Samenvatting
SAMENVATTING
Dit boek geeft de eindresultaten van het onderzoek naar de Nederlandse maritieme cluster.
Deel 15 - de Nederlandse Maritieme Cluster
Dit boek vormt het sluitstuk van een uitgebreid onderzoek naar de Nederlandse maritieme cluster. Het onderzoek werd in opdracht van de Stichting Nederland Maritiem Land uitgevoerd door Policy Research Corporation N.V. Met deze studie werden veel nieuwe inzichten verkregen in de economische betekenis en structuur van de verschillende maritieme sectoren en nog belangrijker in de onderlinge relaties tussen de maritieme sectoren. Naast de bevestiging van het bestaan van een maritieme cluster konden op basis van een diepgaande beleidsanalyse ook de succesfactoren voor een duurzame groei van de sectoren en de cluster worden geïdentificeerd. Centrale thema´s zijn de positie op de binnenlandse en de buitenlandse markt alsook in het bijzonder het innovatief vermogen van de maritieme sectoren. De basis voor deze analyse wordt gevormd door de eerdere publicaties in de Nederland Maritiem Land serie, die niet enkel op uitvoerige wijze de economische betekenis van de sector in kaart hebben gebracht, maar waarin ook reeds de belangrijkste beleidsaandachtspunten werden geïdentificeerd.
In dit boek worden aanbevelingen geformuleerd voor het maritieme bedrijfsleven en de overheid die een versterkte en duurzame groei van de maritieme cluster moeten mogelijk maken.
Dit boek geeft de eindresultaten van de beleidsanalyse en beantwoordt daarmee de vraag hoe het maritieme ondernemerschap in Nederland kan worden gestimuleerd zodat een versterkte en duurzame groei van de maritieme cluster kan worden gerealiseerd. In deze samenvatting wordt dezelfde indeling van onderwerpen aangehouden als in het boek zelf, waardoor de geïnteresseerde lezer eenvoudig nader gewenste detailinformatie kan terugvinden. Het betreft hier achtereenvolgens de onderwerpen Methodologie beleidsstudie, Economische betekenis van de Nederlandse maritieme cluster, Auto-
© Stichting Nederland Maritiem Land
- xxi -
De Nederlandse maritieme cluster
nome evolutie maritieme cluster, Beleidsmaatregelen, Effecten van voorgestelde maatregelen en Aanbevelingen. a/ Methodologie beleidsstudie ®
De EIS is een krachtig beleidsinstrument.
In het hoofdstuk Methodologie beleidsstudie wordt de gevolgde methode voor het uitvoeren van de beleidsanalyse en het inschatten van effecten van beleidswijzigingen uiteengezet. De door Policy Research ontwikkelde EIS®-methodologie laat toe om op objectieve wijze beleidsvoorstellen uit te werken, die bovendien zijn getoetst aan de inzichten van de betrokken partijen. Deze aanpak, waarbij reeds van bij aanvang draagvlak gecreëerd wordt voor de studie alsook voor uiteindelijke beleidsaanbevelingen, is uniek en is in het verleden - onder meer bij de uitwerking van het nieuwe Nederlandse zeescheepvaartbeleid - reeds bijzonder succesvol gebleken.
Met behulp van de EIS® kunnen vooraf de directe en indirecte effecten van beleidsmaatregelen worden ingeschat. Dit gebeurt onder meer in termen van toegevoegde waarde, werkgelegenheid en terugvloei naar de overheid.
Met behulp van de EIS® kunnen de directe en indirecte economische effecten van beleidsvoorstellen vooraf worden doorgerekend. Zo kunnen op onderbouwde wijze adviezen worden uitgebracht inzake de te volgen langetermijnstrategie. Concreet kan zo worden nagegaan: hoe de maritieme cluster zelf haar concurrentiepositie kan verbeteren; op welke wijze de Nederlandse overheid hierbij ondersteuning kan bieden; hoe effectief bepaalde beleidswijzigingen zijn, waardoor de kans op implementatie sterk kan worden vergroot. Het unieke cijfermateriaal dat op bedrijfsniveau werd verzameld in de gehele maritieme cluster werd opgenomen in het CREMO®, het Cluster Rekenmodel. Hiermee kunnen ook in de toekomst de effecten van beleidsvoornemens van bedrijfsleven en overheid doorgerekend worden.
b/ Economische betekenis van de Nederlandse maritieme cluster Het hoofdstuk Economische betekenis van de Nederlandse maritieme cluster geeft een synthese van de economische betekenis en structuur van de Nederlandse maritieme cluster. Er wordt daarin een globale beschrijving gegeven in termen van productie, toegevoegde waarde, werkgelegenheid, terugvloei naar de overheid en bestedingen. In het bijzonder wordt daarbij aandacht besteed aan de relaties tussen de verschillende sectoren en het sterke exportkarakter van de sectoren.
- xxii -
© Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
De maritieme cluster in Nederland omvat 11 sterk verweven maritieme sectoren en is daarmee wellicht de meest complete maritieme cluster wereldwijd.
De maritieme cluster in Nederland wordt gevormd door bijna 12 000 bedrijven verdeeld over de 11 maritieme sectoren zeevaart, scheepsbouw, maritieme toeleveranciers, offshore, binnenvaart, waterbouw, zeehavens, maritieme dienstverlening, visserij, watersportindustrie en Koninklijke Marine.
Met een totale directe productie van 32.9 miljard, een toegevoegde waarde van 17.1 miljard en een werkgelegenheid van 137 000 personen is de maritieme cluster van groot belang voor de Nederlandse economie.
De Nederlandse maritieme cluster is goed voor een directe productie van 32.9 miljard NLG en is een belangrijke exporteur. De maritieme sectoren realiseren, afgezien van de Koninklijke Marine, gemiddeld circa 60% van hun omzet in het buitenland. Daarmee draagt de maritieme cluster voor circa 5.4% bij aan het totale Nederlandse exportvolume. De maritieme cluster genereert een directe toegevoegde waarde van 17.1 miljard NLG. Dit is ongeveer 2.5% van de totale toegevoegde waarde in Nederland. De Nederlandse maritieme cluster biedt daarmee werk aan 137 000 personen. Naast een grote directe economische betekenis kent de maritieme cluster ook een belangrijke indirecte betekenis als gevolg van haar uitstralingseffecten op de rest van de Nederlandse economie. Tussen de sectoren van de maritieme cluster onderling bestaan evenzeer omvangrijke (financiĂŤle en niet-financiĂŤle) relaties. Het belangrijkste vraaggenererend effect gaat uit van de zeevaartsector. De aankopen van de zeevaart bij de andere sectoren genereren een productie van meer dan 1.5 miljard NLG in de andere sectoren.
De totale economische betekenis van de Nederlandse maritieme cluster is ruim 35% groter dan de directe betekenis in termen van productie en toegevoegde waarde en ruim 40% in termen van werkgelegenheid.
De totale economische betekenis van de Nederlandse maritieme cluster is 35% groter dan de directe betekenis in termen van productie en toegevoegde waarde en ruim 40% in termen van werkgelegenheid. De totale productie bedraagt bijna 45 miljard NLG, de totale toegevoegde waarde ruim 23 miljard NLG en de totale werkgelegenheid 193 000 personen.
In totaal vloeit 8.5 miljard NLG naar de overheid terug in de vorm van belastingen en sociale premies.
Een deel van de totale toegevoegde waarde vloeit terug naar de overheid in de vorm van belastingen en sociale premies. In totaal bedraagt de jaarlijkse terugvloei 8.5 miljard NLG, waarvan 5.6 miljard NLG vanuit de maritieme cluster zelf.
Š Stichting Nederland Maritiem Land
- xxiii -
De Nederlandse maritieme cluster
De maritieme cluster genereert jaarlijks ongeveer 4.6 miljard NLG aan investeringen in Nederland. Het effect op de Nederlandse consumptie bedraagt ongeveer 6.3 miljard NLG.
De maritieme cluster genereert verder jaarlijks ongeveer 4.6 miljard NLG aan investeringen in Nederland, waarvan ruim driekwart afkomstig uit de maritieme cluster zelf en de rest vanuit andere Nederlandse sectoren. Investeringen in maritieme goederen - in hoofdzaak schepen - bedragen naar schatting 1.6 miljard NLG. Het effect van de Nederlandse maritieme cluster op de Nederlandse consumptie is ongeveer 6.3 miljard NLG.
Een aantal relaties tussen de verschillende sectoren - zoals de sterke technologische verwantschap en de overlappende arbeidsmarkt - zijn minder eenduidig in financiĂŤle termen te analyseren, maar spelen een belangrijke rol in de maritieme cluster.
