Kunstzinnige Therapie Beeldend & hooggevoelige mensen met een hulpvraag by Sophie Overgoor

Hogeschool Leiden 2014/2015

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid Op welke wijze kunnen kunstzinnige beeldende therapeuten passende zorg bieden aan hooggevoelige mensen met een hulpvraag?

Nina Sophie Overgoor

Student: Nina Sophie Overgoor Studentnummer: s1058688 Kunstzinnige therapie beeldend. E-mailadres: s1058688@student.hsleiden.nl Tel: 06-81911082 Docent: Barbara van de Loo E-mailadres: loo.vd.b@hsleiden.nl Tel: 06-48133750 Hogeschool Leiden Zernikedreef 11 2333 CK Leiden E-mailadres: info@hsleiden.nl Tel: 071 518 8800 Module: Onderzoeksvaardigheden Code: KT4V01-13 Leerjaar 4 Inleverdatum herkansing: 20 augustus 2015

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Inhoudsopgave Samenvatting.............................................................................................................................. 4 Inleiding ...................................................................................................................................... 5 Onderzoeksonderwerp............................................................................................................... 6 Werkwijze ................................................................................................................................... 7 Literatuur onderzoek.................................................................................................................. 9 Praktijk onderzoek.................................................................................................................... 15 Conclusie .................................................................................................................................. 21 Discussie ................................................................................................................................... 22 Nawoord ................................................................................................................................... 23 Bronliteratuurlijst ..................................................................................................................... 24 Achtergrond â&#x20AC;&#x201C; literatuurlijst..................................................................................................... 25 Bijlagen ..................................................................................................................................... 27 1. Planning ................................................................................................................................ 28 2. Interviewvragen ................................................................................................................... 29 3. Hoogsensitief persoon zelftest ............................................................................................. 30 4. Sensatiezoeker zelf test ........................................................................................................ 31 5.Niemeijer (2005), Aron (2007, 2011) en Witsenburg (2010). ............................................... 32 6. Verschillende inzetbare kleuren en hun contra-indicatie. ................................................... 34 7.Overzicht van materialen, oefeningen/opdrachten. ............................................................ 35 8. Uitgeschreven interviews ..................................................................................................... 36

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Samenvatting Voor u ligt het onderzoeksverslag over kunstzinnige therapie beeldend en hooggevoeligheid. Er is literatuur- en praktijkonderzoek gedaan. Er zijn drie kunstzinnige therapeuten en drie hooggevoelige mensen (die in het verleden kunstzinnige therapie beeldend hebben gehad) geïnterviewd. Gedurende dit onderzoek wordt zowel vanuit de reguliere benadering als vanuit de antroposofische benadering gekeken omdat kunstzinnige therapie geïnspireerd is vanuit de antroposofie. Aron (2011) stelt dat hooggevoeligheid een aangeboren eigenschap is. Young, J.E. & Pijnaker, H. (1999) stellen echter dat het een psychische stoornis is dat ontstaat door een emotionele verwaarlozing in de kindertijd. Beide bronnen erkennen wel dat hooggevoeligheid an sich bestaat. Wanneer men de hooggevoelige eigenschap als minderwaardig ervaart kan dat wellicht ook als emotionele verwaarlozing gezien worden. Uit de interviews met de ex-cliënten wordt niet altijd genoemd of hun gevoeligheid is (h)erkend. Daar had meer navraag naar gedaan kunnen worden. Er is nog meer wetenschappelijk onderzoek nodig om wetenschappelijk aan te kunnen tonen in hoeverre hooggevoeligheid een aangeboren eigenschap is. Dit onderzoek heeft gekeken naar een wijze waarop kunstzinnige therapeuten beeldend passende zorg kunnen bieden aan hooggevoelige mensen met een hulpvraag. Met welke uitdagingen en behoeftes hebben zij te maken? En met welke materialen en oefeningen kan daar op ingespeeld worden? Volgens Aron (2011) is ongeveer 15-20 % van de wereldbevolking hooggevoelig. In Nederland spreken we dan over ongeveer 3 miljoen hooggevoelige mensen. Veel hooggevoelige mensen hebben volgens Aron (2007) een minderwaardigheidsgevoel en dat kan leiden tot stress of stressgerelateerde klachten. Het kan mogelijk volgens Kuin, M., Peters, P. (2014) ook aanleiding zijn voor een negatief zelfbeeld en dit kan leiden tot een depressie en is vaak een belangrijk onderdeel van andere psychische stoornissen. Het (h)erkennen van hooggevoeligheid draagt bij aan het ontwikkelen van een positief zelfbeeld en eigenwaarde zo blijkt uit de interviews met de kunstzinnige therapeuten beeldend, hooggevoelige mensen (ex cliënten) en Marletta-Hart (2014). De geïnterviewde ex-cliënten benoemen niet specifiek klachten van depressiviteit maar wel van stress en angst. (Be)grenzen, bescherming (tegen indrukken) en rust zijn het meest genoemd als uitdagingen en behoeftes. Het is belangrijk om een balans te vinden.

Vanuit de antroposofie kent men het beeld van de uitvloeiende/ open constitutie. Er is een grote gelijkenis met hooggevoeligheid. Als reactie op de overvloed aan indrukken benoemen Aron (2011), Avelingh (2008) en Witsenburg (2010) een polariteit. Neurastheen versus hystericus. Een hooggevoelig persoon neigt naar uitdagingen en behoeftes in een te overheersende bovenpool (neurastheen). Daarbij kan het volgens Witsenburg (2010) ook zijn dat sommigen naast een overheersende bovenpool ook een overheersende onderpool kunnen hebben (neurastheen en hystericus). De hooggevoelige sensatiezoeker die Aron (2007) benoemd lijkt op de neurastheen/hystericus. Als de bovenpool te vast is, dan is er volgens Avelingh (2008) behoefte aan een nieuwe manier van omgaan met stressoren en een toename aan lichamelijke activiteit. Vormgevende vermogens zijn te vast dus het kleurgevoel mag meer ontwikkeld worden. Er kan met boetseerklei een aansluiting gevonden worden maar het is verstandiger om met de nat-in-nat techniek te werken aan sfeer en ontspanning. Wanneer de onderpool overheersend is hebben zij volgens Avelingh (2008) behoefte aan het maken van keuzes en het stellen van prioriteiten. Het kleurgevoel is beter ontwikkeld dan de vormgevende vermogens. Het werken met boetseerklei sluit dan goed aan.

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Inleiding Elaine N. Aron (2011) is een Amerikaanse onderzoekpsycholoog, psychotherapeut, hoogleraar, romanschrijver en zelf hooggevoelig. Zij heeft als eerste in 1996 wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd over hooggevoeligheid. Zij gebruikt de term: Highly Sensitive Person (afk. HSP). Vertaald in het Nederlands is dit Hoog Sensitief Persoon. Volgens haar onderzoeken is één op de vijf mensen hooggevoelig. Dit is een karaktereigenschap waarbij het zenuwstelsel gevoeliger is voor prikkels, de innerlijke ervaringen dieper verwerkt worden en hierdoor sneller overvoerd kunnen raken door gebeurtenissen van buitenaf. Uit brein en gedragsonderzoek gedaan door Acevedo, B.P., Aron, E.A., Aron, A., Sangster, M. D., Collins, N. & Brown, L.L. (2014) blijkt dat hooggevoelige mensen een verhoogde activiteit hebben in de gebieden van het brein die te maken hebben met (zelf)bewustzijn, empathie, planmatige uitvoering en integreren van zintuiglijke informatie. Aron (2007) schrijft dat een cultuur uit twee ‘rassen’ bestaat om zo te zorgen dat de cultuur kan overleven. Wanneer er sprake is van één soort kan de kans op uitsterven vergroten en dat draagt niet bij aan het evolutie verhaal. Het verschilt per cultuur aan welk ‘ras’ zij de voorkeur geven. Het ene ‘ras’ (geestelijke adviseurs) gebruikt de voorzichtigheid en sensitiviteit om veel nuances op te merken. In de meer oosterse culturen komt dit naar voren. Het andere ‘ras’ (strijdbare leiders) is juist zeer goed in het vechten en het direct doen van iets. Beide zijn nodig om als cultuur te overleven. Zodra je een hoogsensitief persoon bent in een cultuur waarin de strijdbare leiders als voorkeur worden beschouwd, word je vaak als kind niet erkend in je hooggevoeligheid. Dit is zichtbaar in de westerse landen zoals Nederland. Dit heeft volgens Aron (2007) als gevolg dat hooggevoelige mensen niet als hooggevoelig (h)erkend/gewaardeerd worden. Zo kunnen ze een minderwaardigheidsgevoel met zich mee dragen en dat kan leiden tot stress of stressgerelateerde klachten. Dit minderwaardigheidsgevoel kan ook aanleiding zijn voor een negatief zelfbeeld en dat leidt volgens Kuin, M., Peters, P. (2014) veelal tot een depressie en is vaak een belangrijk onderdeel van andere psychische stoornissen. Er is weinig wetenschappelijke kritiek op de term en het begrip hooggevoeligheid te vinden. Vaak is de kritiek niet wetenschappelijk onderbouwd. Young, Jeffrey E. & Pijnaker, H. (1999) zijn het met Aron (2007) eens dat hooggevoeligheid bestaat, alleen geven zij aan dat het wel een psychische stoornis is. Hooggevoeligheid zou ontstaan door emotionele verwaarlozing in de kindertijd1. Aron (2011) en Marletta-Hart (2014) geven aan dat (h)erkenning van hooggevoeligheid (in kindertijd) voor hooggevoelige mensen heel belangrijk is. Als een hooggevoelige persoon niet weet dat hij of zij hooggevoelig is en er niet mee om heeft leren gaan dan brand een hooggevoelige volgens antroposofisch arts Annejet Rümke (die dit aangaf in een interview met Loe, I., 2014) uiteindelijk op.

Hooggevoelige mensen zijn volgens Aron (2007) vaak kunstzinnig aangelegd, dat kan een reden zijn voor een therapie te kiezen op kunstzinnige/ creatieve basis. Het is van belang dat kunstzinnige therapeuten beeldend op de hoogte zijn van hooggevoeligheid. Dat ze weten welke uitdagingen en behoeftes hooggevoelige mensen hebben, welke materialen, oefeningen/ opdrachten ze kunnen aanbieden en welke therapeutische attitude gewenst is. Dit is belangrijk omdat dit bijdraagt in de (h)erkenning van de hooggevoelige eigenschap.

https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoogsensitief_persoon (Geraadpleegd op 22-07-2015). http://www.bachbloesemadvies.nl/infohoek/hoogsensitief/hoogsensitief-zijn-en-kritiek-van-anderen.htm (Geraadpleegd op 22-07-2015). Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Onderzoeksonderwerp Probleemstelling Uit de literatuur blijkt dat hooggevoelige mensen te maken kunnen hebben met een laag zelfbeeld doordat zij en hun omgeving de hooggevoelige eigenschap als minderwaardig beschouwen (Aron 2011). Dit kan leiden tot een depressie of andere psychische stoornissen (Kuin, M., Peters, P. 2014). Wanneer hooggevoelige mensen niet op de hoogte zijn van hun hooggevoeligheid kan dit vaak ook leiden tot chronische overprikkeling (Aron 2011, Marletta-Hart 2014, Loe, I., 2014). Hooggevoelige mensen zijn volgens Aron (2011) beelddenkers en daarbij vaak erg creatief. Naast het lage zelfbeeld en de gevoeligheid voor overprikkeling doet vooral de veel voorkomende creatieve aard vermoeden dat veel hooggevoelige mensen die hulp nodig hebben hulp zoeken bij een kunstzinnige therapeut beeldend. Zoals uit de inleiding naar voren komt is het belangrijk dat hooggevoelige mensen (h)erkenning krijgen in hun eigenschap. Daarom is het belangrijk dat een kunstzinnig therapeut op de hoogte is van deze eigenschap. Doelstelling Kunstzinnige therapeuten beeldend informatie bieden over hooggevoeligheid en informatie over de invulling van de therapie bij een hooggevoelig persoon met een hulpvraag. Onderzoeksvraag Hoofdvraag Op welke wijze kunnen kunstzinnige beeldende therapeuten passende zorg bieden aan hooggevoelige mensen met een hulpvraag? Deelvragen 1. Wat verstaat men onder hooggevoeligheid? 2. Wat zijn de uitdagingen en behoeftes van een hooggevoelig persoon? 3. Welke materialen, oefeningen/opdrachten en attitude van de therapeut zijn passend voor hooggevoelige mensen en welke niet?

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Werkwijze Het is een kwalitatief onderzoek bestaande uit een praktijkonderzoek en een literatuuronderzoek. Praktijk onderzoek Er worden zes mensen geïnterviewd. Drie hiervan zijn kunstzinnige therapeut beeldend en werken o.a. met hooggevoelige mensen. De andere drie mensen zijn hooggevoelig en hebben in het verleden kunstzinnige therapie gehad. Zo wordt zowel de beleving/ervaring van een hooggevoelig persoon belicht als de professionele invulling van de therapeut. De gegevens van de hooggevoelige mensen zijn niet opgenomen in het verslag in verband met de privacy. Criteria  De hooggevoelige mensen dienen vrij recentelijk kunstzinnige therapie beeldend gehad te hebben.  De kunstzinnige therapeuten beeldend dienen werkzaam te zijn met hooggevoelige mensen. Hoe is er aan deze mensen gekomen? Stap 1: Via www.Google.nl ‘kunstzinnige therapie en hooggevoeligheid’ gezocht. Marijke de Vries was één van de eerste hits. Zij reageerde positief op de mail. Stap 2: Aangezien op internet verder niet zo veel te vinden was is Marijke de Vries gevraagd of zij nog collega’s kende die ook gespecialiseerd waren in hooggevoelige mensen en of wellicht haar hooggevoelige ex cliënten geïnterviewd mochten worden. Zij kende nog één kunstzinnige therapeut beeldend maar die was inmiddels al langdurig ziek. Uiteindelijk zijn via haar wel twee ex cliënten gevonden die mee wilden werken aan het interview. Stap 3: In persoonlijke kringen was er nog een hooggevoelig persoon die kunstzinnige therapie beeldend heeft gehad. Stap 4: Via www.facebook.com op verschillende fora over hooggevoeligheid een oproep geplaatst. Tevens ook op een eigen pagina een oproep geplaatst. Er kwam een tip op een fora over Floor van Loon. Zij reageerde zeer enthousiast op het verzoek. Stap 5: www.kunstzinnigetherapie.nl gemaild met de vraag of zij nog iemand kenden die benaderd zou kunnen worden. Ze boden aan om een oproep te plaatsen op hun website. Stap 6: Via een tip van Martine Haak is er op www.linkedin.com een oproep geplaatst. Stap 7: Na enkele dagen wachten nog altijd geen reactie via de twee voorgaande manieren. Toen is besloten om op www.antrovista.com een oproep te plaatsen. Lida van Twisk reageerde toen positief. De interviews De vragen zullen semigestructureerd zijn. Zo blijft er ruimte voor extra navraag. De interviews zullen zo letterlijk mogelijk uitgewerkt worden, “ehms” en “uhms’ worden weggelaten. Vooraf worden de interviewvragen opgestuurd zodat men zich vast kan voorbereiden en op de dag van het interview niet voor te veel prikkels komt te staan. Aron (2011) geeft aan dat hooggevoelige mensen prikkels dieper verwerken en dat kan hen o.a. vermoeid en gespannen maken. In bijlage 1 vindt u de planning van het onderzoek en de interviews en op bijlage 2 staan de interviewvragen vermeld.

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Interviews kunstzinnige therapeut beeldend  Soorten hulpvragen  Drie- en vierledig mensbeeld  Hoofddoelen en subdoelen  Overeenkomsten/ verschillen in diagnostisch werk  Welke materialen/oefeningen sluiten goed aan en welke niet?  Attitude therapeut  Meerwaarde kunstzinnige therapie beeldend

Interviews hooggevoelig persoon (ex cliënten)  Soorten hulpvragen  Hoofddoelen en subdoelen  Welke materialen/oefeningen sluiten goed aan en welke niet?  Attitude therapeut  Meerwaarde kunstzinnige therapie beeldend

De antwoorden van de hooggevoelige mensen (ex cliënten kunstzinnige therapie beeldend) en de antwoorden van kunstzinnige therapeuten beeldend zullen gezamenlijk een beeld schetsen van de soorten hulpvragen, hoofddoelen en subdoelen, welke materialen/oefeningen, attitude therapeut en wat de meerwaarde is van kunstzinnige therapie beeldend. Aanvullend zullen de kunstzinnig therapeuten beeldend informatie geven over het drieledig/vierledig mensbeeld (vanuit de antroposofie) en over de overeenkomsten en verschillen in het diagnostisch werk. Literatuur onderzoek In de literatuur zal informatie gezocht gaan worden over hooggevoeligheid. Wat houdt dat in? Wat zijn de uitdagingen en behoeftes? Wat kan kunstzinnige therapie bieden aan deze doelgroep? Dit zal zowel vanuit een regulier oogpunt als vanuit een antroposofisch oogpunt bekeken worden. Criteria  Minstens 4 betrouwbare informatie bronnen.  Waarvan minstens 1 buitenlandse informatiebron.  De gevonden literatuur dient zo actueel en recent mogelijk te zijn. Zoekwoorden  HSP (Highly Sensitive Person, Hoog Sensitief Persoon)  Hoogsensitiviteit, hooggevoeligheid  sensory processing sensitivity (SPS)  Hooggevoeligheid en kunstzinnige therapie  Highly sensitive person and art therapy  Kunstzinnige therapie  Art therapy Tijdschriften  De Psycholoog  Gezichtspunten  American Journal of Art Therapy  Art Therapy  International Journal of Art Therapy

Databanken  Communicatie intelligence  DART-Europe 

SpringerLink

  

HBO Kennisbank TRIP database EBSCO-host: PsycBOOKS, PsycINFO

Websites  Google  www.ookzogevoelig.nl  www.hooggevoelig.nl  www.ikvoelmeerdanjij.nl  www.vereniginghooggevoelig.nl

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Literatuur onderzoek 1. Wat verstaat men onder hooggevoeligheid? Regulier mensbeeld Hooggevoeligheid is volgens Aron (2011) een karaktereigenschap, daar word je mee geboren. Het zenuwstelsel is volgens haar gevoeliger voor prikkels en de innerlijke ervaringen worden dieper verwerkt en kunnen daardoor ook sneller overvoerd raken door gebeurtenissen van buitenaf (zowel positief als negatief). Marletta-Hart (2014) voegt hier aan toe dat het om een verbinding tussen het zenuwstelsel en de hersenen gaat. Uit brein en gedragsonderzoek gedaan door Acevedo, Aron, E.A., Aron, A., Sangster, Collins & Brown (2014) blijkt dat hooggevoelige mensen een verhoogde activiteit hebben in de gebieden van het brein die te maken hebben met (zelf)bewustzijn, integreren van zintuiglijke informatie, empathie en planmatige uitvoering. Uit onderzoek van Aron (2011) blijkt dat 15 tot 20% van de wereldbevolking hooggevoelig is. Als we uitgaan van 17 miljoen Nederlanders dan spreken we dus over ongeveer 3 miljoen hooggevoelige mensen. Hooggevoeligheid heeft volgens Aron (2007) altijd bestaan. Het werd destijds omschreven en onderzocht onder de termen introversie – extraversie, verlegenheid – brutaliteit etc. In de jaren vijftig is er voor het eerst iets met de term sensitiviteit en kinderen beschreven door de kinderpsychiaters Alexander Thomas en Stella Chess. De Jong (2010) heeft hooggevoeligheid vergeleken met AD(H)D en PDD-NOS en stelde zichzelf de vraag of het hier ging om een temparement of een stoornis. Hij geeft aan dat er vooral overeenkomsten zijn. Het verschil ligt volgens hem in het wel of niet bewust zijn van de omgeving en andermans gevoelens. Hooggevoelige mensen krijgen vaak onterecht een label opgeplakt omdat de kenmerken in eerste instantie overeenkomen met die van de benoemde Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders2 (DSM). Dit label kan een averechts effect uitoefenen op de gezondheid van een hooggevoelig persoon omdat men dan kijkt naar het label en niet naar de persoon zelf. Een voordeel van het plakken van een label is volgens hem wel dat het subsidie oplevert. Wetenschappelijke kritiek op de term hooggevoeligheid is moeilijk te vinden. Vaak zijn het meningen van alledaagse mensen die de term vaak een schreeuw om aandacht vinden. Young, Jeffrey E. & Pijnaker, H. (1999) zijn het met Aron (2007) eens dat hooggevoelige mensen bestaan. Zij wijten in tegenstelling tot Aron dat het ontstaat door een emotionele verwaarlozing in de kindertijd3. Daarom zou men volgens hem van een psychische stoornis moeten spreken. Antroposofisch mensbeeld Niemeijer (2005) schrijft dat Steiner in 1924 zes constitutiebeelden heeft geïntroduceerd. Deze zijn gebaseerd op het drieledig mensbeeld (denken, voelen, willen) vanuit de antroposofie. Denken Voelen Willen

Dwangmatig – vergeetachtig Gestuwd/gesloten – uitvloeiend / open Traag/zwaar – overbeweeglijk/ licht

Bij hooggevoeligheid lijkt het te gaan om een eenzijdigheid van de uitvloeiend/ open constitutie doordat prikkels van buitenaf en innerlijke ervaringen dieper verwerkt worden. 2

https://nl.wikipedia.org/wiki/Diagnostic_and_Statistical_Manual_of_Mental_Disorders (Geraadpleegd op 5-8-2015). https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoogsensitief_persoon (Geraadpleegd op 22-07-2015). http://www.bachbloesemadvies.nl/infohoek/hoogsensitief/hoogsensitief-zijn-en-kritiek-van-anderen.htm (Geraadpleegd op 22-07-2015). 3

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Essentie van een hooggevoelig persoon en een uitvloeiend/open constitutie.  Dunne huid, weinig grens tussen zichzelf en de ander (omgeving). (Aron 2011, Niemeijer 2005)  Staat open voor zintuigindrukken vanuit de omgeving zoals licht, geluid, aanraking, geuren en/of smaken. (Aron 2011, Niemeijer 2005).  Waarnemen van andermans gevoelens. (Aron 2011, Acevedo, et al 2014, Niemeijer 2005).  Vaak kunstzinnig. (Aron 2011).  Bewustzijn dat tot buiten de eigen grenzen reikt. (Niemeijer 2005).  Vergroot (zelf)bewustzijn. (Aron 2011, Acevedo, et al 2014). Drieledig Witsenburg (2010) en Avelingh (2008) beschrijven dat er vanuit die uitvloeiend/open constitutie een polariteit zichtbaar wordt. Enerzijds kan iemand door de input van buitenaf teveel in zichzelf besloten raken (neurastheen, overheersende bovenpool, denken). Anderzijds kan iemand zich te veel verliezen in de omgeving (hystericus, overheersende onderpool, willen). Deze benamingen hebben tegenwoordig een onvriendelijke lading gekregen. Het gaat dan ook niet om de namen maar om de beweging waaraan het uitdrukking geeft. Vierledig Beemster4 geeft een beeld van het vierledig mensbeeld bij een uitvloeiend/open constitutie. Beemster beschrijft dat Steiner (2000) aangeeft dat het Ik en het astraal lichaam te weinig houvast hebben in het fysieke lichaam waardoor men ook weer gemakkelijk uit het lichaam vloeit (excarneert). Zo hebben het Ik en het astraal lichaam moeite om hun werk te doen in het fysiek en ether lichaam. Hierdoor dreigt men zichzelf in de omgeving te verliezen. Vragenlijsten ontwikkeld door Elaine Aron in vergelijking met de neurastheen en hystericus. Aron (2007, 2011) heeft twee zelf test vragenlijsten opgesteld. Een hoogsensitief persoon zelftest (bijlage 3) en een sensatiezoeker zelftest (bijlage 4). Aan de hand van deze testen stelt zij vier combinaties op. 1. Hooggevoelig /geen sensatiezoeker: Zijn bedachtzaam niet impulsief, nemen weinig risico. 2. Niet hooggevoelig/sensatiezoeker: Zijn nieuwsgierig, gretig, impulsief, nemen snel risico’s, snel verveeld, niet erg bewust van subtiliteiten in omgeving en er ook niet in geïnteresseerd. 3. Niet hooggevoelig /geen sensatiezoeker: Niet erg nieuwsgierig, geen neiging om diep over dingen na te denken, leven eenvoudig en natuurlijk. 4. Hooggevoelig /sensatiezoeker: Bijzonder veelzijdig, moeite met het vinden van een optimaal prikkelingsniveau; snel overweldigd en snel verveeld. Vaak in conflict met zichzelf; willen graag nieuwe ervaringen maar zichzelf ook weer niet overprikkelen of grote risico’s nemen. In bijlage 5 zijn de kenmerken van een neurastheen, hystericus (Witsenburg 2010, Avelingh 2008) en de kenmerken van een hooggevoelig persoon, sensatiezoeker (Aron 2011) vergeleken. De omschrijving van een neurastheen blijkt veel overeenkomsten te hebben met de beschrijving van een hooggevoelig persoon. De beschrijving van een sensatiezoeker blijkt veel overeenkomsten te hebben 4

https://www.raphaelstichting.nl/queeste/files/2012/07/hfst-4-het-drieledig-mensbeeld-en-de-zes-consituties.pdf (Geraadpleegd op 2306-2015). Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

met de beschrijving van een hystericus. Een hooggevoelig persoon kan ook een sensatiezoeker zijn, (Aron 2007). Witsenburg (2010) geeft ook aan dat er een combinatie van een hystericus en een neurastheen mogelijk is. Tabel 1 geeft een overzicht weer van deze vergelijkingen. Tabel 1 Overzicht van de essentie van een hooggevoelig persoon en een neurastheen en van de essentie van een sensatiezoeker en een hystericus.

