Hardangerfjordmagasin nr 2 2018 by poppcorn design

HARDANGERFJORD MAGASINET

FRÅ SKJERGARD I SUNNHORDLAND - TIL FRUKTHAGAR I HARDANGER - INFORMASJONSBLAD GRATIS - DESEMBER 2018 - 13. ÅRGANG

Hydro Husnes investerar 1,4 milliardar

Fabrikksjef Johan Berg og leiar i Husnes Kjemiske Fagforening, Ørjan Normann

HARALD VIK TORALV MIKKELSEN

FOTO: JAN RABBEN

OM ALLE ANDRE HAUSTFARGAR SVIKTAR, KAN EIN SOM REGEL STOLA PÅ RYPEBÆRLYNGEN, HER FOTOGRAFERT VED VETRHUSVATNA I KVINNHERADSFJELLA.

DISTRIBUSJON: SVEIO / BØMLO / STORD / ULLENSVANG / ODDA / JONDAL / ETNE / KVINNHERAD / VINDAFJORD / KVAM / EIDFJORD / ULVIK / FITJAR TYSNES / GRANVIN / TURISTKONTOR / FERJER / SNØGGBÅTAR / BÅTHAMNER / BENSINSTASJONAR / OVERNATTINGGSTADAR I REGIONEN / FLY

INNHALD SIDE 14 HUSNES VEKST SIDE

SIDE SIDE

SIDE

26 SIDE

Bygger’n Teigen

HARDANGERVIDDA TUNNELENE

SIDE

SIDE 34 GRETTEN GAMAL GUBBE

SIDE 16 IVAR GUNDERSEN

HARALD VIK S ID E 6 2 HORDAL AND T E AT E R

S ID E 5 1 THORD PAULSEN

Jan Rabben SIDE

SIDE

SIDE 64 KO NKURRA NSE

46 SIDE

52 SIDE

MAURANGER

SIDE 57 BENTHE B O N D H US

SIDE SIDE

GARSLIA

10 HYDRO HUSNES

SIDE

36 TOMBREGRUPPEN

SIDE 4 ENGELSEN

SIDE

S ID E 5 0 L AND S FE S T IVAL E N ANSVARLEG UTGJEVAR: PRINFO MEDIA ANSVARLEG REDAKTØR: SIGURD VIKØREN FOTO FRAMSIDE: HANS KRISTIAN THORBJØRNSEN DESIGN: VINNARSKALLE / POPPCORN DESIGN OPPLAG: 50.000 KJEM UT: 2 GONGER PR. ÅR KONTAKT: SKÅLAGATO 50, 5470 ROSENDAL, T: 982 98 301, E-POST: SIGURD@VIKORENMEDIA.NO

Tysnes Sparebank

SIDE 74 TO RA LV MIKKELSEN

SIDE 5 6 MA URA N GE R A NNO 2 0 1 8

SIDE

68 SIDE

LIV KARI ESKELAND

S ID E 8 2 S IGU RD PÅ E IN TYS DAG

KVINNHERADFJELLA MED FOLGEFONNA I BAKGRUNNEN.

”Er han leie av å stira på pcskjermen, kan han berre løfta hovudet og sjå på fjella. - Da e søren meg ikkje mykje som slår dei fjella!”

FOLK SKAL BU I LEIRVIK.

WILHELM ENGELSEN 4

Ein moderne, tradisjonsrik pioner! W. Engelsen Ettf. AS har sidan den spede starten i 1912, vorte ei leiande entreprenørverksemd i Sunnhordland. Svært mange prosjekt av ulike storleikar og typar er gjennomførte av dugande fagfolk. I 2017 vart Engelsen tildelt Næringsprisen på Stord. Truleg pga

makrellskyer, som vart farga rosa av sola bak Kvinnheradfjella. Dei

lang og tru teneste. I den vel 100 år gamle verksemda er det eit

rosa skyene over Sunnhordlandsbassenget spegla seg i den blanke

mål i kvardagen, at ”vi skal ha det gøy på jobb!” Team Engelsen

fjorden, og gav meg nærast ei religiøs kjensle.

er eit anna verkemiddel for å auka trivnaden mellom dei tilsette, gjennom intern konkurranse og fysisk fostring.

Den vakre haustmorgonen og eg kom samstundes til Stord, og inn på kontoret til Wilhelm. Den joviale stordingen likar

Engelsengruppa er i sterkt vekst, og som Wilhelm Engelsen seier,

Kvinnheradfjella, som han har masterutsikt til frå kontorpulten

at når pila no peikar mot vi no rundar 400 millionar i omsetning, så

sin. Også Stordafjellet og Leirvik ”Bay” . Er han leie av å stira på

har vi vakse oss inn i dei store tal. Framover skal me vera offensive

pcskjermen, kan han berre løfta hovudet og sjå på fjella. - Da e

løysningsorienterte aktørar som på folkeleg vis skal byggja vidare

søren meg ikkje mykje som slår dei fjella! Heilt fantastisk, seier

på den kunnskap og tillit som er forankra i det historiske funda-

han, i eit tonelag som ikkje etterlet nokon tvil om at han meiner

ment. Me skal sjå mulegheitar og nasen skal vende framover mot

det.

framtida sine arenaer. Det er her gullmedlajar skal vinnast og ny tillit stadfestast. Her skal det også vera godt å halde hus Hos oss

Godmorgon helsingar vart utveksla, akademisk kvarter vart halde

er likevel sølv eit nederlag.

og etter gjennomgang av historikk, var vi klar for å snakka litt om byggebransjen sin plass og betydning i framtida.

Etter omstrukturering av selskapet er «gamlemor» W. Engelsens Eftf. AS no berre eit stabsselskap. Hovuddrifta er organisert gjen-

Wilhelm, enno aktiv i selskapet, men på slutten av sin karriere,

nom Engelsen Bygg og Engelsen Entreprenør. Begge sjølvstendige

har ei stor røynsle med seg. Som langt over middels samfunns-

selskap, som står støtt på eigen bein og som driv uavhengig av

interessert og tidlegare aktiv deltakar i samfunnsdebatten, har han

kvarandre. I nokre tilfelle kan dei til og med vera konkurrentar

sjølvsagt også tankar om framtida.

om eit oppdrag eller ein jobb, men det skal ikkje væra regelen. Samarbeidspartnarar kling mykje betre.

- Skulle gjerne sagt at bransjen skal vera sentral i å gi folk ei best mogleg framtid. Byggenæring er jo den største næringa me har

W. Engelsen Eftf. AS, er eit selskap med ein fasinerande historie

i landet. Folk skal arbeida, leva og bu også i tida som kjem. Det

heilt frå 1912 og fram til i dag. No er Engelsengruppa solid funda-

skal framleis byggjast i bygd og by. Bransjen speglar på mange vis

mentert og har ein sentral posisjon i sin bransje. Fyrst og fremst i

samfunnsutviklinga.

Sunnhordland og på Haugalandet. I dag er bransjen under enormt press frå alle kantar. Teknologiske Kva så med framtida for bransjen og for selskapa? Eg har fått audi-

endring skjer med turbofart. Vi skal vera kostnadseffektive, miljø-

ens hos Wilhelm Engelsen, og gler meg til å høyra om hans tankar

medvitne, basere vårt virke å bærekraftige material og løysingar.

om byggebransjen og framtida. Ser for meg at mange interessante

Vi skal vera pådrivar i det grøne skiftet, planlegging og bygging

tema kan koma opp. Om vi ikkje løyser alle problema i verda, så

må gå fort, vi skal vera energieffektive. Bustader og andre bygg

kjenner eg meg trygg på at vi får lufta nokre av dei.

skal helst produsera meir energi enn dei brukar. Dette blir i meste laget for ein aldrande, som har hatt si livsrøynsle frå ei heller kon-

Det var ein av desse vakre haustdagane. Ein morgon med lette

servativ bransje.

KVINNHERAD KYRKJE

- Er litt uroa for at vi ettkvart skal laga ”hermetikkboksar” til opp-

banken, osv. No er ikkje dette lenger aktuellt og vi har heller ikkje

bevaring av folk som eit resultat av presset frå alle krav si mor, og

tid. Vi har det så inni granskauen travelt.

at ein gløymer menneska sine grunnleggjande behov, utover dei fysiologikse, oppi det heile. Eg har i alle høve ikkje klart svar på om

Slik eg ser det, er det viktigaste oppdraget vi har her på jorda, er

byggebransjen set menneska som sosiale vesen i sentrum når dei

å samle all vilje, følelsar og fornuft i ein kunnskapspakke som vil

arbeider med framtidige løysingar. I sjølve produksjonen vert det

leggja til rette for det gode liv. Det må då vera det heilt grunn-

meir linjestyrte modulbaserte aktivitetar med meir og meir innslag

leggjande! Då meiner eg det gode liv for alle! Ikkje berre for meg

av virtuell planlegging, automatisering og robotisering,

sjølv. Det vert vanskeleg, dersom vi skal vera så effektive, at vi ikkje kan sjå opp, eller stoppe opp og for den del unne kvarandre

Eg er redd for at vi skal byggja hus som bidreg til at vi isolerar oss.

ein suksess.

At vi byggjer meir for børs og mindre for katedral. Folk vert sitjande heime i sin eigen kokong og løyser alt via den store Web`n. Ein

At vi meir og meir skal møtast gjennom ein skjerm, på skype for å

deltek berre i den virtuelle verda.

spare tid i kvardagen, er vel og bra. Men eg er sikker på at noko vert ofra på effektivitetens alter. Det er dei gode samhandlande

At vi skal tinga alt heimanfrå, og få det levert på døra, er på

relasjonar som vert forsterka gjennom dufter og kroppspråk.

ein måte facinerande for slike som meg, også eit paradoks,. Eg likar ikkje å shoppa og eg er også litt ”folkasky”. Likevel, ei slik

Vi må hugse mennesket oppi det heile. Folk skal leva - dei må

utvikling er øydeleggjande for byar og bygder. Eg trur heller ikkje

ha eit pustehol, dyrka fellesskap, gjera ting i lag. Byggjebransjen

dette er bra for den psykososiale samfunnsøkonomi, om noko tør

må ha eit ansvar å bera med seg også slike refleksjonar når mor-

å rekne på det. Innan ti år tippar eg det kjem til ikkje berre vere

gondagen skal utviklast. Eg las i boka Arktitektens Læregut ei

snakk om det grønn skifte. Kanskje, når den virtuelle verda er

formulering frå meisteren som seier litt av dette – ”vi setter ikke

vorte den ”verkelege verda”, må ein setje like stor fokus på det

opp bygninger som svever i tomme luften. Vi gjenspeiler naturens

psykososiale skifte?

orden og stedets sjel”.

Kapitalismen har mange ulike ansikt, ikkje alle er like sjarmer-

Idag skal vi vera så forbanna effektive. Sjå ting gjennom virtuelle

ande. At eg som er ein del av denne kapitalismen sjølv, har sterke

briller. Alt skal digitaliserast – slik at individet blir ein kombinasjon

meiningar om denne sin utilstrekkelighet i eit moderne velferds-

av 0 og 1. Eit digitalt nummer, utan reell identitet. Det er lett å bli

samfunn som er vakse fram av felleskapet sine råvarer, olje, vatn

ein fagidiot og bli seg sjølv nok, oppi alt dette. Det må vera rom

ol, er vel som å banna i kyrkja. Syndar er eg, så det gjer vel ikkje

for fellesskap inni all denne effektiviteten.

store forskjellen. Men å tru at alt er velstand i næringslivet berre du tenar mest mogleg pengar, og at dette er zezam zezam? Det

Men, for all del. Stord er ein fantastisk god plass å bu, har flotte

trur eg ikkje. Men held me stien nokolunde rein i høve dei 7 døds-

naturføresetnader og eit vitalt næringsliv. At dette må fortsette og

synder så skulle vel dette likevel gå bra!?

foredlast, er sjølvsagt eit inderleg ynskje.

Lokalsamfunna må ha gode møteplassar i framtida. Det vonar

Det er heller ingen tvil om at det blir viktig for næringslivet i fram-

eg bransjen kan vera med å bidra til. Før møttest folk i posten, i

tida med god infrastruktur. Rask og god tilkomst mellom byar, ein

KUNNE VORE MEG

BARONIET I ROSENDAL

DETTE ER DET STØRSTE VI HAR UTFØRT I MODERNE TID, BERMNES UNGDOMSSKULE OG SYMJEHALL

større felles arbeidsmarknad, døgnopne vegar, flyplassar med stor

og opnar for å sjå samanhengar. Det gjer høve til, no i satt alder,

regularitet. Sjølvsagt er dette viktig. Men treng det gå i 110km/t,

å fordjupe seg meir i det filosofiske ved å bygge og kunne foku-

slik dei ”store” samferdselsbaronane planlegg for og hevdar er

sere meir på at denne aktiviteten også må være i samsvar med

heilt naudsynt? Og er det eit ynskje å flytte folk i hopetall kvar dag

det samfunn ein ynsksjer å vera med å forma. Samspelet mellom

til dei ”store” arbeidsmarknadane. Eg er skeptisk!!

faginstansar, arkitektar-/samfunnsplanleggjarar er givande. Mot det offentlege kan dette vera meir krevjande, men greier dei å leve

Bergen og Stavanger blir vinnarane i den store samferdselsplanen

etter sine verdiplakatar og sende eit klapp på skuldra, så kan også

her vest. Derfor samstundes må alle gode krefter vera påpasseleg

dette verta eit givande samspel. Faren i dag er at byråkratiet skapar

med å ta vare på nærområdet vårt. Om ikkje, risikerer vi utarm-

grobotn for avmakt. Møte med forskriftsryttarar er krevjande, og

ing, kapitalen forsvinn, og bygdene og småbyane sit att som

det finnes fleire sorteringar. Men dette er vel lett å uttrykke av ein

taperar. Meir enn noko gong er det viktig å tenkje Sunhordland/

kannestøypar som meg, men det ligg eit alvor bak. Eit kontroll-,

Haugalandet som ein region. Såleis skjønar eg ikkje kvifor våre

bomstasjon- og vegrings byråkrati er i emning, vonaleg kan dette

lokale rikspolitikarar ikkje fokuserer meir på at region midt mel-

mjukast opp slik at ein kan vere ”saman om utvikling og velferd”

lom polane også må få veksa seg sterk. Jmfr regionsreformer,

- slik visjonen verdiplakten seier for vår flotte kommune.

politireform, og andre tapte skansar der den offentlege sentralstyremsmakt ynskjer sentralisering, og i mot den store verda, også er

Det blir lettare å vera effektiv i eit samfunn der vi kan stoppa opp

villeg til å gi frå seg sjølvrådetrett til vitale ressursar.

og sjå dei rosa skyene, som speglar seg i den blanke fjorden, og kjenna på den gleda det gjev! Manglande dyrking av slike verdiar

- I Rosendal, seier Wilhelm, ligg tre fantastiske bautaer. Fjella,

og for einsidig fokus på fysiske og økonomiske kriterier, så har

Baroniet og Kvinnherad kyrkje. Symbol for Æva, Dei minner oss

nok dette etterlete seg nokre tomrom etter 40 aktive år i bransjen.

om historie, tradisjon og dei lange linjer. For meg er det å oppleva

Dette er no berre ein ettertanke. Men ettertanken er no oftast

dette år etter år, eit viktig innpust for det gode liv. Vi må ha plassar

den enklaste.

for dei gode opplevingane, og vi må ha tid til å oppleva dei. Har vi Les meir: https://engelsengruppa.no

ikkje det, så blir effektiviteten meiningslaus. Når det er sagt så unner eg kvinnheringane betre kommunikasjonar, og rette landingstad for ferga ligg i nabolaget her me no sit. Nærleik til Leirvik sentrum og ein tunnel til europavegen. Kan ikkje bli betre! For dyrt seier dei lærde – tja seier eg, men realistisk? Men i denne Sunfast-draumen som no er vorten eit halleluja, tillet eg meg fritt å sitere, eg meinar det må vere frå ein kvinnhering; ”Man bygger ikke forvokste broer hvor til det ikke føre noen viktige veier”. Så var det sagt. Wilhelm Engelsen, jobbar i dag prosjektutvikling for bygg som skal realiserast litt fram i tid. Det gjev ei god plattform for å reflektere

Grøn gleda! I dette magasinet kan du lesa om den uendelege gleda Kvinnheringane kjende på, då det vart klart at B-hallen på Hydro Husnes skulle startast opp på nytt. Når Hydro Husnes investerer 1,4 milliardar kroner, så luktar det langsiktigheit både langt utover og langt innover Hardangerfjorden. Positive tankar breier seg og vi kjenner på ei gleda, eit løft for

I magasinet deler vi det visuelle uttrykket for alt det vakre vi

heile regionen. Hydro Husnes talfestar i magasinet, at dei skal

må ta vare på, trylla fram gjennom naturfotograf Jan Rabben si

tilsetja 90 – 110 nye mearbeiderar. Fleire lokale bedrifter har

linse. Eg trur du vil kjenne på det ansvaret vi har for å endra oss,

alt fått kontrakt på betydelge oppdrag, og mange piler peikar

slik at vi evnar å ta vare på alt det gode og vakre vi har.

no på opp. God lesnad, ha ei velsigna julehelg og eg vonar 2019 blir det Det grøne skiftet er på leppene til stadig fleire. Johan Berg,

beste året du nokon gong har opplevd.

fabrikksjefen på Hydro Husnes snakkar om grøn, smart og nyskapande teknologi, når Hydro Husnes no startar opp verdas

Bruk jule- og nyårshelga til å vera snille med kvarandre!

grønaste aluminiumsproduksjon. Håkon Tombre, snakkar om at Helsing Sigurd og Olav H. Hauge

dei ynskjer å driva bærekraftig og grønt, og at havbruksnæringa i Hardangerfjorden no er på veg til å bli grøn. Liv Kari Eskeland, sit i Energi og Miljøkomiteen på Stortinget. Du kan lesa om kor mykje grønt som er i tankane til ho og politikarane på Løvebakken. Liv Kari snakkar om at vi må forandra oss om vi skal kunna ta vare på alt det gode og vakre vi har.

Du var vinden Eg er ein båt utan vind. Du var vinden. Var det den leidi eg skulde? Kven spør etter leidi når ein har slik vind!

FOTO: JAN RABBEN

DETTE ER INGEN TYPISK VEKSEPLASS FOR LILJEKONVALL; HER MÅ HAN NOK TOLA BÅDE STORM OG SALTDREV. FRÅ KLAMSHOLMEN, HEILT VEST I FITJARØYANE. I BAKGRUNNEN SER ME SLÅTTERØY FYR.

GEIR BERNTZEN

MEIR ALUMINIUM: PRODUKSJONEN AV PRIMÆRALUMINIUM PÅ HYDRO HUSNES SKAL GÅ FRÅ 95 000 TIL 190 000 TONN ÅRLEG. DET KREV ARBEIDSKRAFT.

Dette er Hydro Husnes: • Medarbeiderar (2018): 240 • Produkssjonsstart 1965 • Produksjon: 90 000 tonn primæraluminium pr. år og 120 000 tonn støyperiprodukt pr.år.

Produkt/Spesialitetar: NYE KOLEGAER I VENTE: MADELEN ØLMHEIM ER PROSESSOPERATØR VED HYDRO HUSNES – HO SER FRAM TIL NYE KOLLEGAER PÅ ALUMINIUMSVERKET.

GODE TIDER: MED INVESTERINGA SOM NO VERT GJORDT PÅ HYDRO HUSNES, HAR FABRIKKSJEF JOHAN BERG (T.V.) OG HOVUDTILLITSVALD ØRJAN NORMANN ALL GRUNN TIL Å SMILE.

• Pressbolter av aluminium

HYDRO HUSNES

Hydro Husnes dobler produksjonen – er du ein av våre 90 ny kollegaer? Med ny teknologi, kompetente personar og 1,4 milliardar kroner skal ”B-hallen” på Husnes opnast på nytt. Vi treng meir enn 90 nye kollegaer til å vera med på denne reisa, seier fabrikksjef Johan Berg.

Som eit land rikt på fossefall og vassdrag har Noreg ein meir

-Eg gløymer aldri desemberdagen i fjor då vi gjorde kjent

enn hundre år lang tradisjon som produsent av fornybar

at B-hallen skal opnast på nytt. Gleda og entusiasmen vi

vasskraft – og for å nytta denne verdfulle og grøne energi-

opplevde både her på Husnes og internt i Hydro var rør-

ressursen industrielt. I dag er aluminiumindustrien den klart

ande. Men, vi har ein stor jobb framfor oss. Det er litt som

største videreforedlar av norsk vasskraft.

å restaurera den gamle Forden som har stått i mange år. Skilnaden er bare at Forden skal restaurerast med dei beste

Aluminiumindustrien bidreg til verdsleiande forskings-

Ferrari-komponentane, fortel fabrikksjef Johan Berg.

kompetanse i Noreg, arbeidsplasser i distrikta, verdiskaping og velferd. Saman med olje/gass og fisk er aluminium mel-

Betre – større – grønare!

lom Noreg sine tre største eksportvarer og spelar ei avgjer-

Dersom alt går etter planen, vil aluminiumsproduksjonen i

ande rolle for fellesskapet.

B-hallen starta fyrste halvår 2020. Då skal Hydro Husnes gå frå å produsere 95 000 tonn til 190 000 tonn primæralumi-

Og ein ting er sikkert – verda vil trenga meir aluminium i

nium kvart år. B-hallen skal produsera med auka lønsemd og

framtida. Særleg fordi bilane må bli lettare og forureina

lågare forbruk av energi, takka vera ny teknologi frå Hydro

mindre. Men, og innafor bygg og anlegg, matemballasje

på Karmøy. Her vert det testa eigenutvikla teknologi for

og elektroniske komponentar aukar etterspurnaden. Faktisk

verdas grønaste aluminiumsproduksjon. I korte trekk vil det

er etterspurnaden etter aluminium venta å auka med 3 – 4

seie 15 prosent lågare energiforbruk for kvar kilo alumini-

prosent kvart år i tida framover.

um. Dette blir køyrt i full skala på Hydro sin teknologi pilot. - Noreg er midt oppe i ei omstilling, der vi må skapa nye,

Dette er godt nytt for Hydro Husnes, og mykje av grunnen

lønsame arbeidsplassar som kan bæra velferda vår i framti-

til at produksjonen no skal doblast. Sidan 2009 har den eine

da. Skal vi lukkast må vi skapa eit Noreg som er meir grønt,

produksjonshallen på Hydro Husnes, B-hallen, vore stengd. I

smart og nyskapande. Teknologipiloten her på Karmøy er

fjor gjorde Hydro vedtak om å oppgradera og opna B-hallen

nettopp det. Grøn, smart og nyskapande, sa statsminister

på nytt, med nye teknologielement.

Erna Solberg, då ho innvia teknologipiloten sommaren 2017.

GEIR BERNTZEN

GLADNYHET: DET VAR FULL JUBEL MELLOM DEI TILSETTE DÅ DET I DESMBER 2017 VART KJENT AT B-HALLEN SKAL ÅPNAST PÅ NYTT.

No får då B-hallen på Hydro Husnes teknologielement frå

Ein spennande arbeidsplass med mange moglegheiter

Karmøy – det skal gjera verket betre, større og grønare.