Ook in niet-financiĂŤle termen bestaan er belangrijke relaties tussen de sectoren binnen de maritieme cluster. Deze factoren bepalen voor een belangrijk deel de competitieve positie en de slagkracht van de individuele sectoren, en vormen daarmee een belangrijk aandachtspunt voor beleid. In het bijzonder kunnen daarbij worden genoemd de sterke (technologische) verwantschap, de overlappende arbeidsmarkten, maar ook de relaties in fysieke stromen tussen sectoren als binnenvaart en zeehavens.
c/ Autonome evolutie maritieme cluster De autonome evolutie van de maritieme cluster beschrijft de ontwikkeling van de cluster in geval overheidsbeleid en bedrijfsstrategie niet structureel veranderen.
In het hoofdstuk Autonome evolutie maritieme cluster wordt aangegeven hoe de Nederlandse maritieme cluster de komende decennia naar verwachting zal evolueren in termen van productie, toegevoegde waarde, werkgelegenheid, terugvloei naar de overheid en bestedingen. De geschetste evoluties veronderstellen een continuering van het huidige beleid en een ongewijzigde strategie van het maritieme bedrijfsleven. De belangrijkste aannames bij het opstellen van de prognoses per sector worden in het betreffende hoofdstuk in detail toegelicht.
De maritieme cluster zal in geval van autonome groei in het jaar 2020 een directe productiewaarde genereren van 43.1 miljard NLG ten opzichte van 32.9 miljard NLG in het jaar 1997. De toegevoegde waarde bedraagt in dat jaar 21.6 miljard NLG ten opzichte van 17.1 miljard NLG in 1997.
De directe productiewaarde van de Nederlandse maritieme cluster zal in de periode tot 2020 - in geval van ongewijzigd beleid - naar verwachting stijgen met 31% tot 43 miljard NLG. Het groeitempo van gemiddeld 1.2% per jaar wordt vooral bepaald door de varende sectoren. De sterkste groei vindt plaats in de periode tot 2005. De maritieme cluster groeit tot die tijd in termen van productiewaarde met gemiddeld 1.5% per jaar. De toegevoegde waarde zal minder snel groeien als de productiewaarde vanwege een stijgende arbeidsproductiviteit. Over de gehele beschouwde periode bedraagt de toegevoegde waarde groei 26%, of ge-
- xxiv -
Š Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
middeld circa 1.0% per jaar. De directe toegevoegde waarde wordt in het jaar 2020 geschat op een kleine 22 miljard NLG. De directe werkgelegenheidsgroei bedraagt over de gehele periode per saldo circa 15%. Daarmee biedt de maritieme cluster in het jaar 2020 naar verwachting direct werkgelegenheid voor ongeveer 158 000 personen. De totale productiewaarde zal dan toenemen met 13 miljard NLG in het jaar 2020. De totale toegevoegde waarde stijgt met ruim 6 miljard NLG.
De voorspelde autonome groei van de maritieme cluster - in termen van productiewaarde - met bijna 1.2% per jaar zorgt voor een totale bijkomende productie van 13 miljard NLG in het jaar 2020. De totale toegevoegde waarde stijgt hierdoor met 6.1 miljard NLG ten opzichte van het jaar 1997. De werkgelegenheid neemt hierdoor toe met bijna 36 000 personen. De zeevaart, de binnenvaart en de watersport realiseren in termen van toegevoegde waarde ruim 60% van de geprojecteerde stijging. De sectoren maritieme toeleveranciers en maritieme dienstverlening dragen samen voor 1.4 miljard NLG of 23% bij aan deze toegevoegde waarde stijging.
De totale terugvloei stijgt met 19% tot bijna 10.2 miljard NLG in het jaar 2020.
De totale terugvloei naar de overheid zal met 19% toenemen tot ongeveer 10.2 miljard NLG in het jaar 2020. De bestedingen zullen over de beschouwde periode gemiddeld met iets minder dan 1% per jaar stijgen en vertonen daarmee eenzelfde evolutie als de toegevoegde waarde.
d/ Beleidsmaatregelen De door Policy Research voorgestelde acties en maatregelen betreffen inspanningen op tien verschillende domeinen.
De door Policy Research voorgestelde acties en maatregelen voor bedrijfsleven en overheid worden op kwalitatieve wijze uiteengezet in het hoofdstuk Beleidsmaatregelen. De maatregelen zijn gegroepeerd tot tien thema´s geldend voor de cluster als geheel en omvatten innovatie, export, thuismarkt, infrastructuur en ruimtelijke ordening, modal shift, waarborgen level-playing field, maritieme kapitaalmarkt, netwerk- en imagovorming, arbeidsmarkt, scholing en werving en dialoog tussen overheid en bedrijfsleven. Het bestaande Nederlandse overheidsbeleid met betrekking tot de maritieme cluster omvat vele facetten en kan reeds gezien worden als een impliciet clusterbeleid. De voorgestelde maatregelen betreffen dan ook veeleer fijnstellingen ten opzichte van het huidige beleid teneinde de slagkracht en duurzaamheid ervan verder te vergroten. De nadruk ligt daarbij op het vergroten van de succesratio van onderne-
Š Stichting Nederland Maritiem Land
- xxv -
De Nederlandse maritieme cluster
mersacties, door het creĂŤren van een kader waarbinnen ondernemerschap wordt gestimuleerd.
e/ Effecten van voorgestelde maatregelen De inschatting van de effecten van (een deel van) de voorgestelde acties en maatregelen betreft in eerste instantie grootteordes. De nadruk ligt daarbij eerder op de gevoeligheidsanalyse dan op een absolute inschatting van het effect.
De effecten van de voorgestelde maatregelen worden beschreven in het gelijknamige hoofdstuk. De nadruk ligt daarbij op de gevoeligheidsanalyse, meer nog dan op een absolute inschatting van de effecten. Op deze wijze is het mogelijk de kosten en baten van de verschillende beleidsmaatregelen vooraf te bepalen en tegen elkaar af te wegen, waardoor een verantwoorde beleidskeuze kan geschieden en prioriteiten kunnen worden gelegd. Binnen het vooropgestelde beleidskader krijgen de maritieme sectoren alle ruimte om een duurzame en versterkte groei te realiseren.
Bij de inschatting van de effecten is steeds onderscheid gemaakt tussen de effecten op korte termijn (2005) en de effecten op lange termijn (2020).
Bij de inschatting van de beleidseffecten is onderscheid gemaakt tussen de korte termijn (2005) en de lange termijn (2020). Hoewel reeds tegen het jaar 2005 een belangrijke verbetering van de positie van de maritieme cluster wordt bereikt als gevolg van de voorgenomen acties en maatregelen, zijn de belangrijkste economische effecten vooral op de langere termijn te verwachten. De effecten zullen in de beschouwde periode gradueel toenemen en zich vooral in de periode na 2005 doen gevoelen, omdat de acties en maatregelen dan op kruissnelheid beginnen te werken.
De vooropgestelde effecten op lange termijn zijn richtinggevend en eerder taakstellend voor het bedrijfsleven. Verhoogde inspanningen van het maritieme bedrijfsleven kunnen deze effecten versnellen of vergroten.
De evolutie op de lange termijn wordt dan ook in belangrijke mate bepaald door de inspanningen van het maritieme bedrijfsleven. De in dit boek voorgestelde effecten op de lange termijn moeten dan ook eerder gezien worden als taakstellend voor het bedrijfsleven. Op een aantal vlakken zijn de vooropgestelde doelen eerder terughoudend, wat betekent dat het werkelijke groeipotentieel voor de maritieme cluster nog hoger zou kunnen uitvallen in geval het maritieme bedrijfsleven alle krachten bundelt. Ook het vooropgestelde groeiritme is eerder indicatief in die zin dat een deel van de verwachte effecten bij een doorgedreven en systematische aanpak van de voorgestelde maatregelen mogelijk sneller kunnen worden gerealiseerd.
De voorgestelde acties en maatregelen zullen de totale jaarlijkse toegevoegde waarde op termijn doen stijgen met 6.7 miljard NLG.
- xxvi -
Het geheel van voorgestelde acties en maatregelen van het maritieme bedrijfsleven en de overheid zal jaarlijks een extra totale toegevoegde waarde genereren van 2.3 miljard (in het jaar 2005) en oplopen tot
Š Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
jaarlijks 6.7 miljard NLG (in het jaar 2020). Tabel S.1 geeft een nadere uitsplitsing van de verwachte effecten voor het jaar 2020. Tabel S.1 :
Additionele jaarlijkse toegevoegde waarde maritieme cluster als gevolg van voorgestelde acties en maatregelen (in miljoen NLG), 2020
Innovatie Export
direct indirect 570 210 1 430 575
Export promotieorgaan ORET De- & recommissioning
1 300 30 100
480 35 60
Thuismarkt Infrastructuur Modal shift Kapitaalmarkt
50 670 530 240
40 190 230 150
Risicokapitaal CV-constructies
160 80
50 100
Level-playing field Arbeidsmarkt
755 290
710 70
totaal 780 2 005 1 780 65 160 90 860 760 390 210 180 1 465 360
Totaal maatregelen
4 535
2 175
6 710
Bron : Policy Research Corporation N.V. De belangrijkste effecten situeren zich op het vlak van innovatie, export, modal shift, kapitaalmarkt en level-playing field.
