Samenvatting
SAMENVATTING
Deel 13 - de Nederlandse Maritieme Cluster
Dit boek sluit het eerste deel af van een uitgebreid onderzoek naar de Nederlandse maritieme cluster. Het doel van deze studie is tweevoudig. Enerzijds wordt de economische betekenis van de Nederlandse maritieme sectoren in kaart gebracht en wordt nagegaan of ze samen een cluster vormen. Anderzijds wordt nagegaan hoe het maritieme ondernemerschap in Nederland gestimuleerd kan worden, om te komen tot een duurzame groei van de maritieme cluster. De maritieme cluster in Nederland omvat 11 maritieme sectoren en is daarmee wellicht de meest complete maritieme cluster wereldwijd.
De maritieme cluster in Nederland omvat 11 maritieme sectoren en circa 11 850 bedrijven en is daarmee wellicht de meest complete maritieme cluster wereldwijd. De 11 maritieme sectoren zijn: zeevaartsector; scheepsbouwsector; maritieme toeleveranciers; offshoresector; binnenvaartsector; waterbouwsector; zeehavensector; maritieme dienstverlening; visserij; watersportindustrie; Koninklijke Marine. De Nederlandse maritieme cluster is niet alleen compleet, ze is ook omvangrijk en erg belangrijk voor de Nederlandse economie, zo blijkt nu.
Š Stichting Nederland Maritiem Land
- xvii -
De Nederlandse maritieme cluster
Met een totale directe productie van 32.9 miljard, een toegevoegde waarde van 17.1 miljard en een werkgelegenheid van 137 000 personen is de maritieme cluster van groot belang voor de Nederlandse economie.
De Nederlandse maritieme cluster is goed is voor een productie van 32.9 miljard NLG. Daarvan is 17.1 miljard NLG toegevoegde waarde. Dit is ongeveer 2.5% van de totale toegevoegde waarde in Nederland. De Nederlandse maritieme cluster biedt werk aan 137 000 personen. De omvangrijkste sectoren binnen de cluster in termen van productie zijn de zeehavensector1 (20%), de zeevaartsector (15%) en de offshoresector (14%). Samen zijn ze goed voor ongeveer de helft van de totale productie van de cluster. In termen van toegevoegde waarde steekt de zeehavensector er met kop en schouders boven uit: bijna 30% van de totale toegevoegde waarde wordt in deze sector gerealiseerd. De omvangrijkste sectoren in termen van werkgelegenheid zijn opnieuw de zeehavensector (19%) en de offshoresector (14%), gevolgd door de Koninklijke Marine (13%) en de binnenvaartsector (10%). De economische betekenis van de maritieme cluster omvat echter meer dan de productie, toegevoegde waarde en werkgelegenheid in de cluster zelf. Door de vele relaties met andere sectoren heeft de maritieme cluster een belangrijk uitstralingseffect op de rest van de Nederlandse economie. Deze elders in de economie gerealiseerde productie, toegevoegde waarde en werkgelegenheid moeten eveneens tot de economische betekenis van de cluster gerekend worden en dit onder de vorm van indirecte effecten.
De input-outputanalyse laat toe ook de indirecte betekenis en totale betekenis van de maritieme cluster te bepalen. Daartoe is een exhaustieve gegevensverzameling gebeurd op bedrijfsniveau.
De input-outputanalyse, waarvan in dit onderzoek is gebruik gemaakt, laat toe een adequate inschatting te maken van de indirecte effecten van een sector. Daar de meeste maritieme sectoren niet als een aparte sector zijn gedefinieerd in de nationale CBS-input-outputtabel, was het met de beschikbare gegevens niet mogelijk om een gedegen schatting te maken van de totale economische betekenis van de maritieme cluster. Ten behoeve van dit onderzoek is de bestaande input-outputtabel daarom omgebouwd op basis van gegevens met betrekking tot de sectoromvang, de kostenstructuur en de leveringen, 1
- xviii -
De zeehavensector is in deze studie daarbij nog beperkt tot de volgende maritieme deelsectoren: op- en overslag, scheepsagentuur, zeegroupage, expeditie en logistieke dienstverlening, beloodsing, meren en ontmeren, en havenbeheer. De havenindustrie als onderdeel van de industriĂŤle cluster is hierbij niet inbegrepen. Hetzelfde geldt voor de zeehaven-, de zeevaart- en de binnenvaartsector als onderdeel van de logistieke cluster. De studie brengt kwantitatief dus enkel de maritieme cluster in kaart.