De essentie van een hooggevoelig persoon en een neurastheen. (Aron 2011, Witsenburg 2010, Avelingh 2008).  Speelt zich in het innerlijk af. (introvert)  Trekt zich graag terug.  Moeite om bij zijn gevoel te komen.  Indrukken komen binnen maar gaan er niet meer uit.  Ziel overheerst in de bovenpool.

De essentie van een sensatiezoeker en een hystericus (Aron 2007, Witsenburg 2010, Avelingh 2008).  Speelt zich in de omgeving af. (extravert)  Nieuwsgierig, experimenteel.  Leeft vanuit zijn gevoel.  Wispelturig en onvoorspelbaar.  Veroorzaakt zelf reuring in de omgeving.  Ziel overheerst in de onderpool.

Subconclusie De reguliere omschrijving van hooggevoeligheid vertoont veel gelijkenissen met de uitvloeiend/open constitutie vanuit de antroposofie. Een hooggevoelig persoon - uitvloeiend/open constitutie kan zich uiten in het hebben van een dunne huid, open staan voor indrukken van de omgeving, andermans gevoelens kunnen waarnemen, het hebben van een vergroot (zelf)bewustzijn en/of een waarneming dat tot buiten het eigen lichaam reikt. De antroposofie geeft aan dat de indrukken van buitenaf te diep binnen kunnen dringen. Drieledig kan er (als reactie op die indrukken) wellicht gezegd worden dat enerzijds men zich te veel in zijn hoofd/denken vastzet (neurastheen) of anderzijds te veel in zijn willen/ handelen loslaat (hystericus). Vierledig wordt benoemd dat het Ik niet goed in het fysieke lichaam kan incarneren. De kenmerken van een hooggevoelig persoon vertoont veel gelijkenissen met de omschrijving van een neurastheen. Een neurastheen is een extreem uiterste. Anderzijds is het opvallend dat als een hooggevoelig persoon tevens een sensatiezoeker is, hij veel overeenkomsten kan vertonen met een combinatie van een hystericus met een neurastheen. En wanneer iemand niet hooggevoelig is maar wel een sensatiezoeker dan lijkt dat in zijn extreme uiterste op een hystericus. 2. Wat zijn de uitdagingen en behoeftes van een hooggevoelig persoon? Regulier mensbeeld (H)erkenning van hooggevoeligheid (in kindertijd) is volgens Aron (2011) en Marletta-Hart (2014) voor hooggevoelige mensen heel belangrijk. Als een hooggevoelige persoon niet weet dat hij of zij hooggevoelig is en er niet mee om heeft leren gaan dan brand je volgens antroposofisch arts Annejet Rümke (die dit aangaf in een interview met Loe, I., 2014) uiteindelijk op. Hooggevoelige mensen hebben volgens Aron (2011) tijd voor zichzelf nodig, maar dat kunnen ze beter niet te lang volhouden. Ze geeft aan dat mensen dan hun realiteitszin en aanpassingsvermogen verliezen. Zelfexpressie vindt zij een veel betere manier om deze tijd voor zichzelf in te vullen. In tabel 2 zijn de uitdagingen en behoeften vanuit de visie van Aron (2011) en Marletta-Hart (2014) opgenomen. Tabel 2 Uitdagingen en behoeftes van een hooggevoelig persoon vanuit het reguliere mensbeeld.

Aron (2011) blz. 14, 15, 80, 82, 83, 91, 92.  (H)erkenning hooggevoeligheid.  Rust en (be)grenzen.  Evenwicht bewaren tussen zichzelf en de ander

Marletta-Hart (2014) blz. 7, 8, 9, 19.  (H)erkenning hooggevoeligheid  Ontspannen en rust  (Be)grenzen en structuur

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

(omgeving).  Zelfkennis.  Accepteren van overprikkeling en strategieën onderzoeken die helpen om overprikkeling tegen te gaan.  Helen van oude psychische wonden.  Een nieuw perspectief op hooggevoeligheid.  Naar het lichaam luisteren.

 Contact met andere mensen (ook in het werk) Het dilemma: alleen of samen?  Angstige en onrustige emoties lokaliseren en accepteren  Aanmoediging  Beschermen  Liefde en bevestiging  Eerlijkheid in de communicatie

Antroposofisch mensbeeld In tabel 3 zijn de uitdagingen en behoeften vanuit de visie van Niemeijer (2005) en AntropoSana (2012) opgenomen. Tabel 3 Uitdagingen en behoeftes van een hooggevoelig persoon vanuit het antroposofisch mensbeeld.

Niemeijer (2005) blz. 83.  Veiligheid bieden en begrenzen.  Bescherming en omhulling.  Eerst iets voor doen, dan samen en dan alleen.  Tempowisselingen ondersteunen het voorgaande.  Kunstzinnige therapie biedt handvatten om weerstanden te overwinnen en met grenzen om te leren gaan.  Voorzichtig uitdagen

AntropoSana (2012) folder.  Grenzen stellen.  Bescherming tegen negatieve indrukken.  Zorgen voor versterking van het innerlijk.  Tijd nemen voor creativiteit.  Activiteiten doen waarbij je niet kunt haasten.  Omgaan met informatie (prikkels), rust momenten plannen voor verwerken van de prikkels en een overvloed vermijden.  Ritmisch leven.  Goede planning maken, rust en ontspanning ook inplannen.  Perfectionisme loslaten.  Ontdekken hoe je het beste met spanningen om kunt gaan.

Neurastheen (te introvert) en/of hystericus (te extravert). Uit de vorige onderzoekssubvraag (Wat verstaat men onder hooggevoeligheid?) komt er een polariteit naar voren. Zie tabel 1. Witsenburg (2010) en Avelingh (2008) geven in tabel 4 en 5 een beschrijving van de klachten, uitdagingen/behoeftes van een neurastheen en een hystericus. Een combinatie van neurastheen en hystericus is zoals eerder beschreven ook mogelijk. Tabel 4 Klachten, uitdagen en behoeftes neurastheen. Witsenburg (2010) en Avelingh (2008).

Neurastheen (Te introvert) Te veel zichzelf beschermen en te veel naar binnen gericht zijn.

Klachten

Uitdaging/behoefte

   

 Behoefte aan een nieuw manier van omgaan met stressveroorzakende factoren en een toename aan lichamelijke activiteit.  Vormgevende vermogens te vast, kleurgevoel mag meer ontwikkeld worden.  Accepteren van de overprikkeling.

Extreme vermoeidheid Extreme spanningen. Bovenpool te vast. Te weinig flexibiliteit vanuit de onderpool.  Moeite om bij het gevoel te komen.

Aron (2007), Marletta-Hart (2014).

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Tabel 5 Klachten, uitdagingen en behoeftes hystericus. Witsenburg (2010) en Avelingh (2008).

Hystericus (Te extravert) Te sterk naar buiten gericht en daarbij hun lichaam overbelasten met bijv. werk, onderzoek of risico’s.

Klachten

Uitdaging/behoefte

 Overgevoeligheid voor sfeer en omgeving, hyperventilatie.  Chronisch stressverbonden symptomen.  Onvoldoende structuur vanuit de bovenpool op de onderpool.

 Behoefte aan het maken van keuzes en het stellen van prioriteiten.  Kleurgevoel vaak goed ontwikkeld in tegenstelling tot vormgevende vermogens.

Subconclusie Aron (2011) en Marletta-Hart (2014) geven aan dat (h)erkenning van een hooggevoelige eigenschap (in de kindertijd) heel belangrijk is. Dit kan bijdragen aan een positief zelfbeeld. (Be)grenzen en bescherming tegen indrukken van buitenaf zijn onder andere behoeftes die een hooggevoelig persoon kan hebben. Daarbij is het een uitdaging om rust in te plannen om zo een balans te kunnen vinden voor een optimaal prikkelingsniveau. Wanneer een hooggevoelig persoon met een hulpvraag overeenkomsten vertoont met die van een neurastheen dan kan de uitdaging meer liggen in een toename aan lichamelijke activiteit (willen) en het ontwikkelen van de kleurvermogens(voelen). Wanneer een hooggevoelig persoon (die tevens een sensatiezoeker is) met een hulpvraag overeenkomsten vertoont met die van een hystericus en een neurastheen dan kan er zowel gewerkt worden aan het ontwikkelen van kleurgevoel als aan vormgevende vermogens. 3. Welke materialen, oefeningen/opdrachten en attitude van de therapeut zijn passend voor hooggevoelige mensen en welke niet? (Be)grenzing, bescherming, rust, ontspanning en het daarbij vinden van een balans in het optimaal prikkelingsniveau werden in de gevonden literatuur het vaakst genoemd als uitdaging/behoefte van een hooggevoelig persoon, zie subvraag 2. Er werd een polariteit genoemd tussen neurastheen en hystericus en hun vergelijkenis met een hooggevoelig persoon en een sensatiezoeker. In tabel 6 staat weergegeven hoe de termen zich wellicht tot elkaar verhouden. In tabel 7 staat een opsomming van passende materialen en oefeningen/opdrachten voor zowel hooggevoelige mensen met een klacht gericht op een overheersende bovenpool als voor hooggevoelige sensatiezoekers met zowel een overheersende bovenpool als een overheersende onderpool. Beide kolommen kunnen bij een hooggevoelige sensatiezoeker bekeken worden. In bijlage 6 staat nog een tabel over kleuren. Tabel 6 Overzicht van neurastheen, hystericus, hooggevoelig persoon en sensatiezoeker.

Neurastheen Neurastheen/hystericus Hystericus

Hooggevoelig persoon Hooggevoelige sensatiezoeker Sensatiezoeker

Tabel 7 Overheersende bovenpool (te introvert, neurastheen) en een overheersende onderpool (te extravert, hystericus).

Oorzaak in de bovenpool, moeite met verwerken van zintuigindrukken.  Boetseren is minder geschikt. Het kan soms wel in het begin toegepast worden. Vaak sluiten platonische lichamen goed aan of reliëf met veel water. Avelingh (2008), Mees- Christeller (2006)

Oorzaak in de onderpool, onvoldoende incarnatie in het lichaam.  Boetseren (bol, metamorfosen van ei naar vogel, botten, stenen en vlechtmotieven in reliëf) is dan zeer geschikt vanwege de begrenzing. Avelingh (2008), Mees- Christeller (2006).

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

 Nat-in-nat schilderen van vorm naar sfeer. Naar ontspanning toe werken. Avelingh.  Waarnemingsoefeningen (portretten) met houtskool, pastelkrijt of waskrijt. Mees- Christeller.  Metamorfose. Avelingh.  Vormschilderen op groot formaat. Mees- Christeller.  Vormtekenen biedt een harmonische ordening. Het stromende kan de innerlijke beweeglijkheid vergroten. Avelingh.  Dynamisch tekenen. Mees- Christeller  Kopiëren van vogels, vissen en schetsen van grote meesters. Mees- Christeller.  Huis, grot of hol als thema gebruiken. De Mare en Schreuders (2011).

 Waarnemingsoefeningen (portretten) met houtskool, pastelkrijt of waskrijt. MeesChristeller.

 Nat-in-nat schilderen van sfeer naar vorm. Avelingh.

 Vormtekenen; Het stromende kan de innerlijke beweeglijkheid vergroten. MeesChristeller.

 Spiegelbeelden en kopiëren van geabstraheerde kunst. Mees- Christeller.  Van buiten naar binnen werken met (omhullingen schilderen) De Mare en Schreuders (2011).

 Huis, grot of hol als thema gebruiken. Mare et al (2011).

 Regenboog, alle kleuren van de ziel. Mare et al.  De boom (staat symbool voor het leven). Mare et al. Bronnen: Avelingh (2008), Mees- Christeller (2006), De Mare en Schreuders (2011).

Attitude therapeut Niemeijer (2005) beschrijft dat het belangrijk is om de zelfstandigheid in stapjes op te bouwen. Eerst doe je het voor, dan doe je het samen en dan daarna geef je ze de moed om het zelf te durven en te kunnen. Volgens De Mare, M. en Schreuders. A. (2011) is het belangrijk om ook in de begeleiding omhulling te bieden. Enkele tips5 in de omgang met hooggevoelige mensen: geef ze nadenktijd, bied hulp (bij het aanbrengen van structuur), wees congruent; zowel emotioneel, verbaal als met lichaamstaal dezelfde boodschap uitzenden, biedt veiligheid en een vertrouwde omgeving, geef complimenten en positieve feedback, laat ze zelfstandig in hun eigen tempo werken, geef warmte en toon waardering, tot slot kan kritiek hard aankomen, dus wees genuanceerd. Meerwaarde kunstzinnige therapie beeldend Kunstzinnige therapie beeldend kan volgens Niemeijer (2005) bijdragen in het overwinnen van weerstanden en leren om met grenzen om te gaan. Marletta-Hart (2011) schrijft dat kunstzinnige therapie een therapievorm is die relatief weinig bedreiging in zich heeft en veel vreugde kan geven. En dan specifiek voor diegenen die vast gelopen zijn en die moeilijk hun gevoelens kunnen uiten. Subconclusie Bij een hooggevoelig persoon met een hulpvraag die overeenkomt met een overheersende bovenpool (neurastheen) kan er met boetseerklei aangesloten worden maar is het wellicht verstandiger om met de nat-in-nat techniek te werken aan het ontwikkelen van de kleurvermogens. Het ontwikkelen van lichamelijke activiteit en beweeglijkheid kan ook een groot voordeel met zich meebrengen om wellicht zo verkramping op te lossen. Bij een hooggevoelige sensatiezoeker met een hulpvraag die overeenkomt met zowel een overheersende bovenpool (neurastheen) als een overheersende onderpool (hystericus) kan er zowel gewerkt worden aan die vormgevende vermogens door te boetseren of om te werken met o.a. de nat-in-nat techniek aan de kleurvermogens. Bij beiden werk je dan weer toe naar een balans in het midden, bij het gevoel. 5

http://s3.jilster.nl/magazines/5fed7223942e16023a470dbc8691b982/pdf/72dpi/3605422C-F210-11E3-82BE12313B0845B7/jilster_72.pdf (Geraadpleegd op 12-05-2015). Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Praktijk onderzoek 1. Wat verstaat men onder hooggevoeligheid Kunstzinnige therapeuten beeldend Marijke de Vries Zeker 95% van haar cliënten zijn hooggevoelig. Hooggevoelige mensen hebben een verfijnder zenuwstelsel waardoor zintuigindrukken intenser binnenkomen. Hun huid is gevoelig, zowel fysiek als psychisch. Ze hebben een intense blik. Ze ‘scannen’ hun omgeving en lijken door je heen te kijken. De term hooggevoeligheid ontstaat doordat hooggevoelig zijn een probleem aan het worden is in de cultuur. De prikkels nemen toe en wanneer deze niet meer te verteren zijn ontstaat er een stagnatie. Hooggevoelige mensen hebben tijd nodig om zich te verbinden met iets nieuws, kunnen slecht tegen tijdsdruk, vinden het vervelend als geobserveerd worden en vinden het vervelend als ze opgejaagd worden en met de stroom mee moeten. Floor van Loon Zeker 80% van haar cliënten is hooggevoelig. Een hooggevoelig persoon krijgt meer zintuiglijke indrukken, maar ook waarnemingen en gevoelens binnen. Zij kunnen hier gemakkelijker bij dan de gemiddeld gevoelig mens. Haar hooggevoelige cliënten zijn erg gevoelig voor de ruimte waar ze in zijn. Ze zijn vaak geïnteresseerd in hoe mevrouw van Loon leeft en denkt of hoe ze werkt. Dan niet vanuit een praktisch oogpunt maar qua energie. Ze praten veel in voelen en afstemmen. Ze geeft aan dat ze vaak op een andere laag contact met ze maakt. Lida van Twisk Zeker 80 % van haar cliënten is hooggevoelig. Hooggevoelige mensen kunnen sferen en stemmingen goed aanvoelen. Ze hebben vaak een dunne huid en kunnen mijn en dijn moeilijk onderscheiden. Emoties worden intenser ervaren en ze zijn gevoelig voor prikkels van buitenaf. Deze mensen hebben volgens haar tijd nodig om prikkels te verwerken. Ze hebben moeite met planning en structuur en zijn zeer zorgzaam en anticiperend op behoeften van anderen. Hooggevoelige mensen zijn plichtsgetrouw en vaak perfectionistisch. Ze vinden het wel moeilijk om grenzen aan te geven. Ze hebben een lossere verbinding met hun lichaam en leven gedeeltelijk boven zichzelf. Ze vinden het moeilijk om er helemaal te zijn op aarde. Drieledig Mevrouw de Vries geeft aan dat volgens dokter Renee Slot het merendeel van de hooggevoelige mensen eigenlijk hooggeprikkeld is. Er komt te veel informatie binnen in het hoofd en onze cultuur is daar ook erg op gericht. Hierdoor ontstaat er volgens hem een disbalans tussen onderpool en bovenpool. Volgens mevrouw de Vries hebben ‘hooggeprikkelde’ en hooggevoelige mensen aanleg om voornamelijk in hun denken en in hun zintuigen actief te zijn. Mevrouw van Loon geeft aan dat dit bij ieder individu anders is. Vaak zitten ze in hun gevoeligheid en krijgen ze hun indrukken niet goed verwerkt. Ze geeft aan dat ze met twee soorten hooggevoelige mensen te maken heeft. De ene groep raakt uitgeput doordat zij de overvloed aan indrukken niet kunnen verwerken. De andere groep duikt volgens haar juist de activiteit in. Mevrouw van Twisk geeft aan dat zij dit niet drieledig stelt. Ze ziet wel een lossere verbinding met het lichaam en de ziel is meer op de buitenwereld gericht. Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Vierledig Mevrouw de Vries legt vierledigheid uit aan de hand van een beeld van een zeilboot. Zie figuur 1 Het fysieke lichaam is uitgebeeld als de zeilboot. Sommige mensen zijn geboren met een lijf als van een luxe zeiljacht. Andere mensen zijn geboren met een lek bootje wat niet geschikt is om de oceaan over te varen.(Het ether lichaam) De levenskrachten, de vitaliteit is verbeeld als het water. Als er heel weinig water is, kan je met je zeilboot niet ver komen.(Het astraal lichaam)De ziel is uitgebeeld als de wind, de lucht. De ziel brengt de mens in beweging. Staat er een klein zuchtje wind, dan gaat het bootje traag over het water. Waait het heel hard, is er van alles wat je prikkelt en waardoor je bezig gehouden wordt, dan wordt het spannend. Je kunt de zeilen reven of besluiten in de haven te blijven liggen. Je kunt ook uitvaren met het risico dat de kapitein (het IK) overboord gaat of dat je boot averij oploopt. Het Ik is uitgebeeld als de kapitein. Hij moet zorgen dat de boot in orde is. Wil hij zijn doel bereiken, dan moet hij zijn boot goed kennen en de wind en het water gebruiken om veilig aan te komen. Het IK leert in het leven op aarde het wezensdelen Levenskracht, ziel en fysiek lichaam) kennen en besturen. De vier wezensdelen zijn wat losser in elkaar verweven. Dit betekent dat je daardoor meer van je omgeving voelt. Emoties van anderen dringen ook meer binnen. Van elektromagnetische straling kunnen ze ook makkelijker vermoeid raken. Ze geeft aan dat het belangrijk is om hier mee te leren omgaan. Dit kan je volgens haar doen door het Ik te versterken waardoor de wezensdelen hechter kunnen gaan samenwerken.