- Ein flott arbeidsplass med fantastiske kollegaer. I tillegg produserer vi eit metall som er ein del av det grøne skiftet,

Treng folk

gjennom at det er lett og resirkulerbart, det motiverer, seier

- Dei siste 10 åra har vore krevjande for Hydro Husnes og vi

Madelen Ølmheim.

har jobba hardt og målretta for å få opna B-hallen på nytt. Tryggleiken av å ha ein jobb og gå til har vore trua, men no

Madelen starta på Hydro Husnes som lærling i 2011 og fekk

ser vi fleire tiår inn i framtida. Vi treng mellom 90 og 110

fast jobb som prosessoperatør i ein av produksjonsavde-

nye kollegaer – på ein liten stad som Husnes er dette stort.

lingane i 2015. 3,5 år seinare er ho blitt avløyser for områ-

Vi treng mange operatørar til å drifta prosessane våre, men

deleiar og studerer no for å bli prosessteknikar. Madelen

vi vil og trenga fleire mekanikarar, automatikarar/elektrikarar

er og ungdomstillitsvald og leiar av HYP (Hydro Young

og ingeniørar framover. På Hydro Husnes er det eit godt

Proffesionals), ei nyetablert gruppe for tilsette under 30 år,

samarbeid mellom leiing og tillitsvalde. Dette har ført til at vi

som driv med sosiale arrangement og fagleg påfyll.

har ein framtidsretta og sikker arbeidsplass med gode lønsog arbeidsvilkår. Vi er trygge på at kompetente søkjerar vil melda si interesse, og vi gler oss til å ta imot nye kollegaer, seier hovudstillitsvald på Hydro Husnes, Ørjan Normann.

Slik søkjer du: • Alle stillingar vil bli lyst ut fortløpande på hydro.no og majoriteten vert publisert over nyttår. • Følg med på hydro.no

Vi er aluminium

Vi er meir enn 35 000 medarbeidarar som kvar dag arbeider for ĂĽ laga det mest berekraftige aluminiumet i verda. Saman med kundane vĂĽre utviklar vi tusenvis av nyskapande produkt og lĂ¸ysingar som formar samfunnet vi er ein del av. Vi gjer det fordi det er viktig for framtida.

Vi er aluminium.

hydro.com

FOTO: JAN RABBEN FOTO: JAN RABBEN

INKLUDERANDE Eit inkluderande Husnes tilrettelegg for alle aldersgrupper og samfunnslag. Vi snakkar om det fysiske; at ein i rullestol eller ein som køyrer barnevogn lett skal kunne bevege seg rundt på alle offentlege stader. Det skal også vera trygt å vera liten eller gammal. Gode gangstiar til alle fasilitetar som skule og butikkar må tilretteleggast. Alle grupper må kunne føla seg velkommen i dei ulike offentlege rom. Ein må kunne bevege seg i sentrum også på kveldstid og ikkje låsa av sentrumsområdet. NYSKAPANDE Eit nyskapande Husnes må følgje med utviklinga og tenkja framover. Det må planleggjast for morgondagen. Energi kjem til å bli eit viktig tema framover og det må Husnes planleggja for. Det vert stilt større krav til bygningar og energibruk i framtida. URBAN Husnes Vekst meiner det må leggjast vekt på urbane strategiar for utvikling av sentrum. Eit urbant Husnes tilrettelegg for at bilar og menneska effektivt skal kunne flytta seg. Gode vegar med oversiktlege vegkryss, gode parkeringsplassar og tilrettelagt felt for gåande og syklande er viktig å prioritera. Ein urban stad har gode møteplassar både på dag- og kveldstid. VÅRT FØREMÅL Husnes Vekst skal ivareta næringslivet sine felles interesser, arbeida for at Husnesområdet blir eit slagkraftig regionsenter for industri, reiseliv, skule, idrett og kultur. Organisasjonen skal vidare arbeida for eit godt bu- og livsmiljø for innbyggjarane i området.

FOTO: JAN RABBEN

EI BLADLUS VISER GODT IGJEN PÅ DEI ØRSMÅ TRANEBÆRBLOMANE.

Nytenking for bedre arbeidsmiljø og effektivitet SMV har lang erfaring med å utvikle og produsere avanserte tekniske løsninger for ulike krevende industri kunder. Vår direkte forbindelsen til eget moderne produksjons apparat gir en praktisk tilnærming til å produsere effektive og rasjonelle løsninger. Dette gir oss også muligheten til å ta hele prosjektet fra idé til virkelighet som total leverandør. Utfyllende informasjon om produkter og tjenester finner du på vår hjemmeside www.smv.as.

mail@smv.as (+47) 53 77 12 00 WWW.SMV.AS

Ivar Gundersen ny banksjef i Sparebanken 1 SR-Bank på Husnes

Den nye banksjefen har trødd sine barnesko under dei sju fjell, men har i dag eit langt liv med base i Kvinnherad. Ivar er økonomiutdanna frå BI, Universitetet i Stavanger og Handelshøgskulen. Han har vore dagleg leiar hos OKIS i

Økonomi er viktig for alle, og ikkje mange

derar, står klar i dei nye banklokala, til din

Odda og innkjøpssjef på Boliden. Ivar har

av oss har meir kompetanse enn vi treng,

disposisjon. Då vil banken ha eit sterkt og

jobba i bank før, Sparebanken Vest, både

innan dette feltet. Det fine med banken

kompetent fagmiljø samla på en plass.

i Bergen og Odda.

sitt tilbod, er at den beste kompetansen på området er tilgjengeleg for deg, heilt

Den

Elles har Bergensaren frå Uskedalen

gratis, tilpassa kvar einskild sin situa-

Sparebankstiftinga og den formidable

jobba mest i olje og gass. I Statoil, Hydro

sjon. Å få eksperthjelp til å planleggja

avkastinga på investert kapital som den

og fleire oljeservice selskap. Før Ivar vart

eit optimalt livsløp, rundt økonomi er eit

gjev bygdene. Såleis bidreg banken på

tilsett som banksjef i Sparebanken 1

fantastisk tilbod, som alle bør nytta seg

mange felt, til auka trivsel og etablerer

SR-Bank, kom han frå Kværner på Stord.

av. Når du sit med fasiten om kva du bør

gode møteplassar. Sparebank 1 stiftinga

gjera, så er det i alle høve ditt val om du

Kvinnherad som er det offisielle namnet,

vel vekk kompetansen frå rådgivaren.

er det fjerde største eigaren i Sparebanken

Den nye banksjefen har jobba mest i sin karriere med kontraktar, innkjøp og logistikk.

nye

banksjefen

peikar

på

1 SR-Bank. Ivar er optimist for nærområdet, med fleire nyetableringar, som Hydro på

Stiftinga eig ca. 6,4 millioner aksjer, og

Ivar Gundersen er opptatt av å ta godt

Husnes og Enes Inkubator kan vi sjå for

i fjor var utbyte kr. 4,25 pr. aksje. =

vare på den store og gode kundemas-

oss at Kvinnherad dei næraste åra vil få

27.200.000 kroner. 15. mill av dette

sen SR Bank har i Kvinnherad. Sjølvsagt

ei betydeleg innvandring av nye sam-

overskotet er i år utbetalt til gode pro-

krydra med ambisjonar om å bidra til at

bygdingar. Sparebanken 1 SR-Bank har

sjekt i bygdene. Banken har eit tett sam-

Sparebanken 1 SR-Bank skal auka kunde-

eit godt tilbod på personleg rådgiving

arbeid med fagrørsla gjennom ein avtale

gruppa si. Ivar er opptatt av dei viktige

av autoriserte rådgiverar, samstundes er

med LO. Noko som gjev ekstra gode

tinga i livet, der økonomi står sentralt.

banken mellom dei fremste på digitale

vilkår til fagorganiserte, særleg for unge.

Han synest banken sin strategi om at dei

løysingar som betyr at du sjølv kan hand-

skal vera best på kjøp og sal av bustad,

tera dei fleste bankrelaterte oppgåver frå

Elles er den blide Uskedelingen frå

er eit viktig signal frå banken.

din eingen PC.

Bergen fotballfrelst. Han har vore trenar

I banken på Husnes er strategien å ha

Sparebanken 1 SR-Bank på Husnes står

Viking og Madla,i Loddefjord, Rosendal

mange dyktige rådgiverar som kan tilby

også overfor en total renovering av lokala

og Trio. Som alle fotballfrelste har Ivar

kundane best mogleg råd for heile livs-

sine med oppstart våren 2019. Her satser

og to favorittlag. Eit i Noreg og eit på

løpet. Innan banktenester, forsikring, og

banken ganske stor summer for oppgra-

balløya. Ivar har gjordt det enkelt for seg

ikkje minst pensjon. I dag er vi meir

dering til et moderne og fremtidsrettet

sjølv, med at begge laga spelar i raude

målmedvitne på at sparing med tanke

banklokale. Sparebanken 1 SR-Bank viser

drakter. Liverpool og sjølvsagt BRANN!

på pensjon bør begynna tidleg. Alt i

med dette tydelig at banken satser i

20-åra er det lurt å begynne å tenkja på

Kvinnherad. Når banklokala står ferdig

Vi ynskjer lukke til med gode resul-

pensjonen.

opprusta så vert alle dei tilsette i

tat både i fotball og i Sparebanken 1

Kvinnherad samla. 16 dyktige medarbei-

SR-Bank!

sjølv, både for kretslag, og i klubbar som

4 dobling av tilsette og 5 dobling av omsetnad

BYGGERN TEIGEN

ANNONSE

Din lokale Hiba Hus forhandlar:

BYGGERN TEIGEN

HIBA Hus LEVERT AV BYGGER´N TEIGEN

Både i 2009 og på nytt i 2015 då Byggern Teigen fylte 30 år vart dei kåra til «Årets Byggern.» Teigen er einaste byggern-bedrift som er blitt kåra to gonger som årets bedrift.Kjempestas for oss som driv, og ikkje minst for dei tilsette, seier Even Teigen, som ikkje legg skjul på at han er stolt av sine tilsette, som held ein høg klasse.

Bygg din bustad-draum, vi skreddarsyr bustaden etter dine ønskje. Snakk med oss før du skal byggja.

Fekk draumehuset med hjelp frå Bygger´n og Hiba-hus

Hardt arbeid og ikkje minst det å ikkje vegra seg for

Suksess

å ta i eit tak både her og der, meiner Even Teigen er

Kanskje det aller viktigaste kriteriet for Byggern

nøkkelen til suksess for Teigen Bygg & Trelast, eller

Teigen sin suksess, var at vi var tidleg ute med

som teknisk det heiter i dag, Då Byggern teiknar. husetTeigen! ho

å tilretteleggja og utvikla eigne byggjefelt, seier

Siren Sandvik er utdanna

budde i, brann ned for nokre år sidan, og dei måtte byggje nytt Familiebedrift hus, sette ho seg sjølv til teiknebrettet. Der skissa ho fram Teigen Bygg & Trelast som starta med seks personar draumehuset sitt. Ein stor eineog tolv millionar i årsomsetning på Skjeret i 1985, bustad på eitt plan med leilighet har seinare vakse seg til til eithovuddelen konsern med sju ulike i direkte tilknyting som kantilsette nyttast storfamilien, AS, 24 fast ogavein årleg omsetnad på 65 samt garasje.

Even. Alt i 1994-95 hadde vi fyrste utbygginga i

millionar. Byggern Teigen er framleis ei rein fami-

utviklinga sjølve. Det er ein modell som høver godt

VALDE liebedrift, derBYGGERN´N brørne Even TEIGEN og Ørjan eig 45 % kvar,

for oss.

–Vi valde Bygger*n Teigen som

5 gode grunnar til å velje HIBA Hus: 1. LokAL EkspERTIsE. Vi er solide samarbeidspartnarar som gjev deg trygghet i byggeprosessen - Hos HIBA er det alltid den lokale forhandlaren på heimstaden din som har ansvar for deg som kunde. 2. TETT oppføLGING HIBA Hus-konsulenten hjelper deg gjennom heile byggeprosessen. Konsulenten følger nøye opp i heile byggeprosessen og foretar full inspeksjon etter at bustaden er ferdigstilt og vel utprøvd.

Røsslandslia, kommunen sitt desidert største byggefelt, med 106 bueiningar. I Byggern Teigen ynskjer vi å fortsetja med den modellen. Tilretteleggja heile byggjefelt og stå for

3. kosTNAdsEffEkTIV Nært samarbeid med Bygger´n kjeden styrkar forhandlingskrafta ovanfor våre leverandørar - til fordel for deg som kunde.

medan far deira,deisjefen gjennom mange år, enno leverandør, har vore heilt unike i heile frå dag ein,bestefar saman til Even 1. Stova og luftig med glas frå golv til tak. 2. Kjøkkenet er lyst og lekkert eig 10 %,prosessen i verksemda som oger storUtfordringar med dei har vi fått utarbeidd gode

Ørjanog starta opp. fornuftige planløysingar. Ut frå

med gjennomført design. 3. Walk-in closet, ein draum til oppbevaring. 4. Badet er stadige endringane tilrettelagt med Dei livsløpsstandard som resten iavlover huset.og forskrifter om

mine teikningar vart huset arkitektkorleis det skal byggjast, er bransjen si største teikna av Hibahus sine arkitektar i –Dette er det største huset på eitt 2 å halda seg oppdatert utfordring. Her er det mykje Bergen. Det vart gjort nokre endrinplan me nokon gong har teikna og I tillegg til sine 24 tilsette, har Byggern Teigen i dag på. Ofte må vi prøva oss fram, då ikkje alt som vert gar som eg sjølv ikkje hadde tenkt levert, det er ikkje ein berevegg i på, løysinga vi enda opp med er huset og største takkonstruksjonen 4 lærlingar. Vi ynskjer gjerne å utvikla våre eigne vedteke er ferdig utprøvd. Heldigvis har vi knytt berre fantastisk, fortel Siren. har 15 meter fritt spenn. Me er utrutømrerar, Vi har eit godt med oveross oppfekk til Hiba Hus, som kontinuerlig køyrer kurs, Husetseier har Even. livsløpsstandar. Husetsamarbeid leg stolte at me til dette, vart plassert på tomta skule, etter solfortel går Even Teigen. Kvinnherad Vidaregåande der og lærlingane fortel Even. lysforhold og det vart teikna ut terMe tilpassar oss kunden sine i to år. Dei rundt som vihuset har på slik at deiønskjer, seinarebyggjer nytt, rehabiliterer rassar slikprøve, at ein kan flytte seg med sola. På kvelds-solgammalt, enklare som som er bedrifta sin viktigaste kan få tilbod om lærlingplass, er ute i bedrifta i to tek Det å haoppdrag dei tilsette, sida har dei fått bygd ei utestove. eit bad, ein garasje eller nybygg periodar andre året på skulen. Då er dei utplassert i ressurs, oppdatert heile tida, på utfordringane vi som dette. Det viktigaste for oss KUNDEN FOKUS i fokus og fårgullbehaldninga sine ein periode omI våren og ein på hausten. er at kunden er har, er sjølve til Byggern Teigen, –I huset har vi store funksjonelle behov dekka. seier Even, tredje generasjon i førarsete for den fellesrom, kjøkkenet er stort og Eksplosjon omsetning bedrifta. 3 romslegi med vindu frå golv til tak. Siren Sandvikframgangsrike og Håkon Tørvik Vi har valgt vannbåren varme, det har fått draumehuset sitt under Då Byggern Teigen etablerte seg i Husnes sentrum, gjer at vi har ein lun og jamn varme fjella i Rosendal med god hjelp frå på 1700 til kontor, butikk og lager, Teigen og Hiba-hus, det i heilekvadratmeter huset, seier Siren. –Gjennom Bygger´n heilenæras planleggingsog byggefasen levnar det liten tvil om. vart det tein eksplosjon i omsetninga. I dei følgjer vi kundane tett opp og kjem nye flotte lokala kunne ein tilby med alternative løysingar slik ateit mykje4 større fleire element vertminst vurdertvisa før det ein fram til kunvarespekter, og ikkje vel ei endeleg løysing, fortel dagleg dane.leiar Even Teigen.

Godkjent lærlingebedrift

5. skREddARsYddE LøYsINGAR HIBA har eige arkitektkontor som gjer kunde-tilpassningar av våre hus, hytter og garasjar. Arkitetktkontoret utarbeidar spesialteikna løysingar etter dine ønskjer og tomta si utforming. Foto: Merete Lillesand Produksjon: Kvinnheringen

–Det er utruleg greit å ha ein rådgjevar frå Teigen´n å forhalde seg til når ein har ønskjer og saker ein treng å ta opp. Alt frå materialvalg, til ulike funksjonelle løysingar her og der, seier Siren.

4. kVALITET I ALLE LEdd. 50 år med ekspertise oppfyller mange bustad-draumar. Lang erfaring har gjort oss flinke til å lage gode og funksjonelle heimar. Vel du HIBA Hus, er ikkje vegen til draumehuset lang.

Tlf. 53 47 59 10

TYSNES SPAREBANK - den lokale sparebanken i Sunnhordland og Hardanger som opnar avdelingskontor, der andre bankar legg ned.

Fram til 2013 var banken sin hovudmarknad

Det er viktig for oss at kundane opplever oss

Tysnes kommune. Etter at sparebankar i

som tilgjengelege. Som ein konsekvens av

omkringliggande kommunar vart lagt ned, såg

dette har banken i tillegg til å opna avde-

Tysnes Sparebank mogelegheit til å utvida sitt

ligskontor på Husnes i april 2015, etablert

marknadsområde.

møteplass i Rosendal desember 2016 og siste møteplass i Odda mars 2017 - fortel Siren Simonnes.

Sidan banken vart grunnlagt i 1863 har Tysnes Sparebank hatt nær kontakt med

kundane

sine. Banken har vore til for kundane, og med

I 2018 er vi avhengig av å ha gode digitale

god lokalkunnskap finn banken ofte gode

løysingar slik at kundane våre effektivt kan

løysingar på små og store utfordringar som

løysa daglege banktenester. Vi ser samstundes

kundane står overfor.

at det er behov for, og eit ynskje frå kundane å ha ein lokal rådgjevar å drøfte tilhøva med når det inntreffer større økonomiske hendin-

Gjennom ærleg og profesjonelt bankhandt-

gar. Mange kundar ynskjer å samla alle dei

verk skal vi gi kundane økonomiske råd, og

VELLUKKA SATSING I KVINNHERAD

økonomiske tjenestene sine på ein stad. Slik

I april 2015 opna Tysnes Sparebank sin første

den økonomiske situasjonen frå behov knytt

I Tysnes Sparebank møter du engasjerte og

avdelingskontor utanfor Tysnes i Kvinnherad

til kvardagsøkonomi, forsikringar, sparing og

tilgjengelege medarbeidarar med solid kom-

kommune. Ei historisk hending i bankens då

finansiering.

petanse. Det beste er å avtale eit møte på

152- årige historie.

smidige

løysingar tufta på lokal kjennskap,

seire Siren Simonnes ved Husneskontoret.

kan dei få økonomiske råd som er tilpassa heile

Tysnes Sparebank er ein bank som er i stand

førehand, passar ikkje det kan du kome innom Den siste tiårs perioden har trenden i banknæ-

til «å snu seg rundt» og møte den einskilde

ringa vore nedlegging av kontor i distrikta

på heimebane. Mange kundar har bruk for ein

Banken er også medeigar i Aktiv Sunnhordland

samt sentralisering av kundekontakt og digita-

lokal bank som kjenner kunden og tilhøva, slik

AS som er eit nystarta eigedomsmeklar selska-

lisering av tjenester.

at ein saman lettare finn gode løysingar for dei

eit av våre kontor for ein prat.

som ikkje høver inn i digitale søknadsløysingar.

pet med base på Stord. Men selskapet dekkjer heile Sunnhordland og Hardanger i tett sam-

Som ei motvekt til dette opplevde Tysnes

Med skjerpa krav til egenkapital og generelt

spel med banken.

Sparebank stort engasjement frå lokalsamfun-

innskjerpa retningslinjer for bustadlån ser vi

net i Kvinnherad knytt til opning og lokalise-

eit stort behov hos førstegangsetablerere for å

ring av nytt kontor.

kome i kontakt med ein rådgjevar som kan gi

Sidan 2013 har banken tredobla kundetalet og

råd knytt til eksisterande retningslinjer samt sjå

framleis veks banken meir enn konkurrentane.

på alternative muligheter den enkelte har for å kome i mål med bustadkjøp.

SOLID VEKST Så langt har satsinga til Tysnes Sparebank i Kvinnherad og Hardanger vore eit eventyr. Kundegrunnlaget har utvikla seg betre enn forventa. Om ein ser på samla vekst for banken i privatmarkedet den siste 2 års perioden, har banken henta 40% av veksten på nye kundar, 45% av veksten på utlån og 30% av veksten på forsikring i dette området. I same periode har banken samla fått om lag 170 nye bedriftskundar i Sunnhordland og Hardanger. -Ein flying start, seier Siren, som fortel at ho etter omlag 4 års drift er audmjuk i høve korleis

LOKALE MØTEPLASSAR

Greta Lothe på kontoret i Odda, har lang

lokalsamfunnet har omfavne Tysnes Sparebank

Autorisert finansiell rådgivar Daniel Haugland ,

erfaring frå bank. Ho var på Utne-kontoret

i Kvinnherad og Hardanger. Kundane er bære-

treff vi på møteplassen, på kontoret i Rosendal.

til Sparebanken Hardanger frå 1985. Seinare

bjelken i alt vi driv med, og at folk likar konsep-

Korleis fungerar ein slik møteplass, som her i

var ho i Sparebanken Vest, som kjøpte opp

tet vårt og ynskjer å bruke oss er avgjerande.

Rosendal, Daniel?

Sparebanken Hardanger.

starten banken har fått. At folk opplever at

-Tysnes Sparebank sin visjon er at me skal

Greta er kunderådgivar for både private- og

terskelen er lav, for å ta kontakt med oss, når

gje kundande våre ”verdas mest personlege

bedriftskundar.

dei har bruk for det, likar vi, seier Siren. Vi er

bank”, og ein møtestad gjev oss moglegheita

lette på foten og strekke oss langt for å finna

til akkurat dette. Etter avtale kan kundane

Kundane som kjem frå Odda, Jondal og andre

dei beste løysingane for kvar enkelt kunde.

koma innom lokalet vårt for blant anna å få

deler av Hardanger, gjev uttrykk for at dei

rådgjeving, svar på spørsmål og hjelp til det

er svært glad for at Tysnes Sparebank er til

dei måtte ynskja. På denne måten er me lett

stades. Ikkje minst ungdommen set pris på at

tilgjengeleg både i møte direkte, via telefon

dei kan få eit personleg møte, og snakka med

eller i digitale kanalar. Som kunde har du val-

eit rådgivar.

Det har vore veldig kjekt å vera med på den

fridom til å finna den forma som passar deg. Erfaringane frå møteplassen er gode. Me ser

Både når det gjeld bustadkjøp, forsikring og

at folk ynskjer personleg kontakt, og at me er

ikkje minst spørsmål knytt til alt rundt pensjon.

tilstades som deira lokalbank.

Greta synest det er veldig triveleg å kunne gi gode råd til nye kundar, frå Tysnes Sparebank sitt kontor i Odda. Tysnes Sparebank, er din lokale bank, som opnar kontor, der andre bankar legg ned.

VIPPS Hardangerfjordmagasinet er gratis! Skal vi nå alle må det vera slik. Vil du vera med å utvikla magasinet - til å bli enno betre? - då kan du bidra til det med VIPPS!

Vipps-nummer:

139564

FOTO: JAN RABBEN

SNØULLA KAN BÅDE SJÅ UT SOM SNØ, OG HO TRIVST NÆR SNØEN. HER FRÅ DEI BRESKAPTE SANDFLATENE I KJERINGEBOTNEN, EIT STYKKE NEDANFOR SVELGABREA.