Š Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
verzameld op bedrijfsniveau. Daartoe zijn honderden enquĂŞtes gehouden en gegevens verzameld via de Kamer van Koophandel, de brancheverenigingen en andere bronnen. De totale economische betekenis van de Nederlandse maritieme cluster is ruim 35% groter dan de directe betekenis in termen van productie en toegevoegde waarde en ruim 40% in termen van werkgelegenheid.
De totale economische betekenis van de Nederlandse maritieme cluster blijkt 35% groter te zijn dan de directe betekenis in termen van productie en toegevoegde waarde en ruim 40% in termen van werkgelegenheid. De totale productie bedraagt bijna 45 miljard NLG, de totale toegevoegde waarde ruim 23 miljard NLG en de totale werkgelegenheid 193 000 personen. Vooral de scheepsbouwsector, de waterbouwsector, de havensector en de offshoresector genereren belangrijke indirecte effecten. De indirecte toegevoegde waarde gegenereerd door de scheepsbouwsector is maar liefst 1.3 maal zo groot als de directe toegevoegde waarde, maar ook de indirecte werkgelegenheid is groter dan de directe. Ook de waterbouwsector heeft een opvallend hoog indirect effect op de Nederlandse economie in termen van werkgelegenheid. In absolute termen heeft de zeehavensector echter nog steeds het belangrijkste aandeel in de totale economische betekenis van de maritieme cluster. Deze sector is nog steeds goed voor 27% van de totale toegevoegde waarde. De offshoresector blijft de tweede belangrijkste sector, met 14% van de totale toegevoegde waarde.
In totaal vloeit 8.5 miljard NLG naar de overheid terug onder de vorm van belastingen en sociale premies.
Een deel van de totale toegevoegde waarde vloeit naar de overheid terug in de vorm van belastingen en sociale premies. In totaal bedraagt de jaarlijkse terugvloei 8.5 miljard NLG, waarvan 5.6 miljard NLG vanuit de maritieme cluster zelf. De toegevoegde waarde van een sector of een cluster is een zeer interessant cijfer voor een overheid. Het totaal van de toegevoegde waarde over alle Nederlandse sectoren is immers gelijk aan het bruto binnenlands product, welke een belangrijke maatstaf is voor de welvaart van een land. Anderzijds zijn ook werkgelegenheid en terugvloei vanuit beleidsmatig oogpunt belangrijke indicatoren. Misschien wel het meest relevant voor een overheid is evenwel een inzicht in hoe de verdiende inkomens2 in eigen land effecten
2
arbeids-, kapitaal- en ondernemersinkomen
Š Stichting Nederland Maritiem Land
- xix -
De Nederlandse maritieme cluster
genereren. Dit inzicht wordt gegeven door middel van een bestedingsanalyse. De maritieme cluster genereert jaarlijks ongeveer 4.6 miljard NLG aan investeringen in Nederland. Het effect op de Nederlandse consumptie bedraagt ongeveer 6.3 miljard NLG.