Figuur 1 Vierledig mensbeeld door Marijke de Vries

Volgens Mevrouw van Loon is ieder individu anders en is het lastig om daar een algemeen beeld over te geven. In het fysiek lichaam ziet zij de mensen die doordat zij de indrukken niet verwerkt krijgen een slap lichaam of een doorzichtige huid hebben. Het ether lichaam is voor haar het eerste wezensdeel waar zij aan denkt bij hooggevoeligheid omdat dit te maken heeft met het energetische, de energieĂŤn en de gevoeligheid voor binnen/buiten. Over het astraal lichaam geeft zij aan dat dit vaak te maken heeft met de interactie met andere mensen. Ik, de andere en de wereld. Vaak heeft de hulpvraag van een hooggevoelig persoon hier mee te maken. Het merendeel van de hooggevoelige mensen hebben een goed ontwikkeld introspectief vermogen. Het is voor hooggevoelige mensen een tweede natuur om verbanden tussen mensen en dieren, de natuur op te merken. Dit is een kwaliteit van het Ik. Mevrouw van Twisk stelt dit niet perse vierledig. Het ether lichaam zou volgens haar erg dun kunnen zijn waardoor er weinig grensbeleving is. Hooggevoelige personen (ex cliĂŤnten kunstzinnige therapie beeldend) Mevrouw T. geeft aan dat ze meer hoort, voelt, ziet en merkt dan andere mensen. Ook gaf ze aan dat ze in het verleden alle indrukken juist in haar opnam in plaats van ze af te stoten zoals haar zus wel Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

deed. Dit houdt volgens haar verband met haar gevoeligheid. Mevrouw A. merkt veel prikkels op in de omgeving zoals licht en geluid. Daarnaast houdt het voor haar ook in dat ze andere mensen en sferen emotioneel goed kan aanvoelen. Wat voor haar kan leiden tot vermoeidheid. Meneer B. heeft behoefte aan afgekaderd werk waarbinnen voldoende vrijheid is voor eigen invulling. Op zijn vingers gekeken worden levert hem ongezonde spanning op. Geluid kan voor hem echt een belasting zijn. Subconclusie Mevrouw van Loon en mevrouw T. geven aan dat er sprake is van meer zintuigindrukken dan bij andere mensen. De andere hooggevoelige mensen benoemen dit niet specifiek. Mevrouw T. geeft ook aan dat zij de opgenomen prikkels niet kon afstoten/ verwerken in vergelijking met haar zus die dat wel kon. Haar zus was niet hooggevoelig. Mevrouw de Vries geeft aan dat de zintuigindrukken juist intenser zijn, dit wordt door anderen niet specifiek benoemd. Mevrouw A. benoemd dat zij emotioneel mensen en sferen goed aan kan voelen. Mevrouw van Loon en mevrouw van Twisk gaven dit ook aan in het interview. Meneer B. spreekt zich niet specifiek uit over het aanvoelen van mensen en/of sferen. Voor hem was het belangrijk om een passende baan te kunnen vinden en daarin kwam hij tegen dat hij voldoende vrijheid nodig heeft waarin hij zijn eigen invulling kan geven. Op zijn vingers gekeken worden vindt hij ontzettend naar. Mevrouw de Vries benoemt dit ook, maar mevrouw van Loon, mevrouw van Twisk, mevrouw A. en mevrouw T. spreken zich hier niet over uit. 2. Wat zijn de uitdagingen en behoeftes van een hooggevoelig persoon? Met welke hulpvragen komen hooggevoelige mensen bij een kunstzinnige therapeut beeldend? Kunstzinnige therapeuten beeldend Hulpvraag/klacht Marijke Het stroomt niet meer. de Vries Oververmoeid, somber, slaapproblemen, concentratieproblemen, negatief zelfbeeld en lichamelijke klachten zoals darmklachten. Floor Hoe kan ik het makkelijkst met mijzelf van omgaan, hoe kan ik mijzelf begrijpen en Loon daarmee de wereld in treden? Veel vermoeidheid.

Lida van Twisk

Meer last van stress, spanning, fysieke klachten zoals hoofdpijn, maag/ darmklachten, allergieĂŤn, chronische vermoeidheid en een groter risico op stemmingswisselingen, depressies, soms angsten en verslavingsgevoeligheid. Vaak is de gevoeligheid in de kindertijd niet erkend en kunnen ze daarom niet goed in hun lichaam komen.

Hooggevoelige personen (ex cliĂŤnten) Hulpvraag/klacht

Uitdaging/behoefte Veiligheid, stabilisatie en structuur. Daarna kan men kijken naar welke delen er nog geheeld moeten worden. Te denken valt aan seksueel misbruik of ernstige verwaarlozing. Vertrouwen in het lichaam krijgen. Uit het hoofd en vanuit het gevoel en vanuit het willen de wereld intreden. Dus niet leren loslaten maar juist kijken naar wat er al is en bepaalde kwaliteiten naar voren laten komen en versterken. Grenzen versterken, het leren herkennen van de eigen lichaamssignalen zodat men leert herkennen waar de grens ligt en hoeveel energie er nog is. Dat ze zicht leren krijgen op wat voedend voor hen is en wat juist energie wegneemt.

Uitdaging/ behoefte

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Mevrouw T.

Mevrouw A.

Meneer B.

Ze had last van haar heup. De antroposofische arts vermoedde dat dit te maken had met onverwerkte/verdrongen angsten. Waardoor ze niet de mogelijkheid had gekregen om zich volledig te kunnen ontwikkelen. Zij had last van hyperventilatie en een klein beetje last van paniekaanvallen. De antroposofische arts zei dat haar paniekaanvallen van hypochondrische aard zijn. Hij was erg overspannen door een situatie op zijn werk. Hij kon geen rust meer vinden en had slaapproblemen.

Omgaan met onverwerkte/ verdrongen angsten.

Zekerder in het lichaam zijn.

Rust in zichzelf vinden, begrenzen en meer in balans komen.

Subconclusie De hulpvragen waarmee hooggevoelige mensen bij een kunstzinnige therapeut beeldend komen zijn zeer divers. Van psychische problematiek tot fysieke problematiek en alles daar tussen in. Er speelt waarschijnlijk een grensprobleem. Bij mevrouw A. kunnen de hyperventilatie en de paniekaanvallen daar een uiting van zijn en voor meneer B. kan dat bijvoorbeeld de situatie op het werk zijn. Voor mevrouw T. spelen er hoogstwaarschijnlijk juist trauma’s van vroeger een rol. 3. Welke materialen, oefeningen/opdrachten en attitude van de therapeut zijn passend voor hooggevoelige mensen en welke niet? Wat valt op aan het diagnostische werk? Kunstzinnige therapeuten beeldend Marijke  Buitenkant gevuld, binnenkant vrij leeg. de Vries  Vermogen om het wit in het duister te kunnen laten ontstaan. Dit staat voor het kunnen verbinden met het geestelijke.  Wanneer hooggevoelige mensen een boom tekenen dan is de kroon van de boom overheersend. Ze bezitten vaak vruchten of bloemen. De worteltjes zijn er vaak niet of zweven ergens in de lucht. De boom staat niet echt op de grond. Floor Ze ziet twee typen die evenveel voorkomen: van  Veel etherische schilderingen met veel licht en lucht en weinig fysieke materie. Loon  Juist te vast in de materie. Lida van Ze ziet twee typen met beide een bepaalde grenzeloosheid, deze kunnen zich ook in één Twisk persoon uiteenzetten. Zo heeft zij een cliënt die van nature van schoonheid en harmonie houdt en zodra er teveel prikkels zijn ontstaat er chaos.  Houdt van harmonie en schoonheid.  Grenzeloos en chaotisch. Materialen, oefeningen/opdrachten Marijke de Vries Wel Omdat Boetseren, Houvast, met de beide handen werken steen (niet schrijfhand maakt dat je de bewerken, onderpool ook activeert. Je spreekt houtskool, het hoofd (bovenpool) minder aan. pastelkrijt.

Niet Nat-in-nat schilderen, Acrylverf

Omdat Te uitvloeiend, soms doe ik het maar dan pas in een later stadium. Geen specifieke reden.

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Floor van Loon Wel Omdat Nat-in-nat Je het op verschillende manieren in Schilderen kunt zetten. Je kunt naar de vaste vorm toewerken of juist van de vaste vorm naar het midden toe, Zo kun je altijd de balans opzoeken. Pastelkrijt Als het werk te licht en te nat blijft met nat-in-nat techniek en als er te weinig vorm is dan is dit een mooie tegenhanger. Lida van Twisk Wel 1. schilderen 2. boetseren. Kleur laten kiezen door cliënt, intuïtief.

Niet Boetseren

Omdat Ruimte innemen (rust en loslaten)met schilderen en daarna begrenzen met klei. Niet volgens een idee werken maar juist kijken naar wat er op dat moment is. Van daar uit vragen welke beweging ze zouden willen maken. En wat gebeurt er in het lichaam? Deze verbinding is vaak niet zo sterk.

Hooggevoelige personen (ex cliënten) Mevrouw T. Wel Omdat Pastelkrijt, vetkrijt Plezier. Bijenwas Helpt mij om weer in mijn lichaam te komen. Wiskundige figuren Plezier. Genesis verhaal Dat sprak aan. Mevrouw A. Wel Omhulling schilderen met blauw. Boetseren van een figuurtje. Van zittend naar staand. Meneer B. Wel Boetseren van platonische lichamen Greinen met houtskool Licht en duister. Pastelkrijt Verhaal Odysseus

Omdat Niet zo snel toepassen, er niet mee beginnen omdat het moeilijker is om met dit materiaal hetzelfde als bij natin-nat te bereiken. Het kan wel heel fijn zijn om de aarde te voelen. Cliënten hebben vaak last van vermoeidheid dus dan vraagt klei om te veel energie.

Niet Werken volgens een idee. Platonische lichamen

Niet Nat-in-nat schilderen

Houtskool

Omdat Het is belangrijk dat er naar de behoefte van het moment gekeken wordt. Spreekt de beleving soms nogal weinig aan en voor een hooggevoelige kan dat saai zijn. Maar als het in iemands interesse ligt werkt het wel.

Omdat Vanwege een eerder nare ervaring waarbij de verbinding met het lichaam los raakte. Benauwd.

Omdat Gaf ontspanning en het doel was om te aarden. Was uiteindelijk te uitvloeiend, ze werd te dromerig en wat lui. Dus werd boetseren de volgende stap. Het werkt activerend. Van een teruggetrokken houding naar een zelfverzekerde houding.

Omdat Grenzen kunnen voelen en plezier. Hierdoor kon ik meer voor mijn eigen grenzen opkomen en steviger in mijn schoenen staan. Plezier. Raakt het gevoel, hij kreeg ook buikpijn. Ervaring van een fijnstoffelijk laagje tussen zichzelf en de omgeving. Dat was bijzonder en rustgevend. Na al dat zwart wit is dit heel fijn. Mythologie spreekt hem erg aan.

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Attitude Kunstzinnige therapeuten beeldend Mevrouw de Vries geeft aan dat een hooggevoelige attitude prettig is voor de cliënten, vanwege de empathie en rust. Daarnaast is het volgens haar, mevrouw van Loon en mevrouw van Twisk belangrijk om veiligheid te creëren, een oordeelsvrije houding te hebben en om transparant en authentiek te zijn. Hooggevoelige mensen hebben het door als je dat niet bent. Volgens mevrouw de Vries dien je te zorgen voor een prikkelarme omgeving. Mevrouw van Loon zegt dat je een behandelplan niet van a tot z moet voorbereiden, afstemmen op het moment is veel belangrijker. Mevrouw van Twisk benoemt dat het ook belangrijk is om flexibel te zijn, te begrenzen en te enthousiasmeren over hun kwaliteiten. In de ochtend zijn ze volgens haar energieker. Hooggevoelige mensen (ex cliënten) Mevrouw T. vindt de stem van de therapeut belangrijk. Op tijd komen en flexibel zijn is volgens haar ook belangrijk. De therapie kamer dient er volgens haar gezellig en verzorgd uit te zien. Mevrouw A. geeft aan dat ze het fijn vindt als de therapeut aards, vrolijk en enthousiast is. Ook vindt zij het belangrijk dat zij zich begrepen voelt. De persoonlijke ervaringen van de therapeut die aansluiten bij de hulpvraag kunnen soms helpen in de ontwikkeling van de cliënt. Dit dient wel beperkt te blijven. Meneer B. vindt het belangrijk dat de therapeut veel ruimte geeft, zacht is, duidelijke aanwijzingen geeft en ondersteuning biedt, meeleeft en flexibel is. Af en toe wil hij een zetje krijgen. Hij heeft ook behoefte aan het bespreken van hooggevoeligheid en gelijkwaardigheid vindt hij belangrijk. Subconclusie De therapeuten geven ieder een ander beeld van het diagnostisch werk. Mevrouw van Loon en Mevrouw van Twisk benoemen twee types/soorten. De kenmerken van de diagnostische werken die daarbij horen tonen weinig overeenkomsten. Wat het eerste opvalt in de keuze voor materiaal en oefeningen/opdrachten is de tegenstelling tussen boetseerklei en de nat-in-nat schildertechniek. Mevrouw de Vries zou niet gauw met de natin-nat techniek werken omdat dit te uitvloeiend is. Zij werkt met boetseerklei omdat dit vastigheid biedt. Mevrouw van Loon vindt de nat-in-nat techniek juist wel passend omdat men dit op verschillende manieren kan toepassen. Zo kun je naar een vaste vorm toewerken of er juist vanaf. Over boetseerklei geeft zij aan dat dit niet erg passend is voor haar cliënten omdat die vaak met oververmoeidheid bij haar komen. Boetseren is dan te intensief. Pastelkrijt biedt volgens mevrouw van Loon een mooie tegenhanger als het nat-in-nat te uitvloeiend blijkt. Mevrouw de Vries geeft ook aan dat dit meer houvast biedt. Meneer B. geeft aan dat hij de kleuren heel fijn vindt. Mevrouw T. geeft aan dat zij o.a. hierdoor meer in haar lichaam komt. Een verklaring voor het verschil in keuze van het materiaal zou kunnen zijn dat de therapeuten met andere materialen hebben gewerkt gedurende de opleiding. In bijlage 7 is een uitgebreid overzicht van alle materialen, oefeningen/opdrachten en hun contra-indicatie vinden. Er worden vele verschillende aspecten genoemd die van belang zijn in de attitude van een kunstzinnige therapeut. De therapeuten benoemen veiligheid, een oordeelsvrije houding, transparantie en authenticiteit. De hooggevoelige mensen (ex cliënten)benoemen dit niet. Zij geven ieder een ander belang aan. De uitgeschreven interviews staan in bijlage 8.

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Conclusie Hooggevoeligheid is volgens Aron (2011) en Marletta-Hart (2014) een eigenschap waar je mee geboren wordt. Young, J.E. & Pijnaker, H. (1999) geven aan dat hooggevoeligheid een psychische stoornis is dat ontstaat door emotionele verwaarlozing in de kindertijd. Volgens Acevedo, et al (2014) hebben hooggevoelige mensen een verfijnder zenuwstelsel dat zintuigindrukken dieper verwerkt en dat zij gevoelens van anderen en sferen goed aan kunnen voelen en daarop kunnen inspelen. Ook hebben zij een vergroot (zelf)bewustzijn. Volgens Aron (2011) is ongeveer 3 miljoen mensen in Nederland hooggevoelig. De geïnterviewde kunstzinnige therapeuten beeldend vermoeden dat minstens 80 procent van hun cliënten hooggevoelig is. De kenmerken van hooggevoeligheid komen overeen met een uitvloeiend/open constitutie vanuit de antroposofie. Niemeijer (2005) beschrijft vanuit de antroposofie dat mensen met een uitvloeiend/open constitutie een dunne huid hebben waardoor de omgeving in deze moderne tijd vaak te veel en te ver binnenkomt. Vierledig maakt hij duidelijk dat het Ik en astraal lichaam te weinig kunnen incarneren in het fysiek en ether lichaam waardoor zij zichzelf in de omgeving kunnen verliezen. Aron (2011) en de geïnterviewden benoemen ook dat er een uitdaging zit in het omgaan met mijn en dein. Aron en Marletta-Hart (2014) geven aan dat (h)erkenning van een hooggevoelige eigenschap (in de kindertijd) heel belangrijk is. Wanneer dit niet gebeurd kan men volgens antroposofisch arts Annejet Rümke (die dit aangaf in een interview met Loe, I., 2014) uiteindelijk op branden. De geïnterviewde therapeuten benoemen dit ook. Aron, Marletta-Hart, Niemeijer en AntropoSana (2012) geven aan dat (be)grenzen voor een hooggevoelig persoon erg belangrijk is. Daarnaast noemen Marletta-Hart, Niemeijer, en AntropoSana dat bescherming tegen indrukken belangrijk is. AntropoSana geeft aan dat dit om bescherming tegen negatieve indrukken gaat. Wat tot slot bij Aron, Marletta-Hart en AntropoSana genoemd wordt is dat rust van belang is. Dit helpt volgens hen bij het omgaan met de hoeveelheid indrukken. Het vinden van een balans in het prikkelingsniveau is belangrijk. Er bestaat een vermoeden dat een hooggevoelig persoon over het algemeen neigt naar uitdagingen en behoeftes in een te overheersende bovenpool (neurastheen). Daarbij kan het volgens Witsenburg (2010) ook zijn dat sommigen naast een overheersende bovenpool ook een overheersende onderpool kunnen hebben (neurastheen en hystericus). De hooggevoelige sensatiezoeker die Aron (2007) benoemd lijkt op de neurastheen/hystericus. Twee kunstzinnige therapeuten benoemen ook twee types. Als de bovenpool te vast is, dan is er volgens Avelingh (2008) behoefte aan een nieuwe manier van omgaan met stressoren en een toename aan lichamelijke activiteit. Vormgevende vermogens zijn vaak te vast dus het kleurgevoel mag meer ontwikkeld worden. Er kan met boetseerklei een aansluiting gevonden worden maar soms is het verstandiger om met de nat-in-nat techniek te werken aan sfeer en ontspanning. Wanneer de onderpool overheersend is hebben zij volgens haar behoefte aan het maken van keuzes en het stellen van prioriteiten. Het kleurgevoel is beter ontwikkeld dan de vormgevende vermogens. Het werken met boetseerklei sluit dan goed aan. De therapeut dient volgens de geïnterviewden o.a. congruent te zijn, veiligheid en vertrouwen te bieden, nadenktijd te geven en ze in hun eigen tempo te laten werken. Daarnaast is het tonen van waardering door het geven van complimenten en warmte belangrijk6. Kunstzinnige therapie beeldend is volgens Marletta-Hart (2011) relatief weinig bedreigend en kan veel vreugde geven. 6

Discussie Aron (2011) stelt dat hooggevoeligheid een aangeboren eigenschap is. Young, J.E. & Pijnaker, H. (1999) benoemen dat het een psychische stoornis is dat ontstaat door een emotionele verwaarlozing in de kindertijd. Aron benoemt dat de hooggevoelige eigenschap in de westerse maatschappij als minderwaardig wordt gezien. Dit kan ervoor zorgen dat hooggevoelige mensen in hun jeugd niet worden gewaardeerd in hun hooggevoelige eigenschap, misschien zelfs juist daarin afgekeurd worden. Dit gaf een geïnterviewde hooggevoelige ex-cliënt ook aan. Er kan dan wellicht een gevoel van ‘niet goed genoeg zijn’ optreden. Er zou dan ook sprake van emotionele verwaarlozing kunnen zijn. Er is nog meer wetenschappelijk onderzoek nodig om wetenschappelijk aan te kunnen tonen in hoeverre hooggevoeligheid een aangeboren eigenschap is. Het vermoeden vooraf aan het onderzoek was dat veel cliënten van een kunstzinnige therapeut hooggevoelig zouden zijn. Volgens Aron (2011) zijn zij vaak zeer creatief aangelegd. En doordat we volgens Avelingh (2008) en Aron (2011) leven in een maatschappij met een toename aan prikkels kunnen volgens antroposofisch arts Annejet Rümke (die dit aangaf in een interview met Loe, I., (2014) wellicht veel hooggevoeligen ‘opbranden’. Uit de interviews met de kunstzinnige therapeuten beeldend kwam naar voren dat minstens 80 procent van hun cliënten hooggevoelig zijn. In hoeverre zij gebruik hebben gemaakt van bijvoorbeeld de vragenlijsten van Aron (2011, 2007) is niet bekend. Het leek alsof zij dit aanvoelden en het zagen in bepaalde voor hen herkenbare gedragingen. Dit is verder niet gemeten en het kan dus niet als feitelijke aanname worden beschouwd. Kunstzinnig therapeut Marijke de Vries is tien jaar werkzaam in haar eigen praktijk en is gespecialiseerd in hooggevoeligheid. Van kunstzinnig therapeut Lida van Twisk is niet precies bekend hoe lang zij al werkzaam is. Zij heeft zich niet specifiek gespecialiseerd in hooggevoelige mensen maar werkt hier naar eigen zeggen wel veel mee. De laatste therapeut die geïnterviewd is, is Floor van Loon en zij is sinds twee jaar bezig als zelfstandig therapeut. Floor van Loon en Lida van Twisk zagen twee types hooggevoelige mensen. Bij Marijke de Vries is dit niet door haar benoemd. Het kan ook zijn dat door de vraagstelling hier niet specifiek op ingegaan is. Of zoals de therapeuten zelf aangeven dat bepaalde personen jou juist opzoeken en anderen juist niet. Ondanks dat de onderzoeken vanuit de antroposofie soms niet meet of weegbaar zijn is er toch voor gekozen om het erbij te betrekken omdat een kunstzinnige therapeut is opgeleid vanuit die grondslag. In de conclusie is de link gelegd tussen de uitvloeiend/open constitutie en hooggevoeligheid. Er kwam naar voren dat er overeenkomsten zijn met de omschrijving van een neurastheen en een hystericus. Er kan niet gesteld worden dat dit echt waar is. Het is een aanname en ook daar kan meer (praktijk) onderzoek naar gedaan worden. De hulpvragen waarmee hooggevoelige mensen bij de therapeut komen zijn zeer divers. Men zou kunnen vermoeden dat er antroposofisch gezien een link ligt op het gebied van een grensprobleem. Hier had nog dieper onderzoek naar gedaan kunnen worden. Er is aan de ex-cliënten niet gevraagd hoe zij tegenover hun eigen gevoeligheid staan en hoe de omgeving daar in het verleden mee om gegaan is. Achteraf gezien is dit jammer er mist hierdoor informatie. In de praktijk zouden de diagnostische werken van hooggevoelige mensen met een hulpvraag nog eens onderzocht kunnen worden. Dit is onderbelicht gebleven. Wellicht kan er ook eens gekeken worden naar de overeenkomsten en verschillen vanuit de antroposofie over hooggevoeligheid in relatie tot AD(H)D en autisme. De Jong (2012) geeft aan dat er regulier gezien veel overeenkomsten op te merken zijn. Tot slot is het belangrijk te benadrukken dat ieder mens uniek is en dat het belangrijk is om verder te kijken dan alleen naar de veronderstelde hooggevoelige eigenschap. Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Nawoord Graag wil ik Anne Ponstein en Barbara van de Loo bedanken voor het vertrouwen in en het begeleiden van mijn onderzoek.