NEI, DET ER IKKE SANT - NEI, DET ER IKKE SANT

for der i mellom kommer faste! I dag skriv vi 18. september 2018. Restane av den tropiske stormen Helene, drar med seg sydenvarme på 25 grader. Likevel er eg ikkje i tvil, det er haust! Du ser det på ljoset og den klare lufta. Jakta er begynt, og den 29. september er det dobbel-jubileum. Det er Mikkelsmesse og samstundes feirer vi Fårikålens dag. Klare og tydelege teikn, på at det er hausten som no har styringa. Å finna ein sikker og god veg vidare, inn i vinteren, samstundes

Ein dag som kvart år vert markert, med Luciatog, sang, levande

som vi held eit vake auga på tradisjon og merkedagar, kan vera

ljos og blanke barneauge. For ikkje å snakka om augo til besto

spennande. Då er det viktig at du hugsar å snu primstaven

og bessen, når dei koser seg saman med den oppveksande slekt.

den 14. oktober, slik at du får fram vintersida. Primstaven var opphavleg tilpassa den Julianske kalendaren, som vi nytta fram

Etter St. Lucia, held adventstida fram, med Tomasmesse, Tollesmesse

til år 1700.

og Sjurs-messe. Til heile messemarkeringane sluttar av i det Gregorianske kalenderåret, den 29. des. med Tomasmesse. I dagens

Men, markeringar tilpassa t.d. kva tid slåtten burde begynna, og

travle, moderne samfunn, er det lite feiring eller markering,

kva tid avlinga skulle vera i hus, gjorde at primstaven vart nytta

av alle dei gamle messene, som er til minne om ulike per-

som ei rettesnor innanfor året, til langt ut på 1800-talet.

soner frå den kristne kulturen. I dag har vi fokus på advent i tida fram mot jul. Gjennom 24 dagar med eigen kalendar,

Førjulsvinteren er som andre deler av primstaven, full av

har vi såleis framleis merke-dagar. I det Herrens år 2018, er

messer. Slike markeringer hadde nok ein langt meir sen-

adventstida frå sundag 2. desember til måndag 24. desember.

tral plass i tidlegare tider. Nokre av desse merkedagane kjenner vi til enno. Helgemesse med Allehelgensdag, er den

Adventus Domini, er Herrens komme, ventetida fram mot jul.

1. november. Så kjem dei på rekke og rad, Mortensmesse,

Det ligg mykje spennande gamal historie i denne tida, for dei

Edmundsmesse, Klementsmesse og Karimesse. Før vi kjem til

som interesserer seg for kristen historie. For den oppveksande

den meir kjende Lussimesse, med Luciadagen, den 13. desem-

slekt, er dette truleg den perioden i året, då tida går aller tregast.

ber.

Dagane fram mot julafta er i sanning ei ventetid for mange. Heile ventetida kulminerer på julafta. Plutselig kjem alt vi har venta på.

Verdens beste mat vert servert, og endeleg er det tid for å

I fylgje den omtala primstaven, så er 12. januar midtvinters. Når

opna presangar. For dei aller fleste, er dette ei tid, der familien

vi då i tillegg har fått jaga jula ut, så er det på tide å retta blikket

er samla. Ei viktig kristen høgtid for mange. For alle, ei tid for

opp, og sjå framover mot ljosare tider. Det fyrste vi møter då, litt

tradisjonar, minner og ettertanke.

ut på nyåret, er fastetida. I vår kultur, har faste i bokstavleg form, ikkje så stor plass, i dag.

Ei veke seinare, etter juledagar og romjul, kjem nyårsafta. Då blir ettertanken etter kvart bytta ut, med tankar om - og ynskjer for

Faste (norrønt fasta) er vanleg innan ulike religionar, som ei tid

framtida! Mange brukar eit nytt år, til å nullstilla, eller gjerne å

med refleksjon, bøn, åndeleg fornying, reinsande prosessar, og

laga seg nyårsforsett.

det å gjera bot. Faste blir praktisert på ulike måtar, når det gjeld kva du kan eta i fastetida, og kva tid på døgnet du ikkje skal eta.

Legg planar for, og gjev lovnader om, eit nytt og betre liv. Kanskje med fokus på einskilde ting som vi skal bli betre på, eller

Einskilde tradisjonsdagar frå fastetida, har framleis liv i vår kul-

ting vi skal slutta med. Vi er fylt av tankar, voner og lovnader for

tur. Fastelavens-sundag, pyntar vi med bjørkeris og fjør og vi

framtida. Mange innleier ein ny livsstil, som kan vara til langt ut

kosar oss med boller med krem! Etter fastelavens-sundag kjem

i februar!

blå-mandag, feite-tysdag og oske-onsdag. Oske-onsdag er den fyrste dagen i fastetida. I tidligare tider vart bodet om å faste,

I gamal tradisjon hadde vi fleire merkedager på nyåret. 5. januar,

det vil seie avstå frå mat og drikke, teke meir bokstavelig. Heilt

også kalla trettande-afta, eller tolvte-dagen. Dette var julafta i

fram til 1800-talet fylgde mange fastetradisjonen her i landet.

den Julianske kalendaren, som vi brukte fram til kalenderskiftet

I vår tid er faste fyrst og fremst ei stille tid, med meditasjon,

i år 1700. Både i Danmark og Noreg vart denne dagen lenge

i ei førebuing til påskehøgtida. Fastetida varer i 40 dager frå

feira, som den gamle julafta.

oske-onsdag til påske – med unnatak av sundagane, som ikkje er fastedager.

Dagen etter, 6. januar, er den meir kjende trettande-dagen, som etter den gamle kalendaren var 1. juledag.

I 2019 er fastetida frå onsdag 6. mars til torsdag 18. april. Under fastetida kjem formellt våren, nærare bestemt 20. mars er det

Tjuande-dagen, 13. januar, er i vår tid, absolutt siste juledagen.

vårjamndøgn. På nytt er dagen blitt like lang som natta. PSW!

Vi kjenner uttrykket om at tjuande-Knut jagar jula ut. Framleis

Hugs at 14. april er det tid for å snu primstaven med sommar-

etter den gamle kalendaren, var då 13. januar 1. nyårsdag.

sida opp.

I juletider har vi mange tradisjons-songar, som blir henta fram

Så kjem påskehelga som minnar oss om sterke hendingar, frå

”

og sunge, år etter år. Ein av dei, som gjerne kjem fram litt mot

den kristne trua. Påskeferien, der mange drar til fjells og tek

slutten av jula, har denne teksten,

avskjed med snø og vinter. Andre vender seg mot fjorden og leitar etter våren. Det er 2019, og nok ein gong er vi på veg

Nå er det jul igjen

mot sommaren, lyset og livet! - og om ikkje lenge, kjem det nytt

Og nå er det jul igjen,

sommarmagasin.

Og jula varer helt til påske.

Nei det er ikke sant

For der i mellom kommer faste!

Til då - Ha ei fin jul og ein vinter frå øvste hylle! Sigurd

Jondal er mitt Paradis!

Harald Vik er fødd døv og seinare, frå 1985 er han blind. Han mista kona si til kreften, då ho berre var 28 år gamal. Sjølv var han utsett for ei stygg trafikkulukke i Amerika, som nær hadde kosta han livet. Harald trente seg attende og ut av rullestolen etter sju månader. I november, skal han i ein alder av 75 år, prøva seg på New York Marathon for 25 gong. Harald har ikkje fokus på stengsler og problem, eller om andre meiner ting er umogleg. Han ser etter løysingar og kva som er mogleg! Å møta Harald Vik gjorde eit sterkt inntrykk på meg, og fekk meg til å reflektera over ting som ikkje står på min agenda kvar dag.

Kommunikasjonen Harald har med tolken er enormt imponerande. Kommunikasjonen går gjennom kontakt med hendene. Når eg spør Harald om noko, så kan eg sjå reaksjonen hans når han gjennom tolken får spørsmålet. Du kan lesa fakter og andre kroppslige uttrykk, også lyd.

direkte kan fortelja kva Harald seier. Snakka oppå hans teikn. Det kan samanliknast med ein framanspråkleg film som er teksta. Du får ein ein direkte kommunikasjon, gjennom tolken, som fungerar utruleg bra, og langt på veg gjev deg ei kjensle av at at du pratar direkte med Harald.

Med sin livsgnist, vinnande vesen, og positive utstråling, er det lett å lika Harald. - For meg er det viktig å koma seg ut! Alt eg likar, og gler meg til, skjer der ute, seier Harald. Sjå deg gjerne rundt og spør om folk har det bra, kanskje folk treng litt hjelp? Som karen frå Jondal sjølv seier; - det er ikkje alltid det skal så mykje til!

Tolken som eg traff, Torben A. Løkås, kjenner Harald frå 1999, og har vore med på mange turar med Harald, forklarar lettfattleg korleis komunikasjonen heng saman. Det er meir enn tydeleg at dei to kommuniserar godt.

- Eg tenkjer ofte på kor heldig eg var som hadde barndommen min i Jondal, seier Harald. Fødd midt i i den vakaste naturen, mellom blomar og frukt. Eg hadde syn då eg var liten og vaks opp. Synsinntrykka på min indre skjerm er sterke, når eg i dag kjem til Jondal, og kjenner luktene. Minnene strøymer på og eg er veldig takksam for å kunna vera ein del av dette.

Harald har Usher syndrom. Ein sjeldan recessivt arvelig sjukdom som betyr medfødd høyrsletap og synsproblem med retinitis pigmentosa som betyr at du blir blind i tenåra. Mange av pasientane har og problem med å bli svimmel. For døve har vi teiknspråk, og for blinde finnest punktskrift. Er du både døv og blind, men likevel skal ha ein god dialog med andre i samfunnet og kommunisera på ein god måte, så treng du ein tolk. Ein god tolk som kan taktil kommunikasjon (latin: tactilis) Kommunikasjon som bruker berøringssansen.

Harald kommuniserer flytande på teiknspråk. For at det skal gi meg meining er eg heilt avhengig av tolk, fordi e ikkje forstår språket sjølv. Norsk teiknspråk er like komplekst og rikt som norsk talespråk. Det er store variasjoner og teiknspråk har ein heilt anna gramatisk oppbygging enn norsk. Det er viktig at teiknspråk vert oppfatta som eit fullverdig og heilt språk. Ikkje rart at Harald har kjempa for retten til tolk, noko som er heilt avgjerande for hans kommunikasjon med andre. Torben legg sine hender på Harald sine, og slik kommuniserer til Harald, spørsmål eller informasjon, også frå tredje person. Torben formidler gjennom taktil berøring t.d. mitt spørsmål, så formidler Harald attende med ope teiknspråk, som inneber at tolken

- Eg vaks opp på ein liten gard, som den yngste av sju sysken. I lag med foreldre og besteforeldre. Vi var tre jenter og fire gutar. To av systrene mine var og døve. Livet på ein gard på den tida, var nok langt meir krevjande enn i dag, når vi snakkar om krav til det daglege arbeidet. Eg hugsar at besteforeldra mine var veldig strenge på dette med at ting måtte gjerast. Det var ikkje rom for noko unnaluring. - Vi hadde ei ku, femti sauer, tre griser, hund og katt. Eg hugsar vi hadde mykje bær på garden. Kirsebær, moreller, pærer, epler og plommer, i tillegg til poteter.

HARALD VIK I SAMTALE MED TOLKEN, TORBEN A. LØKÅS. 27

HARALD VIK

HARALD VITJAR MANGE SKULAR OG UNIVERSITET. HER GJESTAR HAN EIN BARNESKULE I LINCOLN, NEBRASKA.

ROMA 1987. HARALD SYKLA FRA OSLO TIL ROMA. HER MØTTE HAN PAVE JOHANNES PAUL II.

EIT AV MANGE MØTER MED GRETE WAITZ. HO VAR EIN STOR INSPIRASJON FOR HARALD SINE MANGE STARTAR I NEW YORK MARATHON.

UNDER VEGS I DRAMMEN MARATON, PÅ SLUTTEN AV 80-TALLET.

Kvardag Harald klarar seg heilt fint åleine i kvardagen. Han lager sin eigen mat og vaskar sine eigne klær. 4-5 dagar i veka trenar Harald i og rundt området på Konnerud. Området er ideelt for både spaser- og løpeturar, sykkel og ski. Til disse aktivitetane nyttar Harald seg av sine tolkar. Harald brukar mykje tid på geografi og historie. Til dette nytter han Wikipedia og andre oppslagsverk. Ved hjelp av iPhonen som er trådlaust kobla til Harald si punktlist (leselist for blinde)

KAZAKHSTAN 2011. HER I MØTE MED EIN LOKAL POLITIMAN.

oppdaterer han seg på nyheter, sport og sjølvsagt siste nytt på Facebook. Ny teknologi har gjort mulighetene mange og Harald har grepe tak i dette med begge hender. Harald nyttar seg av profesjonelle tolkar. Tolken si oppgåve er å vera eit kommunikativt bindeledd mellom Harald og omverda. Harald bur på Eikholt. Senteret vart opna i 1980 av Kong Olav V. Harald og kona var dei fyrste som flytta inn på senteret.

EMPIRE STATE BUILDING, NEW YORK 2016. 28

EIT NYTT SYKKELRITT ER FULLFØRT. HARALD HAR SYKLA «DEN STORE STYRKEPRØVEN» TRONDHEIM OSLO, 19 GONGER.

HARALD VIK

- Jondal i min barndom, var ein grøn oase utan bilar. At eg var fødd døv, og hadde 2 eldre systre som og var døve, var sjølvsagt ei stor utfordring både for oss og andre. Det var ingen i Jondal på den tida, som kunne teiknspråk. Eg hugsar at mammo tok båten til Bergen for å læra seg teiknspråk. - Sidan eg ikkje kunne kommunisera med nokon av sambygdingane mine, så kjente eg nok på, etter kvart som eg vaks til, at Jondal vart mindre og mindre. Mine to eldre systre som kunne teiknspråk hadde reist til Holmestrand for å gå på døveskule. - I fyrsteklassen på skulen i Jondal, kunne eg sjå at dei andre hadde det morosamt, men eg fekk aldri bli ein del av dette, då kommunikasjonen var lik null, og eg kunne ikkje høyra nokon ting. Hugsar læraren min skreiv, og sa seg leie for at ho ikkje kunne teiknspråk. Noko som sjølvsagt ikkje var hennar feil. - Løysinga vart at eg til andre klasse måtte flytta til Oslo for å gå på døveskule. Sjølv om det var trist å reisa frå Jondal, var det spennande å koma til Oslo. Eg traff nye vener i klassen, som kunne teiknspråk, og då kunne eg plutserlig kommunisera med jamnaldringar. Så sjølv om eg lengta heim, så var åra på døveskule i Oslo ei god tid. Eg hadde det absolutt bra, medan eg gjekk på skulen der. - Hugsar vel då eg kom heim til Jondal på juleferie, etter fyrste hausten i Oslo. Stolt som ein hane, fordi eg hadde lært å seie mamma og pappa, med stemme. I åra som fylgde budde eg i Oslo. Var berre heime i Jondal i sommar- og juleferien. - Etter åtte gode år på skule i Oslo, reiste eg heim til Jondal, utan å ha nokre konkrete planar for kva eg ville. - Kva har du tenkt å gjera no, spurde mammo. - Eg hadde lyst å læra meg noko, slik at eg kunne jobba med

hendene, seier Harald. Slik kom tankane inn på skreddaryrket. Framleis var synet ganske bra, og i Stavanger var det ein skule for faget. Eg søkte og kom inn på skreddarskulen. 3 år seinare sat eg med papir på at eg var faglært i skreddarfaget. - Då reiste eg attende til Jondal, men det viste seg å vera vanskeleg å få jobb, fordi mangel på kommunikasjon gjorde det uråd å få kontakt med folk. Medan eg jakta på ein jobb, valde eg å reisa attende til Oslo. Med mine kommunikasjonsproblem med vanlege folk, viste det seg å vera vanskeleg å få noko skreddarjobb i Oslo og. - Til slutt fekk eg meg ein fabrikkjobb. Ein jobb som eg absolutt ikkje trivdes med. Mest fordi kommunikasjon med andre var vanskeleg. Det gjorde at eg vart mykje gåande for meg sjølv. På denne tida begynte også synet å verta dårlegare. - Dette var ein krevjande periode for meg. Det enda med at eg isolerte meg, sat inne åleine, og vart ei einsam sjel. I samråd med lækjaren min vart det etter kvart bestemt at eg måtte slutta i jobb. Slik vart det for meg ei tidleg trygding. - Einsam, døv og i ferd med å få dårleg syn, såg ikkje framtida så veldig ljos ut. I 1979, det året eg fylte 36 år, hende det likevel noko som skulle snu livet mitt totalt på hovudet. - Eg var i Trondheim, på besøk hos syster mi. Under dette besøket møtte eg ein dag ei døv, men uendeleg vakker kvinne. Overvelda av å treffa ei så vidunderleg kvinne, som kunne teiknspråk, slik at eg kunne kommunisera med ho, var ei utruleg oppleving og veldig sterk kost for meg. Eg var ein genert gut frå Jondal som var hovudstups forelska og forferdeleg nervøs. Så nervøs at eg våga mest ikkje å snakke med ho.

Men, no ville lagnaden det slik at vi skulle ut på ein busstur, der denne fantastiske kvinna sat på sida av meg. I ein sving krenga bussen så mykje, at Bente vart skubba min veg, og eg måtte ta imot ho og halda ho, seier Harald med stor innleving. Bussen retta seg opp då han kom ut av svingen. Men du veit, eg sleppte ho ikkje! Nervøsiteten sleppte litt etter kvart, eg svevde på ei sky og plutselig smilte livet, som få dagar før ikkjevirka spesielt ljost. Bente og eg skreiv brev til kvarandre - seinare vitja ho meg i Oslo. Det eine tok det andre, og i 1980 svara vi ja til kvarandre framfor presten. Plutselig var eg ein gift mann, som var meir lukkeleg enn eg drøymt om kunne vera mogleg. Vi fekk leilighet på Eikholt i Drammen, og var dei fyrste som flytta inn på dette nye tunet, tilpassa døve og blinde. Lukka smilte til Harald og Bente som gledde seg til å dela framtida og kjærleiken. Vi fekk fire veldig fine år, seier Harald, før Bente får kreftsvulst på hjernen, og dør i 1984, berre 28 år gamal. - At Bente skulle dø, var heilt krise for meg, seier Harald. Eg berre sat her og var heilt apatisk, einsam, isolerte meg og gjekk adri ut. Det gjekk slett ikkje særleg bra med meg. - Slik sat eg, heilt til det ein dag banka på døra. Ein kamerat kom på besøk, prøvde å snakka fornuft med meg og minna meg på at eg hadde vore ein aktiv idrettsmann. Du må sjå til å koma deg ut, sa han, Det hjelper ikkje å sitja her å stura! Vi er mange her ute som kan og vil hjelpa deg. - For å gjera ein lang historie kort, så fann eg attende til gleda med idrett, og sidan har det vore utruleg mykje fantastiske ting som har skjedd, og eg har ikkje hatt tid til å sjå meg mykje attende.

HARALD VIK

Historikk

Eikholt leigde ut 10 leiligheter og nokon av

Konnerud hadde opphavleg fem gardar.

leigetakarane spurde til og med styraren om

Eikholt var ein av dei, ein gard som vart

dei kunne ha gjester i sine eigne leiligheter.

rydda alt på 1300-talet. Der Eikholt no ligg

Utviklinga gjekk sin gang og etter kvart vart

vart det på 1600-talet laga eit damanlegg.

vart pasientane til kursdeltakerar, styraren vart

Hammerdammen, med tilhøyrande industri-

direktør. Det vart etablert ei fagavdeling og

anlegg knytt til gruvedrifta i området.

det vart snakka om hotellfunksjonar og gjes-

KRYSSER GRENSA TIL KANSAS.

ter. Ei normalisering var i emning.

Korleis starta det? At Eikholt og Konnerud skulle bli sentrale namn i norsk døvblinde-historie, var det tidlegare ingen indikasjon på. Det er ein historie med mange tilfeldige hendingar. Murmeister Olaf Frøiland var ein dyktig handverkar med eige firma. Han var og særs sosialt engasjert. Dette engasjementet førte han i kontakt med Halvdan Larsen, som var døvblind. Med sine evner til empati, såg

I starten var det ein døgnrytme som på ein sjukeheim. I dag har dei ein døgnrytme som på eit hotell. I starten var det kollektiv transport av døvblinde frå og til aktivitetar og knutepunkt. I dag tar den enkelte seg fram på eiga hand, eller saman med fylgje. Livet med å vera døvblind er blitt mykje meir sjølvstendig, normalisert, sjølvstyrt og individualisert. Dette bærer all aktiviteten ved Eikholt preg av.

andre døvblinde hadde bruk for, var ein sam-

Frå rekreasjon til kunnskap og dugleik

lingsstad. Frøiland eigde eit stort område på

Det Olaf Frøiland observerte som dei døv-

Konnerud, som han gjerne ville nytte til dette.

blinde sin store trong i slutten av 1970-åra,

Då ideen om ein slik samlingsstad vart drøfta,

var ein stad ein kunne samlast og ein stad

vurderte døvblinde personar fleire lokalise-

for rekreasjon. Noko nasjonalt senter hadde

ringar i landet. Til slutt fall valet på Eikholt.

ingen erfaring med. I Frøiland sine samtaler

Dermed vart den 24 mål store eigedommen

med døvblinde var det nettopp rekreasjon og

skild ut, og klargjord til det formål at det

ein møtestad dei kjente på som eit stort sakn.

skulle byggjast eit senter for døvblinde.

Andre muligheter vart det tenkt lite på. Då

Olaf Frøiland snart at det Halvdan Larsen og

Eikholt var ein realitet, varte det ikkje lenge Noko slikt var aldri bygd i Noreg. Det fantes

før brukerane av senteret merka at rekreasjon

ingen rollemodeller, eller penger. Slik som det

er bra, men dei sakna aktivitetar. Dei same

meste nye, møttest dette prosjektet og mot-

erfaringane hadde dei med møteplassfunksjo-

stand frå dei som meinte at dette både var

nen. Alle visste det var viktig å møtast, men

stormannsgalskap, meiningslaust og fagleg

eit spørsmål melde seg raskt: Kva skulle ein

uakseptabelt. Men, pengene kom, ikkje minst

snakka om, i lengda? Det var noko som man-

samla inn gjennom Lions, der Olaf Frøiland

gla! Ut frå desse reaksjonane har det vakse

var ei drivande kraft. Han og Larsen reiste

fram ein omfattande kursverksemd og kunn-

land og strand rundt for å inspirera og samla

skapsproduksjon på Eikholt. Dette har heile

penger. I slutten på 1970-åra kom planane,

tida blitt utvikla i nær kontakt med brukerane

tegningane, og til slutt kunne spaden setjast

av staden. Ingen er betre i stand til å seie kva

i jorda. For å byggja landet sitt einaste lands-

dei som er døvblinde har trong for, enn dei

dekkande senter for døvblinde. Eikholt, nasjo-

som lever med denne funksjonshemminga.

nalt ressurssenter for døvblinde stod ferdig i

I dag spenner kursverksemda over eit breit

1980, og vart opna 26. august same år, av

spekter av muligheter.

NEW YORK MARATHON, 2016. KRYSSER MÅLLINJA SAMAN MED NOREGS AMBASSADØR I WASHINGTON, KÅRE AAS, OG HANS GODE VEN, IVAR WIGAARD.

Kong Olav V. Nye tilbod kjem heile tida til, og nokon fell

Veien vidare

vekk. Alt etter utviklinga elles i samfunnet

Kva var Eikholt der det låg med sine mange

og kva målgruppa spør etter. Kursa gjev

moderne bygningar. Kva skulle skje i desse

ikkje berre tradisjonelle kunnskaper, men og

bygningane og lokalitetane? Kven skulle

dugleik, trening, utprøvingar og ny innsikt.

bruke alt dette? Ingen hadde erfaring med eit nasjonalt senter for personar som var døvblinde. I oppstarten såg mange på Eikholt som ein helseinstitusjon. Det var snakk om deltakarane i verksemda som ”pasientar.”