De bestedingsanalyse uitgevoerd in het kader van dit project toont aan dat de maritieme cluster jaarlijks ongeveer 4.6 miljard NLG aan investeringen in Nederland genereert, waarvan ruim driekwart afkomstig uit de maritieme cluster zelf en de rest vanuit andere Nederlandse sectoren. Investeringen in maritieme goederen - in hoofdzaak schepen - bedragen naar schatting 1.6 miljard NLG. Het effect van de Nederlandse maritieme cluster op de Nederlandse consumptie is ongeveer 6.3 miljard NLG. Uit voorgaande blijkt dat de maritieme cluster van bijzonder belang is voor de Nederlandse economie. Naast een grote directe economische betekenis kent de maritieme cluster ook een belangrijke indirecte betekenis als gevolg van haar uitstralingseffecten op de rest van de Nederlandse economie. Tussen de sectoren van de maritieme cluster onderling bestaan evenzeer omvangrijke (financiële en nietfinanciële) relaties. Dit blijkt uit de uitgebreide clusteranalyse die is uitgevoerd. Aldus wordt het vermoeden, dat maritieme sectoren veel meer gemeen hebben dan enkel een gemeenschappelijk maritiem karakter, krachtig bevestigd.
De totale leveringen binnen en tussen de verschillende maritieme sectoren bedragen 7.2 miljard NLG. De belangrijkste verkopende sectoren zijn de scheepsbouw en de maritieme toeleveranciers. De belangrijkste aankopende sectoren zijn de zeevaart-, de binnenvaart-, de waterbouw-, de offshore- en de zeehavensector.
De omvangrijke financiële stromen tussen de sectoren worden verklaard uit de onderlinge leveringen van (intermediaire) goederen en diensten. De totale leveringen binnen en tussen de verschillende maritieme sectoren bedragen 7.2 miljard NLG. De belangrijkste verkopende sectoren zijn de scheepsbouw en de maritieme toeleveranciers. Deze sectoren leveren elk voor meer dan 2 miljard NLG aan de andere maritieme sectoren in de vorm van goederen, diensten en investeringsgoederen. De belangrijkste aankopende sectoren zijn de zeevaart-, de binnenvaart-, de waterbouw-, de offshore- en de zeehavensector. Deze sectoren kopen samen voor 5.1 miljard NLG goederen en diensten aan binnen de maritieme cluster. De zeevaartsector staat in voor circa 35% van deze aankopen.
De zeevaartsector is de belangrijkste vraag-gerenerende sector binnen de maritieme cluster. Ze geeft aanleiding tot circa 2.2 miljard NLG productie in de Nederlandse economie waarvan meer dan 1.5 miljard NLG in de maritieme cluster.
Verder blijkt dat de zeevaart, de waterbouw, de binnenvaart, de
- xx -
offshore, de Koninklijke Marine en de visserij omvangrijke vraaggenererend effecten hebben binnen de maritieme cluster. Dit leidt tot belangrijke indirecte effecten, niet alleen binnen de maritieme cluster, maar ook in de rest van de Nederlandse economie. Het totale effect © Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
van de vraag van de zes voornoemde sectoren bedraagt circa 5.5 miljard NLG productie (verbruiks- en investeringsgoederen) waarvan meer dan 70% binnen de maritieme cluster zelf. De zeevaart heeft de meest uitgesproken vraaginitiërend karakter en geeft aanleiding tot circa 2.2 miljard NLG productie in de Nederlandse economie waarvan meer dan 1.5 miljard NLG in de maritieme cluster. Een aantal relaties tussen de verschillende sectoren zijn minder eenduidig in financiële termen te analyseren, maar spelen toch een belangrijke rol in de maritieme cluster: de sterke (technologische) verwantschap; de overlappende arbeidsmarkten; de relaties in fysieke stromen tussen sectoren als binnenvaart en zeehavens.
Ook in niet-financiële termen bestaan er belangrijke relaties tussen de sectoren binnen de maritieme cluster. Deze factoren bepalen voor een belangrijk deel de competitieve positie en de slagkracht van de individuele sectoren, en vormen daarmee een belangrijk aandachtspunt voor beleid. In het bijzonder kunnen daarbij worden genoemd de sterke (technologische) verwantschap, de overlappende arbeidsmarkten, maar ook de relaties in fysieke stromen tussen sectoren als binnenvaart en zeehavens. De in dit boek gepresenteerde resultaten met betrekking tot de economische betekenis en structuur van de maritieme cluster en de maritieme sectoren vormen een uitstekende basis voor het tweede deel van het onderzoek: de beleidsanalyse. De op bedrijfsniveau verzamelde gegevens inzake kostenstructuren, de geschatte waarde inzake productie, toegevoegde waarde en werkgelegenheid, de multiplicatoren en de resultaten van de bestedingsanalyse laten immers toe om vooraf de effecten in te schatten van een aantal beleidsscenario’s in termen van economische grootheden die vanuit de overheidsdoelstellingen relevant zijn.
