komen (uitgezonden op Holland Doc; je vindt een fragment op vimeo.com/20107300). Als je goed naar andere foto’s gaat kijken en deze gaat analyseren, zul je zien dat elke fotograaf een eigen, unieke stijl heeft. Die stijl kan ’m in allerlei facetten zitten, zoals de keus voor een bepaald onderwerp, objectief, standpunt, invalshoek, lichtgebruik, kleur of een combinatie hiervan. Probeer zulke herkenbare lijnen te ontdekken. Deze inzichten zijn van belang bij het ontwikkelen van je eigen stijl.
Persoonlijke stijl Je kunt nog zoveel inspiratie opdoen door naar andere fotografen te kijken, uiteindelijk moet je zelf de straat op. Ga je openlijk te werk, of juist niet? Hoe dicht wil je bij je onderwerp komen? Wat voor soort locaties zoek je op? Wil je situaties vooral feitelijk registreren of ga je op zoek naar een originele invalshoek? Het zijn allemaal vragen die je voor jezelf moet beantwoorden. Maak keuzes. Doe waar jij je goed bij voelt. En blijf gefocust. Dat zal de kwaliteit van je werk alleen maar ten goede komen. Probeer niet te kopiëren, maar je eigen stijl en rode draad te ontdekken. Dit vereist geduld en veel oefening. Ga bijvoorbeeld spelen met perspectief. Probeer eens een extra groothoekig objectief of een fisheye. Let extra goed op de achtergrond: die kan op straat vaak erg interessant materiaal opleveren.
New York, USA.
Portretrecht “Hier met die foto..!” Als geportretteerde heb je het recht je te verzetten tegen openbaarmaking van een foto waar jij op staat. Maar je krijgt niet zonder meer altijd gelijk. Hierbij speelt een aantal factoren een rol. Naast auteursrecht bestaat er ook nog zoiets als portretrecht. De relatie tussen auteursrecht en portretrecht kan als volgt worden uitgelegd: als een fotograaf iemand op de foto zet, komt het portretrecht toe aan de afgebeelde persoon en het auteursrecht in beginsel aan de fotograaf. Het portret kan met medeweten van (en/of in opdracht van) de geportretteerde worden gemaakt. In dat geval hangen de rechten af van de gemaakte afspraken. De fotograaf mag de foto openbaar maken volgens die overeenkomst, maar niet meer dan dat. Anders is toestemming van de geportretteerde nodig (ook al heeft de fotograaf het auteursrecht). Straatfotografie gebeurt over het algemeen spontaan. In de openbare ruimte is het toegestaan foto’s te maken. De rechten van een geportretteerde zijn beperkt. Deze moet kunnen aantonen dat hij of zij een ‘redelijk belang’ heeft bij het tegenhouden van eventuele publicatie. Een voorbeeld hiervan is het privacybelang. Dit wordt overigens altijd afgewogen tegen het recht van persvrijheid. Het is de rechter die beslist. Zo ging in 1996 Nieuwe Revu onderuit na publicatie van een foto van een bezoekster van een Wasteland-party. De foto gaf een duidelijk compromitterende situatie weer: de vrouw had een opengewaaide jurk en een man knielde neer tussen haar benen met zijn hoofd in haar schaamstreek. Nieuwe Revu deed een beroep op de persvrijheid, maar de rechter bepaalde dat de vrouw was aangetast in haar privacy. De foto had immers ook geplaatst kunnen worden zonder het gezicht van de vrouw herkenbaar in beeld. Topsporters, artiesten en andere door hun beroep populair geworden personen hebben een commercieel portretrecht: een zogenaamde verzilverbare populariteit. Het gaat hier dan niet zozeer om de privacy, maar meer om het feit dat de foto geld waard is omdat er een bekend iemand op staat. Dit gaat trouwens niet