De belangrijkste effecten worden verwacht van de vooropgestelde acties en maatregelen inzake innovatie, export, modal shift, kapitaalmarkt en level-playing field. De verwachte jaarlijkse effecten als gevolg van die acties en maatregelen worden - in termen van toegevoegde waarde - geschat op 2 miljard NLG in het jaar 2005 en zullen naar het jaar 2020 toe verder oplopen tot 5.4 miljard NLG. De oprichting van een maritiem exportforum moet daarvan op termijn 1.8 miljard NLG voor haar rekening nemen en de andere maatregelen op het vlak van export een bijkomende 200 miljoen NLG. De effecten van de extra inspanningen op het vlak van innovatie worden - steeds in termen van totale toegevoegde waarde - geschat op 230 miljoen NLG in het jaar 2005 en 780 miljoen NLG in het jaar 2020. Voor wat betreft de inspanningen op het vlak van modal shift zijn de effecten van eenzelfde grootteorde. Inzake kapitaal zullen de voorgestelde acties en maatregelen jaarlijks een extra totale toegevoegde waarde van 250 miljoen NLG in het jaar 2005 tot 390 miljoen NLG in het jaar 2020 genereren. De inspanningen voor het waarbor-
Š Stichting Nederland Maritiem Land
- xxvii -
De Nederlandse maritieme cluster
gen van een level-playing field zullen belangrijke effecten creëren voor vooral de scheepsbouw-, de waterbouw-, en de offshoresector. In het jaar 2005 wordt de hieraan gerelateerde totale toegevoegde waarde geschat op ruim 500 miljoen NLG om daarna verder op te lopen tot bijna 1.5 miljard NLG in het jaar 2020. Daarnaast zijn er belangrijke economische effecten te verwachten van mega-infrastructuurprojecten als de Tweede Maasvlakte en een bijkomende zeesluis in IJmuiden. Indien deze projecten worden gerealiseerd kunnen de Nederlandse zeehavens hun huidige groeiritme verder zetten. Daardoor zal tegen het jaar 2020 jaarlijks een bijkomende totale toegevoegde waarde van bijna 800 miljoen NLG kunnen worden gegenereerd in de maritieme cluster. Daarnaast zijn ook zeer belangrijke effecten te verwachten in de logistieke en industriële cluster. In het kader van deze studie werden deze effecten evenwel niet meegenomen. Wel is er een inschatting gemaakt van de verwachte jaarlijkse bijkomende economische effecten ten tijde en als gevolg van de aanleg van deze infrastructuurwerken. In termen van totale toegevoegde waarde betreft het hier circa 600 miljoen NLG. De vooropgestelde inspanningen op het vlak van thuismarkt en arbeidsmarkt genereren tegen het jaar 2005 jaarlijks een bijkomende totale toegevoegde waarde van 80 à 90 miljoen NLG. De effecten van de inspanningen op het vlak van arbeidsmarkt zullen tegen het jaar 2020 verder oplopen tot 360 miljoen NLG. Door deze inspanningen zal de groei van de maritieme cluster verdubbelen ten opzichte van het autonome groeiscenario.
De hiervoor geschetste stijging tot het jaar 2020 zorgt ervoor dat de groei van de maritieme cluster in termen van directe toegevoegde waarde zal toenemen tot bijna 2% per jaar in plaats van de 1% per jaar in het autonome groeiscenario. De directe toegevoegde waarde zal hierdoor toenemen tot ruim 26 miljard NLG in het jaar 2020. De directe werkgelegenheid zal hierdoor stijgen met bijna 35 000 personen ten opzichte van het referentiescenario. Indirect levert dit nog eens ruim 18 500 arbeidsplaatsen op.
- xxviii -
© Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
f/ Aanbevelingen Op basis van de inschatting van de effecten van de voorgestelde beleidsmaatregelen is het mogelijk prioriteiten aan te geven. In de aanbevelingen wordt vooral gewezen op de rol van de verschillende actoren in het vormgeven van het maritiem clusterbeleid.
In het laatste hoofdstuk van het boek worden de belangrijkste bevindingen uit de eerdere analyses kernachtig vertaald in een reeks aanbevelingen voor bedrijfsleven en overheid. Er wordt daarbij aangegeven welke acties concreet nodig zijn om een duurzame ontwikkeling van de maritieme clustersectoren te waarborgen. Daarbij worden niet enkel prioriteiten aangegeven, maar wordt vooral gewezen op de rol van de verschillende actoren in het vormgeven van het maritiem clusterbeleid. Er wordt daarbij een driedeling gemaakt tussen acties waarbij het initiatief ligt bij het bedrijfsleven, acties waarbij de overheid een ondersteunende rol dient te spelen en maatregelen die volledig vallen onder de verantwoordelijkheid van de overheid.
De belangrijkste initiatieven die het bedrijfsleven dient te nemen zijn: het continueren van de inspanningen inzake netwerken imagovorming via onder meer de Stichting Nederland Maritiem Land; het oprichten van een maritiem exportforum; het oprichten van een marktmonitor; het oprichten van een maritime capital forum; het onderzoeken van de mogelijkheden voor het oprichten van een innovatieforum.
De initiatieven die door het bedrijfsleven (via brancheverenigingen en clusterorganisaties, zoals de Stichting Nederland Maritiem Land) ontplooid dienen te worden hebben vooral betrekking op het faciliteren van de drijvende krachten van ondernemerschap en anderzijds op het ondersteunen van nieuwe initiatieven. Het betreft hier met andere woorden vooral de thema´s innovatie, export, waarborgen level-playing field, kapitaalmarkt, netwerk- en imagovorming alsook arbeidsmarkt, scholing en werving. De vereiste acties op de thema´s thuismarkt, infrastructuur, modal shift en dialoog overheid - bedrijfsleven vereisen (vooral) inspanningen van de overheid. De aanbevelingen voor het maritieme bedrijfsleven zelf betreffen in het bijzonder: het continueren van de inspanningen inzake netwerk- en imagovorming via onder meer de Stichting Nederland Maritiem Land; het oprichten van een maritiem exportforum; het oprichten van een marktmonitor; het oprichten van een maritime capital forum; het onderzoeken van de mogelijkheden voor het oprichten van een innovatieforum.
Š Stichting Nederland Maritiem Land
- xxix -
De Nederlandse maritieme cluster
De te ondernemen acties door het maritiem bedrijfsleven en overheid samen betreffen: het initiëren van innovatie vanuit bedrijven; het optimaliseren van het huidige exportinstrumentarium; het initiëren en mee vormgeven aan een vernieuwd kader voor privaat-publieke samenwerking; het optimaliseren van de aansluiting tussen onderwijsaanbod en -behoeften.
Afgezien van de initiatieven en acties die het maritieme bedrijfsleven volledig zelfstandig kan uitvoeren zijn er in aansluiting daarop een aantal acties die enkel kunnen worden uitgevoerd indien de overheid hier mee invulling aan geeft. De domeinen waarop bedrijfsleven en overheid samen gerichte acties dienen te nemen beperkt zich tot de vier kernthema´s innovatie, export, kapitaalmarkt alsook arbeidsmarkt, scholing en werving. Voor de andere thema´s zijn er - binnen dit tweede luik - geen concrete aanbevelingen geformuleerd die een verandering impliceren ten opzichte van de huidige situatie. Samen met de overheid dient het maritieme bedrijfsleven haar verantwoordelijkheid op te nemen inzake: het initiëren van innovatie vanuit bedrijven; het optimaliseren van het huidige exportinstrumentarium; het initiëren en mee vormgeven aan een vernieuwd kader voor privaat-publieke samenwerking; het optimaliseren van de aansluiting tussen onderwijsaanbod en onderwijsbehoeften.
Tot slot zijn er een aantal maatregelen die enkel de overheid kan nemen, maar waarmee de duurzame competitieve positie van de maritieme sectoren in belangrijke mate kan worden versterkt.
De Nederlandse overheid heeft daarnaast een belangrijke taak in het vormgeven van het kader waarbinnen de maritieme sectoren dienen te opereren. Zo toont het vernieuwde zeevaartbeleid dat het aanbieden van een juist kader essentieel is voor een duurzame ontwikkeling van een sector en de gehele maritieme cluster, vanwege de sterke binnenlandse verwevenheid. Het in dit boek voorgestelde maritiem clusterbeleid geeft de speerpunten in een kaderscheppend beleid voor de Nederlandse maritieme cluster, waarin de voorgestelde initiatieven en acties optimaal tot hun recht zullen komen. Het huidige overheidsbeleid met betrekking tot de maritieme cluster vormt daarvoor reeds een belangrijke basis, hoewel dit op een aantal punten nog kan worden geoptimaliseerd. Op basis van de met dit onderzoek verkregen genuanceerde inzichten in de vraaggenererende sectoren en de causale ketens worden een aantal bijsturingen van het huidige beleid voorgesteld. De aanbevelingen situeren zich op elk van de tien onderscheiden thema´s. De uitgewerkte maatregelen zullen per thema afzonderlijk worden voorgesteld.