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Bronliteratuurlijst Boeken  Aron, E.N. (2011). Hoog Sensitieve Personen (33e druk). Amsterdam: Uitgeverij Archipel. Vertaling: Marja Waterman (2002).  Aron, E.N. (2007). Hoog Sensitieve Personen in de liefde (5e druk). Amsterdam: Uitgeverij Archipel. Vertaling: Marja Waterman (2003)  Marletta-Hart, S. (2014). Leven met hooggevoeligheid, van opgave naar gave (24e druk). Utrecht: Uitgeverij Ten Have.  Young, Jeffrey E. & Hans Pijnaker (1999). Cognitieve therapie voor persoonlijkheidsstoornissen: een schemagerichte benadering. Bohn Stafleu Van Loghum, Houten/Diegem.  Niemeijer, M.H., Gastkemper, M., Kamps, F.H.M. (2005).Ontwikkelingsstoornissen bij kinderen (4e druk). Assen: Koninklijke Van Gorcum BV.  Steiner, R. (2000). Genezend opvoeden.(2e druk). Zeist: Uitgeverij Vrij Geestesleven.  Mees-Christeller. E. (2006). Genezen met kunst. (2e druk). Zeist: Uitgeverij Christofoor. Vertaling: P. Lampe en M. Domen.  Avelingh, M. (2008). Schilderen, boetseren en tekenen als kunstzinnige therapie(4e druk). Zeist: Uitgeverij Christofoor.  De Mare, M. en Schreuders. A. (2011). Casuïstiek A Kinderen. Ongepubliceerd rapport. Kunstzinnige therapie beeldend. Leiden: Hogeschool Leiden.  Harnisch, K. (2008). Module Casuïstiek 2. Ongepubliceerd rapport. Kunstzinnige therapie beeldend. Leiden: Hogeschool Leiden.  Witsenburg, B. (2010). Genezen, dialoog tussen lichaam en ziel. Almere: Uitgeverij de Morgenster. Artikelen  Kuin, M., Peters, P. (2014). Zelfbeeldtraining voor kinderen en jongeren. Kind en Adolescent praktijkreeks, DOI 10.1007/978-90-368-0637*4_1. Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV.  Jong, de, B.D.H. (2010). Temperament of stoornis?. Master Thesis Universiteit Tilburg. http://www.vereniginghooggevoelig.nl/wetenschappelijk/Jong2010.pdf (Geraadpleegd op 12-05-2015).  http://www.huffingtonpost.com/2015/06/09/highly-sensitive-personbehaviors_n_7543140.html?ncid=edlinkushpmg00000039 (Geraadpleegd op 16-06-2015)  http://hsperson.com/pdf/The_highly_sensitive_brain_%20an_fMRI_study.pdf (Geraadpleegd op 16-6-2015).  Flamend, L. (2014). De biologie van hooggevoeligheid. OrthoFyto, medisch dossier. 109. 1520 (http://exendo.be/wp-content/uploads/2015/01/De-biologie-van-hooggevoeligheid.pdf, Geraadpleegd op 15-06-2015).  https://www.raphaelstichting.nl/queeste/files/2012/07/hfst-4-het-drieledig-mensbeeld-ende-zes-consituties.pdf (Geraadpleegd op 23-06-2015).  Loe, I.(2014). Hooggevoeligheid bestaat gewoon. Stroom, tijdschrift voor gezondheidszorg geïnspireerd door de antroposofie. Nr3. Blz. 6-9.  AntropoSana. (2012). Hooggevoeligheid. Folder hooggevoeligheid. Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Achtergrond – literatuurlijst Boeken  Van den Beuken, M. (2009). Hooggevoeligheid als levenskunst (4e druk). Deventer: Uitgeverij Ankh-Hermes bv. Magazine  Overgoor, N.S., Vinke, R.(2014) E- magazine voor hooggevoelige jongeren, jongvolwassen en hun omgeving. Hogeschool Leiden, minor levenslooppsychologie, de basis. http://s3.jilster.nl/magazines/5fed7223942e16023a470dbc8691b982/pdf/72dpi/3605422CF210-11E3-82BE-12313B0845B7/jilster_72.pdf (Geraadpleegd op 12-05-2015). Artikelen  Breeuwsma, G.(2005). Dus jij komt van een andere planeet? Wetenschappelijk artikel in De Psycholoog. http://www.tijdschriftdepsycholoog.nl/assets/sites/6/DePsycholoog_nr52005.pdf (Geraadpleegd op 12-05-2015).  Bos - Vlught, E. (2008)Hooggevoeligheid bij kinderen op de basisschool. Master Special Education Groningen http://vereniginghooggevoelig.nl/wetenschappelijk/BosVlugt2008.pdf (Geraadpleegd op 12-05-2015).  http://www.ookzogevoelig.nl/index.php/onderzoek/ (Geraadpleegd op 30-5-2015).  http://ikvoelmeerdanjij.nl/jerome-kagan-en-zijn-onderzoek-naar-lichamelijke-aspecten-vanhspers/ (Geraadpleegd op 30-5-2015).  http://vereniginghooggevoelig.nl/wetenschappelijk/index.html (Geraadpleegd op 30-52015).  https://www.scribbr.nl/scriptie-structuur/conclusie-en-discussie-schrijven-voor-je-scriptie/ (Geraadpleegd op 19-06-2015).  Noordenne, B. van & Vries, J. de (2009). "Een gevoelige beleving...". Masterscriptie Ecologische Pedagogiek, Hogeschool Utrecht.  Liss, M., Mailloux, J., & Erchull, M. J. (2008). The relationships between sensory processing sensitivity, alexithymia, autism, depression, and anxiety. Personality and Individual Differences, 45, 255-259.  http://riannevdven.nl/wp/wp-content/uploads/Wat-ik-over-Dabrowski-geleerd-heb-v3.pdf (Geraadpleegd op 23-06-2015)  http://www.philosonic.com/michaelpluess_construction/Files/PluessBelsky_2013_Vantage% 20Sensitivity%20%20Individual%20Differences%20in%20Response%20to%20Positive%20Experiences.pdf (Geraadpleegd op 23-6-2015).  http://www.gevoeligopvoeden.be/hsp-zelftest-aan-vernieuwing-toe/ (Geraadpleegd op 2306-2015).  file:///C:/Users/sophie/Downloads/20141120%20MASTERSCRIPTIE%20Feike%20Weeda.pdf (Geraadpleegd op 23-06-2015).  http://www.bachbloesemadvies.nl/infohoek/hoogsensitief/hoogsensitief-zijn-en-kritiek-vananderen.htm (Geraadpleegd op 22-7-2015).  https://nl.wikipedia.org/wiki/Hoogsensitief_persoon (Geraadpleegd op 22-7-2015).  https://therapists.psychologytoday.com/rms/name/Jeffrey_E_Young_PhD_New+York_New+ York_36627 (Geraadpleegd op 22-7-2015). Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

  

http://schema-therapie.nl/extreem-hoge-eisen/ (Geraadpleegd op 22-7-2015). https://www.schematherapie.nl/userfiles/Archief_advertenties/Artikel_Schematherapie_Psy cholgie_Magazine.pdf (Geraadpleegd op 22-07-2015). https://www.raphaelstichting.nl/queeste/files/2012/07/hfst-4-het-drieledig-mensbeeld-ende-zes-consituties.pdf (Geraadpleegd op 23-06-2015).

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Bijlagen 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Planning Interviewvragen Hoogsensitief persoon zelf test Sensatiezoeker zelf test Niemeijer (2005), Aron(2007,2011) en Witsenburg (2010).

Verschillende inzetbare kleuren en hun contra-indicatie. Overzicht van materialen, oefeningen/opdrachten. Uitgeschreven interviews

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

1. Planning Omvang onderzoek Maandag Dinsdag 18 mei 19 mei

Woensdag 20 mei

Donderdag 21 mei

Vrijdag 22 mei

Onderzoeksvoorstel

Inleveren onderzoeksvoorstel

Onderzoeksvoorstel

25 mei

26 mei

27 mei

28 mei

29 mei

Literatuur

Gesprek met Anne Ponstein om 9.30 uur 2 juni

Interview met Marijke de Vries

Interview met mevrouw T.

Interview met Floor van Loon

3 juni

4 juni

5 juni

8 juni

Interview met Mevrouw A. 9 juni

Interview met Meneer B. 10 juni

Uitwerken interviews 11 juni

Uitwerken interviews 12 juni

Uitwerken interviews 15 juni

Uitwerken interviews 16 juni

Uitwerken interviews 17 juni

Literatuur 18 juni

19 juni

Literatuur

Interview uitwerken 24 juni

Literatuur

22 juni

Interview met Lida van Twisk 23 juni

25 juni

26 juni

Discussie etc.

Conclusie etc.

Inleveren onderzoeksverslag

1 juni Literatuur

Presentatie plannen Planning interviews Datum Woensdag 27 mei Donderdag 28 mei Vrijdag 29 mei Dinsdag 2 juni Woensdag 3 juni Dinsdag 16 juni

Tijd 10.00 – 11.00 15.00 – 16.00 12.00 – 13.00 15.00 – 16.00 12.00 – 13.00 11.00 – 12.00

Persoon Marijke de Vries Mevrouw T. Floor van Loon Mevrouw A. Meeneer B. Lida van Twisk

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

2. Interviewvragen Deelvragen 1. Wat verstaat men onder hooggevoeligheid? 2. Wat zijn de uitdagingen van een hooggevoelig persoon? 3. Welke materialen, oefeningen/opdrachten, attitude van de therapeut en omgevingsinvloeden zijn passend voor hooggevoelige mensen en welke niet? Kunstzinnig therapeut beeldend 1 1. Wat verstaat u onder hooggevoeligheid? 1 2. Hoe vaak hebt u te maken met hooggevoelige mensen in uw therapie? 1 3. Hoe weet u of uw cliënt hooggevoelig is? 2 4. Met welke hulpvraag/hulpvragen komen deze mensen bij u terecht? 1 5. Hoe zit het drieledig en vierledig bij een hooggevoelig persoon? 2 6. Welk hoofddoel en/of subdoelen stelt u voor een hooggevoelig persoon? 3 7. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen in het diagnostisch werk van hooggevoelige mensen? 3 8. Welke materialen/oefeningen zijn volgens u werkzaam voor hooggevoelige mensen? En welke andere materialen, oefeningen/opdrachten juist niet? 3 9. Wat voor attitude dient een therapeut volgens u te hanteren tijdens het werken met hooggevoelige mensen en waarom? En welke juist niet? 3 10. Wat is volgens u de meerwaarde van kunstzinnig therapie beeldend voor een hooggevoelig persoon? Kunt u wellicht een concreet voorbeeld geven van een cliëntproces? 1,2,3 11. Hebt u nog vragen en/of opmerkingen? Hooggevoelig persoon (hooggevoelige ex cliënt kunstzinnige therapie beeldend) 1 1. Hoe en wanneer bent u erachter gekomen dat u hooggevoelig bent? 1 2. Wat betekent hooggevoeligheid voor u? 1 3. Hoe lang is het geleden dat u kunstzinnige therapie beeldend gehad heeft? 2 4. Tegen welke klacht(en) liep u aan en met welke hulpvraag zocht u toen hulp? 3 5. Waarom besloot u om in therapie te gaan bij een kunstzinnig therapeut beeldend en niet bij een andere therapeut? 2 6. Welk doelen/of subdoelen zijn er bij u gesteld? 3 7. Welke materialen, oefeningen/opdrachten waren voor u van meerwaarde en waarom? En welke juist niet? 3 8. Welke attitude dient een therapeut volgens u te hanteren en waarom? Welke juist niet? 2,3 9. In hoeverre zijn de vooraf opgestelde doel(en) en de hulpvraag beantwoord aan het einde van de therapie? 1,2,3 10. Hebt u nog vragen en/of opmerkingen?

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

3. Hoogsensitief persoon zelftest Ik ben me bewust van subtiele signalen in mijn omgeving. Ik word beïnvloed door de stemmingen van anderen. Ik ben nogal gevoelig voor pijn. Tijdens drukke dagen merk ik dat ik behoefte heb om me terug te trekken in mijn bed of een donkere kamer of een andere plek waar ik ongestoord alleen kan zijn. Ik ben bijzonder gevoelig voor de effecten van cafeïne. Ik raak gemakkelijk overvoerd door dingen als fel licht, sterke geuren, grove weefsels of harde sirenes. Ik heb een rijke en complexe innerlijke belevingswereld. Ik voel mij niet op mijn gemak bij harde geluiden. Ik kan diep geroerd raken door kunst of muziek. Ik ben consciëntieus (7nauwkeurig, gewetensvol). Ik schrik gemakkelijk. Ik voel me opgejaagd als ik veel moet doen in korte tijd. Als mensen zich in een fysieke omgeving niet prettig voelen weet ik meestal wat er moet gebeuren om dat te veranderen (door bijvoorbeeld het licht te dimmen of het meubilair te verplaatsen). Ik raak geïrriteerd als mensen proberen mij te veel dingen tegelijk te laten doen. Ik doe erg mijn best te voorkomen dat ik fouten maak of dingen vergeet. Ik kijk uit principe niet naar gewelddadige films of tv-shows. Ik voel mij ongemakkelijk als er veel om mij heen gebeurd. Als ik erge honger heb heeft dat een sterke invloed op mijn concentratievermogen of mijn humeur. Veranderingen in mijn leven brengen mij van mijn stuk. Ik heb een neus voor delicate geuren, smaken, geluiden en kunstwerken en geniet daarvan. Het vermijden van situaties die me van streek maken of overbelasten heeft bij mij een hoge prioriteit. Als ik met iemand moet wedijveren of op mijn vingers word gekeken, word ik zo nerveus of gespannen dat mijn prestaties veel minder zijn dan gewoonlijk. Als kind werd ik door mijn ouders of leraren gevoelig of verlegen gevonden.

ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee

ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee

Score Als je veertien of meer vragen met ‘ja’ hebt beantwoord, ben je waarschijnlijk hoogsensitief.

Deze zelf test met drieëntwintig vragen is gemaakt door Aron (2011)8. (blz. 21/22)

7 8

http://www.encyclo.nl/begrip/consci%C3%ABntieus (Geraadpleegd op 31-5-2015). Aron, E.N. (2011). Hoog Sensitieve Personen (33e druk). Amsterdam: Uitgeverij Archipel. Vertaling: Marja Waterman (2002). Blz. 21/22

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

4. Sensatiezoeker zelf test Als het veilig was, zou ik wel drugs willen proberen waardoor ik vreemde nieuwe ervaringen zou opdoen. Sommige gesprekken vind ik pijnlijk saai. Ik ga liever naar een nieuwe plek die ik misschien niet leuk vind dan naar een plek waarvan ik weet dat het er leuk is. Ik zou wel een sport willen proberen die een fysieke kick geeft, zoals skiën, bergbeklimmen of surfen. Ik voel me rusteloos als ik lang thuis ben. Ik hou er niet van te wachten zonder iets te doen te hebben. Ik kijk zelden twee keer naar dezelfde film. Ik vind het onbekende leuk. Als ik iets ongewoons zie, ga ik er meestal wel op af om er meer over te weten te komen. Iedere dag met dezelfde mensen optrekken vind ik saai. Mijn vrienden zeggen dat ze nooit kunnen voorspellen wat ik wil. Ik vind het leuk om een nieuw gebied te verkennen. Ik vermijd een dagelijkse routine op te bouwen. Ik voel me aangetrokken tot kunst die me een heftige ervaring geeft. Ik hou van stoffen waar ik ‘high’ van wordt. Ik geef de voorkeur aan vrienden die onvoorspelbaar zijn Ik verheug me op een plek te zijn waar het nieuw en vreemd voor mij is. Als ik geld uitgeef aan reizen kan het land waar ik heen ga me niet ver genoeg zijn. Ik zou best ontdekkingsreiziger willen zijn. Ik vind het leuk als iemand onverwachts een grapje of opmerking over seks maakt waardoor iedereen nerveus begint te lachen.

ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee Ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee

score Voor vrouwen geldt: als je op minimaal 11 van de vragen ‘ja’ hebt geantwoord, ben je waarschijnlijk een sensatiezoeker. Als je maximaal 7 vragen met ‘ja’ hebt beantwoord, dan ben je dat waarschijnlijk niet. Tussen 8 en 10 vragen zit je er tussen in. Voor mannen geldt: als je op minimaal 13 van de vragen met ‘ja’ hebt geantwoord, ben je waarschijnlijk een sensatiezoeker. Als je maximaal 9 vragen met ‘ja’ hebt beantwoord, dan ben je dat waarschijnlijk niet. Tussen 10 en 12 vragen zit je er tussen in.

Deze zelf test met twintig vragen is gemaakt door Aron (2007)9. (blz. 28/29)

Aron, E.N. (2007). Hoog Sensitieve Personen in de liefde (5e druk). Amsterdam: Uitgeverij Archipel. Vertaling: Marja Waterman (2003)

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

5.Niemeijer (2005), Aron (2007, 2011) en Witsenburg (2010). Uitvloeiend/open constitutie (Niemeijer, 2005) Onvoldoende afgrenzing ten opzichte van de omgeving, daardoor overgevoelig, ‘heldervoelendheid’ of ‘helderziendheid’. Dunne, gevoelige en doorschijnende huid. Matig doorwarmt en vaak klam van zweet (vooral handen en voeten). Dunne en losse haren. Hebben een tenger lichaam, maar kunnen ook opbloeien en mollig worden. Meestal maken ze een weinig vitale indruk. Zijn open en gevoelig voor zintuigindrukken, bijv. aanraking van de huid en voor geluid en licht. Met bewustzijn tot buiten de grenzen van hun eigen lichaam waardoor deze indrukken ook als pijnlijk ervaren kunnen worden. De gevoeligheid heeft het karakter van overgevoeligheid. Het kan ook leiden tot een vermogen van het waarnemen van andermans gevoelens, tot een (moeten) reageren op de zwakke plekken van anderen. Vaak geplaagd door faalangst. Kunnen opzien tegen een verandering of uit te voeren taak omdat ze denken dat ze het niet kunnen of het niet goed zullen doen. Als ze de verandering niet aan gaan of de taak niet uitvoeren kan een gevoel van depressiviteit ontstaan. De onmacht in denken slaat dan om in een onmacht in het handelen. Ze zijn vaak kunstzinnig.

Sensatiezoeker (Aron, 2007) Experimenteel met nieuwe ervaringen bijv. reizen, drugs. Saaie gesprekken zijn pijnlijk saai. Houden van een kick of extremen. Rusteloos als ze te lang thuis zijn. Wachten zonder iets te doen te hebben is vervelend. Houdt van het onbekende. Nieuwsgierig naar het onbekende. Herhaling is saai en dat wordt vermeden. Heeft graag onvoorspelbare vrienden.

Hystericus (Witsenburg, 2010) Geen huid, geen grens. Uitvloeiend/open constitutie. Veroorzaakt zelf de onrust in de omgeving, maar zoekt de schuld buiten zich. Speelt zich af in de omgeving. Opdringend Zoekt reuring, zoekt publiek, maakt theater, is theatraal, vloeit uit in zijn omgeving. Leeft vanuit het gevoel, maar dit is vaak onecht, lijkt daarom theatraal. Is wispelturig, onvoorspelbaar en kleurrijk, maar kan erg overdrijven. Levend vanuit de onderpool, de opbouwpool, oogt vaak jonger dan de kalenderleeftijd. Gevoelig voor stemmingen bij anderen en kan daar op inspelen. Sensitief

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Hooggevoelig persoon (Aron, 2011). Bewust van subtiele signalen in de omgeving. Wordt beĂŻnvloed door stemmingen van anderen.

Vermijdt situaties die van streek brengen of overbelasten. Nauwkeurig en gewetensvol. Gevoelig voor cafeĂŻne en andere voedingsstoffen. Gemakkelijk overvoerd door bijv. fel licht, sterke geuren, grove weefsels en/of harde sirenes. Rijke en complexe innerlijke belevingswereld. Diep geroerd kunnen raken door kunst of muziek. En houdt van delicate geuren, smaken. Tijdens drukke dagen behoefte om terug te trekken en alleen te zijn. Schrikt gemakkelijk.

Neurastheen (Witsenburg, 2010) Geen huid, geen grens. Uitvloeiend/open constitutie. Neemt eigen en andermans problemen mee naar binnen en voelt zich daar vervolgens nog zelf verantwoordelijk voor. Speelt zich vanbinnen af. Trekt zich graag terug, sluit zich in zichzelf op. Onopvallend Moeite om bij zijn gevoel te komen. Lijkt saai, voorspelbaar en kleurloos maar is uiterst betrouwbaar en precies. Levend vanuit de bovenpool, de afbraakpool, oogt vaak ouder dan de kalenderleeftijd. Indrukken van buiten komen binnen, maar gaan er niet meer uit. Staat open voor andermans vragen en is bereid te helpen.

Wedijveren of op de vingers gekeken worden maakt nerveus of gespannen waardoor prestaties minder zijn dan gewoonlijk. Gevoelig voor pijn. Opgejaagd als ze teveel in te korte tijd moeten doen. Probeert fouten maken en dingen vergeten te voorkomen. Kijkt uit principe niet naar gewelddadige films of tv shows. Ongemakkelijk als er teveel in de omgeving gebeurt. Trek hebben heeft een sterke invloed op het concentratievermogen en humeur. Veranderingen in het leven brengen ze van hun stuk. Als kind omschreven als zeer gevoelig of verlegen.

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

6. Verschillende inzetbare kleuren en hun contra-indicatie. Kleur Sapgroen, kobaltblauw, magenta en paars. Burnt Sienna Indigo

Omdat Ontspannen, ruimte, vreugde en schoonheid.

Contra-indicatie -

Verwarmen en omhullen. Brengt â&#x20AC;&#x153;op de bodemâ&#x20AC;? Grensvormend. tot vorm kunnen brengen en licht mee te werken.

Turkoois

Biedt rust, helderheid, openheid en is koel en glad. De kleur staat naast je.

Smaragdgroen Oranje Rood

Omhullend maar doorlatend. Tilt als enige kleur op uit de duisternis. Verwarmend

Kan afgeslotenheid en eenzaamheidsgevoelens oproepen. Kleur nooit eenzijdig gebruiken. Voeg bijv. oranje toe. Zie turkoois Kan te heftig zijn.

Bron: Harnisch (2008).

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

7.Overzicht van materialen, oefeningen/opdrachten. Materiaal

Omdat

Contra-indicatie

Nat-in-nat schilderen

In het nat-in-nat kan men zowel aan ruimte, rust en ontspanning werken als aan begrenzing. Biedt houvast en raakt het gevoel. Spreekt de grensbeleving aan. Mogelijkheid gebruik van vele kleuren. Biedt houvast, brengt ontspanning en rust. Grenzen zijn makkelijker aan te brengen dan met nat-in-nat schilderen. Biedt houvast, is activerend (onderpool aanspreken), in het lijf komen (aarden).

Het kan te uitvloeiend zijn waardoor men geen houvast kan krijgen. De donkerte kan benauwend zijn.