RIDDERRENNET ER EIT AV ÅRET SINE HØGDEPUNKT. HER I MØTE MED HELSEMINISTER BENT HØIE. 30

HARALD VIK

I 1987 var eg med å sykla Oslo - Roma på 30 dagar. Vi enda opp på Petersplassen, der det var ei stor messe, med 50.000 menneske. Her vart vi invitert til å sitja på 1. rad. Pave Johannes Paul II stoppa 4-5 meter frå meg med den legendariske pave-bilen. Tolken min fortalde at paven såg på meg som dreiv med taktilt teiknspråk, og lurte nok på kva dette var. Etter at paven var ferdig med talen sin, kom han bort, og spurde meg; kven er du? - Harald Vik, svara eg. - Vi er ein gjeng som har sykla i 30 dagar frå Oslo, for å koma hit. Då seier Paven at han gjerne vil velsigna meg. - I tillegg fann han fram ei gullkjede med ein kors, frå kjortelen sin, som han gav meg. - eit fantastisk minne! Paven si velsigning gav meg ikkje noko syn og høyrsel – men denne opplevinga vart ein viktig inspirasjon for meg. Etter paven si velsigning og turen til Roma, har eg vitja 50 land. I kombinasjonen av ein fasinasjon og interesse for USA, som eg har hatt sidan barndomen. Saman med no seinare interesse for maraton, vart det tur til New York Marathon. Fyrste gongen eg prøvde, klarte eg det ikkje, fordi fylgjaren min måtte bryta. (ikkje skriv det, seier Harald). Litt tilfeldig møtte eg Grete Waitz, ho sa eg måtte prøva på nytt, og kanskje starta litt rolegare. Då lukkast eg betre og klarte kravet. Sidan har eg fullført New York Marathon 24 gonger. No i november 2018 vil eg prøva å fullføra for 25. gong. Synest det kunne høva når eg no er 75 år. Det vert nok utfordrande, då eg er fysisk redusert, etter at eg for 4 år sidan var utsett for ei ulukke som nær hadde kosta meg livet. Vi skulle sykla gjennom Sør Dakota og Nebraska. Då ein eldre dement mann hadde havna med bilen sin, på ein stad han

ikkje skulle vera, og køyrde på oss bakfrå. Eg hugsar ingen ting av dette, seier Harald. Tolken fortel at då Harald vakna opp att, og dei informerte han om hendinga og skaden, så sjekka Harald sjølv fyrst grundig hendene sine, og fann ut at dei var heilt ok. Då var han nøgd, fordi han framleis kunne kommunisera, noko han ser på som det aller viktigaste. Harald trente seg opp saman med fysioterapeut, men vart likevel sitjande i rullestol i 7 mnd. I dag går det heilt fint med sykling, men eine foten er sterkt skadd, og alle joggeskoa måtte byggjast opp. Difor er gjennomføring av New York Marathon for 25 gong ei langt større utfordring enn tidlegare. Tidlegare år, seier Harald, har eg hatt som målsetting og koma under 5 timar. I år vil eg vera fantastisk glad om eg kan klara det på 10 timar. - Eg skal i alle høve gjera mitt beste, seier Harald som i gruppa si m.a. får med Noreg sin ambasadør i New York, Kåre Ås. Harald har motteke Kongens forteneste medalje, Erling Stordal sin minnepris og står høgt på venelista til enormt mange kjendisar. Noko som fortel om engasjement og eit aktivt liv. Ein av dei Harald fort fant ein god tone med er Walter Mondale. Harald har vore på besøk på kontoret hans i Empire State Building. Det var bestefaren til den tidlegare visepresidenten som emigrerte til Amerika. Walter har fortalt Harald om kvifor namnet vart endra frå Mundal. Bestefaren søkte om land då han kom til Amerika. Det fekk han, men på skøytet var namnet skrive feil. Bestefaren våga ikkje å påpeika dette i redsle for å missa eigedomen sin. Då var det lettare og sikrare å endra namnet. Steinar Mundal som er trenar for det nor-

ske sprintlandslaget på ski er i frå same slekta og ein god ven av Harald. Han bur på Konnerud i Drammen, så dei treffest rett som det er. Harald er veldig glad i å sykle. Han har sykla gjennom Kina og heilt opp til Alma Ata i Khasakstan. På delar av turen var Dag Otto Lauritsen med. På denne turen var det dårlege vegar, og elendig mat. Vi tok av over 10 kg kvar. Men, likevel ein fantastisk tur i eit heilt anna type landskap enn vi er van med. Harald har sykla Vanquver - Ottava, tvers over Canada. 5000 km på 30 dagar. Han har sykla Trondheim - Oslo 19 gonger. Ein gong sykla Harald & co på under 20 timar. Men då, seier Harald, drakk vi så mykje kaffi at det var heilt på grensa til doping. Om vinteren blir det mykje skigåing og skiskyting. Skytinga føregår slik at når Harald siktar på blinken så kjem det ein lyd som fortel kva tid blinken er midt i siktet. Men, sidan Harald ikkje høyrer dette, så må tolken pikka han i ryggen på rett tidspunkt, så skyt Harald. Blir det bom, så er det tolken sin feil. I miljøet heiter det at dersom du har ni av ti treff, så har Harald ni treff og tolken ein bom. Lars Berger er ein god ven av Harald. Då Lars vart verdsmeister så sende han melding og fortalde at han hadde vunne. Då Lars på spørsmål svara, at han hadde ni av ti treff, så måtte Harald fortelja at han aldri bomma. Vart det bom så var det tolken. Av andre Harald har møtt som har gjordt sterkt inntrykk på han, stiller nok Helen Keller i øvste klassen. Ho var til stor inspirasjon, ikkje minst i å sjå muligheter og ikkje vanskar. Ho målbar og sterkt at det aldri var for seint å bli aktiv. Erling Stordal er ein mann som Harald tak-

HARALD VIK

SIOUX FALLS, SØR-DAKOTA 2014. ULUKKA SOM NÆR KOSTA HARALD MULIGHETEN TIL EIN FYSISK AKTIV KVARDAG. SKADEN VAR OMFATTANDE, MEN VED HJELP AV TRENING OG TÅLMOD ER HARALD ATTENDE BÅDE PÅ SYKKELEN OG I SKISPORET.

UNDER RIDDERRENNET I 2013 VART HARALD TILDELT ERLING STORDAHL SIN ÆRESPRIS. HER MED DÅVÆRANDE LEIAR AV RIDDERRENNET, CATO ZAHL PEDERSEN.

JONDAL 1944. HEILE FAMILIEN SAMLA HEIME. HARALD SIT PÅ FANGET TIL MOR.

og nyhetsbiletet i verda, gjennom Iphone som er trådlaust tilkobla leseliste med blindeskrift. Harald er og å finna på facebook, der han jamnleg oppdaterar i frå dei mange spennande turane han deltek på.

kar for mykje. Stordal var ei stor stjerna på tidleg 70-tal. Han lærde meg å sjå muligheter, der andre berre såg problem. Han gav meg gode tips. Då eg fortalde han om mitt sviktande syn, så rådde han meg sterkt til å læra meg punktskrift medan eg enno hadde litt syn. Vi kunne skrive mykje meir om Harald sitt rikhaldige liv, og ikkje minst kva han klarar å få ut av sin situasjon gjennom å fokusera på det positive og kva muligheter han har. Ein intelligent mann som nyttar seg av dei nye mulighetene som soiale flater gir, der han sjølv og heile tida er oppdatert på sport

Vil du vita meir om Harald og hans aktivitet så finn du han på facebook. Her kan du bli ven med den spennande karen frå Jondal. - Å vera døv har eg lært å leva med. At eg ville bli blind visste eg og kunne førebu meg på det. Det eg ikkje var førebudd på, var å mista kona mi, det kjæraste eg hadde. Det var eit hardt slag, seier Harald, - Eg er

likevel veldig takksam for at velferdsstaten Noreg gjev meg muligheter til å leva eit rikt liv, seier ein reflektert 75-åring. Harald er i praten vår fleire gonger inne på sin kjærleik til Jondal, og er tydeleg på at Jondal er hans Paradis! - Eg vil fortsetja å reisa til Jondal så ofte eg kan, - så lenge eg kan! SIGURD

HARDANGERFJORD MAGASINET

Acos Invest AS

MEDALJER. VEGGENE I STOVA HEIME HOS HARALD ER DEKKA MED OVER 450 MEDALJER. 33

GA M

UBBE

GRETTEN

G AL

ALT VAR BETRE FØR Påstanden er opplest og vedtatt. Rett nok berre av dei som levde før, men likevel? Har dei eit poeng?

Eg har ikkje sagt detta til nokon før – difor gjentar eg det no!!

Er du for seint ute til eit møte som er avhengig av at du er presis,

- forstår du?

og prøver å henta det inn med å krølla tærne litt på gassfoten, så dukkar det opp ein liten skøyer og tek bilete av deg, med ein blitz så

Eg er for lik løn, for likt arbeid. Fornuftig likestilling og at alle i Noreg

sterk at du ser ingen ting i eit kvarter etterpå. Så får du ei hyggelig

skal ha dei same rettar. No er det blitt so steikjande gale at nokon

helsing i posten, med oppmoding om å betala eit høveleg tal med

må seie i frå.

tusenlappar.

Å vera vestlending er for dei tøffe, dette veit vi. Stengte veger og

Dette er kvardagen vi møter, når vi skal ut å køyra til ein stad vi må.

innstilte ferjer. Likevel har vi verdsrekord i bompenger. Å flytta seg i

Bompengane, eller for den del fotografane, tek heller ikkje langhelg,

bil frå A til B, kostar i søkk og kav. Der vi ikkje har fått tid til å setja

helgefri, grodag, planleggingsdag, haustfeire, eller andre feriar. Nei,

opp slike innkrevingsgreier, så må du betala ekstra bompengar på

her er det likhet for dagen. Det vil seie, at nokre stadar blir det dob-

ferjene. Å flytta seg utan bil, slik at du er tent med det, let seg i

bel så dyrt, dersom du køyrer når du treng det mest.

praksis ikkje gjera. Austover derimot, i milavis, heilt til Sveirige, er det ingen bompenger. Vi har E 39, og E 134, vi har riksveg 13 og 7, vi har fylkesveg 40,

Kanskje fordi vi ikkje skal den vegen? I alle høve ikkje så ofte. Difor

48, 49 og 550, og vi har mange fleire. Alle har det felles at plutselig

får ikkje vi vestlendingar køyra bompengefritt. Vi kan heller ikkje

er dei stengt. Vi kjenner Deildo, Furebergfossen, flaumbekkjer og

delta i den populære Harryhandelen.

innstilte ferjer. Vi har tunellar i tusental, bruer, flaum og ras. Stengde veger av både snø og stein, vatn, grus og trær.

25 milliardar i Harryhandel handla dei austanfor i fjor. No vil austlendingane i tillegg, gå til frisør, tannlege og kva som helst, hos søta

har,

får,

vil

ha,

heilårsveg

med

arm

til

Bergen,

bror. Snart handlar dei for 50 milliardar hos broderfolket. Medan vi,

Kvammapakke, Kvinnheradpakke, julapakke, mitre kryssing og

vestlrendingar må halda liv i gamle-landet og må betala 100 milliard-

Sunnhordlandsdiagonal, lang tunell og flytebru. Vi har Hordfast, Kvi-

ar for dei same varer og tenester.

fast, Sunn-fast og gamle-erik laus.

Lik løn for likt arbeid. Kyss meg i foten! Alle kontoar har ei kredit

Skal du absolutt snakka i telefonen, eller med telefonen, så kan du

og ei debet side. Eg hugsar kva den gamle bokføringslærarinna mi

snakka med Siri. Ho bur i mobiltelefonen din. Om du ikkje gidde å

sa; Når de har kreditert ein konto, så må de alltid hugsa å debitera

sjekka ting sjølv, så berre spør ho. Kva er temperaturen i Rosendal?

ein annan. Her vest, har vi aldri vore storforlangande, men denne

Så fortel ho det. Mykje arbeid med å finna tak i kontaktane dine, så

grenselause subsidieringa av austlendingar må ta slutt. 25 % mindre

berre sei til Siri kven du vil ha tak i, så sender ho melding, eller ringe

skatt og ei ekstra veke med ferie, kan vera ein start? Det burde vera

den du vil.

eit ufråvikeleg krav frå vestlendingane. Dei einaste som brukar pengar i dag er dei som har slikt liggjande Så høyrer vi kva eliten i Tigerstaden seier, distrikta kostar alt for

på kistebotn eller sydd inn i madrassa, og må få brukt opp pengene

mykje. Vasskraft, olje, gass, fisk, you name it! Dette har ingen verdi,

medan dei enno er eit betalingsmiddel. Ja, og så sjølvsagt dei som

før austlendingane flyttar papir som omhandlar realverdiane.

skal nytta seg av svart betaling, eller svarte inntekter. Då er det lite lurt å etterlata seg elektroniske spor. Men, spelerommet her blir

Tenk på kva svenskane tilbyr Ola Austmann, Sjenk og snus til gi bort

mindre, så då må du kanskje snart planleggja å koma deg over på

prisar – så har dei ope på skjærtorsdag – ikkje rart Skavland snakkar

kryptovaluta med bitcoin og liknande!

som han gjer. Godisen koster nesten ingen ting. For å balansera dette, har vi på vestlandet sukkeravgift på alt godt, som ikkje inne-

Uansett vil nok både privatpersonar og skattamyndigheter bli lurt i

held sukker.

framtida og. Spørsmålet er berre om alt var betre før? Du må i alle høve få pengane ut åv dyno, før vi heilt sluttar å bruke pengar.

Da e so mykje lettare å bruka pengar no når du ikkje ser dei. Før svetta du når da minka i lommeboka. No kan du handla mykje meir, I

Mange høyrer på radio, både på mobil og på Dab. Har 100 TV

setlaboko om du ikkje har kassert ho, har du berre kort, og dei minka

kanaler, og andre nettstader, der du kan streama og sjå TV når du

ikkje bitten, same kor mykje du syg utav dei. Jau so,

vil. I tillegg er det då alle dei a-sosiale media som vi har snakka om.

Pengar brukar vi stort sett ikkje lenger. Vi har eit kort for det meste.

Dette mangfaldet er sjølvsagt ei utfordring for språket vårt, og

Gullkort, tippekort, kredittkort, nøkkelkort. Alt etter som, blir det

ikkje minst dialekten. Det betyr sjølvsagt og at mengda av søppel-

mest eit spørsmål om, -kva kort skal vi dra i dag? Det vil seie at du

formidling er stor. Mengda betyr at det vert lengre og lengre mellom

drar vel ikkje kortet lenger. Du berre puttar det ned i, eller inn i ein

interessant formidling av kvalitet.

boks, og tastar koden. For mindre beløp treng du ikkje det ein gong. Du berre viser brikko på kortet fram i glasruta på boksen, så vipps,

Språket er i endring, Det er ingen som meinar noko lenger, blir du

er alt betalt.

spurd om kva du meinar, så seier dei nei, jeg tenker at. Eg vil ikkje vita kva du tenkje, eg vil vita kva du meinar, for svarten.

Eller VIPPS, ja, akkurat. Pengar syng på siste verset. Med mobiltelefonen kan du vippsa pengar til besto, betala rekningar, kjøpa billettar

Er det noko du lurer på, så kan du googla. Då hender det av og til

på bussen og eller lodd på basar, berre vipps, og pengene er på

at eg forstår at eg tilhøyrer eit forsvinnande lite mindretal, som er

kontoen til mottakaren.

parkert i høve til evolusjonen, og totalt akterutsigla.

Om du absolutt må, så trur eg du framleis kan snakka i telefonen. Du

Om eg googla kråkeboller så får eg 42.800 resultat, om 1000 artar,

kan til og med sjå dei som du snakkar med. Mobiltelefonen brukar

der vi i Noerg har 16. Googlar eg sjøpinnsvin får eg 11.600 res. på

du likevel mest til andre ting. Du betalar rekningar, ser filmar, fotball-

0,svisj. Dersom eg googlar isjarebolla, som vi kalla dei for i ungdo-

kampar og kva som helst, og du treng ikkje sjå når det blir sendt. Nei,

men, så kjem det opp 1 treff – frå Hardangerfjordmagasinet nr. 1

du kan sjå da når da passar for deg.

2017.

Passar for deg, ja på telefonen kan du finna nokon so passar for deg.

Alt var kanskje betre før?

Du kan skaffa deg ein date. Eg begripe ikkje korleis vi traff kvarandre før i tio? Når mobiltelefonen vog 35 kg, eller han ikkje var oppfunnen. For ikkje å snakka om at du kan høyra på musikk, uansett kvar du er, så er den beste musikken i verda, å finna på mobilen.

LOKALITET TEIGLAND VED MUNDHEIM

LEKRE RETTER

HÅKON TOMBRE

VILLAKS FRA BJUGN 1971, FØR OPPDRETTS LAKSEN SI TID.

45-ÅRS JUBILEUMET I 2016 PÅ SOLSTRAND 36

GRØNT LAKSEOPPDRETT I HARDANGERFJORDEN! - Vi ynskjer å bidra til eit godt oppvekstmiljø for villaks og sjøaure. Vi ynskjer å driva grønast mogleg, også fordi det på sikt vil vera både lønsamt og bra for omdømet vårt. I Tombregruppen bruker vi i dag ingen kjemikalier eller medikament i den daglige drifta, og me har lagt oss på ei særs låg lusegrense som er 80 % lavere enn myndighetskrav i våre anlegg.

Eg sit saman med Håkon Tombre, på

skapa ein best mogleg kommune å bu

Lakselus er som dei fleste veit ei utfor-

basen på Drageid, heilt i vasskanten

i, i motsetnad, til ein del utanlandske

dring for havbruksnæringa. Det nye regi-

på med utsikt til Våganipen i sør og

selskap.

met rundt lakselus har delt opp kysten i ulike produksjonsområde (PO). Vi pro-

Sævareid i vest i Fusa. Her ligg hovudsetet til Tombregruppen, med morselskapet

Med lokalt eigarskap, føl naturleg og eit

duserer i PO 3 og PO 4. Desse områda

Tombre Fiskeanlegg.

ansvar for bruk av knoppskyting av ulike

har fått raudt lys. Om det vert raud, gul

servicebedrifter i lokalmiljøet. Vi nyttar

eller grøn sona blir det bestemt m.o.a. ut

Tombregruppa driv i dag sju matfisk og

oss og av langsiktige avtaler med ulike

frå målingar, påverknad på utvandrande

to settefiskkonsesjonar, fra Mundheim

typar lokalt næringsliv.

villsmolt, kor mykje lus dei har på veg

i Hardanger til Vadheim i Sogn. I til-

I Tombregruppen er det i dag 41 tilsette.

gjennom fjordane ut til kysten.

legg er Tombregruppa medeigar i Vest

Bedrifta har sidan 1991 vore godkjent

Aqua Base AS på Fitjar som oppdrettar

lærebedrift innan aquakultur. I dag har vi

I oppdrettsanlegga langs norskekysten

Rognkjeks som vert brukt som reinsefisk

5 lærlingar. På lærlingsida har vi ein god

er det bestemt at det ikkje kan vera

for å halde lakselus borte fra laksen,

symbiose med Fusa Vidaregåande skule.

meir enn 0,5 kjønnsmodne lus pr. fisk i

Sævareid fiskeanlegg AS som er eit av

I dette samarbeidet kan lærlingane velja

merdane. I dei fleste områda er dette ei

vestlandets

ulike vegar fram mot målet.

grense som ikkje påverkar villaksen, men

største

smoltprodusenter,

i vårt område, Hordaland og Sogn og

Hardanger fiskeforedling AS som slaktar og pakkar fisken me produserer, Seaborn

I vår bansje er det avgjerande å tenkja

Fjordane er dette trulig i lag med andre

AS i Bergen som står for hovedtyngda av

langsiktig. Vi har mellom anna avtalar på

påverknader ikkje tilstrekkelig. Om situ-

eksporten ut i værda, Miljø og havbruk

levering av rogn og yngel som går over 5

asjonen ikkje bedrar seg innan utgangen

AS som drifter spesialbåt for avlusing

år. For å setja det litt i perspektiv er det

av 2019 vert raudt lys oppretthalde, det

av fisk med bruk av temperert vatten

slik at fisk som skal slaktast i 2020 – 21,

kan betyr det at produksjonen vil verta

- Optilicer.

får me rogn til, i desse dagar.

sett ned med 6 % i desse områda, noko

I ein produksjon påverka av biologi på

som får store konsekvensar for drifta ved

Kva er fordelane med eit lokalt selskap

mange ulike stadier som, rogn, yngel,

dei ulike anlegga. Det blir då lågare drift,

som Tombregruppen, Håkon? -Lokale

smolt, matfisk, vil det alltid vera fare

mindre omsetning, og mindre oppdrag

arbeidsplassar med gode tilsette ute i

for at noko kan skje. Difor er det vik-

for alle som leverer tenester til oppdretts-

distriktet er svært viktigt. Gjennom lokalt

tig med faste samarbeidspartnerar for å

næringa. Det blir mindre verdiskaping,

eigarskap bidrar me til større verdiska-

gjera sjansen minst mogleg for uønska

og det vil dessverre ikkje bedra tilhøva

ping lokalt i kommunane, me deltar i å

hendingar.

for villaksen.

Det finnest og ei gulrot i desse forskrif-

Ein nytt verktøy me har tatt i bruk for

Ein annan utfordring næringa arbeider

tene. Det er om du i dine anlegg frå 1.

å bekjempe lus er luselasere. Desse er

for å bli kvitt er kopparstoff som nøtene

april til 30. sept. klarer å koma ned i 0,1

montert i merdane og skyt lus automa-

vert inpregnert med for å hindra groe på

kjønnsmodne lus på kvar fisk, så blir det

tisk heile døgnet.

notveggene. Med groe vert det mindre

ingen 6 % reduksjon for dette selskapet.

gjennomstrøyming og dårlegare tilhøve

I staden ligg der ei belønning i at du kan

I det store perspektiv vert havbruksnærin-

i merdane, dårlegare fiskehelse. I tillegg

kjøpa ein vekst på 2 %. Men då må du

ga stadig meir miljøvenleg. Når våre poli-

kan det bety at merdane må bytast ofta-

visa over 2 år på rad, at du har god kon-

tikarar inngår avtaler, som Paris-avtalen,

re. Næringa er på leit etter andre meto-

troll på lusenivået.

så får det og fylgjer for vår næring, seier

dar eller alternativ coating, slik at miljøet

Håkon Tombre. Det betyr at me no driv å

vert betre ivaretatt.

Lus vert talde i anlegga kvar måndag året

byter ut dieselaggregat med landstraum.

rundt, og rapportert til Mattilsynet. I til-

Næringa tek i bruk hybridløysingar, ei

-Nokre røyster i debatten rundt hav-

legg til eigentelling nyttar oppdrettsnæ-

kompinasjon batteri og aggregat. Dette

bruksnæringa, og då med f okus på

ringa i Hordaland ugilde telleteam som

gjev opp til 60 % utsleppsreduksjon frå

negative sider, meinar at det ikkje blir

kjem og teller for å dokumentera rett-

flåtar og båtane i næringa.

noko orden på denne bransjen før anleg-

heit. Vidare er Mattilsynet med på telling

ga vert flytta på land. – Er det å flytta

når dei er ute på tilsyn. Ser me at talet er

Vidare innbær slike pålegg at me og set

produksjonen på land ei god framtid for

stigande og på veg til 0,1, tyder mykje på

krav til fôr og brønnbåtar som skal gjera

næringa, Håkon?

at neste måling vil visa at vi har meir lus,

oppdrag for oss.

over grensa. Då må vi gjera tiltak.

-Nei, det meinar eg er ei total avsporNæringa er og pålagd å kontrollera

ing. Dei som hevdar dette, kan umogleg

Saman med Lingalaks og Eide Fjordbruk

boten under anlegga, her leigar me inn

ha tenkt gjennom kor areal og ener-

har vi inngått avtale med ein båt som

akkrediterte selskap for å ta prøver av

gikrevjande dette vil vera. Vi har normalt

heiter Seisund, som er ein avlusingsbåt,

havbotn under anlegga våre. På 4 ulike

byggeforbud i strandsona, og så skulle

der vi har bidrege med naudsynt utstyr.

stadier er det eit krav at målingane skal

havbruksnæringa bruka store deler av

Fisken vert i eit eigna transportsystem

visa nivå 1 eller 2. Er ureininga større,

denne sona til anlegga sine? Dessutan vil

ført om bord i båten der fisken i 15 – 20

så må anlegget liggja brakk lengre, slik

då Noreg gi frå seg det store fortrinnet vi

sek. vert utsett for varmt vatn på 33 – 34

at naturen sjølv får tid til å reinska opp.

har med den lange kysten vår med reint

grader. Det er akkurat tilpassa slik at lak-

Slik kan vi sjå og måla at naturen virkar.

vatn, og gode lokalitetar.

sen tåler det, men lusa slepp taket. Lusa

(Omtrent som spreieareal i landbruket)

vert etterpå samla opp og destruert.