- xxx -
© Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
Op het vlak van innovatie wordt onder meer voorgesteld: het budget voor de Wva-regeling te verhogen; het behoud en optimaliseren van de SMO-regeling.
Op het vlak van innovatie worden volgende acties voorgesteld:
Inzake exportondersteuning verdient het aanbeveling: de bewijslastprocedure voor wat betreft matching te vereenvoudigen; het ORET-programma te behouden; een kader uit te werken waarbinnen de- en recommissioning kan worden opgestart.
Op het vlak van export zijn een drietal aanbevelingen op zijn plaats.
Inzake thuismarkt wordt aanbevolen: het huidige zeevaartbeleid te continueren; een maatregel uit te werken gericht op het verlengen van de exploitatiefase van offshorevelden.
Inzake thuismarkt is het van belang voldoende rekening te houden
een verruiming van het budget voor Wva-regeling; een behoud en optimalisering van de SMO-regeling; een verhoogde aandacht voor kennisdiffusie.
Het betreft hier: een verdere voortzetting van de huidige maatregelen, in het bijzonder het efficiënte ORET-programma; een vereenvoudiging van de bewijslastprocedure bij matching; een bijsturing van het kader voor het opstarten van de- en recommissioning activiteiten in de offshoresector (clustering bij de overheid).
met de sterke relaties tussen de sectoren. Vooral de varende sectoren zijn belangrijke vraaggenererende sectoren die een zeer sterke uitstraling hebben op de andere maritieme sectoren en de rest van de economie. De voortzetting van het succesvolle zeevaartbeleid staat dan ook centraal in het maritiem clusterbeleid. Daarnaast wordt aanbevolen het huidige overheidsbeleid bij te sturen voor wat betreft de tail-end productie van offshorevelden. Het op deze wijze verlengen van de levensduur van het Nederlands Continentaal Plat genereert belangrijke - maatschappelijke - baten. Naast de directe baten voor de offshoresector, zijn er indirect ook baten voor de zeevaartsector en de toeleverende industrie.
Inzake infrastructuur zou de rol van de overheid meer voorwaardenscheppend moeten zijn.
Inzake infrastructuur zou de rol van de overheid moeten evolueren van vragende naar gevende overheid, daarmee bedoelend dat de Rijksoverheid op het vlak van ruimtelijke ordening in de eerste plaats voorwaardenscheppend dient op te treden. De kerntaak verschuift aldus van het financieren en aanleggen van infrastructuur tot meer de planologische afstemming van infrastructuurprojecten. Dit aangepast beleidskader creëert ruimere ontwikkelingsmogelijkheden voor de Nederlandse maritieme cluster, in het bijzonder voor wat betreft de havens, de zeevaart en de binnenvaart. Dergelijk kader biedt bovendien ruimte voor het op grotere schaal initiëren van privaat-publieke samenwerking. Van belang voor de maritieme sectoren is bovendien het beleid van de overheid inzake infrastructurele mega-projecten,
© Stichting Nederland Maritiem Land
- xxxi -
De Nederlandse maritieme cluster
zoals de Tweede Maasvlakte en een bijkomende zeesluis in IJmuiden. Daarnaast is ook het oplossen van bestaande infrastructurele knelpunten voor de binnenvaart van belang. Inzake modal shift wordt voorgesteld dat de overheid een fiscale maatregel gericht op verzenders en ontvangers van goederen uit zal werken.
Inzake modal shift wordt voorgesteld dat de overheid een fiscale maatregel uitwerkt gericht op opdrachtgevers (verzenders en ontvangers). Deze maatregelen kunnen een voorbeeldfunctie hebben voor Europees beleid inzake de shift van weg naar water.
Het waarborgen van een levelplaying field is een belangrijke verantwoordelijkheid voor de Nederlandse overheid.
Ook inzake het waarborgen van een level-playing field voor het Ne-
Concreet wordt voorgesteld: de voorziene eenmalige bijdrage aan de scheepsbouw in het jaar 2000 met 100 miljoen NLG te verhogen; de inspanningen voor het opheffen van marktverstoringen te verhogen.
marktverstoringen alle eerdere genoemde acties en maatregelen kan
derlandse (maritieme) bedrijfsleven heeft de overheid een belangrijke verantwoordelijkheid, temeer daar het niet adequaat reageren op ontkrachten. Momenteel dreigt vooral de Nederlandse scheepsbouw slachtoffer te worden van oneigenlijke concurrentie uit andere landen. Een adequate ondersteuning van de scheepsbouw - en daarmee impliciet voor de maritieme toeleveranciers en de maritieme dienstverlening - vereist een verhoging van de toegezegde eenmalige steun van 60 miljoen NLG in het jaar 2000 met 100 miljoen NLG (te spreiden over een periode van 3 jaar) tot 160 miljoen NLG. Enkel zo kan voorkomen worden dat een deel van de Nederlandse scheepsbouw alsook de toeleverende industrie definitief verdwijnt. Daarnaast dienen ook de inspanningen inzake het opheffen van de bestaande toetredingsbarrières (voor sectoren als offshore en waterbouw) te worden verhoogd.
Op het gebied van de kapitaalmarkt is het belangrijk dat de huidige CV-constructies behouden blijven.
Inzake kapitaal wordt aanbevolen de huidige (belastingwetgeving inzake) CV-constructies te behouden of te voorzien in een gelijkaardig alternatief. Het behoud ervan is van groot belang voor de zeevaart, de scheepsbouw en indirect ook de maritieme toeleveranciers.
Voor wat betreft netwerk- en imagovorming is het van belang dat de inspanningen van de Stichting Nederland Maritiem Land worden gecontinueerd. De overheid op haar beurt dient voldoende open te staan voor de ideeën en initiatieven vanuit de sector.
- xxxii -
Inzake netwerk- en imagovorming is het van belang dat de inspanningen van de Stichting Nederland Maritiem Land worden gecontinueerd. Een en ander dient te worden ondersteund vanuit de overheid. Door open te staan voor de ideeën en initiatieven vanuit de sector ook op de andere thema´s -, heeft een open dialoog tussen overheid en bedrijfsleven voldoende kans van slagen.
© Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
Op het vlak van arbeidsmarkt, scholing en werving verdient het aanbeveling de Wet arbeid vreemdelingen en de Arbeidstijdenwet te flexibiliseren.
Inzake arbeidsmarkt, scholing en werving situeren twee aanbevelingen zich volledig op het domein van de overheid. Beide aanpassingen zijn erop gericht het ondernemerschap te bevorderen en binnenvaartondernemers toe te laten om effectief bedrijf te voeren. Concreet betreft het hier: een flexibilisering van de Wet arbeid vreemdelingen; een flexibilisering van de Arbeidstijdenwet.
Voor het optimaliseren van de communicatie tussen overheid en bedrijfsleven dient een maritiem overlegorgaan binnen de overheid te worden ingesteld.
De dialoog tussen overheid en bedrijfsleven kan in belangrijke mate aan slagkracht winnen indien ook binnen de overheid clustering plaatsheeft in de vorm van de oprichting van een maritiem overlegorgaan. Door het op deze wijze intensiveren van de contacten tussen de verschillende bevoegde ministeries, zal de feitelijke besluitvorming door een verbeterde onderlinge afstemming worden vereenvoudigd. Het maritiem overlegorgaan is het best geplaatst om de genoemde beleidsaanpassingen te implementeren en aldus de duurzame versterking van de Nederlandse maritieme cluster mee vorm te geven. Gelet op de belangstelling in het buitenland verdient het aanbeveling om vanuit Nederland een pro-actieve strategie uit te werken voor de oprichting van een ‘EMN’, European Maritime Network. Onderzocht kan worden of het Maritime Industries Forum (MIF) in die zin kan omgevormd worden.
g/ Conclusie Met de voorgestelde acties en maatregelen kan de Nederlandse maritieme cluster worden versterkt en kan zij haar positie op de internationale markt verder uitbouwen.
Met de voorgestelde acties en maatregelen op de tien domeinen kan de Nederlandse maritieme cluster duurzaam worden versterkt. Het geheel van acties en maatregelen dat wordt voorgesteld zal de directe toegevoegde waarde van de maritieme cluster verhogen met 4.5 miljard NLG per jaar en extra werkgelegenheid creëren voor ongeveer 35 000 personen. Indirect, in de toeleveringsindustrie, zal er als gevolg van de maatregelen bovendien nog eens ongeveer 50% additionele toegevoegde waarde en werkgelegenheid worden gegenereerd. In totaal betekent de uitvoering van de voorgestelde acties en maatregelen een stijging van de toegevoegde waarde met 6.7 miljard NLG per jaar.
© Stichting Nederland Maritiem Land
- xxxiii -
De Nederlandse maritieme cluster
- xxxiv -
Š Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
SAMENVATTING
Dit boek geeft de eindresultaten van het onderzoek naar de Nederlandse maritieme cluster.