Houtskool (greinen) Pastelkrijt

Boetseren, steen bewerken Vetkrijt Acrylverf

Biedt houvast en plezier door de vele kleuren. Niet erg geschikt maar er is geen specifieke reden opgegeven.

Niet genoemd.

Kan teveel energie kosten. In het begin van de therapie kan het te confronterend zijn. Niet genoemd. Niet genoemd.

Oefeningen/opdrachten Omdat

Contra-indicatie

Omhullingen schilderen met blauw (nat-in-nat) Platonische lichamen boetseren

Biedt ruimte, ruste en ontspanning. Omhult je. Biedt houvast, is activerend (onderpool aanspreken), in het lijf komen (aarden).

Kan te uitvloeiend zijn.

IntuĂŻtief kleuren laten kiezen die bij dat moment bij het gevoel past. Wiskundige figuren Verhalen Mindfulness

Verbinding met het lichaam versterken. Niet naar een idee werken, het hoofd(denken, bovenpool) minder aanspreken. Het kan in de interesse liggen. Het spreekt de beleving aan. Verbinding maken met het lichaam.

Spreekt de beleving soms wat weinig aan. Kan teveel energie kosten. In het begin van de therapie kan het te confronterend zijn. Niet genoemd.

Niet genoemd. Niet genoemd. Niet genoemd.

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

8. Uitgeschreven interviews Woensdag 27 mei ’15, 10.00-11.30 uur Marijke de Vries, tien jaar werkzaam als kunstzinnig therapeut beeldend in haar eigen praktijk. Zij heeft zich gespecialiseerd in hooggevoelige mensen. Website: www.kunsttherapiehaarlem.nl 1. Wat verstaat u onder hooggevoeligheid? Zeg maar je. Hooggevoeligheid is natuurlijk eigenlijk alleen onderzocht door Elaine Aron als wetenschapster in Amerika hè en wat zij concreet daarover verteld is dat het mensen zijn die een verfijnder zenuwstelsel hebben waardoor zintuigindrukken intenser binnenkomen. Dus dat is concreet wat hooggevoeligheid is. Het is geen ziekte maar het is wel en extra zorgtaak als mens of als je kinderen hebt dan is dat als je ouder bent een extra klusje wat je erbij hebt, een plusje. Een aandachtspuntje Ja, want dat vraagt wel wat verzorging. Het heeft voordelen maar het heeft ook nadelen. Wij zullen hier zo nog op doorgaan. Dan ga ik nu verder met de volgende vraag. 2. Hoe vaak heb je te maken met hooggevoelige mensen in jouw therapie? De reden dat ik mij ben gaan specialiseren in hooggevoeligheid is omdat ik alleen maar hooggevoelige patiënten krijg. Ze zeggen ook:” je krijgt de patiënten die bij je passen”. Blijkbaar past dat bij mij. Misschien dat er een enkeling is die dat niet is. Ik denk dat 95% het wel is. Er zijn ook mensen die het wel zijn maar die het zo geblokt hebben dat het wel een hoop kwaad doet. Het is niet alleen maar iets dat je overkomt of zo ik denk ook dat je er voor kiest en het accepteert. Sommige mensen kunnen hun gevoel heel goed blokken en die krijg je sowieso niet als kunstzinnige therapeut op bezoek want die hebben hier niet zoveel te zoeken. Het gaat hier vooral om het middengebied dat hier gevoed wordt, in de kunstzinnige therapie. Is het dan echt nooit voorgekomen dat er iemand bij jou op bezoek komt die zijn gevoel geblokt heeft? Dat deze persoon erg in zijn hoofd zit en wel in zijn gevoel wil komen maar niet kan komen? Ja, dat kan ook. Je hebt natuurlijk altijd mensen die verstrikt blijven in gedachtes. Houdt de therapie dan op? Ik heb altijd heel concrete doelen dus als dat werkt en die persoon daarom vraagt dan is dat goed. Maar ik heb ook wel eens mensen die zo in hun hoofd zitten dat die na twee keer afhaken. Die het dan te confronterend vinden om daaruit te zakken en daar zit dan vaak zoveel pijn dat is dan gewoon te zwaar en ja, dan houdt het op. 3. Hoe weet je of jouw cliënt hooggevoelig is? Ik vind het leuk aan de antroposofische scholing dat je zo veel leert over fenomenologie. Dat is op de Hogeschool Leiden natuurlijk nu ook zo. Dus wat doe je als je iemand voor het eerst ontmoet. Dan kijk je naar de glans in de ogen of de huid en bepaalde bewegingen. We hebben met een expertisegroep met antroposofische artsen en therapeuten hier een ochtend aan gewijd. Wat zijn nou echt fenomenen en zou je dat kunnen vastleggen in een onderzoek. Bedoel je nu de fenomenen bij een hooggevoelig persoon? Ja, en dan fysiek wat je kunt waarnemen. Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Kun je hier wat meer over vertellen? Er was wel een overlap maar ik denk niet dat het concreet genoeg is dat het echt tot een meetinstrument gebruikt kan worden. Maar wat wel op valt is dat deze mensen een heel gevoelige huid hebben, een dunne huid. Het is natuurlijk mooi dat je dit zowel fysiek als psychisch kan benoemen. Als mensen een dunne huid hebben en indrukken niet gefilterd worden en te heftig binnen komen. Dus dat is wel een aspect. De intense blik is ook opvallend. Het valt mij ook op als ik hier kinderen heb die hooggevoelig zijn ze vaak wat stiller maar zijn ze met hun ogen alles aan het scannen. En dat is bij volwassenen eigenlijk ook zo, dat scannen. Je voelt toch of je heel goed bekeken wordt of niet. Deze mensen kijken bijna gewoon door je heen. Dus dat is vrij subjectief. En qua kleur haar, ogen etc.? Nee dat verder niet. Je hebt natuurlijk ook mensen met een verschillende huidskleur en daar is geen verschil in. En qua cultuur? Elaine Aron zegt dat 20% van de gehele wereldbevolking hooggevoelig is. In elke cultuur is dat gewoon een aspect. Ik denk ook dat in onze cultuur het begrip ontstaan is omdat het een probleem aan het worden is. Omdat we in zo’n overprikkeling aan informatie leven. Het wordt alleen maar meer en meer. Elk jaar krijgen we weer sneller internet. Zie je ook een toename aan cliënten die hooggevoelig zijn? Ja zeker. Het is toch een overload aan prikkels dat gewoon niet meer verteerd wordt. Waardoor mensen stagneren. 4. Met welke hulpvraag/hulpvragen komen deze mensen bij jouw terecht? Ja, ik heb dat net allemaal nog even door zitten akkeren. Mensen vertellen vaak dat het niet meer stroomt of dat ze oververmoeid of heel somber zijn. Dit gaat dan over volwassenen. Bij kinderen zijn de klachten vooral dat ze niet lekker in hun vel zitten, zijn snel geprikkeld, slecht slapen, concentratieproblemen op school. Vaak zijn het slimme kinderen maar die op school slechte cijfers halen. Die presteren echt onder. En dat komt puur doordat de prikkels zo veel zijn. En welke prikkels moet ik dan denken? Je hebt lijstjes over wat hooggevoelige mensen lastig vinden en één van die dingen is dat ze tijd nodig hebben om zich te verbinden met iets nieuws en ze kunnen slecht tegen tijdsdruk en als iemand hen observeert dat vinden ze lastig. Dus daar heb je op school allemaal mee te maken, dat je opgejaagd wordt, dat je met de stroom mee moet. Dat is voor hooggevoelige mensen lastig. Die indrukken komen zo binnen dat ze ook gewoon meer tijde nodig hebben om dingen te verteren. En dat is bij volwassen mensen en zeker bij mensen van boven de zestig en zeventig zo. Die zijn heel anders opgevoed dan kinderen nu of jonge mensen. Die hebben gewoon last van een te lang aangepast leven en daardoor heel lang van zichzelf afgedreven zijn. Het hoort bij de cultuur dat je loyaal bent aan de cultuur eisen. Maar dat je als hooggevoelige mens het steeds lastiger wordt om je aan te passen. Waarom zijn de jongere mensen verder van zichzelf af dan de oudere mensen? Nou dat aanpassen hè. Ieder mens heeft de behoefte zich gezien of gewaardeerd te worden en deze hooggevoelige mensen hebben over het algemeen een negatief zelfbeeld. In ieder geval zeker de mensen die bij mij komen. Ze voelen zich niet oké en proberen alles maar te doen en een hoop energie in te stoppen om toch maar positieve aandacht te genereren uit hun omgeving. Dit gaat ten koste van een hoop kracht. Altijd maar aanpassen en altijd maar dingen doen waar je eigenlijk helemaal geen zin in hebt. Dat is hun overlevingsstrategie. Dat zie je veel bij hooggevoelige mensen Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

dat zij als kind al het besluit hebben genomen ’ik ben niet oké omdat ik me anders voel’ en dat krijgen zij ook vaak te horen. Kun je een concreet voorbeeld noemen? Ja, ik heb een oudere mevrouw en zij is de jongste van tien en zij moest vaak huilen. En haar grotere broers gingen haar dan vaak een mep geven, van houd op en pas je aan. Er moest hard gewerkt worden in dat gezin. Dus het was dan niet handig om te gaan huilen om dingen. Zij had dus al heel vroeg het idee dat ze niet oké was omdat ze zo gevoelig is. Zij heeft ook haar hele leven voor haar ouders gezorgd en is zelf nooit aan trouwen of aan een leven opbouwen toe gekomen. Er werd van haar altijd verwacht dat als er bezoek kwam dat zij dan in het weekend naar huis kwam. Om daar voor haar ouders te koken en alles te regelen. Ja, en nu zijn haar ouders al een paar jaar dood en heeft ze zoiets van ja. Omdat ze nu met maagklachten zit is ze via de antroposofische huisarts bij mij terecht gekomen. Mensen komen bij mij omdat ze last hebben van lichamelijk klachten. Soms ook slaapklachten maar daar word je uiteindelijk ook heel beroerd van. 5. Welk hoofddoel en/of subdoelen stelt u voor een hooggevoelig persoon? Het hoofddoel is veiligheid, stabilisatie en structuur bieden. Want die chaos heeft het vaak te lang overgenomen. Door alleen maar vanuit de omgeving prikkels op te nemen en van daar uit te reageren. Dus structuur, stabilisatie en meer ankering in zichzelf, dus dat fundament is heel belangrijk. En als tweede vanuit die nieuwe bedding kunnen wij kijken naar welke stukken nog geheeld moeten worden. Waar kan je dan aan denken? Ja seksueel misbruik of ernstige verwaarlozing, mishandeling. 6. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen in het diagnostisch werk van hooggevoelige mensen? Wat opvalt, is dat de periferie heel erg gevuld is en het midden deel vrij leeg. Dus net als dat voorbeeld van die mevrouw van net. Die leefde voor haar omgeving naar haar eigen leven vormgeven daar kwam ze niet aan toe. Dus je ziet in het werk gewoon heel letterlijk dat de buitenkant gevuld is en dat de binnenkant leeg is, onbewoond is. Is dit heel kenmerkend voor iemand die hooggevoelig is of juist voor iemand die te maken heeft met uitputting? Volgens die arts waar ik dus mee samenwerkte is eigenlijk een heel groot deel van de mensen hooggevoelig alleen weten zij dat nog niet. Dat is zijn statement en ik ben wat voorzichtiger. Mensen die uitgeput zijn hoeven niet perse iets in de periferie te doen. Ik heb ook heel lang in de psychiatrie gewerkt met mensen met een burn-out. Ik geloof niet dat je dat om kan keren. Ik ga ervan uit dat diagnostisch werk met de nat-in-nat schildertechniek is maar ik ben wel benieuwd wat jij aanbiedt? Ik laat mensen twee keer een lemniscaat maken in een cirkel. Dat vertelt iets over hun leven tussen idealen en hun dagelijks leven en het verteld iets over hun sociale leven, nu en vroeger. Daarnaast laat ik ze een boom tekenen en laat ik ze een vrije schildering maken. En ik werk met plantenverf dus dat is een andere methode dan op de Leidse Hogeschool. Ik gebruik gewoon een doos met twaalf kleuren. Dus mensen worden iets mee geholpen met hun kleur kiezen. Er zit heel veel lichtkracht in en ik merk dat dit voor hooggevoelige mensen ook een aspect is. Ik weet niet of jij ook op school gewerkt hebt met licht-duister met houtskool? Je hebt mensen die kunnen het wit niet wit houden. Dat wordt grijs en dan merk je dat ze heel moeilijk verbinden met die geestelijke kwaliteit. Als je wit Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

in het duister kan laten ontstaan dan heb je het vermogen om je te verbinden met die andere wereld. Een soort spirituele dimensie en deze hooggevoelige mensen hebben een enorm vermogen. Zij voelen zich daar veel meer thuis dan hier. Dus dat is ook eigenlijk het hele euvel, dat ze het moeilijk vinden om hier op aarde te zijn. Ze zijn liever weg. Je ziet dat bij kinderen dat ze heerlijk wegdromen en volwassenen zoeken hun heil in yoga of wandelen in de natuur. Daar zit volgens mij ook wel de sleutel van hooggevoelige mensen. Wat zouden ze hier dan kunnen vinden? Ik was laatste bij een lezing van Schoorel over hechting. Kinderen die slecht gehecht zijn die hebben later juist via het religieuze leven toch mogelijkheid om zich daar juist via dat religieuze leven zich toch te hechten aan het aardse. Dus als dat niet in het fysieke gefundeerd is dan kan dat op latere leeftijd in het religieuze of het spirituele wel een bodem zijn waar je je kunt ontspannen of waar je oké kunt voelen. Dus ik hoor je ook eigenlijk zeggen dat het probleem van hechting bij veel hooggevoeligen een rol speelt. Dat de geest zich niet volledig kan incarneren in het fysieke lichaam? Ja, dat klopt, dat sowieso het denken heel sterk aanwezig is en eigenlijk te overheersend is. Dat betekend dat er veel gepiekerd wordt en dat het denken sowieso heel sterk aanwezig is. En die verbinding is minder vanzelfsprekend. Ik geef al een aantal jaren cursussen om mensen beter te laten omgaan met hun hooggevoeligheid en dan laat ik ze als eerste een boom maken. Die bouwen we dan op vanuit stapjes. Dus eerst een zaadje etc. Dat is heel leuk want dan laat je iets groeien. Bij allemaal zie je dan dat de kroon echt topzwaar is en vol zit met bloemen en/of vruchten. De worteltjes die zijn er niet of ze vliegen ergens hoog. Die boom is echt een super metafoor en de mensen vinden dat ook heel leuk. En vaak vraag ik voordat ik ga vertellen waar voel jij je nou thuis. Dan is dat toch altijd ergens tussen de takken in die kroon. Daar heb je een goed overzicht en daar komt dat scannen ook weer terug. Van altijd je omgeving in de gaten houden. En dan vraag ik ze daarna: “Welke plek zou je in willen nemen?”. En dan is dat toch vaak ergens op de bodem. Dus daar valt heel veel over te zeggen. 7. Welke materialen/oefeningen zijn volgens jouw werkzaam voor hooggevoelige mensen? En welke andere materialen, oefeningen/opdrachten juist niet? Nou nat-in-nat schilderen doe ik eigenlijk heel weinig. Met acryl werk ik al helemaal niet. Wat ik voornamelijk doe is dat hechtingsprobleem aanpakken. En als ik het zo bekijk een aantal mensen hebben wel een getraumatiseerde jeugd. Dus dan gaat het toch om een stuk houvast waardoor zij beter kunnen gaan hechten. Dus dan is het of boetseren of met steen werken en daarna met pastelkrijt of houtskool. Dat zijn eigenlijk wel de vier dingen die ik het meest gebruik. Kun je toelichten waarom specifiek dat materiaal? Als je de veiligheid in je denken gaat zoeken, dus dat piekeren of dat overmatig analyseren dan zoek je toch het houvast in je denken en dat is voor mij te eenzijdig. Ik denk dat je houvast door je hele lichaam mag gaan ervaren. En dat je jezelf meer geaard mag gaan voelen door je handen te gebruiken. Zoals met pastel dan moeten ze van mij met twee handen aan de slag. En dan vertel ik ze ook dat ze hun vingers kunnen gebruiken, dat is weer dat denken, het middenstuk is meer voelen en je duim is willen dus wissel het eens af. Ik geef ook gratis workshops van een half uur en dan gaan ze heel ontspannen en blij weer naar huis. Als je al überhaupt met je niet schrijfhand werkt maakt dat je er contact mee maakt. Maakt het werken met je niet schrijfhand dat je er minder met je hoofd bij bent? Ja, dat denk ik. Het is toch een soort eenzijdigheid die hooggevoeligheid. Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Je had het net over dat je amper met verf werkt bij deze mensen, waarom? Schilderen doe ik weinig omdat het al zo uitvloeiend is en die mensen hebben al een uitvloeiend constitutie. Ze voelen alles, ze denken wat jij denkt, ze voelen wat jij denkt. Soms doe ik het maar vaak pas in een later stadium. Ik heb zoiets van laten wij eerst maar eens dat verlangen naar houvast versterken. In ieder geval voeden door iets vast te kunnen houden. Zoiets als klei of steen. 8. Wat voor attitude dient een therapeut volgens u te hanteren tijdens het werken met hooggevoelige mensen en waarom? En welke juist niet? Volgens mij voor alle zorgverleners denk ik dat een hooggevoelige attitude heel prettig is voor de cliënten. Dat heeft te maken met een stuk empathie en rust. Dat is een belangrijk aspect. En dat jij je veilig mag voelen. Dat opgejaagde of aangepast gedrag is natuurlijk een teken dat je het niet veilig hebt bij jezelf. Dus dat is voor mij wel een eerste hoor, die veiligheid. Dat ik het belangrijk vind om dat goed te verzorgen. En dat iemand hier gewoon zonder oordeel mag zijn en zonder dat ik iets raar vind. Dus dat is al een stukje bedding. Tussen de regels door hoor ik dat je ook heel transparant bent, klopt dit? Ja, klopt en authentiek. Deze mensen houden er helemaal niet van als je niet jezelf bent, dat hebben ze door en dan haken ze af. Dat vind ik ook het leuke. Het dwingt je ook om heel eerlijk naar jezelf te blijven. Ik vind het de leukste groep om mee te werken. Wat moet je juist niet doen? Ik heb ooit een klokje in de kast gezet omdat ik een cliënt had die duizelig werd van geluid. Vroeger speelde zij in een orkest en heeft daar een overdosis aan geluid gehad dat ze dat niet meer trekt. Dus geluid dempen is dan belangrijk. Dus als je dat dan omdraait, zet geen harde muziek aan. Klopt en niet te veel prikkels. Ik merk ook altijd dat de allergevoeligste mensen aan die kant van de tafel zitten. Zo zitten zij met hun rug naar de kant met de vele prikkels. Dat zeggen ze ook vaak. En iedereen is gebaat bij iemand die op een empatische manier kan begeleiden. Het bevordert het therapeutische proces. Dus ik denk dat de meeste therapeuten ook wel hooggevoelig zijn eerlijk gezegd. Het is ook een therapeuten beroep hè, dat beschrijft die Elaine Aron ook. Dat het fijn is om zelfstandig werk te doen. Omdat je niet de hele dag in zo’n kantoortuin hoeft te werken. En ik vind hooggevoeligen heel visionair. Ze kijken veel verder vooruit. Vanuit verlangen naar harmonie en niet zo zeer voor hen zelf maar voor die ander. 9. Welke verandering(en) heb je tijdens de cliëntprocessen gezien? Hoe verklaar je dit? Wat ik zie in hun gedrag is dat zij zichzelf serieuzer zijn gaan nemen, meer tijd door de week inbouwen om niks te doen of om rust te nemen. En ik zie ook dat ze meer ontspanning hebben als ze weggaan bij mij. En wat ze zelf benoemen is dat zij zich stevig voelen of ze zeggen het stroomt weer ik heb weer dingen waar ik blij van word. Zoals creatieve dingen, kunstzinnige bezig zijn is bij uitstek een uitlaatklep voor hooggevoelige mensen. En als ze dat weer kunnen gaan oppakken, dat zij zich daarin gestagneerd voelen dan vind ik dat super winst. Dan zijn ze meer in verbinding met hun authentieke zelf. 10. Wat is volgens jou de meerwaarde van kunstzinnig therapie beeldend voor een hooggevoelig persoon? Kun je wellicht een concreet voorbeeld geven van een cliëntproces? Heel veel, echt super veel. Wat ik heel mooi vind aan kunstzinnige therapie boven creatieve therapie is dat schoonheid zo’n belangrijke plek heeft dat het ook op waarde wordt geschat. Mensen komen Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

ook binnen met de vraag: ”Ik heb zo’n behoefte aan harmonie en ik zorg voor harmonie voor iedereen behalve voor mijzelf en dat wil ik niet meer, mijn lijf wil het niet meer”. Maar dat stukje harmonie is iets wat je met hele simpele oefeningen kan aanbieden. Als je denkt aan mooie vormtekeningen of overgangen met pastelkrijt dat je daar eigenlijk niets voor hoeft te kunnen om toch heel blij te zijn. Zo van wauw wat heb ik nou voor moois gemaakt. En dat het ook mooi mag zijn. Ik ervaar dat daar ook een enorme kracht in zit. Dat het ook dingen in beweging kan zetten, oude gewoontes. Soms zijn ze ook heel perfectionistisch. Wat wel heel leuk is om het heel simpel te houden. Ik laat mensen heel vaak (zeker als mensen heel weinig grip op hun leven hebben omdat ze zo overspoeld zijn) laat ik ze vormtekeningen maken in een bak met zand. En dan gaat het maar niet, gatver en dan moet het weer over want dan zijn ze er niet tevreden mee, dus een heel simpele lemniscaat of zo met een knoop erin en dan zeg ik van: “Nou, je hebt hem nu een aantal keer geprobeerd nu mag je het met je ogen dicht doen’’. En echt altijd van ‘wauw wat is die mooi geworden’. En dat geeft zo’n vertrouwen in hun eigen lichaam. Dat hun lichaam zo wijs is dat je dat hoofd dus niet meer zo nodig hebt. Dat is vaak zo’n eyeopener voor mensen. Dus ik heb eigenlijk alles wat ik aan houvast nodig heb in mijzelf. 11. Heb je nog vragen en/of opmerkingen? Nee, eigenlijk niet, heb jij nog vragen? Nee ik ook niet. Ik wil je nog even een compliment geven over je. Ik vind dat je het gesprek heel goed geleid hebt. Dank je wel. Toch nog een laatste vraag 12. Hoe zit het drieledig en vierledig bij een hooggevoelig persoon? Kun je hier kort iets over zeggen? Ja natuurlijk. Het verhaal komt van dokter Renee Slot. Hij zegt dat het merendeel van de hooggevoelige mensen eigenlijk hooggeprikkeld zijn. Zij hebben in het hoofd een hele hoop informatie die naar binnen komt. En dat uit zich dan in heel veel piekeren of heel veel moeten en wat hij zegt is dat je als mens moet zorgen dat er een balans is tussen onder en boven. Onder is de onderpool en gaat over vrijheid en boven is de bovenpool en dat gaat over of dingen goed of fout zijn. Als dat overheerst kan het ook iets worden van dwang. En onze maatschappij is natuurlijk erg gericht op die bovenpool. Door kinderen steeds vroeger naar scholen te laten gaan en cognitief te stimuleren. Het is toch heel erg gericht op nog meer controle op dat cognitieve stuk te behouden. In een gezonde situatie is dat er een soort pendelslag is. Dat je niet alleen bezig bent met wat goed en fout is maar ook wat van waarde is of wat waardevol is voor jou. En dan is dat stuk van goed en fout ook wat relatiever. En wat je met kunstzinnige therapie en sowieso met dingen maken, ambachtelijk werk doet is juist eigenlijk weer die onderpool voeden. Dus eigenlijk is bij hooggevoelige mensen die bovenpool veel te overheersend en hebben ze ook ontzettend veel kritiek op zichzelf. Dit is niet goed en dat is niet goed. En als je in die onderpool komt dan maakt dat dus allemaal geen bal meer uit wat de anderen vinden. Dus dat vind ik altijd wel een heel mooi voorbeeld. Het bovenste gaat over bewust, het onderste over onbewust. Wat wil je nou echt is voor sommigen vaak ook een hele klus om uit te vinden. En daartussen zit het dromen. En wat ik ze dan laat doen is een overgang maken met pastelkrijt. Omdat je geen vorm hebt komt dan niet in het denken en automatisch zak je meer in je lijf.