Skulle anlegga like gjerne liggja på land, For å hindre påverknad av botn under

så ville det vera naturleg å ha oppdrett i

Via oppdrett av Rognkjeks og bruk av

anlegga, ser no havbruksnæringa etter

andre land, som ligg nærare dei store fol-

villfanga leppefisk som beitar på lakselus

nye lokalitetar med større djupne, meir

kesetnadane, der dei største marknadane

i merdane, brukar oppdrettsnæringa

straum og større gjennomstrøyming.

er, t.d. vestkysten av Frankrike.

mykje tid og resursar på lusenivået nede.

Næringa flyttar seg meir vekk frå lune

Næringa er stadig på leit etter enno meir

grunne viker, fordi det gjev betre forhold,

-Du sa tidlegare at du ynskjer å vera med

effektive og miljøvennlege måtar å hand-

betre fiskehelse, betre fiskevelferd og

å bidra til å laga best mogleg oppvekst-

tere lus på.

bærekraft.

område for både villaks og sjøaure. Er

LOKALITET TEIGLAND. MOTTAK AV SMOLT FRA SÆVAREID FISKEANLEGG

Dette er Tombregruppen! Tombre ligg ved Skogseidvatnet i Fusa kommune. Skogseidvatnet er mellom anna kjent som eit av dei beste fiskevatna i landet. Det var her det heile starta alt i 1971, då Per Tombre starta produksjon av regnbogeaure som attåtnæring til jordbruksdrifta. På 1980talet starta produksjonen av laksesmolt i same vatn, og i 1988 utvida sonen, Håkon Tombre med lakseproduksjon i

Hardangerfjorden.

HARDANGERFISKEFOREDLING I STRANDEBARM

Seinare har selskapet ekspandert, og i dag driv Tombregruppa sju matfisk- og to settjefisk-konsesjonar. Tombre er såleis mellom pionerane i oppdrettsnæringa, og kan sjå attende på over 40 spanande og utviklande år. I Tombregruppa finn vi Tombre Fiskeanlegg AS, Quatro Laks AS, Fjord Drift AS og Drageid Laks AS. Våre lokalitetar ligg i Kvam Herad, Fusa, Samnanger, Osterøy, Høyanger og Fedje kommune. Tombregruppa driv i dag ei verksemd med moderne utstyr, som stettar alle krav til godkjenning av anlegg og lokalitetar. I tillegg er me GlobalGap godkjendt, ei sertifisering utarbeidd av butikk og matindustrien i Europa. Delar av yngel- og smolt vert produsert ved Sævareid Fiskeanlegg AS som Tombre Fiskeanlegg AS er medeigar i. I tillegg produserer Tombre ein del smolt sjølve. På Drageide vert og rogn klekka, og deretter fôra fram til smolt, ved lokalitetar på Drageid og Tombre i Hålandsdalen. Gjennom

eigarskap

LOKALITET DJUPELEGET, VADHEIM I SOGN

slaktar

pakkar

Tombregruppa heile produksjonen av matfisk, ved Hardanger Fiskeforedling AS i Strandebarm. Verksemda vart skipa alt i 1987 av lokale oppdrettsselskap, i dag er det Tombre og Lingalaks som er att og syter for råstoff. Bedrifta har ein årleg slaktekapasitet på 15.000 tonn fisk på 35 tilsette. Heile produksjonen av laks og aure vert i dag seld til vestnorske eksportselskap, der Seaborn AS i Bergen er største kunden. Tombregruppa produserar og leverer aure og laks av høg kvalitet, basert på røynsle og kompetanse frå dei tilsette på fisk i over førti år i næringa.

Det vil gjera det lettare å bestemma

Heldigvis har trenden snudd, og det skjer

uttaket av fisk kvart år. Det er opp-

mykje godt arbeid lokalt med å tilbakefø-

drettsnæringa ved Hardangerfjord-lauget

re elvar og vassdrag til naturlig oppvekst-

som har teke initiativet og vil betala

plass for laks og sjøaure.

tiltaket. Sekretær Even Søfteland hadde ei brei orientering om prosjektet og situ-

I tillegg til Havforskningsinstituttet sine

asjonen for villaksen under årsmøtet i

innsamlinger av data frå fjorden ynskjer

elveeigarlaget.

næringa å bidra til ytterligare datainsamling via nevnte forskningsprosjekt

Tombregruppa har støtta kameraover-

”Salmon Tracking 2020”.

vaking i Mundheimselva. Ei elv som ROGNKJEKS FRÅ FITJAR

det å bidra til kamera og overvaking i

er ganske lite påvirka av ytre faktorar.

Dette skal samle inn data i tre år fram til

Observasjonane viser at det kanskje ikkje

2020 ved hjelp av kameraovervaking i 5

står så dårleg til med sjøauren i denne

elvar, vandringsregistrering m. akustisk

elva.

merka laks og aure mot utsatte lyttebøy-

Uskedals- og Mundheimelva ein del av slike tankar?

er i fjorden. Eit minimumsestimat viser at gytemassen av sjøaure i Mundheimselva i 2017

Trekkjer me lasset saman, trur eg me

-Ja, det er særs viktig å samle fakta for

utgjorde 6 egg pr. m2. Dette setter elva

skal lukkast med å få bærekraftige elvar

ut fra det å kunne ta betre og gode val.

på 4 plass av 44 undersøkte elvar på

i Hardanger.

Me bidrog direkte i 2017 til å sette i gang

vestlandet i 2017.

kameraovervaking i Mundheimselva, for

-Men som sagt, me ynskjer å bidra til

å kartlegge vandringsmønster og meng-

Håkon Tombre meinar at det kan vera bra

eit best mogleg oppvekstmiljø for villaks

de fisk i elva. I år har me klart å få istand

med meir kunnskap før ein vert alt for

og sjøaure, fordi det på sikt vil vera løn-

eit stort forskningsprosjekt for heile

bombastiske i sine påstandar.

samt og bra for heile Hardangerfjorden.

Hardangerfjorden,

«Salmon

Tracking

I tillegg så ynskjer me å driva ei grøn

2020». Dette deltar alle oppdrettsanlegg

Me veit at mange faktorar har påver-

med finansieringen av.

ka elvane negativt i tidligare tider, alt

havbruksnæring med GRØNT trafikklys.

fra vassdragutbygging, effektkjøring av Hardangerfjordlauget ra

prosjekt

m.o.a.

støtter

kame-

Uskedalselva

Mundheimselva

kraftstasjonar, arondering og retting av elvar, bekker lagt i rør, uttørking og frost på gyteplassar, skogrydding langs elva. Me ser at rydding av skog på elvebred-

Uskedalselva er viktig og interessant som

da, for å koma til å fiska, kan ha fleire

referanse-elv i området og det vert no

negative fylgjer, ikkje minst når det gjeld

planlagd montering av 6 kameraer for

mattilgong.

overvaking av fiskens opp- og nedgang.

TREDJE GENERASJON KARI KRISTINE TOMBRE PÅ FISKERI- OG MATMESSE I BRUSSEL.

ØVRE NESLIA Tomt 22

Tomt 23

Tomt 24

Selde tomter

Tomt 21

Ikkje til sals Tomt 19

Tomt 18

Tomt 33

Leik 1

• Fellesområder

Tomt 20

Tomt 17

Tomt 15

Ledige tomter

• Leikeplassar Tomt 16

Tomt 14

Tomt 13

Tomt 11 Tomt 10

Leik 2 /sosialt uteareal Tomt 9

Tomt 6

Tomt 8

Tomt 26

Tomt 27

Tomt 28

Leik 3

Tomt 29

Tomt 4 Tomt 7

Tomt 12

Tomt 30

Tomt 32

Tomt 31

Tomt 1

Tomt 2

VEG 1

4 20

VEG 1

VEG 2

• Tomannsbustadar VEG 1

TomterTIL til SALGS sals! TOMTER •• Einebustad Einebustad • Tomannsbustad VEG 3

x x x x

Tomt 25

Nytt byggefelt fritt mellom fjord og fjell

FOTO: JAN RABBEN

Kontakt: Marianne Helvik mob. 95 78 48 36 mariannehelvik@hotmail.com

HER ER DET POLLENSPREIING FRÅ RAKLANE (HANNBLOMANE) PÅ SVARTOR, LOKALT KALLA SVARTOLDER. ME SER ÒG DEI SMÅ, RAUDE HOBLOMANE. 41

HARDANGERVIDDA T U N N E L E N E

Kortaste vegen mellom Oslo og Bergen er via Rv 7 Hardangervidda. Statistikken fortel at trafikantane i aukande grad prioriterer denne vegen når han har fri ferdsel. Hovudproblema er vinterregularitet, kolonnekøyring og reinsdyrkryssing. Stortinget har bestem at rv 7 Hardangervidda skal vera ein hovudveg aust-vest for reiseliv og persontransport. No står kampen om investeringsmidlar. TEKST: LEIV VAMBHEIM

Hardangerviddatunnelene AS vart etablert

Hovudvegar aust – vest:

KS 1 (ekstern kvalitetssikring) for KVU RV

i 2012 av kommunane Hol og Eidfjord.

*E 134 Haukelifjell er den sørlege Hovudvegen

7 Hardangervidda

Selskapet har i dag også Ulvik, Ullensvang,

aust-vest

Når ein KVU ligg føre skal han eksternt kvali-

Ål og Nore og Uvdal som eigarkommunar.

*RV 7 Hardangervidda og RV 52 Hemsedalsfjell

tetsikrast. «Regjeringa sin politikk byggjer på

Selskapet har som hovudformål å etablera

er den nordlege hovudvegen aust-vest med

målet om mest mogeleg effektiv bruk av fel-

sikker helårsveg over Hardangervidda gjennom

slik

funksjonsfordeling: Rv 7 hovudveg for

lesskapet sine ressursar. For store og kostbare

bygging av tunellar.

Reiseliv og persontrafikk og Rv 52 hovudveg

prosjekt, finansiert av staten, er det ein eigen

for tungtrafikk.

prosjektmodell som skal bidra til at riktig pro-

*E 16 Filefjell er også ein viktig veg aust-vest.

sjekt blir valt og at gjennomføring blir riktig.

Rein Vidde Hardangerviddatunnelene

har

logo-

KS1 skal kartlegge kva framtidige behov sam-

en Rein Vidde. Dette er merkevaren til

Villreinen må få bruka heile vidda

funnet vil ha og kva prosjektalternativer som

Hardangerviddakonferansen også. Rein Viddde

Rv 7 Hardangervidda er ein tydeleg barriere for

kan tilfredsstilla dette behovet på best måte.»

viser til at Hardangerviddatunnelene AS meiner

villreinen. Med ein lang tunnel ville reinen fått

PricewatwrhouseCoopers (PwC) Norge har

einaste framtidige løysinga for reinsdyrforvalt-

velja på «øverste hylle».(jf forskar Olav Strand).

fått i oppdrag å gå gjennomføra KS1 for

ninga, fjellturismen, reiselivet og biltrafikken å

Med fleire kortare tunnelar i trekkrutene vil

KVU Rv 7 Hardangervidda for Finansdep og

byggja tunellar under Hardangervidda.

reinen få fredelege passasjar å kryssa i. Utan

Samferdeselsdep. Denne kom 11 oktober

tunnelar vil Rv 7 framleis hindra dyra å bruka

2018. Konklusjonen er K1 = Ingen endring

heile vidda sør og nord.

av noverande regime for brøyting og reins-

Status 2012 - 2017 Dei første 5 åra var hovudjobben i selskapet

dyr. Men PwC slå fast at sidan Stortinget har

å halda Rv 7 og Hardangervidda på banen

Konseptvalutgreiinga (KVU) for rv7

bestem rv 7 som ein hovudveg, må det tolkast

som eit hovudsamband aust-vest. Selskapet

Hardangervidda.

som at vegen må ha heilårsdrift.

var tilstades i alle samanhengar dette var tema,

Denne har grunnlag i øst-vest-utgreiinga og

gjorde eigne utgreiingar som underbygde Rv 7

Hardangerviddaplanen og var klar til hausten

Klar for 5 korte tunellar (K 2)

som hovudveg , etrablerte Rein Vidde- konfe-

2015. Utgreiinga vart stoppa pga ny KVU for

Hardangerviddatunnelene As har meint at lang

ransen, informerte breitt og lobbyerte inn mot

Gol-Voss, og tatt opp att i 2017. Utgreiinga

tunell er beste løysinga for sikker vinterveg over

besluttande myndigheiter.

skisserte 4 konsept: K0 = Ingen store inves-

Hardangervidda. I Melding St.33(2016-2017)

teringar

K1=Enkle utbetringar i noverande

Nasjonal Transportplan er Rv.7 Hardangervidda

Motkreftene var fleire og sterke og med gode

trase. K2=5 korte tunellar (sjå kart) og K3=

vedteken som hovudveg aust-vest for reiseliv

kontaktar. Det såg ei tid at Rv 7 var ute or denne

lang tunell. Utgreiinga konkluderte med at det

og persontrafikk.

diskusjonen. Men med systematisk jobbing så

var nok å byggja Dyranut-tunellen= konsept

kom det gledelege Stortingsvedtaket i Meld.

K2 redusert. Fokuset er reinsdyr og heilårsveg.

Hardangerviddatunnelene AS støttar no opp

St 33 (NTP) i 2017 at RV 7 Hardangervidda er

Hardangerviddatunnelene AS meiner at no når

om tilrådinga i konseptet K2 , korte tunellar i

ein av dei framtidige Hovudvegane aust-vest.

Rv 7 Hardangervidda er ein av hovudvegane

KVU Rv.7. Dette har den naturlege konsekven-

aust –vest må det medføra full utbygging av

sen at ein må planleggja for alle 5 tunellane i

Situasjonen etter 2017

5 kortare tunnelar på Hardangervidda for vill-

konseptet. Desse kan byggjast etappevis, men

Hovudmålet var nådd med vedtaket i Meld.

reintrekka.

det er viktig å koma i gang med prioritetane 1

St 33 i juni 2017, og eit Stortingsvedtak må

og 2 i tilrådinga: Dyranuttunellen (6.25 km) og

følgjast opp med løyvingar og med tunell-

KVU-en har no vore til høyring. Samferdsels-

bygging, så selskapet trongs for å påverka for

departementet har samla høyringane i pr juni

midlar til tunellar på Vidda i komande priorite-

2018. Svara støttar arbeidet med K 2 korte

Oppstart av tunellbygging på Hardangervidda

ringar. Arbeidet må gå kontinuerleg fram mot

tunellar. Bortsett frå NLF som ikkje vil satsa på

I Handlingsdelen i Nasjonal Transportplan

neste NTP i 2023.

Hardangervidda

2018-2023 er det avsett 300 millionar kro-

Lågehætunellen (1,75 km).

ner til Rv 7 i 2020-2023 og 500 mill kr til

lang.

Lågehætunellen vil avlasta eit av dei

tunnelene AS og Interesseselskapet for Rv

Hemsedal. Statens Vegvesen har tilrådd og

verst verutsette vegpartia på Hardangervidda.

7 , arbeider næringslivet gjennom ei eige

held fast på å bruka desse langs Krøderen i

Ein slik sikringstunell midt på vidda vil kunna

aksjonsgruppe for å halda fokus på bygging av

Buskerud.

dela opp brøytestrekninga vinterhalvåret og

tunellar over Hardangervidda.

skapa ein tryggare overfart. Nærleiken til Halne Dette er ikkje i tråd med grunntanken om rv. 7

Fjellstove som sikringsbu gir ei naturleg plasse-

Arbeidet framover er å gje informasjon

Hardangervidda som hovudveg aust-vest eller

ring av den første tunellen på Hardangervidda.

om Rv 7 Hardangervidda, få oppstart av

planane til Vegpakke Hallingdal. I sine uttalar

Lågehætunnelen er prioritet nr 2 frå SVV etter

Lågehætunellen og få inn midlar i neste NTP

til Handlingsdelen for NTP 2018-2023 har

Dyranuttunnelen.

for bygging av Dyranuttunellen.

tilrådd å bruka dei avsette 300 millionar kroner

HVT set sin lit til at lokale, regionale og sentrale

Statistikken viser at bilreisande Oslo Bergen

oppe på Hardangervidda mellom Haugastøl og

aktørar samordnar og prioriterer første steg på

prioirterer Hardangervidda som er kortas-

Leiro. Her vil dei gje størst effekt. Det er berre

ein vintersikker Hovudveg aust – vest over rv. 7

te , mest miljøvenneleg og best å køyra.

tiltak på sjølve fjellovergangen som vil gje ein

Hardangervidda.

Vinterregulariteten er dessverre hovudproble-

Fylkestinga både i Buskerud og i Hordaland

forutsigbar heilårsveg for traffikantane og sikra villreintrekka. Samferdseldepartementet merkar seg ønskjet

met. Nasjonal Turistveg Hardangervidda Stortinget har valt Rv 7 Hardangervidda som

Hardangerviddakonferansen 2019

ein av 18 Nasjonale Turistvegar i landet.

Konferansen Rein Vidde 2019 vert halden

om å starta oppå vidda og vil koma tilbake til

1.-2.april 2019 som lunsj-til-lunsj-konferan-

dette etter KVU og KS1. Me ventar på SD sin

Ikonpunkt Vøringsfossen er ei storsatsing på

se på Vestlia resort , Geilo.

konklusjon om 300 mill kr.

over 200 mill kr for NT. Nasjonale Turistvegar

hovudvegen aust-vest sin verknad for reiseliv,

har stor merksemd i inn og utland og tilstrøy-

persontransport og reinsdyr. Set av dagane og

minga er kraftig stigande , også viktig for Rv 7.

bli med. Viktig for å visa at rv 7 har framtida

Lågehætunellen innan rekkevidde? Lågehætunellen er tunell nummer 2 frå vest,

føre seg.

ligg mellom Skulevika og Halne i Eidfjord

Aksjonsgruppa for

kommune midt på vidda mellom Leiro og

Hardangerviddatunnelene

Haugastøl, og er stipulert til 1,75 kilometer

I samarbeid med selskapa Hardangervidda-

Tema er denn

TABELL 7

Årsdøgnstrafikk Fjellovergangar 2012 -2017 Statens vegvesen

År / ÅDT

Filefjell

Hol-Aurland

Hemsedal

Hardangervidda

Haukeli

2012

654

348

1232

759

1411

2013

675

338

1138

929

1438

2014

863

298

1246

976

1436

2015

1070

298

1280

1087

1475

2016

923

291

1276

1151

1597

2017

677

292

1308

1224

1460

ÅDT 2017 i %

13,6 %

2017 Tunge

5,9 %

21.4 %

26,4 %

15,80 %

24,7 %

29.7 %

19,9 %

29,4 % 22 %

TABELL 8

Årsdøgnstrafikk (ÅDT) Fjellovergangar aust vest 2012 - 2017  1600

1200

800

400

2012

2013

2014 Fileaell

2015

Hol-Aurland

Hemsedal

2016

Hardangervidda

2017

Haukeli

TABELL 9

Månadsdøgnstrafikk Fjellovergangar 1-3 kvartal 2018 Statens vegvesen

Trafikk 2018

E 16 Filefjell

Fv 50 Hol-Aurland

RV 52 Hemsedal

Rv 7Hardangervidda E 134 Haukeli

jan

498

124

785

448

850,0

feb

621

173

965

689

1122,0

mars

688

214

1266

1124

1508,0

april

559

182

1222

1068

1362,0

mai

688

243

1371

1281

1679,0

jun

889

360

1502

1697

2049,0

jul

1476

724

2482

3265

3871,0

aug

1144

515

1857

2512

2599,0

254

1308

1242

1729,0

6563

2789

12758

13326

16769,0

729

310

1418

1481

1863,2

3,40 %

minus 0,002 %

4,00 %

sept Sum MDT Endring frå 2017

Følg oss på heimesida og ver aktiv på facebook: Heimesida er: www.hardangerviddatunnelene.no 2 Facebooksider å lesa og skriva på: «Ja til Rv 7 som stamvei» og «Kolonnekjøring Hardangervidda»

Hovudvegen Rv 7 Hardangervidda kjem ikkje av seg sjølv.

GARSLIA

Garslia Eigarane av Garen Camping AS og Garen Gaard & Hyttesenter AS - har utvikla Garslia, eit spennande, nytt hyttefelt i Sysendalen – Vøringsfoss i Eidfjord kommune. Feltet ligg flott til i skrånande terreng med byggeklare solvente tomter. Prosjektet har god finansiering og vil bli ein hovudaktør i Sysendalen i framtida.

Me gir no ut fyrste informasjon om prosjektet. Utbyggjar har

Hardangervidda er eige merkevare og presenterer nok seg sjølv.

hatt all fokus på å få på plass grunnleggjande funksjonar som

Det er kort gå avstand frå Garslia hyttefelt til Hardangervidda,

vegsystem,

vatn og avlaup før marknadsføring tek til. Me

eit uendeleg turområde og eldorado for jakt og fiske. I tillegg til

ynskjer no tomtekjøparar velkomen til å vurdera prosjektet og

Eidfjord stats allmenning, er det eit uttall aktive private jakt vald

hyttebygging i Garslia Sysendalen.

for både småvilt og reinsjakt.

Planområdet er på ca 650 dekar og det er planlagt med 206

På Garen ligg butikken til Rannveig som er sesong open og

tomter som vil ha kjøre veg framt til tomta. Garslia hyttefelt ligg

ligg sentralt i Sysendalen. Her er utvalet litt av kvart, dei varme

frå 770 til nær 900 m.o.h ved foten av Grytefjellet (1223 m.o.h)

skillingsbollane er populære. I tillegg ein veldreven campingplass

i fredfullt og lunt område . Planen er stor og ligg ved porten til

med utleigehytter og 45 campingvogner med spikar telt. I som-

Hardangervidda frå vest.

mar sesong område for telt og campingvogner ned mot den idylliske elva Bjoreio, med gode fiske mogelegheiter.

Det er eit omfattande gang og sykkelsti nettverk frå vest til aust i Sysendalen og Garslia tangerer lysløype, som og er hovudtrase

Sesongen i år har stort sett gått med til å få på plass alle veg-

for preparerte skiløyper. Endelause fjelløyper har sitt utspring frå

system i Garslia feltet . Dette representerer normalt mykje støy,

Sysendalen. Ein kort gåtur og du er på Fossli og kan oppleva

og har vore fyrste prioritet å få på plass før ein byrjar marknads-

den fantastiske Vøringsfossen frå eit arkitektonisk meisterverk

føring med sal av tomter. Tilbakemelding frå potensielle tomte-

av eit utsikts område, der ein ferdast trygt .

kjøparar viser at dei set pris på at alle vegsystem er på plass. Dei kan i fred og ro gå rundt og utforska feltet.

Det er ca 20 km til fjorden, med Eidfjord som nærmaste service senter. Kryssar du Hardangervidda med R-7 er Geilo ca 70 km

Fyrste byggetrinn på 25 tomter ligg nå ute for salg. Ca 30 % er

unna. Kommunen har utvika seg til å bli ein heilårs feriestad,

seld og like mange står på interesseliste.

med mange resturantar og kafear frå fjell til fjord som tilbyr kvalitets menyar.

GARSLIA

Prosjektet har investert i moderne Isoterm system for vatn og

Garslia prosjektet utviklar byggjeklare tomter, dvs alt skal væra

avlaup, som er isolert med varmekabel, som er kobla opp til

på plass som VA, elektro og trekkerøyr til fiber innanfor ringmur,

avansert styre- og kontroll system for frost sikring. Med tem-

slik at tomtekjøpar kan ha fokus på hyttebygging.

peratur følarar som ligg i grøfte trase gir dette optimal energi styring for eit frostfritt anlegg. Systemløysinga frå Isoterm er

Mottoet vårt er; ”Det du ser – er det du får” som gjer tomte-

blant dei fyrste utbygde anlegga i landet.

kjøpet føreseieleg og til ei trygg oppleving.