Deel 15 - de Nederlandse Maritieme Cluster
Dit boek vormt het sluitstuk van een uitgebreid onderzoek naar de Nederlandse maritieme cluster. Het onderzoek werd in opdracht van de Stichting Nederland Maritiem Land uitgevoerd door Policy Research Corporation N.V. Met deze studie werden veel nieuwe inzichten verkregen in de economische betekenis en structuur van de verschillende maritieme sectoren en nog belangrijker in de onderlinge relaties tussen de maritieme sectoren. Naast de bevestiging van het bestaan van een maritieme cluster konden op basis van een diepgaande beleidsanalyse ook de succesfactoren voor een duurzame groei van de sectoren en de cluster worden geïdentificeerd. Centrale thema´s zijn de positie op de binnenlandse en de buitenlandse markt alsook in het bijzonder het innovatief vermogen van de maritieme sectoren. De basis voor deze analyse wordt gevormd door de eerdere publicaties in de Nederland Maritiem Land serie, die niet enkel op uitvoerige wijze de economische betekenis van de sector in kaart hebben gebracht, maar waarin ook reeds de belangrijkste beleidsaandachtspunten werden geïdentificeerd.
In dit boek worden aanbevelingen geformuleerd voor het maritieme bedrijfsleven en de overheid die een versterkte en duurzame groei van de maritieme cluster moeten mogelijk maken.
Dit boek geeft de eindresultaten van de beleidsanalyse en beantwoordt daarmee de vraag hoe het maritieme ondernemerschap in Nederland kan worden gestimuleerd zodat een versterkte en duurzame groei van de maritieme cluster kan worden gerealiseerd. In deze samenvatting wordt dezelfde indeling van onderwerpen aangehouden als in het boek zelf, waardoor de geïnteresseerde lezer eenvoudig nader gewenste detailinformatie kan terugvinden. Het betreft hier achtereenvolgens de onderwerpen Methodologie beleidsstudie, Economische betekenis van de Nederlandse maritieme cluster, Auto-
© Stichting Nederland Maritiem Land
- xxi -
De Nederlandse maritieme cluster
nome evolutie maritieme cluster, Beleidsmaatregelen, Effecten van voorgestelde maatregelen en Aanbevelingen. a/ Methodologie beleidsstudie ®
De EIS is een krachtig beleidsinstrument.
In het hoofdstuk Methodologie beleidsstudie wordt de gevolgde methode voor het uitvoeren van de beleidsanalyse en het inschatten van effecten van beleidswijzigingen uiteengezet. De door Policy Research ontwikkelde EIS®-methodologie laat toe om op objectieve wijze beleidsvoorstellen uit te werken, die bovendien zijn getoetst aan de inzichten van de betrokken partijen. Deze aanpak, waarbij reeds van bij aanvang draagvlak gecreëerd wordt voor de studie alsook voor uiteindelijke beleidsaanbevelingen, is uniek en is in het verleden - onder meer bij de uitwerking van het nieuwe Nederlandse zeescheepvaartbeleid - reeds bijzonder succesvol gebleken.
Met behulp van de EIS® kunnen vooraf de directe en indirecte effecten van beleidsmaatregelen worden ingeschat. Dit gebeurt onder meer in termen van toegevoegde waarde, werkgelegenheid en terugvloei naar de overheid.
Met behulp van de EIS® kunnen de directe en indirecte economische effecten van beleidsvoorstellen vooraf worden doorgerekend. Zo kunnen op onderbouwde wijze adviezen worden uitgebracht inzake de te volgen langetermijnstrategie. Concreet kan zo worden nagegaan: hoe de maritieme cluster zelf haar concurrentiepositie kan verbeteren; op welke wijze de Nederlandse overheid hierbij ondersteuning kan bieden; hoe effectief bepaalde beleidswijzigingen zijn, waardoor de kans op implementatie sterk kan worden vergroot. Het unieke cijfermateriaal dat op bedrijfsniveau werd verzameld in de gehele maritieme cluster werd opgenomen in het CREMO®, het Cluster Rekenmodel. Hiermee kunnen ook in de toekomst de effecten van beleidsvoornemens van bedrijfsleven en overheid doorgerekend worden.
b/ Economische betekenis van de Nederlandse maritieme cluster Het hoofdstuk Economische betekenis van de Nederlandse maritieme cluster geeft een synthese van de economische betekenis en structuur van de Nederlandse maritieme cluster. Er wordt daarin een globale beschrijving gegeven in termen van productie, toegevoegde waarde, werkgelegenheid, terugvloei naar de overheid en bestedingen. In het bijzonder wordt daarbij aandacht besteed aan de relaties tussen de verschillende sectoren en het sterke exportkarakter van de sectoren.
- xxii -
© Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
De maritieme cluster in Nederland omvat 11 sterk verweven maritieme sectoren en is daarmee wellicht de meest complete maritieme cluster wereldwijd.
De maritieme cluster in Nederland wordt gevormd door bijna 12 000 bedrijven verdeeld over de 11 maritieme sectoren zeevaart, scheepsbouw, maritieme toeleveranciers, offshore, binnenvaart, waterbouw, zeehavens, maritieme dienstverlening, visserij, watersportindustrie en Koninklijke Marine.
Met een totale directe productie van 32.9 miljard, een toegevoegde waarde van 17.1 miljard en een werkgelegenheid van 137 000 personen is de maritieme cluster van groot belang voor de Nederlandse economie.
De Nederlandse maritieme cluster is goed voor een directe productie van 32.9 miljard NLG en is een belangrijke exporteur. De maritieme sectoren realiseren, afgezien van de Koninklijke Marine, gemiddeld circa 60% van hun omzet in het buitenland. Daarmee draagt de maritieme cluster voor circa 5.4% bij aan het totale Nederlandse exportvolume. De maritieme cluster genereert een directe toegevoegde waarde van 17.1 miljard NLG. Dit is ongeveer 2.5% van de totale toegevoegde waarde in Nederland. De Nederlandse maritieme cluster biedt daarmee werk aan 137 000 personen. Naast een grote directe economische betekenis kent de maritieme cluster ook een belangrijke indirecte betekenis als gevolg van haar uitstralingseffecten op de rest van de Nederlandse economie. Tussen de sectoren van de maritieme cluster onderling bestaan evenzeer omvangrijke (financiĂŤle en niet-financiĂŤle) relaties. Het belangrijkste vraaggenererend effect gaat uit van de zeevaartsector. De aankopen van de zeevaart bij de andere sectoren genereren een productie van meer dan 1.5 miljard NLG in de andere sectoren.
De totale economische betekenis van de Nederlandse maritieme cluster is ruim 35% groter dan de directe betekenis in termen van productie en toegevoegde waarde en ruim 40% in termen van werkgelegenheid.
De totale economische betekenis van de Nederlandse maritieme cluster is 35% groter dan de directe betekenis in termen van productie en toegevoegde waarde en ruim 40% in termen van werkgelegenheid. De totale productie bedraagt bijna 45 miljard NLG, de totale toegevoegde waarde ruim 23 miljard NLG en de totale werkgelegenheid 193 000 personen.
In totaal vloeit 8.5 miljard NLG naar de overheid terug in de vorm van belastingen en sociale premies.
Een deel van de totale toegevoegde waarde vloeit terug naar de overheid in de vorm van belastingen en sociale premies. In totaal bedraagt de jaarlijkse terugvloei 8.5 miljard NLG, waarvan 5.6 miljard NLG vanuit de maritieme cluster zelf.
Š Stichting Nederland Maritiem Land
- xxiii -
De Nederlandse maritieme cluster
De maritieme cluster genereert jaarlijks ongeveer 4.6 miljard NLG aan investeringen in Nederland. Het effect op de Nederlandse consumptie bedraagt ongeveer 6.3 miljard NLG.
De maritieme cluster genereert verder jaarlijks ongeveer 4.6 miljard NLG aan investeringen in Nederland, waarvan ruim driekwart afkomstig uit de maritieme cluster zelf en de rest vanuit andere Nederlandse sectoren. Investeringen in maritieme goederen - in hoofdzaak schepen - bedragen naar schatting 1.6 miljard NLG. Het effect van de Nederlandse maritieme cluster op de Nederlandse consumptie is ongeveer 6.3 miljard NLG.
Een aantal relaties tussen de verschillende sectoren - zoals de sterke technologische verwantschap en de overlappende arbeidsmarkt - zijn minder eenduidig in financiĂŤle termen te analyseren, maar spelen een belangrijke rol in de maritieme cluster.