Een aanzet tot de beleidsanalyse wordt reeds gegeven in dit boek.
Een aanzet tot de beleidsanalyse wordt reeds gegeven in dit boek. Zo wordt beschreven welke rol het bedrijfsleven (via de brancheverenigingen) en de overheid thans vervullen in het optimaliseren van de concurrentiepositie van de maritieme cluster in Nederland. De tientallen verenigingen en bonden die de belangen behartigen van de bedrijven die deel uitmaken van de maritieme cluster, zijn in de eerste plaats lobby-organisaties. Een aantal daarvan zijn daarnaast ook nog actief op het vlak van onderzoek en ontwikkeling, promotie en opleiding. Er is echter duidelijk nog ruimte voor optimalisatie van dit soort activiteiten. Stichting Nederland Maritiem Land kan het platform aanbieden om hieromtrent ervaringen uit te wisselen.
© Stichting Nederland Maritiem Land
- xxi -
De Nederlandse maritieme cluster
Het beleid dat de Nederlandse overheid voert met betrekking tot een aantal sector-overstijgende en clusterrelevante thema’s, met name innovatiebeleid, exportondersteuning, promotie, imago- en netwerkvorming, infrastructuurbeleid en vestigingsbeleid, is doorgaans generiek. Een generiek beleid biedt het voordeel dat er weinig gevaar is voor misbruik en subsidieverslaving. Anderzijds heeft dergelijk beleid vaak minder slagkracht dan een specifiek beleid, omdat er minder stimulans vanuit gaat. Juist omdat het economische beleid in Nederland doorgaans generiek is, blijven wellicht een aantal kansen liggen voor duurzame groei in een aantal sectoren of clusters, waaronder de maritieme cluster. Uit de beleidsanalyse blijkt dat er nog mogelijkheden zijn voor een effectiever en efficiënter beleid.
Verder blijkt uit de analyse ook dat waar wel een maritiem-specifiek beleid gevoerd wordt, nog mogelijkheden zijn voor een effectiever en efficiënter beleid. Zo wordt door de verplichte samenwerking tussen bedrijven onderling of tussen bedrijven en kennisinstituten het competitief onderzoek3 onderbelicht.
In het vervolg van dit project zullen voorstellen uitgewerkt worden voor een clusterspecifiek beleid dat ondernemers in staat stelt en stimuleert om duurzaam te ondernemen. De kosten en baten van dergelijk beleid zullen worden berekend en vergeleken met andere beleidsscenario’s, waaronder voortzetting van het huidige beleid.
In het vervolg van dit project studie zullen voorstellen uitgewerkt worden voor een clusterspecifiek beleid dat ondernemers in staat stelt en stimuleert om duurzaam te ondernemen. Door de verwachte effecten te berekenen in functie van de algemene overheidsdoelstelling, met name het opbouwen en/of behouden van duurzame toegevoegde waarde en werkgelegenheid in eigen land, zal nagegaan worden of dergelijk beleid daadwerkelijk effectiever en efficiënter is dan het huidige overheidsbeleid. De resultaten van deze beleidsanalyse en de concrete aanbevelingen die hieruit voortvloeien zullen opnieuw in boekvorm worden gepresenteerd, in het najaar van 1999.
3
- xxii -
Met deze term wordt verwezen naar onderzoek in de ontwikkelingsfase, waarbij de verworven kennis zo essentieel is voor de competitieve positie van het bedrijf, dat bedrijven niet bereid zijn dergelijke kennis in deze fase te delen met andere bedrijven.
© Stichting Nederland Maritiem Land