Kontakt informasjon Kontakt informasjon Ove Tveit Kjell Ove Kjell Tveit

Rannveig Mork Garen Rannveig Mork Garen

Tlf. 911 87 453 95/ 87 Tlf. 911 87/453 95 8737 37 54 54

Tlf.Tlf.977 03 938 977 03 938

E-post: garen@voringsfoss.com E-post : garen@voringsfoss.com

E-post: E-post :post@garencamping.no post@garencamping.no

www.voringsfoss.com www.garencamping.no www.voringsfoss.com www.garencamping.no

FOTO: JAN RABBEN.

DENNE SMÅENGKALLEN HAR FÅTT BESØK AV EI GRØN MARKGRASHOPPE. 49

Den landsomfattande organisasjonen for folkemusikk- og folkedans, FolkOrg, arrangerer kvart år to store landsfestivalar. Den største er Landskappleiken, der tevling i tradisjonell folkemusikk og bygdedans rår grunnen. Sist gong Landskappleiken var i Hardanger, var i Eidfjord i 2004. På den andre festivalen – Landsfestivalen i gammaldansmusikk - vert

Det kjem mange tilreisande til Landsfestivalen, både som deltakarar og

det òg tevla både i musikk og dans. Eit viktig kjenneteikn er eit yrande

publikum. Det kan koma mellom 6000 og 10 000 besøkjande på dei

folkeliv på fleire dansegolv om kveldane, der folk svingar seg til dei beste

ulike tevlingane og konsertane.

gamaldansorkestera i landet. Ei hovudnemnd er i full sving med å planleggja arrangementet. Det skal Landsfestivalen i gammaldansmusikk har aldri vore i Hordaland før. Etter

leggjast vekt på å markera gammaldansmusikken i Hardanger, ofte kalla

søknad fekk Hardanger spelemannslag tildelt arrangøransvaret for 2019

«valsaspel». Det vil vera ulike tilbod og tilskipingar som rettar seg mot

med Kinsarvik som arrangørstad. Festivalen skal arrangerst i dagane

born og unge. Sjølvsagt skal lokale mattradisjonar prega mattilbodet på

7.-11. august, og hovudarenaen vert den nye Fjordahallen. Før søknad

festivalen.

vart send, hadde representantar for spelemannslaget tett kontakt med Ullensvang herad, overnattingsverksemder og andre delar av næringsli-

Landsfestivalen er eit omfattande arrangement som vil vera avhengig

vet. I tillegg til Fjordahallen vil både Kinsarvik skule og lokale i heradshu-

av at mange frivillige vil stilla opp for å gjennomføra festivalen. Ei eiga

set vera aktuelle å bruka under festivalen.

nemnd er i gang med å rekruttera frivillige.

Den nye og gode Fjordahallen, reist med ein imponerande dugnadsinn-

Hardanger spelemannslag fyller 70 år i 2018, og laget vart kåra som

sats, er heilt avgjerande for at festivalen kan arrangerast i Kinsarvik.

årets lokallag i 2018 av FolkOrg. Laget gler seg til å vera vertskap for

Hallen har allereie vist at han er svært funksjonell, m.a. som hovudarena

Landsfestivalen i gammaldansmusikk 2019. I dagane 7.-11. august skal

for Hardanger musikkfest. I Kinsarvik ligg det godt til rette for at både

hardingar og tilreisande strøyma til Kinsarvik for å oppleva musikk- og

tevlingar, konsertar og overnattingsstader ligg samla. Det er noko festi-

danseglede.

valdeltakarar og -publikum set pris på.

i e n a t l He r e g n a d r a H I tillegg til at vi rykke ut kvar dag i vinterhalvåret for å hjelpa sjåførar som er involvert i store og skremande ulukker. Har vi eigen Meca bilverkstad, og vi sel biler, ATV og snøscooter.

Gå inn på www.thordpaulsen.no For å sjå på vårt store utval. 51

FOTO: JAN RABBEN

Maurangerbygdene Frå veglaus utkant, til trafikkalt knutepunkt.

FOTO: JAN RABBEN

Bygdene langs Maurangerfjorden, - Ænes, Sundal, Austrepollen, Nordrepollen og Gjetingsdalen, - har alltid vore ein utkant i Kvinnherad Kommune. Gjennom åra hadde truleg dette ”prega” innbyggjarane også, vi kan vel seie at dei fleste var av ”det rolege slaget”, dei godtok livet slik det var, kvar og ein måtte ordna opp for seg sjølv. Det var uvanleg å stilla krav, eller stola på andre.

FOTO: JAN RABBEN

Dei fleste som budde heime levde av landbruk. Ungdomane flytta

grunneigarar, Deutcher Nordlandsferein, grosserer Westerich privat

stort sett ut og budde på hybel når dei var 15 år. Gjekk vidare på

og handelsmann og hotelleigar Erik Gausvik. Eit av krava var at

skule eller fekk seg arbeid.

grunneigarane skulle stille med 8 ledige hestar kvar dag i sumarsesongen. Vegen vart stukken av ingeniør Thoresen, - ligg fantastisk fint i terrenget,

Alle bygdene hadde sin eigen skule, og det var butikk på Ænes, Sundal og i Nordrepollen. Dette var viktige møteplassar, i tillegg

Vegen vart ferdig i 1890. Sikringshytta Breidablikk vart bygd 1893,

hadde dei Saualaget, Skyttarlaget, Stutalaget og Husmorlaget.

den ligg på 1323 m over havet. Viktigaste kontakt med omverda var 4 båtruter til Bergen for veka, og ”konebåten” til Rosendal kvar fredag. Då kunne dei kjøpa klær

Turisttrafikken tok seg kraftig opp etter at vegen vart opna, og heldt

og sko, gå til lege og tannlege, gå på ullvarefabrikken og byta utslete

seg bra oppe heilt fram til 1930 talet. Kva veke kom det minst 2

tøy i ulltepper (kvitlar). Og så reiste dei heim att på ettermiddagen.

krusbåtar frå England. Turistane vart sett i land på Sundal, dei gjekk eller vart frakta på hest opp til Breidablikk. Derifrå vart dei køyrde

Dette var eit lite forsøk på å skissera korleis livet i bygdene var for

med hest og slede over Folgefonna. Båten gjekk frå Sundal til Odda,

60 – 70 år sidan. Kva er dei viktigaste tiltaka som har ført til dei store

der turistane vart tekne om bord att.

endringane som har skjedd? Inntektene frå turismen vart viktig for dei fleste bøndene på Sundal Turisme

og Bondhus. Det vart fortald at for einskilde bruk kunne det utgjere

Turistar har kome til Mauranger nokså lenge, og det var nok

opp til 2/3 av årsinntekta.

Folgefonna og Bondhusbrea som var trekkplasteret. Dei første organiserte turane over Folgefonna gjekk opp frå Austrepollen, truleg alt

Ridevegen har hatt fleire namn,- Gardshamarvegen, Ridevegen til

frå 1860 åra. Men aktiviteten var ikkje så stor.

Folgefonna, Keisarstien (frå ca.1970).

Ein kjøpmann frå Kragerø, - Johan Martin Dahll, - var stor eksportør

Etter å ha lege så og seie utan vedlikehald i over 100 år, var vegen i

av is til England. Han var på tur i Bondhusdalen og såg den ”utøme-

dårleg stand. No er vegen restaurert opp til Botnavatnet, - 850 moh,

lege” Bondhusbrea, - her låg løysinga. Han fekk bygd veg frå sjøen

- i same trasè og tilnærma same standard som den hadde i 1890,

og til Bondhusvatnet, for å køyra isen med hest og kjerre. Vegen

- ferdig 2007. Ein fin tursti, som er mykje brukt. I 2015 fekk vegen

var ferdig i 1863. Kva som skjedde veit me ikkje, men det er ikkje

enno eit nytt namn ”Turistvegen over Folgefonna”. Samstundes

dokumentert at det vart køyrt is på denne vegen, kanskje Dahll gjekk

er det første vegen i Hordaland som kjem inn under omgrepet

konkurs? Vegen vert i dag kalla Isvegen, og er ein svært mykje brukt

”Historiske Vandreruter”. Dette er eit samarbeids prosjekt mellom

turveg. (Kjelde: Kragerø og Skåtøy historielag – 2014.)

DNT og Riksantikvaren, og som kan bli positivt for vidare utvikling.

At Isvegen vart bygd var nok avgjerande for at arbeidet med ride-

Statkraft

vegen til Folgefonna vart starta. Mykje av arbeidet vart gjort av

Det er i år 50 år sidan Statkraft starta anleggsdrifta i Mauranger.

bøndene på Sundal og Bondhus, med handamakt og hest. Initiativet

Etter eit par år med planlegging og geologiske undersøkingar,

til bygging av vegen vart teke av grosserar Westerich som var

kom utstyr og anleggsfolk til Mauranger 1968, og arbeidet med

sekretær for Der Deutcher Nordlandsferein. Ridevegen var eit stort

Folgefonnanlegga var i gang.

prosjekt, og det økonomiske vart ordna med eit spleiselag mellom

Det var ingen veg, så alt kom med ferje og båtar. Gamle dokument

Messa på Sundal vart bygd i 1970, vart påbygd i 1995, Messa er no

viser at det ikkje var planlagt veg til Ænes, alt skulle gå sjøvegen.

Kro og Vertshus. Sundal Camping vart starta etter anlegget og er i

Men, anleggssjefen Hermann Dølen ville byggja veg. Etter eit par

dag ein attraktiv campingplass.

møter med vegsjefen og kommunen fekk han viljen sin. Etter nokre få dagar vert det bygd kai ved Furebergfossen, anleggsutstyr vart

Det vart bygd vassverk både i Austrepollen og på Sundal. På Sundal

sett på land og arbeidet var i gang. Samstundes starta arbeidet med

vart og bygd ny skule, og i samband med denne kosta Statkraft

veg til Nordrepollen. Til saman vart det bygd 50 km anleggsveg.

bygging av samfunnshus, som vert bruk som gymsal for skulen, og tilskipingar og aktivitetar som Bygdalaget er ansvarleg for.

Statkraft fekk konsesjon på straumproduksjon i 1969, då starta fjellarbeidet med stasjonane og vasstunnellar. Det vart bygd to kraftsta-

Sjølvsagt førte alt dette til store endringar for innbyggjarane, mest

sjonar, - Jukla og Austrepollen. Det er sprengt ut 50 km vasstunellar.

som ein ny måte å leva på. Utfordringar var det sjølvsagt, men dei vart takla på ein positiv måte. Anleggsfolka var trivelege folk som

Folgefonn-utbygginga er ei av dei mest avanserte og kompliserte

glei godt inn bygdemiljøa. Alle dei positive tiltaka anlegget førte

utbyggingar som er gjort her i landet, først og fremst på grunn ein

med seg er tekne godt vare på, og har utan tvil ført til auka trivsel

svært ”tøff” natur. Arbeidsforholda var ofte vanskelege, og stilte

og meir kontakt mellom innbyggjarane. I dag saknar me mest ingen

store krav til arbeidarane. Diverre kravde anleggsperioden ni liv, sju

ting, sjølv om me framleis er ein ”utkant” i komunen. Det må faktisk

vart tekne av snøras i Rennedalen i slutten av 1969, to omkom i

vera rett å sei takk til Statkraft for at dei kom på ”besøk” til oss.

sprengingsulykke. I tillegg vart fleire alvorleg skada i anleggsperioden. Fire av dei omkomne var frå Mauranger-bygdene.

Kva situasjon hadde me hatt dersom vegen til Ænes, og vidare mot Rosendal ikkje hadde blitt bygd?

På det meste arbeidde det 750 personar på anlegget, - 1970. Bygdene som var mest rørt var Austrepollen og Sundal, og til dels

Ein slik situasjon er vanskeleg å tenkja seg, og må berre bli ein

Nordrepollen. Straumproduksjonen starta i 1974. Produksjon 1260

spekulasjon. Sundal, Austrepollen og Nordrepollen hadde hatt vegs-

gwh. (Straum til ca. 63000 husstandar.) Kjelde: Fossekallen nr. 5

amband, ikkje dei andre. All kommunikasjon måtte gå med båt som

1983.

før, men kor ofte ville me hatt båt? Ville me hatt butikk, og kva med skule og barnehage?

Kva innverknad hadde dette på bygdene og innbyggjarane? Før anlegget var bygdene stille og rolege, det skjedde ikkje så mykje.

Folgefonntunellen og Jondalstunellen hadde ikkje blitt bygde.

Alle kjente alle, og utførte sine vanleg oppgåver. Når anlegget kom

Fastlands-Kvinnherad hadde ikkje hatt ferjefritt samband med

vart det ”full fart” frå morgon til kveld, og mange ukjente personar

omverda. Svært få ungdomar hadde kome heim og busett seg i

å forhalda seg til. Mange av innbyggjarane fekk arbeid på anlegget,

bygdene våre. Kanskje nokre bygdar alt hadde vore fråflytta? Uff,

og heilt nye oppgåver.

dette var triste spekulasjonar som no heldigvis ikkje blir ein realitet.

Skydstaxter fra Sundal, Mauranger 1908

Folgefonden til Turistforeningens Turisthytte, og

0.72 + Baad 0.24 = Kr. 0.96. (6 km.)

Lods helt ned til Odda Kr. 20.00 for 1 Person.

9. Skyds Sundal – Enæs, 1 Rorskarl, Kr. 1.08 +

1. Ridehest med Sadel og Skydsgut fra Sundal

Kr. 25.00 for 2 Personer, der rider vexelvis

Baad 0.36 = Kr. 1.44. (9 Km.)

til Gardshammersæteren og Retur Kr. 5.00 for 1

opover og kjører i en Slæde over Folgefonden

Skyds Sundal – Rosendal, 1 Rorskarl, Kr. 3.12 +

Pers. (3 Timer Tur og Retur.)

og benytter fælles Lods til Odda. (Fra Sundal til

Baad 1.04 = Kr. 4.16 (26 Km.)

2. Ridehest med Sadel og Skydsgut fra Sundal til

Odda 8 Timer.)

Skyds Sundal – Bakke & Vikingnæs, 1 Rorskarl,

Turisthytten Breidablik og Retur Kr. 10.00 for 1

5. Lods fra Sundal over Folgefonden til Odda

Kr. 3.00 + Baad 1.00 = Kr. 4.00 (25 Km.)

Person. (5 timer Tur og Retur.)

Kr. 10.00 for 1 Person, Kr. 12.00 for 2 Personer,

Skyds Sundal – Skjelnæs, 1 Rorskarl, Kr. 2.40 +

3. Ridehest med Sadel og Skydsgut fra Sundal

siden Kr. 1.00 for hver overskytende Person. (Fra

Baad 0.80 = Kr. 3.20 (20 Km.)

til Breidablik og Slædeskyds til Toppen af

Sundal til Odda 8 Timer.)

Folgefonden og Retur til Sundal Kr. 12.00 for 1

6. Hest og Stolkjærre med Skydsgut fra Sundal

(Taxt 12 Øre pr. Km. For hver Rorskarl + 4 Øre

Person. (6 timer Tur og Retur.)

til Bondhusbræen Kr. 3.00 for 1 Person. Kr. 4.00

for Baad med Seil.)

4. Ridehest med Sadel, Skydsgut og Lods

for 2 Personer. (3 Timer Tur og Retur.)

fra

7. Lods til Bondhusbræen Kr. 1.60.

GAUSVIK

8. Skyds Sundal – Furebergfossen, 1 Rorskarl, Kr.

Proprietær

Sundal

over

Gardshammersæteren

og Turisthytten Breidablik, Slædefart over

Vegbygging Fram til i slutten av 1960 talet var det svært lite vegar i området. Unnataket var veg mellom Sundal og Austrepollen, ferdig på 1950 talet. Og veg frå kaien i Gjetingsdalen og opp til Bakka. I 1968 bygde Statkraft anleggsveg mellom Austrepollen og Nordrepollen. I 1969 bygde Statkraft veg til Ænes. Denne vart straks vidareført til den ferdige vegen på Lyngstrand. Denne delen var eit spleiselag mellom Hordaland Fylke, Kvinnherad Kommune og Statkraft. Den vart bygd som anleggsveg, men skulle vera open for ålmenn ferdsel. Den vart opna i 1970. Kommunen bygde veg frå Nordrepollen til Gjetingsdalen, ferdig 1986. Folgefonntunellen vart opna 2001, lengd 11050 m, mellom Austrepollen og Odda. Fastlands- Kvinnherad er ikkje ei øy, likevel hadde dei ikkje ferjefritt samband med omverda, dette vart løyst med Folgefonntunellen. I dag går svært mykje av varetransporten til og frå kommunen gjennom denne tunellen, det same gjeld persontrafikken, - særleg turisttrafikken. Det var mange meiningar om denne tunellen i Kvinnnherad, i minst 20 år. Det vart og starta eit eige politisk parti, - Tverrpolitisk samlingsliste, - der einaste sak på programmet var motstand mot Folgefonntunellen. I dag vonar vi

utvida, både mot Kvinnherad, Odda og Jondal, langt fleire mulig-

alle er glade for at denne motstanden ikkje ført fram.

heter for å få arbeid, - 30 min. til Rosendal, 25 min. til Jondal, 20 min. til Odda.

Jondalstunnellen vart opna 2012, lengd 10050 m, mellom Nordrepollen og Jondal. Samstundes var anleggsvegen mellom

Kva ynskjer me vidare?

Austrepollen og Nordrepollen rusta opp. Før bygging var mange

I Ænes og Mauranger Bygdalag sine vedtekter står det: «Laget skal

skeptisk til trafikkgrunnlaget på denne vegen, dette har vist seg å

arbeida for utvikling og trivsel i bygdene». Talet på innbyggjar har

vera grunnlaust. Heilt frå opninga har trafikken vore langt høgare

gått ned dei siste åra. Skal me få vel fungerande og trivelege bygder

enn venta. Satsane på bompengane er no redusert på grunn av den

ynskjer me sterkt at nye personar buset seg her. Denne oppgåva tek

store trafikken.

me på alvor, siste året har ei ”tomtegruppe” vore i arbeid for å finna tomteland til bustadhus. Gruppa fekk fleire positive signal frå grunn-

I januar 2019 startar arbeidet med ny Fureberg bru. Dette vil føra til

eigarar i fleire bygder. I september 2017 skipa me til bygdemøte med

ein sikrare veg, og at ein slepp stenging ved stor vassføring. Ny tunell

svært god oppslutning, og det kom fleire positive signal både frå

ved Krokaparsellen er teke med i Kvinnheradpakken. Vegen er utsett

politikarar og administrasjon.

for ras, både stein og snø, og er usikker å køyra på. Kva tid bygging startar er førebels usikkert.

I møte med kommunen i etterkant viste det seg likevel at dette vart vanskeleg. Gjeldande kommuneplan er i realiteten frå 2005, -

Det er og prosjektert ein ny tunnell i Nordrepollen (Bergsfjell). Den

rett nok med 2 revisjonar seinare, utan at noko særleg vart endra.

gamle anleggsvegen som vart opprusta i 2012, er ikkje på langt nær

Bygdalaget har hatt spørsmål frå fleire personar frå Odda om det er

tilfredsstillande for all tungtrafikken som nyttar vegen, i tillegg er

mogeleg å kjøpa bustadtomter hjå oss, vårt svar vert alltid eit nei, -

deler nokså rasutsatt. Oppstart er usikkert.

slik kan me ikkje ha det.

Kva har desse endringane ført til?

Siste er at kommunen, i lag med Bygdalaget, nokså snart, skal få

Me må vera takksame for dei endringane som har skjedd, - dei fleste

utført ein mulighets studie for Sundal, Austrepollen og Nordrepollen.

er positive. Særleg fast vegforbindelse til Rosendal i 1970 førte til

Studien skal sjå på areal til tomteland og næringsareal.

at fleire unge familiar busette seg i bygdene. (For eksempel auka innbyggjartalet på Sundal med ca. 50 % i 1984.)

(Ænes vil koma med i den nye kommuneplanen om nokre år.)

Alle bygdene har fått vegsamband. Frå at bygdene ikkje hadde

Så får me vona at mulighetsstudien kjem fram til positive konklu-

vegsamband, er Austrepollen blitt eit trafikkalt knutepunkt for store

sjonar, - i alle høve for nokre områder, - og at dette kan liggja som

delen av kommunen. Me er blitt nærmaste nabo til Odda by, med

grunnlag i utarbeidinga av eigen kommuneplan for Mauranger-

dei fordeler det måtte bera med seg. Arbeidsmarknaden er sterkt

bygdene.

Mauranger Anno 2018

Signe, Kristian, Johanne (8), Alma (5) og Karl (2) Bondhus-Jensen surrar

Kvinnherad. Tunnelane til Jondal og Odda snudde situasjonen på hovudet.

rundt i tunet og i stova. Sauene må stiast, epostar sendast og morgondagen

Plutseleg var ein nær to kommunesenter og eitt regionssenter, med tilhøy-

førebuast. Det er minst like travelt på bygda som i byen.

rande tilbod og jobbmoglegheiter. Både Signe og Kristian arbeider i Odda. Signe som museumspedagog hjå Kraftmuseet og Kristian som verksemds-

Det var ikkje illusjonen om det rolege og fredlege livet på landet som lokka

leiar i kommunen.

dei hit for fem år sidan. Signe er oppvaksen her på Janabruket på Bondhus og veit kva som krevst for å få tidskabalen til å gå sånn nokonlunde opp.

Dei har funne seg til rette i Mauranger. Ungane er heldige som har vener

Etter 12 år i Bergen med studier og arbeid var det likevel klart at dei ville ta

og eit godt oppvekstssenter i gangavstand. Dei er alle opptekne av dyr og

over slektsbruket. Det frista å komme nærare dei mest naturlege elementa

naturen. Då er det lite som slår å bu i innfallsporten til ein nasjonalpark. Dei

for vestlendingane – fjell, fjord og hjort. For ungane var det òg stor forskjell

to vaksne har òg fått eit nettverk og prøver å bidra inn i dei mange arrange-

på ein liten burettslagsleikeplass og eit gardsbruk ein kunne boltre seg på.

menta som det lokale bygdalaget står for.

For 20 år sidan ville det likevel vore utenkeleg. Mauranger var blindvegen i

KLAR FOR RIBB-BÅTTUR TIL VISNINGSANNLEGG PÅ SOTRA

SP MØTER DEI REISANDE VED FØRSTE AVGANG PÅ RANAVIK. BONDHUS HADDE KVELDEN FØR VORE I JONDAL PÅ FOLKEMØTE, DESSE KARANE PÅ BILDE HADDE VORE TILSTADES DER OG TRUDDE NÆRAST IKKJE SINE EIGNE AUGE DÅ ME MØTTES HER.

KLARGJERING FOR Å MØTA FOLK I HANDLEGATA I ROSENDAL, INNE PÅ EUROSPAR.

Veglaus samferdsle! Bente Bondhus vaks opp i ei veglaus grend. Det ultimate utgangspunktet for å bli Samferdselsutvalgsleder i Hordaland! Det var Bente Bondhus før ho vart SP sin gruppeleiar i fylkesutvalet! Eg har fem periodar bak meg i fylkespolitikken når 2019 går ut. Tre periodar i Samferdselsutvalet og no dei to siste periodane i fylkesutvalet + gruppeleiar.

AUGUST 2015, POLITIKARAR DELTEK I NATURVERNFORBUNDETS EL-SYKKELRITT FRÅ DANMARKSPLASS TIL BRYGGEN

FOTO: JAN RABBEN

REINROSER PÅ HÅFJELLET I ETNE, TUNGESVIKSTRANDA TIL HØGRE.