Ook in niet-financiĂŤle termen bestaan er belangrijke relaties tussen de sectoren binnen de maritieme cluster. Deze factoren bepalen voor een belangrijk deel de competitieve positie en de slagkracht van de individuele sectoren, en vormen daarmee een belangrijk aandachtspunt voor beleid. In het bijzonder kunnen daarbij worden genoemd de sterke (technologische) verwantschap, de overlappende arbeidsmarkten, maar ook de relaties in fysieke stromen tussen sectoren als binnenvaart en zeehavens.
c/ Autonome evolutie maritieme cluster De autonome evolutie van de maritieme cluster beschrijft de ontwikkeling van de cluster in geval overheidsbeleid en bedrijfsstrategie niet structureel veranderen.
In het hoofdstuk Autonome evolutie maritieme cluster wordt aangegeven hoe de Nederlandse maritieme cluster de komende decennia naar verwachting zal evolueren in termen van productie, toegevoegde waarde, werkgelegenheid, terugvloei naar de overheid en bestedingen. De geschetste evoluties veronderstellen een continuering van het huidige beleid en een ongewijzigde strategie van het maritieme bedrijfsleven. De belangrijkste aannames bij het opstellen van de prognoses per sector worden in het betreffende hoofdstuk in detail toegelicht.
De maritieme cluster zal in geval van autonome groei in het jaar 2020 een directe productiewaarde genereren van 43.1 miljard NLG ten opzichte van 32.9 miljard NLG in het jaar 1997. De toegevoegde waarde bedraagt in dat jaar 21.6 miljard NLG ten opzichte van 17.1 miljard NLG in 1997.
De directe productiewaarde van de Nederlandse maritieme cluster zal in de periode tot 2020 - in geval van ongewijzigd beleid - naar verwachting stijgen met 31% tot 43 miljard NLG. Het groeitempo van gemiddeld 1.2% per jaar wordt vooral bepaald door de varende sectoren. De sterkste groei vindt plaats in de periode tot 2005. De maritieme cluster groeit tot die tijd in termen van productiewaarde met gemiddeld 1.5% per jaar. De toegevoegde waarde zal minder snel groeien als de productiewaarde vanwege een stijgende arbeidsproductiviteit. Over de gehele beschouwde periode bedraagt de toegevoegde waarde groei 26%, of ge-
- xxiv -
Š Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
middeld circa 1.0% per jaar. De directe toegevoegde waarde wordt in het jaar 2020 geschat op een kleine 22 miljard NLG. De directe werkgelegenheidsgroei bedraagt over de gehele periode per saldo circa 15%. Daarmee biedt de maritieme cluster in het jaar 2020 naar verwachting direct werkgelegenheid voor ongeveer 158 000 personen. De totale productiewaarde zal dan toenemen met 13 miljard NLG in het jaar 2020. De totale toegevoegde waarde stijgt met ruim 6 miljard NLG.
De voorspelde autonome groei van de maritieme cluster - in termen van productiewaarde - met bijna 1.2% per jaar zorgt voor een totale bijkomende productie van 13 miljard NLG in het jaar 2020. De totale toegevoegde waarde stijgt hierdoor met 6.1 miljard NLG ten opzichte van het jaar 1997. De werkgelegenheid neemt hierdoor toe met bijna 36 000 personen. De zeevaart, de binnenvaart en de watersport realiseren in termen van toegevoegde waarde ruim 60% van de geprojecteerde stijging. De sectoren maritieme toeleveranciers en maritieme dienstverlening dragen samen voor 1.4 miljard NLG of 23% bij aan deze toegevoegde waarde stijging.
De totale terugvloei stijgt met 19% tot bijna 10.2 miljard NLG in het jaar 2020.
De totale terugvloei naar de overheid zal met 19% toenemen tot ongeveer 10.2 miljard NLG in het jaar 2020. De bestedingen zullen over de beschouwde periode gemiddeld met iets minder dan 1% per jaar stijgen en vertonen daarmee eenzelfde evolutie als de toegevoegde waarde.
d/ Beleidsmaatregelen De door Policy Research voorgestelde acties en maatregelen betreffen inspanningen op tien verschillende domeinen.
De door Policy Research voorgestelde acties en maatregelen voor bedrijfsleven en overheid worden op kwalitatieve wijze uiteengezet in het hoofdstuk Beleidsmaatregelen. De maatregelen zijn gegroepeerd tot tien thema´s geldend voor de cluster als geheel en omvatten innovatie, export, thuismarkt, infrastructuur en ruimtelijke ordening, modal shift, waarborgen level-playing field, maritieme kapitaalmarkt, netwerk- en imagovorming, arbeidsmarkt, scholing en werving en dialoog tussen overheid en bedrijfsleven. Het bestaande Nederlandse overheidsbeleid met betrekking tot de maritieme cluster omvat vele facetten en kan reeds gezien worden als een impliciet clusterbeleid. De voorgestelde maatregelen betreffen dan ook veeleer fijnstellingen ten opzichte van het huidige beleid teneinde de slagkracht en duurzaamheid ervan verder te vergroten. De nadruk ligt daarbij op het vergroten van de succesratio van onderne-
Š Stichting Nederland Maritiem Land
- xxv -
De Nederlandse maritieme cluster
mersacties, door het creĂŤren van een kader waarbinnen ondernemerschap wordt gestimuleerd.
e/ Effecten van voorgestelde maatregelen De inschatting van de effecten van (een deel van) de voorgestelde acties en maatregelen betreft in eerste instantie grootteordes. De nadruk ligt daarbij eerder op de gevoeligheidsanalyse dan op een absolute inschatting van het effect.
De effecten van de voorgestelde maatregelen worden beschreven in het gelijknamige hoofdstuk. De nadruk ligt daarbij op de gevoeligheidsanalyse, meer nog dan op een absolute inschatting van de effecten. Op deze wijze is het mogelijk de kosten en baten van de verschillende beleidsmaatregelen vooraf te bepalen en tegen elkaar af te wegen, waardoor een verantwoorde beleidskeuze kan geschieden en prioriteiten kunnen worden gelegd. Binnen het vooropgestelde beleidskader krijgen de maritieme sectoren alle ruimte om een duurzame en versterkte groei te realiseren.
Bij de inschatting van de effecten is steeds onderscheid gemaakt tussen de effecten op korte termijn (2005) en de effecten op lange termijn (2020).
Bij de inschatting van de beleidseffecten is onderscheid gemaakt tussen de korte termijn (2005) en de lange termijn (2020). Hoewel reeds tegen het jaar 2005 een belangrijke verbetering van de positie van de maritieme cluster wordt bereikt als gevolg van de voorgenomen acties en maatregelen, zijn de belangrijkste economische effecten vooral op de langere termijn te verwachten. De effecten zullen in de beschouwde periode gradueel toenemen en zich vooral in de periode na 2005 doen gevoelen, omdat de acties en maatregelen dan op kruissnelheid beginnen te werken.
De vooropgestelde effecten op lange termijn zijn richtinggevend en eerder taakstellend voor het bedrijfsleven. Verhoogde inspanningen van het maritieme bedrijfsleven kunnen deze effecten versnellen of vergroten.
De evolutie op de lange termijn wordt dan ook in belangrijke mate bepaald door de inspanningen van het maritieme bedrijfsleven. De in dit boek voorgestelde effecten op de lange termijn moeten dan ook eerder gezien worden als taakstellend voor het bedrijfsleven. Op een aantal vlakken zijn de vooropgestelde doelen eerder terughoudend, wat betekent dat het werkelijke groeipotentieel voor de maritieme cluster nog hoger zou kunnen uitvallen in geval het maritieme bedrijfsleven alle krachten bundelt. Ook het vooropgestelde groeiritme is eerder indicatief in die zin dat een deel van de verwachte effecten bij een doorgedreven en systematische aanpak van de voorgestelde maatregelen mogelijk sneller kunnen worden gerealiseerd.
De voorgestelde acties en maatregelen zullen de totale jaarlijkse toegevoegde waarde op termijn doen stijgen met 6.7 miljard NLG.
- xxvi -
Het geheel van voorgestelde acties en maatregelen van het maritieme bedrijfsleven en de overheid zal jaarlijks een extra totale toegevoegde waarde genereren van 2.3 miljard (in het jaar 2005) en oplopen tot
Š Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
jaarlijks 6.7 miljard NLG (in het jaar 2020). Tabel S.1 geeft een nadere uitsplitsing van de verwachte effecten voor het jaar 2020. Tabel S.1 :
Additionele jaarlijkse toegevoegde waarde maritieme cluster als gevolg van voorgestelde acties en maatregelen (in miljoen NLG), 2020
Innovatie Export
direct indirect 570 210 1 430 575
Export promotieorgaan ORET De- & recommissioning
1 300 30 100
480 35 60
Thuismarkt Infrastructuur Modal shift Kapitaalmarkt
50 670 530 240
40 190 230 150
Risicokapitaal CV-constructies
160 80
50 100
Level-playing field Arbeidsmarkt
755 290
710 70
totaal 780 2 005 1 780 65 160 90 860 760 390 210 180 1 465 360
Totaal maatregelen
4 535
2 175
6 710
Bron : Policy Research Corporation N.V. De belangrijkste effecten situeren zich op het vlak van innovatie, export, modal shift, kapitaalmarkt en level-playing field.