op voor media zoals kranten en de roddelpers. Zij kunnen zich beroepen op de persvrijheid, mits aan alle journalistieke zorgvuldigheidseisen is voldaan. Politici en leden van het Koninklijk Huis worden op grond van de aard van hun functies niet geacht medewerking te verlenen aan commerciële reclame-uitingen. Hier gaat het om mogelijke imagoschade. Ook een niet-bekend persoon kan bewaar maken tegen commercieel gebruik van een foto. Wil je een foto commercieel gaan gebruiken, bijvoorbeeld in een advertentie, dan heb je een zogenoemde quitclaim of model release nodig. Dit is een rechtsgeldige verklaring waarin de geportretteerde toestemming geeft voor een (eventueel) commercieel gebruik van de foto. Je hebt zoiets bijvoorbeeld ook nodig wanneer je jouw straatfoto’s wilt laten opnemen in een database als iStockphoto.com. Kortom: wanneer je iemand op straat fotografeert, kan deze persoon hier enkel bezwaar tegen maken als deze kan aantonen dat publicatie van deze foto hem of haar op de een of andere manier schaadt. Wil je meer weten over het portretrecht en auteursrecht van fotografen, lees dan het boek Buiten Beeld van Philippe van Wijnen (ISBN 978-90-72216-88-5). Dit boek is uitgegeven door Focus, je kunt het voor € 29,95 bestellen op shop.focusmedia.nl.
Maar de locatie is echt waar het uiteindelijk allemaal om draait. Kies een plaats waar veel interactie plaatsvindt tussen mensen. Probeer daarbij verder te kijken dan de toeristische plekken en behind the scenes te komen. En zodra je een lijn in je werk hebt ontdekt die jou onderscheidt, die uniek is en waar jij tevreden mee bent, houd hier dan aan vast. Ga deze stijl en werkwijze herhalen, uitbouwen en perfectioneren. Je zult zien dat je telkens beter wordt. Er worden dagelijks bergen foto’s gemaakt op straat. Zorg dus dat die van jou uniek en herkenbaar zijn!
Ethiek Er bestaan verschillende soorten straatfotografen. De een is spontaan of zelfs brutaal, springt voor z’n onderwerp en spreekt mensen aan. De ander stelt zich onopvallend op en laat omstanders zo min mogelijk merken van zijn of haar aanwezigheid. Straatfotografie blijft een
FOCUS 11 66 NOVEMBER 2011
voyeuristische bezigheid, maar wél in de openbare ruimte. Foto’s op straat maken zonder toestemming te vragen mag. Wat je vervolgens met die foto doet, is een tweede – zie ook het stuk over portretrecht. Uiteraard gun je mensen op straat hun privacy en leefruimte. De vraag is: waar ligt de ethische grens? Door de jaren heen hebben sociologen, etnologen en antropologen routinematig te kampen gehad met deze vraag. De meningen zijn verdeeld. Het allerbelangrijkste bij straatfotografie is gezond fatsoen. Als mensen niet willen worden gefotografeerd, laat ze dan met rust! Voel de situatie aan en ga geen grenzen opzoeken. Probeer jezelf in de gefotografeerde te verplaatsen. Je hebt te maken met mensen met meningen en gevoelens. Wees beleefd en uit altijd je dankbaarheid bij persoonlijk contact. En als je gevraagd wordt om de foto te wissen, doe dat dan ook. Kortom: respecteer mensen zoals jij ook zelf gerespecteerd wenst te worden.
FOCUS 11 67 NOVEMBER 2011
STRAATFOTOGRAFIE
FOCUS 11 68 NOVEMBER 2011
«
«
Shanghai, China.
Georgetown, Maleisië.
FOCUS 11 69 NOVEMBER 2011
STRAATFOTOGRAFIE
FOCUS 11 70 NOVEMBER 2011
«
«
Yogyakarta, Indonesië.
Singapore.
FOCUS 11 71 NOVEMBER 2011
STRAATFOTOGRAFIE
STRAATFOTOGRAFIE
FOCUS 11 74 NOVEMBER 2011
FOCUS 11 75 NOVEMBER 2011 «
Shanghai, China.