LYCKE RIDEUTSTYR, MARIUS SUNDAL

SUNDAL CAMPING

Sundalsvegen 690

5476 Mauranger

5476 Mauranger Kenneth Bondhus - 959 67 819 Telefon 976 40 732 eller 906 88 029

Tlf. 53 48 41 86

Lyckerideutstyr@outlook.com

post@sundalcamping.com

MAURANGER KRO & GJESTEHUS AS

Enes Camping

5476 Mauranger

Ænesvegen 189

Tlf. 53 48 77 57

Tlf. 917 30 034

5475 Ænes post@maurangergjestehus.no

FRÅ VENSTRE BAK: KNUT OTTO ÅRSAND, GUNNAR ENES, MAGNE ENÆS, SVEIN ENES, LEIF SVERRE ENES. FRAMME FRÅ VENSTRE: BENTHE ENES, TONE FURUBERG, LAILA KROKA, BERIT MAURANGSNES. KNUT OTTO & LEIF SVERRE VAR TO ÅR ELDRE ENN OSS ANDRE OG GJEKK PÅ REALSKULEN

Veglaus og skjerma hybeltilvære og nye vener I frå bygdene innerst i dei veglause grendene i Maurangerfjorden

Første året 1969/70 var det skule i det gamle samfunnshuset i

– Nordrepollen, Austrepollen, Sundal, Kroka, Tveitnes, Fureberg,

Rosendal. Nede på bossfyllinga nede ved elva, kunne me sjå at dei

Maurangsnes og Ænes, vart me ungdommar, nokre av oss berre 13

dreiv å bygde ny ungdomsskule.

år, plassert hjå vertsfamilier i Rosendal og omland. Det var ikkje berre ungdom frå Maurangerfjorden som var sendt Dei fleste av oss starta på ungdomsskulen i Rosendal dette året,

hit på hybel og skule. Her møtte me andre ungdomar frå bygdene

1969.

innover i Åkrafjorden som var i same situasjon.

Framhaldskule var ein saga blott og Ungdomsskulen var det som

Me gjekk ei rivande utvikling i møte.

no skulle freista fylla lærdom inn i hovudet på norsk by og bygdeungdom.

NVE var i gong med eit stort arbeid med å laga fornybar energi ut av fjellheimen vår, noko som gav bygdene ny tilknytting med veg i

Kvar søndag ettermiddag vart me henta med båtskyss på dei lokale

tillegg til arbeidsplassar.

kaiane og satt i land der vegen starta, (eller om du vil -slutta), på Lyngstranda.

Dette var eit stort framskritt for folk og har nok prega mitt politiske liv, der samferdsel har hatt eit stort fokus.

Derifrå vart me skyssa med buss, «Helle-bussen» til Rosendal. Fredag ettermiddag var det heim igjen same vegen.

Ein liten historie i den samanhengen; i 2002 var Komite for Samferdsel i Hordaland Fylkeskommune på befaring på øya Espevær

Eg fekk av og til ein femkrone i lommepenger. Frokost og kveldsmat

utanfor Bømlo.

var hjå vertsfamiliene. Middag var felles på skulen, laga av Jenny Malmanger.

Leiaren for komiteen vart ekstra godt motteke av folket, då dei visste at ho hadde erfaring med å koma frå ei veglaus grend.

Ungdom i ein sårbar alder fekk smaka på ein masse følelsar, vonleg Benthe

fekk ingen mykje mein.

FOTO: JAN RABBEN

LØVETANNEN VISER GODT IGJEN I LANDSKAPET OGSÅ I DEN KVITHÅRA ALDERDOMEN. OG KVEN HAR IKKJE BLÅSE PÅ DEI SMÅ FALLSKJERMANE SOM KVAR HAR MED SEG EIT FRØ? 60

FOTO: JAN RABBEN

EI MARKBLOMSTERFLUGE SYG I SEG DET SOM TRULEG ER EI SLAGS SAFT I DEI LILLA HÅRA PÅ POLLENTRÅDANE PÅ EIN AV BLOMANE PÅ EIT MØRKKONGSLYS.

FOTO: ØYSTEIN KLAKEGG

TEATERSJEF SOLRUN TOFT IVERSEN

HORDALAND TEATER Sidan Hordaland Teater flytta inn i Logen har vi hatt utruleg

Med flaggskipsprosjektet vårt HEIM har vi opplevd ein stor suk-

mange fine møter med publikum i den fine nye storstova vår

sess og mange av dei som har besøkt oss seier at framsyninga

på Ole Bulls Plass. Vi skal vere eit nynorsk teater i Bergen, men

kallar sterkt på teateret sin mogelegheit til løfte ei kjensle av

mest av alt skal vi ha eit ope hus for heile regionen. Vi er særs

fellesskap. Dette fellesskapet har vi også tufta arbeidsmetoden

opptekne av å stå i ein levande dialog med heile omlandet og

vår på i utviklinga av framsyninga der ti ulike forfattarar saman

eg håpar at dei som vitjar oss opplever at vi lagar relevant og

har skrive fram ei krønike om Hordaland i ulike tiår. Første

godt teater for heile fylket vårt. Vi legg vinn på å tilby mange

kapittel tok for seg 1965 – 75 og no gjer vi oss klare til å kunne

ulike opplevingar til publikum og nett no spelar vi Linda Eide

presentere neste del som har premiere 21. februar. Denne

sin ”Oppdrag Mottro” saman med ei framsyning for born og

delen skal dukke ned i Hordalendingane sine liv mellom 1975

familie, ”Juleønske”.

og 85. Allereie no merkar vi at interessa er stor, og det gler oss mykje! Forfattarane som er engasjert for dette prosjektet er Finn

I haust har vi mellom anna turnert ut til 16 ulike kyrkjer med

Tokvam, Ruth Lillegraven, Bjørn Sortland, Marit Eikemo, Ingrid

framsyninga Babettes gjestebod. Det har vore ei fryd for oss,

Jørgensen, Mari Hesjedal, Gunnar Staalesen, Tore Renberg,

og særleg for skodespelar Ragnhild Gudbrandsen å treffe folk i

Frode Grytten samt teatersjefen Iversen sjølv. Instruktør Eirik Del

sine lokale kyrkjerom og få lov til å nytte desse husa til å fortelje

Barco Soleglad kjem nok også til å skrive nokre scenar, og det er

ei varm historie om menneskeleg sjenerøsitet og kunsten si for-

mykje godt å ta av både av humoristiske tilbakeblikk og skjelsett-

løysande kraft. Framsyninga har vore så godt besøkt at vi no set

ande hendingar vi alle hugsar frå desse åra. Lillegraven kjem til

opp ekstraframsyningar på Logen i adventstida. Det er mitt håp

å skriva om vegopning på Djønno og Grytten om Tyssedal-saka.

at vi kan treffe folk heime, både når vi vitjar bygdene i det fine fylket vårt og når vi også rettar repertoaret vårt i Logen særleg

Vi håpar mange frå Hardanger-regionen nyttar høve til å verte

mot å spegle det vestnorske. Vestlendingane skal kjenne seg

kjende med oss på Hordaland Teater og at folk vil halde fram

heime hos oss!

med å ta så godt imot forteljingane vi har på hjarte.

ÅRETS JULEGAVE!

«Publikum hyler av latter!» BA Show & hotell fra kr. 995 per person i dobbeltrom

FERJELAUS OG STEIK FORBANNA SUKSESSEN FORTSETTER PÅ RICKS FRA 18. JANUAR

SVEN NORDIN

CHRISTINE HOPE OG KEVIN VÅGENES EGGUM & SIVERTSEN OLE BULL SCENE 6. – 16. MARS

ØYVIND ANGELTVEIT DAGRUNN ANHOLT LOVE ME TINDER LILLE OLE BULL 10. – 19. JANUAR

BESTEFAR OLE BULL SCENE 21. FEBRUAR – 2. MARS

JULEGØY OLE BULL SCENE 5. DESEMBER – 12. JANUAR

VG VÅR BEATLES-HYLLEST GRIEGHALLEN 6. – 7. APRIL

HEIM 2 HORDALAND TEATER 21. FEBRUAR – 13. APRIL

SHOW & HOTELL FRA KR 995! De beste billettene og hotellovernatting i Bergen Firma og grupper: showpakker.no/bedriftspakke

n e s n a r r u k

n o K

OVERNATTING I SUITE PÅ SCANDIC NEPTUN! Middag for to, og showbillettar etter fritt val på showa til Scandic hotella i Bergen.

I Hardangerfjordmagasinet prøver vi etter beste evne å laga små kosestunder for lesarane våre. Vi vonar at du i dette magasinet finn mykje interessant, og masse kjekk lesnad å kosa deg med. Litt konkurranse må vi ha. Vår gode samarbeidspartnar i Bergen stiller

I magasinet har vi gøymt nokre små nissar. Sjå oppe på sida. Dei er

med suite, middag og show til underhaldning. Ei oppleving du seint

strødd ut rundt om i magasinet, og ventar på at du skal finna dei.

vil gløyma, seier vi. Tidlegare vinnarar har sagt at dei hadde store forventningar, og at det vart enno betre enn det. Det likar vi å høyra,

I svaret må du ha rett tal på nissear som er gøymde, og kva sidetal du

og legg alt vi kan i potten for at du som vinn skal få ei oppleving

fann dei på. Svaret ditt må vi ha innan 20. januar, og du må senda

utanom det vanlege.

svaret på e-post til sigurd@vikorenmedia.no.

Lukke til, kos deg! God jul og godt nytt år frå oss i redaksjonen!

KUNNE DU TENKT DEG Ã&#x2026; BU HER? 65

FOTO: JAN RABBEN

PERLEVINTERGRÃ&#x2DC;N. 66

FOTO: JAN RABBEN FOTO: JAN RABBEN

BLOMANE PÅ LERKETREA ER LETTE Å OVERSJÅ, SMÅ SOM DEI ER. DETTE ER JAPANLERK; HANNBLOM TIL VENSTRE, HOBLOM TIL HØGRE.

SELJA ER SÆRBU, MED EIGNE HANN- OG HOTRE. DETTE ER ER RAKLANE PÅ HANNTREET, KANSKJE BETRE KJENDE SOM GÅSUNGAR. 67

Liv Kari Eskeland Liv Kari Eskeland er politikar frå Høgre. Ho var ordfører i Stord kommune frå 2007 til 2015. Liv Kari var fylkesleiar i Hordaland Høgre frå 2010 til 2016. Ho har og vore leiar i Stord Høgre. Liv Kari er fødd 21. mai 1965. Sivilarkitekt frå NTNU i Trondheim.

Liv Kari møter fast på Stortinget,

For Høgre står abortlova fast. Diskusjonen har gått på om vi

2017 – 2021 for Erna Solberg.

skal sjå på ordlyden i paragraf 2c, ein paragraf som slik den

Medlem Energi- og miljøkomiteen.

står i dag vert opplevd diskriminerande for enkelte grupper, eksempelvis dei med Downs syndrom. Det er ikkje Høgre sin

Liv Kari er ein av våre representantar på Stortinget. I eit

politikk å endre paragraf 2c heller, men det vi har sagt er at

representativt demokrati har vi vald nokre politikarar til å

vi er villig til å drøfte ordlyden slik at vi fjernar det som vert

representera oss når viktige saker skal drøftast og avgjerast i

opplevd diskriminerande, dersom vi også styrkar vektleggin-

vår nasjonalforsamling. I eit ope demokrati har du fritt høve

ga av kvinna sin situasjon. Evt endringar må gjerast utan å

til å ta kontakt med våre representantar, om du har meinin-

svekke kvinna sine rettar.

gar, eller ytringar du gjerne vil dela med dei. - Ja, Liv Kari, medlem i Energi og miljøkomiteen. Du har no Liv Kari og eg sit på Frugård på Stord og skal drøsa litt om

passert eit år på Stortinget, etter dine entusiastiske utsegner,

Liv Kari sin kvardag på Løvebakken, og kva saker ho er

har livet på Løvebakken svart til forventingane?

oppteken av. - Å ja, det er spennande, lærerikt og kjekt å sitja i Noreg si - Då du etter valet var klar for Stortinget, spurde ei avis deg

Nasjonalforsamling. Det er ikkje minst ei ære. Eg er svært

kva du ville bruka tilliten du hadde fått til, og kva kjensler

imponert over alle dei dyktige folka eg er blitt kjent med,

du hadde.

både på Stortinget og i mange fagmiljø. Vi vert svært godt mottekne når vi er på reise med komiteen, eller om eg tar

Liv Kari sa: - Å jobba for regionen og Vestlandet og alt eg

ein tur for å få meir djupne i spesielle saker og fagområde eg

har så stor tru på. På ein skala frå ein til ti; kor glad er du

jobbar med. Det gjeld å få viktige spørsmål lyssett frå fleire

no? - Elleve! Eg sprenge skalaen!

vinklar. Som du veit, er det ofte slik, at det er fleire sider å sjå ei sak frå.

Liv Kari, før du får svara på om det er like gjævt å sitja på Stortinget som det du trudde då du var vald, så må du svara

- Eg trudde før eg kom på tinget, at kanskje næringskomi-

på eit spørsmål som mange i desse dagar stiller seg. Mange

teen måtte vera den mest interessante komiteen. Men, det

meiner at Statsminister Erna, sjølvaste stjerna, stakk handa

er faktisk slik politikkområda som vert styrt av Energi- og

si inn i eit vepsebol i sin iver etter å få Krf inn i regjeringa.

miljøkomiteen er svært relevante for vår region, og eg føler sjølv eg får gjort ein forskjell med å vera i denne komiteen.

Kva vil du seie til alle kvinnfolk i Noreg som no kjenner seg

Det er i denne komiteen vi legg føringane for næringslivet

urolige for at dei skal bli fråteken sin rett til å sjølv avgjera

som no er i omstilling mellom anna for at vi skal nå klima-

om dei vil bera fram sitt foster eller ikkje? Skal vi attende

måla i Parisavtala.

til stadiet der at 10 - 12 gamle gubbar, slik som meg, skal avgjera kva som er best for dei gravide?

Det er ingen tvil om at den regionen eg kjem frå har ei

høg stjerne ute i mange miljø. Hardangerfjord-området

næringa i førarsetet for ei enno meir bærekraftig oppdretts-

sin kompetanse innan vasskraft og anna fornybar energi,

næring, noko eg tenkjer er svært relevant og veldig bra at

olje og gass, havbruk, og reiseliv er vel kjent. Eg kjenner

bransjen sjølv tek tak i på ein systematisk måte .

meg stolt når eg får vera med å bidra til betre og meir berekraftig næringsliv og det grøne skiftet, Noreg er her

- Protein frå fisk er i utgangspunktet bærekraftig sett i rela-

eit føregangsland.

sjon til produksjon av anna protein, men vi har enno meir å gå på – for eksempel med å gjera næringa fossilfri gjennom

Eg har spesielt fått jobba mykje med maritime utfordrin-

elektriske arbeidsbåtar og fôrflåtar.

gar, eller grøn skipsfart som det vert kalla. Både Stord, Sunnhordland og Hardanger er godt kjent for sine dyktige

- Også innan fôrproduksjon er det mykje å hente for å

miljø. At andre deler av landet legg merke til våre kompe-

redusere CO2- fotavtrykket. Ved å byta ut soya-haldig fôr

tansemiljø er inspirerande. Eg får gåsehud når store selskap

med ein annan type fôr, eksempelvis basert på lokal tang

som Equinor viser bilete frå Sunnhordland og skryt over

og tare. Det vil vera ynskjeleg av mange grunnar, soya kan

kompetansen dei finn her.

sjølvsagt nyttast til mat, men vi får også ned CO2 mengda med redusert frakt av fôr-råstoffet som kjem frå andre

Det som derimot undrar meg, er mangel på forståing av kor

kontinent. I tillegg bind tare CO2 seks gonger betre enn

mykje distrikta bidreg med i verdiskaping innan olje, gass og

regnskogen i Brasil. Reine kinderegget om vi får til ein

vasskraft, hjå enkelte på andre sida av fjellet. På Stortinget

storstilt produksjon, og enkelte oppdrettarar har allereie

er ein opptekne av å fordela pengar, men ikkje alltid like

prøveprosjekt på gong.

medviten om kvar pengane kjem frå. Som leiar i distriktsnettverket for Høgre på Stortinget, kjenner eg på at eg har

Havbruk blir ei viktig næring i framtida. Politiske krav, saman

ein jobb å gjera. Vi/eg må vera tydelege, og løfta fram all

med at næringa sjølv tek ansvar, vil vera det optimale grunn-

verdiskapinga som finn stad her vest.

laget for at vi skal få ei grøn havbruksnæring.

- Eg har jobba mykje med grøn skipsfart. I klimameldinga

- Få til sirkulærøkonomi i heile verdikjeda, der slam, avskjer

har Stortinget gjort interessante og spør du meg, oppsikts-

og alt, skal nyttast. Gjennomgang av heile verdikjeda med

vekkjande vedtak. M.a. har vi bestemt at verdsarv-fjordane

målsetting om å få redusert CO2 utsleppa og nytte alle

skal vera fossilfrie innan 2026. Det betyr at store forurein-

ressursar, er målet.

ande cruiseskip ikkje kan frekventera desse fjordane etter 2026. Innan 2030 gjeld dette kravet alle fjordane i Noreg.

- Høgre har ei satsing på havet! Men, det betyr også at

Det vil også setja krav til den maritime flåten vår.

havet må vera reint. Det stiller store krav til oss. Difor er og plastproblematikken viktig for meg.

- Vi må utvikla og forandra for å kunna bevara! I dette ligg det at skal vi kunna ta vare på godene vår, og kanskje gjera

Havvind

dei enno betre, så må vi utvikla oss og endra framferda vår

Flytande havvind er eit anna spanande område eg jobbar

for at vi skal ta vare på velferden vi har.

med. Det er framleis lite utgreidd. Vi har hatt eit demonstrasjonsprosjekt på Karmøy. Deretter kom Hywind Scotland, eit

I prosessen som førte fram til desse vedtaka, har eg hatt eit

prosjekt med fem møller, som vart samanstilt og montert

tett samarbeid med Maritime Cleantech som har vore aktive

på Stord.

medspelerar i dette arbeidet. Nok eit døme på viktige bidrag frå våre lokale kompetansemiljø.

No ser Equinor på eit prosjekt kalla Tampen, 11 møller og ein installasjon på 88 Mw. Straumen frå desse kan erstatta

Havbruksnæringa

deler av dieselaggregata på Gullfaks og Snorre med inntil

- Eg var invitert til å halde eit innlegg på årsmøte til Salmon

30 prosent.

Group nyleg. Dei har laga ein bærekraftstrategi for å setja

- Eit døme på korleis vi bidreg til at vår produksjon av olje og gass skal bli så «grøn» som råd, men ikkje minst kan dette vera starten på nok eit industrieventyr der Noreg sit i førarsetet. Realiteten er at vi kjem til å produsera olje og gass i mange 10-år enno. Dette fordi vi ikkje har nok energi i verda til å dekka etterspurnaden. Då meiner eg at det er betre vi produserer olje og gass så fossilfritt som råd i Nordsjøen, framfor å nytte oljesand frå Canada. - Kvar blir det av solenergi oppi alt dette snakket om grøn energi, Liv Kari? - Solenergi er etter kvart blitt kommersielt drivverdig. Frå

grad vil 70-90% av desse forsvinne. Med auke på 2 grader,

at både sol- og vindkraft måtte ha betydelege subsidier, er

vil 99 % av korallreva truleg forsvinna.

det no slik desse energiformene klarar seg utan subsidier. Kombinasjonen sol, vind, vasskraft er eit kinderegg, der

- Det fortel oss at vi kan stå framom store biologiske og

vasskrafta er batteriet og fyller på når sola ikkje skin, og

klimatiske endringar om vi ikkje får kontroll på den globale

vinden ikkje bles.

oppvarminga.

- Kva med vasskraftregimet i framtida? Høgre vil at vi

Korallreva er viktige. Men, vi har og eit ekstra ansvar for bio-

skal eksportera vasskraft, t.d. til Tyskland. Hos vår store

logisk mangfald i våre nærområde, i vårt eige land. Her vil eit

handelspartner er det ei omfattande utbygging av sol- og

meir aggressivt vasskraftregime ha negative konsekvensar.

vindkraft. Noko som betyr at prisen på eksport av vasskraft vil vera klart høgast i korte periodar. Kva vil det bety for bio-

- ja vi skal også ta godt vare på vår eigen natur og vårt eige

logisk mangfald at vasskraft-bransjen i framtida vil ynskja å

naturmangfald. Eg meiner dette vert godt ivareteke gjen-

tappa vassmagasina mykje meir aggressivt enn i dag?

nom det planregimet vi har i dag, og det er ikkje noko som tilseier at vi skal endre dette.

- I politiske kretsar legg vi vekt på at alle forhold skal konsekvensutgreiast, det vil seie at vi skal vite konsekvensane av

Forandra for å bevare, sa du litt tidlegare, Liv Kari. Betyr det

dei vedtaka vi gjer. Konsesjonsvikåra ligg fast, og dei fortel

at vi i framtida må ta langt tøffare val enn dei vi diskuterer

noko om korleis magasina og kraftverka skal drivast, kor

no? Det er vel ei grense for kor mange homo sapiens denne

mykje og kor fort ein kan tappa etc. Vi snakkar no meir om

planeten kan handtera? -Vil det kunna bli aktuelt å innføra

skatteregime for vasskraft, særleg retta mot gamle kraftverk

kinesiske lover, at du berre kan få eit barn?

frå 50 – 60-talet som vi med enkle oppgraderingar kan få til å produsera meir, utan nye vesentlege inngrep. Dette er

- Det er ikkje måten å løyse problema på, å få mange barn

viktig å utnytta, infrastrukturen ligg der, no handlar det å få

har vore kulturelt betinga, og har vore ei slags forsikring for

meir ut av det vi allereie har etablert.

alderdomen. Men dette er i endring, og befolkningskurvane er i ferd med å flate ut. Like vel – prevensjonsrettleiing og å

FN sitt klimapanel har nyleg gjeve ut ein rapport, den såkalla

syte for kunnskap kring desse forholda til jenter og kvinner i

IPCC rapporten. Her vert det peika på kva som skjer dersom

utviklingsland er svært viktig for verdas utvikling.

gjennomsnittstemperaturen på jorda aukar med 1,5 grader og 2,0 grader. Eksempel på slike temperaturendringar er kva

- Du sit i Energi- og miljøkomiteen. Men, er du engasjert i

som skjer med våre korallrev. Med ein temp. auke på 1 ½

lokale saker som når Tinget, men ikkje din komite?

- Ja, eg er veldig engasjert i saker som får lokale konsekvens-

- Og så har eg eit spesielt bankande hjarte for språket

ar når dei når Stortinget. I tillegg til å vera Sunnhordlending

vårt, nynorsk sjølvsagt. Og friluftsliv – då spesielt gjennom

passar eg på, saman med mine kollegaer frå Høgre, på å

tilrettelegging,

ha god kontakt med Hardanger, som no ikkje har nokon på

og meg ut i naturen. Vi er fantastisk heldige her i dette

Stortinget frå Høgre.

landet som har høve til å hauste av det naturen gjev,

og jobben friluftsråda gjer for å få deg

anten det er fisk, vilt eller bær. Det er ein unik kvalitet vi har, og som vi må ta godt vare på.

Samferdsle er eit område eg brenn for, god infrastruktur er svært viktig for utvikling og trygging av våre samfunn her vest. Vi jobbar no aktivt med ferjefri E39 langs kysten, men

-Ja, og kulturskulane – der har vi fantastiske ressursar rundt

vi må også jobbe for å betra tilhøva i indre deler av fylket.

i kommunane våre som er med på å løfte fram våre born

Særleg gjeld dette Hardanger der Rv13 langs Sørfjorden og

og unge, samstundes som dei er viktige bidragsytarar inn

fylkesveg 551 mellom Sunndal og Årsnes har ein så dårleg

mot integrering.

standard at det direkte hemmar nærings og samfunnsutviklinga i regionen vår. Her må vi snarast mogeleg få på plass

- Kva er pri. 1, for Liv Kari Eskeland, når du etter juleferie er

trygge og gode vegar som kan opna for meir verdiskaping i

attende på Stortinget?

ein region med svært stort potensiale innan reiseliv og anna Eg vil sjølvsagt halde fram med arbeidet inn mot grøn skips-

næringsverksemd.

fart elektrifisering av heile transportsektoren, havvind og sjå korleis ein politisk kan få opp meir fornybar kraft.