De belangrijkste effecten worden verwacht van de vooropgestelde acties en maatregelen inzake innovatie, export, modal shift, kapitaalmarkt en level-playing field. De verwachte jaarlijkse effecten als gevolg van die acties en maatregelen worden - in termen van toegevoegde waarde - geschat op 2 miljard NLG in het jaar 2005 en zullen naar het jaar 2020 toe verder oplopen tot 5.4 miljard NLG. De oprichting van een maritiem exportforum moet daarvan op termijn 1.8 miljard NLG voor haar rekening nemen en de andere maatregelen op het vlak van export een bijkomende 200 miljoen NLG. De effecten van de extra inspanningen op het vlak van innovatie worden - steeds in termen van totale toegevoegde waarde - geschat op 230 miljoen NLG in het jaar 2005 en 780 miljoen NLG in het jaar 2020. Voor wat betreft de inspanningen op het vlak van modal shift zijn de effecten van eenzelfde grootteorde. Inzake kapitaal zullen de voorgestelde acties en maatregelen jaarlijks een extra totale toegevoegde waarde van 250 miljoen NLG in het jaar 2005 tot 390 miljoen NLG in het jaar 2020 genereren. De inspanningen voor het waarbor-
Š Stichting Nederland Maritiem Land
- xxvii -
De Nederlandse maritieme cluster
gen van een level-playing field zullen belangrijke effecten creëren voor vooral de scheepsbouw-, de waterbouw-, en de offshoresector. In het jaar 2005 wordt de hieraan gerelateerde totale toegevoegde waarde geschat op ruim 500 miljoen NLG om daarna verder op te lopen tot bijna 1.5 miljard NLG in het jaar 2020. Daarnaast zijn er belangrijke economische effecten te verwachten van mega-infrastructuurprojecten als de Tweede Maasvlakte en een bijkomende zeesluis in IJmuiden. Indien deze projecten worden gerealiseerd kunnen de Nederlandse zeehavens hun huidige groeiritme verder zetten. Daardoor zal tegen het jaar 2020 jaarlijks een bijkomende totale toegevoegde waarde van bijna 800 miljoen NLG kunnen worden gegenereerd in de maritieme cluster. Daarnaast zijn ook zeer belangrijke effecten te verwachten in de logistieke en industriële cluster. In het kader van deze studie werden deze effecten evenwel niet meegenomen. Wel is er een inschatting gemaakt van de verwachte jaarlijkse bijkomende economische effecten ten tijde en als gevolg van de aanleg van deze infrastructuurwerken. In termen van totale toegevoegde waarde betreft het hier circa 600 miljoen NLG. De vooropgestelde inspanningen op het vlak van thuismarkt en arbeidsmarkt genereren tegen het jaar 2005 jaarlijks een bijkomende totale toegevoegde waarde van 80 à 90 miljoen NLG. De effecten van de inspanningen op het vlak van arbeidsmarkt zullen tegen het jaar 2020 verder oplopen tot 360 miljoen NLG. Door deze inspanningen zal de groei van de maritieme cluster verdubbelen ten opzichte van het autonome groeiscenario.
De hiervoor geschetste stijging tot het jaar 2020 zorgt ervoor dat de groei van de maritieme cluster in termen van directe toegevoegde waarde zal toenemen tot bijna 2% per jaar in plaats van de 1% per jaar in het autonome groeiscenario. De directe toegevoegde waarde zal hierdoor toenemen tot ruim 26 miljard NLG in het jaar 2020. De directe werkgelegenheid zal hierdoor stijgen met bijna 35 000 personen ten opzichte van het referentiescenario. Indirect levert dit nog eens ruim 18 500 arbeidsplaatsen op.
- xxviii -
© Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
f/ Aanbevelingen Op basis van de inschatting van de effecten van de voorgestelde beleidsmaatregelen is het mogelijk prioriteiten aan te geven. In de aanbevelingen wordt vooral gewezen op de rol van de verschillende actoren in het vormgeven van het maritiem clusterbeleid.
In het laatste hoofdstuk van het boek worden de belangrijkste bevindingen uit de eerdere analyses kernachtig vertaald in een reeks aanbevelingen voor bedrijfsleven en overheid. Er wordt daarbij aangegeven welke acties concreet nodig zijn om een duurzame ontwikkeling van de maritieme clustersectoren te waarborgen. Daarbij worden niet enkel prioriteiten aangegeven, maar wordt vooral gewezen op de rol van de verschillende actoren in het vormgeven van het maritiem clusterbeleid. Er wordt daarbij een driedeling gemaakt tussen acties waarbij het initiatief ligt bij het bedrijfsleven, acties waarbij de overheid een ondersteunende rol dient te spelen en maatregelen die volledig vallen onder de verantwoordelijkheid van de overheid.
De belangrijkste initiatieven die het bedrijfsleven dient te nemen zijn: het continueren van de inspanningen inzake netwerken imagovorming via onder meer de Stichting Nederland Maritiem Land; het oprichten van een maritiem exportforum; het oprichten van een marktmonitor; het oprichten van een maritime capital forum; het onderzoeken van de mogelijkheden voor het oprichten van een innovatieforum.
De initiatieven die door het bedrijfsleven (via brancheverenigingen en clusterorganisaties, zoals de Stichting Nederland Maritiem Land) ontplooid dienen te worden hebben vooral betrekking op het faciliteren van de drijvende krachten van ondernemerschap en anderzijds op het ondersteunen van nieuwe initiatieven. Het betreft hier met andere woorden vooral de thema´s innovatie, export, waarborgen level-playing field, kapitaalmarkt, netwerk- en imagovorming alsook arbeidsmarkt, scholing en werving. De vereiste acties op de thema´s thuismarkt, infrastructuur, modal shift en dialoog overheid - bedrijfsleven vereisen (vooral) inspanningen van de overheid. De aanbevelingen voor het maritieme bedrijfsleven zelf betreffen in het bijzonder: het continueren van de inspanningen inzake netwerk- en imagovorming via onder meer de Stichting Nederland Maritiem Land; het oprichten van een maritiem exportforum; het oprichten van een marktmonitor; het oprichten van een maritime capital forum; het onderzoeken van de mogelijkheden voor het oprichten van een innovatieforum.
Š Stichting Nederland Maritiem Land
- xxix -
De Nederlandse maritieme cluster
De te ondernemen acties door het maritiem bedrijfsleven en overheid samen betreffen: het initiëren van innovatie vanuit bedrijven; het optimaliseren van het huidige exportinstrumentarium; het initiëren en mee vormgeven aan een vernieuwd kader voor privaat-publieke samenwerking; het optimaliseren van de aansluiting tussen onderwijsaanbod en -behoeften.
Afgezien van de initiatieven en acties die het maritieme bedrijfsleven volledig zelfstandig kan uitvoeren zijn er in aansluiting daarop een aantal acties die enkel kunnen worden uitgevoerd indien de overheid hier mee invulling aan geeft. De domeinen waarop bedrijfsleven en overheid samen gerichte acties dienen te nemen beperkt zich tot de vier kernthema´s innovatie, export, kapitaalmarkt alsook arbeidsmarkt, scholing en werving. Voor de andere thema´s zijn er - binnen dit tweede luik - geen concrete aanbevelingen geformuleerd die een verandering impliceren ten opzichte van de huidige situatie. Samen met de overheid dient het maritieme bedrijfsleven haar verantwoordelijkheid op te nemen inzake: het initiëren van innovatie vanuit bedrijven; het optimaliseren van het huidige exportinstrumentarium; het initiëren en mee vormgeven aan een vernieuwd kader voor privaat-publieke samenwerking; het optimaliseren van de aansluiting tussen onderwijsaanbod en onderwijsbehoeften.
Tot slot zijn er een aantal maatregelen die enkel de overheid kan nemen, maar waarmee de duurzame competitieve positie van de maritieme sectoren in belangrijke mate kan worden versterkt.
De Nederlandse overheid heeft daarnaast een belangrijke taak in het vormgeven van het kader waarbinnen de maritieme sectoren dienen te opereren. Zo toont het vernieuwde zeevaartbeleid dat het aanbieden van een juist kader essentieel is voor een duurzame ontwikkeling van een sector en de gehele maritieme cluster, vanwege de sterke binnenlandse verwevenheid. Het in dit boek voorgestelde maritiem clusterbeleid geeft de speerpunten in een kaderscheppend beleid voor de Nederlandse maritieme cluster, waarin de voorgestelde initiatieven en acties optimaal tot hun recht zullen komen. Het huidige overheidsbeleid met betrekking tot de maritieme cluster vormt daarvoor reeds een belangrijke basis, hoewel dit op een aantal punten nog kan worden geoptimaliseerd. Op basis van de met dit onderzoek verkregen genuanceerde inzichten in de vraaggenererende sectoren en de causale ketens worden een aantal bijsturingen van het huidige beleid voorgesteld. De aanbevelingen situeren zich op elk van de tien onderscheiden thema´s. De uitgewerkte maatregelen zullen per thema afzonderlijk worden voorgesteld.