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Wat kun je vertellen over de vierledigheid? Ja, dat doe ik vaak aan de hand van een boot. Dat is dan zeg maar het fysiek lichaam. En dan heb je de zee en dat is dan het ether lichaam. En als je heel vitaal bent dan voel je ook dat je gedragen wordt. En als je heel moe bent dan weet je gewoon niet meer waar je het moet zoeken hè. Dus die ether krachten die dragen je. De ene wordt geboren met een supersonische jacht en de ander in een krakkemikkig lek bootje. Dat is gewoon het gegeven waar je het mee moet doen. En dan heb je nog zeilen en dan komt de wind erbij. Dat is zeg maar meer die astraliteit. Die zorgt ervoor dat de boel in beweging komt. Hooggevoeligen zijn er heel goed in om met volle zeilen (ook al stormt het) gewoon door te blijven gaan. De angst om iets te missen of door alles om je heen meegenomen te worden. Nou ja dan is het natuurlijk heel spannend of dat bootje nog de haven weer gaat halen. Dus eigenlijk zou het wel heel goed zijn om af en toe die zeilen neer te doen? Ja, en daarvoor heb je dus je kapitein nodig. Dus die kapitein besluit of wij die dag überhaupt de haven uitgaan. En wie denkt nou dat je geboren wordt met een diploma om te kunnen zeilen? Dat heeft gewoon tijd nodig, dat moet je ervaren.

Naderhand heeft Marijke Vries mij nog een uitgewerkte versie van de uitleg over de drie- en vierledigheid gemaild. Zie hieronder. Drieledig mensbeeld De ziel bestaat uit 3 delen: denken, voelen en willen. Denken en zintuigwaarnemingen hebben hun activiteit voornamelijk in het hoofd, voelen in je borstgebied (hart & longen) en het willen in je buik en ledematen. Denken = wakker Passief, verleden kost energie

Voelen =

door zintuigen info binnenhalen

dromen

Willen = onbewust Actief Geeft levenskracht, energie

kwantiteit / piekeren competitie, oordelen > FOUT of GOED Faalangst, perfectionisme, criticus hart, verbinding, ontmoeting, emoties

je benen lopen automatisch naar doel In het wilsgebied is geen oordeel > iets is waar of heeft waarde > Kwaliteit beweging, gericht op de toekomst

‘Hooggeprikkelde’ en hooggevoelige mensen hebben aanleg om voornamelijk in hun denken en in hun zintuigen actief te zijn. Vierledig mensbeeld Je kunt ook kijken naar de mens vanuit 4 lichamen. Deze 4 lichamen worden wezensdelen genoemd. Voor helderziende mensen is dat een realiteit. Naast het fysieke lichaam, is er het Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

levenskrachtenlichaam, het zielenlichaam en het IK (= geestkracht). Dit mensbeeld is de leidraad voor deze cursus. Dit mensbeeld is het makkelijkste uit te leggen aan de hand van de tekening op bladzijde 12. 

 



Het fysieke lichaam is uitgebeeld als de zeilboot. Sommige mensen zijn geboren met een lijf als van een luxe zeiljacht. Andere mensen zijn geboren met een lek bootje wat niet geschikt is om de oceaan over te varen. De levenskrachten, de vitaliteit is verbeeld als het water. Als er heel weinig water is, kan je met je zeilboot niet ver komen. De ziel is uitgebeeld als de wind, de lucht. De ziel brengt de mens in beweging. Staat er een klein zuchtje wind, dan gaat het bootje traag over het water. Waait het heel hard, is er van alles wat je prikkelt en waardoor je bezig gehouden wordt, dan wordt het spannend. Je kunt de zeilen reven of besluiten in de haven te blijven liggen. Je kunt ook uitvaren met het risico dat de kapitein (het IK) overboord gaat of dat je boot averij oploopt. Het Ik is uitgebeeld als de kapitein. Hij moet zorgen dat de boot in orde is. Wil hij zijn doel bereiken, dan moet hij zijn boot goed kennen en de wind en het water gebruiken om veilig aan te komen. Het IK leert in het leven op aarde het wezensdelen Levenskracht, ziel en fysiek lichaam) kennen en besturen.

Bij hooggevoelige mensen is hun constitutie zodanig, dat de 4 wezensdelen wat losser in elkaar verweven zijn. Dat betekent dat je daardoor meer voelt van je omgeving, ook emoties van anderen dringen meer naar binnen en van elektromagnetische straling kan je makkelijker vermoeid raken. Om toch een prettig binnenleven te houden is het belangrijk dat het Ik hier mee leert omgaan. Door het Ik te versterken kunnen de wezensdelen hechter gaan samenwerken. Vertaald kan je het zo lezen, dat je hooggevoelige natuur vraagt om verzorging en dat je dit met bewustzijn kan oppakken.

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Donderdag 28 mei ’15, 15.00-16.00 uur Mevrouw T. 76 jaar en is een hooggevoelig persoon. 1. Hoe en wanneer bent u erachter gekomen dat u hooggevoelig bent? Dat is nog niet zo lang geleden. Ik denk een jaar of vier geleden. Ik kreeg een oud leerling en die had haar sporen al verdiend met hooggevoeligheid omdat ze workshops gaf op de middelbare scholen. Ook hier in de buurt. Ze was zelf helemaal geïnteresseerd in Dabrowski. Een man die dat vanuit Polen denk ik allemaal heeft bestudeerd, die hooggevoeligheid. Die oud leerling vertelde wat over haar werk en ik vertelde wat ik zoals doe. Dat heeft zo’n drie of vier lessen geduurd en de laatste les (of een latere les) zei ze dat ik er maar eens over na moest denken of ik ook hooggevoelig ben. Ze liep weg en toen ben ik gaan zitten en ik dacht o, o, o nou begrijp ik een hele hoop. Dus allerlei dingen die je zoal meegemaakt hebt. Ik dacht o zou dat het dan zijn. Zij gaf workshops juist voor oudere mensen die erachter kwamen dat ze dat hadden. In Heiloo, nou daar heb ik mij meteen voor in laten schrijven en daar waren allemaal mensen van mijn leeftijd en ook iets jonger nog. Sommigen waren helemaal in tranen zo van: ”Eindelijk weet ik wat het is, waarom ik zo gevoelig ben en waarom ik ben uitgemaakt voor hystericus etc., maar ik ben gewoon hartstikke kwetsbaar”. Ik hoor, zie en voel veel meer. Het is dus helemaal geen afwijking maar het is gewoon die hooggevoeligheid. Nou ja, dus vrij laat kwam ik erachter. 2. Wat betekent hooggevoeligheid voor u? Nou het heeft behoorlijk veel betekend toen ik daar eenmaal achterkwam. Toen ik daar mee bezig ging dacht ik meteen aan een slakje. Ik was als kind altijd erg geïntrigeerd door een slak met van die voelhoorntjes, die zo uitsteken. En zodra ze een windvlaagje of een wapperend blaadje of wat dan ook, dan gaan die voelhoorntjes in. Dat is wat het is voor mij. Een besef dat ik vaak meer hoor, voel, merk en dan denk dat ik gek ben omdat ik dat voel en anderen dat niet voelen. Het geeft een soort verruiming van je persoonlijkheid. Van je ‘Zijn in de wereld’. 3. Hoe lang is het geleden dat u kunstzinnige therapie beeldend gehad heeft? 2012, begonnen in maart en geëindigd op eigen verzoek in oktober. In augustus wat minder, ook door vakantie en zo. 4. Tegen welke klacht(en) liep u aan en met welke hulpvraag zocht u toen hulp? We hebben hier een hele bijzondere arts, K. Die zelf denk ik buitengewoon hooggevoelig is en ook hoogbegaafd. Ik kreeg last van mijn heupen en dan denk je gewoon ziekenhuis.. artrose.. jammer dan niks aan te doen. Toen ben ik naar hem toe gegaan. Ik voelde er helemaal niet voor om naar een ziekenhuis te gaan om meteen een nieuwe heup aan te schaffen. En die man begon met doe je schoenen even uit en die ging aan mijn tenen.. o je bent heel religieus (kleine teen geloof ik), o je bent heel sociaal (middelteen of zo). Toen zei hij mag ik even achter drukken op je heiligbeen? Ja, zei ik natuurlijk. Toen zei ik: “ja, wat artrose (ik had een papier bij me van artrose)”. Hij zei toen meteen: “Angst, kun je daar wat mee?” Angst, angst.. in het verleden heb ik wel injecties gehad en die hebben eigenlijk niets geholpen en toen zei hij dat ik maar muziek therapie moest gaan doen. Dit wilde ik niet omdat ik zelf muziek therapeut ben. De arts vervolgde:”Ga dan maar euritmie doen”. Dat heb ik drie keer gedaan maar het klikte helemaal niet tussen die euritmiste en mij, dus daar ben ik weer mee gestopt. Toen zei de arts: “Ga dan schildertherapie doen. En dat heb ik gedaan. Met die hulpvraag over mijn bekken. Maar ja het is natuurlijk raar dat je voor iets fysieks op je bekkengebied Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

schildertherapie gaat doen. Ik heb nog heel ouderwets van Eva Mees schildertherapie gehad op de Wervel. Eva Mees zei altijd: ” Ik leid jullie twee kantig op maar muziek is de hoofdmoot”. We hebben heel veel geschilderd, geboetseerd en getekend. Dat vond ik heel erg leuk. 5. Waarom besloot u om in therapie te gaan bij een kunstzinnig therapeut beeldend en niet bij een andere therapeut? Zoals in de vorige vraag eigenlijk al beantwoord. Door de arts en omdat het niet klikte met de euritmiste en omdat ik zelf muziektherapeut ben. 6. Welk doelen/of subdoelen zijn er bij u gesteld? Dat verslag heb ik niet meer. En ik heb dat gewoon helemaal niet begrepen; doelen, wat voor doelen? Heeft ze verteld waar jullie aan zijn gaan werken? Dat herinner ik mij ook niet meer. O wat erg. Geeft niks. Ze heeft natuurlijk een verwijsbriefje gekregen van de arts. En daar stond van alles op. Werken aan (wat had hij ook alweer gezegd) verdrongen angsten van (nou ja ik ben van voor de oorlog) het niet voldoende hebben kunnen ontwikkelen wat er aan mogelijkheden in zat. Daar hebben wij aan gewerkt. In hoeverre is er een samenhang tussen uw hooggevoeligheid en uw klachten? Ja, daar is natuurlijk een enorme verbinding mee met die twee dingen. Daarom denk ik ook wel eens, hooggevoeligheid heeft natuurlijk ook te maken met je karakter, je temperament, met het gezin waar je uit voort komt. Met je hele wezen. Ik heb één zus en die heeft bijvoorbeeld heel anders gereageerd op de problematiek die wij meegemaakt hebben dan ik. Behalve hooggevoeligheid komen er nog zo veel dingen meer bij. Als ik als kind niet zo hooggevoelig was had ik dingen anders in mij opgenomen. Wat is dan anders? Het is meer intens. Ik ben van 1939 en het was toen Oorlogstijd. Ik woonde in Den Haag en er speelden een heleboel nare dingen zoals o.a. de Hongerwinter. Mijn zus zij toen: “Wat wij hebben meegemaakt; jij nam alles in je op en ik stootte het van mij af. Dus u nam alles in u op en zij duwde de indrukken van haar weg? Ja, de problematiek was in de wortel hetzelfde maar onze temperamenten anders. Bij mij is alles naar binnen gegaan, veel sterker en dat hangt samen met hooggevoeligheid. 7. Welke materialen, oefeningen/opdrachten waren voor u van meerwaarde en waarom? En welke juist niet? We zijn begonnen zoals ik dat bij muziek ook altijd deed. Je reikt alles aan en kijkt hoe je erop reageert. Een cirkel, een lemniscaat allemaal van dat soort dingen. Dat heb ik met potlood gedaan en toen met verf. Dat heeft één of twee keer geduurd (dat weet ik niet zo precies meer) zo’n diagnostische sessie. Toen is alles besproken en zijn we begonnen. Nat-in-nat bleek mij niet zo te liggen. Maar ik had hele negatieve ervaringen gehad met deze techniek. Dus dat was natuurlijk een beetje contra. Het lag mij meer om met wat dikker krijt iets te doen. Pastelkrijt en later ook vetkrijt. En die wiskundige figuren vond ik enig. Kun je nog wat meer vertellen over waarom dat nat-in-nat niet fijn was? Ja, tijdens een periode waarin ik veel te veel deed en erg moe werd heb ik bij een kunstzinnige therapeut nat-in-nat geschilderd met magenta. Ik vloog er helemaal uit. Ik werd beroerd en akelig en Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

duizelig. Mijn wezensdelen lieten een beetje los en ja als je ouder wordt dan laten die ook een beetje meer los. Ik moest toen iets in mijn handen hebben. Ze gaf me toen een bonk bijenwas. Dat heb ik vast gehouden en ik voelde mijzelf er weer in gaan. Hebt u daarna nog eens met klei gewerkt? Nee, maar tijdens mijn kunstzinnige therapie in 2012 sloot ze bij mij aan in mijn enorme religieuze belangstelling. Ze las een stukje voor uit Genesis en aan de hand daarvan gingen we dan aan het werk met houtskool, pastelkrijt of dat vetkrijt. Dat vond ik heel leuk. Is er een verschil voor jou in het werken met houtskool en met pastelkrijt? Ja, dat was wel een speciale gewaarwording. Ik weet niet meer wanneer dat plaatsvond. Ze gaf me een blad papier met zwart houtskool en dat moest ik zwart maken. En dat ben ik toen gaan doen. Ik voelde weer dat ik er bijna uitviel. Dus toen stond ik op en beet ik haar toe: ”Als je een goede therapeut bent dan vraag je wat gebeurt er met me”. “Ja, dat was ik net van plan om te vragen” zei ze. Ik verdroog en moet een heleboel water drinken en ik kan hier gewoon helemaal niet tegen. Tegen dat hele grote zwarte. Toen heeft ze met een gum een grote witte streep erin gemaakt en toen kwam ik weer een beetje bij. Toen is ze aan dat zwarte gat gaan werken. Om daar meer kleur aan te brengen. Ze heeft toen ook die hele bekende grot sessie aangeboden met een vuurtje en een poes erbij en een mens erbij. Dat vond ik erg leuk om te doen. Ik vond het heel fijn dat het aansluit bij wat ik al wist, zoals dat Genesis verhaal. 8. Welke attitude dient een therapeut volgens u te hanteren en waarom? Welke juist niet? Daar heb ik erg over na zitten denken want dat slaat natuurlijk op alle therapeuten. Voor mij persoonlijk was de stem van de persoon heel belangrijk. En dan natuurlijk ook de inrichting van zo’n kamer. Dat heb ik zelf als muziek therapeut natuurlijk ook altijd gedaan. Wat zet je er allemaal in. Er was altijd een gezellig kaarsje, altijd bloemen natuurlijk en het zag er verzorgd uit. Mijn vorige tekeningen of schilderingen stonden ook altijd klaar. Dat is natuurlijk het voordeel van het kunstzinnige. Bij muziek is het weg. Dat is het leuke van HSP’ers, die nemen alles ongelooflijk snel waar. Bijvoorbeeld het op tijd komen en niet te laat. Als ik kwam en ze was er al dan had ik zoiets van pffieuw ze is er al. Je komt natuurlijk toch in een soort overdrachtssituatie. En ik was veel ouder dan haar, zij is denk ik net zo oud als mijn oudste zoon. Maar onwillekeurig geef je jezelf bloot en je tekent en je schildert. Dan komen natuurlijk toch dingen van vroeger boven drijven. En dan krijg je toch een bepaalde overdracht. Het was fijn om als gelijkwaardig gezien te worden. Daarbij is het ook belangrijk dat een therapeut flexibel is, op de dag zelf het opgestelde plan kunnen veranderen. 9. In hoeverre zijn de vooraf opgestelde doel(en) en de hulpvraag beantwoord aan het einde van de therapie? Ik heb heel veel bomen moeten tekenen en er moest van mijzelf altijd een tekst bij. Ik ben een tekst mens. Door het weten van die hooggevoeligheid en door te beseffen dat ik dus niet een beetje maf of een beetje gek ben maakt mij steviger. Het doel om steviger op mijn benen te gaan staan is hierdoor bereikt. Ik durf standpunten in te nemen als de situatie niet goed is. En als er te veel mensen zijn dan ga ik er gewoon niet naar toe. Ik kan dan gewoon zeggen dat ik dat dan even niet kan. Om daarvoor uit te komen heb ik denk ik toch wel heel veel gehad aan die therapie. Gewoon om te durven kiezen zonder dat je je minderwaardig voelt. Zo van het is gewoon zo en het hoort bij mij. Een klein voorbeeld. Mijn oudste zoon is met een moeilijke scheidingsproblematiek bezig (wat ik ontzettend akelig vind want ik ben natuurlijk dol op die knul) en dan is zo’n jongste kind jarig en dan word er alleen maar gepraat over leuk, vakantie, gezellig en mooi weer en zo. Nou daar word ik Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

helemaal crazy van. Ik voel dan de spanning en ik houd het dan ongeveer een uur uit en dan ga ik gewoon weg. 10. Hebt u nog vragen en/of opmerkingen? -

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Vrijdag 29 mei ’15, 12.00-13.00 uur Floor van Loon, afgestudeerd kunstzinnige therapeut beeldend sinds 2012. Zij heeft haar eigen praktijk. Website: www.praktijkfloor.nl 1. Wat versta je onder hooggevoeligheid? Mooie vraag. Ik versta onder hooggevoeligheid dat je als mens als hooggevoelig persoon meer zintuiglijke indrukken maar ook waarnemingen en gevoelens, dat je er makkelijker bij kan dan de gemiddelde mensen. Ik denk eigenlijk dat ieder mens gevoelig is. Dus hooggevoelig zou dan extra gevoelig zijn. Voor mijzelf versta ik eronder dat ik meer waarneem dan mensen die gewoon gevoelig zijn. 2. Hoe vaak heb je te maken met hooggevoelige mensen in jouw therapie? Als hooggevoelig zeg maar voor mij dan betekend dat ze meer kunnen waarnemen en meer in staat zijn om prikkels op te vangen en daar iets mee te doen of daar last van ondervinden. Want vaak komen ze met een hulpvraag naar mijn praktijk. Daar gaan we het straks verder over hebben. Wat ik nu graag van je wil weten is hoe vaak je ermee te maken hebt. Eigenlijk altijd. Tenminste mensen die voor mij kiezen, mensen die bij mij in de praktijk komen daar ontdek ik eigenlijk altijd een hooggevoeligheid in. Met als uitgangspunt dat het dus gaat over sensitief zijn en daarbij kunnen en daar iets mee willen doen. Dus voor mij is iemand al gauw hooggevoelig. Maar misschien zijn het wel in andere termen gewoon gevoelige mensen. Maar als ik echt hooggevoelige mensen ga turven dan is dat toch al gauw 80%. Laat ik het zo zeggen. 3. Hoe weet jij of jouw cliënt hooggevoelig is? Wat ik vaak merk is dat ze gevoelig zijn voor de ruimte waar ze in zijn bij mij. Hoe ze op mij reageren. Hoe ze geïnteresseerd zijn en in welke gebieden ze geïnteresseerd zijn. Ze vragen aan mij hoe ik leef en hoe ik denk of hoe ik werk. Dan niet vanuit praktisch oogpunt maar veel meer over energie. Dus dat ze veel in voelen en afstemmen praten. Waar ze zich fijn voelen en waar ze zich niet fijn voelen. En als er iets gebeurt hoe dat dan is en hoe zij dat dan zien. Dus dat al die zintuigen naar voren komen dan dat ze iets denken. Ik kan op een andere laag contact met ze maken, laat ik het zo zeggen. 4. Met welke hulpvraag/hulpvragen komen deze mensen bij u terecht? Ik heb heel veel verschillende cliënten. Maar wat er altijd wel onderligt, is van hoe kan ik zorgen dat ik het makkelijkst met mijzelf om kan gaan. Hoe kan ik mijzelf begrijpen en daarmee de wereld in treden. Vragen komen vaak terug van hé ik voel me niet lekker of ik snap niet wat er met mij gebeurt. Kan jij mij daarbij helpen inzicht te krijgen waardoor ik mij weer fijner voel. En dan zitten daar altijd wel weer hulpvragen op die veel concreter zijn. Maar op dat gevoelige stuk is altijd wel iets aan te raken en iets te helen en altijd wel iets te verstevigen zou ik bijna zeggen maar dat gaat meer om het kunnen dragen ervan. Van die gevoeligheid. Snappen op een ander niveau dan weten dat je hooggevoelig bent. Vaak weten ze het niet of weten ze het wel dat maakt eigenlijk geen verschil. Maar meer van hoe ga ik daarmee om. Hoe kan ik met mijzelf de wereld in treden?