- Ein ny tunnell mellom podlane som vil knyte saman Jondalstunnelen og Folgefonntunnelen er òg eit særs viktig

Eg kunne også godt tenkje meg å løfte meir fram tang-og

prosjekt som vil betra kontakten mellom indre og ytre del.

tare-produksjon, sjå om det er mogleg å bidra til kommersi- Elles har eg òg jobba mykje med ny fiskerihamn på Bømlo

alisering av dette. Her trur eg vi har eit stort potensiale. Elles

(Les om havna i forige nr. av Hardangerfjordmagasinet.) Og

har eg eit ønske om å få løfta fram arkitektur som ein del

så har eg engasjert meg i småkraft, der hydrogenproduksjon

av verkemiddelet til å få til enno meir bærekraftige samfunn

kan vera noko av nøkkelen inn mot det som kan vera inne-

gjennom samfunnsplanlegging og konstruksjon av bygg.

låst kraft (kraft som er kostbart å få ut på nettet) – spesielt - Kva vil vera Liv Kari sitt julebodskap?

om desse anlegga vert lagt i nærleiken av oppdrettsanlegg som treng bi-produktet av ein slik produksjon, nemlig

- Slike ting har jo lett for å bli litt klisje-aktige, men oppriktig

oksygen.

tenkjer eg at i staden for materielle gåver, ha fokus på å bry - Eg er nok ein person som lett lar meg engasjera. Hadde eg

seg om kvarandre og gi kvarandre gode opplevingar både i

site i ein annan komite, så ville eg ha vore engasjert og opp-

jula og resten av året.

teken av dei ulike problemstillingar i den aktuelle komiteen.

FOTO: JAN RABBEN

AV DEI 17 VILLE ORKIDEANE ME HAR I SUNNHORDLAND, ER FLEKKMARIHANDA DEN VANLEGASTE. EIT GODT KJENNETEIKN ER DEI MØRKE FLEKKENE PÅ BLADA. 73

TOLALV MIKKELSEN

Kan du ikkje «stå i stormen,»må du berre koma deg ut av det! Toralv Mikkelsen er ein sentral person i det politiske liv i Odda frå

og dei gjerne vil. Voss er i dag ikkje medlem i noko regionråd, og

1990-talet og fram til i dag. Han sat 12 år som ordførar i Odda, frå

Toralv Mikkelsen meiner det ville vera naturleg om Voss vart med i

1995 – 2007.

regionrådet for Hardanger.

Seinare har han vore i fylkestinget i 8 år, og ikkje minst, han har vore

Hardangerrådet er i dag eit velorganisert råd, med god og ordna

styreleiar i Helse Fonna!

økonomi. - Slik eg ser det, seier Toralv Mikkelsen, så har det ein stor verdi å bli medlem i Hardangerrådet. Difor skal styret sjå på, og

I dag er Toralv Mikkelsen styreleiar i Hardangerrådet. Regionrådet

føreslå for regionsrådet kva inngangsbiletten til Hardangerrådet bør

som vart etablert for 29 år sidan, har vore sentralt i at Hardanger i

vera. Så blir det opp til regionsrådet, dei 7 ordførerane i Hardanger

dei fleste saker framstår samla.

å bestemma det.

Hovudtema i Hardangerrådet i desse dagar, går på kva som skal skje

Styret tek sikte på å leggja fram si innstilling på eit ekstraordinært

når Granvin herad og Voss kommune slår seg saman til Voss herad

rådsmøte tidleg i desember.

frå 01.01. 2020. At Odda, Jondal og Ullensvang frå same dag vert nye Ullensvang kommune er og interessant.

- Toralv, kjem nye Voss herad med, så får Hardangerrådet ein stor og sterk aktør på ytterste flanke, du er ikkje redd for at sentrale

I Hardangerrådet har det vore i sving to arbeidsgrupper som har sett

Hardanger skal bli ein utkant i sitt eige råd?

på ny strategiplan, og ny selskapsavtale. Hardanger vil aldri verta ein utkant og saman med Voss vil denne Eit tema i forhandlingane som har fått opp temperaturen er om

regionen fargeleggja ¼ av nye Vestland fylke. Både Hardanger og

ein skulle vedta i strategiplanen at tingretten skal bli verande i

Voss er sterke merkenamn og saman kan vi gjera denne regionen

Hardanger. Det er kjent at Voss har lyst på denne rettsinnstansen,

endå sterkare og meir kjent i inn- og utland. Gløym ikkje dei 4 – 6

som også Kvinnherad har vist interesse for.

F`ane (Fjord – Fjell – Foss – Fonn – Frukt – Ferjer.) Med endå betre infrastruktur og rassikre vegar er det ikkje like langt frå Røldal til Voss

No enda diskusjonane med at det ikkje skal skrivast noko om dette,

som det var for 100 år sidan.

då strategien for kvar tingretten skal liggja i framtida, vil vera avgjort før det kjem til samanslåing, og at Voss herad kanskje vert ein del av

- Kvinnherad er blitt medlem i Visit Hardangerfjord. De har ikkje vur-

regionrådet Hardanger.

dert å invitera Kvinnherad med i Hardangerrådet? Då blir i alle høve sentrale Hardanger eit goografisk midtpunkt.

Voss har tidlegare vore medlem av Hardangerrådet, og då Voss trekte seg ut var vel ikkje samarbeidsklimaet heilt på topp. Det

- Så langt eg veit, seier Toralv, har ikkje det vore noko tema.

er likevel slik i dag at Voss herad som gjennom samanslåing med

Eit framtidig regionsråd med Hardanger og Voss vil bli eit betydeleg

Granvin får ei solid kystlinje til Hardangerfjorden, er velkomen inn i

geografisk område. 24 %, nesten ¼ av det nye fylket Vestlandet vil

Hardangerrådet.

tilhøyra Hardangerrådet sitt område, med 37.000 ibuerar.

Det vil seie, dersom Voss meiner inngangsbiletten er akseptabel,

- Sjølv om det historisk har vore nokre feidar mellom Voss og Odda,

TORALV MIKKELSEN VED SOLNEDGANG OVER ODDA BY !!!!!!

vonar eg no alle vil sjå føremunen med å samarbeida, og at vi saman

saman med Hardanger Musikkfest, Handverksmessa i Jondal og

kan sjå framover, seier Toralv Mikkelsen.

Røldalsmarknaden. –Spør du meg, må vi få ein kommunalsjef for kultur.

- Kva tenkjer du vil vera viktige saker for Hardangerrådet i framtida? Å leggja til rette for tilflytting. Vi må gi attraktive tilbod til utflytta

Toralv Mikkelsen var i mange år styreleiar i Helse Fonna. Det var vel

hardingar, og andre, slik at dei vil flytta heim. Vi må ha meir attraktivt

så krevjande som å vera ordførar, seier han. Det å koma på innsida

bustadareal, opna for at folk med god utdanning vil koma heim, og

av helsevesenet, gjev grunnlag for ettertanke. Fekk oppleva kva

gjerne bli gründerar, skaffa seg sin eigen arbeidsplass.

problem det vart for Odda sjukehus, pr. definisjon, landets minste, at det vart ein høg grad av spesialisering. Kva tilbod vi i Odda misste

Som tidlegare faglærar og und.inspektør ved Odda vidaregåande

på grunn av dette.

skule er eg glad for at denne skulen har fått oppgradert bygningsmassen sin for å tilretteleggja for rasjonell og god fagutdanning

Tyngst var det i 2011 då fødeavdelinga måtte leggjast ned. Det var

innan yrkesfagleg studieretning. Utfordringa er dessverre at årgangs-

ikkje nok fødslar til å halda oppe stillingar med bakvakt for gyne-

tala har gått ned dei siste åra.

kologar. -Det var ikkje lenger nok å ha dyktige jordemødre på jobb. Å stå på sjukehustrappa som einaste representant for styret i Helse

- Det er ikkje mange stader du har to nasjonalparkar og ein natur

Fonna når 1. maitoget, med vener og naboar toga forbi, der alle

som overgår det meste. Det er mykje livskvalitet og gode opplevingar

parolane var retta mot at fødeavdelinga skulle leggjast ned, var

mellom fjord og fjell.

heftige saker.

Eg fryktar litt for at kultur ikkje skal vera høgt nok verdsatt, seier

I denne perioden fekk eg og godt innblikk i psykiatrien. Særleg

Toralv. Forslaget for den nye Ullensvang kommune, der ein føreslår

kunne det gi sterke inntrykk på julerunden på Valen sjukehus, å

ei ny eining som skal vera kultur, samfunn og næring. Det trur eg

snakka med folk som kanskje ikkje fekk reisa heim til jul. Det var

diverre ikkje er godt nok for kulturen. Dei vil lett koma i skuggen av

krevjande å ha formelt politisk ansvar for helsevesenet.

samfunn og næring. -Kan du ikkje «stå i stormen» må du berre koma deg ut av det! Resultat av tidlegare kulturarbeid er t.d Litteratursymposiet.

– seier Toralv Mikkelsen, som sat i styret i Helse Fonna i 5 år. 3 av

Slike arenar treng vekstvilkår, og vil i framtida vera viktig,

dei som styreleiar.

5°0'0"E 280 000

260 000

5°30'0"E

300 000

6°0'0"E 340 000

320 000

Til Sognefjord

6°30'0"E 360 000

1205

60°40'0"N

Volahytta

Nasjonale turistveger Jernbane Ferje Fjordcruise Turisthytte

1114

National Tourist Routes Railway Car ferry Fjord cruise Tourist cabin

1327

1461

60°30'0"N 6 720 000

1131

Torfinnsheim Høgabu

Alexander Grieg

1193

B Vending

978

231

1350

Kiellandbu

1320

1241

60°20'0"N 6 700 000

1260 987

673

1233 686 842

341

1299

1046 976

60°10'0"N 6 680 000

1572

1410

665 1395

D 5°0'0"E

673

Fo lg

600

st u nn

ele

Mosdalsb

1454 Holmaskjerbu

243

60°0'0"N 6 660 000

efo

1339

6°0'0"E

752

Fonnabu

Kvann 1520

737

1426

Sauabrehytta

E 59°50'0"N 6 640 000

749

1200

724

156

1302

1152

1248

Simlebu

1602

Sandvasshytta 1435

474

Blomstølen

59°40'0"N 6 620 000

1299

937 432

Storavassbu Løkjelsvatnhytta 1538

Olabu + Olalihytta

G 59°30'0"N 6 600 000

1187

1105

Kvilldal

1423

716

260 000

280 000 7°0'0"E

300 000 5°30'0"E

Til Stavanger

320 000

7°30'0"E

340 000

Til Stavanger

360 000 6°30'0"E

Strandd

7°0'0"E

400 000 1703 Flå ms ba na

8°0'0"E

440 000

8°30'0"E

460 000

480 000

Kongshelleren

1699

1731

1802

1708

Storestølen fjellstugu

1636

A Til Oslo

Geiterygghytta

1470

60°40'0"N

380 000

7°30'0"E 420 000

1710

Raggsteindalen

6 720 000

1477

1599

Finsehytta 1731

1849

Rembesdalsseter

1740

60°30'0"N

1620

Hakkesetstølen

Hardangerbrua 1485

Tuva

Fagerheim

1358

Kjeldebu

6 700 000

Krækkjahytta

Halne Fjellstove

1648

1383

Dyranut Fjellstove

1530

Vivelid fjellstova

Bjoreidalshytta

Hedlo

Solheimstulen

1414

Stigstuv

Trondsbu

Rauhelleren

Hadlaskard 1681

6 680 000

Stavali

Åan

Heinseter

60°20'0"N

Torehytten 1690

1407

Litlos

1446

8°0'0"E

7°0'0"E

1480

Stordalsbu

1674

Kalhovd turisthytte

60°0'0"N

Mogen Hellevassbu

1721

Middalsbu

1639

Lufsjå

Helberghytta

6 640 000

1547

Gaustatoppen turisthytte 1561

Haukeliseter

59°50'0"N

ntjørnsbu

1474

Lågaros

60°10'0"N

Mårbu

Sandhaug

6 660 000

Besso

Tyssevassbu

1574

6 620 000

1658

1313

Holmavatn

Bleskestadmoen

1291

Sloaroshytta

1367

1300

dalen

Kilom et er 10

6 600 000 59°30'0"N

1537 1604

Tjørnbrotbu

380 000

Kartgrunnlag: Statens Kartverk - Forhandler 609008 Layout: Asplan Viak as, p.nr 529256

1367

Krossvatn

1381

8°0'0"E

1507

400 000

Til Oslo

1449

59°40'0"N

1392

7°30'0"E

420 000

440 000 8°30'0"E

460 000

8°30'0"E

480 000

BLOMAR TIL JUL?

«Noregs flottaste lokalflora»

- 368 sider - 530 artar - 1100 foto

Utdrag frå bokmelding i Blyttia, tidsskriftet til Norsk botanisk forening: ”Nå har planteinteresserte i og utenfor Sunnhordland fått et

Boka er laga for ”folk flest” og kan nyttast som flora over det

virkelig praktverk til nytte, inspirasjon og ren fryd.”

meste av Vestlandet. Dei aller fleste blomar, treslag, bregnar og sneller er med. Pluss eit utval av siv og gras. Dei 530 artane er

”Bestemmelsen av plantene er basert på svært gode fotografier

presenterte med faktaboksar, tekstar og bilete. Tekstane fortel

og er supplert av en tekst som også har kvalitet så det holder.”

både om biologi og om bruk av plantar før og no, i leik, overtru, medisin, matlaging og litteratur. Her kan du verkeleg bli kjend

”Om man ikke har hatt lyst til å besøke Sunnhordland før, er det

med floraen vår.

bare å pakke sekken. Med boken som veiviser og reisefølge kan

Til sals i bokhandelen

man ta for seg av herlighetene, og mye dramatisk og storslått natur får man på kjøpet. Så her er det bare å si: se, les, lær og nyt – og dra!” Tore Berg, botanikar ved Naturhistorisk museum, Universitetet i Oslo

FOTO: MAGNE LANGÅKER.

Ville blomar i Sunnhordland For to år sidan kom ”Ville blomar i Sunnhordland” ut på Harpiks forlag. Ingen i Noreg har verken før eller seinare laga ein så omfattande gjennomillustrert lokalflora. Boka er då også blitt lagt merke til i heile landet, les t.d. utdraga frå ei bokmelding i annonsen på førre side. Bileta viser ikkje berre enkle planteportrett, men også næropptak av hannblom, hoblom, blad, frukt og bær - og ei rekkje insekt som et nektar og pollen. Dette magasinnummeret er pynta med bilete frå ”Ville blomar i Sunnhordland”. Fotograf - og utgjevar - er Jan Rabben. Han har også laga layouten i boka. Medforfattar er Kari Lønning Aarø frå Stord.

FOTOGRAFEN Jan Rabben er fødd i Ålesund i 1952 og har budd på Stord sidan 1991. Etter å ha studert biologi og geografi jobba han eit par år som lærar, men har sidan vore frilans naturfotograf og forfattar, berre med eit avbrot på to år som miljøvernrådgjevar i Fitjar. Dei seinare åra har han også hatt mange oppdrag som språkkonsulent og har språkvaska ei rekkje bokmanus. Akkurat no er han språkmedarbeidar i Svein Nord sitt bokprosjekt om sherpastiar i Noreg.

NTB scanpix. Han held også ofte naturforedrag med lysbilete. Dei siste par åra har han og Anders Lundberg frå Universitetet i Bergen hatt ansvaret for informasjonen om flora og fauna i utstillingane i Folgefonnsenteret, eit arbeid som langt frå er avslutta. Jan Rabben fotograferer det meste i naturen, ikkje minst fuglar. Men under arbeidet med ”Ville blomar i Sunnhordland” var han i meir eller mindre konstant plantemodus i fem år. Heile sommarhalvåret hadde han blomar i søkjaren, som regel liggjande langflat på magen, i skogen, ved sjøen, til fjells eller i blautmyra. Mange plantar blømer berre ei kort tid, og når fotografen ikkje vil ha verken vind eller regn og for all del ikkje sol, seier det seg sjølv at det tok tid å gjennomfotografera 530 artar.

Av eigne produksjonar har Jan Rabben gjeve ut tolv bøker, åleine eller saman med andre. Han har elles levert bilete til ei lang rekkje bøker og andre publiksjonar og er tilknytt biletbyrået

FOTO: JAN RABBEN

SLIK SER EIN HEILT VANLEG JONSOKKOLL UT PÅ NÆRT HALD. 80

FOTO: JAN RABBEN

RYPEBÃ&#x2020;RBLOMAR. 81

SIGURD PÅ EIN TYSDAG!

a k k e r v l ø s a k k e Gullr to og eg! - bes NRK, TV 2, TV Norge og TV 3 har alle fleire kanaler, som alle ligg og duppar i den same andedammen. Dei byter i stor grad på å bruka dei same programleiarane og dei same deltakarane. - Kjem du og kvekkar litt i mitt program, så kan eg vera med å kvekka litt i dammen hos deg.

Slik tek dei vare på kvarandre og kjendisstatusen sin.

Kor svidd kan du bli i møne når du sit sentralt i ande-

Sjølv om heile Noreg er fullt av interessante, inteligente

dammen din?

og forfriskande folk, så er det viktig å vera atterhaldne med å sleppa dei til i dammen. Kanalane driv ein kynisk

Ein dam som ser ut som ein blink. Inne i det gule der

politikk, der dei prioriterar innavl på høgt nivå. Til tider

lever dei grå eminensane, dei som bestemmer, saman

er det så ille at eg å besto nesten sloss om avknappen.

med dei som vitjar kvarandre. Ute i den raude delen søm dei som er inn, very hot, bloggera og andre super-

Når hu der budeia, som du veit, kjem til Skavland for

kjendisar. Ute i dei bå sirklane der finn du b-kjendisane.

å fortelja kva ho berre snakkar med psykologen sin

Dei som kanskje ikkje får vera

om!!!!!!!!!!!!!!!! Etter at ho har vore profilert i hytt og

med på noko kvar veke. I

dynevær, opp og ned i mente! På alle kanaler i månads-

den svarte delen finn du

vis, for ikkje å seie åravis. Då burde det kanskje ryngja

alle dei eplekjekke som

litt i bjydlo? Alvorleg tala, at sjåartala går i dass, burde

har sex med kven det

ikkje undra nokon. Det er grenser for kor mykje uinter-

skal vera berre dei

essant vas ein gidde å bruka fredagskvelden til å høyra

kjem på TV og kan

på. Det er mykje meir interessant å sjå på skvalderkål

snakka høgt om alle

som veks og lytta til bølgevarsel på fiskebankane, frå

fy-orda.

meterologisk institutt.

Vi sjåarane set og applauderer utanfor i den grå sirkelen

heil haug med forståsegpåara i studio, som har analyse

sirkelen, og hiv oss etter mobilen for å kjøpa billettar

av alt og alle, kranglar, meinar, påstår og kjem med ulike

ringside til neste helg. Tenk å få koma bortimot heilt

faglige utsegner.

innpå kjendisar. Eg påstår at eg har greie på fotball, men har absoSå har vi programma då, som i litt ulike variantar stort

lutt ingen ting att for alle dei ulike vurderingane.

sett går ut på at det er ein som må reisa heim kvar dag.

Mesteparten er sjølvsagte ting som har vore sagt tusen

Dei dansar, syng, eller har sex, uansett så er kluet oftast,

ganger før. Nokon legge opp stemmeleiet sitt eit par

at ein må sendast heim kvar gong.

oktavar, for at vi skal tru dei er engasjerte, og kan litt meir. For andre som ikkje er fotballkunnige, er det så

I bonderomantikk er det trass alt ukjente deltakerar,

uinteressant at du like gjerne kunne spelt tordivelen å

det skal dei ha. Elles er konseptet det same, Etter mykje

flua, av Alf Prøysen, piri mitt mitt parian dan diri ditt ditt

tårer og tenners gnissel så står ein att hos kvar bonde.

darian dan pir ion!

Den utkåra får vera med på ein tur og kosa seg, før ho eller han resier heim, då det viste seg at den store gnis-

Når så kampen etter nokre timar kjem i gang, så er det

ten uteblei. Då er vi attende til start, men fortvil ikkje, til

ein kommentator, som masar på inn- og utpust i ein

neste år kjem den nye sjansar.

uendeleg tirade og auser av seg ein masse heilt sjølvsagte ting. I tillegg har han med seg minst ein

Eg er så fasinert av dette spelet at eg har bestemt meg

ekspert-kommentator. Dette er naudsynt, fordi han

for at i neste magasin vil eg dela den spennande his-

som masar heile tida, truleg ikkje har peiling på kva han

torien om korleis eg møtte besto, og kanskje letta litt på

snakkar om.

sløret om kvifor ho ikkje har reist heim enno!? Etter kampen, så driv dei på lenge etter kampen er slutt, Eit liv utan date er eit liv utan make, eller noko slikt.

med analyser og vurderingar av kva som hadde skjedd

Sjansane er uendeleg mange. Du må bare læra, og

dersom det ikkje var offside. Etter 17 repriser er dei

melda deg på. Gi aldr iopp. Vi har Gift etter fyrste date

enno ikkje samde. Eg er inni granskauen leie av alt dette

– vi har speed-date, blind-date, senior-date, og daten

miningslause maset. Å kvitta seg med lenge før, og inni

over alle dater, tinder-date - korleis dei får tid til alt,

granskauen lenge etter, er eigentleg ganske enkelt, det

veit ikkje eg?

er berre å skru av.

Men, vi har Nettdating, chat-dating, kristen dating.

Litt annleis er det under sjølve kampen. Har ikkje lyst til

Møt single nær deg. Think & date Like a Man – How

å skru lyden heilt av, fordi vi gjerne vil høyre stemninga.

to date the right man – How to Date Todays Modern

Men alt dette uinteressante amøbe-maset, må vi snart

Woman, og sikkert minst tusen fleire. Kommentaren

få ein slutt på. Det må i alle høve gå an å halda kjeften

må bli, jyzzez!

av og til. Vi ser trass alt same kampen vi og.

Frå dating med One Night Stand over til Sir Alex

Det merkelege er at når vi går på stadion, så har vi aldri

Ferguson Stand, på draumane sitt teater, eller Main

nokon kommentator, ingen ekspert, utanom oss sjølv

Stand på Anfield.

då. Korleis i all verda kan det gå? Kan vi verkeleg klara oss på eiga hand? Går det an å ha gleda av fotball utan

Fotball er nok den mest populære sporten hos dei fleste.

at nokon masar heile tida?

Dette har TV-selskapa forstått. Alle har innført ulike variDu veit det, eg veit det, vi veit det.

antar av Kollosalt lenge før kampen. Då er det samla ein

Til neste år tar Brann gull, uansett!

LIKAR DAMENE I HARDANGAR BEST KLASSISKE KJØKEN? Dersom det stemmer. Er det då også slik at mannfolka i Hardanger likar best klassiske og tradisjonelle damer?

Hildegunn: Ei tradisjonsrik dame frå Herand? Ragnhild: Ei klassisk dame frå Jondal?

Me skal ikkje gå vidare i den diskusjonen, for i den verda me lever i skal alle få velja «nett det dai vil». Me har kjøken for alle typar folk, behov og budsjett. Me kan til og med riva, fjerna og montera det nya kjøkenet. Golv og tak og alt som skal i røyr kan me også ordna. På bildet ser du eit klassisk kjøken me leverer. Fleire kjøkenmodellar ser du på våre heimesider.

O D DA

– dei gode stundene knapphus-kjokkensenter.no - Avd. Odda 488 91 180