- xxx -
© Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
Op het vlak van innovatie wordt onder meer voorgesteld: het budget voor de Wva-regeling te verhogen; het behoud en optimaliseren van de SMO-regeling.
Op het vlak van innovatie worden volgende acties voorgesteld:
Inzake exportondersteuning verdient het aanbeveling: de bewijslastprocedure voor wat betreft matching te vereenvoudigen; het ORET-programma te behouden; een kader uit te werken waarbinnen de- en recommissioning kan worden opgestart.
Op het vlak van export zijn een drietal aanbevelingen op zijn plaats.
Inzake thuismarkt wordt aanbevolen: het huidige zeevaartbeleid te continueren; een maatregel uit te werken gericht op het verlengen van de exploitatiefase van offshorevelden.
Inzake thuismarkt is het van belang voldoende rekening te houden
een verruiming van het budget voor Wva-regeling; een behoud en optimalisering van de SMO-regeling; een verhoogde aandacht voor kennisdiffusie.
Het betreft hier: een verdere voortzetting van de huidige maatregelen, in het bijzonder het efficiënte ORET-programma; een vereenvoudiging van de bewijslastprocedure bij matching; een bijsturing van het kader voor het opstarten van de- en recommissioning activiteiten in de offshoresector (clustering bij de overheid).
met de sterke relaties tussen de sectoren. Vooral de varende sectoren zijn belangrijke vraaggenererende sectoren die een zeer sterke uitstraling hebben op de andere maritieme sectoren en de rest van de economie. De voortzetting van het succesvolle zeevaartbeleid staat dan ook centraal in het maritiem clusterbeleid. Daarnaast wordt aanbevolen het huidige overheidsbeleid bij te sturen voor wat betreft de tail-end productie van offshorevelden. Het op deze wijze verlengen van de levensduur van het Nederlands Continentaal Plat genereert belangrijke - maatschappelijke - baten. Naast de directe baten voor de offshoresector, zijn er indirect ook baten voor de zeevaartsector en de toeleverende industrie.
Inzake infrastructuur zou de rol van de overheid meer voorwaardenscheppend moeten zijn.
Inzake infrastructuur zou de rol van de overheid moeten evolueren van vragende naar gevende overheid, daarmee bedoelend dat de Rijksoverheid op het vlak van ruimtelijke ordening in de eerste plaats voorwaardenscheppend dient op te treden. De kerntaak verschuift aldus van het financieren en aanleggen van infrastructuur tot meer de planologische afstemming van infrastructuurprojecten. Dit aangepast beleidskader creëert ruimere ontwikkelingsmogelijkheden voor de Nederlandse maritieme cluster, in het bijzonder voor wat betreft de havens, de zeevaart en de binnenvaart. Dergelijk kader biedt bovendien ruimte voor het op grotere schaal initiëren van privaat-publieke samenwerking. Van belang voor de maritieme sectoren is bovendien het beleid van de overheid inzake infrastructurele mega-projecten,
© Stichting Nederland Maritiem Land
- xxxi -
De Nederlandse maritieme cluster
zoals de Tweede Maasvlakte en een bijkomende zeesluis in IJmuiden. Daarnaast is ook het oplossen van bestaande infrastructurele knelpunten voor de binnenvaart van belang. Inzake modal shift wordt voorgesteld dat de overheid een fiscale maatregel gericht op verzenders en ontvangers van goederen uit zal werken.
Inzake modal shift wordt voorgesteld dat de overheid een fiscale maatregel uitwerkt gericht op opdrachtgevers (verzenders en ontvangers). Deze maatregelen kunnen een voorbeeldfunctie hebben voor Europees beleid inzake de shift van weg naar water.
Het waarborgen van een levelplaying field is een belangrijke verantwoordelijkheid voor de Nederlandse overheid.
Ook inzake het waarborgen van een level-playing field voor het Ne-
Concreet wordt voorgesteld: de voorziene eenmalige bijdrage aan de scheepsbouw in het jaar 2000 met 100 miljoen NLG te verhogen; de inspanningen voor het opheffen van marktverstoringen te verhogen.
marktverstoringen alle eerdere genoemde acties en maatregelen kan
derlandse (maritieme) bedrijfsleven heeft de overheid een belangrijke verantwoordelijkheid, temeer daar het niet adequaat reageren op ontkrachten. Momenteel dreigt vooral de Nederlandse scheepsbouw slachtoffer te worden van oneigenlijke concurrentie uit andere landen. Een adequate ondersteuning van de scheepsbouw - en daarmee impliciet voor de maritieme toeleveranciers en de maritieme dienstverlening - vereist een verhoging van de toegezegde eenmalige steun van 60 miljoen NLG in het jaar 2000 met 100 miljoen NLG (te spreiden over een periode van 3 jaar) tot 160 miljoen NLG. Enkel zo kan voorkomen worden dat een deel van de Nederlandse scheepsbouw alsook de toeleverende industrie definitief verdwijnt. Daarnaast dienen ook de inspanningen inzake het opheffen van de bestaande toetredingsbarrières (voor sectoren als offshore en waterbouw) te worden verhoogd.
Op het gebied van de kapitaalmarkt is het belangrijk dat de huidige CV-constructies behouden blijven.
Inzake kapitaal wordt aanbevolen de huidige (belastingwetgeving inzake) CV-constructies te behouden of te voorzien in een gelijkaardig alternatief. Het behoud ervan is van groot belang voor de zeevaart, de scheepsbouw en indirect ook de maritieme toeleveranciers.
Voor wat betreft netwerk- en imagovorming is het van belang dat de inspanningen van de Stichting Nederland Maritiem Land worden gecontinueerd. De overheid op haar beurt dient voldoende open te staan voor de ideeën en initiatieven vanuit de sector.
- xxxii -
Inzake netwerk- en imagovorming is het van belang dat de inspanningen van de Stichting Nederland Maritiem Land worden gecontinueerd. Een en ander dient te worden ondersteund vanuit de overheid. Door open te staan voor de ideeën en initiatieven vanuit de sector ook op de andere thema´s -, heeft een open dialoog tussen overheid en bedrijfsleven voldoende kans van slagen.
© Stichting Nederland Maritiem Land
Samenvatting
Op het vlak van arbeidsmarkt, scholing en werving verdient het aanbeveling de Wet arbeid vreemdelingen en de Arbeidstijdenwet te flexibiliseren.
Inzake arbeidsmarkt, scholing en werving situeren twee aanbevelingen zich volledig op het domein van de overheid. Beide aanpassingen zijn erop gericht het ondernemerschap te bevorderen en binnenvaartondernemers toe te laten om effectief bedrijf te voeren. Concreet betreft het hier: een flexibilisering van de Wet arbeid vreemdelingen; een flexibilisering van de Arbeidstijdenwet.
Voor het optimaliseren van de communicatie tussen overheid en bedrijfsleven dient een maritiem overlegorgaan binnen de overheid te worden ingesteld.
De dialoog tussen overheid en bedrijfsleven kan in belangrijke mate aan slagkracht winnen indien ook binnen de overheid clustering plaatsheeft in de vorm van de oprichting van een maritiem overlegorgaan. Door het op deze wijze intensiveren van de contacten tussen de verschillende bevoegde ministeries, zal de feitelijke besluitvorming door een verbeterde onderlinge afstemming worden vereenvoudigd. Het maritiem overlegorgaan is het best geplaatst om de genoemde beleidsaanpassingen te implementeren en aldus de duurzame versterking van de Nederlandse maritieme cluster mee vorm te geven. Gelet op de belangstelling in het buitenland verdient het aanbeveling om vanuit Nederland een pro-actieve strategie uit te werken voor de oprichting van een ‘EMN’, European Maritime Network. Onderzocht kan worden of het Maritime Industries Forum (MIF) in die zin kan omgevormd worden.
g/ Conclusie Met de voorgestelde acties en maatregelen kan de Nederlandse maritieme cluster worden versterkt en kan zij haar positie op de internationale markt verder uitbouwen.
Met de voorgestelde acties en maatregelen op de tien domeinen kan de Nederlandse maritieme cluster duurzaam worden versterkt. Het geheel van acties en maatregelen dat wordt voorgesteld zal de directe toegevoegde waarde van de maritieme cluster verhogen met 4.5 miljard NLG per jaar en extra werkgelegenheid creëren voor ongeveer 35 000 personen. Indirect, in de toeleveringsindustrie, zal er als gevolg van de maatregelen bovendien nog eens ongeveer 50% additionele toegevoegde waarde en werkgelegenheid worden gegenereerd. In totaal betekent de uitvoering van de voorgestelde acties en maatregelen een stijging van de toegevoegde waarde met 6.7 miljard NLG per jaar.
© Stichting Nederland Maritiem Land
- xxxiii -
De Nederlandse maritieme cluster
- xxxiv -
Š Stichting Nederland Maritiem Land