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

5. Hoe zit het drieledig en vierledig bij een hooggevoelig persoon? Dat vind ik een mooie vraag. Als ik daar goed antwoord op wil geven dan zou ik ze eigenlijk allemaal apart moeten bespreken. Zodat je in de drieledigheid het denken, voelen en het willen hebt. In alle drie zit volgens mij een laag waarin je bij hooggevoelige mensen aangesproken kan worden of waar het zichtbaar wordt. Maar bij iedereen weer anders. En ook zo bij de vierledigheid. Je zou heel snel zeggen, tenminste ik zou heel snel zeggen vooral het energetische. Want daar bevinden zich de energieën en de gevoeligheid voor binnen/buiten plaats. Maar dit zit net zo goed voor mij in het fysieke. Daar kan ik de hooggevoeligheid ook terugvinden. In het astrale, de omgang met mensen. Wat kan je dan terugvinden in het fysieke lichaam? Ik zie vaak bij hooggevoelige mensen dat ze ofwel zo in hun gevoeligheid zitten en in die verbinding dat ze de prikkels van buiten af of eigen gevoelens of de indrukken niet verwerkt krijgen. Dat er teveel binnen komt wat lastig te verwerken is. En dat zie je dan letterlijk aan het lijf dat helemaal slap of helemaal doorzichtig of transparant wordt waardoor het helemaal geen stevigheid biedt vergeleken met de letterlijke aarde zeg maar de fysieke body. Valt er iets te zeggen over juist koud of warmte? Ik denk ook weer verschillend. Ik heb hier juist kinderen, en volwassenen ook wel die juist in die warmte gaan zitten, in die activiteit. En daarmee juist proberen de indrukken te verwerken. Door maar als een motor te blijven rennen en daar dus ook niet in kunnen rusten. Of juist de hele oververmoeide mensen die het helemaal over zich heen laten komen en die zich daar dus helemaal niks mee kunnen, helemaal lamgeslagen worden en dan juist weer in die koude komen. Iedereen is verschillend en zo komt ook die gevoeligheid verschillend tot uiting. Hoe zit dat met het astraal lichaam? Ja, over het astraal lichaam zou ik zeggen de interactie met andere mensen. Dat de hulpvraag daar ook eigenlijk altijd wel mee te maken heeft. Ik en de wereld en ik en de ander. Als ik in mijn eigen kamertje zit en in mijn eigen huis ben dan gaat het wel goed met me maar zodra ik dan in de college zaal zit of zodra ik in een bus stap met heel veel mensen dan wordt het ineens lastig. Of op kantoor dan voel ik mij niet begrepen, dan voel ik mij niet gezien of dan kan ik mijzelf niet laten zien. Al die dingen zitten volgens mij in het astrale. En die komt vaak ook wat specifieker in de hulpvraag wat naar voren. Wat kun je over het Ik vertellen? Wat volgens mij en de mensen die ik in mijn omgeving heb die ook hooggevoelig zijn (leeftijdsgenoten) daarvan zou ik zeggen het Ik al een heel eind ontwikkeld is (sowieso bij onze leeftijd) maar meer op dat introperspectieve. Meer een helikopterview, dat ze heel goed doorhebben wat er nou precies gebeurt. Waar worden nou verbandjes gelegd, waar niet, hoe zit iets in elkaar, hoe werkt iets. Vooral op menselijk vlak, interactie tussen mensen of tussen dingen/dieren, dus de natuur. Dat ze dat heel goed snappen en dat zij zich daarin vaak ook heel alleen voelen. Zo van: “Ik zie toch of ik voel toch dat of ik heb toch en waarom snapt dan een ander mens dat niet”. Ik heb dit ook gevraagd aan Marijke de Vries en zij zei het is net alsof de wezensdelen een beetje van elkaar loslaten. Hoe zie jij dit? Ook weer zo persoonlijk en afhankelijk van wie je voor je hebt. 6. Welk hoofddoel en/of subdoelen stel jij voor een hooggevoelig persoon? Ik denk dat het vooral gaat over thuiskomen, over de bedding vinden in jezelf. Hoe treed ik met mijzelf deze wereld in. Er is gewoon een wereld, daar leven we in en hoe kan ik mijzelf zo begrijpen. Dus niet alleen vanuit het hoofd maar ook vanuit gevoelsgebied en vanuit het handelen. Hoe kan ik Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

zo handelen, hoe kan ik me zo voelen en hoe kan ik zo plannen (eigenlijk precies die drieledigheid) dat ik op mijn best ben. Dat het weer heel wordt of dat het draagbaar of kloppend wordt dat het gemakkelijker wordt. Het is vaak zo van: “Ik ben hooggevoelig help”. Een soort schreeuw naar vastigheid, naar een hou vast en dan is mijn doel altijd om te laten ervaren wat er al allemaal is en daar vertrouwen in krijgen. Volgens mij gaat het vooral om dat stukje zakken, daar vertrouwen in krijgen en daarmee weer oefenen met in de wereld treden. Bedoel je ook een soort loslaten? Nee, het gaat juist over het weer grip krijgen door te vertrouwen in het lichaam, in de geest en in zichzelf omdat die hulpvraag vaak is van hoe moet ik met mijzelf omgaan en hoe moet ik met de wereld omgaan als het allemaal zo precaire, zo gevoelig, zoveel indrukken, zoveel wegen, zoveel ik weet het niet, ik heb geen houvast, ik heb geen richting. En om ze dan geen handvatten te bieden om richting te krijgen maar om een stapje terug te doen van maar wat is er allemaal, wat heb je allemaal in huis en wat mag er nog meer naar voren komen. Dus eigenlijk die balans weer opzoeken wat wij eigenlijk altijd doen met kunstzinnige therapie maar dan meer gericht op hoe is het van binnen en wat heeft het nodig om naar buiten te gaan zonder dat binnenstuk te verliezen. 7. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen in het diagnostisch werk van hooggevoelige mensen? Ik denk dat het heel erg te maken heeft met wat ik eerder noemde van dat de uitingsvorm van die hooggevoeligheid heel divers kan zijn. Dus ik zie vooral verschillen. Daar waar ik zou denken dat ik heel veel etherische schilderijen met heel veel water en licht en lucht en weinig fysieke materie tegen zou komen in de vrije schilderwerken in ieder geval. Daar heb ik nu ook net nog een vrouw begeleid die binnenkwam en juist zo, die zat alleen maar in de materie. Die was zeg maar aan het poetsen met haar verf om er maar een dikke laag op te krijgen. Toen was ik zelf bijna aan het zoeken van maar ben ik wel juist in mijn waarneming is dit daadwerkelijk wel een hooggevoelig persoon? Ik had dit in haar intake eigenlijk gelezen en ik dacht het aan haar te zien. Maar dit was haar mechanisme om te overleven. En dan denk ik dat is toch net zo goed een diagnostisch werk van een hooggevoelige als juist dat hele zachte. Er kunnen echt twee uitingen zijn van hetzelfde. Dus te vast of te los? Ja. Zie je het één meer dan het ander of is het gelijk? Ja eigenlijk wel gelijk, in ieder geval bij mij. Ik weet niet hoe dat bij anderen is. Dus misschien is het toeval hoor. Ik kan mij in beide werelden ook heel erg vinden en ik kan me voorstellen dat ik daarom juist deze mensen aantrek. 8. Welke materialen/oefeningen zijn volgens jou werkzaam voor hooggevoelige mensen? En welke andere materialen, oefeningen/opdrachten juist niet? Niet om te plagen maar ook daarin ben ik zo afgestemd op het individu. Ik werk wel heel veel met nat-in-nat. Dat vind ik een heel fijn middel omdat je daar via mijn idee heel veel lagen kan raken. En daardoor kan je die op hele verschillende manieren inzetten. Omdat het zo zacht en bewerkelijk nog is. Dus dat het weinig vast vorm heeft maar wel vaste vorm kan krijgen. Dus als iemand heel erg in die vaste vorm zit dan begin ik ook met nat-in-nat echt wel met figuratie en vaste vormen en als iemand daar helemaal niet zit begin ik juist in het zachte. Omdat het er juist allebei inzit kun je altijd naar het midden, dus kan je altijd weer naar die balans terug. En dat vind ik bijvoorbeeld met klei veel lastiger. Terwijl ik klei niet per se uit zou sluiten bij hooggevoelige mensen. Het kan ook heel Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

lekker zijn om eindelijk weer een beetje op die aarde te komen en de materie te voelen. Maar daar gaat meestal wel een reeks aan vooraf. Ik neig er zelf niet zo snel naar om hiermee te beginnen omdat de mensen die bij mij komen vaak een hulpvraag die vaak verbinding heeft met hun vermoeidheid. Pastel vind ik daarin ook wel heel prettig. Als het echt allemaal te licht en te nat blijft en er te weinig vorm en te weinig draagkracht is dan vind ik pastel een mooie tegenhanger om net even iets meer contact te maken ook omdat je met je handen gaat werken. En je niet een penseel hebt die daartussen zit. 9. Wat voor attitude dient een therapeut volgens jou te hanteren tijdens het werken met hooggevoelige mensen en waarom? En welke juist niet? Veiligheid bieden en wat nog belangrijker is; transparantie. Ik merk dat ik zelf als hooggevoelig persoon mij zelf pas echt laat zien en durf open te stellen als ik kan voelen dat de ander net zo eerlijk en open en vrij of bereikbaar is eigenlijk als dat ik ben. Dus ik probeer te allen tijde bereikbaar te zijn voor mijn hooggevoelige cliënten. Dat vraagt een hoop van mij en ik vind dat belangrijker dan een kunstzinnige oefening die ik voor bereid. Dus ik vind het belangrijker dat ik goed in mijn vel zit, veel ruimte heb voor iemand. Wel gewoon een uur is een uur qua sessie maar ik ben wel altijd een half uur van te voren aanwezig in de ruimte, qua energie. Misschien niet een heel gangbaar woord maar om het echt fijn te maken. Dat ik me fijn voel op de plek en dat daarin dus ook heel veel ruimte is voor de ander om er te zijn. Ik ervaar dat hooggevoelige mensen juist van omgeving en van sfeer heel snel indrukken krijgen en daarin vind ik veiligheid het allerbelangrijkste en dus ook transparantie. Als ik iets ervaar of ik merk iets bij mijzelf dat ik dat dan ook kan vertalen voor die gene of dat ik na de sessie zelf op onderzoek uit ga. Hé, wat was dat nou, is het van mij of van de ander? Ik investeer daar heel veel in. Zelf volg ik daar ook sessies voor om die bereikbaarheid te hebben om dat vertrouwen in mijzelf te hebben om te snappen wat ik ervaar, dat ik weet wat van mij is en wat van de ander. Wat moet je dan juist niet doen? Het tegenovergestelde. Een houding aannemen, de therapeut zijn en dus weten wat goed is voor de ander. Ik ga er echt van uit dat de mensen die bij mij komen zelf weten wat goed voor hen is. Ik ben een soort middel om daar woorden aan te geven, om daar kleur en vorm aan te geven, om daar inzicht in op te doen, maar niet omdat ik het weet. En dat vind ik het leuke. Hoe meer ik daar los van kom hoe grootser de antwoorden worden die mensen hun zelf geven, waardoor ik mijn sessies als een nog groter feest ervaar. Ik vind het echt een no go om bij een hooggevoelig iemand een behandelplan van a tot z voor te bereiden omdat het zo zonde is. Je weet niet wat iemand in huis heeft en kan ontwikkelen in korte tijd en als je dat vaste stramien blijft volgens dan mis je volgens mij juist daar waar ze zo goed in zijn. Namelijk afstemmen op dat wat er op dat moment is en nodig is. 10. Wat is volgens jou de meerwaarde van kunstzinnig therapie beeldend voor een hooggevoelig persoon? Wat ik er vaak zo ontzettend prettig aan vind is dat woorden vaak niet kunnen omvatten wat er in de gevoelswereld of wat er in de mens op zich afspeelt. Ik heb mezelf altijd beperkt gevoeld over te kunnen uiten wat er daadwerkelijk aan de hand is en dat de kunst daarin zoveel meerwaarde heeft omdat het niet via het hoofd en via de spreektaal hoeft. Je hoeft er geen woorden voor te kunnen vinden om wel te kunnen uiten wat er diep van binnen leeft. En dan is het ook nog een middel om er later naar te kunnen kijken. Dus dan hoef je eigenlijk geen twee dingen tegelijk te doen in mijn optiek. Dat is voor hooggevoelige mensen heel fijn. Überhaupt is dat voor heel veel mensen fijn maar voor mensen die extra sensitief zijn en extra die prikkelverwerking hebben om dat gewoon eerst die Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

ene prikkel te verwerken, namelijk de drang naar kleur of de drang naar vorm en daarna nog een keer vanuit het ik of vanuit de afstand te kunnen gaan kijken wat zich heeft afgespeeld en wat wordt zichtbaar? En daar vanuit verder te kunnen werken. 11. Heb je nog vragen en/of opmerkingen? -

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Dinsdag 2 juni ’15, 15.00-16.00 uur Mevrouw A. studente 23 jaar. Heeft ongeveer een jaar geleden kunstzinnige therapie beeldend gehad. 1. Hoe en wanneer ben je erachter gekomen dat je hooggevoelig bent? Ik ben daar achter gekomen toen ik zelf kunstzinnige therapie studeerde. Toen hebben we het er wel eens over gehad. Toen herkende ik al een beetje dingen. Ze beschreven toen dat je heel erg veel dingen op pakt en dat je daar heel snel moe van wordt. Ik had dus best wel vaak vage vermoeidheidsklachten en ik merkte dat ik sneller vermoeid was dan mijn vrienden of familie. Toen was ik dus bij de dokter voor gewoon iets anders en die zei toen: “Heb je wel eens nagedacht over hooggevoeligheid?” Ik heb trouwens een antroposofische dokter. Dus toen kwam ik daarachter. Hoe oud was je toen? Ik denk 18 of 19. 2. Wat betekent hooggevoeligheid voor je? Heel veel dingen oppikken uit je omgeving, in de zin van veel geluiden en licht. Een beetje gevoelig zijn voor alles om je heen. Maar ook in de zin van dat ik emotioneel wel mensen aan kan voelen en ook snel merk als er een gekke sfeer in lucht hangt. Wat bij mij dus een beetje als uitwerking heeft dat ik daar snel moe van word of een gevoel heb dat ik nu echt even alleen wil zijn omdat er te veel gepraat en geluid is. Ik merkte dat wel eens op vakantie als ik met zo’n groepsreis mee ging of met vrienden. Dat ik dan dacht: “Ik houd het gewoon niet vol om de hele dag onder de mensen te zijn”. Een gevoel dat je heel erg uitvloeit in alle mensen en dat ik dan denk: ”Ik moet nu even alleen zijn om weer op te laden”. 3. Hoe lang is het geleden dat je kunstzinnige therapie beeldend gehad hebt? Ik denk een jaar of anderhalf geleden. 4. Tegen welke klacht(en) liep je aan en met welke hulpvraag zocht je toen hulp? Ik had toen last van hyperventilatie en een beetje paniekaanvallen. Dat soort klachten. Maar ik ging toen naar de dokter daarmee, met een paar dingetjes. En uiteindelijk zei ze dat mijn paniekaanvallen van hypochondrische aard zijn. Ja, dus hyperventileren en ik had vaak het gevoel dat ik geen lucht kreeg. Dat gevoel had ik vaak als ik in dichte ruimtes was. Bijvoorbeeld in college met heel veel mensen of als het een beetje benauwd was zoals in de trein. Ik heb één keer een moment gehad en dat was tijdens een tentamen en toen me heel benauwd voelde. Ik ging toen hyperventileren en sindsdien is dat een beetje getriggerd. Vanaf dat moment was ik bang voor dat gevoel en daardoor kreeg ik dus heel vaak dat gevoel. Bij bijna elke situatie waar veel mensen waren of dat ik het idee had dat ik niet zelf kon kiezen dat ik weg kon gaan, dan kreeg ik het benauwd en heel warm en had ik een hoge hartslag. Toen was er ook een moment dat ik niet meer met de trein durfde om naar mijn ouders toe te gaan. Omdat ik dan dacht: “ Ik zit een uur in een ruimte waarin ik niet zelf kan kiezen wanneer we stoppen en wanneer ik eruit kan”. Dat werd toen zo’n grote angst waardoor ik toen hulp ben gaan zoeken bij de dokter. Die heeft mij toen naar een kunstzinnige therapeut verwezen. 5. Waarom besloot je om in therapie te gaan bij een kunstzinnig therapeut beeldend en niet bij een andere therapeut?

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Nou eigenlijk omdat ik er zelf om had gevraagd. Zij gaf een paar opties en toen heb ik eerst gekozen om psychootsynthese therapie te doen. Zij ging in op dingen uit je onderbewustzijn, dus ze wilde heel erg praten over vroeger en dan juist een beetje normale dingen zodat zij bepaalde drijfveren of patronen kon terug vinden. Maar goed dat werkte voor mij niet zo goed omdat het heel veel praten was en ik had niet echt het idee dat ik er iets mee op schoot. Ik had juist het gevoel dat ik dan zoveel zware dingen had besproken en dan ging ik uitgeput daar vandaan. Ik zag er dan ook tegen op om de volgende dag weer te moeten. Het is dan heel erg zo dat zij zegt je moet dingen zus en zo doen. Maar ja dat kan ik wel horen maar ik kon dat dan niet echt toepassen. Zeker omdat hyperventilatie zoâ&#x20AC;&#x2122;n fysiek probleem is. Ik voelde me dan vaker slecht over mijzelf omdat ik dan niet kon doen wat de therapeut van mij vroeg. Toen heb ik de therapie beĂŤindigd en gevraagd of ik kunstzinnige therapie mocht doen. Ik dacht dan hoef ik niet te praten maar dan kan ik het misschien gewoon meer op mijn lichaam laten inwerken. 6. Welk doelen/of subdoelen zijn er bij jou gesteld? Haar doel was eigenlijk om zeker in mijn lichaam te komen en te vertrouwen in mijn lichaam. Dat er niet constant iets ergs zou gebeuren. 7. Welke materialen, oefeningen/opdrachten waren voor jou van meerwaarde en waarom? En welke juist niet? Ik moest oefeningen doen om te aarden. We begonnen met oefeningen van omhullingen schilderen. We gebruikten vooral blauw aan de buitenkant en in de binnenkant een keer geel en een keer rood. Het gaf me veel ontspanning om dit te doen. Het was echt een rust momentje in de week. Maar dat heeft ze uiteindelijk stop gezet omdat ik heel erg nat werkte en in ieder geval een uitvloeiende persoonlijkheid heb. Toen had zij zoiets van volgens mij werkt dit niet zo goed. Ik vond het altijd wel lekker om te schilderen maar ik werd er ook wel lui van. Op een dag waren ze buiten met de weg bezig. Toen waren die bouwvakkers aan het praten en ik was ze een beetje aan het afluisteren en moest ik af en toe lachen om wat ze zeiden. Toen had zij zoiets van je wordt een beetje te dromerig of zo. Dus toen moest ik gaan boetseren. Wat ging je boetseren? Ik moest lichamen boetseren. Ik moest beginnen met een figuurtje die op zijn zij lag. Die lag te slapen. En daarna een figuurtje dat ging zitten. En daarna een figuurtje dat een soort van stevig overeind stond. Wat vond je van de klei? Ja wel lekker. Wel stevig. Ik kon er wel lekkerder mee werken. Wat ervaarde je toen je deze figuurtjes maakte in de klei? ik vond het werken met klei activerend (tegenover het dromerige van nat-in-nat schilderen) en aardend. Ook vond ik het beeld mooi en toepasselijk van een figuurtje dat uit een soort teruggetrokken houding opstaat in een zelfverzekerde houding. 8. Welke attitude dient een therapeut volgens jou te hanteren en waarom? Welke juist niet? Wat ik leuk vond aan mijn therapeut was dat zij best een vrolijke en enthousiaste vrouw was. Een beetje een aardse vrouw. Ik heb een vervelende ervaring gehad met een antroposofische arts. Van hele rustige en spirituele mensen krijg ik vaak rillingen. Ik heb wel eens gehad dat ik een stukje mee moest lopen met een meneer. Dan liet hij mij voorgaan en dan verder zei hij niets en dan liep hij heel zachtjes. Ik kreeg dan ook het gevoel alsof ik dan ook heel voorzichtig moest lopen. Terwijl mijn Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

kunstzinnige therapeut was gewoon een beetje casual en deed aan small talk. Zoals van wat heb je leuke schoenen. Dus een geaard persoon vind ik fijn, dan hoef ik ook niet zo voorzichtig te zijn. Tijdens een anders interview kwam naar voren dat het belangrijk is om transparant te zijn als therapeut. Hoe denk jij heirover? Ja, nou dat is wel een grappig verhaal. Want toen ik voor de eerste keer bij haar was vertelde ik haar mijn verhaal over die momenten in de college zaal en in de trein dat ik mij heel erg benauwd voelde. Toen zei zij: “Ik herken dat en ik heb dat ook wel eens meegemaakt”. Toen ging zij ook zo’n beetje vertellen over toen zij jonger was en zij ook studeerde. Ze begon gelijk al wat tips te geven. Zoals in de handen ademen. Zij herkende veel van mijn verhaal in zichzelf. Toen kwam ik daar de volgende keer en toen begon zij eigenlijk een beetje met excuses over de vorige keer. “Want jij was hier de vorige keer en toen begon ik opeens over mijzelf te vertellen. Misschien vond je dat wel heel vervelend of was dat helemaal niet de bedoeling”. Zij had zelf het gevoel dat ze te ver was gegaan in de herkenning. Maar goed ik vond dat eigenlijk wel fijn en ook heel toevallig. Dat je dan net weer bij iemand terecht komt die precies hetzelfde heeft meegemaakt. Bijna te toevallig. Ik voelde mij daardoor juist wel heel erg begrepen. Zeker omdat het zo’n vaag probleem is. Ergens schaamde ik mij er ook een beetje voor. Want ja ik durfde mijn huis niet uit omdat ik denk dat ik dan niet meer kan ademen. Het is natuurlijk wel een beetje vaag. Dus toen zij ook vertelde dat zij er weer over heen is gekomen dacht ik van misschien kan zij mij dan juist heel goed helpen omdat zij het zo goed herkend. Ik vond die openheid dus wel heel prettig. Het was ook wel heel fijn dat ze aangaf van oké ik heb nu heel veel over mijzelf gepraat en dat blijft nu weer achterwege. 9. In hoeverre zijn de vooraf opgestelde doel(en) en de hulpvraag beantwoord aan het einde van de therapie? Ik denk dat ik iets zelfverzekerder ben geworden. In de zin van mij zelfverzekerder voelen in mijn lichaam. Eerlijk gezegd niet alleen door kunstzinnig therapie maar ook doordat ik met haar heel veel heb gepraat. Dat is een ander weggetje wat wij hebben ingeslagen juist omdat zij er heel veel van herkende. Dan gaf ze tussen door ook wat praktische tips. Dat was heel fijn, soms gaf ze ook ademhalingsoefeningen tussendoor. En dan dacht ik van ik kan dit gewoon. Ik kan hier gewoon mee dealen en het neemt mij niet over. 10. Heb je nog vragen en/of opmerkingen?

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Woensdag 3 juni â&#x20AC;&#x2122;15, 12.00-13.00 uur Meneer B. 54 jaar, heeft in 2013/2014 kunstzinnige therapie beeldend gehad. 1. Hoe en wanneer ben je erachter gekomen dat u hooggevoelig bent? Ik denk dat het rond 2011/2012 was. Dat kwam eigenlijk via contacten met vrienden en vriendinnen die dat over zichzelf zeiden dat ze hooggevoelig waren. Toen ben ik daar wat meer over gaan lezen. Ik heb ook een test gedaan van Elaine Aron. Daaruit bleek al dat ik hooggevoelig ben en toen ben ik daar over gaan lezen. Het was net of dat boek voor mij geschreven was. Ik hoor dat ook wel vaker mensen zeggen. Van goh dat was net ik dat daar beschreven werd. Dus ik zat in de goede richting. Dat was wel fijn, daarmee kon ik wel een paar dingen bij mijzelf gaan verklaren. Kun je een paar voorbeelden noemen? Ja, wat ik net al zei. Als ik terugkijk naar mijn geschiedenis over werk. Over hoe dat is gelopen dan kan ik nu echt zien van waarom ik op bepaalde plekken wel op mijn gemak was en goed zat en op andere plekken juist weer helemaal niet. Ik heb wel iets van twaalf verschillende banen gehad. En waarom ik dus elke keer van job hopte bijvoorbeeld. Dat hield toch echt wel verband met de hooggevoeligheid. Wat is dat dan precies? Ik zat bijvoorbeeld op een bepaalde plek, een tuinderij. Daar had ik wel mijn taken maar op zich vrij veel vrijheid om die uit te voeren. Dus daar was een kader en daarbinnen kon ik gewoon werk doen. En het feit dat er dus ook veel buiten was en met licht en planten. Er was ook geen baas die de hele tijd op mijn vingers zat te kijken. Dan voel ik mij meer ontspannen. Dan voel ik me vrij om het in te richten zoals het mij past. Wat vind je dan niet fijn? Nou ik heb ook bij een bedrijf gezeten en daar was het andersom. Daar werd ik dus wel (net als iedereen) op zijn vingers gekeken en daar moest ik heel veel verantwoording afleggen. Dat was niet altijd zo hoor. Bij projecten waar ik de vrije hand in had ging het goed maar op het moment dat er veel op gelet werd en zo dan werd ik daar heel gespannen van. Ik werd daar heel zenuwachtig van. Dat kan ook de manier van communiceren zijn maar ik merk dat ik daar sowieso last van heb als er autoriteit bij komt kijken. Dan heb ik daar heel veel last van. Dan kan de persoon nog zo aardig zijn maar dan voel ik dat altijd. En als de ander dan zijn positie misbruikt dan loopt de spanning heel snel op. 2. Wat betekent hooggevoeligheid voor jou? Geluid is wel een ding. Het is hier redelijk rustig maar hier naast me zit een wasserette en ik kwam van een appartement in Eindhoven en daar was het gewoon helemaal stil. Toen kwam ik hier wonen en hoor ik constant zoiets als de airconditioning van die wasserette. Ik weet niet of jij dat hoort, ik heb dubbelglas. En ik hoor de trommels ook draaien. Ik heb er twee jaar over gedaan om dat geluid te accepteren. 3. Hoe lang is het geleden dat je kunstzinnige therapie beeldend gehad hebt? Volgens mij was dat in 2014, heel recent. Ja 2013/2014. 4. Tegen welke klacht(en) liep je aan en met welke hulpvraag zocht je toen hulp? Ik was toen heel erg overspannen door een situatie op mijn werk. Ik kon geen rust meer vinden en ik kon niet meer slapen. Dus dat was vrij urgent en ook wel bijzonder voor mij want ik slaap over het Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

algemeen gewoon goed. Toen werd ik elke nacht wakker. Dus ik had wel heel erg veel spanningsklachten. 5. Waarom besloot je om in therapie te gaan bij een kunstzinnig therapeut beeldend en niet bij een andere therapeut? Ik heb een antroposofisch arts en ik was eerst begonnen met ritmische massage. Dat is ook een antroposofisch iets. Van één van de twee kreeg ik de suggestie dat kunstzinnige therapie iets voor mij zou zijn. Ik denk van de huisarts. Ze verwachtte wel dat ik dat ook gewoon heel leuk zou vinden. Het was toen ook wel goed mis dus ik heb in korte tijd heel veel mensen benaderd. Ik heb ook nog een beetje coaching gehad. Dat waren gewoon gesprekken om de eerste stoom af te blazen. Maar daar ben ik op een gegeven moment ook weer mee gestopt. Toen ben ik bij kunstzinnige therapie terecht gekomen. 6. Welk doelen/of subdoelen zijn er bij jou gesteld? In eerste instantie rust vinden, meer in balans komen. En ook grenzen aangeven en de basis zeg maar. Het wortelen in de bodem. 7. Welke materialen, oefeningen/opdrachten waren voor jou van meerwaarde en waarom? En welke juist niet? Nou we hebben een hele riedel gedaan. Ik vond alles leuk en het had allemaal zijn eigen waarde. Ik ben begonnen met de platonische lichamen en dan als eerste de kubus. Dit deed ik met klei. Daar heb ik ook best wel een tijd over gedaan, over die beelden van klei. Ik heb toen ook meteen klei gekocht en ben er thuis ook mee bezig gegaan. Wat deed het dan bij jou? Het was gewoon met mijn handen heel concreet. Ik vond het niet makkelijk. Het was heel moeilijk om van de ene vorm naar de andere over te gaan. Alleen kon ik dit niet dat was echt met hulp van de therapeut. Wat ik er verder fijn aan vond. Het heeft voor mij wel echt met grenzen te maken. Dus grenzen meer voelen en ik kon dat ook wel vrij snel merken in ander dingen. Kun je een voorbeeld geven? Ja, kennelijk vind ik het toch heel lastig om iets aan iemand te vragen om iets niet te doen. En dan deed ik deze dingen toch. Dus als ik ergens last van heb dan toch op komen voor mijzelf. Ook op die vervelende werk situatie kon ik beter blijven staan. Het werkt ook op een subtiel niveau wat zich heel moeilijk laat vastleggen. Wat heb je na het maken van de platonische lichamen gedaan? Daarna ben ik gaan greinen met houtskool. Dat vond ik ook heel leuk. Daarbij merkte ik ook echt dat ik verder in mijn gevoel ging raken, zo in mijn buik. Ik had ook altijd dan als ik was geweest wat buik pijn. Daarin hebben wij ook gewerkt met licht en duister. Ik kon echt zo’n fijnstoffelijk laagje tussen mijzelf en de omgeving voelen door dat greinen. Ik vond dat vooral heel bijzonder en het is op een bepaalde manier ook heel rustgevend. Ik heb dat toen ook heel veel thuis gedaan. Nu doe ik eigenlijk niets meer. En daarna gingen we naar pastel, dus naar kleur. Dit was na al dat zwart- wit ook heerlijk. Ik ben ook wel echt een kleuren mens. Ik kan kleuren echt zo proeven bijna. Alsof ik ze zo indrink. Dat vond ik met dat pastel ook heel fijn. Ik heb ook tekeningen in het greinen omgezet in pastel. Ik zal zo nog even kijken of ik nog wat werk tevoorschijn kan halen. En het laatste was aan de hand van een verhaal uit Odysseus. Dat sprak mij ook hele erg aan, sowieso die mythologie.

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

8. Welke attitude dient een therapeut volgens jou te hanteren en waarom? Welke juist niet? Ja, dat vond ik bij mijn therapeut ook heel fijn. Die is heel zacht en geeft je gewoon heel veel ruimte om iets te doen. Ik vond het fijn dat ze duidelijke aanwijzingen gaf en hulp als je iets niet kan. En daarnaast ook af en toe een zetje geven. Af en toe moet je ook gewoon ergens door heen. Ik heb ook wel perioden gehad waarin ik tegen een grens aan zat. Dan voel je gewoon dat als ik hier over heen ga dat gaat iets met mij doen. Wat ik waarschijnlijk niet zoâ&#x20AC;&#x2122;n fijn gevoel vind. Dan heb je toch af en toe mensen nodig die je daar doorheen loodst. En dat je het toch gewoon aan gaat. Ik heb ook een grote behoefte aan duidelijkheid dus ik weet ook graag achtergronden waarom dingen zijn en hoe dingen werken. Bijvoorbeeld over de opdrachten of in dit geval over hooggevoeligheid. Ik wil graag mijn ervaringen kunnen plaatsen en weten waarom iets werkt. Dus als ik iets ervaar of voel wat dat dan is of wat dat dan kan zijn. Dat is een behoefte die ik gewoon heb. Ik heb behoefte aan een kader, en die hooggevoeligheid is voor mij nu ook een kader. Dat is het aller belangrijkste, daar kan ik mijn ervaringen in plaatsen. Dat is misschien niet wat de bedoeling is van kunstzinnige therapie maar dat is wel een behoefte van mij. Mijn therapeut kwam mij daar ook wel in tegemoet. Qua houding vraagt het dus ook om een bepaalde flexibiliteit van de hulpverlener. Waar heeft een persoon behoefte aan en hoe kan ik dat invullen. Gelijkwaardigheid vind ik ook heel belangrijk. Dus iemand die naast je staat en meedenkt en meeleeft. 9. In hoeverre zijn de vooraf opgestelde doel(en) en de hulpvraag beantwoord aan het einde van de therapie? In ieder geval is het zeker gelukt dat ik weer kon slapen. Dat heeft ook niet zo heel lang geduurd, wel een aantal maanden denk ik maar dat kwam ook door die omstandigheden. Hoeveel sessies heb je gehad? Dat weet ik echt niet meer, maar wel heel veel. In het begin zelfs elke week. Ik heb maandenlang elke week sessies gehad. Dus dat slapen ging op een gegeven moment weer goed. Ik weet niet meer precies wanneer dat was. Maar ik denk dat dat na een paar maanden al was. Vrij snel dat het al beter ging. Ik heb ook het gevoel dat ik er steviger door geworden ben. En dat ik meer zichtbaar geworden ben. Het gaat in kleine stapjes maar het is gewoon een proces waar ik nog steeds in zit. Maar er is wel een basis gelegd. Ik vond die manier van werken ook gewoon heel fijn om te doen. 10. Heb je nog vragen en/of opmerkingen? Ik zit nog wel aan een dingetje te denken. Dat het zeker nog wel kleur aan mij, aan mijn leven heeft toegevoegd. Ik zat natuurlijk al lange tijd in het duister en dan komt het licht en dan sta je volop in het licht en daarna kleur. Houtskool

Pastelkrijt

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Dinsdag 16 juni ’15, 11.00-12.00 uur Lida van Twisk. Kunstzinnige therapeut beeldend in Amsterdam. Website: http://www.kunstzinnige-therapie.com 1. Wat versta je onder hooggevoeligheid? Wat ik vooral merk is dat mensen die hooggevoelig zijn de stemming en sferen heel goed aanvoelen. Het is wel leuk dat jij hier binnenkomt en zegt dat het een mooie lichte ruimte is. Dat je vraagt om met je rug naar het raam te gaan zitten dat je niet in de zon kijkt (goede zelfzorg). Mensen die hooggevoelig zijn zeggen dat eigenlijk altijd als eerste. En ook de sfeer hè, hangt er spanning in zo’n ruimte, dan voelen ze dat direct aan. Daarom lucht ik de ruimte veel en doe ik altijd de ramen open. Dit omdat de mensen dat heel erg opmerken hier. Dus het mijn en dijn onderscheiden, een dunne huid hebben komt daar dan ook meteen in voor. Emoties worden intenser ervaren, ze zijn gevoelig voor prikkels van buitenaf en hebben veel tijd nodig om indrukken te verwerken. Ze hebben moeite met planning en structuur en zijn zeer zorgzaam en anticiperend op behoeften van anderen. Ze vinden het ook moeilijk om grenzen aan te geven. Over het algemeen hebben ze ook meer last van stress, spanning, fysieke klachten zoals hoofdpijn en maag/darm klachten, allergieën, chronische vermoeidheid, en een groter risico op stemmingswisselingen, depressies, soms angsten en verslavingsgevoelig. Dit is even een samenvatting van wat ik hier zie. Ze hebben ook een lossere verbinding met hun lichaam. 2. Hoe vaak heb je te maken met hooggevoelige mensen in jouw therapie? Nou ik had eigenlijk 80 procent, dus dat is echt heel veel. Ik dacht zelfs dat het er nog wel iets boven zou zitten. 3. Hoe weet je of jouw cliënt hooggevoelig is? Door wat ik net in de eerste vraag ook aangaf. Vaak komen ze hier voor een behandeling van een bepaalde grensgevoeligheid. Dat ze te veel bij de ander zichzelf ervaren en weinig van zichzelf voelen. Ook dat ze het moeilijk vinden om er helemaal te zijn op aarde, soms leven ze gedeeltelijk boven zichzelf ter bescherming dat niet alles binnenkomt, gedeeltelijk hangt het vaak samen met dat de hooggevoeligheid niet erkend is in de kindertijd en dat even boven jezelf hangen meer rust biedt. 4. Met welke hulpvraag/hulpvragen komen deze mensen bij jouw terecht? Ik zie dat mensen vaak erkenning zoeken voor hun hooggevoeligheid omdat zij in hun kindertijd daar niet in erkend zijn. Hierdoor denken ze altijd dat er iets met hun is, dat ze anders zijn. Als je hooggevoelig bent, dan ben je ook echt anders. Je hebt een extraatje, een kwaliteit. Dat is wel wat anders dan dat je bijvoorbeeld vanuit je hooggevoeligheid faalangst kan ontwikkelen. In therapie leren ze dan om de kracht van hooggevoeligheid te gaan ontwikkelen. In de therapie doen ze zich vrij volgzaam voor, zijn ze erg plichtsgetrouw en perfectionistisch. Het leren om ook bij zichzelf te kunnen blijven in contact met de ander. Het leren herkennen van de lichaamssignalen door aandachtsoefeningen binnen de kunstzinnige therapie helpt om te leren herkennen waar de grens ligt, hoeveel energie er nog is. Hoe kun je goed zicht blijven houden op je levenskracht, wat is voedend wat breekt energie af.

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

5. Hoe zit het drieledig en vierledig bij een hooggevoelig persoon? Ik stel het eigenlijk niet meer drie en vierledig. Ik zit al zo lang in het vak dat ik daar eigenlijk helemaal niet meer mee bezig ben. Ik voel of zie het direct omdat ik zelf ook hooggevoelig ben. En dat ordenen doe ik eigenlijk niet meer. Wat mij dus opvalt, is wel een lossere verbinding met het lichaam. De ziel is meer op de buitenwereld gericht. Het zou een etherlichaam probleem kunnen zijn. Een dun etherlichaam waardoor er weinig grensbeleving is. 6. Welk hoofddoel en/of subdoelen stel je voor een hooggevoelig persoon? Het hoofddoel is die grenzeloosheid. Het mijn en dijn kunnen onderscheiden. Niet dat alles je overkomt, maar dat je er zelf ook een keuze in hebt. Zoals wat jij net deed bij binnenkomst, dat vond ik heel mooi. Dat je zegt: "Ik ga daar zitten omdat ik last heb van het licht." Dat je weet in te grijpen, wat is goed voor mij. Heel veel mensen laten dit zich maar gebeuren en doordat ik het dan aangeef veranderd het. Ze vinden het nog heel moeilijk om zelf aan te geven wat ze nodig hebben. Begrenzing is voor deze mensen dus heel belangrijk. Zijn er ook subdoelen? Dat verschilt eigenlijk van moment tot moment. Maar ruimte durven innemen is vaak al heel ingewikkeld. Vaak geven ze gelijk alles van zichzelf weg. Grensbeleving kan door hooggevoelige mensen vaak ook als iets lelijks worden ervaren. Het voelt dan niet lekker om een grens aan te brengen in het geheel. Voor hooggevoelige mensen voelt het dan alsof de harmonie verstoord wordt. Dit kan soms een heel behandeltraject duren. Maar wat kan het je brengen, zeg ik dan vaak. Dus meer positief belichten in plaats van negatief? Ja zeker, dat is ook weer een subdoel. Aanmoedigend zijn. Zelfvertrouwen helpen opbouwen, Zodat de cliënt durft te gaan uitspreken wat wel en niet goed voor hem voelt. 7. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen in het diagnostisch werk van hooggevoelige mensen? In het werk zie je een bepaalde grenzeloosheid. Ik zie twee soorten. Het ene type houdt van harmonie en schoonheid en het andere type is erg grenzeloos en chaotisch. Die laatste vinden het moeilijk om te ordenen. Ik kan me ook voorstellen dat deze twee zich in één persoon uiteenzetten maar dat het uitgelokt kan worden door een bepaalde situatie. Ja, dat is ook zo. Ik heb één serie van een vrouw die hele mooi sfeerschilderingen maakt. Ook afwisselend chaotisch. Ze probeert heel erg die harmonie te bewaren maar als er te veel prikkels om haar heen zijn dan schiet dat helemaal door naar dat chaotische. Ze kan het beeld dan ook niet meer bij elkaar houden. Ik geef mindfulness daar begin ik mee. Om even naar je voeten, naar je benen, naar je lichaam te gaan. Om vandaar uit te gaan werken en dan zit je ook meestal meer in dat lijf. Ik merk dat als ik hooggevoelige mensen zo laat werken dat ze halverwege pas echt in contact komen met wat ze aan het doen zijn. Dat kan chaotisch beginnen en langzaam kom je dan aan en dan komt er een soort balans. Dat vind ik heel wonderlijk. 8. Welke materialen/oefeningen zijn volgens jouw werkzaam voor hooggevoelige mensen? En welke andere materialen, oefeningen/opdrachten juist niet? Van schilderen naar boetseren. Dus ruimte mogen innemen, ook daar weer begrenzing in.

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

Wat doe je dan als je gaat schilderen? Doe je dan een kleuroefening of juist een Hauschka reeks? Nee, ik doe eigenlijk niets van wat ik geleerd heb. Het is volledig intuïtief. Ik begin meestal door te werken met de kleur die op dit moment het beste bij het gevoel van de cliënt past. Ik ga niet via een idee werken, maar juist naar wat er nu is. Bijvoorbeeld paars; welke beweging zou je willen maken met paars van binnenuit? Is dat een omhooggaande beweging, naar beneden of is het een rechte beweging? Ik laat het meer ontstaan. En we kijken steeds naar wat er gebeurt, lichaamsgericht ook. Wat doet het in je lichaam? En voel je nog dat je contact met je voeten hebt? Dus we houden steeds contact met het lichaam. Waarom ga je eerst schilderen en daarna boetseren? Schilderen voor rust en loslaten, beginnen waar de cliënt is, langzaam naar de grenzen van klei toewerken. Die ruimte is ook nodig om een gezonde therapeutische verhouding op te bouwen. Dat je niet meteen gaat begrenzen. Wat voor boetseeropdrachten geef je? Ik heb iemand die heel graag piramides maakt. Dan denk ik weer aan die abstracte vormen, maar sommige mensen beleven hier weer niets aan. Dan is het wel een grens maar ook een beetje abstract nog. En vooral met hooggevoelige mensen die zo’n grote zielservaring hebben. Dat kan je op een andere manier begrenzing bieden. In een schildering kan je bijvoorbeeld ook begrenzing in aanbrengen door iets om een kleur heen te zetten. Dat is jouw mooie wereld, dat is van jou. Je mag iets voor jezelf hebben. Dat kan al heel moeilijk zijn want het is mooi en ik wil het uitdelen. Dus ik doe het vrij los en niet al te strak. 9. Wat voor attitude dient een therapeut volgens jou te hanteren tijdens het werken met hooggevoelige mensen en waarom? En welke juist niet? Een oordeelsvrije houding is het eerste wat in mij opkwam. Dat het gewoon goed is wat er is. Alles wat je doet is goed en het kan nooit mis gaan. In ieder geval aanmoedigend waardoor de ziel vanzelf een beetje open gaat. Het is ook belangrijk om te spiegelen, flexibel maar ook wel begrensd te zijn. Hoe begrens je de ander? Door direct te vragen bij wat je doet: “Wat beleef je erbij?” Dus ik breng je direct terug jezelf bij je lichaam. Het lichaam is fysiek ook een begrenzing. Het is leuk om te zien dat naarmate mensen vaker komen zij dat lichaam ook veel sterker gaan beleven. Dat ze veel sneller voelen en aangeven dat zij hun grens bereikt hebben. Doordat ze hier bezig zijn met dingen voor zichzelf te houden zie je dit ook in het leven van die persoon terug. Dat ze juist op dat moment bij de mensen om hen heen (kennissen, vrienden en familie) dat appelleren aan die grenzeloosheid. Ze zijn heel trots op zichzelf als ze aangeven dat ze niet komen dit weekend omdat ze tijd voor zichzelf nodig hebben. Dat is in het begin nog heel moeilijk en op een gegeven moment werkt dat gewoon. Wat is nog meer belangrijk in de attitude? Naast die oordeelsvrije houding en het aanmoedigende zie ik meestal dat hooggevoelige cliënten een oordeel over zichzelf hebben. Dat ze zichzelf vaak zwak vinden, ik moet daartegen kunnen, ik moet dat kunnen. Er is hen een soort harde aanpak geleerd. Ze hebben een soort strenge kritische houding naar zichzelf, dat zit ook vast. Dus het is belangrijk om hen te enthousiasmeren over dat het ook mooi is om hooggevoelig te zijn. Dat het veel kwaliteiten heeft in plaats van; ik moet dat kunnen. Ze kunnen ook heel perfectionistisch zijn. Burn-out vind ik ook heel sterk tegen dat hooggevoeligheid aanliggen. Ik vraag me af of er een bepaalde aanleg is bij hooggevoelige mensen om burn-out te geraken. Het valt me ook op dat als hooggevoelige mensen bij mij komen ze alleen met de arbo arts Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.

praten. Als ik ze dan vraag om iemand daar mee naartoe te nemen dan zie je dat ze ontspannen. Vaak vergeten ze dingen of raken ze overweldigd door bepaalde opmerkingen of sferen als ze alleen gaan. Het is ook belangrijk om in de ochtend af te spreken in plaats van in de middag. In de middag ga je de avond in en loopt je energie al af en zijn ze vaak moe. 10. Wat is volgens jou de meerwaarde van kunstzinnig therapie beeldend voor een hooggevoelig persoon? In de beelden ziet de persoon zelf ook wat hij doet. Het grenzeloze zien de mensen zelf ook in hun beelden. Ze kunnen hier leren actief te reageren en dat het ze niet overkomt. Mensen met hooggevoeligheid zitten al vaak zo in hun hoofd dus als ze naar een coach zouden gaan om te praten dan wordt dat denken weer versterkt. 11. Heb je nog vragen en/of opmerkingen? -

Kunstzinnige therapie beeldend & hooggevoeligheid. KT4V01-13. Nina Sophie Overgoor s108688. 20-08-2015.